T.C.

STANBUL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

Yksek Lisans Tezi

ADN DVANI VE ADN DVANINDA BENZETMELER

Osman KUFACI 2501010450

Tez Danman: Prof. Dr. Ahmet Atilla ENTRK

STANBUL-2006

Osman KUFACI Adni Divan ve Adni Divannda Benzetmeler

Z
Tezimiz blmden olumaktadr. Tezin birinci blmnde Adni divannn metni, kaynaklarda belirtilmeyen farkl nshalardan da yararlanlarak ortaya konulmutur. Divan metninin semantik olarak oluturulmasna allmtr. Ayrca beyitlerin altnda, her beytin gnmz Trkesine evrilii de yer almaktadr. Tezimizin ikinci blmnde ise Adni divannda bulunan benzetmeler yer almtr. Tezin ikinci ksmnda yer alan benzetmeler; benzeyen, kendisine benzetilen ve benzetme yn ya da benzetme sebebi ile birlikte ele alnp verilmitir. Bylece eski edebiyatmzn kurulu dnemi eserlerinden olan Adni divanndaki benzetmeler ele alnp incelenmitir. Bu tez, eski edebiyatmzn kurulu dneminin aydnlanmasna ve kurulu dneminin klasik dneme etkisini aratracak aratrmaclara yardmc olacaktr. Bu tez bir btnn bir parasdr. Byle almalar yapld srece eski edebiyatmz daha iyi anlalacaktr. Tezimizin nc ksmnda ise Adni divannda yer alan benzetmelerin (benzeyen unsurlar dikkate alnarak) alfabetik olarak dizini yaplmtr. Bu dizinde; benzeyen unsur, kendisine benzetilen ve benzetmenin yer ald kaside ya da gazelin beyit numaras bulunmaktadr.

iii

Osman KUFACI Adni divan and metaphors in Adni divan

ABSTRACT
Our thesis is been constituted of three sections. In the first section of the thesis, the text of Adni divan has been brought up by using different copies that have not been mentioned in the sources. The divan text has been tried to be constituted as semantic. Under the couplets, there is a translation of each couplet to todays Turkish. In the second section of our thesis, there are metaphors that are in the Adni divan. The metaphors in the second section of the thesis are given considered together with the resembling, comparing to itself and with metaphor aspect. In this way, the metaphors in Adni divan which is one of the works in foundation period of our old literature are considered and examined. This thesis will help to the clarification of the foundation period of our old literature and to researchers that will study the effect of foundation period to classical period. This thesis is an integral part of a whole. As long as these kinds of studies are performed, our old literature will be understood better. In the third section of our thesis, the alphabetical index of the metaphors in Adni divan (by considering the similar matters) is constituted. In this index, the couplet number of the ode or the lyric poem that the similar matter, comparing to itself and the metaphor are given.

iv

NSZ
13. yzylda balayp, 19. yzyln ortalarna kadar devam eden ve yaklak alt yzyllk mevcudiyetinde saysz sanatnn eitli trlerde eser verdii eski edebiyatmz kendi ierisinde eitli devirlere ayrmak mmkndr. Fatih Sultan Mehmet devrinde yaam, Fatihin sadrazamln yapm ve yine bu dnemde vefat etmi Mahmut Paay (l. 1474) eski edebiyatmzn kurulu devrinden klasikleme devrine gei dnemi sanatlar arasnda sayabiliriz. Fatih devri bal bana eski edebiyatmzn kurulu devrinden klasikleme devrine gei dnemini iinde barndran bir devirdir. Ayn zamanda Fatih devri Trkenin Klasik dnem Trkesi olma yolunda ilerledii bir devirdir. Bu bakmdan Fatih devri eserlerinin incelenip, bu devir eserlerinin daha sonraki yzyllarda meydana getirilmi eserlere olan tesiri aratrlp edebiyatmzn geirdii deiimler ortaya konulmaldr. Bylece edebiyatmzn geirdii deiimler tam olarak incelenmi ve gn yzne km olacaktr. te bu yzden Fatih devri sanatlar iinde Adni, eski edebiyatmzn gei dnemi airi olmas bakmndan ayr bir neme sahiptir. Her ne kadar tezkirelerde birinci snf air olarak gsterilmiyorsa da, Adni divan o devirdeki Trk edebiyatnn kalplam slubundaki syleyi biimlerini, imaj sistemini, kelimeler arasndaki ilikilerden doan sz oyunlarn gstermesi ve ierisinde eitli edebi sanatlar barndrmas bakmndan deer tamaktadr. Biz bu adan Adni divannn metnini kaynaklarda belirtilen nshalarn dnda bulunan yeni nshalarla oluturmaya karar verdik. Ayrca oluturulan divanda kullanlan benzetmeleri ve bu benzetmelerin niin yapldn (benzetme ynlerini) ortaya koymaya altk. Tezimizin nc blmnde ise benzetmelerin alfabetik dizinini vermeyi de ihmal etmedik.

Bu tezin hazrlanmasnda bana her konuda yardmc olan ve desteini eksik etmeyen kymetli hocam Prof. Dr. A. Atilla entrke teekkr bir bor biliyorum. Beni tezimi bitirme konusunda cesaretlendiren ve desteini esirgemeyen aabeyim Adem Kufacya ve tezin yazm aamasnda yardmlarn esirgemeyen kadir-inas insan Ersin Glere teekkr ediyorum.

vi

NDEKLER
Z ............................................................................................................................. iii ABSTRACT ............................................................................................................. iv NSZ..................................................................................................................... v NDEKLER ....................................................................................................... vii KISALTMA LSTES ............................................................................................ x GR ....................................................................................................................... 1

BRNC BLM
ADN DVANI......................................................................................................... 14 KNC BLM ADN DVANINDA BENZETMELER 126 2.1.Gzellik (Hsn, Hub, Melahat, Cemal) .............................................................. 126 2.2. Sevgili (Canan, Yar, Dilber) .............................................................................. 129 2.3. Sevgilide Gzellik Unsurlar.............................................................................. 130 2.3.1. Sa (Zlf, Turre) .................................................................................. 130 2.3.2. Yz ....................................................................................................... 139 2.3.3. Yanak (Ruh, Hadd, Ruhsar, 'Ariz, zar)............................................... 148 2.3.4. Aln (Cebin) ......................................................................................... 152 2.3.5. Ka (Ebru) ............................................................................................ 153 2.3.6. Gz ....................................................................................................... 153 2.3.7. Gamze (Yan Bak) .............................................................................. 155 2.3.8. Az (Dehan, Dehen, Fem) .................................................................. 158 2.3.9. Di ........................................................................................................ 159 2.3.10. Ayva Tyleri (Hatt).............................................................................. 160 2.3.11. Ben (Hal).............................................................................................. 161 2.3.12. Dudak (Leb) ......................................................................................... 162 2.3.13. Sine ...................................................................................................... 165 2.3.14. Boy (Kadd, Kamet, Endam)................................................................. 165 2.3.15. Gnl.................................................................................................... 168 2.3.16. Beden ................................................................................................... 169 2.3.17. ene ukuru (ah- Zenahdan) ........................................................... 169 2.3.18. Kirpik (Mje) ....................................................................................... 169 2.3.19. Ter (Arak), Ter Damlas(Katre-Yi Arak)............................................. 170

vii

2.4. Sevgili ile lgili Dier Unsurlar ....................................................................... 170 2.4.1. Eik....................................................................................................... 170 2.4.2. Kuy....................................................................................................... 171 2.4.3. Naz ....................................................................................................... 171 2.4.4. Sevgilinin zinin Tozu.......................................................................... 172 2.5. Seven (Ak)..................................................................................................... 172 2.5.1. Gnl.................................................................................................... 172 2.5.2. Adni...................................................................................................... 179 2.6. Aa Ait Vcut Aksam ve lgili Unsurlar ..................................................... 181 2.6.1. Can ....................................................................................................... 181 2.6.2. Yz ....................................................................................................... 184 2.6.3. Gz, Gzbebei.................................................................................... 184 2.6.4. Gzya................................................................................................. 185 2.6.5. Sine....................................................................................................... 187 2.6.6. Cier..................................................................................................... 188 2.6.7. Bak (Nazar) ....................................................................................... 188 2.7. Maddi ve Manevi Haller .................................................................................. 189 2.7.1. Ah......................................................................................................... 189 2.7.2. Yara (Zahm) ......................................................................................... 190 2.7.3. Gam, Dert, Bela.................................................................................... 191 2.7.4. Cefa .................................................................................................. 194 2.7.5. Ayrlk (Hecr)....................................................................................... 194 2.7.6. Ak (Muhabbet, Heva) ......................................................................... 195 2.7.7. Mutluluk (Saadet, adlk) .................................................................... 196 2.7.8. Feragat.................................................................................................. 197 2.7.9. Hasret .................................................................................................. 197 2.7.10. Rahm .................................................................................................. 197 2.7.11. Kavuma (Vuslat), Bekleme (ntizar) .................................................. 197 2.7.12. Sr .................................................................................................. 198 2.7.13. Hayal .................................................................................................. 198 2.8. Rakip .............................................................................................................. 198 2.9. Tabiat .............................................................................................................. 199 2.9.1. Kozmik Alem ....................................................................................... 199 2.9.1.1. Dnya (Dehr, Cihan)............................................................... 199 2.9.1.2. Ay, Gney (Kamer, Meh, Mah) .............................................. 199 2.9.2. Bitkiler iekler................................................................................... 201

viii

2.9.2.1. iekler (Ezhar) ...................................................................... 201 2.9.2.2. iek eitleri......................................................................... 201 2.9.2.2.1. Gonca .................................................................... 201 2.9.2.2.2. Gl......................................................................... 202 2.9.2.2.3. Lale........................................................................ 202 2.9.2.2.4. Yasemin(Semen) ................................................... 203 2.9.2.3. Aa eitleri.......................................................................... 203 2.8.2.3.1. Tuba Nihali ........................................................... 203 2.9.2.4. Ba, emen, ieklik ve lgili Unsurlar................................. 203 2.9.2.4.1. Bahar ..................................................................... 203 2.9.2.4.2. Bahe..................................................................... 203 2.9.2.4.3. Diken (Har) ........................................................... 203 2.9.2.4.4. i Tanesi (Jale) ................................................... 204 2.9.2.5. Zaman ve Zaman ile lgili Mefhumlar .................................... 204 2.9.2.5.1. Zaman.................................................................... 204 2.9.2.5.2. Karanlk Akam .................................................... 204 2.9.3. Rzgar ve Rzgar eitleri .................................................................. 204 2.9.3.1. Saba ......................................................................................... 204 2.9.4. Hayvanlar ............................................................................................. 204 2.9.4.1. Sivrisinek (Pee).................................................................... 204 2.10. Dini ve Tasavvufi Kavramlar........................................................................... 205 2.10.1. er ..................................................................................................... 205 2.10.2. Kaza ve Kader .................................................................................... 205 2.10.3. Huri .................................................................................................... 205 2.10.4. Cennet Bahesi................................................................................... 206 2.10.5. Kevser ................................................................................................ 206 2.10.6. Ehl-i niyaz .......................................................................................... 206 2.10.7. Hz. Hseyin........................................................................................ 206 2.11. eitli Benzetmeler .......................................................................................... 207

NC BLM
ALFABETK BENZETMELER DZN ................................................................. 211 SONU..................................................................................................................... 224 KAYNAKA ........................................................................................................... 225

ix

KISALTMA LSTES

a.e. a.e.g. bkz. c. Ed. veya Haz. HK. Ktb. .. ..E.F. M1. M2 . M3. nr. . s. vb.

Ayn eser/yer Ad geen eser Baknz Cilt Editr/yayna hazrlayan Hac Kemal Nshas Ktphane stanbul niversitesi stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Millet Ktphanesi (278) Nshas Millet Ktphanesi (279) Nshas Msr Nshas Numara. Ahmet Akosman Ktphanesi Nshas Sayfa/Sayfalar Ve benzeri

GR
Mahmut Paann Hayat ve Edebi Kiilii Mahmut Paann hayat hakknda en teferruatl bilgileri ahabeddin Tekindan slam Ansiklopedisine yazd Mahmut Paa maddesinde bulmaktayz. Aada ad geen madde zetlenerek verilmektedir. Fatih devri Osmanl sadrazamlarndandr. XVI. balayarak Osman-zade Taibe kadar, onun Asr tezkirecilerinden Alaca-Hisar

Srbistandaki

(Krueva)dan olduunu bildirenler var ise de, bunun doruluu phelidir. Mahmut Paann anne cihetinden Bizansn byk ailelerinden Marko Yagarinin Srbistanda bulunan torunu olduu ve Trabzon imparatoru Davidin bamabeyincisi olup, Mahmut Paann teyze-zadesi olan Georgios Amirutzesin yine bu Yagarinin torunu olduunu bildirir. Babasnn Srp despotu Angelos ailesinin Tesalya kolundan gelmi olmas ihtimali kuvvetlidir. Kaynaklara gre, Mahmut Paa, annesi ile birlikte, Novo Brdodan Semendireye giden yol stnde, meradan Mehmet Aa tarafndan esir edilmitir. Yine Mehmet Aa, Mahmut Paa ile birlikte Molla lyas ve Molla Abdlkerim namyla mehur alimlerden olan iki ocuu diyar- kfrden alp Edirneye getirmitir. Mehmet Aann himayesinde tahsiline balayan Mahmut, phesiz bu zatn nfuzu sayesinde II. Murata takdim edilmitir. Edirne saraynda bir mddet tahsil ve terbiye gren Mahmut, II. Mehmetin clusundan sonra, yeni padiahn tevecch ve iltifatna mazhar olarak, ocak aal rtbesine nail oldu ve stanbul muhasarasnda padiahn yannda bulundu; muhasarann ilk gnlerinde (6 Nisan 1453) padiahn onu, ehrin teslimini teklif etmek zere, stanbula gnderdii de rivayet edilir.Vezarete nasbnn, Zaganosun azlinden sonra, yani 858 (1454)de olduunda mevsuk kaynaklardan birou birleiyorlar. Mahmut Paann Beylerbeyi olmas Belgrad Muhasarasndan sonradr. Mahmut Paa, Fatihin maiyetinde olarak, birok seferlere itirak etmi ve bu seferlerde pek byk baarlar gstermitir. Nitekim, Belgrad Muhasarasndaki ecaatine mkafaten vezirlie terfi etmi, vezir ve Rumeli Beylerbeyi olarak hizmet

etmitir. Srp kraliesi Helenann, Mahmut Paann kardei Mihael Angelovii bertaraf ederek katolik bir Bosnaly i bana getirmesi yznden Srp boyarlarnn II. Mehmete mracat edip Srbistan teslim etmei teklif etmeleri zerine, 1458de Fatih Srbistan iinin halline Mahmut Paay memur etti. Kendi paras ile techiz ettii Rumeli askerine Anadolu askeri ile Fatihin verdii 1.000 yenieriyi de katarak Sofyaya gelip bata Resava, Kuruca kaleleri olmak zere birtakm mstahkem mevkileri zaptetti. Daha sonra Ostrovi ve Rudnik kalelerini almtr. skpte Fatihin yanna gelmi idi. Fatihi Macarlar Tunay getikleri srada, ordusunu terhis etmekten alkoyan Mahmut Paadr. Mahmut Paa, 1460ta Fatihin ikinci Mora seferine itirak etmitir. Mahmut Paa ertesi sene Fatihin maiyetinde Amasra, Sinop ve Trabzon seferlerine itirak etmi ve pek byk ecaat ve muvaffakiyet gstermitir. 1462de, Fatih ile birlikte, Eflak seferine itirak eden Mahmut Paa, Vald Drakulun, Evronos Beyin aknclarn vurmasna mani olduu gibi, onun bir gece basknn da def ederek, byk bir baar gstermitir. Bunun zerine Macarlara ilticaya mecbur olan Vlad, Mathias tarafndan hapsedilmitir. Mahmut Paa Fatihin emri ile Midilli adasnn fethine memur olmu ve askerinin bir ksm, 60 kadrga ve 7 nakliye gemisinden ibaret donanma ile Midilli adasn muhasara etmitir. 27 gn topa tutulan ehir Mahmut Paa tarafndan bir rivayete gre harben, bir rivayete gre de aman ile alnmtr. Srbistann fethine karar veren Fatih, yolu zerindeki Bobovats vb. kaleleri zapt etmi, Jajczada bulunan kral yakalamaya karar vermi ve Mahmut Paay zerine sevk etmitir. Mahmut Paa bundan sonra Moradaki Rum ehirlerini isyana tevik eden Venediklilerin tecavzlerini nlemee memur edildi. Moraya karak Venediklileri hezimete uratp bu kaleyi zapt etmee muvaffak oldu. Mahmut Paann bu baars isyan eden Rum ehirlerini korkutmu ve onlar teslim olmaya mecbur etmitir. Daha sonra Mahmut Paa Venedikliler tarafndan kuatlan

Midillinin imdadna gnderilmitir. Agrboza ekilen Venediklileri takip etmitir. Daha sonra Mahmut Paa Macar seferin memur edilmitir. Mahmut Paann 1465te Venedikliler ile mzakereye giritii, ertesi sene fatih ile beraber, Arnavutluka giderek, harekata itirak ettii, daha sonra, Sazlderedeki hassn Haskye ekildii grlyor. Fatih ile birlikte 1468de Konya ve Geveleye kadar giden Mahmut Paa, Pir Ahmetin takibine memur edildi ise de, Karaman Beyini yakalayamad. Rakibi olan Rum Mehmet Paa, orduyu ve padiah kazanmak iin, Mahmut Paann bu ite ihmali olduunu ileri srd. Fatih bu hadiseye kzmakla birlikte gazabn gizleyerek, Mahmut Paay Turgutlarn takibine gnderdi; bir mddet sonra da, Karaman ilinin merkezindeki amele ve sanat erbabnn kamilen stanbula nakline memur edildi.Rakipleri onu bsbtn gzden drmek iin, zenginleri deil, fakirleri tehcir ettiini ve rvet aldn iddia ettiler.Vazifesi Rum Mehmet Paaya verilen Mahmut Paann ordusu Karahisar(Afyon)a geldii srada, tevsik edilemeyen bir rivayete gre, adr bana yktrld; bylece, Rum Mehmet Paann tezviri ile hem vezaretten ve hem de Rumeli Beylerbeyliinden azledildi. Bu azilden ok gemeden, donanma komutanlna tayin olunmu ve kendisine Gelibolu Sanca verilerek(1469-1470) Osmanl donanmasnn slahna memur edilmitir. 1470te Gelibolutan Eriboz seferine memur edilmi, byk bir kuvvetle karadan Eriboz karsna gelip bir kpr ina ettiren Fatihi adann zaptna ikna etmi ve ada 12 Temmuzda fethedilmitir. Uzun Hasan kuvvetlerinin merkezi Anadoluda ilerlemee balad srada Mahmut Paa Rum Mehmet Paann yerine Eriboz zaferinin amili olmas dolaysyla tekrar Sadrazam oldu.Muasr kaynaklara gre, Mahmut Paa, Fatihin Uzun Hasana yaplacak hareket hususunda toplad mecliste Fatihin teklif ettii kumandanl kabul etmemi ve bu yzden onunla aras almtr.Uzun Hasann olu Uurlu Mehmet ile yaplan savata herkes bu baarnn Mahmut Paa sayesinde temin edildiine inanm idi. Mahmut Paay ekemeyenler onu II, Mehmetin gznden drdler ve azline sebep oldular.

Bundan sonra Haskye ekilen Mahmut Paa Sultan Mustafann lm zerine, stanbula gelerek Fatihin huzuruna kt ve ok souk ekilde karland. Fatih ehzade Mustafann lmne sevindiinden phe ettii Mahmut Paay ortadan kaldrmaya karar verdi ve onu Yedikuleye hapsettirdi. Mahmut Paa Yedikulede bir mddet idam edildi.(1474) Mahmut Paa stanbulda yaptrm olduu cami nndeki trbeye defnedilmitir. Mahmut Paa Zaganosun ikinci kz ile evli idi. Bu kadndan olan Ali Bey adnda olundan vakf kaytlarnda bahsolunmaktadr. Fatih devrinin pek mhim bir ahsiyeti olan ve halk tarafndan ok sevilerek, velayetine hkmedilen Mahmut Paann lm byk bir teessr uyandrd. Mellifler bu vakay hzn ile anlatrlar ve Mahmut Paann ehit edildiini sylerler. Baz kaynaklardan anlaldna gre, Mahmut Paa hibir Osmanl vezirinde bulunmayan hasletlere malik idi. Mahmut Paa; stanbulda, Rumelinin ve Anadolunun muhtelif yerlerinde pek ok hayrat yaptrmtr. Fatihin ok takdirini kazanm idi. Edirne mftisi ve mderrisi Fahrettin Aceminin muzaharetini temin ettikten sonra Hurufileri yaktrmas ve bu suretle padiahn hurufilie kar duyduu alakay nlemesi, ulemay ve halk sevindirmi idi. Hamidi bu hadise mnasebeti ile Mahmut Paaya bir kaside sunmutur. Rivayete gre, Mahmut Paa, Ali Kuu ile beraber Tetimme ve Sahn- Seman Medreseleri tekilatnn kurucusudur. Devrinin ricali, byk alimleri ve eyhleri ile sk mnasebette bulunan Mahmut Paa, bilhassa airlere, ediplere ok alaka gstermi ve birok telif eserin meydana gelmesine sebep olmutur. Alimleri ikram ve ihsanyla minnetli ederek namna ithaf olunmak zere birok eser yazlmasna sebep olmutur. Mahmut Paann kendi namna yazlan her eser iin, 1.000 ake-yi Rumi verdii sylenir.1

M. C. ahabeddin Tekinda, Mahmut Paa, slam Ansiklopedisi, c. VII, stanbul, MEB Yaynlar, 1997, s. 183-188.

Tezkireler, divan sahibi olan, Adni mahlasyla iirler yazan Mahmud Paann iirinden ve sanatndan vgyle sz etmektedir. Sehi, Mahmut Paann ahs ve iirleri iin: limleri srasyla grm, faziletli, kamil, iir ve inada mahir bir kimseydi. iirlerinde hususi manalar oktur. Ho tabiatl, kudret sahibi kiiydi. Farsa ve Trke iirler demitir. Zahir-i Faryabinin kasidelerine ve irazl Hoca Hafzn gazellerine nazireler sylemitir. iirleri gzel, gazelleri sanatl, el dememi szleri ok ve zel manalarna nihayet yoktur. Bunun elde ettii itibar ve hrete, buna gsterilen ilgi ve deere, bunda olan fikir, anlay, ileri grllk, tedbir ve fetanete , Osmanllarda hibir vezir myesser olmad. Hner sahibi ve hnerlileri koruyan bir vezirdi. Eserlerinden gc bellidir. demektedir.2 Latifi tezkiresi de Mahmud Paa kiilii ve ilmi hakknda: Osmanl lkesine onun gibi insafl, merhamet sfatlaryla donanm Asafa benzeyen ii aydnlk bir vezir ok az gelmitir.Belki de ahlak, cmertlii, zihin ve zekas konusunda arla kaanlarn sylediklerine baklacak olursa, ei ve benzeri, vezirlik makamna gelmemitir. Tefsir aratrmalar yapabilecek seviyede, czi meselelerin ounda mahir, sanatlara yardn eden ve sanat koruyan biriydi.3 demektedir. Mahmut Paann yaad dnem; dnyada Fatihin stanbulu fethedip bin yllk Bizans imparatorluuna son verip Orta an bitip Yeni an balad bir dnemdir. Osmanl devleti, bu devirde kk bir u beylii olma durumundan tam teekkll devlet hatta cihan imparatorluu olma yolundaki ilk admn atmtr. Cihan imparatorluu olma sadece toprak bykl ya da ordunun gcyle olmamaktadr. Dolaysyla ilim, kltr, sanat ve eitim sahasnda imparatorlua yarar ekilde byk olmak gerekliydi.Bu yzden Osmanl devletinin bandaki Fatih bizzat eitim-retim faaliyetlerine nem vermi, bu amala airleri, ilim adamlarn lkesine davet etmi ve onlar bizzat kendisi taltif etmitir. Fatih Osmanl sultanlar arasnda mahlas kullanan ilk air olma zelliine de sahiptir. Fatih Sultan Mehmet Trkeden baka yedi dil ( Arapa, Farsa, Yunanca, Slavca ve Latince, branice,
2 3

Mustafa sen, Sehi Bey Tezkiresi( Het Behit), Ankara, Aka,1998, s.62. Mustafa sen, Latifi Tezkiresi, Ankara, Aka, s.86-87.

