durrs

e prmuajshme kulturore artistike viti par i botimit nr.08, nntor 2011

Kursi i kuadrove didaktik pr dialektin Arumun

kazinoja e konstancs nj udhtim i prsritur prej 20-vitesh 20 vjetori i shoqats arumunt e shqipris komunikat

K
N foto, z.Salvator Sotiri

y numr i Revists u sponsorizua nga zoti Salvator Sotiri dhe Kristo Sotiri, me banim n qytetin e Durrsit. Botuesi, falnderon z.Salvator Sotirin dhe z. Kristo Sotirin pr kt veprim shum njerzor. Ftojm kdo, q do t japi kontributin e tij, pr botimin sa m dinjitoz t ksaj Reviste. Botuesi Valentin Mustaka

Nga Fatmir Munguli

Kazino e Konstancs
vepr e arKiteKt Kristo sotirit eta dhe vepra e arkitekt kristo sotirit lidhet shum ngusht me rumanin, ku ai kaloi nj pjes t rndsishme t jets s tij. ai krahas shum veprave t muara t projektuara apo t ndrtuara n disa shtete si itali, rumani, shqipri, ka projektuar dhe ndrtesn madhshtore t kazinos n qytetin rumun t konstancs. kjo vepr pr dekada me radh ka qen dhe mbetet simboli i qytetit t konstancs. kjo shihet dhe n guidat e sotme turistike, ku kjo kazino sht pik referuese. ajo gjndet n shetitoren e madhe buz Detit t Zi dhe sht ndrtuar n vitin 1909, dhe inaguruar n gusht t vitit 1910. kazinoja sht e vetmja vepr arkitektonike n gjith rumanin, ku u zbatua stili i ri (art nouveau), rreth e qark saj ka shtitore t cilat frekuentohen nga njerzit pr shtitje, ndrsa n sheshet pran saj organizohen koncerte t ndryshme. nj nga kto koncerte u zhvillua n 23 maj 2009 ku morrn pjes grupe folklorike t arumunve.

Nga e majta n t djatht prkthyesja Ledia Musat, senatori Puiu Hasotti, Robert Collaku, senatori Viorel Badea, Valentin Mustaka, Dhimitraq Lio. N mes bukuroshja Aleksia me kuklln e saj.

Nj miqsi prej 22 vjetsh, George Miku Valentin Mustaka Xhaxhi u plake, - po Valentin, e ndjej

Botuesi i revists Arumunt Durrs Valentin Mustaka

Cel: +355 682058712. e-mail: vamus1948@gmail.com
Prpunimi Grafik: Ilmi Shahu Shtypur n shtypshkronjn MILENIUMI I RI | Adresa: Autostrad Tiran - Durrs, km 26 mobile : 0682064654 | e-mail: info@mileniumiri.de | http://www.mileniumiri.de

n pjesn e siprme ka shum vepra arti q sjellin simbole t ndryshme pr kohen. kshtu n pjesn e siprme ka koka deshsh dhe kurora algash, ndrsa n brendsi ka shkall spirale t dekoruara bukur me parmak madhshtore. kollonat hijeshojn me mermerin e tyre. n vitet 1985 -1987 ajo u restaurua plotsisht, ku pjest e brendshme me interesimin e shum intelektualeve jan ndryshuar me nj prshtatje moderne. n vitin 2005 u rilejuan t zhvillohen lojrat e fatit. t shoqats s arumunve t Durrsit, si dhe me ndihmn e pamuar t z.salvator kjo vepr e fuqishme q i ka rezistuar sotiri, djalit t arkitekt kristos, po bhen kohs sht e projektuar nga arkitekt kristo prpjekje pr pasqyrimin e shum sotiri me konceptualitete moderne pr veprave t tjeta t ktij autori, jo vetm n ato vite, pak para lufts s par botrore. rumani por dhe n disa shtete t tjera.

krahas talentit t tij t lindur akitekt sotiri kish dhe formimin e universitetit italian n fakultetet e inxhinerise civile dhe at t arteve t bukura. n t vrtet ajo dallon midis shum ndrtesave q kristo sotiri ka ndrtuar veanarisht n qytetin e bukur t Konstancs. Pr kt flasin dhe revistat e specializuara rumune n artikuj t ndryshm, dhe aq m tepr libri monografi i Koo Mihos, botuar n shqip dhe n rumanisht. Gjithashtu pr jetn dhe veprn e ktij arkitekti t jashtzakonshm shqiptar ka akoma pr t folur. ve titujve q ka marr n qytetin e lindjes pogradec dhe n at t Durrssit, ku punoi me prkushtim maksimal, disa shoqata n shqipri kan propozuar dekorimin e tij nga presidenca e republiks s shqipris.

4 sukses. N ort e vona t nats zoti Robert Collaku morri njoftimin nga Kostanca e Kluzhi se studentt ishin sistemuar. ShqetSimet, takimi me Senatort. Shqetsimet filluan t nesrmen nga disa student t Kostancs q nuk ishin t knaqur me konviktin q i kishin sistemuar punonjsit e Universitetit t Kostancs. Po, vrejtje kishin edhe pr sistemimin n konviktin e Universitetit t Bukureshtit. S bashku me zotin Collaku dhe Dh.Lio krkuam takim me dy senatort e Senatit Rumun ( q mbulojn arumunt), me zotin Puiu Hasotti dhe Viorel Badea. Me t biseduar n telefon, t dy senatort drguan sekretaret e tyre dhe na futn n ambjentet e Parlamentit Rumun. Pr kt ndrtes sht folur shum edhe m par, un e kisha vizituar disa her. Nj ndrtes gjigande nga ana ndrtimore, arkitekturore dhe funksionale. Duke pir kafe, biseduam pr problemet tona q ne kemi, sigurisht q pr ne imediate ishin sistemimi i studentve. Mbasi ne

nj udhtim i prsritur prej 20 vitesh.

