N republik, aristokracia sht si pula q sapo i kan prer kokn. Ajo ende vrapon gjallrisht, por n t vrtet ka ngordhur.

E mrkur,25 janar 2012 - VITI 3 I BOTImIT - nr 15 (52) - mImI 20 LEk

Lexojeni, shprndajani miqve dhe mbi t gjitha, dorzojani armikut!

E mErkurE 15 SHTaTOr - GaZETE E PErjaVSHmE E PaVarur - VITI 1 I BOTImIT - nr 1 (1)

GaZETE E PErjaVSHmE - BOTuar nGa OrGanIZaTa POLITIkE, TIranE

fjalim
Deputet t Kuvendit t Kosovs!

02

n vitin 2011 kishte 8 raunde t bisedimeve t Qeveris s...

opinion 03 Un isha n Bllac me Albinin - Se ju na dbuat atje

M 14 janar, un isha nisur n Merdar pr t mbrojtur...

analize
sht politika budalla!

05

Aty rreth viteve 90, n Amerik, Klintoni pr t mundur Bush-in e vjetr doli me parulln Its the economy stupid! ku n fakt i drejtohej popullit q t reflektonte mbi paaftsin...

filozofi

08

Dashuria kundr ligjit, apo ifti sublim anti-filozofik: shn Pali dhe Lacan-i
Prfundimi i bots postideologjike e riktheu...

N MBROJTJE
Editorial
er pas here konservatort tentojn ta prkufizojn republikn duke e kufizuar n alternativn e vetme elitiste ndaj pushtetit t vjetr monarkik. Pr ta, mjafton q t paktt jan m shum se nj e kshtu minimumi i dallimeve t interesave mes tyre do t garantonte res publica-n, pra t mirn apo hapsirn e prbashkt, si nga epshi pushtetor i t vetmit udhheqs, ashtu edhe nga marria kolektive e turmave(!) Ajo ka degdiset ideologjikisht n zgjedhn e harress s imponuar sht fakti q republika e tredhur elitisht n vend t themeloj e t fuqizoj t prbashktn, e sheh kt t fundit t shtratzuar n kmishn e forcs s interesave t t paktve, t cilt edhe nse garojn mes tyre pr t marr thel m t madhe nga preja publike,

T REPUBLIKS! REPUBLIKA
H
jan gati t bhen nj trup i vetm kur populli si vendburimi e pikmbrritja e s prbashkts ngre krye duke kaluar prej statusit t individve t veuar q rastisin s bashku n trupin politik q tenton t vetthemelohet sipas ides s drejtsis. Ajo ka po ndodh ndr shqiptar sht tentativa e radhs pr ta shpunsuar politikisht popullin n emr t elitave t paravendosura, qoft nprmjet dhuns policore robokopike n Kosov, qoft prmes pilotimit ambasadoresk t problematiks politike n Shqipri. n Kosov, populli u ngrit pr tu themeluar duke vendosur t jetoj n republik. Ata q doln e sfiduan dhunn e policis e t motit nuk foln n emr t popullit si ndodh rndom me elitat, por u shpalln popull sa koh ky

kinema
ProceSI PArADIne SI PArADIgM

14

DHE DREJTSIA
koncept republikan nuk mbshtetet n numrimin kok-m-kok t njerzve t reduktuar n dhen, por n ndrhyrjen ideore e trupore q e themelon iden e drejtsis n kushtin e pashmangshmris s t prbashkts. e kshtu republika nuk sht ngrehina ligjore-burokratike e qarkullimit t kapitalit e akumulimit t fitimeve t t paktve, por hapsira e prbashkt q prodhon e nxit prodhimin, at material e ndjenjsor, duke u nisur nga barazia e rikthyer pr s dyti te barazia, e cila nuk sht m n varfri, por n begati. n Shqipri, republika si mishruese e ides s drejtsis gjendet n tryezn e lojs s dokujt prve popullit, ose m sakt n trheqje-shtyrjet e dy prfaqsuesve t elits: kryeministrit Berisha dhe ambasadorit

Dora gjeniale e Hitchcock-ut n kt film, dallon n fabrikimin e nj fabule n t ciln shtja e rivalitetit seksual (dy burra ...

Njoftim
Nse doni nj hapsir mendimi dhe kritike ku ska vend pr kolaboracionistt e regjimit, intimitetet seksuale t vipave apo reklamat nga brekt te diplomoret, ndihmoni ekzistencn financiare t Gazets n kt numr llogarie:

Euro: 1085931802 Usd: 1085931801

Qendra Antonio Gramshi:

amerikan. I pari e prkufizon drejtsin si gjithka q i mundson vetes e t paktve puthador e xhepambushs aktivitet t begat. Pr t dytin drejtsia nuk prbn gj tjetr vese impotencn e vazhdueshme politike t popullit e prfaqsuesve t vet opozitar n emr t spektaklit gallator t gjasme ndarjes e ekuilibrit t pushteteve. e kshtu, n njrn an Berisha skrmit dhmbt pr bashkpuntort q po u afrohen prangat, e ambasadori amerikan me pompozitet imperial thekson se e drejta gjendet n mes t viktims dhe xhelatit, e ku fajtor jan si ata q u gjuajtn me adr mbrojtsve t mureve t plakitjes, ashtu edhe ata q vran n emr e me gjas me urdhr t plakitsve. Deri m tash, prtej Morins republika po agon. Ktej Morins, sht n agoni!

2 Fjalim

E mrkur,25 janar 2012

Deputet t Kuvendit t Kosovs!

Fjalimi i Albin Kurtit n Kuvendin e Kosovs m 20 janar 2012 pr zhvillimet politike rreth e pas protests s 14 janarit

vitin 2011 kishte 8 raunde t bisedimeve t Qeveris s Kosovs me at t Serbis. Imazhi i Kosovs q Qeveria e sajoi pr Kosovn sht ai i nj vendi q merret vesh pr shtjet e tij t brendshme me Serbin. n vitin 2011, ndrkombtart nuk mund ta mendonin Kosovn pa e menduar e paramenduar edhe Serbin. Q prej se sht shpallur pavarsia e Kosovs, Serbia kurr ska qen pjes e prfytyrimit ndrkombtar t Kosovs sikurse n mandatin e ksaj Qeverie q ende nuk i ka mbushur nj vit. Sot, pr shkak t dialogut n Bruksel, Kosova n arenn ndrkombtare shihet si Kosov e dialogut Kosov-Serbi. Kot shpenzohen para t buxhetit t Kosovs pr imazhin e Kosovs. Imazhin Qeveria po e betonon n marrdhnie me Serbin ku i ashtuquajturi proces i normalizimit po e ndryshon Kosovn dhe jo Serbin. Pushteti i Serbis n Kosov e ka sjell dialogun me Serbin pr Kosovn. Ky dialog tash po e rrit pushtetin e Serbis n Kosov. Jemi br shtet kopje q e heq fjaln republik nga emri i vet karshi Serbis. Jemi br shtet pa integritet q i eliminon pikat kufitare ndaj Serbis duke i shndrruar ato pika kaluese. ne jemi subjekti q kemi krkuar dorheqjen e Qeveris dhe zgjedhjet e parakohshme, mirpo, me aksionin ton t 14 janarit, Lvizja VeTVenDoSJe! synonte q tia marr pushtetin Serbis dhe tia jap kt pushtet shtetit t Kosovs q duam ta forcojm. Vetm Serbia do ta psonte me 14 janar. Askush tjetr. Mirpo, far bri Qeveria? Kur po e rrezikonim Serbin, Qeveria konstatoi rrezikim t pushtetit t saj! T udhhequr nga Kryeministri na keni shar e na keni akuzuar, keni shpifur e keni gnjyer pr neve. Prve se na quajtt faqezinj dhe vetfundosje, na krahasuat me kriminelin Veselinoviqin, ku, si that ju, edhe Serbia paska hequr dor prej tij, thua se Serbia na qenka m e mir se ai! Ky sht nj shrbim i shklqyer Serbis nga kryeministri i Kosovs. Q t gjith ju deputett e tij, duhet ta kuptoni se nuk e prodhoi Zvonko Veselinoviqi Serbin por anasjelltas. S fundi, Serbia e hoqi vet kt kriminel, n mnyr q kryetari i Serbis, Boris Tadiq, t vij n Dean dhe t thot se asnjher sdo ti heq strukturat e Serbis, t cilat tash jan t rifreskuara. Ai far Zvonko Veselinoviqi sht nj kri-

minel dhe kreu i nj bande kriminale. Ai smund t krahasohet me Serbin pr nga krimi dhe Serbia nuk sht m e mir se ai ashtu si mendon e flet ky Kryeministri aktual. n t vrtet, qysh para protests son paqsore, ju e shfrytzuat gjith arsenalin e fyerjeve kundr VeTVenDoSJe!-s sepse i that qytetarve q gjja m e keqe sht duke u synuar nga VeTVenDoSJe! marrja e pushtetit. Po, pra, kjo sht gjja m e keqe q mund t ndodh sipas juve. Kjo tregonte preokupimin tuaj parsor, e q ssht Kosova e populli yn. Modeli ekonomik n Kosov sht i gabuar. nuk bn q arka e shtetit t mbushet nga taksat doganore por nga tatimi i brendshm. Shteti nuk forcohet kshtu. Vetm kur shteti mbledh tatimet n paga dhe tatimet n fitim t ndrmarrjeve, shteti bhet i sofistikuar dhe i fuqishm. Mbushja e arks s shtetit n kufi sht thjeshtsi dhe dobsi e shtetit. Tri t katrtat e buxhetit t Kosovs vazhdojn t mblidhen n kufi. n ann tjetr, ju konsideroni q sht dashur t jeni patriot vetm n luft, prandaj e konsideroni normale q jeni Qeveri jopatriotike e paslufts. Por, nuk ka fatkeqsi m t madhe

sesa nj Qeveri jopatriotike pr nj popull. Fundja, qytetart mund t mos jen patriot, por Qeveria e nj vendi sguxon t mos jet patriotike. Patriotizmi nuk sht fakultet q e kryen pr tri vjet dhe mandej e merr diplomn duke u certifikuar si patriot pr tr jetn. Je patriot vetm nse je tr jetn dhe pr do dit. Pavarsia nuk sht kapital q duhet t shpenzohet, por hap cilsor pr zhvillim e prparim. Kjo Qeveri po sillet n mnyr kanibaliste ndaj pavarsis; kta qeveritar po e hajn pavarsin. Sepse, pavarsin po na e tresin bisedimet me Serbin, kontratat super t shtrenjta, manipulimet me tender dhe privatizimet e egra. Kjo Qeveri ka tepr pushtet n nj shtet gjithnj e m t dobt. Dhe, kt pushtet e ka prdorur pr ta rrudhur e zvogluar shtetin dhe pr ta trashur pushtetin. nuk sht shtja vetm e reciprocitetit kto dit, por e anashkalimeve t planifikuara t Kuvendit nga ana e Qeveris n kt vitin 2012 n t cilin hym tash. Qeveria mendon ta shes Distribucionin e KeK-ut, PTK-n dhe Trepn ta pranoj njfar autonomie pr veriun, dhe pr kt qllim dshiron ta eliminoj Kuvendin e Kosovs si penges. Me mnyrat e ksaj Qeverie po dshton shteti i Kosovs,

po dshton si republik dhe si ekonomi. Serbia ka leverdi q t mos na njoh. Ajo prkundr mosnjohjes po eksporton mallra n Kosov dhe duke mos na njohur e ka kontrollin m t fuqishm n Kosov dhe ndikimin m t madh n bot pr Kosovn. n maj t vitit 2006, Boris Tadiq pat reaguar kundr fushats son pr bojkotimin e prodhimeve t Serbis. Ai pat krkuar q PSSP-ja i athershm SorenJessen Petersen t intervenoj ndaj nesh. n demonstratn ton t radhs, policia e UnMIK-ut dhe ajo speciale e Kosovs u bn shum m brutale. Pa prfshir kontrabandn e mallrave, Kosova bn pjes n mesin e 10 vendeve ku Serbia eksporton m s shumti. nse e prfshijm kontrabandn, ather Kosova ngjitet n vendin e pest a t katrt. Prodhuesit e Serbis jan edhe m shum se kaq t varur prej tregut t Kosovs. Sepse ata shesin n Kosov, ndrsa eksportuesit m t mdhenj t Serbis edhe ashtu jan korporatat ndrkombtare q kan marrur pjes n privatizim. Duke shitur mallra n Kosov, Serbia po na blen si treg. gjat lufts ajo i dogji, dmtoi ose rrnoi 120.000 shtpi t shqiptarve n Kosov, shkatrroi 60% t bagtive dhe i plaki-

ti ose dogji shumicn e traktorve t bujqve shqiptar. Pra, Serbia nuk po luftonte vetm kundr jets dhe banimit t shqiptarve por edhe kundr potencialit t tyre zhvillimor e prodhues. Pas lufts, Serbia i ka marr zyrtarisht 2,1 miliard euro nga Kosova kurse prmes rrugve t tjera edhe dyfishin e ksaj. Protesta paqsore sht vler e Bashkimit evropian dhe e garantuar me Konventn evropiane t t Drejtave t njeriut. Lirit dhe t drejtat e njeriut nuk jan n marrdhnie diakronike por sinkrone me njra-tjetrn. nuk ka nj moment a nj periudh t ndar kohore kur lirit dhe t drejtat duhet t praktikohen. Ato jan aty bashk, t njkohshme. Po ashtu edhe reciprociteti sht vler e Bashkimit evropian. Shtetet n Be e njohin njra-tjetrn. nuk ka asnj shembull tjetr n bot ku dy shtete q nuk kan marrveshje t paqes dhe nuk e njohin njra-tjetrn, megjithat t ken marrveshje t tregtis s lir. Meq Serbia nuk e njeh republikn e Kosovs, as Kosova nuk duhet ta njeh republikn e Serbis. Asnj automjet ose kamion me tabela t Serbis sduhet lejuar t hyj n Kosov. Serbia na ka shum borxh pr okupimin, gjenocidin dhe dmet q na i ka shkaktuar. Sipas Qeveris s Kosovs, jo vetm q kjo as skrkohet e as sprmendet, por po del q Kosova na e paska veten e saj si treg borxh ndaj Kosovs. Sot jan br 45 dit prej se Qeveria e Kosovs sht rebeluar. Ajo sht rebeluar kundr vendimit demokratik t Kuvendit pr reciprocitet t plot me Serbin. Jan br 45 dit prej se Qeveria nuk po e respekton rendin institucional. Qeveria e Kosovs po promovon anarki, sepse n mnyr arbitrare po vendos se cilin vendim a ligj t institucioneve ta zbatoj e cilin jo. Tash, kjo Qeveri synon t shkoj edhe nj hap m tej. Ajo dshiron q ta suspendoj vendimin e kuvendit, ta shprfill Kuvendin jo vetm n t tashmen por edhe t kaluarn e tij. nuk sht e rastsishme q Thai sht takuar dy her tinz me Boris Tadiqin, madje njher sa ka qen n opozit, si ka njoftuar ikileaks. Kjo rrug e ksaj Qeverie e cila e bn Kosovn t hapur pr Serbin dhe t mbyllur pr Shqiprin, sht rrug e Ali Shukris dhe Sinan Hasanit. Udhtim t kndshm n at rrug nuk mund tiu dshiroj sepse smund t keni. Udhtimi dhe destinacioni i asaj rruge jan edhe t pakndshme edhe t palavdishme.
Prishtin, 22 janar 2012

E mrkur,25 janar 2012

Opinion 3

Un isha n Bllac me Albinin - Se ju na dbuat atje

Vadrin Ahmeti*

14 janar, un isha nisur n Merdar pr t mbrojtur vendimin e Kuvendit t Kosovs t dats 7 dhjetor i cili e obligon Qeverin pr reciprocitet politik, ekonomik dhe tregtar me Serbin. n diskutimet e mhershme n zyr bashk me plot aktivist t tjer ishim marr vesh q at dit t ndalohen kamiont q vijn nga Serbia dhe veturat me targa t Serbis. nse Serbia nuk i pranon targat e republiks s Kosovs, pse duhet q Kosova ti pranoj ato targa? Kur mbrritm n Besian, Policia e Kosovs kishte bllokuar rrugn n udhkryqin Prishtin-Besian-Medar. M hert na kishin lodhur me deklarata q nuk do lejonin bllokimin e lvizjes s lir, kurse un i shihja polict teksa i detyronin veturat me targa rKS t ktheheshin mbrapa. n orn 13.50 u vendosm dy metra para kordonit t policis, dhe sapo Albini bri shpjegimin e par para protestuesve, t cilve ju bri thirrje t mos e provokonin dhe sulmonin policin, ishte policia ajo e cila filloi t na sulmoj ne, duke na shtyr dhe duke na hedhur sprej lotsjells. Sulmi i policis pr nj moment ndaloi. Q prej asaj kohe, ne lejuam mbi dhjet vetura me tabela t republiks s Kosovs t kalonin n njrn korsi t rrugs. Veturat kalonin n drejtim t Merdars n t dyja kahet. Pr udi kjo nuk u paraqit n asnj edicion t lajmeve. Polici kufitar nuk ishte Fisi (pr udi). n orn 14:10, njsit speciale t Policis s Kosovs u afruan drejt nesh nga vendi ku ishte m hert. ne iu bm thirrje policis q t mos na provokoj, e mos t na sulmoj, meqense ne ishim aty pr t zbatuar nj vendim t Kuvendit t Kosovs, t cilin vendim qeveria nuk po e prfill. Pr eprort e policis s Kosovs thirrjet tona hynin n njrin vesh e dilnin n tjetrin. ne u ulm t gjith para intervenimit t Policis, por as kjo nuk ju bri prshtypje. gjat arsyetimit pr intervenimin, zyrtart policor than se kan hasur n rezistenc aktive. nuk di si mund t rezistoj nj person ulur n tok. Filluan t na shqelmonin sa ishim t ulur n tok, t na hidhnin sprej e t trhiqnin zvarr ata q mundn ti kapnin. Solln edhe topat e ujit, t cilt na detyruan t ngriheshim n kmb, dhe pastaj filluan t gjuanin gaz

lotsjells me aq sa kishin kapacitete. ne u trhoqm prapa, dhe un qllova q t jem afr Albinit, i cili kishte psuar m s shumti nga spreji lotsjells. U larguam afr nj oborri (ndoshta Hotel Besians). U ulm q t mund t merrnim frym m lirshm. Por nuk vonoi prsri sulmi i policis, dhe na u desh t trhiqemi prsri, me sy mbyllur, me frymmarrje t bllokuar, dhe me rroba t lagura. Polict hynin edhe npr oborre t shtpive e arrestonin k gjenin aty. Policia nuk u ndal. Pr afr m shum se dy or, policia na ndoqi deri n qendr t qytetit t Besians. Ata qytetar q i zuri duke hyr n autobus n stacionin e autobusve n Besian, i arrestoi pavarsisht se nuk ishin fare pjes e protests. Pak pasi kaluam stacionin e autobusve n drejtim t qendrs s Besians, un morra nj plag n arkad dhe n sy nga gazi lotsjells, t cilin policia e prdornin n vend t plumbave, nuk isha un i vetmi, dik e qllonin n kmb, dik n shpin, e dik n kok. Pas ksaj un hipa n automjetin e mikut tim i cili m solli n Prishtin pr t marr ndihm pr plagn q kisha marr. At dit nuk mund ti shihja as lajmet nga dhimbja n sy, por t nesrmen n edicionin kryesor t lajmeve pash nj koment t nj zv.ministri, i cili pr ta dshmuar veten para shefit t tij, sulmon VV-n si i artur. Ai n rrjetin social fb, kishte thn: ... pamja e dyt ishte me Albin Kurtin, i cili pas debateve kinse triumfaliste npr media, ish ul i thyem skaj nj gardhi e u doke si nj refugjat i Kosovs diku n Bllac m 1999 ...:))) (Sesi ka qen saktsisht n Bllac Iliri e din mir, ndoshta i ka treguar miku i vet Berat Buzhala, (zvendsministri tjetr) nga prvoja e jets s tij). Un pas intervenimit t policis deri sa mora plagn n sy, isha me Albinin, jo si roje e tij si thuhet n ndonj TV, por si aktivist i cili i ndihmon aktivistit tjetr n secilin aksion tonin. ne u trhoqm nga gjith ai gaz lotsjells e gjith ai uj, dhe njmend u ulm pran nj gardhi q t pushonim. Po, ne ishim n Bllac at dit. Shqiptart ikn pr n Bllac pas dhuns dhe represionit t ushtruar nga shteti i Serbis. Shqiptart qanin n Bllac, meqense nuk kishin se si ti kundrviheshin shtetit t Serbis. Shqiptart ishin n Bllac, sepse policia e ushtria serbe po ju hynte npr oborre e npr shtpi, duke i rrahur

vrar e arrestuar t gjith q i dilnin prpara. ne, policia na sulmoi me t gjitha mjetet q i pati aty n dispozicion. ne ishim n Bllac. n ekzil brenda vendit ton. ne treguam q jemi paqsor, dhe me shum se aq nuk mund t duronim me trupat tan(sprej e gaz lotsjells, topa uji, shkopinj gome e hekuri, shqelma, etj.). ne protestues paqsor q ishim nuk kishim se si ti ta ndalonin policin, andaj edhe po t dukeshim si refugjatt n Bllac. Po ne u dukm ashtu nga pamundsia pr t ushtruar nj t drejt themelore, at t protests. Policia arrestoi edhe ata q dilnin t shuanin gazin lotsjells n oborret e shtpive t tyre, edhe ata q ishin

nisur pr n Prishtin, e policia i zuri duke hipur n autobus. edhe ather ne ishim n Bllac. Zvendsministri i Qeveris s Kosovs i cili e shkroi kt koment, harroi q n Bllac shqiptart i dboi dikush. Ishte nj sistem i cili i luftonte shqiptart e i cili i dboi m shum se 800.000 shqiptar nga Kosova, e mbi 1.500.000 shqiptar nga shtpit e veta. Po ashtu ne afr atij gardhi si n Bllac na largoi dikush nga protesta jon. Ishte policia e shefit t zvendsministrit, pr t cilin shkruan ngado: n FB, n gazetat qeveritare, flet npr emisione, e bile edhe shan npr muhabete. Krahasim t policis s Kosovs, me paramilitart serb, nuk kam par t ket br ndonjher

ndonj zyrtar qeveritar. Me gjith kmbnguljen e zvendsministrit, ne nuk e besojm at. ne besojm q n Policin e Kosovs ka m shum njerz t drejt, t cilt nuk e duan Serbin n Kosov, ashtu si shefat e tyre. Meqense ata mendojn q duke tentuar t na poshtrojn do t na mundin, un Ilirit i them: Po, un isha n Bllac bashk me Albinin, sepse atje na drgoi policia e Thait.
*Valdrin Ahmeti sht aktivist i Lvizjes VETVENDOSJE! i cili u lndua rnd gjat protests s 14 janarit 2012, n Merdar gjat intervenimit t policis me gaz lotsjells. Ai ende sot q po botohet ky shkrim nuk sheh nga njri sy.