Keldanice,) bilmekteydi. Bununla birlikte Fatih Sultan Mehmed dier dillerde iirler yazmam, sadece Trke ile iirler sylemitir. Bu da Fatihin Trkeye verdii nemi gstermesi bakmndan son derece nemlidir. Bu dnemde airlerin topland edebiyat meclisleri oluturulmutur. Bu meclisler aadaki gibidir. Bir ksm airler Adni mahlasyla iirler yazan Sadrazam Mahmud Paann etrafnda toplanmlar ve Mahmud Paann himayesi altnda sanat faaliyetlerine devam etmilerdir. Mahmud Paann etrafnda toplananlar arasnda devlet kademesinde nemli grev alm kimseler de bulunmaktayd. Bunlar arasnda Niani mahlasyla iirler yazan, Fatihe nce nianc, daha sonra da sadrazam olan Karamani Mehmed Paa, bir musiki risalesinin, birka Arapa dini eserin ve Behcett-tevarih adl Farsa tarih eserinin sahibi krullah, Dstur-name adl manzum tarihin mellifi Enveri, Tarih-i Ebul-fethi kaleme alan Tursun Bey, air Saruca Kemal, sonradan II. Bayezide vezir olan Safi mahlasl Kasm Paa, hezle mayil bir air olan Hayati ile Lgat-i Halimi diye mehur olan Bahrl-garayib adl lgatin yazar Halimi Mahmud Paadan himaye ve tevik grmtr. 1. Bir baka gurup air ise II. Bayezidin etrafnda, onun elebi Sultan

olarak bulunduu Amasyada toplanmtr. 2. Bir baka gurup air de Konyada ehzade Cem Sultann etrafnda

toplanmlardr. 3. Yukarda bahsi geen air meclislerinin en by ve en kalabal,

Fatih Sultan Mehmedin etrafnda toplanmtr.4 Yukarda bahsedildii zre Fatihin sadrazamlarndan olan Mahmut Paa ilim, kltr faaliyetlerine nem vermi ve bizzat airleri, ilim adamlarn desteklemi ve himaye etmitir. Bylece Fatih devri kltr hayatna nemli katkda bulunmutur. Mahmut Paa ayn zamanda bir airdir. Arapa ve Farsay ok iyi bilmektedir. Ayrca Farsa divan da bulunmaktadr. Bununla birlikte Trke divan Fatih devri

Gnl Tekin, Fatih Devri Trk Edebiyat, stanbul Armaan, stanbul Bykehir Belediyesi Kltr leri Daire Bakanl Yaynlar, nr. 17, 1995, s.184-186.

Trk edebiyatna parelel bir seyir izlemitir.5 Arapa ve Farsay ok iyi bilmesine hatta Farsa divan sahibi olmasna ramen divannda sade, gsteriten uzak, zaman zaman sehl-i mhteni diyebileceimiz syleyiler, konuma diline yakn ifadeler gze arpmaktadr. Ancak divandaki iirlerde aruz kusurlar da dikkatten kamamaktadr. ok sayda imale, zihaf yapmtr. Trkeyi aruza uydurma konusunda pek baarl olduu sylenemez. Bununla birlikte air Adni divandaki gazellerinin bazlarnda devrindeki inanlara, gndelik hayata dair ipular vermektedir. Ayrca gnlk konuma diline yakn ifade tarznda halkn dilindeki deyimlerden de ustalkla yararlanmasn bilmitir. air Adninin eserini meydana getirdii devir, Eski Anadolu Trkesinin son dnemine (13-15 yy.) rastlamaktadr. Trke, Eski Anadolu Trkesinden sonra Klasik Trke zellii kazanacaktr. Adni divan bu bakmdan son derece nem tamaktadr. Adni divan, gerek Eski Edebiyatmzn kurulu devrinden Klasik dneme gei dnemi rn olmas, gerekse de dil ynnden Eski Anadolu Trkesinden Klasik Trkeye geii bnyesinde barndrmas bakmndan kymeti haiz bir eserdir. Divannda yer alan iirlerin vezinlerindeki ve cmle kurulularndaki kk aksaklklar onun st dzeyde bir air olmad kansn uyandrsa da kelimelerin anlam inceliklerini iyi deerlendirmesi, konuma dili havasnda rahat yazmas ve ortak kltr deerlerinden deyimlere fazlaca yer vermi olmas dikkati eken zellikler arasnda yer almaktadr.6 Adni Divan Hakknda Yaplan almalar 1. air Adni hakknda ilk almay Aye Meserret Diriz yapmtr.7

Tez; indekiler, Balarken, Hayat, Edebi ahsiyet, A-Nesri, B-Farsa iirleri, C5

Kemal Yavuz, Fatih Devrinde Trk Dili ve Edebiyat, Fatih ve Dnemi, Ed; Necat Birinci, stanbul, Trk Kltrne Hizmet Vakf Yaynlar, 2004, s. 329-353. 6 A. Atilla entrk-Ahmet Kartal, niversiteler in Eski Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, Dergah Yaynlar, 2004, s.188-189. 7 Meserret Diriz, Adni (Mahmud Paa-y Veli), Hayat ve Edebi ahsiyeti,..E.F., Yaymlanmam- Mezuniyet Tezi, Demirba nr. 1356, 1945-1946.

Trke iirleri, Vesikalar, Bibliyografya balklarn tamaktadr. Tez toplam 71 sayfadan meydana gelmektedir. Bu almada Adni Divannn metni oluturulmamtr. Ancak tane Adni Divan yazmasndan bahsetmektedir. Yazar genel olarak air Adninin nesri, Farsa iirleri ve Trke iirleri zerinde durmutur. Adninin nesrinin .. Ktphanesindeki divann nc ksmnda yer alan alt tane Farsa mektuptan ibaret olduunu belirtmektedir.Balang ve hatimeleri Farsa yazlm, ok mniyane olan bu paralarn bilhassa sonuncusunda bir iki parada Arapa iirin mevcut olduunu belirtmektedir. Ayrca Adninin nesirle meydana getirdii eserlerin sadece bu olmayaca grndedir. Farsa iirleri ksmnda Adninin yazma divanda yer alan Farsa iirlerinin saysn verir. Adninin Zahir-i Faryabiye yazd bir nazireyi Zahir-i Faryabinin iiri ile karlatrr ve kendi grne gre Mahmud Paann kasidesinin Zahir-i Faryabiden daha kuvvetli olduunu syler. Adninin Hafz- iraziye olan nazirelerinden birka gazelin matla beyti ile Hafz- irazinin iirlerini karlatrr. Trke iirleri ksmnda ise Adninin Trke iirleri hakknda grlerini belirtmektedir. M. Paann muasr bulunan dier airlerden hi de aa olmadn syler Onda eski edebiyatmzn btn mazmunlarna rastlamann mmkn olduunu belirtir. Tezin Vesikalar ksmnda ise Mahmut Paann yer ald tarihi vesikalar ve Mahmut Paann bu vesikalarda ne ekilde yer ald verilmitir. Son ksm ise Bibliyografya baln tamaktadr. 2. kinci alma Bercis Miskiolunun bitirme tezidir.8 Tez; nsz, M.

Paann Biyografisi ve Siyasi Hayat, M. Paann Menkbevi Hayat, M. Paaya Ait Divan Hakknda Malumat, Divann Metni, Metin Tahlili, Netice ve Bibliyografya balklarn tamaktadr.Tez toplam 133 sayfadr.Tezin Metin Tahlili blm; I. Edebiyat Bakmndan ve II. Dil Bakmndan olmak zere ikiye ayrlmtr.Divan metnini olutururken nshadan yararlanmtr. Bunlar: Millet Ktp., Ali Emiri, Manzum Eserler, nu. 278, Millet Ktp., Ali Emiri, Manzum Eserler, nr. 279, stanbul
Bercis Miskiolu, Adni Divan, ..E.F.,-yaymlanmam- Mezuniyet Tezi, Demirba nr.2123, stanbul, 1951.
8

niversitesi Ktp., nr. T.Y. 1962. Divan metnini olutururken esas nsha olarak stanbul niversitesi Ktphanesinde bulunan nshay semitir. 3. nc alma ise Do. Dr. Bilal Ycel tarafndan yaplmtr. balklar yer almaktadr. Birinci

Birinci blmden nce nsz, Giri, Mahmud Paa ve Zaman(I. Genel Durum ve II. Mahmud Paa), Metni Kurarken Tutulan Yol blm Divan baln tamaktadr. Burada Adni divan eitli nshalardan yararlanlarak oluturulmutur. Yine burada stanbul niversitesi Ktphanesindeki nsha esas olarak alnmtr. kinci blm ise Dil ve slup Notlar baln tamaktadr. Bu blmde Adni Divan dil ve gramer bakmndan incelenmitir. nc blmde ise Ekler Dizini ve Szlk-Dizin yer almtr. Nshalarn Tantlmas Ahmet Akosman Ktphanesi Nshas Bu nsha Ahmet Akosman Beyefendinin hususi ktphanesinde bulunan bir nshadr.Bu nshann banda Dvn- Mhmd P ibaresi yer almaktadr. Daha sonra Farsa kaside ve gazeller yer almaktadr. Nshann 9b ksmndan itibaren Trke kaside yer almtr. Ayrca bu kasidenin bir bal bulunmaktadr. Ancak elimizdeki nshann fotokopisinde bu balk okunamamaktadr. Nshann 11b ksmnda Trke gazeller Zlfe bezer ger met olmdur sab/ Kim ayaguda dil cnlar yatur olup heb beyti ile balayp Yzi grmedin Adn lrse/Sen boynuadur ey dost kan beyti ile bitmektedir. Trke kaside ve gazeller arasnda yer yer Farsa gazellerin yer aldn grmekteyiz. inde en ok iir barndran nsha bu nshadr. Bu nshada 1 kaside ve 94 gazel bulunmaktadr. Bu nshada dier nshalarda olmayan 52. Gazel bulunmaktadr. Bu nshada gazellerden nce balklar yer almaktadr. Ancak fotokopide silik kt iin okunamamaktadr. Bu nsha ksaltma olarak olarak adlandrlmtr. stanbul niversitesi Ktphanesi Nshas T.Y. 1962 Trke Divanlar Katalounda bu nshada; 1 kaside, tertipsiz 98 gazel, yine

tertipsiz Farsa 45 gazel, 21 Farsa beyit ve Paann mensur makalelerinin bulunduu belirtilmektedir.9 Yukarda belirtildii zre 98 Trke gazel deil, bu nshada 93 Trke gazel bulunmaktadr. lk nce kaside yer almaktadr. Trke gazeller eker zehresini ehd-i leb k eyler/ Kamer ihresini mihr-i ruhu hk eyler beyti ile balayp Nigr srrn f itme Adn dmene kim/ Degl zamyir-i erbb- kne mahrem-i rz beyti ile bitmektedir. Yk:46, : 160x100-116x65, st:13, yz: talik, bk ve cl: yaldz, kt: abadi taklidi, ct: alt mein, st ebri kapl, kitaplk mhr basldr.10 Msr Nshas Bu nshann ba tarafnda Dvn- Adn Ftih Sultn Muhammed ibaresi yer almaktadr. Bu nshann ilk ksmnda 2 Farsa kaside ve Farsa 13 gazel bulunmaktadr. Ardndan Trke kaside ve gazeller gelmektedir. Trke gazeller FiHarfi Elif ibaresi ile balamaktadr. Trke gazeller Zlfe bezer ger met olmdur sab/ Kim ayaguda dil cnlar yatur olub heb beytiyle balayp Yzi grmedin Adn lrse/Sen boynuadur ey dost kan beyti ile bitmektedir. Bu nsha dier nshalara gre bir hayli eksik bir nshadr. Bu nshada Trke1 kaside ve 58 gazel yer almaktadr. Baz beyitlerin ba taraflar silik ktndan dolay okunamamaktadr. Bu beyitlerin say ok azdr. Bu nshada dier nshalarda olmayan hibir gazel ya da kaside yoktur. Bu nshann sonunda Sad divan yer almaktadr. Hac Kemal Nshas Eridirli Hac Kemal (Beyazd 5782) tarafndan yazlan Camin-nezairde 1 kaside ve 47 gazel bulunmaktadr. Hac Kemal nshasnn en nemli zellii dier nshalarda bulunmayan 96. gazelin Hac Kemal nshasnda bulunmasdr.

9 10

MEB, stanbul Kitaplklar TrkeYazma Divanlar Katalogu, c. I, stanbul, Milli Eitim Basmevi, 1947, s. 28. A.e.

10

Ali Emiri Efendi Manzum Eserler(Millet Ktb.) 278. Bu nshada stanbul niversitesi Ktb. T. 1962 nshasna gre daha az gazel bulunmaktadr. Trke Yazma Divanlar Katalogu Cilt I. S. 28de 71 Trke gazel olduu belirtiliyorsa da bu nshada 1 kaside ve 70 gazel vardr. Trke gazeller Ey gzm gn yzine ren nazar kl dyim/ Lkin ol em-i siyhndan hazer kl dyim beytiyle balayp Adny rn lebin algl dehnua mdm/ Geri cnn agzna almak kii sn degl beytiyle bitmektedir. Ayrca nshann ilk ksmnda Farsa kasideler ve gazeller vardr. Nshann i kapanda nsha ve Adni hakknda ok ksa bir bilgi verilmektedir. Nsha hakknda verilen bilgiler arasnda nshann numaras(278), mellifi (Mahmud Paa), kitabn ad(divan), cilt adedi(I), eserin mevzuu (Farsa ve Trke iirler), ebad(170x108-113x64), sayfa adedi(78 s.), yaznn nevi (ince talik) bulunmaktadr. Ayrca nshann i kapanda Sleymaniye Ktphanesi mikrofilm ariv no(722) da yazldr. Yk:39, : 170x110-113x65, st:13, yz: talik, bk: lacivert zemin stne hafif ve ince yaldzl, cl ve szb: yaldz, kt: abadi, ct: siyah mein, istampa yaldzl, emseli ve kebentli. Ba tarafta Ali Emirinin mhryle ayrca mhr basl ve baz beyitlerle bir fetva sureti ve temellk kayd yazldr. 11 Ali Emiri Efendi Manzum Eserler (MLLET KTB.) 279 Bu nshada sadece Trke kaside ve gazeller yer almaktadr. Kasidenin yer ald sayfada Dvn- Mhmd P-y Vel Rahmetullahi Aleyh ibaresi yazldr. Bunun altnda da Kasde Der-Hakk- Ftih Sultn Muhammed Gz ibaresi yer almakta ve sonra kaside gelmektedir. Yine burada drt tane mhr vardr. Kasidenin bittii yerde Millet Genel Ktphanesi ibaresi vardr ve bu ibarenin altnda Ksm(A.E. Manzum), Eski Kayt No(279), Yeni Kayt No, Tasnif No vardr. Bu kaydn kar tarafnda ise Gazeliyt ibaresi yer almaktadr. Gazeller; Zlfe bezer ger met olmdur sab/ Kim ayaguda dil cnlar yatur olub heb beytiyle balayp Yolnda bau vir Adny nasiht iit/ Sadet ol kiin kim cihnda sz tutd beyti ile bitmektedir. Trke Yazma Divanlar Katalogunda bu
11

A.e.

11

nshada 1 kaside ile 72 gazel olduu belirtilmitir. Ancak bizim tesbitimize gre bu nshada Ftih Sultn Mehmet vgsnde bir kaside ve 71 gazel yer almaktadr. Bu nsha tamir grm ve silinti, kaznt olmu bir nshadr. 13. Gazelin ilk beyiti ayn sayfada yer alm, dier beyitler ise bir arka sayfada yer almtr. 42. Gazelin ilk be beyti ayn sayfada, dierleri ise farkl sayfada yer almtr.63. gazelin 3-9. beyitleri, 1. ve 2. beyitlerinden farkl sayfada ve daha nce yer almtr. Mstensih bu yer deiikliklerini notlarla gazelin yannda gstermitir. Divan Metninin ve Benzetmelerin Oluturulmas zel nshada, dier nshalara gre daha fazla iir yer almas bakmndan divan metnini olutururken zel nsha esas alnd.. Ancak bu nshada anlam ve vezin bakmndan beyitle rtmeyen kelimelerin yerine dier nshalarda bulanan kelimeler alnmtr.. Dier nshalarda bulunan nsha farklar aada dipnot olarak verilmitir. Kaside metni, esas olarak stanbul niversitesi nshasndan alnmtr. nk zel Nshada bulunan kaside metninin beyitlerinin yerleri deimi ve eksik haldedir. Her beytin, anlam inceliklerine de dikkat ederek, bugnk Trkeye evrilmi halini de verdik. Divanda yer alan benzetmeler sadece tebih sanatna gre tespit edilmitir. Divanda yer alan benzetmeler tespit edilirken istiare sanat gz nnde bulundurulmamtr. Divanda bulunan benzetmeler; benzeyen, kendisine benzetilen ve benzetme yn eklinde ortaya konulmaya allmtr. zellikle divanda bulunan benzetmelerin benzetme yn, benzeyenle kendisine benzetilen arasndaki iliki aklanmaya allmtr. Divanda yer alan benzetmelerin daha iyi anlalabilmesi iin benzetmeler arasnda blmlendirmeye gidilmitir. Bylece divanda yer alan benzetmelerin ne ynde olduu ifade edilmeye allmtr. Tezimizin nc ksmnda ise Adni divannda yer alan benzetmelerin alfabetik dizini yer almaktadr. Alfabetik dizin yaplrken; benzeyen unsurlar dikkate alnmtr. Ayrca birden ok benzeyen unsur varsa, hangi unsurun ad daha ok

12

gemise ona gre isimlendirme yaptk. rnein; boy, kadd, kamet isimlerinden daha ok kadd ismi getii iin bu benzeyen kavramlar kadd bal altnda toplamay uygun grdk. Dier benzeyenler arasnda da bu dzenlemeyi yaptk.

13

BRNC BLM ADN DVANI

KASDE Feiltn feiltn feiltn feiln ++ ++ ++ + +

Subh-dem urs- bahr ire zemn pre-zeni Bezedi drl kfeyle ars- emeni Zaman kocakars, sabah vakti baharn(hazrlad) dn yemeinde yeillik gelinini eitli ieklerle ssledi. 2 Gl-i ter yzine pinhn nazar klmagun Kasr- smnden aar revzene gr ysemeni Yasemini gr ki, taze gln yzne gizlice bakmak iin gm kkten pencere aar. 3 takar. 4 Gl-i ter nhn- hr ile yzin trmalad Subhdem diledi ebnem leb-i nestereni Sabah vakti i tanesi nesterenin dudan dileyince, yeni am gl (kskanlktan) diken trnayla yzn trmalad. em-i nergis zarar itmemegin hatmi dakar dnp gerdenine levh akik-i Yemeni Nergisin gz zarar vermesin diye hatmi iei, Yemen akikini levha edinip

Semen-i sm-beden gl yzini yumagun Sebzede nergis elinde dutar altun legeni Gm bedenli yasemin yzn ykasn diye, nergis yeillikler arasnda elinde altn leen tutar. 6 Kse-yi gonceye mhr urd anuun eh-i gl Ki zer lalin ugurlamaya glen dikeni
ars- emeni: zemn zemeni M1. smnden: sminden M3HK. nestereni: ysemeni M1M2. sebzede: sebzde M1M2HK, dutar: tutar M3. urd anuun:urdugun HK, Zer : zer M1, ki zer : gzedr HK, ugurlamaya: ugurlamaga HK.

1. 2. 4. 5. 6.

14

Gl padiah gl bahesinin dikeni altn ve lal talarn almasn diye goncann kesesine mhr vurdu. 7 Jle ddkde seher lleye san dilberdr Kim dakar znetin gna drr-i Adeni Seher vaktinde laleye i tanesi dnce, sanki ziynet iin kulana Aden incisi takan bir dilbere benzer. 8 nki bahri bigi yzmek dilemez lle nin Su kenarnda durur baa sarup preheni Madem gelincik iei bahri gibi yzmek istemiyor, ne diye gmleini bana sarp su kenarnda duruyor? 9 dolar. Ol temy nazar klup okrd grdm Szla bu gazeli blbl-i rn-shan Tatl szl blbl, o manzaraya(gsteriye) bakp bu gazeli yanp yaklarak okurken grdm. 11 Grmeyelden ber sen gl-ruh u gonce-deheni Dil cn blblin dr- hazendr vatan Sen gl yanak ve gonca az grmeyeliden beri gnl ve can blblnn vatan hznler evidir. 12 10 Oluban bencileyin bd- sab fte Dost kohusn alam diy tolaur semeni Saba rzgar, benim gibi perian olup dostun kokusunu alaym diye yasemini

n semen yze ykndi sab ol del b- ter urd ki hep glgl olupdur bedeni Yasemin senin yzne benzemeye alt iin saba rzgar taze denekle o kadar(ok) vurdu ki, yaseminin vcudu kzarmtr. 13 Leb zlf gamla leni zemzemle yuyup

7. ddkde:dde M1M2, ddike HK, kim:ki M1M2M3HK, dakar:takar . 8. durur: turur M3HK. 9. bencileyin bd- sab : bd- sab bencileyin M3, kohusn: kokusn HK, semeni: emeni HK. 11. bu beyit de yok. 12. n: , semen: sab M1M2, yze:yzine M2.

15

Perde-yi Mekkeden itmek gerek aa kefeni Senin dudann ve sann gam ile leni zemzemle ykayp ona kefeni Mekke perdesinden yapmak gerekir. 14 astlar. 15 Gonce-ve k- kab itmiem yaum cy Greli sen yzi gl serv-i semen-preheni Sen yz gl(gibi olan) yasemin gmlekli selviyi grdmden beri gonca gibi elbisemi yrtm ve gzyam rmak haline getirdim. 16 n lebden eker ugurlad rnlik an Asdlar dzd bigi boynna dakup reseni irinlik, senin dudandan eker ald iin onu hrsz gibi boynuna ip takp

Dest-gr olm iken k- ftdelere Py-ml itme ser-i zlf-i kec gibi beni Zavall aklara yardmc olmuken, beni kvrm kvrm sann ucu gibi ayak altnda ineme. 17 Ki dil cn gz gret idpdr nite kim Dmen kalbini dehr eh-i leker-ikeni Dnyann asker krc padiah, dmann kalbini yamalad gibi senin gzn de gnl ve can yamalamaktadr. 18

fitb- felek-i izz meh-i devlet ch Keyledi nrla ren bu zemn zemeni Ycelik feleinin gnei ile saadet ve itibar ay, nur ile(yla) bu zaman ve yeryzn aydnlatt. 19 Hn Muhammed kim anu adli sehb nemile Tzedr sebzegeh-i er-i Resl-i Meden Medineli peygamberin eriatinin bahesi Muhammet Hann adaletinin bulutunun nemi ile tazedir.
14. n: , lebden: lebinden M2, rnlik: rn , bigi: gibi M3, diy HK, dakup: takup . 15. serv-i: serv M2. 16. kec: kej HK, gibi: bigi M2HK. 17. Ki: ger M1M2, bu HK. 18. fitb- felek-i izz meh-i devlet ch: fitb felek izz meh devlet-hwh , felek-i: felek M3, izz : izz-i M3, meh-i: meh M1M2M3, nrla: mihrile M1. 19. bu beyit de yok, sebze-geh-i: sebze bigi HK.

16

20

Rezm-i rstem idicek alsa ele tr kemn Ugradur sehm-i kaz v kadere Tehmeteni Ele ok ve yay alp Rstem gibi savat zaman Tehemteni(Zal olu Rstem) kaza ve kader okuna uratr. 21 Dmene ger dokna sengi kemn mhresin Tob-ve ykar eger burcsa dah bedeni Eer onun yaynn mhresinin(camnn) ta dmana dokunursa, (o dmann) bedeni kale dahi olsa onu top gibi ykar. 22 Terbiyet ger ide bir peeye kuvvet buluban Gtre mr-sfat zrla sad pl-teni Eer sivrisinei eitirsen kuvvet bularak yz fil vcutluyu karnca gibi zorla kaldrr. Bd-i huke ire lutf nesimi yaarup ecer-i nahl bigi bite hemn-dem Pereni Kuru st aacna (o hann) lutfunun nesimi ulatnda lker yldz nahl aac gibi yeerip abucak biter. 24 Hsrev arh gnh itdi meger iige Ki gelr gerdenine subh-dem atup kefeni Ey padiah! Felek galiba gnah iledi. nk sabahleyin kefeni boynuna atp eiine geliyor. Adl vz zih kold revn tr-sfat Dest-i medd bkeli y bigi kadd-i fiteni (Ey padiah!) Senin her yere uzanan elin, yay gibi fitneler (saan) boyu bktnden beri, ne ho ki, adaletinin sesi ok gibi (her yere) gitti. 26 23

25

Dmen tfln emzrdgi dem dye-yi dehr Zehr-i mr olur anu sedy iinde lebeni Dnya dads dmann ocuunu emzirdii zaman onun memesindeki st ylan zehri olur.
22. ide bir: idesin , peeye: eyyihe ki M2, gtre: getire M1M2. 23. bigi:gibi HK, Pereni: M2, bedeni , bedeli M3. 24. subh-dem: subhdan . 25. medd: kahru M1M2HK, M3, bigi: gibi M3, fiteni: fikeni . 26. emzrdgi: emzrdgi M2, sedy: M1M2.

17

Hasmuu farkna ger grz ire tr bigi Ba u ayag belrmeye tola kan deheni (Ey padiah!) Eer grzn dmann bana ok gibi ulatnda (dmann) ba ve aya belirmez, az kan dolar. 28 Ger ad gurbe-sfat pene ura sen re lmedin m bigi gr ii ola vatan (Ey padiah!) Eer dman kedi gibi sen aslana pene vurursa, lmeden nce vatan fare gibi mezar ii olur. 29 tdgi hkmile Hak sini Sleyman-htem Bu ki rm ola sen emre dehr ehrimeni (Ey padiah!) Allahn seni hkmyle Sleyman mhrl yapmas bu ki, cihann eytan senin emrine girmesidir. Ol Hud hakkyun kim yogiken eyledi var dem cinn melek ar u zemn zemeni O Allah insan, cinni, melei, ar, yeryzn ve zaman yoktan var etti. Bende Adnnn eh dilegi bu nie kim em-i ezhrla zeyn ola zemn encmeni Ey padiah, kul Adninin dilei; ieklerin mumu ile yeryznn yldzlarnn sslenmesidir.

