6.gaia Elektrizitatea eta magnetismoa.

ELEKTRIZITATEA KARGA ELEKTRIKOA

Gorputz guztiak materiaz osotuta dagoz eta hainbat propietate daukiez, adibidez, masea, bolumena edo karga elektrikoa. - Karga negatibo baino karga positibo gehiago daukanean gorputz positiboa dala dinogu. - Karga positibo baino karga negatibo gehiago daukanean, gorputz negaetiboa dala dinogu. - Karga poritibo eta negatibo kantitate behera daukanean, gorputz neutroa dinogu.

KORRONTE ELEKTRIKOA
Gorputz barruko karga elektrikoen lekuz aldatzeari edo mogimendu horri korronte elektrikoa deitzen jako. -Material eroaleek, adibidez metalezko kableak edo urak karga elektrikoei errez pazatzen izten deutsee. -Material isolatzaileek, adibidez, plastikoa edo egurrak, ez deutsie korronteelektrikoari pasatzen izten. Sarri korronte elektrikoa material eroalez eta isolatzailez egindako kable elektrikoen bidez trasmititzen dabe.

ZIRKUITU ELEKTRIKOA ZIRKUITU ELEKTRIKOEN OSOGAIAK

Era askotako zirkuituak egon arren, guztiek osogai komunak daukiez, adibidez, sorgailua, eroaleak, hargailuak eta etengailuak. - Sorgailuak korronte elektrikoa sortzen dau. Etengailuek korronte elektrikoaren bidea gura dan moduan etetea edo barriro abiatuazotea ahalbidetzen dabe. - Eroaleak korronte elektrikoak zirkulatzen dauan kableak dira. Hargailuak zirkuitura konektatuta korronte elektrikoa jaso eta beste energia mota bat bihurtzen daben tresnak dira.

ELEKTRIZITATEAREN EFEKTUAK - Beroa sortzen. Korronte elektrikoak material bat zeharkatzen dauanean, materialaren tenperatureak gora egiten dau. - Argia sortzea. Gorputz batzeuk, beroa emoteaz aparte, argia igorten dabe korronte elektrikoak zeharkatzen dauzanean. - Mogimendua sortzea. Korronte elektrikoa espiralean batutako eta imanen artean jarritako eroale baten bidez pasatuarazoten danean, mogimendu birakaria sortzen da. - Magnetismoa sortzea. Egoera batzuetan, elektrizitateak gorputz batzuk iman bihurtu daikez, unitate honetan bertan ikusiko dozu, aurrerago, hori zelan gertatzen den. - Irudiak eta soinua sortzea. Elektrizitatea aparatu batzuetara heltzean gertatzen da. (Adibidez, telebistetara edo irratietara.)

MAGNETISMOA IMANAK
Imanak magnetismoa daukien gorputzak dira, eta burdina zein beste metalen bat daukien objeuak erakarteko gai dira. -Iman naturalak (adibidez magnetitea) ez dira gizakiak sortuak eta naturan aurkitu daitekez. -Iman artifizialak gizakiek sortuak dira. Adibidez, burdinazko objetu bat imanaz igurtzi ezkero, objetua imana bihurtzen da.

EREMU MAGNETIKOA
Imanak bere indar magnetikoaz metalezko objetuak erakartzen dauzan eremuari eremu magnetiko deitzen jako.

LURRAREN MAGNETISMOA
Lurraren nukleoa haimbat metalen nahasturaz osotuta dago, batez ere burdinaz eta nikelez osotuta. Hori dala-eta, Lurrak iman erraldoi bat balitz legez jokatzen dau. Ipar magnetikoa Ipar polo geografikotik hur dago; eta Hego polo magnetikoa, Hego geografikotik hur.

ELEKTROMAGNETISMOA ELEKTRIZITATEAK MAGNETISMOA SORTZEN DAU

Oersteden esperientzian oinarrituta , elektritzitateak zirkulatzen dauan kable baten inguruan imanek daukienaren antzeko eremu magnetiko bat sortzen dala ondoriostatu egin eben. Kable elektriko bat burdinazko objetu baten inguruan batu eta objetuan zehar elektrizitatea pasatuaazoten danean , metala elektroiman izeneko imama bihurtzen da. -Motor elektrikoek harila daukie , hau da metalezko ardartz baten inguruan batutako kobrezko kable bat , imanen jarrita. Imanek sortutako eremu magnetikoaren eta harilak sortutakoaren arteko interakzinoak harila biratuazoten dau. -Garabi elektromagnetikoek indar handiko elektroimana daukie besoan , oso zama astunak erakarteko gaitasuna daukana , adibidez autoak .

MAGNETISMOAK ELEKTRIZITATEA SORTZEN DAU

Alternadoreek iman finko handi batzuk eta horreen eremu magnetikoen barruan birea egiten daben harilak daukiez. -Zentral hidroelektrikoetan , uraren mugimenduaren indarrari esker biratzen dira harilak. - Zentral eolikoetan , haizearen indarrez mugitzen dira. -Zentral termikoetan eta nuklearretan , ur lurrunaren indarrak harilak mogiduazoten dauz.