4 Analize

E mrkur,25 janar 2012

Vetfundosja e shteteve shqiptare n Prishtin

Idlir Azizi 1. Dhuna e paralajmruar hum pak dit pasi kryeministri i Kosovs nxori n tryez termin Vetfundosja dhe pas vrejtjes prej edukatore kopshti t zonjs Doris Pak, pam prleshjen policore t shtetit ndaj aktivistve t Vetvendosjes! te Dheu i Bardh. ndodhi egrsia policore e tipit Terminator, prej policve q ulrinin shqip, por me muskuj FBI-je, si n filmat e shmtuar me Van Damme. egrsia vinte ndaj nj demonstrimi q ishte lajmruar, pr t cilin ishte marr leje. Shkopinjt e policis desh i fundosn vrtet aktivistt e Vetvendosjes!, madje dhe deputett e saj, q duhet t ket imunitet. Shkurt, shteti dhunoi me bekimin e paradoditshm t kryetarit t qeveris s Kosovs; u nis drejt nj fundosjeje. M sakt, kryeministri thjesht ka uar policin q ti jap nj dor ndihm vetfundosjes s lvizjes, prderisa ajo ende rezistuaka! Termi i kryeministrit sht shum i goditur; habia mbetet gjithsesi te ngeja e tij pr t arritur n lojna t tilla linguistike! Paralel me t, nj tjetr kryeministr, ai i Tirans tashm, nxori nj term pr lvizjen; m folklorik ai, m prej gallate, se me at e ka msuar prej kohsh spektatorin televizivo-parlamentar shqiptar. Termi faqezi ishte lshuar n rezonanc me deklarimet pushtetar t Kosovs, por edhe me deklaratat fort t njanshme t prfaqsuesve t Mdhenj perndimor, q si gjithmon far nuk korrin, e far nuk shijn ndr ne! Mirpo termi Vetfundosje sht ideal, pr t treguar katandisjen mjerane t pushteteve shqiptare n Prishtin e n Tiran, pr t treguar armiqsin e tyre ndaj qytetarit, ndaj popullit. sht rezistenca e Vetvendosjes q e ka uar pushtetin shqiptar q ta sforcoj veten sa t shpik edhe terma gjuhsore, ku ndihet vetfundosja e staturs s shteteve shqiptare t gjith ktyre viteve t fundit. Shtetet oligarkike t Tirans e t Prishtins, t gjendur prball rezistencs vetvendosse, kan ndjer t nevojshme t shpikin terma prdhoss, duke par q aksioni i Lvizjes sht kokfort dhe emancipues njkohsisht. Pra, sht veprim dhe koncept bashkngjitur tij. Deri dje pushtetet tona shqiptare, ishin msuar me aksioner t aksionit (Mjaft! etj etj), dhe jo me kapilarizues t revolts e t ballafaqimit t vrtet popullor. ndaj dhuna e fundit kundrejt aktivistve vetvendoss, e mbarsur qysh n lodrat gjuhsore t shtetit, arriti ta bj fjaln e vet mish, me an t shkopit, detyrimisht. na mbetet t urojm q n demonstrimin e ardhshm, t paktn t mos ket ndihma speciale policore nga Tirana pr pushtetin e Prishtins, meq edhe qeve-

rit jan (si thuhet) edhe ato pr bashkimin e kombit (t tyre). 2. Zvendsministri anti-popull Dikur n Shqipri jetonte e dnonte ajo shprehja Anti-parti, pr kdo q krcnohej si jasht linjs ideologjike t shtetit. n kto dit demokracie, n vijim t dhuns ndaj demonstruesve vetvendoss, u shfaq pr habi edhe komenti hokatar i nj ministri kosovar. n facebook, i pafytyri pushtetar kishte br pak hajgare me imazhin e liderit t Vetvendosjes, i cili, sipas komentit t tij, i plagosur i ngjante nj fakir refugjati i Bllacs... Ather paska filluar negacionizmi shqiptar ndaj vuajtjes s shqiptarve? Q kur vall t qenit vuajts i spastrimit etnik, refugjat i przn nga vendi yt qenka nj figur qesharake? e pse imazhi i nj refugjati kosovar t vitit 99 na dalka tani si mishrim i nj varfanjaku, i nj hii, i nj qenieje pr tu prdorur si koment denigrimi? Ministri i mjedisit (i kujt mjedisi n fakt?) pa dashur ka tradhtuar inkoshientin anti-popullor q ka pushteti shqipfols, n t dyja ant. Komenti i tij vjen nga mjedisi thelbsisht anti-popull, injorant e prthiths i jets qytetare, popullore, n Kosov (n Shqipri po se po). Ka koh q televizionet e mjediset shqiptare, Tiran e Prishtin, i mshojn duks aristokrate, shpikjes s elits, elitizmit t t menduarit, nprkmbjes s popullit, gjith duke shtruar kilometra plot me beton-populizm t dyanshm; duke futur n nj tunel do orvatje pr t dal nga terrorizmi i pushtetbrjes, n Tiran e n Prishtin. Facebooku i ministrit t paktn ka ndihmuar t nxjerr n pah fytyrn e vrtet t horrorit, me t cilin prballet subjekti

shqipfols n kto dhjet vitet e fundit. Mbetet vetm shpresa q shefi i ministrit, pra i qeveris, t paktn ti krkoj llogari vartsit se ku e gjen tr at koh t rrij n internet gjith ditn e lume! 3. Arti i t vetvendosurit T vetvendosurit si art duhet t jet nj pun fort e vshtir, sidomos n gjuhn shqipe. Vetvendosja ka dal n hartn e turbulencave e t sporadizmave t revolts shqiptare n nj moment, kur shum nga ne po ngrinim supet lidhur me rezultatin e rezistencs. T mos harrojm q pr shum nga ne, lvizja e aktivizmi model ideor e veprimtar i Lvizjes prkon edhe me fundin e pikpyetjeve mbi origjinat e trazirave t vitit 1997 n Shqipri. Lidhja nuk sht e drejtprdrejt, kuptohet. Por ama, uria pr t vetvendosur e ka mundsuar edhe mendimin shqip q t ket frymzimin e vet prej ekzistencs s saj. e theksoj: jo mbi ndodhit e vitit 97, por me fundin apo me shkalafitjen e hetimit mbi arsyet dhe nxitsit e grops s zez shqiptare t vitit 97. Mendoj se sht e kot t krkojm majtas e djathtas; e kot t qurravitemi mbi dmin q iu b imazhit t Shqipris. Duket se zezona e vitit 97 ishte nj shpikje e prbashkt e t gjitha palve partiake shqiptare (n Tiran), vetm e vetm q qytetari t krkonte me shum dshir e me shum kmbngulje Pranin e fort t shtetit! E n jet t jetve! Dhe ja ku e kemi. Tirana e Prishtina po vringllijn at shpat q se kish dot kurr Sknderbeu. Shkarthja e nivelit t protests dhe e shpirtit vetvendoss n Tiran e ka shtojcn pikrisht te kjo futje me pushtet e n pushtet t individit. Te shpirti shtetar i qytetarit, si dhe te ofshana

e ngatht lidhur me zaptimin q shteti i ka br jets shqiptare n do vis. ndrsa ushtrohej dhun policore ndaj aktivistve vetvendoss n Prishtin, n Tiran kryeministri dhe ish ministri i tij i kapur gafil me imazh korrupsioni, po krijonin videogame-in e ri lokal, me titull Qengjit t urt i q... nna! Vetvendosje doli dikur, pra, n ann popull-ore, prkundr intensifikimit t trbuar t pushtetit shqipfols. n antipod e n rezistenc ndaj shkmbimit metodik e teknik q bn pushteti TiranPrishtin, e me autobus aq t shpejt, sa asnj dogan si ndal dot. Kshtu VV-ja mendoj se ka ditur t jetoj gjith kt koh me ekzilin m t ashpr, por m emancipues: me ekzilin brenda vendit t vet. Pra, duke demonstruar kundr kolonializmit tregtar serb, por ama i sulmuar, i przn nga policia e shtetit t vendit t vet. Ather VV-ja sulmohet, si prher, me babaxhanllqe perndimore: me iniciativn e lir, me qarkullimin e lir, me uurima pr dialog, me predikime pr paqe etj. Por e gjitha kjo nuk shkon m, kur e gjith jeta e subjektit shqiptar sht n dor t shtetit. Kur pushteti e vdes prdit qytetarin,duke e konsideruar thjesht nj refugjat t demokracis. Ky duket sht thelbi i iniciativs s lir demokratike t viseve shqiptare, e q Kuinta perndimore ndoshta sdo ta kuptoj, ose, prton ta kuptoj, si zakonisht kur sht fjala pr vende si puna jon. 4. Si Serbia nuk kalon rreth nj qind vjet me par, Serbia ka qen edhe vatra e nj lvizjeje artistike t fort e t paprecedent. Lvizje artistike e politike, si ajo zenitiste , q synonte nj zhytje t popullsis n art, nj art t

rrethuar e t ngjeshur me popull. Mtues t nj lvizjeje artistike e teatrore e arkitekturore, Mii e t tjer hidhnin iden nj barbarie t thell poetike e konceptuale; bazat pr nj mosbindje dhe nj radikalizm t artit, e t ndryshimit t shoqris prmes tij. I gjendur prball nj furie t till radikale, shefi i surrealistve Andr Breton (q ngjan shum n foto me enver Hoxhn) e prjashtoi nga shkolla surrealiste Ljubomir Miiin e t ngjashmit e tij! e vite me pas, intelektual ballkanik, pak demokrat e t ekuilibruar prej shoqrive t hapura post-komuniste, kan arritur t nxisin iden se lvizje si ajo zenitiste dikur n Serbi, ka qen baz pr shovinizmin serb t mvonshm, si e kemi psuar dhe ne. Kam parasysh ktu D. Katunariq etj. nj rren me bisht, prderisa projekti pr ballkanizimin e europs q synonin zenitistt dikur, nuk donte t arjanizonte serbin, por krkonte kreativitetin rebel ballkanik brenda normimit euro-perndimor. n t kundrt t ksaj sht Serbia e sotme, pr fat t keq. Por n njfar mnyre akti vetvendoss po ia merr armn, parceln e tradits, duke krijuar modulet e nj rezistence e t argumentimit rreth nj Dshire, q duhet ta pranojm se sht pa precedent ndr ne. Koha e vjershave me bajrak e me Mica e Baca, ka marr fund, mesa duket. Koha e rezolutave fallco e hipokrite te parlamenteve e shqiptare lidhur me Kosovn e lirin, u vetfundoss. Aktivisti vetvendoss i ktyre kohve ka prvetsuar si duket artin e t qenit radikal, kontestues dhe kreativ. Dhe mir sht q ky term t mos prdoret pr t nxitur frik nesr. radikal mendoj se do t thot: lvizja q i reziston kolonialit t do lloji, por q ka m shum prplasje me pushtetin brenda vendit! Ai q e sheh serbin si jo-ndryshe, por q e prdor at si revulocionarizues t t tijve. Ai arrin t rezistoj, e me at art lvizjeje, sa duhet t nxis dhe kontestatorin e mundshm serb atje, q t shoh degjenerimin e ish revolucionarizmit serb dikur. Lvizje q ndoshta ka artin e kaprthimit t popullores me konceptualen; q mund t jet kontestues revolucionar, gjith duke qen deputet. (Dhe kjo sht ajo q sdo ta besoj ende pushteti Tiran-e-Prishtine, prandaj dhuna vjen e madhe dhe aq e unifikuar). Jo, dialogu i nj demokracie in vitrio si po e duan n Kosove, sht shterp. nj lvizje vetvendosse e ka m pr zemr t refuzoj dialogun vicioz, por q n monologun e vet e inkuadron n rezistenc pranin e nj Tjetri, shqiptar, serb, grek apo peruan, t do kontestimi ndaj privatizimit total t jets, sepse jeta sht prher m e dhimbshme e m konkrete se Demokracia.

E mrkur,25 janar 2012

Analize 5

sht politika budalla!

Leart Kola

ty rreth viteve 90, n Amerik, Klintoni pr t mundur Bush-in e vjetr doli me parulln Its the economy stupid! ku n fakt i drejtohej popullit q t reflektonte mbi paaftsin e Bushit n menaxhimin e krizs ekonomike, pavarsisht sukseseve q ai kish arritur n politikn e jashtme me mposhtjen e bllokut Sovjetik. Kaq! Ktu mbaron gjith muhabeti i ktij termi, truk ky i gjetur nga oficert e marrdhnieve me publikun pran administrats s Klintonit. Por nse mbaroi pr Klintonin, uditrisht nuk mbaroi pr ne. nj mori artikullshkruesish (ndr ta dhe politikani regjisor Dritan Prifti) kan mbushur faqet e gazetave, ku nn titullin kopjac sht ekonomia budalla, mundohen t kundrshtojn regjimin e Berishs. gjithmon mendimtart n Shqipri, me nj kastrim shembullor, jan prpjekur ti shmangin referencat ideologjike. Ata nuk duan t shpallen fjala bie marksist n qndrim sepse ksisoj do tu kujtonin shqiptarve nj sistem totalitar, ndrkaq duke ndjekur konsensusin e plot e afshin q t gjith t mendojn si ata nprmjet ktij mendimi konsensual, de facto e ndrtojn mendimin e hegjemonis totalitare. Ksisoj bhen viktima t asaj q po e luftojn e kundrshtar t asaj q kinse duket se i prkasin. ekonomia thirret n loj sepse shqiptart po jetojn keq, jan t varfr, nuk ka dyshim, q nj analiz ekonomike sht e rndsishme, por kjo duhet t ndodh vetm ather kur kemi nj qeverisje demokratike e jo kur kemi nj regjim autokratik si ky i Berishs s 2011s, nj lloj putinizmi tallava. Ather kur populli vrtet t ket mundsi t zgjedh mes alternativash ekonomike. ne sot gjendemi prball nj situate ku Berisha ka ertifikuar vjedhjen e vots me zgjedhjet e 8 Majit. Ky ertifikim i jep luksin t ndrtoj nj sistem fiskal q t mbshtes 4% t popullsis kundr 96% t tjerve. Mund t ndrtoj nj marrdhnie me kompanit e ndrtimit totalisht klienteliste. e t ndrtoj rreth vetes nj oborr pushtetarsh e gazmorsh t mbretit, pikrisht sepse nuk funksionon leva e demokracis prfaqsuese. Me zgjedhjet e 8 Majit, Berisha arriti nj fitore t jashtzakonshme jo se fitoi Bashkin e Tirans, por sepse vendosi standardin autokratik t ertifikuar n shoqri. n kt mnyr Berisha dha sinjalin: politikat e mia edhe n mos ju plqefshin, do jen aty sa kohe un kam

gardn e republiks n mbrojtje t tyre. Pra n Shqipri sht totalisht e kot t thuash q Berisha po bn nj politik pr pakicn e pr vetpastrim. Kjo sht e dukshme dhe nuk mohohet, madje as nga Berishiant, por nuk sht se Berisha nuk e di se si bhet m mir, por ai thjesht nuk do. ekonomia pa nj qasje politike sht nj shkenc numerologjie e pashpirt. Politika vendos pr qasjen ekonomike q duhet t kemi. Arsyetimit t zhvillimit i mungon sot nj debat tjetr: a na duhet nj zhvillim (edhe pse as ky nuk po ndodh empirikisht) q krijon hendeqe t mdha t ardhurash mes grupesh shoqrore? A duam q pr hir t zhvillimit t ndrtojm geto ku njerzit skan as pun, e as te ardhme? e nse shtrojm kto pyetje,

ather kjo na liron nga terrori i zhvillimit pr t na futur n nj territor politik q sht ai i mirqenies popullore. Le t bjm nj krahasim t thjesht me eksperiencat botrore. nse krahasojm Kinn me Suedin, absolutisht, ky sht argumenti q prdoret sot nga berishiant, prfundimi del n favor t Kins. Shteti i madh komunist ka nj rritje galopante, por kjo rritje reflektohet vetm tek nj elit e cila pr udi edhe atje, si tek ne, sht pjes e politiks, ndrkoh q masat popullore vriten n protesta, jetojn nn minimumin jetik, kan t drejta t kufizuara dhe jan subjekte t nj subjektiviteti t t pushtetshmve gjith kohs. Pikrisht shfrytzimi njerzor i krahut t lir t puns i ka sjell n kt pik, por ama rritjen vjetore e

kan joshse, pr ata q jetojn jasht sigurisht. nga ana tjetr Suedia ka nj rritje prej 0% sepse kujdeset q surplusin ta vr n dispozicion t punve publike, shrbimeve dhe hapsirave publike. Suedezt paguajn taksa t larta sigurisht, por kan akses n t gjitha institucionet e arsimit, shndetsis etj, jetojn mbi minimumin jetik, nuk vriten n protesta dhe kan t drejta t pacenueshme. nuk sht e vshtir t kuptohet se n ciln kategori bjm pjes ne, por na rezulton shum e vshtir pr t kuptuar q trajtimi i ekonomis n shrbim t shoqris sht nj diskutim politik, e kurrsesi ekonomik. T kuptosh kt do t thot t lirohesh nga hegjemonia neo-liberale q ka kapluar t gjitha mendjet e ktij vendi, duke e par ekonomin si faktor mistik t

shoqris, q medemek po ta lsh t lir, rregullohet vet si thoshte profesori Milton Fridman. Pa asnj udi, pikrisht kjo qasje politike e ndihmuar nga kto metoda ekonomike ka prodhuar dje dhe sot sisteme fashiste apo t prafrta me to, si jan dhe kto n t cilat jetojm n Shqipri dhe Kosov. Protesta e Vetvendosjes sht pika m e kulluar ku bashkohet qndrimi i shprehur n kt shkrim. Vendimi i Vetvendosjes pr t mbrojtur produktet vendase me bllokimin e pikave kufitare nuk sht nj vendim ekonomik, por mobilizim politik i cili ndodh mbi nj qndrim q e ka si piksynim mirqenien e popullit, e jo mirqenien e mallit. Kur malli sht m i vlefshm se njerzit, ather kemi arritur n kulmin e fetishit t komoditetit, si e shpjegon Marksi. e i vetmi prkthim pr kt sht skllavria e popullit n shrbim t elitave politiko-ekonomike. sht politika budalla, jo ekonomia, jan vullnetet e njerzve q bashkohen pr t mirn e prbashkt ato q e drejtojn vendin drejt paqes e mirqenies sociale. ne sot kemi detyrimin historik jo vetm ta lirojm vendin nga berishizmi, por mbi t gjitha t heqim mentalitetin neo-liberal berishian q me hegjemonin e tij e bn t ardhmen t duket e errt, i bn t pushtetshmit t paprekshm nga asnj drejtsi ligjore apo morale e shoqrore, dhe e bn t varfrin t dorzohet n mshirn e kalimtarve t rastit. Periudha pas Berishs nuk duhet t jet nj periudh ku ne kalojm nga nj varfri mizerabl n nj varfri dinjitoze. Prkundrazi, duhet t jet lirim i energjis popullore dhe mobilizim social, pr ta kaluar T gJITH s bashku nivelin e varfris sepse varfria nuk sht e nuk duhet ti prkas vetm t varfrve, por duhet trajtuar si nj njoll e shoqris n trsi. nuk duhet t kalojm, si thoshin disa protestues, drejt nj nanoizm q nuk i vret njerzit n protest, si kundrshtim i nj berishizmi q i vret ata n protest, por duhet q jo vetm n protest, por askush askund t mos vdes: as n spitale, e as nga i ftohti si ndodh rndom sot. Pra sot dua ti drejtohem artikullshkruesve duke thn: sht politika budalla! - kto jan vendime t prbashkta politike, e kur t kthejm politikn n duart e popullit, duke ja marr Berishs, ather imagjinata jon do duhet ti bashkoj vullnetet popullore pr t br q ekonomia t jet shprehje e ktyre vullneteve.