27

30

31

32

Ehl-i diller emen-i lem iinde nie kim Kadd-i cnneye tebh ideler nrveni Gnl ehli kimseler,dnya bahesi iinde narven aacn sevgilinin boyuna nasl benzetirler?

27. hasmuu: dmen M3, ire: ura M1M2, bigi: gibi HK, ba u: ba , tolu: tola M2M3. 28. ura: ire M1M2, bigi: gibi M1M2M3. 29. itdgi: itdigi M2, itdi M3, hkmile: hkmile M3, ehremeni: M2, hatem:zemn M3. 30. zemn: zemni M1. 31. bende: bende-yi M3, iy:ey HK, bu: budur M1M2, nie kim: nite kim HK, bu beyit M3te 31a32b eklindedir. 32. diller: dillere M1M2, nie kim: nite kim HK, cnneye: cnnla M1M2, cnna HK,tebh: teebbh HK, bu beyit M3te 32a31b eklindedir.

18

33

Ssen tgna karu nie kim bagda gl Sahn- prze iinde duta laln miceni Bahedeki gl, susenin klcna kar firuze meydanda lalden siperi nasl tutar?

34

Ebr-i nsn nem-i brnla nie kim ide Gvra sadef gna drr-i Adeni Nisan bulutu, yamurun nemi ile sadefin kulana Aden incisini nasl kpe yapsn? 35 Eyleyp devletile mri pyende hud Saa balaya ol iki gher sm-teni (Ey padiah!) Allah mrn saadet ile srekli eyleyip o iki gm tenli inciyi sana balasn. GAZEL 1 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

Zlfe bezer gir met olmdur sab Kim ayaguda dil cnlar yatur olup heb Saba yine senin san ssleyen bir kadn olmua benzer. nk senin ayanda gnl ve canlar yok olup yatmaktadr. 2 Glile nki yapdu bu dil-i vrnum Muhkem olsar bu kez kim sengile urdu bina Gnln ile bu harap gnlm yaptn. Bu kez(harap gnlm) salam olacak. nk (bu harap gnlm) ta ile yaptn. 3 Hk-ve cnn yolnda olmayan sabit-kadem Yiridr ger bd bigi deng ser-gerdn ola Sevgili yolunda (urunda) toprak gibi kararl olmayan rzgar gibi akn olsa yeridir.

33. nie kim: nite ki HK, kim:- M3, prze: frze M3, duta: tuta , zerre HK. 34. gvra: Gvr M1M2. de beyit sras: 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10-12-13-14-15-16-17-18-24-25-26- 27-28-20-2122-23-29-30-32-31-33-34-35. M3te sadece 31. Beyit 31a32b, 32. Beyit ise 32a31b eklindedir.

HKde 29. beyit ile 30. beyit yer deitirmitir.

1. olmudur: urmdur M2. 3. bigi: gibi M1M2M3

19

Yzi ger ema tebh eyledmise gnh Yak beni pervne bigi bu gnhin oda Senin (aydnlk) yzn muma benzetirsem bu hatadr. Bu hata iin beni pervane gibi atete yak. 5 Serv-kadd-ve nigr olmayan yoluda rst Greyin zlf-i kec gibi yzi olsun kara Ey sevgili, senin yolunda (urunda) servi boyun gibi doru olmayann, kvrm kvrm zlfn gibi yznn kara olduunu greyim. 6 Ay diler kim gn yzden hsn ugurlaya gice Anuun revzenden kasrua girer eh Ey padiah!Ay, gne(gibi parlak) yznden gzellik almay ister. Gece (bunu engellemek iin) senin pencerenden sarayna girer. 7 Hatt hadd hasretinden ger lrse Adnn Sini zre bitiserdr lle-yi mihr-i giy Eer (Adni) senin (yanandaki) ayva tylerinin ve boyunun hasretinden lrse Adninin mezar zerinde bitki sevgisinin lalesi bitecektir.

GAZEL 2 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + 1 Ey gzm gn yzine ren nazar kl dyim Lkin ol em-i siyhndan hazer kl dyim Ey gzm,(o sevgilinin) gn yzne daima ak ekilde bak; fakat siyah gznden daima sakn. Yile ba kom mselsel zlfine tolamagl Bu uzun sevddan ey glm gzer kl dyim Ey gnlm, rzgarla beraber giden mselsel sana dolama. Daima bu uzun sevdadan ge.

4. 5. 7. 1.

eyledmise: eyledgmiseM1, gnh: hat M2, beni:meni M2, bigi: gibi M1M2M3. greyin: greyim M3, kec: kej M2. lle-yi mihr-i giy: lle mihr giy M1, lle-yi mihr giy M2, lle mihr-i giy M3. lkin: lk M2.

20

Yzi emine yakmak dilese pervne-vr Ey dil-i b-re terk-i bl per kl dyim Ey biare gnl, pervane gibi yznn mumuma yakmak istersen kol ve kanad daima terk et. 4 Ger yzi aksin dilerse grmege ey cn gzi Glen iinde gle ren nazar kl dyim Ey can gz, eer (sevgilinin) yznn aksini grmek istersen gl bahesi iinde gle ak ekilde (iyice) bak. 5 Ey sanem saa nashat mdde mi itdi kim Glini aklaru zr zeber kl dyim Ey put (gibi gzel sevgili), sana daima aklarn gnln alt-st etmeni, mddei (iddia sahibi) mi nasihat etti?

nki cnn kna sayd oldu ey dil re ne Cevrine sabr eylegil yhd sefer kl dyim Ey gnl, sevgilinin akna av oldun. are ne? Sevgilinin eziyetine sabret ya da buralardan g et. 7 Adny ger rhat- dil diler ise dilber Gamzesi okna cnu siper kl dyim Ey Adni, eer gnl rahatl istersen sevgilinin yan baknn okuna daima cann siper et. GAZEL 3 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

3. 4. 5. 6. 7.

yakmak: yakm M1, dilese: dilersin M3. ger: gn M2, aksin: aksini M1. glini: gli M3. dil: cn HK. okna: oknM1, ohlarna M2, cun: cua M1, cu M2. (M3te beyit sras: 1-2-4-3-5-6-7)

21

Glm dvne itdi zlf-i pr-sevd-y dost Cnum pervne kld em-i bezm-r- y dost Sevgilinin sevda dolu(siyah) sa gnlm divane etti. Dost meclisini ssleyen mum ise canm pervane (haline getirdi) kld. 2 Yollar stine dp her dem budur hk oldugum Ola kim n-geh irie yzm zre py- dost Yollar stne dp her zaman toprak olmamn sebebi udur: Olur ki, anszn dostun aya yzme ular. 3 Servden tbt u glden baa itsnler kefen ldre n evk-i ry u hasret-i bl-y dost Benim iin(bana) selvi aacndan tabut ve glden kefen yapsnlar. nk sevgilinin boyunun hasreti ve yzn grmeyi istemenin arzusu beni ldrecek.

Cn u dil h- zenahdnda kalurd ekmese Anbern zencr uzadup zlf-i mg-s-y dost Sevgilinin misk gibi (siyah, kokulu) sa, anber kokulu zincir uzatp ekmese can ve gnl ene ukurunda kalrd. 5 Kaddi gibi togruyd vademiz lkin sd Turre-yi tarrr bigi ebr-y kejr-y dost Boyu gibi vademiz (szmz) doruydu. Fakat sevgilinin yamac sa gibi olan eri ka (bu sz) bozdu. 6 Ber yirine k nrn virici bir servdr Glsitn- hsn iinde kmet-i ran-y dost Sevgilinin gzel boyu, gzellik gl bahesinde meyve yerine ak ateini veren bir servidir. 7 ntizaru zahmna urmazsa vuslat merhemi ldriser Adnyi evk-i ruh- zb-y dost
itdi: kld M1M2, kld: itdgi M1, bezm-r: cem-r M2. stine: stinde M2, n-geh: bir gn , yy-: py- M1M2M3. bu beyit de tekrar yazlm. gibi: bigi M1, turre-yi tarrr: blbl-i gl-p , bigi: gibi M2M3. intizaru: ayrlgu M1M2M3, urmazsa: vurmazsaM1M2, merhemi: merheminM3, zib-y: bl-y . M1M2M3te beyit sras: 1-2-3-4-6-5-7. de beyit sras: 1-2-3-4-4-5-7

1. 2. 4. 5. 7.

22

ntizarn(bekleme) yarasna kavuma merhemini srmezse sevgilinin gzel yanann arzusu Adniyi ldrecek. GAZEL 4 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + 1 Mihrile hum ey meh-r Sreyydan geer Ek-i emm katresi mevc urd derydan geer Ey ay yzl(sevgili), ahm senin sevgin ile ta Sreyya yldzndan geer. Gzyamn damlas ise dalgalanp deryadan geer. 2 h kim klmad cn gle nlem eser Geri dirler h- k seng-i hrdan geer Ey can(gibi kymetli sevgili), her ne kadar aklarn ahnn sert tatan getiini sylerse de, yazk ki, inlemem senin gnlne ilemedi.

Alur cn gleninde gonce-yi d ne dem Kim leb fikri dil-i pr-hn-i eyddan geer Mutlu gonca, can gleninde aldnda senin dudann dncesi lgn ve kanl gnlden geer. 4 Niter- gamze nin k kann dker didm Didi kasdile maraz kim ola sevddan geer Yan baknn neteri niin ak kann dker, dedim. Kast ile dedi i:Hastalk, sevdadan geer. 5 Lle-haddde arak grdke cn dir gl b- gldr kim szilp srh- vldan geer Ey can (gibi kymetli sevgili); gnl, senin lale yananda ter grdnde: (sanki) gl suyu szlp srh-i valadan geiyor. der. 6
3. 4. 5. 6.

Gedgince b- emmden hayl-i zlf-i dost

pr-hn-: pr-hn u M1HK. didi: der , maraz: meger HK, ola:olsa M1. cn dir: dir cn M1, gl: gren M3. b-: ek-i M2HK.

23

San neheng- nl-gndur oynayup mdan geer Sevgilinin sann hayali gzyamdan getiinde sanki siyah timsah oynayarak sudan geer. 7 Dilber ger hk- pyu gire Adn destine Cn u ya devrn nedr firdevs-i aldan geer Ey sevgili, eer senin ayann topra Adninin eline geerse,(Adni iin) can veya zaman(dan gemek) nedir?( Adni o zaman) yce cennetten geer. GAZEL 5 Mefl filt mefl Filn + ++ ++ + 1 Kadd hrm tbiye hayret virp-durur Hadd gl-i cinna haclet virp-durur Senin boyunun yry tubay hayrete drmtr.Yanan ise cennet gln utandrmtr. 2 Meh gn yzle dav-yi hsn itse vechi yok n hatt yazup izrua hccet virp-durur Ayn senin gne(e benzeyen parlak) yznle gzellik davas etmeye yz yok. nk yaz yazp yanana delil vermitir. Gm klsa cn ehd lebden diler gl rn degl mi sanki emnet virp-durur Gnl, can kaybetse bal dudandan ister. irin deil mi? Sanki emanet vermitir. 4 Dvne dil bel-y gamudan fign ider Bilmez ki Tar aa ne nimet virp-durur Deli gnl, senin gamnn belasndan inler. Bilmez ki, Tanr ona ne (byk) nimet vermitir. 5
7. 1. 2. 3. 4.

Bir demde bi lye hayt- ebed virr

nedr: nolur M1M3HK. tbiye: tbya M2, izrua: izrna M1M2. lebden: lebinden M1, sanki: sankim . Tar aa : aa Tar , ne nimet: - nimet M2.

24

Kevser lebe hak ne kermet virp-durur Bir anda bin lye sonsuz hayat verir. Allah, Kevser (gibi ifal) dudana ne (byk) keramet vermitir. 6 Gam lekeri ziyn ide mi nki y kau Gamze okn cna almet virp-durur Gam askeri ykm (ziyan) yapar m?nk yay kan, gamzenin okn cana nian (iz) olarak vermitir. 7 Adn hadeng-i gamzesin aduka cn virr Allh aa ne turfe mahabbet virp-durur Adni, sevgilinin yan baknn okunu hatrladka can verir.Allah ona ne tuhaf sevgi vermitir. GAZEL 6 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

Her seher dilden bu remzi blbl-i gy geer Cm- mey n eyle kim devr-i gl-i hamr geer akyan blbl, her sabah gnlden bu remzi (iareti) geirir. arap kadehi(arap) i ki, krmz gl(ilkbahar) devri geer. 2 tdgince yz ayna nazar glm bigi Kendden b-h olup mihr-i cihn-r geer Cihan ssleyen gne, gnlm gibi yznn ayna baktka kendinden geip gider. 3 Kirpgm stinde yaum shil-i emmde san Merdm-i mellhdur kim sl idp dery geer Kirpiim stndeki yam, sanki gzmn sahilinde sal yapp denizi geen bir gemi adamdr. 4 yknelden gn yzine hacletinden her gice ehr-i cnndan kamer ugru bigi tenh geer
okn: okna M2. turfe: tuhfe M2. san: sal M2, ger HK,mellhdur: mellhdurur HK. yzine: yze HK, kamer:kaar HK, ugru: ugr , bigi: gibi HK.

6. 7. 3. 4.

25

Ay, gne(e benzeyen parlak) yzne benzemeye altndan beri, sevgilinin ehrinden her gece utancndan hrsz gibi yalnz olarak geer. 5 Yzi tbndan-durur bmr oldug gzi L-cerem ok yatsa gnde merdme germ geer Gznn hasta olmas yznn hararetindendir. phesiz (insan) gnete ok yatsa insana scaklk geer. 6 Gamze okn cna urdu eyle mi kan dile Sizile biz kaluruz bu dah cna geer Ey sevgili! Sen yan bak okunu canma vurdun, peki hani gnle? Sizinle biz kalrz, bu bile (gamze oku) cana geer(deler). 7 Nazm u nesre Adniya megul olursa nola kim Ehl-i irfan devridr erla in geer Ey Adni, nazm ve nesirle megul olursan buna alr m?(Bu zaman) irfan ehlinin zamandr. (Bu zamanda) iir ve dz yaz geer(lidir). GAZEL 7 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + 1 Kanda kim yz nazla bir dil-rb cnn kopar evre yanndan hezrn nle efgn kopar Nerede yzlerce naz ile gnl kapan bir sevgili grnse, evresinde binlerce inleme meydana gelir. 2 Yd idp h itdgmce zlf-i anber-bru Dd- humdan hevda ebr- mg-efn kopar Anber saan san anp ah ettiimde ahmn dumanndan havada misk saan bulut grnr. 3 Milk-i dil sahrlarnda derdile h kim Leker-i gam ayagndan gerd-i b-pyn kopar

6. eyle mi: eyleme HK, dile: eh HK, sizile: sineile M2 7. devridr: devri . 1. yz: bir HK, yanndan: yannda M1M2. 2. anber-bru: anber-br M2.

26

Ah ki, senin (aknn) derdinden gnl lkesinin sahralarnda gam askerinin ayandan snrsz toz ortaya kar. 4 Zlf gelse hayli emme h eylerem L-cerem dery kararur ilk bd andan kopar Senin sann hayali gzme gelse ah ederim. phesiz deniz(in zeri) kararr. lk rzgar ondan (sonra) ortaya kar. 5 Kabe-yi kyuda h itdke yalar dkdgm Ta degl bd esdgince kbleden brn kopar Senin kabe gibi kutsal olan makamnda ah ettike gzya dkmeme almaz. nk rzgar estii zaman kble tarafndan yamur yamaya balar. Zlf-i kfir-ki sevdsyla cn virmeyen Rz- maherde yzi kara v b-mn kopar Kafir kiinin sann sevdasyla can vermeyen, maher gnnde yz kara ve imansz olarak ayaa kalkar.

Gleninde yzin yau bitrdi hattn Adniy brn og olsa sebze-yi bostn kopar Ey Adni, yznn gl bahesinde ayva tylerini gzyan bitirdi. Yamur ok olsa bahenin yeillii ortaya kar. GAZEL 8 Mefl filt mefl Filn + ++ ++ + 1 retir. 2 Bir serv-i lle-arz u gl-ihredr kanu rdelg blble eyds gredr
dkdgm: dkdigm M2. zlf-i: zlf M2 sebze-yi : sebze v M2. kadd-i : kadd M1M2. rdelg : rdeligi M1, rdelgi HK.

Nzkligi gle ruh- zbs gredr Serve salnmag kadd- bls gredr Gle nazik olmay ho yana retir. Serviye salnmay yksek boyu

5. 6. 7. 1. 2.

27

Gl yzl, lale yanakl bir servidir ki, onun lgnl blble akl retir. 3 Sorduka srr- cn lebinden dehn tutar Ol dilbere bu veyi lls gredr Dudandan can srrn sorduka azn tutar(sr saklar.)O sevgiliye bu naz mrebbiyesi retir. 4 Dil-hasteyem bu gn ki kymet eserlerin Cevrile cna vade-yi ferds gredr Hasta gnllym. Bugnk kyamet alametlerini cana eziyet ile (o sevgilinin) gelecek iin verdii sz retir. 5 retir. Cd gzi egeri ki std- fitnedr Zlfine sihri ebr-y kejrs gredr Her ne kadar cad gz fitne (karmann) ustas ise de sana, sihir yapmay eri ka retir. 7 Vasfyla drr dii ey mihr-i mh-r Pervne nazm Adnin ins gredr Ey ay yzl gne, inci (gibi parlak) diinin vgsyle pervine nazm Adninin inas retir. GAZEL 9 Mef iln feiltn Mef iln feiln + + ++ ++ ++ 1 Seher yzine habib zlf-i m irir ikr- mrg- dilin hezr dm irir 6 Bahr- muht kula mevc urmag Bu kanlu gzm ya derys gredr Okyanusa senin aknla dalgalanmay bu kanl gzmn yann denizi

3. 4. 5. 6. 7.

dehn: dehen M1M2M3HK. bu beyit M2de yok. kula: derdile M1M2M3HK. gzi: gz M1M2M3. dr dii: derd-i evk M3, dii: di M1M2M3, dii HK, mihr : mihr-i M1M2M3.

28

Sabah vakti sevgilinin yzne akam (gibi kara olan) sa ulatnda, gnl kuunun avlanmas iin binlerce tuzak ular. 2 Aceb mi tze v ter olsa zlf-i mgn zru bna n-kim aled-devm irir Misk kokulu san taze olsa buna alr m? nk senin yanann suyuna aleddevam (srekli) ular. 3 Mdm greyin ey cn ciger kann isn Ki saht-r oluban leblere cm irir Ey can, cier kann itiini devaml greyim.nk ask suratl olup dudaklarna kadeh deer. 4 Hev odnda vcdum trb olsardur Revn olup gzden dile sihm irir Senin gznden ok kp gnle ulatnda senin aknn ateinde vcudum toprak olacaktr. 5 Sery- snede n-kim gamu ola mihmn Hezr evkile cn u gle km irir Senin gamn gnl saraynda misafir olduu zaman binlerce okunlukla can ve gnle arzu ular. 6

Benmle hem-kader olma rakb eyle hazer Vegerne bil ki saa aszn kazm irir Ey Rakip, benimle ayn kaderi paylama. Bundan sakn. Yoksa bil ki, sana anszn kazam ular. 7 Kau kemnna kurbn olursa Adn ne ta gamze ok aun bagrna mdm irir Kann yayna Adni kurban olursa buna almaz. nk senin yan baknn oku onun barna her zaman ular. GAZEL 10 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln ++ ++ ++ ++
2. mgn: miskini M1, izru: izr M1. 2. Beyit yok HK. 4. odnda: odna M1. 4. Beyit yok HK. 6. benmle: menmle M2. Bil ki: bil ki

29

eker zehresini ehd-i leb k eyler Kamer ihresini mihr-i ruhu hk eyler Senin dudann bal, ekerin ieini paralar. Yanann gnei ise ayn yzn toprak eyler. 2 Virmege lyk olam diy ninn leb Dehenin gonce gl-bile seher pk eyler Seher, senin dudann izini vermeye layk olaym diye, goncann azn gl suyu ile temizler. 3 Cst cy-i kadd-i servle yaum bkdr Rst ok hareket merdmi lk eyler Selvi boyunun aratrlp sorulmasyla gzyam hzl akar. Dorusu ok hareket gzbebeini evik hale getirir.

Zlf efsi dil cna ne gam ger ura n Ki leb n anu zehrini tiryk eyler Eer sann ylan dil ve can zehirlerse dudann iilmesi onun zehrini panzehir haline getirir. 5 Degme kil ne bilr gn yzi mhiyyetini Talat- Leyliyi Mecnn olan idrk eyler Deme (rastgele) akl(o sevgilinin) gne(e benzeyen) yznn zelliini ne bilir! Leylann gzelliini ancak Mecnun olan anlar. Gzlerm cy kenrnda kl ey serv karr Nazar- b- revn cn ferah-nk eyler Ey selvi(boylu sevgili), gzlerimin rmann kenarnda yerle. (nk) akarsuya bakmak can sevinli klar. 7 Ay yz evkine ser-gete olan zerre-misl Kendzin gn gibi tc- ser- eflk eyler Ay yznn arzusuyla akn olan zerre gibi, kendisini gne gibi feleklerin bann tac yapar.
2. olam: ola M2, dehenin: dehen M1, seher: seher ki M1. 3. cy-: cda M3, ok: ho M1. 4. dil cna ne gam ger: ne gam ger dil cna HK. 5. kil: gfil . 6. cy: cy HK. 7. zerre-misl : drre-misl M2, gibi: bigi M1.

30

Leb hadd gamla lle v gl Adn gibi Bana hk koyup yakasn hk eyler Lale ve gl, Adni gibi senin dudan ve yanann gam ile bana toprak koyup yakasn toprak eyler. GAZEL 11 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ + 1 Ol serv-i lle-ihre ki gonce- dehen durur Bir mh- mihr-i talat nesrn-beden durur O lale yzl selvi ki gonca azldr.(O selvi)gzellik gneinin ay ve nesrin bedenli(narin)dir.

Nergis gzi helk ideli lleyi aa Sordug dg- derdile hnn kefen durur Nergis(gibi baygn) gz laleyi helak ettiinden beri (lalenin) ona(o sevgiliye) sorduu, dert yaras ile kanl kefendir. Glzr- hsn iinde boyu mve yirine Virici k nrn bir nrven durur Senin boyun, gzelliin gl bahesinde meyve yerine ak ateini veren bir narvendir. 4 Zlf-i benefee bugn ey mh- serv-kadd Bln glile lle v pister semen durur Ey selvi boylu ay(gibi parlak sevgili), bugn meneke (gibi kvrm kvrmolan)sana yastk gl ile laledir. Dek ise yasemindir. 5 Bir hr- dil-rby yine Adn sevdi kim Hulk Hseyn-i cn bigi hsni Hasen durur Adni, gnl kapan bir huriyi sevdi ki; (o hurinin) tabiati can Hseyini gibi, gzellii ise Hasan gibidir.

8. lle v gl: lle-sfat(lle v gl Adn-sfat(der-kenar)) M, gibi: bigi M3HK, hk: k M1M2M3 1. serv-i: serv HK, talat : talat- M2. 2. dg- derdile: dehr dgla M1M2M3HK. 3. iinde -: iinde ki HK,nrn: brn M1. 4. benefee: benefe kim HK, pister: nesrn . 5. hseyn-i: Hseyn M2M3HK, bigi: gibi M2HK.

31

GAZEL 12 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++ 1

feiln ++

Kaan ki gn gibi ol serv- sm-ber grinr Sanavber zre kup sanasn kamer grinr Gm gsl selvi gne gibi grnd zaman, ayn am aacnn zerine kp grndn sanrsn. 2 Didm muabbire zlfini dde grdgmi Didi yaknda saa bir uzun sefer grinr San ryada grdm muabbire (rya tabircisine) syledim. (Rya tabircisi): Sana yaknda uzun bir yolculuk grnyor. dedi.

Miyn rzna heyht irimedm klca Ne del dikkat idem nesne yok kemer grinr Ne yazk ki, (ince) belinin srrna kl kadar ulaamadm. Ne kadar dikkat ettiysem de bir ey yok;(ancak) kemer grnyor. 4

Mneccim ibu gz ka gn yzde grp Bu ay banda didi halka fitneler grinr Mneccim, bu gz ve ka gne(kadar parlak) yznde grp bu ay banda halka belalar grnyor. dedi. 5 Ne yzden itdi gz sihri zlfe talm Ki cnlar almagun mr- heft-ser grinr Gzn byy sana niin retti? nk (san) canlar almak iin yedi bal ylan grnyor. 6 Rakb zin grben yrla arama girr Bu hayra irmeyesin gzine err grinr Rakip kendini grp(kendini beenip) sevgili ile arama girer. Bu hayra ermeyesicenin gzne err(kt) grnr.
gibi: bigi M1. uzun: uzak M1. ubu gz : ol gzle M2HK, gz : gzi . zin: zini M2HK, grben: grp M2HK, yrla arama girr: yrini arayugider HK, irmeyesin: irmeyen: M3HK, gzine: gzlerine M2.

1. 2. 4. 6.