Pregatitja e udhtimit Duke menduar gjat pr kt shkrim, vendosa q titulli i tij ishte shum i gjetur. U bn rreth 20 vjet q nga shteti Rumun akordohen bursa dhe t drejta studimi pr ne, etnin arumune-vllahe, pr fmijt tan. Sigurisht, barn m t vshtir e ka patur zoti Vangjel Shundi, i cili ka shoqruar do vit nxnsit dhe studentt pr n Rumani, duke i sistemuar n konviktet prkatse, sigurisht edhe me ndihmn e studentve m t vjetr. N muajin korrik studentt doln prpara komisionit t ardhur pr kt qllim nga shteti Rumun. N prgjithsi studentt ishin t pregatitur pr kt dalje para komisionit. M von erdhi miratimi nga shteti rumun, dhe rreth nj muaj u pregatitn t gjitha dokumentat e nevojshme. Pra u bn gati pr udhtim. udhtimi. Pr kt udhtim ishte prenotuar nj autobuz i cili kishte br edhe her t tjera kt rrug. Gjat udhtimit zoti Dhimitraq Lio u spjegonte studentve pr do gj q dinte nga qytetet q ne kalonim. Ata e kishin pr her t par kt udhtim, sigurisht edhe kurioziteti ishte i madh. Disa edhe u mrzitn nga kjo rrug shum e gjat dhe pa mbarim. SiStemimi Mbas mbritjes n qytetin e bukur t Bukureshtit, menjher u mobilizuan t gjith, studentt m t vjetr dhe ne q shoqronim, pr t sistemuar t ardhurit e rinj sipas rretheve n konviktet prkatse. Sigurisht kjo pun kishte edhe vshtirsit e saj, por me ndihmn e studentve t tjer them se e realizuam me

Nga e majta n t djatht prkthyesja Ledia Musat, senatori Puiu Hasotti, Robert Collaku, senatori Viorel Badea, Valentin Mustaka, Dhimitraq Lio. N mes bukuroshja Aleksia me kuklln e saj.

Nj miqsi prej 22 vjetsh, George Miku Valentin Mustaka Xhaxhi u plake, - po Valentin, e ndjej

mbaruam fjaln, senatort menjher u lidhn me rektorin e Universitetit t Kostancs duke i thn q studentt t sistemoheshin sa m mir. Mbas nj gjysm ore, morrm njoftim nga studentt q ata ishin sistemuar. Falndruam senatort pr ndihmn q na dhan dhe i uruam sukses n punt e tyre. Cdo fillim sht i vshtir, ne i porositm studentt q ta ken parasysh kt, n.q.se ju jeni msuar n shtpi me pes yje, konvikti pr gjith studentt n bot( edhe pr studentt e pasnikve) nuk ka kushtet e shtpis me pes yje. Por kishte edhe nga ata-o q edhe u zhgnjyen, sepse kujtuan se do t dilnin ti prisni me tufa me lule! Kshtu ka qen edhe m par, por me kalimin e kohs do gj regullohet, dhe kto vshtirsi kalojn me rinin e tyre, m von knaqen dhe nuk ndahen dot nga kto kushte.

I ardhur n Shqipri n vitin 1953-1957 si student. I larguar n vitin 2009 ( me disa shkputje), pra 25 vjet t jetuar n Shqipri. Un duke e ngacmuar desha ti vjedh ca gjra nga jeta e tij n Shqipri. Ai na tregoj: M akuzonin pr pro shqiptar, por un jam rumun. Prfaqsimi im ka qen i shquar n t gjitha kohrat. Zoti Rajerson kur m takoi m tha, Shqipria kto dy vjet pr mua sht atdheu i dyt. Un ju prgjigja, po un q kam 25 vjet, far mund t them pr Shqiprin? Cfar atdheu sht... S bashku mes miqsh, me ish ambasadorin G.Micu, rumuni m i respektuar nga shqiptart. N vitin 1996 nga 25.000 ton grur q solli qeveria Rumune( merit e zotit G.Miku ), 10.000 ton ishin falas pr popullin shqiptar nga qeveria dhe populli rumun. N mars t vitit 1997 ai foli n TVSH pr t qetsuar popullin s bashku me zotin Bashkim Fino. Nj her m erdhi n zyr portjeri futbollit t kombtares Shqiptare, Qemal Vogli, un e kisha dgjuar kush ishte ai dhe kisha patur shum respekt. Ai m tha: zoti ambasador t lutem m ndihmo me nj viz t nj shteti fqinj pr t punuar sepse jam shum ngusht. Un menjher morra telefonin, fola me ambasadorin e atij shteti dhe i thash Q.Voglit, shko n at ambasd t marrsh vizn q krkove. M shum se kaq nuk mund ta ndihmoja kt figur t sportit shqiptar.

dreka me mikun ton george micu. T shkosh n Bukuresht e mos t takohesh me zotin George Miku, po ta marri vesh ai, do t t kritikoj n telefon. Ai sht simboli i nj rumuni mik i madh i shqiptarve, sigurisht edhe arumunve. Me ta njoftuar q ne kishim ardhur, ai miqsisht na ftoi pr tu takuar. Kishte nj mall shum t madh, pr ne, pr arumunt, pr shqiptart, pr Shqiprin.