6 Opinion

E mrkur,25 janar 2012

Shteti yn legen
Andi Kananaj

hteti yn legen sht tem e shpesht n tv. Flasin pr shtetin ton legen pikrisht ata qe e kan kthyer n nj teatr mesjetar. Them mesjetar se n sken nuk lejohen femrat t aktrojn. nse jan t tilla duhet t maskohen si Mesila D, q aq pak duket se i prket seksit t vet anagrafik. Teatr bn gjykata, ku pr nder t gjykatsit duhet t ngrihesh n kmb; Ku nj vendim pr Metn duhet t pritet deri n momentin e fundit. Ka debat pas nj rezultati q gjithkush e kish parashikuar q ditn kur ish zv Kryeministri dorzoi imunitetin(sigurisht jo at realin). gjykata ka 20 vjet q zhgnjen. Po ashtu si skena e teatrit ku aktron, dhe ajo sillet si n mesjet; koh kur gjykatsi vendoste me bindjen e tij t brendshme. ndoshta dhe ajo koh ius natyralizmit duhet par me zili. gjykatsi nuk ishte n nivelin e prostituts(maksimumi i respektit pr zonjat q kryejn at funksion) q paguhej vetm pasi kryen at pr t ciln sht paguar. ndoshta dhe m keq, gjykatsit funksionin e tyre oral po e kryejn dhe pa pasur n shkmbim monedha. Prve pak prej tyre. Mund t jen vetm tre ose katr q din se pozicioni i tyre vlen aq sa i gjith sistemi. Prokuroria ka br maksimumin q gjykata t duket e vetme n kt rrug. Po kjo nuk sht e vrtet. Teatri fillon me tekstin e prgatitur me gabimet e duhura nga prokurort. Asnjher t vetme prokuroria nuk ka par gabime n tekstet e veta. Tek rasti Bashs, pr rrugn Durrs Kuks, mungonin n afate vetm 10 dit. Pr nj lexues jo jurist kjo nuk do t thot asgj. Pr teatrin e madh t nj shteti formal, ktu ka argument pr tu diskutuar. nga ky moment duket sikur drejtsis i ka ngelur pak q tia dal. Por pr fat t keq i gjithi sht teatr q mbulon fasadn e nj shteti legen. Kryeprokurorja hetimet i kryen n SHBA dhe vetm kur amerikant tregojn at q ne e kemi par live n TV, ekzekutuesit vihen pr pak or n sken duke luajtur rolin e t dnuarit. Ambasadori amerikan del n deklaratn pr shtyp t Kryeprokurores. Kryeprokurorja n deklarat pr shtyp n vetvete sht qesharake, aq m keq kur hetimet jan kryer nga t FBI-s. nse kemi pyetje na jepni emailin e profesionistve t paktn. Ambasadori n krah t akuzs tregon q Kryeprokurorja nuk do as prgjegjsi pr at q ka lexuar pr shtypin q uditrisht ka dhe pyetje.

n pikn si kan ardhur punt, mir q ambasadori nuk vendos t iki. T paktn dim se kemi nj shtet pa sovranitet. Kjo nuk duket problem sepse q t kesh sovranitet funksional, duhet t kesh minimumin e nj ngrehine. ndarja e pushteteve n tre, e m pas dhe n katr apo 5 si n libra duket se nuk sht mirpritur nga aktort e skens. ndarja me fise ka gjasa t jet m serioze. n kushte t tilla, kur duhet t luhet teatri i shtetit t kohve moderne, atij t qytetruarit, e kthen diplomacin n miun kriet q vrapon n rrotn pa fund pr t gjetur nj fund q ekziston. ndrkoh flitet pr shtet. Pas 21 janarit flitet ende pr shtet. Pasi kryeministria fshiu materialin e kamerave t siguris; t nj ndrtese q ka pr zemr mesa duket

vetm sigurin e vet. Shtet q zyrn e vet m t rndsishme e ka si KULL gjak-sash, nga ku dilet ve pr t vrar, e nse afrohesh je i lajmrum. Pas 21 janarit 2012, mund t thuhet q administratn e vrtet e kemi n SHBA dhe q mesa duket dhe raportet pr integrimin duhet t plotsohen atje. Po deshn amerikant e lodhen pr ne, popullin m t vjetr n bot, mund t vazhdoj teatri me shtet. Prndryshe fasada do bjer. ne t gjith do nxjerrim jatagant. Vetm se SHBA-t nuk mund ta marrin kaq seriozisht familjen Doda, as Berishn, as se far ankesash ka raporti pr drejtsin n Shqipri. Kan minimalisht punt e tyre. Fakti q ne presim Bushin me servilizm t neveritshm nuk mund te jet arsye q administra-

ta e tyre t punoj pr ne pafundsisht. Teknikat ballkanike pr t marr me t mir udhtart, q m pas ti vjedhim, nuk mund t jen t pafundme n koh. Doda tha n kt moment n tv klan se vetm nj plumb i pistolets s Komandantit t gards ka vrar vetm nj protestues. ndoshta kjo sht arsyeja pse sht arrestuar. Duhej t kish vrar 11, aq sa plumba kish harxhuar. Shtet kriminal q justifikohet nga deputet me prirje sadiste: kaq mund t mendosh m mendje t ftoht. Por kur je brenda teatrit, dgjon me vmendje fundin e debatit opozita shpesh ka frik t sulmoj rolin ornamental t prokuroris. Sulmi do ta onte kryeprokuroren atje nga ku u nis. Te kryeministri i shtetit miza-sken(messa in scena), dhe socialistt nuk duan

nj armik tjetr me kto atribute. Llogarit q duhen pr tu qajt tek ndrkombtart komplikohen nse n list futet dhe prokuroria. Ky shtet justifikohet nga Fahri Balliu. Justifikohet nga im Peka. Justifikohet nga ministrat e LSIs. nga ata q organizojn biznese si ai i grdecit, si importimi i plehrave, si tendert e ilaeve. Justifikuesit jan t aft disa her dhe elokuent n przgjedhjen e fjalve. Kan vullnet q me fjalt e tyre ti ojn gjrat n nj tjetr planet brenda t njjts koh televizive, sikur t mos mjaftonte realiteti. Ky shtet mbrohet nga kriminelt: kaq duhet t mjaftonte q t krkonim ta ndryshonim pa pritur q suflert t na sugjerojn sesi t jemi pjes prbrse e ktij procesi q po na vret do dit.

E mrkur,25 janar 2012

Analize 7

Censura 2.0
cilat jan trsisht n disproporcion me shkeljen e kryer. Duhet t kemi parasysh se shkmbimi i veprave n Internet, n shumicn e rasteve nuk bhet pr qllime fitimi por vetm pr t prmbushur dshirn e prdoruesit pr t pasur nj vepr. n kt kuptim, dnohet me burgim vetm fitimi i munguar i industrive muzikore. gjithashtu, n Internet dhe n legjislacionet e deritanishme, ishte krijuar praktika mjaft e mir e njoftimit paraprak t shkelsit para se t veprohej me an t procesit gjyqsor. Kshtu, faqet q mund t transmetonin nj vepr t mbrojtur nga e drejta e autorit njoftoheshin paraprakisht nga personat e interesuar dhe personi q menaxhonte faqen kishte nje afat t caktuar pr ta hequr at material. Logjika e ksaj praktike sht e drejt: n nj bot virtuale ku informacioni transmetohet shum shpejt dhe n shum vende njkohsisht, do t ishte e gabuar q t dnohej dokush q transmetonte nj vepr t mbrojtur nga e drejta e autorit, pasi mund ta bnte nj gj t till pa dashje ose n mnyr krejt rastsore. Me ligjet e reja, kjo praktik eliminohet dhe kalohet direkt n nj proces gjyqsor, pasi konstatimit t shkeljes. ekziston nj zgjidhje kundr ksaj fryme anti-liri q po fryn npr botn e qytetruar. n fakt, ka ekzistuar por e kan harruar dhe kjo vjen ngaq nxjerrin ligje konjukturale dhe jo ligje pr t zgjidhur n mnyr afatgjat nj problem, si sht ai i t drejts s autorit. Kur doln kasetat audio dhe video, industria muzikore u prball me t njjtin problem, at t masivizimit t kopjeve, q prkthehej me nj fitim t munguar pr t. gjykata Supreme e SHBA-ve vendosi se regjistrimi n kaseta video dhe audio nuk prbn shkelje t t drejts s autorit, por prfiton nga e drejta pr t prdorur nj kopje pr prdorim vetjak. e njjta analogji mund t prdoret dhe sot. Dhe zgjidhja q u dha ather ishte pagesa nga konsumatori i nj shume t vogl q ishte pjes e mimit t blerjes s nj kasete audio ose video, praktik q u shtri dhe pr cD-t, me pak fjal, nj lloj mekanizmi kompensimi. Prse mos t prdoret kjo logjik pr botn e Internetit? Prse duhet t kufizohet liria e shprehjes dhe prse duhet t futen n burg njerz vetm se industrit artistike nuk po zgjidhin dot problemin e fitimit t munguar? Ligje represive sht shum kollaj t bhen, por duhet m shum t punohet pr ligje perspektive, q zgjidhin pun n mnyr afatgjat dhe jo q ndreqin situata aktuale, duke krijuar shqetsime serioze pr t ardhmen e liris s njerzve pr tu shprehur, shkmbyer ide dhe pr t inovuar.

Oltion Spiro

ensura sht kufizimi i qllimshm i liris s shprehjes prej qeverive. censura mund t mvesh forma t ndryshme dhe, mbi t gjitha, ka gjetur dhe nj fush zbatimi t suksesshme dhe n Internet. nj metod e re dhe m pak e dhimbshme sht kalimi n heshtje i saj me an t nj ligji q shpall si qllim kryesor mbrojtjen e nj t drejte, si sht e drejta e autorit. Ka shum keqkuptime n lidhje me qllimin q kan masat drastike ligjore t Kongresit amerikan n lidhje me luftn kundr pirateris n Internet. sht krijuar prshtypja, prkrahur ndoshta dhe pavetdije nga intelektual t ndryshm q shqetsohen nga shkelja e t drejts s autorit, se kto ligje jan t mira dhe se duhet t rregullojn veprimtarin e Internetit, si zon ku nuk ekziston e drejta. nuk mund t mohohet dot shqetsimi i industris muzikore se prhapja e veprave t mbrojtura nga e drejta

e autorit nprmjet download-imit (ose shkarkimit) nga faqe Interneti pa autorizim sjell nj humbje financiare t konsiderueshme. T paktn kjo sht deklaruar zyrtarisht dhe disa shifra q jan ofruar lart e posht sugjerojn realisht nj gj t till. Shqetsimi arriti majat me daljen pr her t par e faqes napster n vitin 2000, faqe e cila lejonte shkarkimin e veprave nga nj prdorues n tjetrin, pa marr autorizimet paraprake. Industria muzikore bri namin derisa arriti t dnoj napster-in pr prcjellje t paligjshme t veprave n publik dhe, m pas, napster-i hyri n nj rrug institucionale, duke u kthyer n nj faqe me pages, ku shkarkimet bheshin pasi ishte marr autorizimi nga titullart e t drejtave. gjithashtu, industria muzikore filloi t investonte n shrbimet online, duke par se fitimet mund t gjeneroheshin edhe duke prdorur shkarkimet nprmjet Internetit. Por nuk duhet ekzagjeruar me nj mbrojtje pafre, q n fakt nuk ka si qllim primar mbrojtjen e

t drejts s autorit, por mbrojtjen e industris artistike dhe fitimet e saj. Me Internetin, bie rndsia e ndrmjetsve si jan prodhuesit dhe shprndarsit e veprave pasi lidhja mund t bhet n mnyr t drejtprdrejt me autorin dhe publikun. shtja sht se faqet ku promovohet shkarkimi falas pa autorizimin e titullarve kan lulzuar kto koht e fundit. Dukshm vihet re vshtirsia e kontrollit t t gjitha faqeve, pasi sht vn re n praktik se sa her q bllokohet nj ose dy syresh, hapen 3 ose 4 t tjera menjher m pas. Pr t mos prmendur shtjen e koklavitur t vendosjes s serverave t ktyre faqeve n vende t bots s tret ku kontrolli sht minimal ose inekzistent. Dhe duke mos ln mnjan dhe faktin se bllokimi i ktyre faqeve jo vetm eviton shkeljen e t drejtave t autorit por edhe bllokon nj shrbim teknologjik q nuk ka asnj titullar q gzon t drejtn mbi t (program i shkmbimit t veprave nga nj prdorues n tjetrin) dhe,

mbi t gjitha, veprat q shkmbehen nuk jan t gjitha t mbrojtura nga e drejta e autorit. sht ky realitet mjaft i ndryshm q ligjet e reja amerikane e rrokin mbrapsht duke u prpjekur q t prdorin mjete t disproporcionuara, q shkelin lirin e shprehjes pr t mbrojtur t drejtn e autorit. T mos harrojm se e drejta e autorit ka lindur si koncept n revolucionin francez dhe piknisje ka qen mbrojtja e liris s fjals dhe ides. Ku qndron problemi me kto ligje konjukturale dhe si mund t zgjidhet shtja e shkarkimeve t paligjshme? T dyja pyetjet krkojn studim t thelluar dhe nuk mund t trajtohen plotsisht n nj shkrim t shkurtr. Megjithat duhet t theksojm se ligjet e reja jan nj rrezik pr faqe t cilat promovojn fjaln e lir pr arsye se ligjet kan sy objekt t tyre ato faqe t cilat angazhohen, nxisin ose lehtsojn shkeljet e t drejtave t njeriut. Me kt gam kaq t gjer veprimi, shum faqe do t bien pre e ktij ligji dhe i sanksioneve q ato parashikojn, t

8 Filozofi

E mrkur,25 janar 2012

Dashuria kundr ligjit, apo ifti sublim anti-filozofik: shn Pali dhe Lacan-i
Agon Hamza

rfundimi i bots post-ideologjike e riktheu religjionin/ teologjin n agjend. Por, cili Zot vjen si pjes e pakos teologjike? Zoti onto-teologjik, pilot i avionit, i cili trheq litart nga lart dhe/ose kontrollon proceset. Por, a sht ky Zoti i Krishterimit? Ky punim tenton t lexon agape-n nga perspektiva e tradits s Shn Palit dhe psikanalizs s Lacan-it, si dy praktika anti-filozofike. Kshtu, religjioni/teologjia shfaqen si kush n hije pr filozofin. objekt i punimit sht agape (si njri ndr kushtet e shfaqjes s subjektit t Krishter) e pozicionuar kundr ligjit, dhe si rrjedhoj, kundr Zotit onto-teologjik. Subjekti i krishter sht subjekt ateist, i cili e deklaron besnikrin e tij ndaj vdekjes s Jezu Krishtit (ngjarjes) dhe ekziston n kolektivitetin e besimtarve, nga ndjenja e dashuris kt ne e quajm Fryma e Shenjt. Fryma e Shenjt sht kolektiviteti i besimtarve n t cilin Krishti jeton pas vdekjes s tij, dhe n kt kontekst, besimtart nuk i besojn Zotit, por Zoti beson n ta; Zoti beson n vet besimin. n kt linj, Krishterimi ofron Subjektin-Substanc (si n Hegeliane), i cili mund t lexohet edhe si versioni m radikal i procesit pa subjekt (Althusser) Zoti nuk kontrollon procesin dialektik, por ai sht pjes e agjentit (klass, kolektivitetit) q e kontrollon at. Si duhet t mendohet rikthimi i religjionit jo vetm si pik reference, por si forc rikonfiguruese e filozofis e politiks, por edhe e disiplinave tjera, si psikanaliza, letrsia, historia, teoria kritike, e kshtu me radh? Me fjal t tjera, si duhet t mendohet shfaqja e epoks post-post-metafizike? Dhe me kt, si duhet t mendohet kjo epok, por pa rn n klekn e t ashtuquajturs kthess post-sekulare, si mbshtetje ideologjike, ose m sakt, si shtyll ideologjike pas rnies s murit t Berlinit dhe rikonfigurimit ideologjik e politik si pasoj? Por, far teologjie dhe far religjioni po na ofrohet sot? Pr m tepr, me far Zoti ballafaqohemi sot? Kjo sht vshtirsia kryesore n triadn filozofi teologji religjion, praktikat e s cils duhet menduar si praktika singulare. Kthesa postsekulare e ktheu edhe dimensionin sublim t asaj q sot perceptohet si teologjia post-metafizike. Si duhet llogaritur kjo dhe efektet e saj?