32

Gyindi derdile pervne-vr dil-i Adn Egeri em bigi zhir gler grinr Her ne kadar grnte mum gibi gler grnse de Adninin gnl pervane gibi dert ile yand GAZEL 13 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + Zhir olduka yz mihrinden ey meh nrlar Taglur zlf bigi ol dem eb-i deycrlar Ey ay (gibi parlak sevgili), yznn gneinden klar grnd zaman karanlk akam san gibi dalr. 2 Lal-i dr-bru gamyla em-i girynum bigi y yzi gl gark- hndur gonce-yi mestrlar Ey gl yzl; almam goncalar, senin inci saan dudann gamyla alayan gzlerim gibi kana gark olmu haldedir. 3 Lale meyl itdgm mestne gzler grp Mey yirine kanum imek diler ol mahmrlar Sarho(szgn bakl) gzlerini grp senin laline(azna) meyletmem, o mahmur gzlerin arap yerine kanm imek istemesidir. 4 Cn nice ola hals ol drdan kim zlfin Bir klnda aslu yz bi dil-i mansrlar Can, o dardan nasl kurtulsun? nk sann bir klnda yz binlerce Mansur gnlller asldr. 5 Gn yz devrinde zlf ebr-i meh-p olal Rz u eb emm zemne akdur yagmurlar Senin gne yznn devrinde san ay rten bir bulut olduundan beri gzm gndz ve gece yeryzne yamur yadrr. 1

7. pervne-vr: pervne-ve M2HK, bigi: gibi M1M2. (12/2 beyti nshasnda bu gazelin sonuna tekrar yazlm.) 1. olduka: oldukda M1M3HK, bigi: gibi M2M3. 2. bigi: gibi M2 4. drdan: rdan M2, arada M3, aradan HK, aslu:asludurM1M2M3HK. 5. ebr-i: aya M1HK.

33

Hatt haddinde tolaur zlfine geh zlf aa Mrla gr kim ne ceng ider gl zre mrlar Sevgilinin yananda hatt(ayva tyleri) zlfne bazen de zlf hattna dolar.Gl zerinde ylan ile karncalarn nasl savatn gr. 7 Szler gevherlerin gu itmegin Adniy Glsitn- cennet ire cn virrler hrlar Ey Adni, senin szlerinin incilerini dinlemek iin huriler cennet bahesinde can verirler. GAZEL 14 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ + 1 Ol serv-i mh-ihre ki glden yaag var Cn u glde lleleyin mhri dg var O ay yzl selvi ki, glden yana var. Can ve gnlde lale gibi (o selvinin) mhr ve da var. 2 Dil mrgi hli dnesi aydndadur vel Bilmez an ki zlf-i siyhnda ag var Gnl kuu (o sevgilinin) beninin tanesini avlama gayretindedir.Lakin (o sevgilinin) siyah sanda tuza olduunu bilmez. 3 Bezm-i gamuda kanlu gzm dil kebb idp N eylemege arbla tolu kabag var Kanl gzm, senin gamnn meclisinde gnl kebap yapp (iki) imee arap ile dolu kaba(gz kapa) var. 4 Bezetme mihr mh felekde cemline N-gh kimse iide yir kulag var Gkteki gne ve ay yznn gzelliine benzetme. nk anszn birisi iitir. Yerin kula var.
hatt: hatt u HK. mh: lle M2HK, dg:tg HK. siyhnda: siyhndan M1. gamudan: gamnda M2M3, eylemege: itmege M1M2M3,arbla tolu:tolu arb HKM3. mihr mh: mhtb HK, kimse : kimesne M3HK.

6. 1. 2. 3. 4.

34

Zlf ruhula her gice ehrinde hsn San psbn durur kim elinde erg var San yanan ile gzelliinin ehrinde her gece elinde mumu olan gece bekisi gibidir.

Bg- ruhn mrg- nazar saknmaga Zlfinden aslu serv boy zre zg var Yanann ban bak kuundan saknmak iin servi boyu zerinde sandan asl kargas var. 7 Adn gerekse derdine sabr it gerekse l Cnnenn dirg ki senden ferg var Ey Adni, ister derdine sabret, ister l. Eyvah ki, sevgili senden el ekti(vazgeti.). GAZEL 15 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln ++ ++ ++ ++ 1 Ol ham- zlf-i siyeh kim ruh- cnnda yatur Mrdur halka olup sahn- glistnda yatur Siyah san kvrm ki, sevgilinin yananda yatyor. (Sanki) ylandr, halka olup gl bahesinde yatyor. 2

Bir nazar kld meger gayre gzm merdmi kim Gamzesi preledi gark oluban kanda yatur Galiba, gzbebeim yabanclara bir kere baktnda (o sevgilinin) yan bak (gzm) yaralad.(Gzm) kanda boulmu halde yatyor. 3 delidir.
5. 6. 1. 2. 3. kim : ki M2M3HK. nazardan seherden , zlfinden: zlfinde HK, serv boy zre: gl yaag stinde HK. sahn- : sanki HK. gayre: yre HK, preledi: yreledi M2HK. hnda : hnda anu HK, durur: olup HK

Zlf-i sevdsyla dil eegi hnda Sanki dvne durur bendle zindnda yatur Gnl,(sevgilinin)siyah sa ile ene ukurunda sanki zindanda ba ile yatan

35

Neyin kaa gl ehr-i eh-i dden Ki konup leker-i gam nhiye-yi cnda yatur Gnl, mutlu padiahn ehrinden niin kaar? Gam askeri, can nahiyesine yerleip (orada) yatar.

Aglasam haste yatup gn yzine karu ne ta Deprer nezlesi ol kim meh-i tbnda yatur Gne (kadar parlak) yzne kar hasta (olarak) yatp alasam buna almaz. (nk) parlak ayda yatan kiinin nezlesi depreir.(Yeniden ortaya kar.) 6 Nite hl ola Yakb- dil aglamakdan Ki dah Yusf- cn h- zenahdnda yatur Gnl Yakupu alamaktan nasl kurtulsun? nk can Yusufu ukurunda yatyor. 7

ene

Zlfi evgnna gy ola diy Adn gibi Nieler top idben ban meydnda yatur Sann evganna Adni gibi top olaym diye biroklar ban top edip meydanda (l) yatmaktadr. GAZEL 16 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ + 1 Dil mrgin ol ki dm- belya nihn salar Cn hrmenine te- k yn salar O ki, gnl kuunu bela tuzana gizlice gnderir. Can harmanna ak ateini apak brakr. 2 Gyndi mihr-i tbna dil ol meh aceb Bauma serv-kmeti sye kaan salar Gnl, o ayn(gibi parlak sevgilinin) gneinin(sevgisinin) hararetine yand. Acaba ne zaman bama selvi boyu glge salacak?
nhiye-yi: uc anu HK. ol kim: ol kim M1. gibi: bigi M1M3. yn: nihn M1.

4. 5. 7. 1.

36

Y Rab gzm ya bigi ben b-sitreyi Nin nazardan ol meh-i n-mihr-bn salar Ey Allahm; o efkatsiz ay, gzmn ya gibi talihsiz olan beni gznden niin salverir(gnderir,drr)?

Rahmet nesmi kyna kem toz khlini Her dem il in gzme rygn salar Merhamet rzgr [sevgilinin] en deersiz tozunun srmesini srekli olarak ila iin gzme cmerte gnderir. 5 Ser-sebz ola diy boyuu servin gzm Her lahza pyna suyun bgbn salar Gzm, senin boyunun selvisi yemyeil olsun diye her an ayana su iin bahvan gnderir. 6 ykndgince boyua glende nrven Hm idp aa ban serv-i revn salar Narven gl bahesinde boyuna benzemeye altnda (o sevgili) ona kzp bana yryen selvi gnderir. 7 Ikn havle kldug ol hr Adniye Sayyddur ki mrg-i zebna togan salar O huri, Adniye akn havale klmas ile sanki aciz kua doan salan avcdr. GAZEL 17 Mefln Mefln Mefln Mefln + + + + 1 Gler yze anlar kim gl-i bg-i cinn dirler Gzm yana c kadde serv-i revn dirler Senin yzne kar glenlere cennet bahesinin gl derler. Gzmn yana rmak ve senin boyuna yryen selvi derler.
bigi: gibi M2HK. nesimi: nesim-i M1,ilc: du M1, cil . bgbn: erguvn M2. beyit yokHK. kn: k M1M3, zebna: zebndur M1. gzm: gzm M1M2M3, c : cy u M1M2M3.

3. 4. 5. 6. 7. 1.

37

Gzmle glm ok mcers vardur evvelden Lebn h kim imdi arada old kan dirler Gzm ile gnlmn nceden ok maceras(su ile ilgili) vardr. Ah ki senin dudan iin imdi arada kan oldu derler. Etibbdan sul itdke ku derdine dermn Cevbnda ciger kann ip yri yan dirler Hekimlerden akn derdine derman sorduka cevap olarak: Cier kann iip yr yan, derler. 4 Dil hn- cigerden zad idin zlfi ise azm Ki gyet mkil uzundur reh-i Hind-sitan dirler Ey gnl, eer onun zlfn amalyorsan, cier kann kendine azk edin. nk Hindistan yolu son derece zor ve uzundur derler. 5 Nazar klduka yz ayna ren olur emm Egeri kim gne bakmak gze eyler ziyn dirler Her ne kadar gnee bakmak gze zarar verir denilirse de yznn ayna baktka gzm aydnlanr. 6 Gl iki cihnu varlgn bir yrun vir kim Kii olana evvel cn gerek andan cihn dirler Gnl, iki dnyann varln bir sevgili iin ver. nk insan olana ilk nce can daha sonra dnya gerekir, derler. 7 Grenler Adniyi dil-haste iigde yaturken Saa yalar gam- kula virr imdi cn dirler Adniyi eiinde gnl hasta halde yatarken grenler:Sana aknn gamyla yalar verir. imdi de can veriyor derler.

GAZEL 18 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln ++ ++ ++ ++

2. 3. 4. 6. 7. vardur: vard M2, lebin: lebile M1. kann: kann M2, ip: iben M1M2. idin: it M2, zlfi: ol zlfe M2. vir kim: terk it M2. kula: kuda M1M2, virr: virdi M3

38

Ol hatt- gliye-s kim ruh- cnnda biter emen-i bg- remdr ki glistnda biter O gzel kokular satan(attar) ayva tyleri, sevgilinin yananda biter. Cennetteki rem bahesinin yeillii ise gl bahesinde biter.

Ddgi yirde boyu syesi ey glen-i nz Nrven zhir olur serv-i hrmnda biter Ey nazn gl bahesi, senin boyunun glgesinin dt yerde narven(karaaa) grnmeye balar, salnan selvi biter.

Yolna ldgme minneti yok dilberm Tfldur eyle sanur cn ki bostnda biter Sevgilimin, onun iin ldme minneti yok. ocuktur ki, cann bahede yetitiini sanr. 4 Salsa h- zekana dil lebin srdugun Gam degl kim nice kan ileri zindnda biter Gnl, dudan srd iin (o sevgili gnl) ene ukuruna salsa, gam deil. nk nice kan ileri zindanda biter. 5 Ne aceb olmasa snemde hayli ruhnu Gl-i hod-ry kaan te-i sznda biter Gnlmde yanann hayali olmasa buna almaz. nk yabani gl yakc atete nasl biter? 6 Adn itdke miynna nazar- dikkatle My men itmegin dde-yi girynda biter Adni, beline (o sevgilinin) beline dikkatle baktka kl(sa teli) bunu engellemek iin alayan gzde biter.

Leb-i cn-perver-i dildrda hatt- siyehi Sebze-yi Hzr durur eme-yi hayvnda biter Siyah ayva tyleri sevgilinin can besleyen dudanda (biter.). Hzrn yeillii hayat suyunda biter.
1. 2. 5. 6. gliye-s: gliye-b HK. glen-i : glbn-i M1M2M3, olur: olup M2. ruhnu : dehen M2. itdke:itdgince . (M1M2M3HKde beyit sras: 1-3-2-4-7-5-6)

39

GAZEL 19 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ + 1 Ol dil ki cevr-i yrla zevk saf srer ok yaasun ki devrini ho mnteh srer Sevgilinin zulmyle zevk sefa sren gnl, ok yaasn ki, zamann son derece ho geirir. 2 Mt itdi mh- r-dehi mihrile ruh Geri henz on ikisin ol dilrb srer Geri o gnl kapan (gzel) henz on ikisini srse de gne ile yana ayn on drdn mat etti. 3 hum yzinden amad zlfi hicbn h Gnden sehb geri ki dirler hev srer Her ne kadar gnein etrafndan bulutu rzgar srer derlerse de, ahmn yznden (o sevgili) sann perdesini amad. 4 Dil old mteri yine ol mh-rya kim Her dem yzin ayagna emsz-zuh srer Gnl, yine o ay yzl sevgiliye mteri oldu. Sabah gnei yzn her zaman (o ay yzlnn) ayana srer. 5 Anber saua ykneli mgi gezdrp Bzr iinde yzine lem kara srer Anber kokulu sana benzemeye altndan beri miski pazar iinde gezdirip alem (miskin) yzne kara srer.

Sultn- dehr olan kuru gavga eker hemn lem iinde mri safsn ged srer Dnyann sultan olan sadece bo kavga eker. Alemde hayatn zevk sefasn yoksul srer.

1. ho: ol M2. 2. mihrile ruh: mihr-i hsnle HK, on ikisin: on ikisini M1. 3. yzinden : yzinde M2, hicbn: nikbn M2, h: - M2, hicbn h: hicbn HK, sehb: hicb M2M3, geri ki: geri M3 4. ol: bir M1M2, emsz-zuh: ems-i zuh , ems: dmi HK. 6. mri: mr M1M2M3.

40

7 srer.

Adn mell olma ki agyr it bigi Bir gn yanndan ol sanem-i meh-lik srer Ey Adni, mell olma.O ay yzl sanem, bir gn yanndan bakalarn it gibi

GAZEL 20 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++ 1

feiln ++

Terahhum it dile cn ki b-karrudur Esr- silsile-yi zlf-i mg-brudur Ey can, gnle merhamet et ki o senin andr.Gnl, senin misk saan sann zincirinin esiridir. 2 Mdm glmi mey-gn leb hayliyile Harb mest klan em-i pr-humrudur Gnlm, srekli arap renkli dudann hayaliyle harap ve sarho eden baygn(sarho) gzlerindir. 3 Gl ugurlgna mh-tba karu gelen Siyh cme geyp hl-i mg-brudur Ay na kar siyah elbise giyip gnl hrszlna gelen misk saan benindir. 4 Nihl-i tb v kevser didkleri bilrem Blend kaddile lal-i bdrudur Tuba aacnn fidan ve kevser (suyu) dediklerinin ne olduunu biliyorum. (Bunlar:) Uzun boyunla parlak lalindir.

Meh-i melhat necm-i sipihr-i hsn keml Cihn iinde bugn hadd izrudur Dnyada bugn gzellik ay, gzellik ve olgunluk ggnn yldz senin yanandr. 6 Gerek vef v gerek cevrile cef klsn ikayet itme gl ihtiyr yrudur

7. bigi: gibi M1M2HK. 1. mg-brudur: tbdrudur .

41

Ey gnl, (sevgili) ister vefa ile ister eziyetle cefa etsin. ikayet etme. nk ihtiyar (seim) sevgilinindir. 7 Saf ile gam- d-fezsn ey Adn Glde cn bigi sakla ki yog u varudur12 Ey Adni, mutluluk artran gam gnl rahatl ile gnlde can gibi sakla ki, o senin her eyindir. GAZEL 21 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++ 1

feiln ++

Kemend-i zlf-i ki cn boynna selsildr Bel-y akl- perin fet-i dildr Sann kementi can boynuna zincirdir.(O sa) perian akln felaketi ve gnln belasdr. 2

Hevs gitmeye asnlgla glmden Kiiye terk-i vatan ek degl ki mkildr (O sevgilinin) arzusu gnlmden kolaylkla gitmez. Kiiye vatann terk etmek phesiz zordur. 3 Gzm ya ser- kyuda hk olup srinr Terahhumu yiridr kim yetm syildr Gzmn ya senin diyarnda toprak olup srnr.(Gzyana) acmann yeridir. nk (gzya) yetim ve dilencidir. 4 Blend kmetne rst budur iremez Egeri serv-i seh-kadd cevn u kbildr Her ne kadar dzgn boylu selvi, gen ve makbul ise de dorusu senin uzun boyuna ulaamaz. 5 Miyn- nzkine m didm tebessm idp Didi ki ehl-i nazar ibu kle kyildr Nazik beline kl dedim. Glmseyip: Ehl-i nazar ite bu sze razlk gsterir. dedi.

7. gam u: gam- , yog u vardur: khne yrudur . 1. akl u: akl- .

42

Hezr cnla zencr-i zlfi gricek Cnna meyl klur her ne dil ki kildr Akl sahibi olan her gnl, sann zincirini binlerce can ile grnce lgnla meyleder. 7

Gne yze nazar mh zerre idgine Frg- em-i ruhu azherd-delyildr Gne yzne nispetle ayn zerre (gibi) olduuna senin yanann mumu apak delildir. 8 Grinmese ne aceb gn yaag zlfinden Meh mhedesine sehb hyildr (O sevgilinin kapkara) sandan gne(gibi parlak) yana grnmese buna almaz. (Nitekim) ayn grnmesine bulut perdedir. 9 Huzr kalmad Adnnn ek-i eminden Ne re eyleye nkim bel-y nzildr Adninin gzyandan huzur kalmad. Ne are eyleyeyim ki, inmi(nazil olmu) bir afettir. GAZEL 2213 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ + 1 Serv-i seh egeri ki pritidl olur Tb boyu nihline kaan misl olur Uzun boylu selvi her ne kadar ll(dzgn) olursa da Tuba (gibi uzun) boyunun fidanna nasl benzer?

Meh gn yze bedr oluban grdi benzemez Kaua yknem diy l-bdd hill olur Ay, dolunay olarak gne (gibi parlak) yzne benzemediini grd. Kana benzeyeyim diye zorunlu olarak hilal oluyor. Zlf-i d-t bauun tap sal ayaga Kim bir klnda bi dil cn py-ml olur

Gazel 22de nsha fark yok.

43

Ban iin iki bklm san tamamen ayaa sal.nk bir klnda binlerce gnl ve can ayak altnda inenmektedir. 4 Hl-i leb yzde grelden inanmuz Kim cennet ire sk-i kevser Bill olur Yznde dudann benini grdmzden beri cennet iinde kevser suyunu datann Bilal olduuna inanmz. 5 Devr-i ruhuda zlfe klsa nazar hakm Mmkin midi ki diye teselsl muhl olur Filozof eer onun yznn devrinde sana baksa, teselsl mmkn deildir der miydi hi? 6 Her katre hl kim kalem-i sundan tamar Levh-i ruhuda nokta-y cm-i ceml olur Yaratl kaleminden damlayan her damla ben senin levhinde(sayfasnda) cemal kelimesindeki cim harfinin noktas olur. 7

yanann

Gl yaagna lleyi bezetme Adniy tme bu ii kim sebeb-i infil olur Ey Adni, laleyi gl yanana benzetme. Bu ii yapma ki (bu) gcenme sebebi olur. GAZEL 23 Mefl mefl mefl feln + ++ ++ + 1 Bu gonce-yi nev bir gl-i hndn olacakdur Dil blbli evkiyile nln olacakdur Bu yeni gonca aan bir gl olacak. Gnl blbl, (onun) arzusu ile inleyecektir. 2 ol vechle kim nza ider imdiden gz Kfri sanu fet-i mn olacakdur (O sevgili), imdiden naz etmeye balar. Sann siyahl, imann felaketi olacak. 3 Ol dogdug dem arh- melhatde didm kim Ylduzlar iinde meh-i tbn olacakdur

44

O, gzellik feleinde doduu zaman dedim ki: Yldzlarn iinde parlak ay olacaktr. 4 b- deheni katresi her kanda tamarsa Lutfyla nebt anda kamu cn olacakdur14 Aznn suyunun damlas her nerede damlarsa lutfuyla bitkiler orada hep can olacaktr. 5 Gonce dehenin yra kaan ide teebbh Bu h degl yok yire bhtn olacakdur Gonca, azn sevgiliye nasl benzetmeye alr ! Bu hi grlmemitir. Yok yere iftira olacaktr. Dil bildi ocagna gzm koydugn su Agladugum oldur arada kan olacakdur Gnl, gzmn ocana su koyduunu bildi. Alamam, arada kan olacak olmasdr. n ddi muhabbet iline yakas cnu Mamre-yi dil h ki vrn olacakdur Ah ki, gnl bayndrl harap olacak. nk cann yakas sevgi lkesine

7 dt. 8

Ey men klan Adnyi ol hr- cinndan Aklu nereye gitdi bu kaan olacakdur Ey Adniyi o cennet hurisinden yasaklayan kii! Akln nereye gitti? Bu nasl olacak?

GAZEL 24 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ + 1 n nr- talatu sanem ikr olur Hurd meh zevle dp erm-sr olur Ey put(gibi gzel sevgili)! Senin yznn nuru grndnde gne ve ay zevale dp(aaya dp, sona erip) utanr.

Gazel 23te nsha fark yok.

45

Ejder dirilse zlfi izrnda vechi var Kim su iinde yatmagla my mr olur Sa, yananda ejder olarak dirilse (buna) yz var. nk kl su iinde yatmakla ylan olur. Hsn gli ars bezedke nzla Gn e-yi gl-b meh yne-dr olur Gzelliinin glnn gelini naz ile sslendike gne (bu gelinin) gl suyu iesi; ay da ayinedar olur. 4 Hl ruhuda yand yz ural zlfe L-bdd salbe secde klan ehl-i nr olur Senin benin, sana mracaat ettiinden beri yananda yand. Elbette Haa secde eden ate ehli olur.

eb-reng hatt bitmese haddinde ta degl Kim bg- cennet ire eb olmaz nehr olur15 Sevgilinin gece rengi(kara) ayva tyleri yananda bitmese almaz. nk cennet bahesinde gece olmaz, gndz olur. 6 Grp kenre geldgi gzm yan bu kim Bilr makam- serv leb- cy-br olur Gzmn yan grp kenara gelmesinin sebebi; selvinin makamnn rmak duda(kenar) olduunu bilmesidir. 7 Cn virmegile vaslna irmek murdsa Olmaz tasavvur eyleme Adni ne vr olur Ey Adni! stein can vermek ile sevgiliye kavumak ise, olmayacak hayallerde bulunma.

GAZEL 25 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

4. ruhuda: ruhnda M2, yetdi: yand M1M2. 5. bg- cennet: - cennet M1M2HK, eb olmaz nehar olur: yl on iki ay bahr olur M1M2HK. 6. yan: ya M1M2HK. (M1M2HKde beyit sras: 1-3-2-4-5-6-7)

46

Hecrile grendi glm vasl-i cnndan kaar Derdin zevkin bilen elbette dermndan kaar Gnlm sevgiliye kavumaktan kamay ayrlk ile rendi. Senin derdinin zevkini bilen elbette dermandan kaar.

Tr-i gamze zahmna dilden nice cn virmeyem Kimse mi vardur cihnda lutf u ihsndan kaar Senin oka benzeyen yan baklarnn yarasna gnlden nasl can vermeyeyim? Dnyada lutuf ve ihsandan kaan kimse var mdr? 3 ldriser yaua rahm eyleyp cnn seni n cevndur ey gl gam yime kim kandan kaar Ey gnl! Sevgili senin gzyana acyp ldrecek. nk gentir. Dert ekme ki kandan kaar. 4 Gn yzle meh mukbil olmayup tolandug Bu ki maglb olsa hasm elbette meydndan kaar Ayn gne (gibi parlak) yzn ile karlamayp gezinmesine sebep udur: Yenilen dman elbette meydandan kaar. 5 Ger nihn ola hayl merdminden emm Ta degl bu kim per vahdr insndan kaar Eer gzmn gz bebeinden (senin) hayalin gizlense almaz! nk peri vahidir ve insandan kaar. 6 Zlfi hattyla ne yzden old y Rab hem-nin Resmidr hod akreb dirler ki reyhndan kaar Allahm, sa ile ayva tyleri niin arkada oldu? Reyhandan kamak bizzat akrebin davrandr, derler. 7 Dilber yolnda Adn ldgi her dem bu kim Cn dirg ider diyeler diy bhtndan kaar

1. 3. 4. 5. 6. 7.

glm: cnum M1, elbette: elbetde HK. ldriser: ldrrdi HK,eyleyp: itmeyp M2, kandr: kandan M1M2M3HK. yzile: yze M2HK, tolandug: dolandug M3, gizlendgi , elbette: elbetde HK. ola: olsa HK. resmdr: resmidr M2M3, akreb: akrebi HK. ldgi her dem bu kim: kldug cnn fid HK, bu kim: budur M1, ider: eyler M2HK.

47

Adninin sevgilinin yolunda her an lmesinin sebebi; (sevgiliden) cann esirgiyor, diye iftiradan kamasdr.

GAZEL 26 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + 1 n anavber kmet ydna dil sahb eker Serv-i d glen-i cnda bitp bl eker Gnl, senin selvi boyunun yadna arap ektiinde sevinli selvi cann gl bahesinde yetiip uzar.

Bgbn- hsn yzi glenin suvarmaga Zlfi zincrile h- zenahdn m eker Gzellik bahvan, yznn gl bahesini sulamak iin sann zinciri ile ene ukurundan su eker. 3 Haste glm ol meh bir gn grelden zlfini Yllar olmdur ki dah illet-i sevd eker Hasta gnlm, bir gn o ayn san grdnden beri yllar olmutur ki, hala sevda hastal eker.