Kisha ortodokse e shqiptarve n Bukuresht.

konferenca rajonale e Seemo: media, minoriteti, diverSiteti

kuSh Sht S.e.e.m.o SEEMO, sht nj organizat q mbron gazetart, ajo shprehimisht quhet Organizata e Mediave t Europs Juglindore , selia e saj sht n Vien. Kjo konferenc u zhvillua n Hotel Tirana Internacional Tiran nga data 24-25 tetor 2011. Mbas fjals s mirseardhjes t mbajtur nga zoti Remzi Lani, Drejtor i Institutit Shqiptar t Medias Tiran, dhe nga Oliver Vujovi, Sekretar i Prgjithshm, SEEMO, Vien. Temat q u zhvilluan ishin: Diskutim pr Median dhe Minoritetet Etnike. Diskutim pr Median dhe Diversitetin Seksual. Prezantim pr Median dhe Gjinin. Diskutim pr Median dhe Gjuhn e Urrejtjes. Diskutim pr Median dhe Fen N kt konferenc morrn pjes minoritetet, gazetar etj. Pr arumunt-vlleht morrn pjes zotrinjt Robert Collaku dhe Valentin Mustaka aktiviteti Fjala ime per dy aspekte: N ditn e par ishte tema Media dhe minoritetet: ktu un diskutova n lidhje me trasmetimet radio televizive q, TVSH si stacion shtetror, dhe ne si taksapagues t ktij radio-televizioni krkojm q t trasmetoj n minutazh t caktuar (sipas % q ne zem) n gjuhn ton, lajme, programe artistike etj. Kjo m e domosdoshme n zonn e Kors, ku ekziston nj radio shtetrore, dhe ka nj numr t madh nga etnia jon arumune-vllahe. N ditn e dyt ishte tema Media dhe feja, n kt tem un u prqndrova m shum n lidhje me kishat tona arumune-vllahe, q media nuk interesohet t japi lajme pr shkatrimin e ktyre kishave qllimisht, dhe mbi to m von t ndrtohen kisha greke. N kt pik, personi q prfaqsonte kishn ortodokse nuk ishte dakort. Un krkova t bnim debat ose pyetje pr kt shtje kaq t rndsishme, por drejtuesit nuk m dhan fjaln.

M e bukura : Valentin kur shkoi t blej peshk, m kujtohesh ti me pritjet e tua n Durrs. N Rumani ishte hedhur n qarkullim libri i Maria Dobrescu Cinci decenii de diplomatie Pesdhjet vjet n diplomaci, libr q i kushtohet jets prej diplomati t zotit Gheorghe Micu. Kt libr do q ta prkthej edhe n shqip. Kaluam nj mbasdite shum t bukur me zotin Micu, edhe pse sht 79 vje, ai mbahet mir me shndet, ka nj kujtes t knaqshme, gzohet shum kur takon shqiptar, ose arumun Shqiprie, flet me shum respekt pr popullin shqiptar. Ne t gjith i uruam nga zemra shndet dhe jet t gjat.

Pamje nga salla dhe delegatt e komisionit nismtar nga rrethet Durrs, Tiran, Lushnj, Divjak, Sarand, Pogradec, Elbasan, Fier, Gjirokastr, Kavaj, Kuov.

Zotrinjt Koi Janku, Andon Kristo, Mihai Tican, Valentin Mustaka, Andon Kerri.

Presidiumi i drejtimit t aktivitetit

Doktor Nikolla Jorgoni duke falnderuar pr Flet Mirnjohjen e akorduar. Prfaqsuesit e filialit t qytetit Durrsit

Zoti Llazar Bozo duke marr Flet Mirnjohjen.

20 vjet shoqata arumunve t shqipris

29 tetor 1991- 2011
Me dat 29 tetor 2011, n salln e mbledhjeve t Min.Kulturs n Tiran, shoqata Arumunt e Shqipris organizoi nj takim me prfaqsues t ardhur nga filialet e ndryshme t ksaj shoqate nga rrethet. Mbas fjalimeve t rastit pr kt 20 vjetor, grupet artistike t arumunve t Divjaks dhe Kavajs dhan nj shfaqje shum t bukur me kng dhe valle arumune. Me kt rast shoqata nderoj me flet Mirnjohje

pr pun t lavdrueshme ndr vite persona t ndryshm nga filialet e rretheve si dhe ata q jan pr momentin t punsuar jasht atdheut. Shum prekse ishte fjala e Kryetarit t ksaj shoqate zotit Vangjel Shundi, i cili pamvarsisht nga q ishte i smur, sakrifikoi dhe erdhi n kt ceremoni shum t gzuar pr ne arumunt. N kt takim kishte edhe shum vet q kan qen n fillimet e lindjes t ksaj shoqate, por sigurisht ai m kryesori, skulptori Dhimitraq Veriga ( sot at Dh. Veriga ) pr arsye pune nuk ishte, por me telefon prshndeti kt eveniment. Organizimi i ktij evenimenti nga zoti Robert Collaku ishte i knaqshm, pamvarsisht nga koha e reduktuar q kishim n dispozicion.

Zoti Petraq Jorgoni duke marr Flet Mirnjohjen.

Presidiumi Aktivitetit duke shprndar Flet Mirnjohjet.