Kjo qasje bhet edhe m interesante kur religjioni, pavarsisht se cili, analizohet/lexohet nga perspektiva e ateistit. Por, far ateisti? Pr t vazhduar n leximin e figurs s Shn Palit dhe lidhjen e tij (t uditshme) me Lacan, fillimisht dua t pozicionoj figurn e Zotit. ose m sakt, si ateist q jemi, pr far Zoti po flasim? Deri tash, ne jemi ballafaquar me nj Zot, gardiant toksor t s cilit, i jepnin karakter onto-teologjik. n ann tjetr, po kta rojtar, e degjeneruan religjionin n bestytni. S kndejmi, bashk me Spinozn, duhet ti shpallim luft nnshtrimit ndaj diskursit metafizikontologjik t religjionit dhe degjenerimit t religjionit n spekulim. n kt kontekst, Krishterimi (por jo vetm) merr formn e paganizmit. gardiant e moralit shoqror, t cilt ne i quajm konservativ, n mbrojtje t Zotit, kan dshir ti referohen autoritetit transcendent. Kriza financiare, hedonizmi ateist, homoseksualizmi dhe ekzibicionet e tjera seksuale n njrn an, ndrsa n ann tjetr, vrasjet masive, kampet e puns t gjitha kto i atribuohen predikamentit ideologjik, t cilit ata i referohen si nihilizm. Dhe

kshtu, kan qejf dhe nxitojn t citojn (at fjali q gabimisht i atribuohet) Dostoyevskyn: nse Zoti nuk ekziston, do gj sht e lejuar. n kt kontekst, prmbysja q Lacan i bn ksaj teze: nse nuk ka Zot, gjithka sht e ndaluar sht kruciale. Ky dictum i Lacan-it mund t lexohet n dritn e asaj q Kierkegaard-i e quan suspendimi religjioz i s etikshmes. ka do t thot kjo? gjithka sht e lejuar pr ata q i referohen dhe e shfrytzojn Zotin n mnyr direkte, duke u vet-atribuar si instrumente direkte t vullnetit t tij. nse veproj n emr t Zotit, un mund t vras me mijra njerz. Dhe pr t vrar, nj kauz e shenjt sht e domosdoshme: dhe kjo vlen si pr komunizmin (ateist) stalinist, ashtu edhe pr militantt teist. Por, stalinistt ateist nuk e perceptonin veten si hedonist; prkundrazi, pr ta Zoti funksionon si Tjetri i Madh. n psikanaliz (dhe realisht, ky moment duhet t kuptohet si fillimi i ktij diskutimi), Tjetri i madh qua rendi shoqror simbolik ka kuptimin e autoritetit shoqror, i cili e rregullon realitetin shoqror. Por, n kuptimin teologjik, Zoti nUK sht i reduktueshm mekanikisht n Tjetrin e madh.

n ann tjetr, Zoti teologjik perceptohet si Padroni q garanton prmbajtjen pozitive t universit (Zizek). n kt kuptim, Zoti paraqitet si Forca e Lart, ose thn n termet q gabimisht i atribuohen Hegelit, Zoti si Absolut i Universit, garantuesi i kuptimit t fshehur t gjrave, etj. Por, cili sht msimi i Krishterimit ktu dhe cilin Zot e gjejm n Krishterim? Duke prcjell Hegel/ chesterton/Zizek, Krishterimi sht religjioni i vetm n t cilin Zoti shndrrohet dhe bhet ateist, blasfemik: momenti i par sht ai n Librin e Jobit (Testamenti i Vjetr), ndrsa, momenti tjetr sht ai i kryqzimit t Jezu Krishtit. Sipas Hegel, n kryq nuk vdes prfaqsuesi toksor i Zotit, por Zoti prtej vetvetes; Krishti sht ndrmjetsuesi n zhdukje ndrmjet Zotit transcentendal substancial n vet-vete dhe Zotit si komunitet virtual spiritual (Zizek) [ky nuk sht rasti me ortodoksizmin, n t cilin, pr dallim nga Katolicizmi dhe Protestantizmi, Fryma e Shenjt nuk fillon me Babain dhe Djalin, por me Babain vet. Por, kjo sht tem tjetr. Akti i kryqzimit sht akti i zhvendosjes s besimit: nuk sht m Zoti ai t cilit duhet besuar; akti

i sakrifikimit sht momenti kur Zoti bhet njeri, e hedh vetn n kolektivitetin e besimtarve, bhet i vetdijshm pr mosekzistencn e vetvetes, dhe kshtu bhet pjes e kolektivitetit t besimtarve, t cilt jan t lidhur ndrmjet vete nga dashuria pr njri tjetrin me fjal t tjera, si thot Zizek-u, kjo sht Fryma e Shenjt. Por, cila dashuri sht dashuria e Krishter? edhe pse n Shkrimet e Shenjta fjala dashuri ka kuptimin strikt t agape-s, n disa qarqe obskurantiste spiritualiste, agape lexohet si eros. erosi sht dashuria intime, ndrmjet dy (ose m shum, varet se ka bn) njerzve, dhe si e till, sht komplet e parndsishme. n ann tjetr, agape sht dashuria politike. S kndejmi, shfaqja e subjektit t Krishter (subjektin lexoje n dritn e filozofis s Badiou-s) sht e kushtzuar prve nga besimi e shpresa, edhe nga agape si dashuri politike pr kolektivitetin. Por, ka do t thot subjekti i Krishter, n dritn e filozofis s Badiou-s? Subjekti i Krishter nuk i paraprin ngjarjes (q n kt rast sht ringjallja e Krishtit). Subjekti shfaqet me, nprmjet, dhe pas ringjalljes s Krishtit, duke e afirmuar besnikrin ndaj ngjarjes. S kndejmi, bartsi m besnik i s vrtets s Krishter nuk jan dymbdhjet (12) apostujt zyrtar, por ai ishte Shn Pali. Procedura e tij ishte kjo: duke konstatuar se kishte ndodhur nj ngjarje, dhe duke besuar se e vrteta konsiston n deklarimin e saj dhe njkohsisht, n t qenurit besnik ndaj deklarimit t ksaj t vrtete, Shn Pali deklaroi se e vrteta nuk sht aksiomatike, as strukturore, dhe as legale. nuk ka ligje pr t vrtetn, sepse duke qen deklarim subjektiv, nuk ka subjekt q mund ti paraprij dhe ta mbshtes at. S kndejmi, s vrtets nuk mund ti vij n ndihm asgj q tashm sht etabluar historikisht ose/dhe q ekziston n substancn e komunitetit. Ajo shkon prtej do identiteti, sepse adreson t gjith; si thoshte Shn Pali, prej perspektivs s Krishter, nuk ka ifut, e as grek, nuk ka skllevr e as t lir, nuk meshkuj e as femra (gal. 3.28). ose, si do t thot ai n letrn apostolike romakt (rom. 2.10) lavdi, nder dhe paqe pr t gjitha ata q veprojn mir, pr ifutin s pari, por edhe pr grekun. Zoti nuk tregon parcialitet. Shihni sa leht sht t zvendsohet fjala Zot me fjaln

E mrkur,25 janar 2012

Filozofi 9
shkruan, ai e bn at si subjekt pr tu br pastaj vet subjekti. Subjektit i paraprin besimi. Shn Pali kishte besimin n ringjalljen kjo ishte ngjarja e tij personale dhe kshtu, duke e deklaruar si ngjarje, ai e depersonalizoi ose e impersonalizoi at. Pr tu kthyer te definimet abstrakte t Badiou-s: procedura e s vrtets sht universale pr aq sa ajo sht e prkrahur n pikn n t ciln ajo e indekson realen, nga njohja e menjhershme e singularitetit t saj. Badiou-ja shkon tutje, duke deklaruar se secili universalitet sht i lir (apo nuk ka) qendr. Por, ka bn Pali? Badiou-ja thot se Pali duhet kuptuar si intervenues: tekstet e tij (t shkruara n nj periudh t shkurtr: nga viti 50 deri n vitin 58) ishin t tilla shkrimet e tij apostolike nuk jan aspak t ngjashme, as n frym, e as n stil e struktur me Ungjijt. Por, duke qen se tekstet apostolike t Palit jan tekstet m t vjetra t Krishtere, n t njjtn koh ato jan edhe tekstet m doktrinare, shkruan Badiou-ja. P.sh., shkrimet apostolike t romakve konsiderohen t jen si shkputja me ligjet ifute. Ligji sht vdekjeprurs, konsideron Pali. S kndejmi, n librin e galatasve (gal. 2.13), Pali shkruan se Krishti na shptoi nga mallkimi i Ligjit. ose, ende m mir: ne e dim se njeriu nuk shfajsohet me an t veprave t ligjit, por me an t besimit n Jezu Krishtin. Kto dy tekste duhet t lexohen nga perspektiva e dy t tjerave, nga libri i romakve: 1) dashuria nuk i bn keq komshiut; dashuria, pra, sht prmbushja e ligjit (rom. 13.10). 2) prfundimi i ligjit sht Krishti (rom. 10.4) Ather, si t mendohen kto n raport me subjektivizimin? Si t mendohet politikisht universaliteti (si e vetmja procedur jo-aristokratike) nga perspektiva e Shn Palit? Pr m tepr, pse duhet mohuar Ligji, dhe t prqafojm konceptin e agape-s n predikamentin e sotm ideologjikpolitik?
(Vijon n numrin e ardhshm)

e Mir, ose me t vrtetn. e gjith struktura e msiprme qartsohet. e vrteta sht arje me rendin e etabluar t situats, me opinionet e etabluara, si dhe me trupat dhe gjuht; ajo nuk vendoset nn regjimin e ligjit (por, jo ligjit n kuptimin e thjesht formal juridik). e vrteta e deklaruar nga Shn Pali sht krijimi i universalitetit (Badiou). n fakt, e gjith karriera e tij religjioze, q nga rruga pr n Damask e deri n vdekje, ishte n afirmimin e s vrtets s Krishterimit. Kur ai flet dhe

Islami emancipues
Sead Zimeri

araqitja ime sht filozofike, dhe deri diku abstrakte, por logjika nuk sht e vshtire t ndiqet. Sot, kur t gjitha leximet tjera kan dshtuar sepse ato nuk ofrojn kritik serioze t parimeve mbi t cilat ngritet religjioni, sht br e domosdoshme t fillohet me filozofi. Vetm filozofia posedon aftsin pr t ndryshuar ekonomin e kuptimit t religjionit. Disiplinat tjera mund ta iluminojn shum me materiale konkrete dhe shkencore prmbajtjen e kritiks s filozofis, por ato nuk jan n gjendje t zhvillojn kritik t religjionit. M lejoni te filloj me nj citat t nj orientalisti bashkkohor amerikan, dhe njkohsisht ideologut t tezs s konflikteve mes civilizimeve, Bernard Lewis. Arsyeja q po filloj me nj citat prej nj orientalisti me nam jo t mir n botn islame dhe nj ideologu t drejtimit ultra t djatht n politik sht se, megjithat mund t msojm dika nga ai rreth origjins s Islamit. Dika e njejt sht thn edhe prej t tjerve q jan m dashamirs ndaj Islamit, por thnia e Lewis-it e bn kt, m t bindshme, edhe pse statusi i saj epistemik dhe historik nuk ndryshon aspak, e sidomos pr ata q mbase jan skeptik kur edhe studiues me prirje politike t majt thon t njjten gj. Bernard Lewis thot: n nj kuptim ardhja e Islamit n vetvete ishte nj revolucion. Besimi i ri tronditi Kishat dhe doktrinat ekzistuese; mjeshtrit e saj t ri prmbysn nj sistem t vjetr dhe krijuan nj t ri. n Islam nuk do t kishte as kish e as prift, as ortodoksi, e as hierarki, as mbretri, e as aristokraci. Megjithat, vazhdon Lewis-i, prderisa pushtuesit Arab solln fen e tyre, ata gjithashtu krijuan shtetin e tye, dhe shum konflikte t kohve t hershme Islame lindn nga prplasja mes ktyre dyjave Sa m shum q u forcohej shteti islam, aq m shum dhe aq m shum u largua nga idealet shoqrore dhe etike t Islamit. rezistenca ndaj ktij pro-

cesi t ndryshimit ka qen konstante dhe e fuqishme, ndonjher e sukseshme, por gjithmon pa efekt dhe nga kjo rezistenc u shfaq nj seri e sekteve fetare, t ndryshme n ideologjite dhe mbeshtetjet e tyre, por t ngjajshme n krkimin pr t rivendosur dinamizmin radikal q ishte duke humbur Por, ka thot Bernard Lewis-i ktu: Ai thot tri gjra shum t rndsishme: 1) Islami ka qen nj ngjarje revolucionare: ai ka br revolucion dhe ka krijuar- interpelluar nj subjekt t ri n analet e historis botrore. 2) Ky revolucion shpejt e shpejt sht zvendsuar jo me idealet egalitare shoqrore dhe etike t Islamit revolucionar, por me idealet e shtetit i cili pastaj retrospektivisht ka krijuar islamin q i sht dashtur atij, islamin shtetror dhe bile imperial. Islami bhet ideologji shtetrore. 3) Ky ndryshim nuk sht pritur krahhapur prej atyre q akoma kan mbajtur mend karakterin revolucionar te Islamit, ata t cilt e kan ditur se thirrja Islame ka qen thirrje pr liri prej robris q ka marr dy forma para islamit: nj metafizike dhe tjetra shoqroropolitike. Kjo kujtes e momentit revolucionar prmes grupeve q u kan qndruar besnik tradits revolucionare, kan br (ose, konstitu) nj arje q nuk mund t sintetizohet dialektikisht. Tensioni mes Islamit revolucionar emancipues dhe atij konservativ autoritar, pra sht pjes konstitutive e

narrativit t zhvillimit t Islamit si fe dhe si ideologji. nuk mund t kuptohet njra pa tjetrn. Islami revolucionar sht e pavetdishmja e Islamit konservativ, dhe sado q t shtyp n t pavetdisjshmen e vet, kthimi i tij prher mbetet mundsi reale. Ky dinamizm i Islamit revolucionar gjat persekutimeve t tij t shumta, sht detyruar t marr forma mitologjike, sikurse ajo e kthimit t Mehdiut, i cili para prfundimit t bots do t krijoj nj shoqri t ngritur mbi idealet e Islamit revolucionar. Megjithat, ideja ktu nuk duhet t ngatrrohet me formn e mitit q ajo ka marr: ka ka mbetur gjall n kt mit sht pikrisht ideja se idealet e Islamit jan prdhosur nga ata q krijuan shtet dhe ortodoksi. Tradita shiite e para revolucionit iranian ndoshta sht sinjalizuesi m i madh i nj tradite q prkundr persekutimit dhe shtypjes, ka refuzuar t vdes trsisht. Islami revolucionar prher ka qen dhe sht Islami i opozits, jo ai i shtetit dhe sulltanit, sht Islami i Meks, e jo ai i Medins. Kjo tradit revolucionare detyrimisht delegjitimon do instrumentalizim t shtetit (tradita militante e Harixhiteve sht shembulli m konkret ktu), sepse ajo nuk njeh shtet islamik, dhe do prdorim ideologjik i Islamit pr t legjitimuar ekzistencn e shtetit q nuk mishron idealet revolucionare t Islamit.. Kto grupe, sado te vogla dhe margjinale q kan qen, ato kan

mbajtur gjall shpirtin revolucionar n nj form t prhershme. Bile, edhe mund t thuhet se revolucionet n botn Arabe, n nj mnyr apo tjetr, jane shprehje e ktij etosi dhe elani q ka refuzuar t vdes trsisht, madje prkundr trysnive dhe prpjekjeve t vazhdueshme pr t shuar ekzistencn e tyre. Kjo sht me rndsi t theksohet, pasi q ekziston nj bindje e prhapur gjithandej se Islami sht vetm ai korpus i msimeve dhe doktrinave teologjike, q e gjejm n traditn dominante t Ahli Sunnetit. Ktu nuk duhet anashkaluar edhe nj fakt tjetr shum t rndesishm: at se kjo tradit, sht br dominante jo n saje t racionalizmit q e prshkon at, jo vetm n baz t argumenteve, por n saje t mbshtetjes politike t ktij grupi, si dhe persekutimit e zhbrjes me dhun t traditave tjera. Andaj, do diskutim, qoft edhe teologjik, duhet t niset prej premisave se fondacionet e tyre dhe shtrirja e tyre globale sht rezultat i aleancave dhe intrigave politike. gjeneza e tyre sht politike, formulimi i dogmave te tyre ka pasur si parim kryesor t legjitimoj nj koncepcion politik t ideologjis sunduese. Kjo ideologji, me konsolidimin e saj n shtet dhe mbshtetjen e parezerv t udheheqsve fetare, gardianeve t s shenjts, sht br edhe pjes e pandashme e asaj q sot, pakushtimisht, e quajm dhe e njohim si Islam. Prandaj, edhe do diskutim mbi Islamin sot, do persiatje mbi mundsin e reformimit t Islamit, duhet detyrimisht t inkuadrohet ne momentet formative t Islami si ideologji dhe fe, t cilen e njohim sot. nj debat q sht zhvilluar me shum kujdes n shekujt e par t ekzistencs s Islamit, ka qen edhe shtja e statusit t Kuranit si fjal e Zotit. A sht Kurani fjal e pa krijuar e Zotit apo sht fjal e krijuar? Me fjal t tjera, a sht fjal eternale apo fjal historike? Konsekuencat e ksaj shtje jan revolucionare edhe sot e ksaj dite, prandaj edhe ortodoksia Islame i prndjek pamshirshm t gjith ata q detyrohen

ti referohen ktij momenti bazik n krijimin e Islamit. nj sqarim konceptual sht me vend ktu. ka kuptojm me lvizje emancipuese, dhe si hyn Islami n kt tradit? nuk ka lvizje emancipuese pa plotsimin e disa kushteve (conditions of possibility/kushteve t mundsis), apo veorive q e dallojn at prej lvizjeve tjera. Un do t permendi vetm dy kushte, t cilat jan qensore dhe (njkohsisht) t prbashketa pr do lvizje emancipuese. 1) Lvizjet emancipuese lindin prej konflikteve dhe kontradiktave t nj shoqrie n nj epok t caktuar historike. Kur sintetizimi dialektik i kontradiktave bhet i pamundur, ato shprthejn n revolt dhe revolucione. do lvizje emancipuese sht lvizje historike, vetdija pr problemet dhe pazgjithshmrin e tyre bhet motori i cili e shtyn at shoqri t krkoj forma tjera t organizimit politk, e cila, ose do ti zgjidhte kontradiktat ose do ti bnte ato t paefektshme. Vetdija historike ngritet mbi horizontin historik n at utopik, e q n raste t tilla funksionon si pik e prbashkt prej ku mund t qrohen hesapet me nj sistem dominues. n specificitetin e tyre historik, ato mishrojn aspiratat mbi-historike, aspiratat e refuzimit t pranimit dhe nnshtrimit ndaj ligjeve t situats. sht pra, vetdijsimi pr limitin dhe pamundesin e ideologjis dominante pr t zgjidhur problemet e veta q e bn arjen n dispozitn e trupave t rendit t mundshm. nse ideologjia sht ajo q e eternalizon dhe natyralizon situatn prezente/ekzistuese, duke riprodhuar marrdhniet e prodhimit dhe dominimit, lvizja emacipuese angazhohet n kritik t ksaj ideologjie, prej nj pike utopike, q shrben si vshtrimi i Zotit mbi situatn aktuale dhe dshmon n formn m transparente limitet e racionalizimit t situats. Me nj fjal, vetdijesimi pr historicitetin e formave t organizimit politik dhe shoqror, pr natyrn e tyre kontingjente dhe bn t dukshm rrnjet politike t atij sistemi. 2) Veoria e dyt eshte universaliteti, apo horizonti utopik abstrakt, i cili gjithnj e me shum merr karakter konkret. Por, ka do t
(VIJON N FAQE 11)

10Analize

E mrkur,25 janar 2012

Revolta e borgjezis rrogtare

Slavoj Zizek Prktheu: Arlind Qori i sht br Bill gates-i njeriu m i pasur n Amerik? Pasuria e tij nuk ka t bj me kostot e prodhimit t atyre ka shet Microsoft-i: pra, ajo nuk vjen si rezultat i prodhimit t software-ve t mir me mim m t lir nga konkurrentt apo nga shfrytzimi m i suksesshm i puntorve t vet (Microsoft-i u paguan puntorve t vet intelektual paga relativisht t larta). nse do t ndodhte kshtu, Microsoft-i do t kishte falimentuar prej kohsh: njerzit do t kishin zgjedhur sisteme pa pages si Linux-i t cilat jan po aq t mira sa produktet e Microsoft-it, n mos edhe m t mira. Miliona njerz ende blejn software t Mirosoft-it sepse Microsoft-i e ka imponuar veten si standard pothuajse universal, duke e monopolizuar praktikisht fushn, si mishrim i asaj q Marksi e quante intelekti i prgjithshm, q nnkupton dijen kolektive n t gjitha format, nga shkenca deri tek njohurit praktike. gates-i ka privatizuar n mnyr t efektshme nj pjes t intelektit t prgjithshm dhe sht br i pasur duke prvetsuar rentn q buron prej tij. Mundsia e privatizimit t intelektit t prgjithshm sht dika q Marksi nuk arriti ta prfytyronte n shkrimet e tij mbi kapitalizmin (gjersisht pr shkak se shprfillte dimensionet e tij shoqrore). e megjithat, kjo qndron n zemr t luftrave t sotme mbi pronsin intelektuale: ndrsa roli i intelektit t prgjithshm i bazuar n dijen kolektive dhe bashkveprimin shoqror sht rritur gjat kapitalizmit pas-industrial, po ashtu pasuria akumulohet prtej do mase n raport me punn e shpenzuar pr prodhimin e saj. rezultat i ksaj nuk sht, sikundr besonte Marksi, vetshprbrja e kapitalizmit, por shndrrimi gradual i fitimit q buronte nga shfrytzimi i puns n rent t prvetsuar nprmjet privatizimit t dijes. e njjta gj ndodh me burimet natyrore, shfrytzimi i t cilave prbn nj prej burimeve kryesore t rents n bot. Ajo q vjen pr pasoj sht lufta permanente pr t prfituar rentn: qytetart e Bots s Tret apo korporatat perndimore. sht ironik fakti q n shpjegimin e dallimit midis puns (e cila prodhon mbivler) dhe mallrave t tjera (t cilat e konsumojn krejt vlern e tyre gjat prdorimit), Marksi merr naftn si shembull t nj malli t zakonshm. Tashm, do prpjekje pr t br lidhje midis rritjes e rnies s mimit t nafts dhe rritjes apo rnies s kostove t prodhimit apo mimit t puns s shfrytzuar do t ishte e pakuptimt: kostot e prodhimit jan t shprfillshme si prpjestim i mimit q paguajm pr naftn, mim i cili n t vrtet prbn rentn q pronart e burimeve vendosin fal oferts s kufizuar t saj. Pasoj e rritjes s produktivitetit, q ka ardhur si pasoj e impaktit n rritje t dijes kolektive, sht ndryshimi i rolit t papunsis. Vet sukse-