Hsn milkini musahhar klmagn hkme Hblk menrna reyhn hatt tugra eker Gzellik memleketine emrini geirmek iin reyhan hatt(yazs, ayva tyleri) gzellik vezirine tura eker. 5 iginde zlfini yirden yukaru ekdgi San melekdr kim zemnden gge ejderh eker Eiinde san yerden yukar ekmesi(kaldrmas) ile sanki yeryznden ge ejderha eken melektir. 6 lem zevk safsn ged srer hemn Pdih- dehr olan ancak kuru gavga eker
hsn: hsni M1, yzi: yz M2. zlfini: yzini M1M3. hsn: hsni M3, hkme: hkmle M1M3, hatt: hattu M2. iiginden: iiginde M2, yirden:gkden HK, ol meh .

2. 3. 4. 5.

48

Dnyann zevk ve sefasn sadece yoksul srer. Dnyann padiah olan ise sadece kuru kavga eker. 7 Yine bir meh-r kamer-ruhsr Adn sevdi kim Hk- pyin srme diy gzine havr eker Adni yine bir ay yanakl gnei(gibi bir gzeli) sevdi ki, ahu gzl (kimseler) ayann topran gzne srme diye eker.

GAZEL 27 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln ++ ++ ++ ++ 1 Dili zlfde bulan bendile dvne sanur Cn yzde gren emile pervne sanur Gnl sanda ba ile bulan deli zanneder. Can yznde gren mum ile pervane zanneder.

Dilde habs itdgme gamzesi tgin gcenr Cna zahm urdcag hoca mdr ya ne sanur Yan baknn klcn gnlde hapsettiime gcenir. (O sevgilinin) can yaralad iyi midir? Ya ne sanr. 3 Zlfi agna gl mrg tutulsa ne aceb n gren hl- siyhn anu dne sanur Gnl kuu, sann tuzana yakalansa buna almaz. nk onun siyah benini gren tane sanr. Ik- cnnla mamre-yi lemdr dil Geri b-derd olanlar an vrne sanur Her ne kadar dertsiz olanlar (gnl) virane sanrlarsa da gnl, sevgilinin akyla dnyann en bayndr yeridir.

7. 1. 2. 3.

meh-r: mihr-i M1M2M3, srme diy gzine: gzine srme diy M2. zlfinde: zlfde M1M2, yzle: yzde M2. zahm: cevr M1, urdcag: itdicegi M1. tutulsa: dutulsa M1M2M3, n: ki M3, gren:grpM1M3.

49

Togal mihnet cevrile ulaldugun Kendye derd gam dil ata ana sanur Gnl, doduundan beri mihnet ve eziyet ile bydnden dert ve gam kendisinin babas ve annesi zanneder. 6 Cn virr stine gam bdiyyesinde susayup b- tgula meger tene gl kana sanur Susam gnl, gam lnde susayp (senin klcnn) stinde can verir. Galiba tene gnl, klcnn suyuyla (suya) kanacan zanneder. 7 Dil-i sevd-zede-yi Adnyi zlfde gren Bend zencre ekilmi an dvne sanur Adninin sevda hastal eken gnln senin sanda gren; onu ip ve zencirle balanm deli zanneder.

GAZEL 28 Mefln Mefln Mefln Mefln + + + + 1 eb-i zlfinde ol meh yzini nkim nihn eyler Per-i tvsdan hrde san-kim syebn eyler O ay gibi(parlak sevgili) yzn sann gecesinde gizlediinde sanki tavus kuunun kanadndan gnee glgelik yapar. 2 Lebine kasd iderken dil gzi gamzeyle ldrdi Meseldr bu ki kii az tamadan ok ziyn eyler Gnl, dudana kasdederken gz gamzeyle ldrd.Kiiye a gzllkten ok zarar gelir, sz meseldir. 3 Ka yyna kurbn olaym ol Trk-i hn-rz Ki tr-i gamzesine cnum her dem nin eyler O kan dken Trkn(gzelin) kann yayna kurban olaym. nk canm gamzesinin okuna her an hedef haline getirir.
togal: togal M1, cevr: derd M1M2. virr: virp M2,bdiyesinde:briyyesinde , susayup: su sanup M1. gren: bulan M3, bend : bend M2, an: dil-i M2. nihn: nikb M1, yn , Per-i: peri M2. tama:tam . olaym: olayn M1M2.

5. 6. 7. 1. 2. 3.

50

Lebine meyl idp hline karu h kldugum Bu kim zenbrdan ehd alaym diyin dhn eyler Dudana meyledip benine kar ah etmemin sebebi, ardan bal alaym diye dumana tutmaktr. 5 Ne celld-i siyeh-dildr gz bir lahzda cn Ki yz bi hn- n-hak itdi kanmaz dah kan eyler Ey sevgili!Senin gzn ne siyah gnll cellattr ki, bir anda yz binlerce haksz (yere) kan dker de (hala) kan dkmeye kanmaz. 6 Bu akl- hurde-bn kef idemez h agzuu srrn Yakn budur ki yok yire hemn vehm gmn eyler Kk eyleri gren akl, senin aznn srrn kefedemez. Dorusu budur ki, yok yere sadece phe eder. Kaan-kim lale-hadd evkiyle aglasa Adn Gzin kanlu ya evresini glistn eyler Adni, ne zaman senin lale(gibi) yanann arzusuyla alasa gznn kanl ya evresini gl bahesine evirir. 7

GAZEL 29 Feiltn Feiltn Feiltn Feiln ++ ++ ++ ++ 1 Gam- cnne gl tahtna kim hn dikilr Bende iken d-cihn milkine sultn dikilr Sevgilinin gam gnl tahtna han olarak tayin edilir. Kle iken cihan lkesine sultan tayin edilir. 2 Gezleyp gamze okn atsa ka yyndan Dilden aa nin olmagun cn dikilr Gamze okunu yerletirip kann yayndan atsa, gnlden nce ona hedef olmak iin can ge ykselir.

4. zenbrdan: zebrdan M3, alaym: alayn M1M2. 5. bir: her M1. (M1M2M3de beyit sras: 1-2-3-5-4-6-7) 1. gezleyp: gzleyp M1M3.

51

Kmet zlf ruhu bir yire kim sye salar Snbl lle biter serv-i hrmn dikilr Boy, sa ve yanan herhangi bir yere glge saldnda (orada) snbl ve lale biter, yryen selvi dikilir. 4 Dilberi gzledgm kasrna varduka bu kim Cn kduka gge dde-yi insn dikilr Sarayna vardmda sevgiliyi gzetlememin sebebi; insann can karken gznn ge dikilmesidir. 5 Gzde olmasa hatt haddi hayli ne aceb b- deryda kaan lle reyhn diklr Ayva tyleri ve yanann hayali gzde olmasa buna almaz. Deniz suyunda lale ve reyhan nasl yetiir! 6 Kmetin grmegin glende varduka turup Bir ayag stine bi serv-i hrmn dikilr Sevgilinin boyunu grmek iin gl bahesine vardka gl bahesinde bin yryen servi tek ayak stne kalkp dikilir(dik olarak durur). 7

Geri mgil grinr gamzesi zahm Adn Rite-yi zlfiyile gam yime sn dikilr Ey Adni!Her ne kadar yan baknn yaras zor grnrse de gam yeme. Sann ipi ile (o yara ) kolaylkla dikilir.

GAZEL 30 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + 1 Tarasa zlfin gller yire n brn yagar Sylese rn lebinden sz yirine cn yagar San tarasa (btn) gnller, yamur gibi yere yaar. Konusa, tatl dudandan sz yerine can yaar.

3. bir: her M1M2M3. 4. kduka: kdukda , bu beyit M2de yok. 6. kmetin: kmet M1, turup: durup M1.

52

Agladugum zlfini yzine salduka bu kim Ay banda n bultlar oynaya brn yagar San yzne sald zaman alamamn sebebi; ay banda bulutlar oynaynca yamurun yamasdr. 3 Lle hadd gibi glsem ey kemn-ebr ne ta Tr- gamzeden dile brn-sfat peykn yagar Ey keman kal (sevgili), lale yanan gibi glsem buna almaz. (nk) gnle yan bak okundan yamur gibi ok temreni yaar. 4 Cm- mey sun sk itme gnehden ihtirz Devr-i gldr yire gkden rahmet-i rahmn yagar Ey saki, arap kadehi sun. Gnahtan saknma ki (imdi) zamandr(ilkbahardr). Gkten yere Allahn rahmeti(yamur) yaar. 5

gl

Grdgince yr yannda rakbi Adnin Kakdugndan dilinden te-i szn yagar Rakibi sevgilinin yannda grdnde fkelendiinden Adninin gnlnden yakc ate yaar.

GAZEL 31 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + 1 Lutfla n hnesinden gn gibi cnn kar Matlandan sanasn togup meh-i tbn kar Sevgili, gzellikler saarak gne gibi evinden ktnda, douundan (dar kndan) parlak ayn doup (gkyzne) ktn sanrsn.

Kanda kim ekker leb yd eyleyp yalar dkem C idp ol yirden b- eme-yi hayvn kar Senin eker dudan anp gzya dktmde ab- hayat suyu oup o yerden kar.

2. 3. 5. 1. 2.

bultlar oynaya: bultlu ola gn M1. gibi: bigi M1. yr: yri M2. gibi: bigi M3, togup: dogup . yirden: perden M1.

53

Cn gz trine istikbl kldug bu kim Resmdr karu kii n-kim gele mihmn kar Cann, gznn okuna kar kmasnn sebebi udur: Bakas gelince misafirin(o yerden ) kmas adettir. 4 Cn dirg ider dir imi saa benmn rakb mtihn eyle grelm kankmuz yalan kar Rakip, benim iin sana: cann esirgiyor. dermi. mtihan et, hangimiz yalanc kar, grelim. 5 Hatt bitdke kebb idp ciger arz itdgm Sebze vaktinde bu kim det-durur biryn kar Ayva tyleri bittike cier(imi) kebap edip sunmamn sebebi; sebze vaktinde(ilkbaharda) kebap(ikram edilmesi) kmas adettir. emme gamze hayli gelse kan agladugum Ta degl zr ki ok irdg yirden kan kar Senin yan baknn hayali gzme gelip kan alasam buna almaz. nk okun ulat yerden kan kar. 7 Ol kadar urdu ezelde Adniye gamze okn Hk-i kabrinden arasa t ebed peykn kar Ezelde Adniye o kadar ok yan bak okunu attn ki, sonsuza kadar arasan, mezarnn toprandan ok temreni kar.

GAZEL 32 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + 1 Glmi t mihrile ol mh- gonce-fem kapar Bz- k sayd idp cn mrgini her dem kapar O gonca azl ay(gibi parlak sevgili), gnlm sevgi ile kapar.Ak doann avlayp can kuunu her zaman alp karr.

3. 4. 5. 6. 7.

resmdr: resmidr M2. ider: eyler M2, eyle: ider M1, id M2. hatt: hatt , kebb: kebbn M2, ider: idp M1M3, - M2, itdgm: itdgi M2. ki: kim M2, ok: oh M1, irdgi: urdug M1. ezelden: ezelde M1M2, Adniye:Adniy .

54

Dil yzin gnileyp zlfinden aglar rz u eb Ne hayl engzdr gr kim bultdan nem kapar Gnl, yzn sandan kskanp gndz gece alar. Gr ne hayal-perestir ki, buluttan nem kapar. 3 Gamzesinden ta degl hn-rzlik grendgi Her ne sanat kim gre kbil-durur dem kapar Gamzesinden kan dkmeyi rendiine almaz.nk insan, her ne sanat grse (o sanat) kapmaya yeteneklidir. 4 Akl u cn u dil kapup gz yine komaz beni n-ki nesnem kalmad bes dah cn nem kapar Ey sevgili,senin gzn; akl, can ve gnl(m) kapp brakmaz.Bir eyim kalmad. imdi de nem kapar.

yine de beni

Cnla dil it izi tozn kapsa ne ta Resmdr yirde ged n-kim gre dirhem kapar Can ile gnl, senin itinin izinin tozunu kapsa buna almaz. nk yoksulun yerde para grd zaman kapmas adettir. htiyt eyler yaumdan tg urur dil zahmna Suy yan virmeyince yaraya merhem kapar Gzyamdan saknp gnl yarasna kl vurur. Yani yaraya su vermeyince merhem kapar. 7 Nice mahzn olmasun Adn eb-i hecrde kim dlk tcn bandan her dem anu gam kapar Adni, senden ayrlmann akamnda nasl zlmesin? Mutluluk tacn onun bandan her zaman gam kapar. GAZEL 33 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ +
2. dil: gn M1. 3. degl: - , gre: ola M1, bu beyit M2de yok. 4. kapup: koyup M2, beni: bini M2. 5. cnla:cnuma M2, it: iig M1, yirde: zir M2, yirde ged nkim: nkim ged yirde , gre: grr M2. 6. eyler: idp , virmeyince: urmaynca M1. 7. eb-i: gam- M2, tcn: tcn M1, anu her dem: her dem anu M1, dem: - M2. (M1de beyit sras: 1-2-3-6-4-5-7) (M2de beyit sras: 1-2-6-4-5-7)

55

Ol serv-i gl-izr ki gonce dehn var Bir gn mukbil olmaga ayu ne cn var O gl yanakl selvi ki, gonca (gibi kck) az var. Bir gne ile karlamaya ayn ne can var ki... 2 Glm ki cn virp gamla ald derdini ok ass itti sanmauz anu ziyn var Gnlm ki, derdini can verip(isteyerek) gam ile ald. ok kar elde ettiini sanmaynz. Onun ok zarar var. 3 Kasd itdgiyin leb-i cn-bahna gl Ger ldrrse gzleri kim dir ki kan var Gnl, (sevgilinin) can balayan dudaklarna kasdettii iin eer (sevgilinin) gzleri (gnl) ldrrse kan var, kim der?

n glm aldu itme dah kasd- cn u dil ende hadden ama her i oran var Can ve gnle de kasdetme.nk gnlm aldn. O kadar ok snr ama ki, her iin bir oran var. 5 Geh cn emr olur gam milkine gh dil L-bdd cihnda her kiin bir zemn var Gamnn lkesine bazen can bazen de gnl bey olur. Elbette dnyada her insann bir zaman var. 6 Grdke hm idp ac szler virr baa Kurbn olayn aa ne rn zebn var Beni grd zaman kzp bana ac szler syler. Ona kurban olaym. Ne tatl dili var! 7 Varduka Adn dilbere cn tuhfe iledr Nicitsn eli bo varamaz ad u san var Adni, sevgiliye vardnda hediye olarak can sunar. Ne yapsn?Eli bo varamaz; nk ad, san var.

1. 2. 4. 5. 7.

gl-izr: gl-izre M1. cn virp: varuban M2, itdi: itmedi HK glm:gl HK, dil: ser M1M2. milkine: milkinde HK. ad u: ad M1M3.

56

GAZEL 34 Mefl mefl mefl feln + ++ ++ + 1 Bi yl taleb it dnyede bir yr ele girmez Dilber bulnur yr- vefdr ele girmez (Ey Adni!) Bin yl iste ki dnyada bir gzel ele gemez. Gzel bulunur; (ama) vefal yar bulunmaz. 2 Agyr cefsn ekelm yrun ey dil n bg- cihnda gl-i b-hr ele girmez Ey gnl! Sevgili iin bakalarnn eziyetini ekelim. nk dnya bahesinde dikensiz gl ele gemez.

Vir cn u cihn nakdini hk- kademin al Kim bunclayn asslu bzr ele girmez Can ve dnya nakdini verip ayann bast topra al. nk bunun gibi kazanl alveri bulunmaz. 4 n cn tabb itdi ciger-haste v nln Derd ki dev-y dil-i bmr ele girmez Hekim canmz cieri hasta ve feryatlar eder hale getirdi. Eyvahlar olsun ki hasta gnln devas ele girmiyor. 5 Her zerrede var pertev-i hrd-i cemli lemde vel tlib-i ddr ele girmez Yznn gneinin nuru her zerrede var; fakat dnyada yz gzelliini isteyen bulunmaz. 6 rn leb rzn cnile glden Sordum nice kez vkf-i esrr ele girmez Tatl dudann srrn ka defa can ile gnlden sordum.(Fakat) gizli srlar bilen ele gemez. 7 Bu derdile kan aglasa Adn yiridr kim Agyrla pr old cihn yr ele girmez

1. dnyede: cnla . 3. nakdini: nakdin .

57

Adni, bu dertle kan alasa yeridir.nk dnya bakalaryla doldu; (ama) sevgili ele gemez.

GAZEL 35 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ + 1 Cevr cefs cn u dil-i mbtelyadur Ksmet ezelde buyd minnet Hudyadur Cevr cefas, dkn gnl ve canadr.(Demek ki) ezelde ksmet bu idi. Minnet Allahadr. 2 Dil meyl-i zlf ider yzi ydna itsem h Gnde hev germ ola matlb syedr Yzn anp ah etsem, gnl sana meyleder. Gnete, hava scak olduunda arzu edilen glgedir.

Bm- gzinden agzna srrile ey gl Varmak ne vakte dek ola ba a belyadur Ey gnl! Gznn korkusundan (o sevgilinin) azna gizlice varmak ne zamana kadar olur. Ba ap belaya hazr ol. Dil alsa emi gamze v ebrya sarf ider Trkn ne bulsa virdgi ok ile yayadur Gz; gnl alsa, gamze ve kaa sarfeder. Trkn (harcayacak) ne bulsa verdii ok ile yayadr. 5 Olmaz beer bu resme meger saa ey melek Gn mder kamer peder zhre dyedr Ey melek! Beer bu resme (dahil) olmaz.Galiba sana gne, anne; ay, baba; Zhre ise daddr. 6 Hecr-i leble tgua dse gl ne ta Can nez irse her kiin meyli myedr Gnl, senin dudann ayrlyla (gamze) klcna dse almaz. (nsana ) can ekimesi ulasa her insann ynelmesi mayayadr. 4

2. gnde: gnden .

58

Cevrile d olur dil-i gam-gn-i Adnyi Bilr ki meyli derdi olanu devyadur Adninin gaml gnln eziyet ile mutlu eder. Derdi olann devaya meyli olduunu bilir.

GAZEL 36 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++ 1

feiln ++

Gren kamer yzi meyl-i fitb itmez Soran eker lebi yd-i lal-i nb itmez Ay (gibi parlak) yzn gren gnee meyletmez. eker (gibi tatl) dudan soran(emmek anlamnda) saf lali yad etmez.

Gl imaretini ykmasun gamu hazer it Ki kimse kend evin gz gre harb itmez Senin gamn gnl imaretini ykmasn. Bundan sakn.nk kimse kendi evini gz gre gre ykmaz. 3 Cef v cevrise ey b-vef oran old Kii bu vechile kanlusna azb itmez Ey vefasz(sevgili)! Cefa ve eziyet ise snra dayand. nsan kanlsna bile byle eziyet etmez. 4 Benm bu agladugum yzme urur ne aceb Anu hezr cef itdgin hisb itmez Benim bu alamam yzme vurmasna almaz.( Kendisinin) binlerce eziyet ettiini hesap etmez. 5 Gz ki kanuma tz atd gamzesin y Rab Nin bu hayr ii tehr ider itb itmez Senin gzn kanm dkmek iin yan bak okunu keskin olarak(tiz) att. Ey Allahm (o sevgili) niin bu hayr iini erteler, acele etmez?

7. olur: ider . 4. bu: bir .

59

Meger ki ihresi ynen demirdendr Ki gn yzle mukbil olur hicb itmez Galiba, aynann ehresi demirdendir. nk utanmadan gne(gibi parlak) yznle karlamak ister. 7 Zemn m var ki leb nukli ydna Adn Ciger kebb gzi yan erb itmez Senin dudann mezesi anldnda, Adninin cierini kebap ve gzyan arap yapmad zaman m vardr?

GAZEL 37 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++ 1

feiln ++

Hayl-i lal-i gher-bruile dem olmaz Ki cn- blbl-i dil gonce bigi dem olmaz Senin inci saan lalinin(dudann) hayali ile zaman gemez. nk gnl blblnn can gonca gibi kan olmaz. 2

Leb zlli meger erbet-i cinndur kim Ne del n iderem h nesne kem olmaz Galiba, senin dudann suyu cennet ieceidir. (nk) ne kadar isem de hibir ey eksilmiyor. 3 Gnm saa nicesi ay bezedem kim ol enr-kmet gl-ry gonce-fem olmaz Ey gneim!Ay sana nasl benzeteyim? nk o; nar boylu, gl yzl ve gonca azl deil. 4 Yzle gzlere eylesn nazar ol kim Diyr- Rmda dir h-y harem olmaz Anadoluda Ahu-y harem olmaz diyenler; senin yzn ile gzlerine baksn. Tabb derd-i dile itme erbetile ilc
: - . bigi: gibi M2M3. gnm ...: gn ile ay saa nice bezedem ki bular M3. ol: ol M2. derdile : derd-i dile M3, itme: - M1.

5
7. 1. 3. 4. 5.

60

Lebinden zge aa h nesne em olmaz Ey tabib! Gnl derdine erbet ile ila yapma. Dudandan baka gnl derdine hibir ey ila olmaz. 6 Kapuda hr u hakr olmayan it bigi Cihnda izzet bahtile muhterem olmaz (Ey sevgili!)Kapnda senin itin gibi hor ve hakir olmayan, dnyada itibar ve talih ile saygdeer olmaz.

Aceb nedr saa kynda cevr itdgin Behit iide bilr Adniy sitem olmaz Ey Adni! Cennet iinde eziyet olmadn bildii halde acaba sana makamnda eziyet etmesinin sebebi nedir?

GAZEL 38 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++ 1 balar. 2

feiln ++

Yzinden asa nikbn emende ol gl-i nz Figna balaya mnend- blbl ehl-i niyz O naz gl, bahede yznden rtsn asa niyaz ehli blbl gibi inlemeye

n irdi zlfine dil gn yzinde devlet anu Ki hsl eyledi devr-i kamerde mr-i drz Gnl, gne(gibi) yznde sana ulat. (imdi) saadet onundur. nk devr-i kamerde uzun mr kazand. 3 itmedi ser-i zlfinde dil fignn h Egeri gicede dirler uzak gider vz Her ne kadar gece vakti ses uzaa gider derlerse de, ah ki, sann ucunda gnl figann iitmedi. 4 Cihn garka virr gz yumnca seyl-i yaum Sehb- zlfi brn yirine yagdura nz

6. hwar: hor M1M2, olmayan: eyleyen M2, bigi: gibi M1M2M3. 7. Adniy : Adniye M2. 1. figna: niyza .

61

Sann bulutu yamur yerine naz yadrdnda, gzm kapaynca gzyamn seli dnyay kaplar. 5 Hezr dd kopar bir dem ire cnumdan Lebinde bitmege n hatt eyleye gz Dudanda ayva tyleri bitmeye baladnda canmdan bir anda binlerce duman ortaya kar. Fign idp nice aglamayam bu szla kim Yaumdan zge degl kimse huma dem-sz Bu ztrap ile inleyip nasl alamayaym? Gzyamdan baka kimse ahma dost deil. Nigr srrn f itme Adn dmene kim Degl zamyir-i erbb- kne mahrem-i rz Ey Adni! Sevgilinin srrn dmana aklama. nk kin sahiplerinin kalpleri srrn srda deil.

GAZEL 39 Mefl mefl mefl feln + ++ ++ + 1 Dildrun ende-yi cn eylemek olmaz Yok nesneyin bunca ziyn eylemek olmaz Sevgili iin can(n kmas) derdine dmek olmaz. Olmayan bir ey iin bu kadar zarar etmek olmaz. 2 ldrmege kavl itdgine turmad geri Cn virmek olur an yalan eylemek olmaz Her ne kadar ldrmek iin sz verdiyse de sznde durmad. Can vermek olur, onu yalanc yapmak olmaz. 3 Agzu haberin sorduguma hmla bakma Her lahzada bir yok yire kan eylemek olmaz Aznn haberini sorduum iin fkeyle bakma. Her an yok yere kan dkmek olmaz.
2. turmad: durmad M1M2.

62

4 olmaz. 5

Snemde ruhu mihri kaan gizlene n-kim Hrdi gil iinde nihn eylemek olmaz Gnlmde yanann gnei nasl gizlenir! nki gnei gil iinde saklamak

Dg- gamn aduka gl cnu yakma Her adugn kii hemn eylemek olmaz Ey gnl! Gam yarasn andka cann yakma.nsann her andn yapmas (doru) olmaz.

Rz- dehenin sakladugum cn bigi bu kim Ser virmek olur srr yn eylemek olmaz Aznn srrn can gibi saklamamn sebebi udur: Ba vermek olur, srr aklamak olmaz. 7 h eyleme Adn dile geldke gam kim Mihmn variken evde duhn eylemek olmaz Ey Adni, gam gnle geldiinde ah eyleme. Evde misafir varken dumana tutmak olmaz.

GAZEL 40 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++ 1

feiln ++

erefde gn yze mh- smn iremez Revide kmete serv-i glsitn iremez Ululukta (astronomi terimi) senin gne yzne gkyznn ay ulaamaz. Yryte senin boyuna gl bahesinin selvisi ulaamaz. Cigerde gamzesi zahmn gl ganmet bil Bu devlete nieler virdi ba u cn iremez Ey gnl! Cierde yan bak okunun at yaray hazine olarak bil. Bu saadete ba ve can veren niceleri ulaamad.

6. dehenin: dehen M1M2. 7. gam kim: hayli M1M2 1. glsitn: bostn M1M2.