10

11

KaLendari arumun pr muajin nntor 2011

1.11.1970 s-featsi Toma Eanache 02.11.1912 s-featsi poetlu Atanasie Nasta, hoara Gramativcuva, dit Grtsie, muri tu 23 di andreu 1996, Bucureti 03.11.2001 - premiera absolut pi armneati a piesljei Lali Nida s-ampuliseati cu strnghilj ,di I.L.Caragiale la Teatrul a Natsiunjlor di Skopia, traduearea pi armneashti sh-regia Toma Enache 6.11.1937 - s-featsi everghetlu armnescu Lifteri Naum, hoara Camilaru, Cadrilateru, iu familia a lui avea vinit di Kavala, ditu Grie 7.11.1974 s-amint Constantsa, tu Romnie, tenismena Aura Gima, tsi tu anlu 1996 agiumsi pi loclu 8 ditu lumi, ca tenismena profesionoist. Ti jali muri di napandica tu 6 di sumedru 2000 Ne York. 08.11.1906 - s-featsi poetlu Gheorghe Merca, hoara Livdz, tu Grtsie sh-muri tu anlu 1992, Bucureti 09.11.1918 -s-featsi Theohar Mihadash, hoara Turyea, tu Grtsie 10.11.1950 - s-featsi Vanghea Mihanj-Steryu 13.11.1964 - s-featsi Spiru Fuchi, Ghirocastru, tu Arbinishie 17.11.1957 - muri Bucuresti, George Murnu poet sh-istoric, academician s-featsi - hoara Brazi (ninga Veria),01.01.1868 18.11.1917 - s-featsi Gheorghe Gama 19.11. 2005 - muri Gogu Padioti, Atena 21.11.1932 Toma Chiurciev 23.11.1952 easti faptu Constantsa, sculptorlu Mihai Tugearu, 20.11.1874 - s-featsi scriitorlu Nicolae Batsaria, Cruuva 29.11.1961 muri scriitorlu Vasili Mushi 29.11.1996 muri Cluj, tu Romnie, scriitorlu Teohar Mihadash 29.11.1960 Oani Nicolae

Zoti Vangjel Shundi duke prshndetur me rastin e fests 20 vjetorit shoqats Arumunt e Shqipris

Zotrinjt Petraq Jorgoni, Koi Janku, Vangjel Shundi, Valentin Mustaka.

Duke biseduar Vangjel Shundi Valentin Mustaka

Mes shokve, Robert Collaku, Valentin Mustaka, Nikolla Jorgoni, Petraq Jorgoni.

At Dhimitraq Veriga skulptura e ngjllit. (skulptori Dh. Veriga)

KaLendari ortodoKs nntor 2011

2 Nntor. Dsh. Skindini, Pigasi, Andoni i Selanikut ( ish i Durrsit ) 11 Nntor. Dsh. Minai, Viktori, Vicenti, Stefania, Theodhor studiti. 15 Nntor. Dsh. Guria, Samonai, Avivi, Pais Velickofski. 18 Nntor. Dsh. Platori, Romani, Anastasi n Paramithi. 21 Nntor. Hyrja n Tempull e Hyjlindses Mari 29 Nntor. Dsh. Paramoni, Filumeni, Fedri

12

13

i dituri
Dituria q ke fituar Nga librat dhe jeta Sduhet mbyllur e gozhduar Ato jan t vrteta Nj njeri i ditur Kur diturin se prdor sht aq i topitur Sa ai q gabon sht n errsir Rrugn nuk e shikon Bjen dhe n gremin Ndjen dhimbje e rnkon Prandaj at dituri Prdore n do vend Shtpi apo shoqri Se jeta do mend I dituri nuk brtet Pret ty t t ndigjoj Me ngadal e i qet Mendon si t veproj Veten e kontrollon Paraqet urtsi Mendja e tij ndrion Pr at paudhsi Mundohet t flas pak Di si t t sqaroj Mundohet ti vej kapak Dhe mos t t lndoj Ka kudo n bot Njerz me dituri Dhe kjo do t thot Se n bot ka menuri

nvtsatLu
Nvtsturea tsi ai amintat Dit crts sh-di ban nu va si nchida, curfusit ea easti d-arihina. Un om nvtsat Cnd vntsturea nu u ufiliseashti Easti ahnt niptut ct atsel tsi fatsi grshal. Eastu tu scutidi calea nu veadi cadi sh-tu ahndami aducheashti dureari, ncneashti. T-atsa atsa nvtstur ufiliseau tu itsi biloc a cas, ica tu comuniteati c bana va minti. Nvtsatlu nu aur ashtipta tini s-ti ascult Pi-anarga tcut mintueashti cum s-fac. Sinea u mutreashti Spuni mtiseari mintea a lui lutseashti ti itsi strmbtati. s-ciucuteashti s-greasc shti cum s-ti limbidzeasc s-ciucuteashti si-li bag cpac shi s-ni ti ngrac. Ari iutsivrei tu lumi oaminj nvtsats sh-aest va s-dzc c tu lumi ari mintimenj.

Problemet q dalin Mund t agravohen Shuaje si shuhet zjarri T mos acarohen Pra, ky sht i dituri Qndron gjithmon pran nesh I sheh problemet me maturi Nj mik t till t kesh Kushtuar prindrve t mij arumun.

Cazurli tsi esu poati si ngrac ashterdzili dum si-aplac foclu s-nu si ngrac. E, aest easati nvtsatlu Dnseadshti dipriun aproapea di noi li veadi cazurli cu mtiseari un oaspi ahtari s-ai. Dedicat prontslor a mei armnji.