si i kapitalizmit (efiensa m e madhe, rritja e produktivitetit etj) sht ai q prodhon papunsi, duke i br puntort gjithnj e m shum t padobishm: ajo ka do t duhej t ishte bekim nevoja m e pakt pr pun t rnd shndrrohet n mallkim. ose, e thn ndryshe, shansi i t qenit i shfrytzuar n nj pun me koh t gjat, sot prjetohet si privilegj. Sikundr thot Fredric Jameson-i, tregu botror sht sot nj hapsir n t ciln secili dikur ka qen puntor produktiv dhe n t ciln puna gjithkund po e humb vlern brenda sistemit. n procesin n vazhdim t globalizimit kapitalist, kategoria e t papunit nuk mund t rrethshkruhet n at q Marksi e quante ushtria rezerv e puns; ajo prfshin gjithashtu, si thot Jameson-i, ato popullata t gjera prreth bots t cilat, si me thn, jan dbuar nga historia, q jan prjashtuar qllimisht nga projektet modernizuese t Bots s Par kapitaliste e q konsiderohen si raste t pashpresa e terminale: t ashtuquajturat shtete t dshtuara (Kongoja, Somalia), viktimat e uris apo katastrofave ekologjike, t zna mat n urrejtje etnike pseudoarkaike, shnjestrat e filantropis, oJF-ve apo lufts kundr terrorizmit. Kshtu, kategoria e t papunit sht zgjeruar duke prfshir pjes t mdha popullsie, prej t papunve t prkohshm e t papunsueshmit, t papunve permanent, banorve t getove apo lagjeve t varfra (t gjith ata q vet Marksi i ka konsideruar si lumpen-proletariat), deri te popullata t tra apo shtete t prjashtuara nga procesi kapitalist global, ngjashm me hapsirat e bardha t hartave antike. Ka ca q thon se kjo form e re kapitalizmi mbart mundsi t reja pr emancipim. Kjo sht pak a shum teza e Shumsis s Hardt-it dhe negri-t, e cila rreket t radikalizoj Marksin, pr t cilin mjafton ti presim kokn kapitalizmit dhe do t kemi socializm. Sipas tyre, Marksi

ka qen i kufizuar historikisht nga nocioni i puns industriale mekanike, t organizuar n mnyr hierarkike, automate dhe t centralizuar, ka e shtynte ta kuptonte intelektin e prgjithshm si dika t ngjashme me nj agjenci planifikuese qendrore; vetm sot, me rritjen e puns jomateriale, sht br e mundur objektivisht prmbysja revolucionare. Kjo pun jomateriale shtrihet midis dy poleve: prej puns intelektuale (prodhimit t ideve, teksteve, programeve etj) deri te puna afektive (e kryer nga doktort, dadot dhe stjuardesat). Sot, puna jomateriale sht hegjemonike n kuptimin q Marksi i jepte n shekullin XIX kapitalizmit t prodhimit t gjer industrial: ajo nuk imponohet nprmjet forcs s numrave, por nprmjet luajtjes s nj roli strukturor ky dhe emblematik. Ajo ka vjen n jet sht nj sfer e re dhe e gjer e atyre q quhen t prbashktat: njohurit e bashkndara dhe format e reja t komunikimit dhe bashkveprimit. Produktet e prodhimit jomaterial nuk jan objekte, por marrdhnie t reja shoqrore dhe ndrvetjake: prodhimi jomaterial sht biopolitik. Ai sht prodhim i jets shoqrore. Hardt-i dhe negri po na prshkruajn procesin q prej ideologve kapitalizmit t sotm pasmodern kremtohet si kalimi nga prodhimi material drejt atij simbolik, nga logjika e centralizuar-hierarkike drejt logjiks s vetorganizimit dhe bashkveprimit shumqendror. Dallimi qndron n at q Hardt-i dhe negri i qndrojn besnik Marksit: ata rreken t provojn se Marksi ka pasur t drejt se ngritja e intelektit t prgjithshm sht e paprputhshme me kapitalizmin n afatgjat. Ideologt e kapitalizmit pasmodern pretendojn t kundrtn: teoria marksiste (po ashtu praktika), argumentojn ata, mbetet brenda shtrngesave t logjiks hierarkike t kontrollit t centralizuar shtetror e kshtu

smund t prballoj efektet shoqrore t revolucionit informativ. Ka arsye t mjaftueshme empirike pr ta mbshtetur kt pretendim: ajo ka i rrnoi realisht regjimet komuniste ishte paaftsia e tyre pr tu prshtatur me logjikn e re shoqrore q mbshtetej n revolucionin informativ: ato u prpoqn ta drejtonin revolucionin duke e shndrruar n nj tjetr projekt planifikimi shtetror t centralizuar n shkall t gjer. Paradoksi qndron n faktin q ajo ka kremtohet nga Hardt-i dhe negri si shansi unik pr kaprcimin e kapitalizmit, kremtohet gjithashtu nga ideologt e revolucionit informativ si ngritja e nj kapitalizmi t ri e pa frkime. Analiza e Hardt-it dhe negri-t ka disa pika t dobta t cilat shpjegojn se pse kapitalizmi ka qen i aft ti mbijetoj asaj q duhet t kishte qen (n termat klasik marksist) nj form e re e organizimit t prodhimit q do ta bnte at t vjetruar. Ata nnvlersojn shkalln n t ciln kapitalizmi i sotm ka privatizuar me sukses (t paktn n afatshkurtr) vet intelektin e prgjithshm, e po ashtu shkalln n t ciln m shum se borgjezia, jan vet puntort ata q jan br t teprt (ndrkoh q numra gjithnj e m t mdhenj t tyre jan br jo vetm prkohsisht t papun, por t papunsueshm strukturalisht). nse kapitalizmi i vjetr nnkuptonte n mnyr ideale pranin e nj siprmarrsi q investonte parat (e tija ose t huamarra) n prodhim, t cilin e organizonte dhe e drejtonte e prej t cilit merrte fitim, sot po ngre krye nj tip i ri ideal: jo m siprmarrsi q ka n pronsi kompanin e tij, por menaxheri ekspert (ose ndonj bord menaxherial i kryesuar nga nj ceo) q drejton kompanin e cila sht n pronsi t bankave (t cilat gjithashtu drejtohen nga menaxher q nuk e kan n pronsi bankn) ose t investitorve t shprndar. n kt tip t ri ideal kapitalizmi, borgjezia e vjetr, e dal jasht funksioni, rifunksionalizohet si menaxheri rrogtare: borgjezia e re merr paga, dhe edhe nse kan n pronsi nj pjes t kompanis, i marrin fitimet si pjes e shprblimeve pr punn e tyre (bonuse pr suksesin e tyre). Kjo borgjezi e re ende prvetson mbivler, por n nj form (t mistifikuar) t asaj q sht quajtur mbipag: atyre u paguhet m shum se paga minimale proletare (nj pik referimi shpesh her mitike, shembulli i vetm real i t cils n ekonomin e sotme globale sht paga e nj puntori t tejshfrytzuar n Kin ose Indonezi) dhe statusi i tyre prcaktohet nga ky dallim prej proletarve t zakonshm. n kt mnyr, n kuptimin klasik borgjezia ka prirje t zhduket: kapitalistt ridalin n pah si nnbashksi e puntorve rrogtar, si menaxher t kualifikuar pr t fituar m shum pr shkak t kompetencs s tyre (prandaj vlersimi pseudo-shkencor sht i rndsishm: prmes tij, legjitimohen pabarazit n t ardhura). Kategoria e puntorve q

prftojn mbipag nuk kufizohet te menaxhert, por shtrihet te t gjitha llojet e ekspertve, administratorve, punonjsve publik, doktorve, avokatve, gazetarve, intelektualve dhe artistve. Mbipaga q marrin merr dy forma: m tepr para (pr menaxhert etj), por po ashtu edhe m pak pun e m shum koh t lir (pr disa, p.sh. intelektualt, por gjithashtu edhe pr administratort shtetror etj). Procedura vlersuese q i kualifikon disa puntor pr t marr mbipag sht nj mekanizm arbitrar pushteti dhe ideologjie, pa pasur ndonj lidhje serioze me aftsin e vrtet; mbipaga nuk ekziston pr arsye ekonomike, por pr arsye politike: pr t ruajtur nj klas t mesme pr qllimin e stabilitetit shoqror. Arbitrariteti i hierarkis shoqrore nuk prbn ndonj gabim, por thelbin e shtjes meqense arbitrariteti i vlersimit luan nj rol analog me arbitraritetin e suksesit n treg. Dhuna ka rrezik t shprthej jo kur ka shum paprcaktueshmri n hapsirn shoqrore, por kur tentohet t eliminohet paprcaktueshmria. Te La Marque du sacr, JeanPierre Dupuy e prfytyron hierarkin si nj prej katr procedurave (dispozitivve simbolik) q kan pr funksion ta bjn marrdhnien e eprsis joposhtruese: vet hierarkia (nj rend i vendosur forcrisht nga jasht q m lejon ta prjeton statusin e ult shoqror si dika t pavarur nga vlera ime e brendshme); mistifikimi (procedura ideologjike q dfton se shoqria nuk sht meritokratike, por produkt i luftrave shoqrore objektive, ka m mundson ta shmang prfundimin e dhimbshm se eprsia e tjetrit vjen si rezultat i meritave apo arritjeve t tij); paprcaktueshmria (nj mekanizm i ngjashm prmes t cilit kuptojm se pozicioni yn n shkallaren shoqrore varet nga lotaria natyrore e shoqrore; fatlumt jan ata q n lindje kan gjenet e duhura, pra u prkasin familjeve t pasura); dhe kompleksiteti (forcat e pakontrollueshme kan pasoja t paparashikueshme; pr shembull, dora e padukshme e tregut, megjithse un punoj m fort e jam mjaft m inteligjent, mund t sjell pr pasoj dshtimin tim dhe suksesin e fqinjit). ndryshe nga mund t duket, kta mekanizma nuk i kundrvihen ose nuk e krcnojn hierarkin, por e bjn t plqyeshme meqense ajo ka ndez fitilin e smirs sht ideja se tjetri e meriton fatin m t mir dhe jo e kundrta ka prbn t vetmen gj q mund t shprehet publikisht. Dupuy nxjerr prej ksaj premise prfundimin se mendimi q nj shoqri e drejt dhe e arsyeshme q e sheh veten si t till do t ishte e liruar nga ndjenja e fyerjes do t ishte i gabuar: prkundrazi, pikrisht n nj shoqri t till ata q do t zinin pozicionet inferiore do t nxiteshin q fyerjen e nderit ta derdhnin n shprthime t dhunshme. rruga qorre n t ciln ka hyr Kina e sotme lidhet me t msiprmet: synimi ideal i reformave t Tenit ishte ndrtimi i kapitalizmit pa borgjezi (meqense ata do t prbnin klasn e re sunduese); sidoqoft, sot, udhheqsit e Kins po prballen me zbulimin e dhimbshm se kapitalizmi, nse nuk shoqrohet me nj hierarki t qndrueshme (q vjen si rezultat i ekzistencs s nj borgjezie), prodhon destabilitet permanent. Kshtu q, far rruge do t ndjek Kina? ndrkoh, ish-komunistt po ngren krye si menaxhert m efient t kapitalizmit meqense armiqsia e tyre historike ndaj borgjezis si klas i prshtatet pr bukuri prirjes s kapitalizmit t sotm, (VIJON N FAQE 12)

E mrkur,25 janar 2012

Opinion 11
teteve si t tilla). Universaliteti rrjedh jo prej partikulares, apo prej ngritjes s nj elementi partikular n status t universalitetit (q ndryshe mund t quhet edhe universalizim i nj partikulariteti mbi partikularitetet tjera dhe kjo detyrimisht inkuadron dhunn, por jo t vrteten: ktu edhe ndahem prej linjs s mendimit t etienne Balibar-it, i cili thot se dhuna sht veori e do universaliteti sepse prmes prfshirjes/ inkludimit ai prjashtin/eksludon). Universaliteti dallohet prej partikularitetit prmes veoris q e bn universalen t menjhershme (t menjhershme/ imediate). Universalja sht menjher universale ose nuk sht fare e till. Ajo nuk sht proces q shndrrohet prej partikulares. do gj q e meriton emrin universal sht prnjher universal, sepse n t e gjejn veten t gjith, ajo u drejtohet t gjithve pa prjashtim. Ajo mund t refuzohet, por nuk mund t bhet mohimi/negacioni i saj pa u futur n kontradikt absolute. Universalja nuk sht abstraksion prej ndonj partikulariteti, por sht ajo e cila i shquan partikularitetet qua partikularitete dhe njkohesisht ua uzurpon t drejtn e eksluzivitetit q prpiqen ta paraqesin si nj form e autenticitetit te tyre. Ajo natyrisht se vjen n ekzistenc si rezultat i frkimeve t ideologjive, i prplasjeve t parikulariteve mes vete dhe nj universaliteti t etabluar (universalitetit konkret), i konflikteve te klasave, etj. Universalja ka nj staus paradoksikal: ajo sht nj lloj krijese e njeriut, por nuk sht fmiu i tij. Partikularja ka statusin e nj instrumenti q mundson lindjen e universales, q pastaj te relativizohet n raport me te. do lvizje q i plotson kto dy kushte sht lvizje emancipuese. Kto dy aspekte, nuk jan kontradiktore, edhe pse mund t duken t tilla; ato plotsojne njra tjetrn, jan dy ant e s njejts medalje. nuk mund t mendohet njra pa tjetrn, dhe abstrakcionet jan pikrisht ato q mundohen ta mendojn njern pa tjetrn.
(Vijon n numrin e ardhshm)

thot t jesh universal? Kjo sht nj shtje e vshtir dhe e komplikuar filozofike, sidomos kur kihet parasysh se konfliktet prher inkuadrojn elemente apo edhe flasim permes gjuhes se universalitetit. Konfliktet jan prher konflikte mes dy a me shum universaliteteve t partikularizuara (Shteti eshte nocion universal por ekzistenca e shteteve sht dika partikulare, sht universalitet i konkretizuar n koh dhe vend t veant, prandaj edhe konfliket nuk jan konflikte mes univerali-

(VIJON NGA FAQE 9)

Studentt nuk jan kavje ekperimentale.

Ismail Ruaj

j student sht dikush q ka lek borxh, q ka provime ne vjesht e t tjera batuta qarkullonin pr studentt e viteve 90. n kto batuta reflektohej gjndja n t ciln ndodheshin studentt e atyre viteve. Duket sikur koha ka qndruar n vend sepse edhe sot ka shum student q vazhdojn t shkollohen me lek borxh apo q kan provime n vjesht. Kjo e fundit shpesh ndodh jo pr faj t tyre, por ngaq pedagogu nuk ua jep lndn pa u marr vezt. nuk duhen prjashtuar edhe ata student, bij pasaniksh q e marrin diplomn edhe pa shkuar asnj dit n universitet. M par, n Shqiprin Komuniste numri i atyre q kishin t drejtn pr t ndjekur studimet e larta ishte i kufizuar. nuk mjaftonin vetem njohurit, por duhej edhe t rridhje nga nje familje e pastr komuniste dhe e devotshme ndaj partis. ndjekja e studimeve t larta kishte rndsi tepr t madhe, n at koh e numri i studentve ishte i vogl. Me liberalizimin e sistemit politik, krahas universiteteve publike, u elen edhe shum universitete private. Fenomen ky q vazhdon t rrisi numrin e studentve . Prandaj, sot perceptimi mbi rndsin e arsimit t lart, sht krejt tjetr. T shkosh n shkoll t lart sht kthyer n mod- ky sht mendimi mbizotrues n shoqrin shqiptare. Sot nuk ndiqen studimet e larta. Sot, shkohet n shkoll t lart ashtu si mund t shkohet n kafe, pub apo ambiente t tjera ku mund kalohet koha e lir. n Shqiprin demokratike, qeveritart me nj larmishmri reformash t miratuara, ia kan tejzbehur rolin Universitetit . reformat qeveritare hapn tregun e pakufijshm universitar. do kush q ka milionat e nevojshme mund t hap nj biznes fitimprurs, nj universitet. Duke pasur si qllim rritjen

e t ardhurave prmes pranimit t sa m shum studentve, kto pseudouniversitete jan kthyer n punishte q prodhojn panumrueshmrisht diploma, pa reflektuar aspak dije. Qeveritart jan kujdesur fort q krahas nxitjes s eljes t sa m shum universiteteve private, t rrisin edhe kuotat e pranimit n universitetet publike. Ky sht kurthi q ata u kan ngritur t rinjve sepse qeveritarve u intereson vjelja e tarifs s studimit jo arsimimi i t rinjve. Kjo duket n faktin se kujdesi qeveritar pr ti punsuar, pasi studentt diplomohen, sht inekzistent. e kshtu ,sot, vendi yn ka privilegjin q nj pjes t madhe t papunve ta ket me arsim t lart, ka privilegjin q shumicn e kamarierve apo shprndarsve t picave, ta ket me master n ekonomi ose n juridik. n vend q reformat t ulnin barrn financiare t ndjekjes s studimeve t larta, shihet qart nj rritje e vit-pas-vitshme e tarifave t studimit. e si t mos mjaftonte kjo, tashm me ndryshimet m t fundit n Ligjin pr Profesionet e rregulluara, na duhet t punojm edhe ca vite t tjera pa u paguar. reformat bhen pr t rritur cilsin e studimeve. Por si mund t flitet pr rritje t cilsis s studimeve n universitetin publik kur ende sot ka mungesa ambientesh dhe infrastrukture, kur ende msimi vazhdon t zhvillohet me turne, kur korrupsioni n hapsirn akademike sht i lart, kur rektort e dekant nuk mbrojn interesat e studenteve por linjn e partis ku bjn pjes? Ssht kjo q i shqetson ata q na qeverisin. Ata shqetsohen me tepr pr faktin q ne t msojm me do kusht anglisht se kshtu zgjidhen gjith problemet e arsimit t lart. Shtetart do i ndajn fondet e Universitetit publik me pseudouniveristetet private. Shembulli sht marr nga reforma e zbatuar n Kilin fashist pinoetist. Qllimi i ksaj reforme fas-

histe; favorizimi i privatve, prfitimi i pronarve t pseudouniversitetve, pronar q jan pjestar t oborrit qeveritar. Tashm, do t aplikohet dhnia e kredive studentore, misioni i s cils sht t ndihmoj studentt me pamundsi financiare, pr t studiuar . Por kjo kredi do rris prfitimet e bankave, ndrsa studentt q do e marrin do ti zhys n borxhe prjet ashtu si jan kthyer n borxhlinj t prjetshm studentt ku aplikohet dhnia e ksaj kredie. Sindroma q ka prekur dhe vazhdon t prek klasn politike, qeverin n veanti, sht sindroma e konceptimeve sepse gjithka n kt vend, e kan shndrruar ashtu si u intereson atyre. n vargun e gjat t konceptimeve apo shndrrimeve sipas interesave qeveritare sht edhe Universiteti. Por ka ardhur koha, pr tu rikujtuar qeveritarve absurdo-fashist se Universiteti nuk

sht thjesht nj godin. Universiteti sht hapsir publike ku gjithkush n baz t merits ka t drejtn e formimit profesional e sidomos atij intelektual. Universiteti nuk sht biznes apo punishte diplomash, por sht hapsira publike ku shpalosen ide, ku reflektohet, ku fitohen vlera qytetarie e ku liria e shprehjes gjen shprehjen m t lart. Barrn e vshtir por jo t pamundur, pr tu rikujtuar konceptin e Universitetit qeveritarve absurdofashist, e kemi vet ne studentt sepse askush nga ata pseudointelektual q shtisin do mbrmje nga njri emision n tjetrin, nuk kujtohet pr reformimin q po i bhet Universitetit prmes reformave t qeveris. Prandaj ne studentt sot, duhet ti japin fund pasivitetit, pranimit pa br z t asaj se far t tjert vendosin pr fatin ton. Sepse gjat gjith rrjedhs s konceptimit t Universitetit, qeve-

ritart eksperimentues, i ka ndihmuar pasiviteti i studentve. Duhet t ndalim eksperimentet q po bn qeveria me studentt. Studentt nuk jan kavje ekperimentale. Makina shtetrore q shtyp t drejtat e studenteve, duke folur ne emr t vet studentve, duhet ndalur me do mjet demokratik presioni. Sepse si e thot shkrimtari i madh frng V. Hygo:Politikant zmbrapsen kur populli krcnon. Studentt duhet ti zmbrapsin shtetart nga rrnimi i hapsirs publike universitare. ne nuk i duam reformat fashiste. ne duhet t tregojm sot m shum se kurr, se nga Universiteti nuk dalin vetm individ q mbartin nje cop letr t quajtur diplom n nj profesion t caktuar, por edhe profesionist q mbartin vlera qytetarie, q prdorin do mjet proteste, kur u shkelen t drejtat. Pr kta qytetar profesionist ka nevoj vendi yn.