63

Dehn srrn fikrile nice kef ideler Yakn budur ki aa vehmile gmn iremez Aznn srrn dnme ile nasl kefetsinler. Dorusu budur ki, ona phe ile ulalmaz. 4 Yaag zlfi ucndan grinmese ne aceb Ki nra nr- basar n ola duhn iremez Yana, sann ucundan grnmese buna almaz. nk gzn nuru, duman olduunda atee ulaamaz.

Diledm elde iken zevkile gee mrm Mesel-durur ki zemn devrine zemn iremez Elde iken mrmn zevk ile gemesini diledim. Zaman devrine zaman ulaamaz. bir meseldir. 6 Ruhua ykneli meh yzine noksnn Ygrr urmagun mihr-i smn iremez Ay, senin yanana ykndnden beri gkyzndeki gne yzne noksann vurmak iin koar, ulaamaz. 7 Yzle yau sm zer eyle ey Adn Ki yr dmenine dest-i mflisn iremez Ey Adni! Yzn ile gzyan, gm ile altn yap.nk sevgilinin eteine iflas edenlerin eli ulaamaz.

GAZEL 41 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++ 1

feiln ++

Zemn m var ki gamudan cigerde r olmaz kr tenaumsa ancag ola b olmaz Senin gamndan cigerde yarann olmad zaman m vardr? Nimet iinde bulunmaya kr. Fakat bu nimet iinde bulunma ok olmaz.
3. 5. 6. 7. ideler: ide dil M1. gee: geer M1, mrm: mri M1, mesel-durur: mesel budur M2. yzine: yzinde , ygrr: tolaur M1, urmagun: irmegin M2. sm: sm M3.

64

Leb hayli dile gelse zahm urur gamze Cihnda n m vardur ki anda n olmaz Gnle senin dudann hayali gelse senin yan bakn yaralar.Dnyada (iinde) ine olmayan bal m vardr? 3 Ezelde derd gamudan ne dil ki yd old Saf v d ile t ebed bil olmaz Ezelde senin dert ve gamna yabanc olan gnl, sonsuza kadar gnl rahatl ve mutluluk ile tanamaz. 4 Dil ald gussasn cna hisse virmedi h Mesel durur ki ad-n adya h olmaz Ah ki, gnl gamn alp cana pay vermedi. Dman iin gzel dman olmaz. sz meseldir. 5 Yaagdur lebi unnbn eyleyen rengn Bel harret-i mihr olmasa yemi olmaz Dudann hnnabn parlak yapan yanadr.Elbette gnein scakl olmasa yemi olmaz. 6 olmaz. 7 Ka kemnna cn u glden ol kurbn Ki Adn bunclayn lem ire k olmaz Ey Adni! Kann yayna can ve gnlden kurban ol. nk bunun gibi dnyada ok kuburu olmaz. Nie bir ola murz benmle nolsa gerek Rakbi ldriserven ki bitmez i olmaz Rakip benimle nasl kar karya gelsin? Rakibi ldreceksin ki, bitmez i

GAZEL 42 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ +

Haddde cilve klal tvs-vr zlf

65

Komad cnda sabr u glde karr zlf Sa, senin yananda grndnden beri canda sabr ve gnlde karar brakmad. 2 n mg-i ne sehvile tebh eyledm fte old hmla kuand mr zlf Yanllkla in miskine benzettiimden ylan (gibi olan) sa, perian olup fkeyle kuand.

Lale el uzatd meger mest-i nziken Kim dp ayaguna ider itizr zlf Galiba sa, naz sarhouyken senin dudana el uzatt ki (imdi) senin ayana inip zr diliyor. 4 Pr-snbl old seyl-i yaumdan cihn yzi Brn- cevr yagdural ebr-vr zlf Sa, bulut gibi eziyet yamuru yadrdndan beri, gzyamn selinden dnyann her taraf snblle doldu. 5 Devr-i kamerde fitne-yi emden incinp Ey yzi gn hattu bigi tutd kenr zlf Ey yz gn(gibi parlak sevgili)! Sa, ay devrinde (Hz. Peygamber zamannda) gznn fitnesinden incinip senin ayva tylerin gibi uzaklat.

Yagm klal hsn ilini hatt lekeri Gamdan boyand karaya mtem tutar zlf Sa; ayva tyleri askeri, gzellik lkesini yama ettiinden beri gamdan karaya boyanp matem tutar. Adn bigi ne del ki barmak toladlar Miskn degl mi itmedi terk-i diyr zlf Sevgilinin sana Adni gibi pek ok parmak doladlar; ama o zlf yle miskin ki yerini terk etmedi.
2. 5. 6. 7. kuand: M1M2. emden: cevrden M1, cevrinden M2, tutd: dutd M1. hatt: hatt M1, tutar: dutar M1M2. barmak: parmak M2, toladlar: doladlar ,itmedi: kitmedi M1M2.

66

GAZEL 43 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ + 1 Dil mrg saydna kural kara zlfi ag Gl yzi evki cna urur lle bigi dg Kara sa, gnl kuunu avlamak iin tuzak kurduundan beri gl yznn arzusu cana lale gibi da vurur(damgalar). 2 eb-reng zlfini ruhu altnda greli Bildm ki karau olur imi bn-i erg Kara (gece renkli) san yanann altnda grdmden beri, mumun dibinin karanlk olduunu anladm.16 3 Kadd hevsyla der yire zafdan Andan durur ki serve ider bgbn dayag Senin boyunun arzusuyla (selvi) gszlkten yere der. Bahvann selviye destek yapmasnn sebebi budur. 4 Bg- ruhn mrg-i nazardan saknmaga Asm ba aaga ayagndan iki zg Baheye benzeyen yanan bak kuundan saknmak iin iki kargay ayandan ba aa am. 5 Hurrem dil olayn dirise gl bigi mdm Nergisleyin emende elden koma ayag Gl gibi daima mutlu olaym dersen, nergisi gibi bahede elinden kadehi brakma. 6 olsun. 7 Derd ehlin dinrdi ki yanmak durur ii Redd eylemi rakb-i siyeh-ry yrumuz Olsun iki cihnda yzi ag u ii sag Sevgilimiz, kara yzl rakibi reddetmi. ki dnyada yz ak ve ii sa

2. olur imi: grinrmi .

67

Kz old imdi Adni ya kime asa kulag Dert ehlinin iinin yanmak olduu sylenirdi.Kz oldu. Adni imdi kime kulak assn?

GAZEL 44 Mefl mefl mefl feln + ++ ++ + 1 Hndn degl ol dil ki dernnda gamu yok Lezzet ne bilr cn ki teninde elem yok inde senin gamnn olmad gnl mutlu deil. Teninde eleminin olmad can lezzeti ne bilir! 2 Cn almazsa nzla br ac sz vir rn dil olsun sanem n kerem yok Ey put(gibi gzel sevgili)!Can almazsan bari naz ile ac sz syle. Keremin yok, bari tatl dilin olsun.

Bir lahzada n-hak yire bi kana girersin Mkil budur itdge dah nedem yok Bir anda haksz yere binlerce kana girersin.G (kt) olan udur, yaptna da pimanln yok. 4 kr eyle fergatle dil shhat emne Hn- ciger var nola ger cm- Cem yok Ey gnl! Feragatle salk ve korkusuzluuna kret. Eer Cemin kadehi yoksa bundan ne kar?Senin ciger sofran var. 5

Ey dil sfat- zlf ruhn nie yazarsn Glden varak snbl-i terden kalem yok Ey gnl! San ve yanann niteliini nasl yazarsn?(nk) senin glden yaprak ve taze snblden kalemin yok. 6 B-vechdr yknme gne yzine ey mh n gl yaagu lal-leb gonce-fem yok

4. hn-: hn- . 6. mh: mihr .

68

Ey ay! Bo yere gne yzne benzemeye alma. nk senin gl yanan, lal(gibi krmz) dudan, gonca azn yok. 7 Kr eylemez ey viz-i brid bize pend Ta hod deglz ger varsa germ dem yok Ey souk vaiz! Bize dn fayda etmez. Senin scak nefesin varsa da biz ta deiliz. Ol serv-kadd sm-ber sevgsin ama Adn bigi n ry- zer em-i nem yok O selvi boylu ve gm gslnn sevgisini anma. nk Adni gibi senin altn yzn ve nemli gzlerin yok. 8

GAZEL 45 Mefl filt mefl f iln + ++ ++ + Dilden cihnda her kime ki cn u ser gerek Gamze okna snesi yr siper gerek Ey sevgili! Gnlden dnyada her kime can ve ba lazmsa, senin yan bak okuna gsn siper etmesi gerekir. Tebh idermi zini ykt lale Hakk bu ii itmege tadan ciger gerek Yakut, kendini senin laline benzetirmi. Dorusu, bu ii yapmaya tatan ciger gerek. 3 Anber sau hevsna dilden denlere Hindsitn diyrna cn sefer gerek Ey can(gibi kymetli sevgili)!Anber sann meyledenlerin Hindistan lkesine sefer etmesi gerekir. 4 nanma zlfi ahdine cnnu ey gl Bir ba var bi dili andan hazer gerek 2 1

arzusuna

gnlden

8. serv-kadd : serv-kadd 1. ki: kim , snesi yr: cn snesi HK. 3. cn: yr HK.

69

Ey gnl!Sevgilinin sann szne inanma. (nk) onun bir ba ve bin dili var. Bundan dolay ondan saknmak gerekir. 5 Glm kapld emine zahmile cn eker Hn-rz meste uyana bundan beter gerek Gnlm, gzne kaplp yara ile can ekmekte. Kan dkene ve sarhoa uyana bundan kt eyler(in bana gelmesi) gerekir. 6 Hatt hayli gitmedi dilden ne turfedr te iinde bitmeye reyhn- ter gerek Ne tuhaftr ki, ayva tylerinin hayali gnlden gitmedi. Ate iinde taze reyhan bitmemesi gerekir. 7 Adn bigi muhibbleri ol mh-ihren Maher gninde b-dil cn kopsalar gerek O ay yzlnn sevenleri, Adni gibi maher gnnde gnlsz ve cansz olarak ayaa kalkacak.

GAZEL 46 feiltn feiltn feiltn feiln ++ ++ ++ ++ 1 Llen bezemege gl yze ihresi yok Goncen amaga laln lebi zehresi yok Lalenin gl yzne benzemeye yz yok. Goncann ise senin lal dudan anmaya cesareti yok. 2 Mh hrde uyup gn yze ykneli ermden halka nazar eylemege ihresi yok Ay, gnee uyup senin gne(gibi) yzne benzemeye altndan beri utancndan halka bakmaya yz kalmad. Zahm- gamzele ne dil kim boyua virmedi cn Rst sehm-i sadetden anu behresi yok Senin yan bak okunun yarasyla boyuna can vermeyen gnln, dorusu mutluluk okundan nasibi yokmu.

6. gitmedi dilden: geldi dile ve ger HK, bitmeye: bitmese HK 7. kopsalar: kopalar .

70

4 olsun! 5

Nite sad-ahter ola ol kii kim yannda Bt-i meh-talat hrd-cebn Zhresi yok Yannda ay yzl putu ve gne alnl Zhresi olmayan kii nasl talihli

Adniy zlfine dvnelenp tolama Ejdehdur kim anu zehri og mhresi yok Ey Adni, sana divanelenip dolama. (nk) zehri ok ve panzehiri olmayan bir ejderhadr.

GAZEL 47 Mefl filt mefl filn + ++ ++ + Yru ayag tozna kymet cihn gerek Belki cihn ne nesne ola ba u cn gerek Sevgilinin aya tozuna kymet olarak dnya gerekir.Belki de dnya ne mal olsun!(Dnya ne kymet ifade eder!)(Sevgilinin aya tozu iin) ba ve can (vermek) gerekir. 2 Bir yri klmam iki cihnda ihtiyr Evvel kiiye cn gerek andan cihn gerek ki dnyada sadece bir sevgiliyi semiim. nsan olana ilk nce can gerek ondan sonra da dnya gerek. 3 Varduka dil iigine cn p-ke klur Yri evine varsa kii armagn gerek Gnl, eiine vard zaman can hediye olarak sunar.(nk) sevgilisi evine varan kiiye armaan gerekir. 4 Kanlu yaum yiterdi yine sevgsiyin Dvye man dah ka nin gerek 1

4. 1. 2. 3. 4.

ahter: ekber M1M2, yannda: yanuda M2. ola: olur HK. yri: yr M1, cihnda: lemde M2M3HK. bu beyit M2de yok, varduka dil iigine : varan iigine dil HK. bu beyit M2de yok, yine: aa HK, dvye: dvne M1.

71

Sevgisi iin yine kanl gzyam yeterdi. Dava iin akla yakn sebep ve aka da nian gerek. 5 Lalini diledke gzi kanum dker Elbette hkm-i er budur kana kan gerek Lalini diledike gz kanm dker. Elbette eriat hkmnde kana kan gerek.

Yze karu gz ya aktdugum bu kim Glzr tze tutmaga b- revn gerek Senin yzne kar gzya aktmamn sebebi udur:Gl bahesini taze tutmak iin akarsu gerek.

C ile agladugn ayb itme Adnin k olanlaru gzi dery-fen gerek Adninin oku ile aladn knama. (nk) ak olanlarn gzlerinin deryasaan(ok gzya dken) olmalar gerekir.

GAZEL 48 Mefl filt mefl filn + ++ ++ +

d olmag isteyen gamla in gerek lemde saltanat taleb iden ged gerek Mutlu olmak isteyenin gam ile tanmas gerek.Dnyada saltanat isteyenin yoksul olmas gerek. 2 h itdgmce ca gelr gzlerm ya Dery temevvc itmege l-bdd hev gerek Ah ettiim zaman gzlerimin ya oar. Elbette denizin dalgalanmas iin rzgar gerekir.

5. lalini: lalin M2, elbette: elbetde M1, er:er M1M2M3HK. 6. yze: yzine HK, ya: yan M2, aktdugum: akddugum M3, bu kim: budur M3, tutmaga: dutmaga M1M3. (HKDE BEYT SIRASI: 1-3-4-2-5-6-7) 1. olmag: olmak HK, in: mbtel HK. 2. gelr: gelir M2.

72

Dil milkine hayl ider hkm geh gamu Bu bir harbeye ne iki pdi gerek Gnl lkesine bazen hayalin bazen gamn hkmeder. Bir harabeye iki padiah gerekmez. 4 Gamze hadengi zahmna cn virdgm bu kim Derd-i dil-i ikesteye yr dev gerek Ey sevgili! Senin yan bak okunun at yaraya can vermemin sebebi; krk gnln derdine deva gerek. 5 gerek. Zhd salh cm- meye satdugum budur Kim rind olanlaru ameli b-riy gerek badeti arap kadehine deimemin sebebi: Rind olanlarn amelleri riyasz

Kanlu kard yaum yolum basar diy Evvel bu ii ilemege dest p gerek Yolumu basar diyerek yam kanl kard(yam katil ilan etti). Bu ii yapmak iin nce el ve ayak gerek. 7 z tozna Adn yzin nice srmesn Kanlu gzine shhat in ttiy gerek Adni, senin izinin tozuna yzn nasl srmesin? Kanl gzne salk iin srme gerekiyor.

GAZEL 49 Mefln Mefln Mefln Mefln + + + + 1 Nigr eme-yi cndur zll-i lal-i rn Sevd- dde-yi dildr hayl-i hl-i mgn Ey sevgili! Tatl lalinin suyu can emesidir. Misk kokulu beninin hayali ise gnl gznn siyahldr.

4. virdgm: virdgm M2 5. budur: bu kim M2. 6. ilemege: eylemege M1M2. (M1M2de beyit sras: 1-2-3-5-4-6-7) (HKDA BEYT SIRASI: 1-2-6-7)

73

Grelden dr di nazmyla cn talatu nurn Glde kalmad bir zerre mihri mh u pervn Senin inci diinin nazm ile can gzelliinin nurunu grdmden beri, gnlde ay ve pervinin bir zerre sevgisi kalmad. 3 Muanber zlfe irmek meger sevd idindi kim Cihn post-p olup tolanur nfesi n Galiba senin anber kokulu sana ulamay sevda edindi. inin nafesi post giyip dnyay dolamaktadr 4 mmd-i zlf ile klca kald glm cn Demidr tut elini kim ayaga ddi miskn Gnlmn can, senin sann midi ile kl gibi (ipince) kald. Senin bu miskinin(zavalln) ayaa dt. Elini tutma zamandr.

Hadeng-i gamzesi nkim gelr cn kasdna her dem Gl ho ge ki vardur himmeti sana nigrnu Ey gnl, yan bak oku her zaman can ldrmek iin geldiinden hoa vakit geir ki, sana sevgilinin himmeti vardr. 6 Gl almakdur i hsn iline h olaldan Cihnda mstedm ol kim ne hodur resm yn Gzellik lkesine padiah olduundan beri iin gnl almaktr. Dnyada srekli ol ki, senin adaletin ok hotur. 7 Dilermi Adnn cnn pemn olmasun diy Du hengmdur ey dostlar vaktidr mn Ey dostlar! Adninin cann istermi, piman olmasn diye duann ve aminin zamandr.

GAZEL 50 Filtn Filtn Filn + + +

2. cn: cn M2, yzin : tozn M2, nrn , mh u: mh M2. 3. post-p: post-y M1M2,tolanur: tolaur M1M2, nfesi: nfe-yi M1M2. 4. mmd-i: mmdi M2, mmzi M1, cn: cn M1M2, tut: dut M1, ayaga ddi: ayakda kald M1M2. 6. resm : resm M2.

74

Zlfi n-kim pern eyled h kim kasd-i dil cn eyled San dattnda ah ki gnl ve cana kasdettin.

Tze tutmaga yz gl-zrn Yaum brn- nsn eyled Yznn gl bahesini taze tutmak iin gzyam nisan yamuru haline getirdin. 3 ns cin rm olmagun hkme Lali Mhr-i Sleymn eyled nsanlar ve cinleri emrine itaat ettirmek iin dudan Sleymann mhr eyledin.

Subh-dem gn gibi yz arz idp Glleri glende hndn eyled Sabah vakti gne gibi yzn gldrdn.(atrdn.) 5

gsterip

glleri

gl

bahesinde

Agzna ykndi diy ey sab Gonceye yok yire bhtn eyled Ey saba, goncaya, azna benzemeye alt diye, bo yere iftira ettin. h kim cn hne iken derde An da dil bigi vrn eyled Ah ki, can senin derdin iin bir ev iken onu da gnl gibi harap eyledin. Dest-i cevrile bel bezminde h Adnyi ney bigi nln eyled Ah ki, bela meclisinde eziyet eliyle Adniyi ney gibi inlettin. GAZEL 51 Mefl mefl mefl feln + ++ ++ +

2. 4. 5. 6. 7.

tutmaga: dutmaga M3, brn-: brn u HK. gibi: bigi M1, arz idp: gsterp M2, hndn: hayrn M1. ykndi:yknmedi HK, diy:h HK. derde: kua HK, bigi: gibi M2M3. dest-i...: dost cevrile bel bendine h M1.

75

Nidem ki hayl-i nemek-i eker-i nbu Gstermez olupdur gzme yzini hbu Ne yapaym ki, senin saf ekerinin tuzlu hayali; gzme uykunun yzn gstermez olmutur. 2 Yok yire soraram lebe vardugn dil n-kim bilrem kanda durur meyli zbbu Gnln dudana vardn bo yere soruyorum. nk sinein meylinin kana olduunu biliyorum.

Yauma nazar eylemedn meyl klup h Yok kymeti kapuda meger sm-i mzbu Ah ki, gzyama meyledip bakmadn. Galiba eritilmi gmn kapnda kymeti yok. 4 eb-reng sau gn yze n ola hyil rter sanuram ebr yzini meh-i tbu Gece rengi san, gne yzne perde olduundan beri parlak ayn yzn bulut rtyor sanyorum. 5

ldkde gam- kula Adn dir ise Lebbeyk diyem sinden iitdkde hitbu Aknn gam ile ldm zaman Adni der isen; hitabn iittiimde mezardan Efendim, buyur. diyeyim.

GAZEL 52 feiltn feiltn feiltn feiln ++ ++ ++ ++

Bulsa bir zerre gzm srmeyin gerd-i reh Terbiyet nrna yz yl viredi mihr-i meh Eer gzm srme iin senin ayann tozundan bir zerre bulsayd yznn gnei terbiyet nuruna yz yl verirdi.

1. 2. 3. 4. 1.

yzin: yzini M1M2M3HK. lebe: lebine M2, zbbu: zebnu M2. kapuda: katuda M1. gn yze: gze M1. mihr: mihr M3.

76

Bada geh zlfi haylidur u geh hl hatt kirem her ne ise hline baht- siyeh Bazen sevgilinin sann hayali bazen de ben ve ayva tyleri batadr. Siyah bahtn her haline razym. 3 Yaum rmag olup ister seni ey serv-i seh Bilmezem kank emen iredr rm-geh Ey dzgn selvi! Gzyam rmak olup seni ister. Dinlenme yerinin hangi bahe iinde olduunu bilmiyorum.

Dd ey dil zekan fikrine tut zlfini kim B-sebeb kmaya n-kim de iine eh Ey gnl, enesinin fikrine dtn. San tut ki kuyunun iine den vastasz kamaz. 5 Dil yz evkiyle zlfde bulnursa ne ta Gice yatan bulnur nr ile subh-geh Gnl, yznn evkiyle sanda bulunursa buna almaz. Gece yatan senin sabahnda nur ile bulunur. 6 Gsterrlerdi saa cennet-i aly yn Bir gice zhid iigi olad tekye-geh Ey zahid eger o sevgilinin eii bir geceliine dayanan olayd, sana en yce cenneti apak olarak gsterirlerdi. 7 Yed- beyz bigi gsterdi el mucizeler Adniy sid-i dilber ger ola dest-geh Ey Adni, eer sevgilinin kolu senin yardmcn olursa elin yed-i beyza gibi mucizeler gsterir.

GAZEL 53 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

2. 3. 4. 7.

hatt: hatt M3. Bilmezem: bilmez M3. Zlfini: zlfin M3, n-kim: her kim M3. bigi: gibi M3,gsterdi:gsterde , ger ola: ola ger M3.

77

Anbern-zlf ham idp gn yze sye sal Lutfla mgn kemend halkasn aya sal Senin anber kokulu san kvrm kvrm yapp gne (gibi parlak) yzne glge olarak salver.Lutuf ile misk kokulu kementin halkasn aya gnder. 2 Lle ruhsruda zlf snblini tagdup Glene reyhn- terden ey per prye sal Ey peri, lale yananda sann snbln datp gl bahesine taze reyhandan ss gnder. Tr y tg ile kasd- cn u ser itmek neden Her nefes bu hdmeti derd-i dil-i eydya sal Ok ya da kl ile ba ve cana kasdetmek niin? Her an bu hizmeti lgn gnln derdine gnderiver. 4 Tr-i gamzeyle ciger kann gzmden dkdgi Anu indr ki dirler iylik eyle mye sal Gamze okuyla cier kann gzmden dkmesinin sebebi, iyilik et suya sal denmesinden dolaydr. 5 Shil-i emmde yaum kirpgm zre kup Hr u hasdan gr ne b-cndur ider deryya sal Gzmn sahilinde yalarm kirpiklerimin zerine karak, gr erpten suya nasl bir sal yapmtr. Shhat emn fergat hsl iken ey gl Yok yire kim dir saa kim kendi gavgaya sal Ey gnl! Salk, gven ve feragat hasl iken kim sana yok yere kendini kavgaya sal, diyor. 7 Kimse mi vardur saa kavlde yalansn diye Adniyi ha turmadn sen vade-yi ferdya sal Sana sznde yalansn diyen kimse mi vardr? Adniyi sen durmadan yarn iin verilmi sze gnder. 6

1. 4. 3. 7.

yze: yzine . tr-i gamzeyle: tr gamzeyle cn u ser itmek: cnun zahmet , her: bir . turmadn: durmadn .

78

GAZEL 54 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + 1 Zlf ucndan dil cna bel eksk degl Serv-kadd hasretinden gzde m eksk degl Sann ucundan gnl ve cana bela eksik deil. Selvi boyunun hasretinden gzde su eksik deil. 2 Lal-i dr-bru hayli hem-dem-i cn olal em glm arasnda m-cer eksk degl nci saan lalinin hayali cann dostu olduundan beri gzm ile gnlm arasnda macera eksik deil. 3 Merhem urma haste glm yarasna ey tabb Derdidr matlb olan yohsa dev eksk degl Ey tabib! Hasta gnlmn yarasna merhemle tedavi yapma. Talep edilen (o sevgilinin) derdidir. Yoksa deva eksik deil. Tb- dilden hum aup emme varur hayl Shil-i deryda bilr kim hev eksk degl Hayal, gnln hararetinden ahm anp gzme ular.Bilir ki, denizin kenarnda rzgar eksik deil. Pyml-i zlfi iken dest-gr olsa gzi Ta degl her gede merd-i Hud eksk degl Sa ayak altnda kalm iken gz yardm etse buna almaz. nk her kede ermi kii eksik olmaz. 6 Hslum kuda ey dilber sorarsa rz u eb Cnda sz u snede h ile v eksk degl Ey sevgili! Gece gndz aknda elde ettiimi sorarsan: Canda ate ve gsmde ah ile vah eksik olmaz. 7 Gh hecr geh rakbinden eker drl cef Adniy her kanda ise bir bel eksk degl Ey Adni! Bazen (sevgiliden) ayrlma ve bazen de rakibinden trl cefa eker.Her nerede olursa olsun bir bela eksik deil.
7. cevr: hecr , rakbden: rakbinden , drl cef: cevr cef .