Dr. Nikolla Jorgoni

Transpuneari: Andon Kristo

nns
T pafund e ka dashurin, Nikoqirllkun t pafund e ka, Ashtu si deti mban kaltrsin, N syt e saj mikpritje ka. Duart n shtiza harruar, Si su lodhka ky njeri?! Pr ne gjumin mbante zgjuar Veshur na mbante n dashuri. Ato duar asnj ast si rrin, Duar t mbetura n pun e sot N buzgazin e saj rrethuar, Kt rregull sja prishm dot. Kur ndihej pun mbaruar lodhej duke mbjell karafil, Barin e kalldrmit shkulte me duar E rriste nj oborr me trndafil. N at oborr me trndafil U rritm ne fmij.

ti ata
Ari vreari fr soni, fr soni easti nicuchir, ash cum amarea spuni albastra, tu ocli a liei ari bun-ashtiptari. Mnjli pi crlidzi agrshiti, cum nu s-curm aestu om?! Ti noi di somnu s-dishteapt nvscuts n tsnea cu vreari. Atseali mnji nitsi un op nu dnsea, mnji armasi tu lucr sh-az cu budz-ars a liei anvirigat, nu iu asparsim dot aest regul. Cnd si-aduchea lucrul bitisit s-discurma anda simna carafili, iarba a cndrmlu arupea cu mnjli sh-crishtea un ubor cu trndfili. Tu atsel ubor cu trndfili Criscum noi, ficiuritsi.

Edmond Agolli, Durrs

Transpuneari: Andon Kristo

14 vrearea armneaSc Az voi shiu ap aratsi dit fntn Smi-adunu di prit oahti shdi prit munts Voi smi dau tu cupi di malm Armnjlor tsi au seati di vreari armneasc. Smi dau shatslor tsi tu xeani suscar Dit groapa etiljei slj-analts, diznou svirdzasc Az voi shiu pni cald, hoara tut smi anjurdzeasc Sharmnj cu foami di vreari, di mini sis hreasc Voi shiu cashu tu pita armneasc Codhur di codhur shla xenj smi parts C mini escu shninga va shiu, xenjli s-adukeasc! Az voi smi disic smi dau la tuts cti niheam Tu cathi shunu dit voi sbnedz shi smor Shnpoi snyiez, shdeadun Cu voi su trecu aist ban Shtsi voi shiu mini az Ap aratsi, pni cald shcash tu pita armneasc Vi li dau tuti avau Shdit vrearea mea ti voi, tu voi vreari sacreasc Ti armnj shti fara Armneasc ! Custandini Trandu USA daShuria arumune

15

di tuti Francezlu afl di tuti, italian lu caft di tuti, germanlu li ndreadzi tuti, ungurlu- greclu nguiur di tuti: armnlu -ardi di tuti!

Ma c tini dorni pi duec di puf di pat, atunea beiulu-a vostru pi i doarmi Turcul s-turn puin i-li dzisi: Beiulu doarme pi............. un pat!

nga t gjitha taShku Pucerea Francezi gjen nga t gjitha, italiani krkon nga t Nj arumun pyeti njher nj turk. gjitha, gjermani i rregullon t gjitha, hungarezi - Mbi far dysheku fle ti natn n shtpi? dhe greku i shan t gjitha, arumuni tallet me t - N dyshek me pupla prej pate, tregoi gjitha. turku. - Po qe se ti fle mbi dyshek me pupla prej pate, athere beu i yt mbi far fle? nivaSta curat - Turku u kthye pak dhe i tha. Un nveast dinic pra, tra s-fac pit, ma di - Beu fle mbi....... nj pat! mult pstrit i era, nu spil dip prali. Un doamn multu gras, s-alin tru un tramvai. Un domn i si pistupsea mintimen( detept), li Socru-su u vidzu, ma tcu. Cnd bgar s-mnc dzsi a sou-sui: tui mnca pit, ma lailu au nu mnca. - Mini dzeam c tramvailu nu eastu tr - Tr i nu mi pit, l-i dzsi moaa elean... - Cum s-m cu, anda nveasta li spial - Doamna lu aduchi i li-u turn: prali aht mult, c l ii tut mustima- Domnule, tramvailu easti ca i cravlia da............ al Noe; tuti prvdzli i afl nuntru, di la - Na, pri pni, li afendi, gri nveasta, nu-li elefan, pn la vumari! spilai dip! i-ai nveasta s-ac singur.. Nj zonj shum e trash, hipi n nj tramvaj. Nj zotri q e hiqte veten pr t nuSja e PaStr menur i tha shokut: Nj nuse pregatiti presht q t bj - Un thesha se tramvai nuk sht pr lakror, po nga q ishin shum t pastra, elefantt....... nuk i shplavi fare ato. Zonja e kuptoi dhe ja kthehu: - I vjeri e pa po, nuk foli . Kur shtruan - Zotri, tramvai sht si arka e Noes: tavolinn, t gjith hanin lakror( byrek), t gjitha kafsht gjenden brenda, nga vetm i gjori plak nuk hante. elefanti deri tek gomari! - Pse nuk ha lakror, i tha plaka? - Si mund t ha, kur nusja i shplau preRuslu dzii c arpili u arsi Eva, zburnda-li sht aq shum, sa q u iku e gjith shija. greati; Eva lu arsi Adam pe franuzeati, - Jo nuk sht ashtu, more vjer, foli nusDumnidzlu li blstim tu pi neameati, i anghilu li-avuni din Paradis pri armneati! ja, un nuk i shplava fare! Dhe kshtu nusja ra vet brenda. Rusi thot se gjarpri e gnjeu Evn, duke i folut greqisht; Eva e gnjeu Adamin n frngjisht, Zoti i mallkoi t gjith n gjertacu Pucerea manisht, dhe ngjlli i zbovi nga Parajsa n Un armn ntreab unoar pi un turc: arumanisht! - Pi i duec( saltea) dorni tini seara, acas Pregti i tradusi - Pi duec di puf di pat( gisc), spusi turcul. Dr. Donila Nikolla Pipa