12 Opinion
(VIJON NGA FAQE 10) i cili krkon kapitalizmin menaxherial pa borgjezi n t dyja rastet, si thoshte Stalini koh m par, shokt vendosin gjithka. (Ja nj dallim interesant midis Kins dhe rusis s sotme: n rusi, msuesit universitar jan t nnpaguar n mnyr qesharake ata jan de facto pjes e proletariatit ndrkoh q n Kin ata prftojn rehat mbipag si mjet i garantimit t bindjes s tyre.) nocioni i mbipags gjithashtu nxjerr n drit t re protestat e sotme antikapitaliste. n koh krize, kandidatt e dukshm pr shtrngim rripi jan shtresat e ulta t borgjezis rrogtare: protesta politike sht i vetmi burim q kan n prdorim pr t shmangur bashkimin me proletariatin. Megjithse protestat e tyre drejtohen nominalisht kundr logjiks brutale t tregut, n fakt, ata protestojn kundr erozionit gradual t vendit t tyre t privilegjuar ekonomik (dhe politik). Ayn rand-i i jepet fantazis kur te Atlasi q ngre supet prshkruan kapitalist krijues, fantazi q realizimin e vet pervers e gjen n grevat e sotme, t cilat jan m s shumti greva t borgjezis rrogtare t nxitur nga frika e humbjes s privilegjeve t veta (shtess mbi pagn minimale). Kto nuk jan protesta proletare, por protesta kundr krcnimit t t qenit t reduktuar n proletar. Kush ka guxim t bj grev sot, kur t pasurit e nj pune t prhershme sht br privilegj? Jo puntort e nnpaguar t (asaj q ka mbetur nga) industria e rnd etj, por ata puntor t privilegjuar q kan pun t garantuara (msuesit, punonjsit e transportit publik, polict). Kjo shpjegon edhe valn e protests studentore: motivi i tyre kryesor sht frika se mos arsimi i lart nuk do tu garantoj mbipag m von. n t njjtn koh sht e qart se ringjallja e protestave vitin e shkuar, nga Pranvera Arabe n evropn Perndimore, nga occupy Wall Street-i n Kin, nga Spanja n greqi, nuk duhen shprfillur si thjesht revolta t borgjezis rrogtare. Secili rast duhet t gjykohet sipas domethnies s vet. Protestat studentore kundr reforms universitare n Mbretrin e Bashkuar ishin qartsisht t ndryshme nga trazirat e gushtit, t cilat ishin nj karnaval konsumerist shkatrrimi, nj shprthim autentik i t prjashtuarve. Mund t thuhet se kryengritjet n egjipt nisn si pjes e revolts s borgjezis rrogtare (t rinj t arsimuar q protestonin kundr mungess s perspektivs), por kjo prbnte vetm nj aspekt t nj proteste m t gjer kundr nj regjimi shtyps. nga ana tjetr, protesta zor se mobilizoi puntort e varfr e fshatart, dhe fitorja zgjedhore e islamikve prbn nj tregues t bazs s ngusht shoqrore t protests shekullare fillestare. greqia prbn nj rast t veant: n dekadat e fundit sht krijuar nj borgjezi e re rrogtare (veanrisht n administratn e tejfryr shtetrore) fal kredive dhe ndihms financi-

E mrkur,25 janar 2012

are t Be-s, dhe protesta motivohej n nj shkall t madhe nga krcnimi i humbjes s ktij privilegji. ndrkoh, proletarizimi i shtress s poshtme t borgjezis rrogtare shoqrohet n krahun tjetr nga rritja iracionale e fitimeve t menaxherve t lart dhe bankierve. Kto prfitime jan iracionale ekonomikisht meqense, sikundr kan treguar hetimet n SHBA, ato priren t jen n prpjestim t zhdrejt me suksesin e kompanive. n vend q kto prirje tia nnshtrojm kritiks moralizuese, duhet ti lexojm si shenja t faktit q sistemi kapitalist nuk ka m aftsi gjej ndonj nivel stabiliteti t vetrregulluar pra, me fjal t tjera, kapitalizmi rrezikon t dal jasht kontrollit.

Paranojat e shitura pr skepticizm, tregojn pseudo-skepticizm

Xhuliano Bregasi hteti sht shoqat individsh pr ruajtjen e pasuris s tyre nga ata t cilve m s shumti iu duhet. n kufirin midis shek. XIX dhe atij t XX, ky ishte perceptimi dhe prkufizimi i shtetit nga shkrimtari i shquar rus, Leon Tolstoi. Pra, shteti, si nj organizm q ruan interesin e prgjithshm dhe afatgjat t shoqris, ndaj interesave t ngushta ekonomike t nj grupi individsh, t cilt e shohin pasurimin si qllim n vetvete, qoft kjo edhe kundr interesave t gjith shoqris. ndrsa sot, ne jemi n shek. XXI dhe realiteti na tregon krejt t kundrtn e asaj q thot Tolstoi. Kemi t ndrthurura me njra-tjetrn, n nj marrdhnie simbiotike, shoqatn e individve q shfaqet publikisht nn petkun e ruajtses s pasuris s prgjithshme shoqrore, por njkohsisht e vjedh, rrnon dhe shkatrron at, por privatisht. n harkun e rreth 20 viteve t fundit, pasurit publike, q nga degt e ndryshme t ekonomis e deri tek institucionet nga m t rndsishmet e funksionimit t nj shteti, iu nnshtruan nj procesi t ethshm privatizimi, q e vendos shitsin apo konesion-dhnsin, shtetin, n pozita aspak komode kundrejt sektorit privat. Dhe kur themi shtetin, nuk duhet ta ngatrrojm aspak me shtetart. Ky sht edhe paradoksi n kt mes: pothuajse do pasuri shtetrore e privatizuar, sht shndrruar n pron private t drejtuesve shtetror, ka kaluar nga shteti tek shtetari. Pra, jan privatizuar pikrisht nga njerzit q jan przgjedhur gjoja pr t (mir)administruar pasurit publike, t cilt me njrn dor (publiken) i konensionojn, ndrsa me tjetrn (private, por t njohur nga publiku) i blejn (vjedhin). Jan t pakt institucionet q ende nuk kan rn n kt dor rrjepse, midis t cilve mund t prmendim sistemin arsimor, deri diku at mjeksor, dhe ndonj tjetr q si ka ardhur ende radha. sht pikrisht ky i pari, sistemi arsimor, t cilit sot i kanoset nj rrezik imediat dhe shkatrrues. Jan thn dhe str-thn koht e fundit pikat q e degradojn sistemin e lart arsimor publik por, me sa duket, grupe

t ndryshme shoqrore ose nuk i kuptojm, ose (m keq akoma pr veten e tyre) nuk duan ti kuptojm. Provimi i detyruar i gjuhs angleze dhe stazhi pr profesionet e rregulluara jan dy goditje t fuqishme pr kt sistem arsimor, por reforma financiare, q e nxjerr n ankand, duket se do jet goditja e knock out-it. Pikrisht tek kjo pik dua t prqendrohem pak m shum. Manifestimi i studentve javn q shkoi, kundr ktyre tre shtjeve, tregoi se ka nj grup shoqror t interesuar q sht kundr ktyre nismave absurde, t cilat ojn n shkatrrimin e nj hapsire publike t parikuperueshme mpastaj: universitetit. Por, si gjithmon, do ket edhe nj grup tjetr interesi (nga m t ndryshmit) q do prpiqet t bj skeptikun, t anatemojn dhe mundsisht t minojn ende pa nisur mir kto nisma pr mbrojtjen e hapsirave publike, t t gjith shoqris, edhe t vet atij grupi skeptik q nuk arrin t kuptoj si dhe sa duhet interesin e tij. Dhe pr ta prligjur skepicizmin e tyre, hamendsojn llojlloj gjrash, thjesht pr ta kompromentuar q n nisje kt nism. Pararoj n paranoja, pr rastin konkret, jan sidomos drejtuesit e strukturave (jo-funksionale) studentore, ndoshta edhe pa dshirn e tyre t plot, por sht akoma m keq q t jen paranojak me imponim. nuk ka gj m t tmerrshme sesa t kalosh pjesn m t bukur dhe aktive t jets si i marr peng, jo i lir. Hamendsimet jan nga m t ndryshmet dhe m konspiracionistet, sa edhe David Icke do i kishte zili, duke nisur me hipotezn se

studentt nismtar dhe organizator jan t politizuar ose t shtyr politikisht, pr t kaluar tek shfrytzimi i tyre nga pedagogt, dhe paranoja e studentve se universiteti na qnka n rrezik (n nj koh q nuk sht realisht). n nj shoqri kaq t politizuar partiakisht, ose m mir ta quajm shoqri t partitizuar, ku mund t quhesh i politizuar mjafton t prmendsh edhe vetm fjaln politik (!), ku (pothuajse) dolloj nisme e mundshme (duhet t) ndrmerret nga partit apo forumet e tyre, ku smund t ndrmarrsh iniciativa publike pa t t ngjitur nofkn i politizuar; sht e pritshme t ket anatemime e hamendsime t tilla. Por n kt rast, ku transparenca ka qen dhe sht e plot, dhe mund t kuptohet fare mir se nuk ka asnj lidhje partiake, kto nuk jan m dyshime, por kalojn n sajesa paranojake. Duhet thn se kjo nism, sigurisht q ka t bj me dika thelbsisht politike, se n fund t fundit sht nj politik publike (vetfinancimi), por nuk sht aspak dika e partitizuar. gjithashtu, sht nj reagim q pranon dhe krkon mbshtetje sa m t gjer shoqrore, sidomos studentore, qofshin apo jo n kshilla studentor apo edhe kshilla rinor, mjafton q t mbajn distanc nga partitizimi i tyre gjat aktivizimit n kt nism; q pr nj her t vetme t veprojn dhe t tregojn se jan student, q interesohen pr institucionet ku arsimohen ata sot, apo t afrmit e tyre nesr. Pra, kjo lvizje i ka dyert hapur pr kdo, mjafton q ta lr jasht saj partitizimin (nqs sht i/e till). Kta student shfrytzohen nga nj

grup pedagogsh, pr interesat e ktyre t fundit.... eh, sa mir do ishte q nj hamendsim i till t ishte i vrtet! nj grup pedagogsh e akademiksh q shrben si katalizator pr t nxitur studentt q t kundrshtojn nj nism q cenon, denigron, shkatrron institucionin e tyre t prbashkt t marr-dhnies s dijes! Kjo do ishte ideale! Por realiteti nuk sht aspak i till, dhe pr kt nuk besoj se ka shum dyshime. Pr arsye nga m komplekset, m t uditshmet, m t pakuptueshme, stafet akademike dhe pedagogt e universiteteve publike shqiptare jan (fatkeqsisht) nga m pasivt, m t paangazhuarit, m t paorganizuarit, edhe kur u cenohen drejtprdrejt interesat e tyre, e jo m t luajn rolin e organizatorve, drejtuesve, apo pararojs s studentve. e aq m pak akoma q t shfrytzojn kta t fundit! Por kjo sdo t thot q kjo nism nuk ka lidhje me shfrytzimin. Prkundrazi, ajo synon q ti dal kundr nj shfrytzimi t pamshirshm, t shfrenuar t privatit (q sht njkohsisht publik) ndaj publikut, me bashkpunimin e kolaboracionistve, t (vet)zgjedhur duke vjedhur, si mbrojts t interesave pikrisht publike. Q t jemi t sinqert, nse sot do ishte gjall (hipotetikisht) ndonj figur e rilindjes Kombtare, do isha shum dakord q nga taksat tona, nga kontributet tona, tu jepej nj pension dhe ndihm pr kontributin q kan dhn, qoft naum Veqilharxhit apo edhe naim Frashrit, por q me djersn ton, me mundin ton, me gjakun ton t financojm biznesin marramends t naim ilit, kjo sht nj idiotsi dhe poshtrim kombtar! Ky sht shfrytzimi q duhet t ndalojm, ta kundrshtojm me sa dhe si mundemi, sa nuk sht von...! Pjesa tjetr e skepticizmit prqendrohet tek fakti se t gjitha kto gjoja-rreziqe q i kanosen universitetit, jan paranoja t vet studentve, sepse n horizont nuk duket ndonj rrezik konkret q i kanoset universitetit (a thua se rreziku do mishrohet n ndonj gogol a prbindsh, q me leva npr duar do rreket t shkallmoj muret e universitetit); se as vlera e diploms nuk bie dhe as me pagesat e tarifave

nuk do ket probleme prderisa do ket nj rimbursim nga shteti, etj etj. Le ti marrim me radh, duke nisur nga tarifa e studimit. Duke qen se qllimi i reforms financiare ka t bj n thelb me vetfinancimin, vetmjaftueshmrin, e institucioneve t arsimit t lart, tarifa e studimit n universitetin shtetror do rritet disa her, n mnyr q ky i fundit t mund t mbaj n kmb vetveten. Aktualisht, n universitetet publike shqiptare, nga Shkodra deri n gjirokastr, duke iu referuar edhe nisms s qeveris pr rritjen e kuotave t studimit (diploma pr t tr!), studiojn disa dhjetra mijra student, nga tarifat e studimit t t cilve sistemi i sotm i arsimit t lart publik nuk qenka efient dhe i vetmjaftueshm! Pra, shteti merr par (tarifat e studimit) dhe pretendon se kostot jan t paprballueshme. Po nesr, q nuk do marr par n dor, por vetm do rimbursoj studentt, nga do ti gjej kto par pr ti rimbursuar ky shtet, q nuk ka mundsi tu jap pensionin invalidve dhe as urrakun pensionistve?! Do ti marr nga kumbaraja gjigande me kursimet e naimit me emr t europianizuar, apo nga xhepi i kombit i Lul-it?! Apo, njsoj si pr rrugn e kombit, do na krkoj ti falemi q e ndrtoi me lek borxh, e pastaj duke na dhuruar ndonj fatur mijra euro tna lr t vrasim veten n mes t ktyre rrugve t kombit t privatizuar?! e pr t kaluar tek diploma: i bie apo nuk i bie vlera diploms s universitetit publik... Ky sht nj muhabet e lagu, se lagu, pa lidhje me kt kauz. Ata q interesohen thjesht dhe vetm pr diplomn, nda me vler apo pa vler, e shikojn universitetin si mjet pr t arritur nj qllim (diplomimin), pas ksaj nuk ka rndsi bhet me t, ose e thn shqip hodha lumin, t dhjefsha kalin. ndrsa ne, t politizuarit e pa partitizuar, t shfrytzuarit q duam t lirojm duart nga prangat q po na hedhin, q nuk duam t paguajm borxhe pr majmjen e derrave; nuk na intereson as thjesht diploma, e as thjesht vlera e saj! na intereson UnIVerSITeTI, dhe na intereson pr vet faktin se sht PUBLIK dhe duhet t ngelet publik, i publikut dhe pr publikun!

E mrkur,25 janar 2012

Sprove 13

Delet dhe bariu - nj analogji e thjsht

Orion Garo magjino pr nj ast se je nj kafsh, le t themi, nj dele. Dhe jeton n nj kope, bashk me nj tuf delesh t tjera, q ruhet nga nj bari dhe nj qen stani. Lugina ku ti kullot ka gjithka q ty t nevojitet: barin e gjelbr q shtrihet n fushn e gjer e t paan, mbrojtjen dhe sigurin (nga qeni i stanit) dhe udhrrfimin (nga bariu). natyrisht ke dhe shoqri mjaft t mir nga delet e tjera, e jeton n qetsi e paqe me to. Ti duhet t jesh nj dele e lumtur, ashtu si jan t gjitha delet q t rrethojn. Megjithat, ti je nj dele disi kurioze dhe dyshuese n krahasim me delet e tjera. Pr me tepr ka ca koh q ke nj ndjesi jo t mir n jetn tende, q nuk e ke pasur m par. Dhe qllon q t pyessh ndonjher veten: far dreqin bj un ktu n kt lugin t gjelbr e t begat? Ka ndonj qllim t qenies time ktu? Un vrtet kam bar sa t dua n kt lugin, po kur dua t kullot tek ajo lugina tjetr atje tej, pse nuk m le bariu? Bariu sht vrtet nj qenie shum m inteligjente dhe e ditur se un, dhe ka t drejt t shprfille mendimet e dyshimet e mia. Ai di t merret me aktivitete q un as q i konceptoj dot, si shkenca, arti, e krijimtaria. Ather, interes ka ai t na rris e mbarshtoj ne? Prse vall mund ti duhemi ne qenie kaq primitive atij q sht nj qenie kaq e realizuar? e vrtet, mua dhe shoqet e mia ai na mjel pr qumshtin dhe na qeth pr leshin. Kjo shpjegon n nj fare mnyre interesin e tij pr ne. edhe shumica e deleve t tjera kt m thon gjithsesi, ka dika q sm bind. nj dite nj dele e vetmuar, me nj pamje disi t uditshme m ka thn q pasi n kalojm moshn e pjelloris dhe nuk kemi me rendiment n prodhimin e qumshtit, na ndajn nga tufa, na hipin n nj kamion, dhe na drgojn n nj qendr sakrifikimi. Un fjaln sakrifikim nuk e kuptoj, po sm tingllon si gj e mir. Kur ua thash kto gjra shoqeve t mia ato filluan t qeshin me mua. Ato m thane q bariu na do shum, dhe sdo t lejonte t na ndodhte asgj e keqe (fjal q m jan thn e strthn q nga koha kur kam qen nj qingj i vogl). Megjithat disa fakte jan vrtet kokforte. Shum nga delet e vjetra nuk jan m midis nesh. Dhe mua disa her m ka qlluar t shoh me syt e mi sesi do jav, nj apo dy dele t vjetra bariu i ndan nga tufa. e keqja sht se kur mundohem tu hapm shoqeve pr kto dyshime t miat, ato m shprfillin. Madje m

kan thn q tashme kan filluar t bezdisen nga kto tema konspirative q kam filluar t hap. Kshtu q dhe un, dua sdua, detyrohem t rri urt. gjithsesi, nj ndjesi brenda meje m thot q gjerat nuk jan ashtu si m jan thn e strthn prgjat gjith jets, dhe ashtu si shumica e shoqeve t mia mendojn... Fatmirsisht ti nuk je aspak nj dele, por nj qenie njerzore, qenia m e zhvilluar dhe m komplekse e ktij planeti. Pr udi nuk ka ndonj shpjegim logjik pr kt dhurat t rrall q t ka br natyra, dhe pr m tepr kjo ssht aspak merita jote. Thjesht zhvillimi yt si qenie i atribuohet kompleksitetit gjenetik q sht shum m i avancuar tek ty, sesa tek kafsht. gj e mir q je njeri e nuk je dele, se po t ishe dele me siguri do prfundoje n ndonj qendr sakrifikimi edhe ti. sht njsoj sikur nna natyr rrotulloi ruletn dhe fati pr t qen njeri t ra pikrisht ty. Ska si t ishte ndryshe! do t q prgigjia e arrogancs njerzore. Pr fat t keq harrojm se kjo arroganc sht po aq primitive n koncept sa dhe vet fati gjenetik i asaj deles. sht pr tu habitur sesa primitiv tregohesh ti, qenia m komplekse e globit, kur e v veten n piedestailin e qenies m komplekse pa pasur n dor asnj fakt apo t dhn mbi kufijt e mundsive t kompleksitetit n kt planet, sistem ndrplanetar, galaktike, apo univers. Tani, imagjino pr nj ast se je me t vrtete nj entitet tepr kompleks, le t themi, nj engjell apo nj zot (si e shpreh gjuha e besimit). Dhe ke dshir t krijosh nj planet Toke diku n nj X sistem ndrplanetar, e ta popullosh me nj qenie inteligjente t materializuar nprmjet lnds dhe t bazuar n tre dimensione themelore,

por q ka potencialin ta vetzhvilloj ekzistencn e saj deri n kufirin e nj duzine dimensionesh. Bukuri, ja ku e krijove dhe njeriun. Bj dhe pak det, ca male, ca bim, ca kafsh e ca lule, dhe lrja aty q t englediset e t mos mrzitet. Ki parasysh ama, k qenie e ke krijuar pr nj qellim t caktuar q do t kristalizohet n nj koh m t von, por kjo qenie q ke krijuar ka tendencn e shkatrrimit t ambientit q e rrethon, bile dhe tendencn e vetshkaterrimit. Me pak fjal tendenca e ksaj qenieje sht t prish far ti ke ndrtuar. sht vrtet pr tu habitur, po pikrisht n saj t ksaj tendence kjo qenie ka perceptimin se vetrealizohet. A mund ti bj t tilla gabime nj zot? Kt qenie, njeriun, ske ditur ta bsh hi konstruktiv. Ti i ke dhn mundsin t zhvilloj egzistencn n kufirin e nj duzine dimensionesh, dhe ai e ka burgosur vetveten n ato tre dimensione n t cilat ti e krijove fillimisht. Kjo tregon mangsi kreativiteti, dhe munges aftsish pr t zhvilluar shqisa t tjera. Madje, edhe ato pes shqisa me t cilat ti e krijove fillimisht, i prdor si mos m keq duke evituar pothuaj n maksimum intuitn dhe ndjesit. Si sht e mundur nj gj e till? Mir sht t bsh nj kontroll t shpejt... Aha! Shiko-shiko! nj tjetr race dimensionale, me inteligjenc shum m t avancuar, paska ndrhyr n evolucionin e qenies njerzore. T ndrhyr, e far t ndrhyre se... U paskan br nj modifikim n kodin gjenetik njerz ve, q ta zhvillojn jetn vetm me nj pjes t vogl t mundsive t tyre, dhe t influencohen lehtsisht sipas interesave t ksaj race q i ka modifikuar. U paskan aktivizuar mnyrat e aksesit t dimensioneve shtes, dhe u kan dhn akses pr t zhvilluar vetm nj prqindje t vogl