79

GAZEL 55 Mefl filt mefl filn + ++ ++ + 1 Cnn mahallesinde ne dil kim ged degl Milk-i cihna mlikise pdi degl Sevgilinin mahallesinde dilenci olmayan gnl, dnya mlkne sahip olsa da padiah deildir. 2 Dr bigi srrn sadef-i dilde sakla kim N-geh kulagna irir az bel degl nci gibi srrn gnl sadefinde sakla ki, anszn kulana ular. Bu da az bela deildir.

Derd bes ola hecri itme havle kim Mall-i vhide iki illet rev degl Senin derdin bana yeter. (imdi de) ayrln stme brakma..(nk) Allahn hastalkl kuluna iki hastalk uygun deildir. 4 Her bir klnda yz dil-i fte cn eker Bi balu ejdehdur zlf-i d-t degl Her bir klnda yzlerce lgn gnll can eker. ki bklm sa deil, bin bal ejderhadr. 5 deer. Cn virrem kdreti zyil ola diy ok yaayasnu dah gli saf degl Sknts yok olsun diye can veriyorum. ok yaayasnn hala gnl neeli (saf, berrak) deil. 7 Bi cn al bir pmege lutf it didm didi Yok yire zahmet itme ki olur du degl Lutfet, bir kere pmek iin bin can al. dedim. Yok yere zahmet etme. nk bu olacak dua deil. dedi.
7. ki: kim .

Ol mihr mh-ihreye dil old mteri Kim bir klna iki cihn kem-beh degl Gnl, o gne ve ay yzlye mteri oldu. (nk) Bir teline iki dnya

80

Adni ikyet eyleme cevrinden ol meh Yr cefs mihr vefdur cef degl Ey Adni! O ayn eziyetinden ikayet etme. (nk) sevgilinin eziyeti, sevgisi ve vefasdr. Yoksa eziyet deildir.

GAZEL 56 filtn filtn filtn filn + + + + 1 Gl yzden ayru ddm glsitn neylerem Sensz ey rm- dil cn chn neylerem Ey gnl ssleyen(sevgili), gl yznden ayr dtm. Gl bahesini ne yapaym? Sensiz can ve dnyay ne yapaym?

igde mcersn glm arz itmege Gzlerm yandan zge tercemn neylerem Eiinde gnlmn macerasn arz etmek iin gzlerimin yandan baka tercman ne yapaym? 3 ki lemde yzden gayre ger kla nazar Kana gark idp gzmi bir gr an neylerem ki alemde eer (gzm) yznden bakasna bakarsa gzm kana gark edip bir bak ki, onu ne yaparm?

Lebler ydna cn dem-be-dem n itmege Hn- dil varken arb- erguvn neylerem Ey can gibi kymetli sevgili! Senin dudann anlmasyla daima imek iin gnl kan varken erguvan renkli arab ne yapaym. 5 Lle-yi sahr nedr ey glbn-i bostn- nz Gn yz olmazsa mh- smn neylerem Ey naz bahesinin gl bahesi! ldeki lale nedir? Senin gl yzn olmazsa gkyznn ayn ne yapaym!

1. 3. 4. 5.

rm- dil: rm- cn HK. HKde 3. beyit yok. hn- dil varken arb- : hn- dildr idgm ben HK. lle-yi: lle v , olmazsa:olmasa HK.

81

Cn kurbn iderem didke dil sayd itmege Gamze v ebr yiter tr kemn neylerem Gnl avlamak iin can kurban ederim, dedike gamze ve ka yeter. Ok ve yay ne yapaym! 7 Adnin blbl bigi efgnla zikri bu kim Gl yzsz lle-yi bg- cinn neylerem Adninin blbl gibi inleyerek seni anmasnn sebebi; gl yznsz cennet bahesinin lalesini ne yapacan bilmemesidir.

GAZEL 57 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

lem drr ile lalin gzlermden salmam T ki ku bahrine gavvs oluban talmam Senin aknn denizine dalg olup daldmdan beri dnyann btn inci ve lallerini gzlerimden salmm.

Hl-i anber-bru gl yz zre greli Nokta bigi devr iinde b-ser p kalmam Anber saan benini gl yznn zerinde grdmden beri devr iinde nokta gibi basz ve bacaksz kaldm. 3

Kanlu yaum srrum f itdgiyn leme Aclkla an gzden ben ayaga salmam Kanl gzyam, srrm dnyaya aklad iin aclk ile gzyam gzden ayaa salmm. 4 Zlf sevds zencrin tolayup boynuma Hayder-ve kapua dervze in gelmiem Senin sann sevdasnn zincirini boynuma dolayp Hayderi (dervileri) gibi kapna dilencilik iin geldim.

2. bigi: gibi M1M2M3. 3. ackla: aclgla M2M3,acdugndan HK, ben: - M1M3HK. 4. zencrin: zencrini M3, tolayup: tola M3, kapua: tapua M1, dervze: deryze M3, dervze HK.

82

Devr iinde cra-y cm- lebden mest olup Adniyem kim e-yi nms taa almam Adniyim ki, devr iinde senin dudann kadehinin yudumundan sarho olup namus iesini taa aldm.

GAZEL 58 Mefl filtn Mefl filtn + + + +

Glende gl yzn blbl bigi terennm Geri ki eyledm ok h itmed terahhum Gl bahesinde senin gl yzn iin blbl gibi ok terennm eyledimse de (sen) hi acmadn. 2 Yz grrken ay u hrde bakmadugum Budur ki su katnda ciz degl teyemmm Senin yzn grrken ay ve gnee bakmamamn sebebi: Su katnda teyemmm caiz olmaz. 3

Merhem yirine em zahm urd yregme Ya og ola bana merdmlik itdi emm Merhem yerine gzn, yreimi yaralad. Ya ok olsun ki gzm bana insanlk etti.. 4 Kanlu yan akdup def itdi glm odn nsnlg olur ii anu kim ola merdm Kanl yan aktp gnlmn ateini defetti.Merdm(nsan,gz) olann ii insanlk olur. 5

Yr dehn srrn kef idemez kimesne Yok yire Adny sen h eyleme tevehhm Ey Adni! Kimse sevgilinin aznn srrn kefedemez. Bo yere sen hi kuruntuya dme.

1. 2. 3. 4. 5.

bigi: gibi M2, ki: kim M1M2M3, eyledm: eyledi M1, eylerem HK, terahhum:- HK. ay u: ey meh M2M3, ey ay M1. insnlg: insnlk M2HK. bu beyit M1de yok, ok: og . Adniy: Adniye M2, eyleme: itmegil M3.

83

GAZEL 59 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

Cn ceml emin pervnesidr dostum Dil mselsel zlf dvnesidr dostum Dostum! Can, senin cemalinin mumunun pervanesidir. Gnl, mselsel sann lgndr. 2 Al emnet glmi cevrle vrn eyleme Kim sen hayl-i hayln hnesidr dostum Dostum!Emanet gnlm al. Eziyetinle harap hale getirme. nk gnlm senin hayalinin srsnn evidir. 3 Cn u dil derd gamula in olaldan ki lem anlarun bgnesidr dostum Dostum! Can ve gnl, senin derdin ve gamnla tantndan beri iki alem onlarn yabancsdr. 4

Yolua cn u cihn virdgme budur sebeb Baa cevr itdg krnesidr dostum Dostum! Senin yoluna canm ve dnyay vermemin sebebi; bana eziyet ettiinin kranesidir. ( iyiliini bilme alametidir.) Kasr- cennet bigi mamr olsardur dyim Ol gl kim kuu vrnesidr dostum Dostum! Senin aknn viranesi olan gnl, cennet saray gibi daima bayndr olacaktr. 6 Kanlu gamze susamd lebden soraram Kim kaan ol tene kana kanasdur dostum Dostum! Senin kanl gamzen susamt. Dudandan soruyorum: Ne zaman o susam(yan bak) kana kanacaktr.
1. 2. 3. 4. 5. 6. zlf: zlfn HK. hayl-i: hayli M1. derd: derd M2M3. baa: kim baa M2HK, itdg: itdg M2M3HK. bigi: gibi M2M3HK, olsardur: olupdur HK, ol: her M3. kanlu: kanuma M1M2HK, susamd:sormd , susamdur HK, ol: ol HK.

84

Ger terahhum eylemezse Adni yz emine kbet pervne bigi yanasdur dostum Dostum! Eer acmazsan Adni, sonunda yznn mumuna pervane gibi yanacak.

GAZEL 60 feiltn feiltn feiltn feiln ++ ++ ++ ++

Tg-i derdile dilersin dilmi hme miyem Dest-i cevrile bkersin bilmi nme miyem Ben kalem miyim ki dert klc ile gnlm diliyorsun. Ben mektup muyum ki eziyet eli ile belimi bkyorsun. 2

Ko beni zr olayn zlf ucnda nie bir Baumu katna el uzadasn hme miyem Beni brak da sann ucunda inleyeyim. Ben kalem miyim ki bamn kesilmesine el uzatyorsun.? 3 Kz- hasretle tenm tograd hayyt- cihn Y Rab endmna cevr-i feleg cme miyem Dnyann ylanlar hasret makas ile tenimi dorad. Ey rabbim, felein eziyetinin vcuduna elbise miyim? 4 Bilmezem aklum sevd alal kim meftn Bu lebi pisteye ya ol gzi bdme miyem Aklm sevda aldndan beri bu duda fstk ve o gz ipek kurdu olana meftun muyum? bilmiyorum. Mgi bezetdgme zlfine pr-n oluban Didi uzatma diln baa nedr me miyem Miski sana benzettiimde karmakark olup Bana dilini uzatma. Ben ame(ben, barts) miyim? dedi.
7. 1. 2. 3. 4. 5. eylemezse: klmaz ise HK, pervne bigi: ku odna M2, bigi: gibi M3HK. tg: tg u HK. olayn: oluban HK, ucndan: ucnda M2. tograd: dograd HK, hyyt- cihn: hytuma firk HK, cihn: firk M1M2M3, cevr: devr HK. ol: ya ol M1M2M3, gzleri: gzi M1M2M3, bu beyit HKde yok. mgi:mke M1M2, me: ne M3, bu beyit HKde yok.

85

Meclis-i hs rakb koyuban ma varam He ben sencileyin let-i hengme miyem Ey rakip! zel meclisi brakp umumi meclise mi varaym? Haa, ben senin gibi kavga vastas mym? 7 Adniy kimse beni bilmedi hecr ile esr Serv-i zde mi y mh- gl-endme miyem Ey Adni, kimse benim ayrlk ile esir olduumu bilmedi.Azade selvi mi ya da gl boylu ay mym?

GAZEL 61 Mefl fil t mefl filn + ++ ++ +

Ney gibi nice bir gam ilinden fign idem Hodur ki yz suyyla teslm-i cn idem Ney gibi ne zamana kadar gam lkesinden inleyeyim. Hotur ki, yz suyuyla can teslim ediyorum. 2 rem mi ol gne ki ka yyna gnl Kurbn olup gzi okna cn nin idem Ey gnl! O gnee ular mym? Kann yayna kurban olup gznn okuna canm hedef yapaym. 3 Gamze helk idp dil cn geldi sneme Kanlularndan an diler kim nihn idem Senin gamzen helak ettii iin gnl ve can sineme geldi. Kanllarndan saklamam istiyor. 4 Zlf ruhu hayliyile rz u eb gerek Virdm dilmde sre-yi Nr u Duhn idem San ve yanann hayaliyle gndz ve gece virdimin dilimde Nur ve Duhan sresi olmas gerekir.
varam: virem M2. hecr: mihr M1M2M3. gibi:bigi HK, olup: idp M1M2M3HK, gzi: ka M1, gz M2, okna: ohna HK. virdm: virdi M2, nr u: nr M3.

6. 7. 1. 2. 4.

86

Yzle kamet variken vech olmaya Yd- sanavber heves-i glsitn idem Senin yzn ile boyun var iken, selvi aacn anmaya ve gl bahesine heves etmeye sebep kalmaz. 6

Yaum bigi arama girer yrla rakb eytn aradadur an ister ki kan idem Rakip, gzyalarm gibi sevgili ile arama girer. Kan dkmemi isteyen eytan aradadr. 7 Dirmi yolumda cnn Adn dirg ider lem komayam an ben hr yalan idem Adni yolumda cann esirgiyor. diyormu. brakmayaym.Sonunda (sylediklerini) yalan edeyim.

leyim

de

GAZEL 62 Mefl mefl mefl feln + ++ ++ +

krne gerek terk-i ser cn ten itmek Ger mmkin ola kyn bir dem vatan itmek Eer mahallesini bir an olsun vatan edinmek mmkn olsa, teekkr olarak ba ve can terk etmek gerekir. Kan itdgme hancerini dilde gcenmi Ya hoca md kasd- ser cn ten itmek Hanerini gnlde kan ettiime gcenmi. Ba, can ve teni ldrmeye kalkmak ho muydu? 3 Tgna libs eyledgm hn- cigerm Uryna bu kim hayr-durur prehen itmek Klcna ciger kanm libas yapmamn sebebi udur: plaa gmlek yapmak hayrdr(iyiliktir). 2

6. bigi: gibi M1M2, ister: isder M1. 7. yoluda: yolumda M1. HKde 5.,6. ve 7. beyit yok. 1. hoca: ho M1, md: mdur M2. 3. cigerm: cigerden M1.

87

Glende boyu servine ykndgini gr Drmedi andan bu ii nrven itmek Gl bahesinde boyunun servisine benzemeye altn gr. Gl bahesinde senin selvi boyuna zendiini gr ki, selvi onun iin bu ii yapmay drmedi. 5 Yzle yaagu variken bg- cihnda B-vech-durur yd- gl ysemen itmek Dnya banda yzn ile yanan var iken, gl ve yasemini anmak bounadr.

Cn virmegile yolua gln ho olursa Sen ehden an dimek ben bendeden itmek Yoluna can vermekle gnln ho olacaksa, bunu sen padiaha demek ve ben kuluna yapmak (der). 7 Yz buldusa itine hem-ser dirilirsin Hadd mi durur ibu ii Adni sen itmek Yz buldunsa, itine arkada olarak dirilirsin. Adni, senin bu ii yapman haddin midir?

GAZEL 63 feiltn Mef iln feiln ++ + + ++

1 yanar. 2

Dil yanar b-nigr oldugun Nola fasl- bahr oldugun Bahar mevsimi olsa, bundan ne kar? nk gnl, sevgilisiz olduu iin

Biden artuk durur vefsn uman Neylesn bir nigr oldugun Bir gzel olduu iin neylesin! Vefasn uman binden fazladr.

5. cihnda: cinnda M2, yd-: yd u M2. 6. dimek: dimeg M2. 2. bu beyit de yok, artuk durur: artukdur M2, vefsn uman: vefs anu M2.

88

Serv-i zde esri durur Ne var ad enr oldgun Ad nar olmusa bunda ne var? O salna salna yryen selvinin esiridir. Dil-i gamgn heme hurremdr Hem-dem-i derd-i yr oldugun Gaml gnl, sevgilinin derdinin arkada olduu iin daima neelidir Gnderr milk-i cna gam erisin Saklar an kenr oldugun Can memleketine gam askerini gnderir. Onu deniz kys olduu iin saklar. Anbern zlfine kaan bezer Nola mg-i tatar oldugun Anber kokulu sana nasl benzer? Tatar miski olsa, bundan ne kar? Gam yimez Adni kavl-i addan arh- acm cebbr oldugun Adni, hayvan felek zorba olduu iin dman sznden gam yemez.

GAZEL 64 Mefl mefl mefl feln + ++ ++ +

1 yanar. 2

erh itse gl szla hl-i cigerinden Odlara yanar iki cihn bir haberinden Gnl, cier halinden ate ile aklasa iki dnya bir haberinden atelere

Yandum yaumu hla dek turmadugndan G grmek acym kii perverdelerinden Gzyamn ah ile sakin durmadn ne yapaym. Kiinin yetitirdiklerinden g grmesi acym.

5. erisin: eris M2. 6. zlfine: zlfe M2, mg-i tatar: mg-nisr M2. 2. turmadgndan : durmadgndan M1.

89

Tenh koyup ol meh beni nz ile gnilse Ylduz salur her yaa emm gherinden O ay(gibi sevgili) beni yalnz brakp naz ile ynelse, gzmn mcevherinden her yana yldz salr. 4 Bir yire kadem bassa ne si-dem olur kim Bi mrde olup zinde-turur reh-gzerinden sa nefesli (sevgili) bir yere ayak bassa getii yerden binlerce l dirilip ayaa kalkar. 5 rn szidr agz vcdna olan dl L-bdd bilinr zt- messir eserinden Aznn varlna delalet eden tatl szdr. Elbette etkili(eser sahibi) kii eserinden bilinir. 6

Grmezdi ksfun sebeli zahmetini gn Ger zerrece girse gzne hk-i derinden Eer kapsnn toprandan gzne zerrece girseydi, gne, gne tutulmasndan dolay gze inen perdenin zahmetini grmezdi(ekmezdi). 7 Gzm yan elden koma gher gerek ise Bahreyni gezp imdi gelpdr seferinden nci gerekiyorsa gzmn yan elden brakma. Denizleri gezip seferinden imdi gelmitir. 8 hy-y mevt itse ne ta eme-yi hayvn n itdi hud myesin agzu ekerinden Hayat emesi, lleri diriltse buna almaz.nk Tanr mayasn senin aznn ekerinden yapmtr. 9 Grmek dilese mrde dirildgini yr Tr eyle revn Adniye gamze seherinden Ey sevgili,lnn dirildiini grmek istersen, yan baknn seherinden ok gnder.

3. 4. 6. 7. 9.

nz ile: gn bigi M1, gibi M2, yaa: yire M1M2, emm: gzm M1M2. turur: durur M1M2. sebeli: - M2. gerekise: ger ise M2. dilese:dilesin M2, mrde dirildgini: mrdeler hlini M1M2, tz: tr M1M2.

90

GAZEL 65 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + 1 Cn u baa kalmasun lemde cnn isteyen Mbtel olsun glden derde dermn isteyen Dnyada sevgili isteyen can ve baa kalmasn. Gnlden derde derman isteyen mptela olsun. 2

Tlib-i cennet olan itsn ser-i kyn makm Zlfin kfrini dn idinsn mn isteyen Cenneti isteyen, sevgilinin mahallesinin ban kendisine makam yapsn. man isteyen, sann kfrn din edinsin. 3 Hk- py- dilberi cnile elden komasun Hzr bigi zulmet ire b- hayvn isteyen Hzr gibi karanlk iinde hayat suyu (bulmak) isteyen, sevgilinin ayann topran can ile elden brakmasn.

Yzi devrinde gze dyim teselsl grinr Zlfine klsun nazar bu kavle burhn isteyen Yznn devrinde gze daima silsile grnr. Bu sze delil isteyen, (o sevgilinin) sana baksn. 5 Zahmet-i cevrin eker her kim diler cn rhatn Hem-dem idinr gamn gnlini dn isteyen Can rahatl isteyen herkes eziyetinin zahmetini eker. Gnlnn mutlu olmasn isteyen gamn arkada edinir. Lle-ve sahn- emende komasun elden ayag Glsitnda kendyi gl bigi hndn isteyen Gl bahesinde kendisinin gl gibi glmesini isteyen, lale gibi bahede kadehi elinden brakmasn. Mh-rlar mihrine Adn bigi itsn heves Cn u dil mamresin cevrile vrn isteyen Can ile gnl bayndrlnn eziyet ile harap olmasn isteyen, Adni gibi ay yzllerin sevgisine heves etsin.

6. kendyi:kendi , bigi: gibi .

91

GAZEL 66 feiltn feiltn feiltn feiln ++ ++ ++ ++

Ne revdur yine agyr saa yr idesin Nie bir ey bt-i zer beni zr idesin Yine bakalarn kendine yar etmen reva deildir Ey Azer putu, beni ne zamana kadar inciteceksin? 2

B-vef idge cmle cihn hiddr Nola ger hkmile sen yok yire inkr idesin Vefasz olduuna btn dnya ahittir. Eer sen hkmile yok yere (bunu) inkar etsen, ne kar? 3 Ykdugu yetmedi mi y u tarab hnesini Ki gamu dah gl milkine mimr idesin Yeme-ime evini yktn yetmedi mi? Gamn da gnl lkesine mimar tayin ediyorsun. 4 Nie bir bagrumz kan idesin cnuun Demidr haste gl derdine tmr idesin (Ey sevgili!) Cann iin, ne zamana kadar barmz kan yapacaksn? Hasta gnln derdini tedavi etmenin zamandr. 5

Gamzesi tg eger cn dileye boynu tut Ey gl olmaya kim baua bir kr idesin Eer yan baknn klc, can dilerse boynunu tut. Ey gnl, ban iin bir i yapsan olmaz m? 6 Rst kmet haddi variken vech degl Heves-i serv hev-y gl-i glzr idesin Dorusu boyu ve yana varken selviye heves etmek ve gl bahesinin glne ak olmak bounadr.

2. 3. 5. 6.

yire: diy . ykdugu: ykduguu . tut: dut . kaddi: haddi , gl-i: gl .

92

Adny kymeti bilmedi n terkini ur B-vefyile ne lzm satu bzr idesin Ey Adni, kymetini bilmedii iin vazge. Vefasz ile alveri etmek gereksizdir.

GAZEL 67 Mefl fil t mefl filn + ++ ++ +

Glenden usanur ruhna bir nigh iden Kimdr gne yzi variken meyl-i mh iden Yanana bir kere bakan, gl bahesinden bkar. Gnein yz varken aya meyleden kimdir? 2 Haddinde zlfi muztarib oldug ta degl Hc te zre dilene mi cygh iden Sann yananda ztrap iinde olduuna almaz.nk hi ate zerine oturan dinlenir mi? 3

Kurtlmad sanda gzinden gl gerek Kim fitneden emn ola m penh iden Gnl, sanda gznden kurtulmad. nk geceyi kendine snak edenin fitneden emin olmas gerek. klaru gnin eb-i tr eylemek diler ynesine gn yzin karu h iden Senin gne yznn aynasna kar ah eden , aklarn gneini karanlk gece yapmak ister. 4

Dilber yolnda cn u cihn terkini urup Hr olsun it bigi heves-i izz ch iden Mevki ve makama ulamay arzulayanlar, sevgilinin yolunda can ve cihandan vazgeip it gibi hakir olsun.

2. oldug: oldg M2, ta: gam M1M2. 4. yzin: yz M1M2, karu: kar M2. 5. Hr: hor M1M2, bigi: gibi .

93

Anber saua mg-i ht hem-demm dimi Bu lfdur cihnda yzini siyh iden Hta miski, senin anber kokulu sana arkadam demi. Dnyada yzn kara eden bu laftr. 7 Gn bigi tc- fark- ser-i smn olur Bana ayagu tozn ey meh klh iden Ey ay(gibi parlak sevgili)!Senin ayann tozunu bana klah edinen, gne gibi gkyznn bann farknn tac olur. Ger crmise mahabbet ey hr Adnye ldr kim oldur arada evvel gnh iden Ey huri! Eer sevgin Adni iin gnahsa, ilk nce arada gnah eden odur.(Onu) ldr.

GAZEL 68 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + 1 Bezm-i gamda yandugum ol dem olsardur yn Kim dernden sz u derdile idem h u fign Gnlden ate ve dert ile ah edip inlediimde gam meclisinde yandm o zaman belli olacak. 2

Gleninden yz bir goncedr bg- behit Bu sebebdendr ki meyl ider aa iki cihn Cennet bahesi yznn gl bahesinden bir goncadr. Bu sebepten iki alem ona meyleder. 3 T gzm grdi dehnula kau yayn dil Tr-ve elden kup cn bigi old b-nin Gzm, senin azn ile kann yayn grdnden beri; gnl ok gibi elden kp can gibi iaretsiz oldu(yok oldu).
Siyh: M2. bigi: gibi . Adniye: Adniyi M1M2, kim oldur arada evvel: ki evvel arada oldur M1M2. gamda: gamdan M2, yandugum: neydgm , sz: sz u M2M3. gleninden: gleninde M2, yz: yz , goncedr: zerredr , ider: eyler M2. r-ve: tr-ve M2M3, bigi: gibi M2M3.

6. 7. 8. 1. 2. 3.

94

Mihri nice bezedem yze ey meh kim degl Serv-kadd lle-hadd gl-ruh gonce-dehn Ey ay(gibi parlak sevgili!)! Gnei yzne nasl benzeteyim? nk o selvi boylu, lale ve gl yanakl, gonca azl deil. 5

Didm humdan yz zlfle pinhn eyleme Didi gice bd esse emi iderler nihn Ahmdan yzn san ile saklama. dedim. Gece rzgar esse mumu saklarlar. dedi. 6 T dilinde hmen c tutd sevd-y hattu Zlf-i mgn bigi olm-durur anber-fen Senin ayva tylerinin karal, kalemin dilinde yer tuttuundan beri, misk kokulu san gibi anber sac olmutur. 7 Cn virrken yz sr iigine kim derv olan Adny gitse kapudan evvel per sitn Ey Adni! Can verirken eiine yz sr. nk dervi olan (bir yere) gitse kapdan nce eii per.