Sot dua t jem uj i ftoht burimi mbledhur nga kodra e male Dua t jepem n kupa floriri Arumunve q kan etje dashurie arumune tu jepem dhe atyre q n dhe t huaj u than nga varri i jets ti ngre, prsri t jeshilojn Sot dua t jem buk e ngroht, i tr fshati t marr arom Dhe arumunt me uri dashurie, nga un t gzohen Dua edhe djath n byrekun arumun Pjes-pjes dhe tek t huajt tm ndajn Se un jam dhe akoma do jem, t huajt ta kuptojn ! Sot dua t ndahem t jepem te t gjith nga pak N sejcilin prej jush t rroj e t vdes dhe prap t ngjallem, e bashk me ju ta kaloj kt jet dhe far dua t jem un sot Uj i ftoht, buk e groht, dhe djath n byrekun arumun ! Jua jap t gjitha juve dhe nga dashuria ime pr ju, n tuajn dashuri t rriten Pr arumunt dhe farn arumune ! Transpuneari: Andon Kristo Cu pirifanji cafi iet va u purtmu Iutsido tu aiest lumi vas bnmu Limba di dad cari va u asburasc Tu smtul geanu lilicili vai prucupseasc Mash vreari sh harau vas dukeask Prosuplu daima vai anyiliceasc Anyilji tut bana valu andrupasc Sh anda taxiratea va n apitruseasc Vrearea noast vas mreasc Unu geanu tuts diadunu va n dukimu Sh noi lietsli va li ayunimu Afende Dumidzale noi ti plcrsimu Aveaghin di ctrnji sh di anvirinu Soarli a tu tu keptu sn anyiliceasc Amirria ta cafi anu sprucupseasc.

SimitSa laolui By Costin Stere A noast num tsi tu steali ljanyrpsit Tsi pi mshatlu tseru anyiliceashti myipsit Sumu soari totna vas armn vrut sh tinjisit Tu n dzuu dzuu mshat Sapreasi pir pir aleapt Anda ditu inima soarlii silighi Simitsa Makedonia fitursi Sh tinjisitu lao sari amintat Tsi cu vrearea lui lumea tut u ari lunjinat A noast hlambur makedonean Su mryeasc nu alsmu pi can

16 unitatea noaStr de limB ZBoari alndoaSi

17

Theodor Capidan, profesor mult nvat, Muntili nu s-aspari di neau! academician, era i un mare patriot aromn. Nu cheare pdurea, ma s-creasc findnili! Di cnd era director la Liceul din Salonic, tiner Cheatra i s-aruceteati, mucliu nu aca. ninga, scrie aiste idei i prindi s li inem mini; Armnli s-frndzi, ma nu s-apleac! Him aromni, se-acliam frai di-un sndzi cu rumnli din Romnia i di tu alanti locuri; da, fjal t urta him un trup i un suflit cu ni. Mali nuk trembet nga dbora! Apoia graiele e cam s-li lipsesc a omului tu Nuk humbet pylli, po t rriten fidant! zburri, sntu un cu a frailor romni i dup Guri q rrokulliset shpatulln nuk e ze. aiste graie, dup legtura lor, dup sintax i Arumuni thyhet por nuk prkulet adrmntului a frazelor, ca i dup numa a noastr di aromni easi curat, ca lumina i u Pregti tradusi videm, c noi him frai di-un sndze, di un mum Dr. Donila Nikola Pipa i di-un tat cu toi romnii. Revista Lumina, nr.5,1904

Gabimet e bra Gjat tranzicionit, infrastruKtura, KapitaLi fiziK dhe zhviLLimi seKtoriaL i eKonomis
Prof. dr. ilia kriSto

Lutje/pLcrii
njehSimi yn me gjuhn Cfare ke n mndje, ti moj zemr? Tsi ai tu minti, tini moj inim ? far shohin syt e tu q un s`e shikoj? Tsi ved ocli a ti cai mini nu u ved ? Vetm mua m thrret n emr... mash a-njia nj-gresht pi num Belbezueshm buzt e tua anda murmuredzu budzli a tli fjal t pakuptimta formojn... zboar fr niom formiadz Kush sht padroni i mendjes njerzore? Cai easti domnu ali minti a oaminitatiei ? Me gjith shpirt do ti lutesha ne gjunj.. cu tut suflit va sili plcrseam apunat pi mrturii iStorice dzinuchi, Biserica Sfntul Zaharia, Linotope ( Grecia) Agonin e shpirtit e pranoj... Inscripie cu litere greceti, n aromn; Cari va s-intr tru aist bsearic i va s-nclina cu agonia a suflitlui u-aprochiu evlavie, Dumnidzu va-li agiuta. Por t lutem , at t mendjes...., Anul 1424 ama ti plcrsescu, atsa ali minti. KURR! dShmi hiStorike Pute Vrnoar ! Kisha Shnjti Zaharia, Linotop( Greqi) Mbishkrim me shkronja greke, n arumanisht. cili do hyj n kt kish dhe do t falet me A.Burimi shum nderim, Zoti do ta ndihmoj. Transpuneari: Andon Kristo Viti 1924 Teodor Kapedan, profesor shum i shkolluar, akademik, ishte dhe nj patriot i madh arumun. Qkur ishte Drejtor i Liceut n Selanik, ende i ri, shkruan kt ide q duhet ta mbajm mend. jemi arumun, q do t thot vllezr t nj gjaku me rumunt nga Rumania dhe t vendeve t tjera; po jemi nj trup dhe nj shpirt me ta. Pastaj dialektet q i duhen njeriut n t folur, jan nj me ato t vllezrve rumun dhe pas ktyre dialekteve, pas lidhjeve t tyre, pas sintakss dhe prejardhjes t fjaliveve, si dhe pas emrit ton arumun, del e qart, si drita e diellit, se NE jemi vllezr t nj gjaku, nga nj gjyshe dhe nj baba me t gjith rumunt. Revista Drita, nr.5. 1904.