t trurit. Po ashtu kan sjell Hnn n nj orbit rreth Toks, pr ta prdorur si qendr transmetimi pr bandn e frekuencave t realitetit holografik n t cilin njerzit kan iluzionin se jetojn. Hmmm... Po nga dreqin mbiu kjo rac m e prparuar? Do ta ket krijuar ndonj zot tjetr. ose mund ta kesh krijuar edhe vet ti, dhe st kujtohet tani. Pak rndsi ka kjo. rndsi ka q raca njerz ore sduhet t vazhdoj t evoloj kshtu, se mund t prish goxha pun n kt qoshe t universit. Plus q ska pse t vihet nn zgjedh nga nj rac tjetr, thjesht sepse sht m primitive se kjo e fundit. Ajo raca tjetr me inteligjenc m t avancuar le tia dal vet, ska pse t mbaj nn vargonj racn njerzore pr interesat e saj q n fund t fundit jan fare t parndsishme dhe mbeten vetm n kufinjt e dimensioneve. Kan nevoj pr arin monatomik pr teleportimin prmes hapsirs dhe kohs? Ta gjejn vet mnyrn e sigurimit t tij; skan pse prdorin njeriun. njeriun e ke krijuar pr t zhvilluar t tjera funksione. gjithsesi, tani ke n dor krijimin e nj tjetr qenieje dimensionale, problemit t njerzve do tu kthehesh pak m von, ndoshta mbas nja 70-80 mij vjetsh toksor. Deri ather, t bjn si t bjn. Pr fat t keq ti nuk je aspak nj zot, apo jo. Je thjesht nj njeri, dhe tani jo vetm q nuk ndihesh qenie e zhvilluar e komplekse, por prkundrazi ndihesh primitiv, i parndsishm, dhe pr m tepr, nn zgjedh. gjithsesi mos u dshpro se ka dhe me keq. Mund t ishe fare dele e t prfundoje si mish i konservuar n ndonj supermarket... ka lexove deri tani mund t t duken thjesht fantazi t prziera me trillime. Fantazia mund t ekzistoje vrtet n rreshtat e msiprm, po kur ajo mbshtetet n copza evidence q shkenca standarde nuk i jep dot shpjegim, shkakton trazime rrnjsore q i kundrvihen me forc perceptimit t deritanishm t jets q jetojm dhe bots ku jetojm. Librat e shenjt t besimit si Bibla e Kurani predikojn se besimi e devotshmria ndaj Zotit duhet t jen t plota e pa kushte. Po pse vall t ket kaq shum nevoj Zoti i gjithpushtetshm pr besimin ton kur Ai fare mir mund t bj edhe pa t? edhe n qoft se besimi yn do t q kaq i nevojshm pr Zotin, a nuk do t q zgjidhje m efikase q Zoti ta vrtetonte pranin e tij nprmjet nj evidence logjike, lehtsisht t deshifrueshme nga truri kritik i njeriut? Po t vesh veten n pozitat e nj zoti t gjithpushtetshm,

natyrshm del n prfundimin se besimi i krijesave t tua n faktin se ti i ke krijuar ato dhe se ti ekziston, sht fare i panevojshm pr ty. e nse vrtet ka nj Zot t gjithpushtetshm, ndoshta Ai ka zgjedhur t bj gjn m t thjesht e racionale; na ka ln t orvatemi pr aq kohe sa sht e nevojshme pr potencialin ton t kuptojm e vrtetojm se Ai ekziston. Megjithat, institucionet e dy besimeve t mdha, Krishterimit dhe Islamit, kan br historikisht, dhe vazhdojn t bjn, prpjekje vigane q njerzit e thjesht t besojn verbrisht n nj entitet t paperceptueshm nga botkuptimi njerzor. A nuk prngjet kjo e vrtet me nj shtypje t liris e potencialit njerzor dhe me nj indoktrinim t imponuar? Dhe kur mendon q kjo shtypje dhe ky indoktrinim i imponuar bhet nga njerz si gjith t tjert (q kan qlluar t jen n funksionet e larta t ktyre institucioneve t kultit, apo q jan vn n kto funksione pr ti shrbyer nj morie interesash t larta q mund t ken t bjn s paku me pushtetin apo paran) dhe q nuk przgjidhen aspak nga masa e madhe e njerzve besimtar, ather arrin t kuptosh shkallen e vrtet t shfrytzimit t njeriut nga njeriu. natyrshm lind pyetja: kujt i intereson kjo shtypje e liris e potencialit njerzor, dhe pse? Me siguri kjo pyetje e ka munduar arsyetimin kritik t njeriut pr shekuj me radh, e ndoshta do t vijoj ta mundoj edhe pr shum t tjer. Megjithat kristalizimi i prgjigjeve pr disa nga misteret m t mdha t ekzistencs njerzore tashm ka filluar. Mjafton t hapim syt rreth e rrotull gjurmve t civilizimit ton, dhe do t vm re se mjegulla e misterit dalngadal po fashitet. Ky fakt duhet t na ngroh, megjithat ato prgjigje q mund t marrim lidhur me pikpyetjet mbi ekzistencn ton nuk sigurojn aspak eliminimin e shtypjes q i sht br e vazhdon ti bhet liris dhe potencialit njerzor. Dhe nse nuk arrijm t kuptojm fillimisht se nga kush vjen kjo shtypje, dhe ta krkojm kt entitet prtej botkuptimit ton aktual (e fatkeqsisht t mangt), nuk do t arrijm dot t dalim nga verbria tredimensioneshe n t ciln gjendemi t burgosur tashm prej dhjetra shekujsh. Pr sa i prket evolucionit biologjik njerzor, tashm pranohet nga shumkush q prdor logjikn e racionalitetin se njeriu i par nuk u krijua nga balta n kopshtin e edenit, si shkruhet n Bibl e n Kuran. Bibla e Kurani jan gnjeshtra ku dhe e vrteta prfshihet por n fund t
(VIJON NE FAQE 15)

14 Kinema

E mrkur,25 janar 2012

Procesi Paradine si paradigm

Alain Brossat

ora gjeniale e Hitchcock-ut n kt film, dallon n fabrikimin e nj fabule n t ciln shtja e rivalitetit seksual (dy burra q luftojn n distanc pr t njjtn grua) dhe ajo e lufts s llojeve njerzore ndrthuren n mnyr t prkryer. Pr nj kineast i cili ska pasur ndonjher reputacionin e nj radikali apo ekstremisti, fabula sht e nj mprehtsie politike mahnitse: Drejtsia, me gjith pompozitetin, ceremonialin dhe presupozimin e paansis, duket si nj mnyr e pastr pr t paraqitur nj prfaqsues t vlersuar e plot talent t llojit t zotrinjve (apo patricve) tek tenton t fitoj ndaj rivalit t tij, nj prfaqsuesi t llojit t shrbtorve (apo plebenjve) - dhe kjo, pr nj arsye krejt tjetr ndaj shtjes n fjal: pra, m tepr pr zotrimin e nj gruaje, sesa pr qartsimin e rrethanave t dyshimta t vdekjes s nj tjetr prfaqsuesi t klass s zotrinjve kolonelit t verbr.

nga kndvshtrimi i motivit t tij kryesor - lufts s pashtershme t llojeve njerzore si memorial i asaj q ne, modernt e quajm shpesh lufta e klasave, - Procesi Paradine bn pjes n nj gjenealogji t padukshme, por megjithat lehtsisht t dallueshme pr at q i kushton vmendje. n kt regjistr, ai na sjell ndr mend Dasmn e Figaros, Zhak fatalistin dhe mjeshtrin e tij, T Kuqen dhe t Zezn, Lartsit e Wuthering, Dashnorin e Zonjs chatterlay, Zotin Puntila dhe shrbtorin e tij Matti, Aventurat e ushtarit t mir Shveik; apo nga kinemaja, m pran nesh, nj film si The Servant t Joseph Losey. Procesi Paradine sht nj film mbi konfliktin e pakaprcyeshm q v prball zotrinjt dhe shrbtort, n nj luft pr vdekje (n rastin konkret - dy - ose m sakt tre - t vdekur), q prball patrict dhe plebenjt - referenca e roms s lasht nuk vjen rastsisht. sht nj vepr q paraqet paragjykimin e klass dhe prbuzjen sociale n format e tyre m t hapura dhe t qarta, t sigurt se jan n t drejt (n ann e atyre lart, t fitimtarve t Historis).

Me siguri, ajo q avokati yn i ri dhe i pashm nuk duron dot, sht m tepr ideja q ajo mund t prefe-

roj nj njeri t thjesht nga populli, shrbtorin e burrit t saj t ndjer q ajo tradhton, duke krijuar kshtu nj tmerr t madh n plot kuptimin e fjals, sesa fakti q dashuria e papritur pr vejushn e bukur mund t mbetet pa prgjigje. Ka nj fakt mosprshtatjeje (disconvenance) sociale, si e quan Beaumarchais, q pr t sht njherazi i patolerueshm dhe i pakuptueshm. Ky pra, sht nj film mbi dhunn e marrdhnieve klasore, si ajo bhet pjes, jetohet dhe vihet n veprim nga individt nj dhun pa kufij prderisa patrici qllimisht e shtyn rivalin e tij deri n vetvrasje. Dhe, pas nj momenti t shkurtr lkundjeje dhe rrmuje, n fund t filmit, na tregohet se si juristi yn e rigjen vendin dhe rangun e tij mes klass, profesionit dhe familjes, duke harruar kshtu shpejt pasionin e paarsyeshm pr gruan fatale, t ciln me hovin e tij e on pa dashje drejt dnimit me varje. Kto motive, si po thoja, nuk jan

t rralla - n romane, teatr, kinema. e veanta ktu, sht mnyra se si Hitchcock e ngarkon Drejtsin, aparatin e drejtsis, n demonstrimin e saj. n fakt, fabula radikalizohet ndjeshm teksa filmi tregon mnyrn se si marrdhniet e klasave dhe lufta pr vdekje e llojeve rrethojn hapsirn e procesit, korruptojn ceremonin e Drejtsis dhe tallen me mitin e paansis s Drejtsis (Drejtsi me sy t lidhura, ironi e heshtur e paimitueshme e Hitchcock-ut q nuk do t thot Drejtsi e paanshme, por Drejtsi e verbr). Duke shfrytzuar t gjitha mundsit q jep sistemi anglo-sakson i marrjes n pyetje nga oponenti (cross-examination), avokati e kthen salln e gjyqit n mjet pr ti treguar vendin plebeut, duke e akuzuar ashpr, duke e provokuar, poshtruar, duke e ridrguar n origjinn e tij t ult (t huaj, pr m tepr) duke ju drejtuar me mosprfillje n emr (Latour!) pa forma t tjera m etike, ndrkoh q tjetri sht i detyruar ti prgjigjet me Po Zotri

ose Jo Zotri, duke vn kshtu n dukje ndryshimin social. gjja befasuese pr ne q jemi msuar me nj tjetr ceremoni t Drejtsis, sht se n kt rast, dhuna e paragjykimit dhe arrogancs s zotrinjve vihet n gojn e avokatit dhe jo t prokurorit apo presidentit t juris. edhe m befasuese sht mnyra se si regjisori ndrton nj lloj sfondi t dyfisht n film: nn dukjen e nj drame t ngritur rreth motivit t prjetshm t rivalitetit n dashuri, t pasionit q errson gjykimin, t xhelozis etj., Hithchcock ngre nj padi jashtzakonisht t fuqishme kundr shoqris s zotrinjve dhe mnyrs se si ata manipulojn edhe institucionet m t nderuara pr t arritur qllimet e tyre personale; nj shoqrie t mir, prototipet e s cils jan gjenerali i verbr (i trajtuar sipas nj programi t vecant, shoqruar me pikturn e lart), nj kryegjyqtar cinik dhe epshor (njerzit pr s mbari nuk vriten me njritjetrin!), disa t shpunsuar elegan-

t... nj shoqri e mir e zhytur n paragjykime dhe rutin, e cila mrzitet (mbrmja te Presidenti i juris), por q mbi gjithka aspiron q asgj t mos ndryshoj. Pasi i huaji q solli skandalin t jet degdisur n t Prtejmen, kta njerz t mir do mund t rinisin t merren me punt e tyre zakonshme: dreka n qytet, fundjava n pronat e tyre pran liqenit, pushime n Venecia etj. sht interesante t ndalemi nj ast n at q prbn nyjen e fabuls s imagjinuar nga Hitchcock, e cila do t vendoset n proces: intriga lidhet aty ku pr shkak t nj ngatrrese, takohen, przihen dy speciet sociale t cilat n gjendjen normale t gjrave, nuk do duhej kurr t prekeshin e aq m pak t przienin fatet e tyre - secili do duhej n vendin e tij, n punn e tij, sipas merits ose mungess s merits. Le t kujtojm skenn ku Latour hyn n dhomn e Keane te hoteli n fshat: ktij t fundit i duhet t marr prsipr ti propozoj shrbtorit t ulet dhe ti ofroj nj cigare
(VIJON NE FAQE 15)

E mrkur,25 janar 2012

Kinema 15
mjeksin, fillimet e kultit, politikn, praktikn e ligjit, etj? Si sht e mundur q n ndryshim nga primatt tan t drejtprdrejt, majmunt, t cilt kan 48 kromozome n informacionin e tyre gjenetik, ne njerzit kemi 46? Si u zhdukn 2 kromozome kaq papritur, dhe pse pikrisht tek specia jon? Si sht e mundur q prgjat dekadave t fundit arkeologt kan nxjerr n drit skelete qeniesh gjigande q arrijn lartsi mitologjike prej 12-13 metrash dhe q nga struktura e skeletit jan identike me qeniet njerzore (me prjashtim t numrit t gishtrinjve t gjymtyrve i cili sht 6 pr do gjymtyr)? Si dhe pse u zhdukn kto qenie disa mijra vite m par? Si shpjegohet q shkenca ka zbuluar se n rrnojat e para 4000 vjetve n Pakistanin e sotm sht gjetur evidenc pr shprthime atomike? Pr arsye t gjitha kto t dhna shkencore (q jan copza t vyera t nj mozaiku kaq t pakonceptueshm pr mendjet tona t vogla t nj t vrtete t lasht e mistike) prbalten me kaq egrsi nga skepticizmi i shkencs dhe medias se uzurpuar nga dinastia e re e faraonve t urdhrit t ri botror? Vrtet nuk sht n gjendje njerzimi t shoh rikthimin modern t kryqzatave, heretikve, inkuizicionit, dhe djegieve n turrn e druve? Mendjet e njerzve duhet t arrijn t prtypin faktin se qenia njerzore sht pjes e nj hierarkie kozmike qeniesh. eterit tan t lasht e kan ditur m se miri kt, dhe e kan t paraqitur n do shkrim antik, hieroglif, piktur, skulptur, relike artistike pamore, dhe gojdhn. njerzit e lasht nuk i ndrtuan piramidat, apo struktura gjigande t tjera si Stonehenge e Pumapunku me dalta prej guri. Teknologjin e siguruan diku, dhe ato entitete nga t cilt e siguruan i quajtn zotr e i prjetsuan npr gojdhna e legjenda. sht e thjesht t kuptosh sesi disa njerz primitiv jan manipuluar dhe jan br t besojn se perndite zbriten nga qiejt e jetuan mes tyre. sht e hidhur ama t mendosh se n njerzit modern kemi mbetur po aq primitive, dhe vijojm t manipulohemi po aq lehtsisht. Me koh do t arrijm t kuptojm se civilizimi yn sht ngritur mbi rrnojat e dy civilizimeve shum m t prparuara se ky i yni (Lemuria dhe Atlantis) t cilat nuk kan pasur asnj lidhje me specien ton. Me koh do t arrijm t kuptojm se Toka n lashtsi ka qen nj laborator eksperimentesh gjenetike t paimagjinueshme, dhe se vet ne, raca njerzore jemi produkti final i ktyre eksperimenteve. Fatkeqsisht ky produkt final sht konceptuar (q n fillim) dhe programuar pr t mbetur nj kope delesh dhe pr t mos zbuluar apo dyshuar mbi qllimet e fshehta t bariut. Pasi ssht e nevojshme t din delet se pr far tjetr i duhen bariut, prve, bie fjala, qumshtit dhe leshit... ndryshimi nga koha e lashtsis qndron n faktin se barinjt/ zotat e kan shfaqur me krenari madhshtin e tyre, ndrsa tani n koht moderne e fshehin at plotsisht, duke ln n udhheqje pinjollt e tyre, t ashtuquajturit bluebloods ata me gjakun blu, ose Iluminatet. Por ama prezenca dhe ndikimi i barinjve/zotave mbretron kudo: n librat e shenjt t besimit dhe misteret e kultit, n muzik, n influencn hollivudiane, n nj pafundsi simbolesh q prjetsohen n ndrtesa qeveritare, struktura inxhinierike, obelisqe, emblema institucionesh, simbolizma artistike kartmonedhash, etj... ndoshta kthesa e madhe mund t filloje me ty, dhe me ndryshimin e mendsis tnde pr tu br nj dele pak m kurioze. Mjafton t vzhgosh pak me kujdesshm rreth-e-rrotull, dhe ta shohsh realitetin ku jeton n nj knd pak m t ndryshm vshtrimi, pr t dalluar rrjetn e merimangs brenda s cils njerzimi prplitet prej shekujsh, q nga lashtsit. Dhe do t vazhdoj t prplitet kshtu pr sa koh n njerzit do ti kthejm kraht principeve t vetme q na bjn t ndihemi njerz: prmbushjes shpirtrore, mirsis, dhe dashuris pa kushte. T ftoj t krkosh dhe studjosh m tej punt e: Erich von Daniken, Zecharia Sitchin, Michael Tellinger, Giorgio Tsoukalos, Jim Marrs, etj.

fundit mbeten gnjeshtra t krijuara me qllimin e thjesht pr t mbajtur jett e njerzve brenda kornizave t verbris. Teoria Darviniane e evolucionit t species me siguri sht nj tjetr sistem kangjellash burgosjeje (i ndrtuar pr ateistt, prparimtart, dhe ata q nuk e identifikojn veten me fen e besimin, apo ata q e shohin me prmim dimensionin shpirtror t ekzistencs) dhe nuk sht aspak bindse kur vjen puna tek disa pika t forta evidence t cilat e kundrshtojn katrciprisht. edhe pr kt teori ka indkime t forta se historia sht shtrembruar, dhe kjo sht br pr t njjtin qllim, pra pr t mbajtur njerzit n verbri. Si sht e mundur q civilizimi i par i njohur nga arkeologjia, ai i Sumerianve n Mesopotami (Irakun e sotm jugor) u zhvillua aq vrullshm brenda nj kohe fare t shkurtr, nga njerz q m par jetonin n primitivitet total n fise e n fshatra, sipas shkencs moderne? Si ka mundsi q ai civilizim, i vetm, i themeluar nga asgjja, arriti ti jap njerzimit: dokumentimet e para t shkruara (pllakat sumeriane), matematikn, astronomin,
(VIJON NGA FAQE 14)

(VIJON NGA FAQE 13)