sht i nevojshm nj vzhgim nga lart i t gjith historis ekonomike t vendit n vitet e fundit, duke u fokusuar n mnyr kritike n mnyrn e zhvillimit t siprmarrjeve private, si dhe n mnyrn se si institucionet politike kan mbshtetur (ose jo) prqasjen e strukturuar ndaj ktij zhvillimi. Nisja sigurisht q ka qen kaotike, dhe trsisht e paorientuar n ndonj sektor apo drejtim ekonomik t caktuar. Kushtet e shkuara kan qen t tilla q nuk lejonin ndrtimin e nj strukture t mirfillt t zhvillimit ekonomik. Shum ndikuese ishte amullia dinamike e demografis n Shqipri. Nga njra an kishim krahun e puns dhe kapitalin njerzor q na largohej prtej kufijve, dhe nga ana tjetr kishim nj lvizje konsoliduese t zonave rurale n zona me infrastruktur m urbane. Kjo bri q sektort ekonomik q deri n at koh mbanin aktiv produktet shqiptare t braktiseshin, nga kapaciteti intelektual drejtues, dhe nga kapaciteti fizik i realizimit t proceseve (krahu i puns). N situatn e nj pamjaftueshmrie burimesh t gjithanshme lindi natyrshm nj proces i pamenduar i nj sjellje m efecient,

N gjendjen aktuale zhvillimore t vendit

kryesisht si prpjekje pr tu prballuar me thatsirn burimore q na paraqiste realiteti i krijuar. Kjo situat na qartsonte shum mir faktin se nuk mund t zhvillonim shum sektor n t njjtn koh, dhe mbi t gjitha, nuk na leverdiste t kryenim eksperimente ekonomike me natyr zhvillimore. Thjesht nuk kishim para pr ta br dika t till. N kto terma, duhet t kishim kuptuar n koh q degradimi i nj pjes t industrive t zhvilluara deri n pikn e fillimit t tranzicionit nuk krkonte braktisje, por aktualizim teknologjik me qllim vendosjen e konkurrueshmris mbi baza produktiviteti. Por dika e till nuk ndodhi, ka e shtoi m tej thatsirn ekonomike dhe burimore t vendit. Rrjedhimisht, situata e krijuar ushqeu nj fenomen t cilin n kt shkrim un e quaj si rritje sekuenciale monosektoriale. Nj rritje e till nnkupton q ekonomia e vendit arrin t zhvillohet duke br q rakordimi i burimeve dhe i informacionit ndrmjet aktorve ekonomike ti prkushtohet ekskluzivisht sektorve t veant (pra monosektoriale). Quhet sekuenciale sepse n kohn kur nj sektor bie, ka mundsi t filloj zhvillimi tek nj sektor tjetr, pra zhvillimi i njkohshm i disa sektorve nuk ndodh i strukturuar. Alternativ sht rritja polisektoriale e qendrzuar n nj bosht madhor zhvillimor (si ndodhi n Irland, pr shembull, ku kishte vend t ndiqej prqasja growth pole theory). Dhe natyrisht q nuk kishte si t ishte e till. Fazat e para t Konceptimit dhe Zhvillimit t nj sektori t ekonomis t paktn pr vendin ton kan qen aksidentale, ose t imponuara nga kushtet e momentit. Kshtu pr shembull sektori i ndrtimit mori hov sepse deficiti n infrastruktura strehimi, ndrthurur me nevojn pr t pasur n pronsi banese (nj nevoj e qart nga disa vite n munges t prons private) beri q krkesa t ishte e favorshme pr t orientuar burimet e pakta n at sektor. Por asnjher nuk vepruam t vetdijshm q sektori i ndrtimit sht sektor strategjik pr ekonomin shqiptare. N kt pik lind e nevojshme t bhet e qart se fushat t cilat mbartin rndsi bazike pr zhvillimin trajtohen si minimumi i nevojshm. Zhvillimi i ndrmjetsimit financiar sht i till, ashtu si jan edhe investimet publike. Pra, jan sisteme back-up t cilat ngrihen si themele mbi t cilat

18 do t zhvillohen sektort q do t drejtojn rritjen ekonomike. Sigurisht q n vetvete sjellin rritje, por e sjellin rritjen duke mbshtetur zhvillimin e sektorve t tjer. Psh: nuk mund t zhvillohet bujqsia pa infrastrukturn rrugore, apo telekomunikacioni pa antenat, dhe rrjeti bankar pa sistemet elektronike t pagesave. Pra, minimumi infrastrukturor i nevojshm, sado i rndsishm, nuk shihet n kt rast si zhvillim n nj sektor t caktuar. Problemi sot sht, q nj prqasje monosektoriale vazhdon t mbizotroj, ndonse jo n mnyr t dukshme. Prej kohsh tashm sht shqetsues fakti se industria e ndrtimit ka psuar rnie, dhe ndodhet n fazn e fundit t ciklit t saj. N t njjtn koh, kjo faz rnieje ka prkuar me ngritjen e sektorit t energjis, dhe sht e qart q nj orientim politik dhe ekonomik i institucioneve dhe investitorve drejt ktij sektori po ushqen nj fokus t thell n prodhimin e energjis n t ardhmen. Nj fakt i till nuk konfirmohet n sektor t tjer strategjike, si sht turizmi dhe bujqsia, pasi materializimi i prpjekjeve pr t zhvilluar nj sektor ndodh ather kur fillon e investohet financiarisht n at sektor. N sektort e turizmit dhe bujqsis ka ndodhur orientimi i retoriks politike dhe ekonomike, po akoma nuk ka ndodhur aplikimi i burimeve financiare n mas pr t investuar realisht n zhvillimin e ktyre sektorve, duke i trajtuar ata vrtet si sektor me rndsi strategjike pr ekonomin shqiptare. Pasoja problematike e nj prqasje t till sht se niveli i rritjes ekonomike n vend nuk fiton inercin e nevojshme, por ndalohet n ritme nnpotenciale, ndonse pozitive. Si nj vend n zhvillim, norma jon vjetore e rritjes ekonomike duhet t ishte mesatarisht mbi 6% n vit, edhe pse prvoja historike e vendeve t tjera gjat cikleve t tyre t zhvillimit ka shkuar edhe n nivele dyshifrore. Megjithat, vlersime empirike kan treguar se ekonomia shqiptare mund t rritet e qndrueshme me 6% n vit. Fakti q nj ritm i till nuk ndodh sht pikrisht i justifikuar me modelin sekuencial monosektorial t rritjes. Alternativa ndaj modelit t msiprm dhe me ndikim m pozitiv n rritjen ekonomike jan dy. T pars do ti referohem si rritje sekuanciale me mbivendosje paraciklike, dhe t dyts si rritje e njkohshme polisektoriale. Nj cikl t ngjashm mund t ndjek sektori i ndrtimit n Shqipri, pr t mnjanuar rnien n fazn finale t ciklit t jets s tij. Nse industria e ndrtimit n vend shihej si ofrues strehimi, tashm duhet t ndryshoje konceptim dhe t shihet si ofrues i nj stili jetese, t nj industrie q shkon prtej thjesht strehimit. Mbingopja e tregut n kt sektor shkaktohet m s shumti prej homogjenitetit t oferts dhe konsolidimit t konkurrencs, dhe rrjedhimisht sht i nevojshm nj diversifikim i modelit t oferts n mnyr q t riaktivizohet konsumi i banesave. Alternativa e dyt rritja e njkohshme polisektoriale sht m e drejtprdrejt dhe nnkupton alokim t t gjitha burimeve dhe kapaciteteve t ekonomis n shum sektor n t njjtn koh. Aspekti pozitiv i ksaj alternative sht se rritja ekonomike e vendit do t ushqehet nga disa motor, dhe nse njri sektor bie n kriz, ekziston nj rrjet shptimi n formn e nj sektori tjetr q do ta mbaj duke ecur ekonomin. Megjithat kjo alternative ka disa sfida t konsiderueshme: e para, niveli i burimeve q do te nevojiten pr ta realizuar sht i tejskajshm. Krkesa pr kapacitet intelektual do te rritet me siguri prtej mundsis ofruese t sistemit shqiptar shkollor. Gjithashtu, niveli i nevojshm i kapitalit fizik duhet t jet disa fish m i madh se ky aktual n mnyr q ti shrbej n t njjtn koh disa sektorve t ndryshm. Pr shembull, rrjeti i sotm ujor n vend nuk mund ti shrbej me efikasitet edhe nevojave civile edhe nevojave bujqsore. Rrjeti rrugor, sado t shtrohen shum rrug rurale dhe dytsore prve atyre kryesore, nuk mund t mbshtes bujqsin, turizmin, apo shrbimet shndetsore n zona t thella. Rrjeti elektrik nuk sht fleksibl dhe i gatshm n shum zona t vendit, prfshi ktu bregdetin, dhe nj mangsi e till sht thelbsore pr moszhvillimin e turizmit. Aktualisht, kapaciteti intelektual dhe kapitali prodhues jan t gatshm pr tu orientuar drejt nj mendsie q mbizotrohet nga nevoja pr t qen n nj gjendje t vazhdueshme inovuese. Kjo i shrben sektorve, i shrben kompanive dhe biznesmenve, i shrben autoriteteve ekonomike, dhe mbi t gjitha garanton nj prirje m t qndrueshme dhe m t lart t rritjes ekonomike.

Gobighe Monte, Catolica, (Itali)

Kodr Currila (tek fari)

16

Kompleksi Sovrano sht Porta e Diellit n Durrs, panoram e merkullueshme, ajr i pastr. Ndrtime cilsore.
Firma KO-DA shpk, Durrs , Cel: 0682058712 / 0682009565, E-mail: vamus1948@gmail.com