(t ciln ai e refuzon, madje me guxim t tepruar - si nj plebe i revoltuar e i pannshtruar). Por, ky gjest i thjesht, ti propozosh shrbtorit t ulet pran, sht n fakt krejt i pazakont, sepse ky sht nj gjest q ia barazon kushtet dhe ne e ndjejm angshtin si te njri, ashtu edhe te protagonisti tjetr i skens. Vazhdojm: nyja e intrigs, sht thjesht fakti se Keane gabimisht besoi se Znj. Paradine sht nj grua e srs s tij - nj gabim logjik, meq i shoqi i saj i vdekur, me titullin dhe shtpin e tij prej ifligari, paraqet t gjitha garancit e prkatsis s llojit t patricve. e meq bukuria magjepsse e t huajs e bind edhe m shum, Keane do bj t gjitha prpjekjet pr t shptuar at ku drejtohen t gjitha shenjat dyshuese, duke akuzuar kshtu shrbtorin rebel. n asnj moment, magjia e dashuris s papritur dhe e kristalizimit (Stendhal) nuk do kish luajtur rol, n rast se q n takimet e para Keane do kish ditur t priste nga Znj. Paradine: nj aventuriere me origjin t turbullt, nj plebe t maskuar, e aft t mashtroj fal qndrimit t saj dhe sjelljeve t mira. sht ky konfuzion mbi personin e saj, mbi njolln e origjins s saj sociale q do t prodhoj nj varg rregullimesh zinxhir, fundi i t cilave sht katastrofa e procesit. Vihet re se n.q.s. Keane nuk heziton pr asnj moment t fajsoj Latour (emr ky i nj shrbtori dhe shoqruesi t Markezit de Sade, meq ra fjala, humor i kndshm i Hitchcock) pr t nxjerr t pafajshme muzn e tij, ky i fundit, nga do kndvshtrim sht trsisht i sakrifikueshm - homo sacer - n

gjendjen e tij prej shrbtori t pabindur t shtress s ult - me nj jet pa asnj vler. nga njra an dashuri pasionante e marramendse, nga ana tjetr nj urrejtje instiktive dhe e pashpjegueshme pr klasn e tjetrit. edhe nj her, guximi befasues i Hitchcock-ut n kt film, konsiston n kthimin e gjyqit n pik kondensimi ekstrem t intensiteteve sociale, politike e afektive, t lidhura rreth ksaj figure - larje hesapesh, me rast plebeu i revoltuar bhet zap dhe rregulli i lojs riafirmohet. ceremonia e Drejtsis kthehet para syve tan n larje hesapesh, n gjueti ndaj njeriut, n nj tjetr rast q zotria t riafirmoj refuzimin pr t ndar fardo qoft me shrbtorin e tij. Mirpo, n kt tradit t rndsishme t kinemas anglo-saksone dhe amerikane, procesi, gjykata dhe ceremoniali i Drejtsis jan vendet dhe ritet ku mirfilli kremtohet institucioni demokratik si vatr e kuptimit (foyer du sens), n marrdhniet e tij t ngushta me debatin e lir, parimin e barazis prpara ligjit, sovranitetin popullor etj. n Procesin Paradine, Hitchcock prdor kt form t njohur (Twelve Angy Men, Young Mr Lincoln etj) dhe e prshtat pr t na treguar thjesht kt: do Drejtsi, n thelb sht drejtsi klase, bhet fjal pa prjashtim pr prfaqsues t ertifikuar t species s zotrinjve t thirrur pr t vendosur pr fatin e plebs - m tepr se pr t qartsuar nj shtje kriminale, pr t fajsuar njrin apo tjetrin. Dihet se kinemaja e Hitchcock-ut sht nj kinema e shqetsuar nga temat e fajsis, pafajsis dhe t ndrrimeve apo ndrveprimeve

mes tyre, por ktu situata merr nj kthes t papritur: Drejtsia, gjykata dhe procesi jan hapsir-koha ku skllavi i pannshtruar, i fajshm apo i pafajshm, pak rndsi ka, nuk do t ket asnj mundsi pr t krkuar t drejtn e tij, pozicionin e tij, pr t shprehur argumentet apo pr tiu njohur dinjiteti personal. nj demonstrim i till bhet me an t gjuhs: fuqit e saj jan t gjitha t kontrolluara nga zotria, n t kundrt nga rastet e veprave t fryms emancipuese t Lumire-ve, n fund t shek t XVIII-t: te Beaumarchais, Diderot, gjuha, fjala, jan element me t cilt shrbtori afirmon emancipimin e tij - n t gjitha lojrat verbale ku prballen, Figaro dhe Zhak ia kalojn zotrinjve prkats. ndrsa Latour, n bankn e dshmitarve, gjendet i tri i kapur n nj dispozitiv totalisht t kthyer kundr tij dhe q e shndrron pak nga pak dhe pareshtur n t akuzuar. Me nj mprehtsi t pabesueshme, Hitchcock e shmang at q mund t ishte thjesht nj film gjyqi i sprkatur me romantizm pak kitsch, pr t shkatrruar mitin e Drejtsis s paanshme, dhe mbi t gjitha pr t paraqitur figurn e t ndryshmit q shqetson do ceremoni t Drejtsis: sepse ai flet nj tjetr gjuh nga ajo e atyre q e gjykojn, sepse ai nuk i njeh marifetet e aparatit t Drejtsis q e ka kapur, sepse arsyet dhe motivet e tij jan thelbsisht t paartikulueshme n kt kuadr, sepse atij i duhet t vihet n lkurn e fajtorit; gjat ktij procesi q nuk sht as proes i veti, plebeu do t ndjej vazhdimisht q Drejtsia prvidhet, q dika nuk shkon, q rregullat e lojs nuk respektohen - dhe kjo vlen cilido qoft moti-

vi pr t cilin gjykohet. Kjo sht nj pik ku Foucault sht rikthyer me ngulm dhe q mbshtet gjith llojet e filmave dokumentar, t till p.sh. si t raymond Depardon, apo m mir akoma disa rubrika t rralla shkeljesh flagrante q gjenden npr gazeta (Libration, Le canard enchan): n ceremonin e Drejtsis, ka dika thelbsore e cila vazhdimisht dhe strukturalisht qndron jasht sfers s Drejtsis, dhe kjo gj sht pikrisht dhuna e raporteve klasore e cila investon dhe kaprcen n mnyr sa t fsheht aq edhe

ngulmuese do lloj procesi, duke prodhuar e riprodhuar pa fund ndarje mes gjykuesit dhe t gjykuarit, e cila vjen t na kujtoj shkujdesshm se filmi i Hitchcock ssht vese nj figur e ndarjes mes zotrinjve dhe shrbtorve. nj ndarje e shnjuar simbolikisht nga i nderuar q paraprin ritualisht mbiemrin e avokatit n gojn e shokve t tij, ndrsa shrbtorit i privohet edhe atributi elementar Zoti para mbiemrit... Botuar n Philosophie et cinma, LHarmattan, Paris 2011
Prktheu: Bora Ylli

16 Arte
Krenar Zejno Gomari ecte plot zell, ndjekur nga harbuti me kamzhik n dor. Zotnia kokorrosh i gjendur atypari, i thot ktij gomari: ju uroj nj vit t mbar e t lumtur. Gomari vijon zellin. Zotria:ah, qen i qenit, po t t kisha dhuruar ndonj top muti, do ti kishe marr tr endje er e mbase kullufitur. Edhe ti mor mik i padenj i jets sime t trisht, publikut i ngjason t cilit kurr si duhen dhn parfume delikate, pse na e acaron, por ve plehra t przgjedhura me kujdes. Charles Baudelaire jithka njohim prmes shqisave shkon dhe para shqisave na parakalon, si reshta parade para podiumit, duke e kaprcyer ndjesin shqisore pr t mbrritur kshtu tek gjja apo simboli q ajo prfaqson. Prandaj, edhe nn mrekullin e nuhatjes, nuk ka si mbetemi vetm tek ndjesia e ers, por na mbin konkretisht n mend edhe objekti prej nga vjen, vet lnda q e fluron at: n rastin konkret, muti. Meq perceptimi shqisor n prgjithsi - ngjyr, shije, urra a zhurm, dhe t prekurit, jan tepr t kufizuara pra, monokromatike (prgjithsisht ngjyr e tonalitete n gri), monomenu (prgjithsisht fasule dhe derivate t saj), monomelodi (prgjithsisht balada n kor brohoritjesh), monotoni prekjeje (prgjithsisht t njjtat objekte e sende), q edhe kur shtyn gabimisht portn e komshiut, n terr e gjendje t dehur nga e njjta pije, preken t njjtat orendi, t cilat edhe n gjendje t esllt, zor se mund ti dallosh si t ndryshme nga t shtpis tnde. - Mjaft, dreqin, duhen kto teorira, xhanm! - Dakord, po sht interesante ama! edhe ktu, e vetmja gj q mund t t ndih sht era e ndryshme e hales q gjeneron nga muti uditrisht i ndryshm, me variacion dhe identitet t spikatur familjar. do kat n pallat ka variablin e vet, ern e tij t mutit. Por, jo rrall, ngjet t llokoiten dhe przihen errat me njra-tjetrn. njra er shpuese me karakteristikn shquese t familjes tjetr. Sidomos kur pikon shurra pik-pik, si tortur kineze, shkak plasaritjes s gizs s sifonit, prej dyshemes s katit sipr te tavani i atij posht. ndrsa kur ahet si goj, ia plas dhe muti vet. Plcet! Menjher familjari krkon leje pr nevoja imedite n qendrn e puns, sepse i ka plasur muti n guzhin, biles po avancon drejt dhoms s gjumit. Vrojtohet nj prpikmri e hatashme n kt ekzekutim, si dhe era e thekshme q ndrzehet gjithashtu me glasat e pulave dhe gjeldetit t vitit t ri ngujuar n banjo. e n kt trajtim shqisor, i bie q muti duhet t ket atribute t ndryshme nga lndt e tjera q prcjellin shije moniste. Ulluku i familjes s katit t msiprm an dhe elet n tavanin e familjes s mposhtme, del n pah si molla e Adamit. Kur rasti e sjell t gjendesh me femr n kushte dhome, t mbetet i pashlyeshm n mendje imazhi sipr koks, q kur je shtrir duket disi m lart, i sifonit t shtpis. ndoshta edhe nga frika mos ia beh i zoti... dhe, po t proftassh t vishesh me shpejtsin e ers, duhet t bsh si irak hidrauliku komunaleje, q t paska drguar si mirmbajts pr t verifikuar gjendjen e ullukut t shkarkimit. Me shpresn q tjetri, ose ta besonte kt, ose t bnte sikur. Frika sajon edhe kombinime tlezetshme

E mrkur,25 janar 2012

Kartolin e ricikluar pr vitin n vijim: Pulla* mungon

tij. Zot i vendit t vet... gati gati, i zoti t ndjehet Zot! n konkluzionin final, pas evidentimit t faktit se letra e prdorur pr t fshir bythn mund t thahet, kruhet, frkohet dhe riprdoret srish pr fshirjen e byths s radhs, duke marr parasysh dhe pamundsin e shkopit pr riprdorim, si dhe hyrjes n funksion zvendsues t gishtit, vjen prcaktimi i fundm i individit t epoks: vet zot, vet shkop! Tubeti i kolinozit me nj cop mut t thar n maj m shtyu t imagjinoja nj prkujdesje t rrall, tepr luksoze e mikroborgjeze, pr pastrimin e menderes deri me past dhmbsh, kushedi me rast evenimenti. Pa le sikur t shfaqej diku pran edhe fura e dhmbve, q mbase do t ket shrbyer pr rifiniturn finale. Po pse xhanm, gjith ky mobilizim, mos ka patur ditn pr t br klizmn nga shiriti i derrit dhe krimbat e zorrs? - Ti je jasht ksaj bote, fluturon me presh! m shkundi tjetri q po rruante mjekrn para xhamit t thyer t dritares. Ai, normalisht, paska fshir bythn me tubetin e harxhuar. e qart! Sna ln rehat edhe kto vegime muti, pr ta patur t pasqyruar realitetin ashtu si duhet! n pamundsi mjetesh t tjera, mund tvijoj t shrbej edhe nj syresh i ktill klasik, por aspak me kuptim m-l, por dhe ai arkaik: shkopi. Mobilizim me mjete rrethanore. Me kusht q kleka t jet prdorur vetm nga njra an. rrall, prballesh edhe me rastin ektrem t ushtrimit t funksionit t fshirjes me an t nj kpuce t shqyer. Pun e mbrapsht, q bie er dhe sjell ters. Shih ktu, m qafsh! Vet kpucn kaq kaba, e cila shtyp dhe e shkel kudo, ky tjetri e paska prdorur pr fshirje bythe! T thuash t drejtn, duket edhe m e jashtzakonshme se rasti kur haset nj kpuc jasht prdorimi apo oping e ln mnjan... q i kan dhjer brenda. Kushedi, n koh acari e thllime! ose kur dikush ngujohet pas ndonj elektroshoku. mut moti edhe sot! Ja, po t dalsh pr t dal jasht, t kryesh nevojn personale n natyr, rrezikon t tngrij nevoja... si stalagmit. ose stalaktit, varet se kush nga t dyja varet nga lart posht. As gjyshi nuk e mbante mend dhe, kur m pyeti m gjer, tha dale-dale, se kjo patjetr duhej sqaruar, prndryshe lindin keqkuptime dhe pastaj nevoja personale n vend q t dal, hyn. rastet m t mundimshme, por jo trsisht t dshtuara, mbeten ato t bythfshirjes me sende, ose shum t ashpra, si sht nj rrjet mizash, letr zumpara etj., ose mjaft t llustruara, si jan copa akllaz, tafta, fshfshe etj. Por edhe rastet kur prdoren fotografi, kartolina... Fryu era nga prjashta, tundi perdet e mndafshta*, mos kujto se t harrova kartolinn ta drgova...gzuar vitin e ri*! Vllai i madh. *** * Pull- njoll me ngjyr tjetr n trupin e nj kafshe; shenj n siprfaqen e dickaje; blan, lar, nishan; cop letre zakonisht katrkndsh me nj figur dhe me emrin e shtetit mbi t, q vendoset mbi objektin q postojm si dshmi e pagess s kryer kundrejt shrbimit postar e q ngjitet mbi nj letr a kartolin. *varg nga William Shakespeare. *Klishe anonime n prdorim si tekst urimi pr vitin e ri gjat nj epoke t ngazllyer n gazrat dhe haret e veta.

parandjenjash e fantazie, q marrin formn e kallpit t ullukut. Pikrisht, pr t hamendsuar e parashikuar q, nse ky i fundit del posht si qyt e gush arme, kemi t bjm me familje pushke, burrrie mashkullore. Prej s cils duhet t ruash kokn, megjith vshtirsin praktike t ksaj kur ndodhesh mes joshjes pas ndonj evakuimi tbeft t shtpis, aq m mir n raste vakie, ku prushi i eksitimit ndizet, si dhe shlirimit t minderit tpaepur, pr nj pun nderi qi ka hije. Kurse aty ku giza e ullukut del n katin e poshtm si gung ose gush njeriu me shyta a tiroide, i takon t jet familje m e but, m pak burrrore, pothuaj femrore. Sa q po t duash ia heq fare fjaln pothuaj. Do thuash, ska si varet vetm nga fakti se si sht brryli i sifonit lart, por edhe nga qndrimi ndaj suvas ose gjith strukturs s tavanit t familjes posht... Sidoqoft, madje pikrisht, ka nevoj njeriu, ball gjrave q pikojn si shi e rrjedhin prej varsie t shumfisht, q n rast rreziku ti besohet e dorzohet nj parandjenje! Kur dgjohet ai blldum qits i familjes sipr, sipas tingullit sifonik dallohet e prcaktohet qart edhe autorsia: aha, tani po e bka antari i thjesht, ndrsa qpar n t ngrysur... kryefamiljari. Mund t ndrtohen fare kollaj edhe kadencat, fonia. Si dhe regjimi, radha e frekuentimi. Prej sifonit... tek simfonia. gjithsesi skam pr ta rrokur dot, hiqe mendjen, at enigm aq t thekshme se nga mutin ngjizet e gjith kjo nevoj?! Ske as si e pret se mos t bie ne mend pa mendje. Pse duke pritur je gjith mendim, kur edhe po t t bjer pa dashje n mend, ska ku t zej vend. Sidomos kur se l mendjen rehat dhe e vret pr at ka po pret, t ciln, pr m tepr, n vend ta pressh pas pritjes e pret me doemos q tani. ndrkoh q familjart e lodhur t sifonit t msiprm, qyshkur e kishin br regjim t zbrisnin pr t lypur nga nj dor gj borxh, sa pr t mbajtur frymn, pr t ngjizur si prej

tharmi magjik shumfishin e gjs dhe fuqin pr ta shtyr her pas here n sifon. Ti mund t zhytesh edhe n pandehma t ngjashmris apo dallimit t zrave njerzor, megafonit nga njra an, dhe nga tjetra gurgules s zorrve dhe sifonit. Sado t rrmosh, vshtir se mund t pikassh gjkafsh tjetr, ve dy anve ekstreme, si skaje tprkundrta t nj tubi trets. Madje njher kur isha m nge e diskutova pr t satn her me vete, ksaj radhe n form autoritare duke marr pozn e lektorit para auditorit, i cili sikur e ndjen empatikisht problemin mu n lkur, si t ishte nj kakadermik akademik: n kt kuadr, t krkosh arsyen pr kt ngjizje smbetet tjetr vetmse vetia e mutit si prodhim, si krijim. njeriu sht n kontakt t prditshm me kt akt krijimi, po t lm mnjan rastet e kapsllkut. Dhe deri ktu ne nuk se ndryshojm fort nga historirat e qytetrirat e tjera, pr t marr kurajon e pr ta quajtur mirfilli krijim autentik. Problemi barrset e rndohet kur ne evidentojm specifikn e nj muti prodhuar prej hiit. Pra, mosprputhjes fatale n bilancin mes asaj ka ushqen prodhimin e ksaj materjeje, t ktij kolektiviteti. A thua se nuk flitet pr bma njerzish, por pr gjra fatash! Dhe bja sikur para nj katedre kisha mikrofon prpara... q i shfryja dhe e ukisja me gisht, i fryja dhe i bija me gisht... nj, dy, tre, katr, prova teknike, nj dy, tre... vijojm... Vijojm: pra, besoj se jemi dakort pr dy afirmime: i pari (aksiomatik), q miti i krijimit na grish t prodhojm dika prej hiit... dhe ky sht krijim i mirfillt; i dyti (ndr aksione provuar), q nmos hi fare, ushqimi sht aq i pakur, edhe n llojshmri, sa e shpie larushin e shumt t mutrave drejt t qnit shum m shum se sa prodhim. Pothuaj krijim! Domethn, kaq pran krijimit sa po t duash e heq fare fjaln pothuaj. Si do shoqri - q sht organizm i gjall me imunitetin q mbart apo lypset t kalitet si nga vaksinat, aq m tepr kur i duhet t kompesoj edhe mungesn e besimit n zot dhe hapsirave t tjera krijuese - , kjo shoqri ka

pjell gjeneratorin e krijimit n formn m t kursyer dhe efikase: jashtqitjen e saj. Bash si n nj legjend ballkanike, ku i paudhi rreket t ndrtoj nj shtpi pa dyer e dritare dhe vetvarroset brenda saj. Mendo, nmos nj t paudh, nj t pafat t shkret, q vijon t dhitet brenda ksoj kulle, kulls s tij, far fund i ktill i ka paska rn pr hise! Kjo e shkoi prap mendimin tim, fill si prshkon shikimi i rreshtit n parad vijn drejt me podiumin e udhheqjes. Padyshim e n funksion t ka kishim n goj para legjends, shfaqen edhe dy idet m libertine t kohs: lirimi i ushtrimit t veprimtaris private t shitjes s farave t lulediellit - e jashtligjshme, por qllimisht dhe heshtazi e legjitimuar -, ngrnien, konsumin e tyre kudo, gjer edhe n mbledhje organizate baz dhe doemos, liria e dhjerjes kudo, n do koh dhe vazhdimisht. Ide q lirojn nga tensionet e kohs dhe t fusin n nj sensacion fluturak prej shpendi, duke zvendsuar njherit edhe at ndalim kategorik t metafors s fluturimit pra, shprnguljes migratore nga nj vend n nj vend tjetr, m t shqyer dhe m t ushqyer. Sigurisht, t huajt e pakt q vijn pr shkmbim prvoje, por jo, sado akademik t lart e t nderuar qofshin, nuk munden t kqyrin e shkrqyrin gjer n thellsi t ksaj prvojtjeje, pa e patur ndjesi n lkur. Pamvarsisht se dija, njohja dhe shija e tyre, mbase se ka t vshtir, tek sheh popullatn q di prtyp si zogjt, tia mbrrij prcaktimeve t tipit: ktu han miza dhe prshtyjn kraht. Pas nj far kohe, pasi hasen gjith e m shpesh me fenomenin e dhjerjes s kudondodhur dhe mutit t bshm me fara shalqiri npr t, vjen edhe rezultati nga kndvshtrimi i anasjellt: kta han krah dhe prshtyjn miza. e kshtu mbrrihet n prfundimin se ktu individi sht i zoti t bj dika prej hiit. Madje, n instancn m t lart, t bj gjthka prej hiit. I zoti t krijoj, i zoti i vetes! Dhe m tej, lidhur me prodhimet e tij, krijimin e jashtqitur t tij, bhet ksisoj edhe i zoti i plaks, zoti i gjithkaje q i prket vendit t