GAZEL 69 mefln mefln feln + + + Gzm yana rahm it srme derden Ki merdm-zdedr dmi nazardan Gzyama ac da kapndan srme. nk nazardan dm insanoludur. ol hdur gz kim bir nazarda Dil cn sayd ider bi r- nerden Gzn, bir bakta bin tane erkek aslandan can ve gnl avlayan bir ahudur. Nin men itdi yr tr-i zahmn mmdm bu md binm siperden
iderler: eylerler M2, klurlar . dilinden: dilinde M3, bigi: gibi M2M3. iiginde: iigine M3, derv olan: dutsn elin M2. nazardan: nazarda M1M2M3. mmdm: mmzm .

5. 6. 7. 2. 3.

95

Niin sevgilinin yaralayc okunu yasaklad? Benim siperden umduum bu muydu? 4 Dil-i cnndan umma ey gl rahm Ki bitmez verd-i ter hergiz hacerden Ey gnl! Sevgilinin gnlnden sana acyacan umma. nk tata asla taze gl yetimez. 5 Hayl-i lal-i dr-pula emm Dker yktla mercn gherden Gzm, inci rten dudann hayaliyle mcevherden yakut ile mercan dker. Ben ol zhre-cebne mteryem Kelme suna hrdi kamerden Ben o zhre alnlya mteriyim.nk elime gnei aydan sunar. Yolnda dilber cn virmegin Ey Adn hazer eyle hazirden Ey Adni! Sevgilinin yolunda can vermek iin korkup ekinenden sakn.

GAZEL 70 Mefln Mefln Mefln Mefln + + + + 1 Untdysa nola yrm beni lutf vefsndan Bihamdillh ki her dem yd ider cevr cefsndan Sevgilim, beni lutuf ve vefasndan unuttuysa bundan ne kar? Allaha kr ki, her zaman eziyeti ile beni anar.

Siyeh-p oldugum hum bigi her dem budur yaum Kzl kanlara boyand gzm mcersndan Ahm gibi her zaman siyahlara brnmemin sebebi; gzyamn gzmn macerasndan kzl kanlara boyanmasdr.

6. ben: men M2, hrd : hrd(i)M1M2M3, hrdi . 7. yolnda: yolna M1. 1. yrm beni : dilber bizi , lutf u vefsndan: cevr cefsndan . 2. oldugum: oldgm M2, hum bigi her dem budur: her dem bu kim hum bigi M1M2, budur: bu kim .

96

Habbmn rakb nini n itdgm her dem Bu kim bal isteyen kii hazer itmez belsndan Sevgilim iin rakibin zehrini imemin sebebi udur: Bal isteyen kii (arnn) belasndan ekinmez. 4 Benmn dirler imi yri terk itdm ne rem var Hals olmaz cihnda kimse halku iftirsndan Benim: Sevgiliyi terk ettim. Ne arem sylerlermi.Dnyada kimse halkn iftirasndan kurtulmaz.

var

(ki)...dediimi

Dil-i bmra lutf eyle lebden em buyur cn Ki derd aa yigrekdr etibbnu devsndan Ey sevgili, hasta gnle lutfeyle de dudandan ila buyur. nk hekimlerin devasndan senin derdin ona daha iyidir. 6 Benefe zlfe ykndgiyn hkimi dehr Dilin bzr iinde gezdrp ekdi kafasndan Dnyann hakimi, meneke senin sana yknd iin dilini pazar iinde gezdirip kafasndan ekti.

7 sakn.

ende Adn-yi dil-hasteyi cevrile ldrme Bu kim derv olanlaru hazer eyle dusndan Hasta gnll Adniyi eziyet ile ok ldrme. Dervi olanlarn duasndan

GAZEL 71 Mefl mefl mefl feln + ++ ++ +

Hecrde kat haste yatur dil nideyin h Olmad visl aa hsl nideyin h

tdgm: itdigm M2, itmez: klmaz M1M2. tdm: itdi M1M2. Lebden: gamudan M1M2, buyur: yetr M2. bu kim: begm M1M2. (M1M2de beyit sras: 1-3-4-5-6-2-7) 1. olmad: olmazsa HK.

3. 4. 5. 7.

97

Senin ayrlnda gnl, ok hasta olarak yatmaktadr.Ona visalin nasip olmad.Ah, ne yapaym! 2 Lalden eger irmez ise cnuma tiryk Old gam- hecr hem ktil nideyin h Senin lalinden canma panzehir ulamazsa senin ayrlnn gam katil olacak.Ah, ne yapaym! 3

Dil blbli gl yzi grmek diledke Miskne olur snbl hyil nideyin h Gnl blbl, gl yzn grmek istedike miskine(zavall) snbl perde olur. Ah, ne yapaym! 4 Zencr sau boynna halku salal bend Bir hl bilr kalmad kil nideyin h Zincir san, halkn boynuna zincir saldndan beri akll kimseler arasnda bir hal bilen kalmad. Ah, ne yapaym! 5

Bunca hak sbit ki kapuda kuluu var Ey eh kamu ola bigi btl nideyin h Ey padiah senin kapnda kullarnn bu kadar hakk olduu sabitken, ah ne yapaym ki tamam boa gitti. 6 Bir kul ki sen yolua sarf eyleye mrin Didrme aa ey eh-i dil nideyin h Ey adil padiah! Senin yoluna mrn harcayan bir kula Ah, ne yapaym!dedirme. 7

Kahr eyledgi dost bu Adnye nedendr Lutfna meger olmad kbil nideyin h Sevgilinin bu Adnye eziyet etmesi niyedir? O galiba sevgilinin ihsanna lyk olamamtr. Ne yapaym ah!

3. 5. 6. 7.

yzi: haddini HK. 5b: ola gibi ey eh kamu batl nideyin h HK. kul: bende HK, sarf eyleye: kamu sarf ide HK. Adn y dost nedendr: dost bu Adnye nedendr HK. HKde BEYT SIRASI: 1-2-3-4-6-5-7

98

GAZEL 72 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

Bg- hsn ire boyu tek serv-i dil-c bitmeye Glen-i cnda ruhu-ve verd-i ho-b bitmeye Gzellik bahesinde senin boyun gibi bir gnl eken selvi bitmez. Cann gl bahesinde senin yanan gibi ho kokulu gl bitmez. ten snemde oldug hayli zlfn Tuhfedr od yakdug yirde gerek m bitmeye Ateten gsmde sann hayalinin olmas alacak eydir! (nk) atein yakt yerde kln bitmemesi gerekir. 3 Gz yandan glm zahmn sakndugum budur Kim geezlikle cerhat n kapa su bitmeye Gnlmn yarasn gzyandan saknmamn sebebi udur: Yara su kaptnda kolaylkla kapanmaz. 4 Didm ldr rzyam tek lutfla bir bse vir Hm idp didi ki kan ii bite bu bitmeye ldr, razym. Yeter ki, lutufla bir pck ver. dedim. fkelenip Kan ii biter, bu bitmez. dedi. 2

yknrmi zlf-i anber-brua utanmadn Greyim kim omaya mg-i siyeh-r bitmeye Senin anber saan sana utanmadan benzemeye alrm.flah olmayan, kara yzl miskin bitmediini greyim. 6 Glsitn- hsn iinde kmet-i cnn bigi T kymet rst bir serv-i dil-c bitmeye Gzelliin gl bahesinde sevgilinin boyu gibi kyamete kadar, dorusu, bir gnl eken selvi bitmez.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

ire: zre M2. yakdug: yandug M1M2. budur: bu kim M2, n: kim M2. tek: dek M1M2M3. greyim: greyin M1. bigi: gibi M2.

99

Adny ol hr- meh-rnu eger kaddin gre Hacletinden togrulup tb-y mn bitmeye Ey Adni! Cennet tubas, eer o ay yzl hurinin boyunu grrse utancndan dorulup bitmez. GAZEL 73 Mefln Mefln Mefln Mefln + + + +

Bana bir ilm kef old sen hsn kitbnda Ki yz bi akl cizdr anu bir fasl- bbnda Senin gzelliinin kitabnda bana bir ilim kefoldu.Bu kitabn bir blmnde yz bin akl arm vaziyettedir. 2 Eger nr- hev ire revn cn klam teslm Ruhu mihriyile gller bite sinm trbnda Eer senin aknn ateinde yryen can teslim edersem(lrsem), yanann sevgisiyle mezarmn topranda gller biter. 3

Bana dny ukbda yeterdi izzet hrmet Eger itiyile yru olaydum yr bbnda Eer sevgilinin itiyle sevgilinin kapsnda olsaydm, bana dnya ve ahirette bu itibar yeterdi. 4 Nola gizlense gn yz mselsel zlf altnda Ki rendr nihn olur kamer gice nikbnda Gne (gibi parlak) yzn mselsel sann altnda gizlense bundan ne kar! Ay parlaktr; ama gece perdesinde gizlenir(kaybolur). 5 Aceb mi vaslua irmek haylin itdise Adn Ki sultnlga irir ged yalanc hbnda Adni, sana kavumay hayal etdiyse buna alr m? nk dilenci, yalanc uykusunda sultanla ular.

7. 1. 2. 3. 4. 5.

hr-: hr u M1, togrulup:togru bil M1M3. fasl-: fasl u HK. hev: hev M1, cn klam teslm: teslm-i cn itsem HK. izzet hrmet: hrmet izzet M1, izzet-i vuslat M2, itiyle: itile HK, yru:yrumu HK altnda: iinde HK. sultnlga: sultnlgla M3, Hwbnda:Hbnda HK.

100

GAZEL 74 Mefl mefl mefl feln + ++ ++ +

Zlf nie kllar dvne klup h imdi baa tolad tevekkelt alellh Ah ki, san nice akllar delirtmitir. imdi tevekkelt alellah(iimi Allaha braktm.) lafz etrafm sard. 2 Ey mihr-cebn sini bu vechile gren dir Tcile kab geydi yire gkden inp mh Ey gne aln(l sevgili)! Seni bu yz ile gren: Ay, gkten yere inerek ta ile kaftan giydi. der. 3

Cn greli yzi dil vird idnpdr Zlf ruhuu zikrini her m seher-gh Ey can!Gnl, senin yzn grdnden beri her akam ve sabah senin sann ve yanann zikrini durmadan tekrarlamaktadr. 4 olur. 5 Adn yolua cn u serin virdgi bu kim El-abd ve m-yemlikh kne li-mevlh Adninin senin yoluna cann ve ban vermesinin sebebi: nsan ve insann sahip olduu eyler Allahndr. ayetidir. Sultn- d-lem durur ol bende ki yru Hem-demlige kuynda bulur itiyile rh Sevgilinin mahallesinde iti ile arkadala yol bulan kle iki alemin sultan

GAZEL 75 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

1. 2. 3. 4. 5.

killeri: klar HK, tolad: dolad HK. mihr-cebn:mihr-i hsn HK, zlfi: yzi HK. hem-dile: hem-demlige HK, bulur: bula . virdgi bu kim: virdi didi kim HK, Yemlikh: f-yedih M2, m-yemlikh: m-yemlikh ve M3.

101

Cn neylerdi dil-i b-re cnn olmasa Blble lem kafesdr ger glistn olmasa Biare gnl, sevgili olmasa can neylerdi? Gl bahesi olmasa blble dnya kafestir. 2 ldrem didgine hr peimn old h Nolayd hblar b-ahd peymn olmasa Ah ki, ldreceim dediine sonunda piman oldu. Gzeller szlerinde durmayan olmasa ne olurdu? 3 Leblern cn u dilde mcer var korkaram Ol iki hn-rz arasnda bir kan olmasa Senin dudaklarn iin can ve gnlde macera var. Korkuyorum ki, o iki kan dkc arasnda bir kan olmasa. 4 Gzlerme ttit-y hk- py bes durur Ey tabb-i cn ne gam khl-i sfhn olmasa Ey can tabibi! Gzlerime senin ayann toprann srmesi yeterlidir. Isfahan srmesi olmasa gam deil.

Hsn gencnesin yagma klurd hblar Ejdeh-y turre-yi zlf nigeh-bn olmasa Gzeller, senin sann llesinin ejderhas beki olmasa gzelliinin hazinesini yamalarlard. 6

Ik- cnnile dil ol del lfet tutd kim Kk cmle cihn derd olsa dermn olmasa Gnl, sevgilinin ak ile o kadar dostluk kurdu ki, keke btn dnya dert olsa da derman olmasa. Ol kadar old gam- hecrle Adn nizr Kim an bilmezdi kimse h u efgn olmasa Adni, senin ayrlnn gamyla o kadar zayflad ki, ah ve inleme olmasa onu kimse tanmazd.
1. 3. 4. 6. 7. kafesdr: kafesdi HK. cn: em M2HK, hn-rz: hn-rz M2, bir: eh HK. gzlerme: M1, tty-y: tty n HK. k-: derdi HK, tutd: dutd M1, itdi M2. gam u hecrle:gam- kula M3,gam u: gam- M2HK, -: kim HK, nzr: trb HK.

102

GAZEL 76 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++

feiln ++

Grrse gn yz talatn kamer yirine Sezerse ehd leb vasfn eker yirine Kamer eer senin gne yznn parltsn grrse [kendisinde byle bir parlaklk olmad iin] hayflanr. eker senin ehd [gibi tatl] dudann zelliini fark ederse yerinir. 2 Kau kemn ne del atarsa gamze okn Nin ider dil aa cnn siper yirine Kann yay ne kadar gamzenin okunu atarsa gnl, ona cann siper yerine nian eder. 3 Boyu ki serv-i glistn- hsndr ne aceb Ki virdgi baa nr- gam old ber yirine Boyun, gzelliin gl bahesinin selvisi olsa buna almaz. nk bana verdii meyve yerine gam atei oldu. 4 yaklr. 5 ver. 6 rerse boyua serv-i sehi ola myil Grrse lle yaagu verd-i ter yirine Dzgn boylu selvi, senin boyuna ulap lale yanan taze gl yerine grrse meyleder. Harm gzlere kanum hell ideyin Bel derdi dk lutf eyle vir yirine Haydut gzlerine kanm helal edeyim. Bela ve derdini dk. Lutfedip yerine Cefs hnn bah itdgini gayrilere itse derdile dil yaklup ciger yirine Gnl, eziyetinin sofrasn bakalarna bahettiini iitse cier yerine dert ile

2. 4. 5. 6.

del: del kim M2M3, del ki M1, atarsa: ata M1M2M3, gamze: gamze derdile: M1. ideyin: iderm M3, ideyim , bel derdi: cef cevri . verd-i ter: verd ger M1.

M1M2M3.

103

Ayaguu toz girseydi Adnn eline ekeydi gzlerine srme-yi basar yirine Adninin eline senin ayann tozu girseydi, gz srmesi yerine gzlerine ekerdi.

GAZEL 77 Filtn Filtn Filn + + + 1 ne urduka sab n zlfe Cn-fen itmekdr yn zlfe Saba rzgar kvrm kvrm salarn taradka, sana can vermek adettir. Kesdi dil bend-i muhabbet ritesin Tolaaldan ber mkn zlfe Gnl, misk kokulu sana dolatndan beri, muhabbet bann ipliini

2 kesti. 3

Glm ald kasd- mn itmesn Billh ey cn hey di b-dn zlfe Ey can! Senin san, gnlm ald. Bari imanma kasdetmesin. Allah iin dinsiz sana hey de. 4

Zerre-ve ser-geteyem olaldan Mh pister mihr bln zlfe Senin sana ay yatak; gne ise yastk olduundan beri zerre gibi akn haldeyim. 5 Snbli gl zre ey meh tagdup Mihri tezyn itdi tahsn zlfe Ey ay! Snbl gl zerine datp sann vgs iin gnei ssledi. Cn alup dil kapmag ey h u eng
ekeydi: ekerdi M1. bend-i: benden M2M3HK, bendin , ritesin: ritesi M1, mkn:miskn HK. sergeteyem: sergete dil HK. kapmag: kymag M1M3HK, yakmag M2.

6
7. 2. 4. 6.

104

Gzler mi itdi telkn zlfe Ey uh! Sana can alp gnl kapmay gzlerin mi telkin etti? 7 Bezedrse Adn snbl destesin Key hatdur nfe-yi n zlfe Adni, snbl destesini in nafesi (gibi olan) sana benzetirse bu byk hatadr. GAZEL 78 Filtn Filtn Filn + + +

tdgmce ruhlaru evkiyle h Odlara yanar felekde mihr mh Senin yanaklarnn arzusuyla ah ettiim zaman, gkyzndeki gne ve ay atelere yanar. 2

licek ey meh hattu sevdsla Sinm zre bitiser mihr-i giyh Ey ay! Senin ayva tylerinin sevdasyla ldmde mezarmn zerinde ot sevgisi yetiecek. 3 Gn yzden nki yz dndrdi zlf Bu kamer devrinde old r-siyh Sa, senin gne(gibi parlak) yznden yz evirdii iin bu ay devrinde yz siyah oldu. 4 Gn diyeydim saa ey meh-r eger Gn geyp cme urnsayd klh Ey ay yzl! Eer gne elbise giyip klah taksayd da sana gne deseydim. Yandugum bezm-i belda bilmed tmeyince szla efgn u h Gnl yanklyla inleyip szlamaynca bela meclisinde yandm bilmedin.

2. 3. 4. 5.

mihr-i: mihr M2. old: olsun . geyb: geyip M3. yandugum: neydgm M1.

105

Kehrb bigi rakbi dek buyur Kapaym germiyyetile misl-i kh Sen yeter ki, buyur. Rakibi kehlibar gibi hararetle saman p gibi kapaym. Adnyi yd itdn ey hr- behit Sini sevdgi mi olmdur gnh Ey cennet hurisi! Adniyi yine andn. Yoksa seni sevdii mi gnah olmutur? GAZEL 79 mefln mefln feln + + +

Ceml tan ider mihr-i mnre Ruhu indedr meh-tb tre Senin yznn gzellii, parlak gnei ayplar. Senin yanann katnda ay bulanktr. 2 saldm. 3 Lebinden bse itdm eylillh Didi yok h nesnem Tar vire Dudandan ptm.eylillah. Hibir eyim yok, Allah versin. dedi. Tapu yd ideliden bini saldum Hev odyla yz suyn yire Yce zatn beni andndan beri, senin aknn ateiyle yz suyunu yere

Degl nkim beden burc ey dil-i seng Nice dysn gz atdug tre Ey ta gnl! Beden, senin gznn attn oka nasl dayansn? nk beden kale deil. 5 Tolad serv-kaddine gl gr Ne ho zdelik irdi esre
bigi: gibi M1M2M3, kapaym: kapayn M1, misl: hem- M2. mnre: minbere M3, indedr: katndadr . suyn: suy M1, suyn M2. lebinden: lebden M1. nkim: nki HK, dil-i: dili HK. zdelk: zde M1.

6. 1. 2. 3. 4. 5.

106

Gnl, selvi boyuna dolat. Bak ki, esire ne ho serbestlik ulat. 6 Yaum bigi ideyin cst cy Ola kol serv-kmet ele gire Gzyam gibi arayaym.Olur ki, o selvi boy(lu sevgili) ele geer. Hev-y mihrle Adn meh sl Olur pervne ol em-i mnre Adni, gnein arzusuyla ay ve yl o parlak muma pervane olur.

GAZEL 80 Mefl fil t mefl filn + ++ ++ + Bini mushib olmaga komaz habbile Y Rab ne re eyleyeyim ol rakbile Beni sevgiliyle arkada olmaya brakmaz.Ey Allahm, rakibe ne are eyleyeyim. Glende gl yzi gle itdgmde erh Her subh hem-nefes oluram andelbile Gl bahesinde senin gl yzn gle akladmda, her sabah blblle arkada olurum. 3 Zlf hevsna meger iridi bd- subh Kim ho muattar eyledi fk tbile Galiba, sabah rzgar senin sann havasna(arzusuna) ulat. nk gkyzn gzel kokulu bir ey ile tr kokulu yapt. Rahmu olayd eger ol zlf-i ser-ke Bilse ne mkil iler ider ben garbile Keke acman olsayd. O dik bal san, bilsen, ben garibe ne g iler yapar. 2 1

6. bigi: gibi M2M3HK, ideyin: ideyim M3, cy:cyn M3, cy HK, ola ki: ki ola M1M3, ki ol: kol M2. (M1de beyit sras: 1-2-3-4-6-5-7) 1. eyleyeyim: eyleyeyin M3HK, ol: ben HK. 2. itdgmde: eylemekde M1M2M3HK. 4. rahmu:rahm HK.ser-ke: dil-ke M1, iler: ileri HK, ider: diler HK.

107

Gz bigi bu cnum bmr idpdurur Zlfeyn el bir ideli sen dil-firbile Sen gnl aldatan ile el bir ettiinden beri iki(taraftan sarkan) san gzn gibi bu canm hasta etmitir. 6 Olsun iki cihnda gam u derde mbtel Ol dil ki hurrem olmaya cevr-i habbile Sevgilinin eziyetiyle neeli olmayan gnl, iki dnyada gam ve derde mbtela olsun. 7 Adnye em-i veyile bir nazar kla Cn revn ider aa ol-dem dili bile Adniye naz gzyle bir baksa, o zaman ona gnl ile beraber can feda eder.

GAZEL 81 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

Grdgmce anbern zlfi ruh- dildrda Mr- mg-efn yatupdur sanuram glzrda Sevgilinin yananda anber kokulu sa grdke misk saan ylan gl bahesinde yatm sanyorum. 2

Yd klduka leb-i cn-bahu peyd olur Gonce-yi d glistn- dil-i efgrda Mutlu gonca, senin can balayan dudan andka yaral gnln gl bahesinde peyda olur. 3 Lle haddden meger gl-reng b ugurlad Kim drahta saruban gezdrdiler bzrda

5. 6. 7. 1. 2. 3.

bigi: gibi M2M3, bu:ki M3, bimr: vrn HK, sen: ol HK. gam u: gam M2. veyle: vesile M2, bir: n M3, ider: ide M1, dili bile: diliyile zlfi: zlfin M3. cn-bahu:cn-bahua M2, glistn bu: glistn M2, glistn- M1M3, bu beyit HKde yok. gl-reng : gl-reng M2HK.

108

Galiba senin lale yanandan gl renk ve koku ald. nk pazarda aaca sarp gezdirdiler. 4 Ey gzm nr budur iige yz srdgm Kabeyi her kim tavf iderse yanmaz nrda Ey gzmn nuru! Senin eiine yz srmemin sebebi udur: Kabeyi her kim tavaf ederse yanmaz. 5 Zlf ey meh-r ruhuda oldug pr-tb bu Gnde yatduka olur kuvvet ziyde mrda Ey ay yzl! Sann yananda gl olmasnn sebebi udur: Gnete yattka ylanda kuvvet fazlalar. Yaluuz cn aldugn fikr itme ey dil kl hazer Dah nie hle var ol turre-yi tarrrda Ey gnl! Sadece can aldn dnme. (O yankesici satan)sakn. O yankesici sata daha nice hileler var. 7 Adny dildr gna mnsibdr hemn bu drr kim var durur bu nazm- gevher-brda Ey Adni! Sevgilinin kulana uygun olan incinin ayns bu inci saan nazmda vardr. 6

GAZEL 82 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

ksun ol gz kim ya derd ile hnn olmaya Grmesn d yzin her dil ki gamgn olmaya Ya dert ile kanl olmayan gz ksn.Gaml olmayan gnl, sevinli yzn grmesin. 2
4. 5. 6. 7.

Ger murdu cnsa al dek yzme togru bak

iige: ge M1, iderse: eylerse M1M2M3HK. meh-r: dilber HK, ruhuda: ruhudan M1M2M3, yzde HK. dah nie: yz bi anca M2, bu beyit HKde yok. hemn: hemn M2HK, ubu drr: ol drer M1M3. (M1M2M3de beyit sras: 1-2-4-3-6-5-7.) (HKda beyit sras: 1-5-4-3-7)

109

Bu meseldr her ne dilde kn ola dn olmaya Muradn can ise al. Yeter ki, yzme doru bak. Bu meseldir: Hangi gnlde kin olursa din olmaz. 3 Lezzet-i kevserde sz yokdur vel zumum bu kim Lal-i eker-br- cnn bigi rn olmaya Kevserin lezzeti konusunda sz yoktur. Lakin phem; sevgilinin eker saan lali gibi irin olmayacadr. 4

Gl yziyle kmet-i dil-c-y cnn variken Glen iide ne gam ger serv nesrn olmaya Gl yzyle sevgilinin gnl eken boyu varken, gl bahesinde selvi ve yaban gl olmasa gam deil. 5 Hblk milkine sultn olmaga lyk degl Her ne cnn kim aa dilberlik yn olmaya Dilberlik ayin olmayan her ne sevgili ki, gzellik mlkne sultan olmaya layk deildir. 6

Zlf-i cnna hatdur anberi bezetme kim Bir klna kem bah bi nfe-yi n olmaya Sevgilinin sana anberi benzetmek hatadr. nk bir klna bin in nafesi kymet olmaz. Lal-i dr-brun hayliyle ya kanndan h Dem mi var kim Adnn etrf rengn olmaya Ah ki, senin inci saan lalinin hayaliyle yann kanndan Adninin etrafnn renkli(gzel, ho,latif, ssl) olmad zaman m var? 7

GAZEL 83 Mefl fil t mefl filn + ++ ++ +

Dil mrgi ddi n-ki kara zlf agna Konmaz dah cihnda fergat budagna

4. iide: iinde . 1. ddi nki: nki ddi HK.

110

Gnl kuu, kara san ana dtnden dnyada feragat(vazgeme) budana konmaz. 2 Yaumdan zge grmedi hecrde hemdem h endn ki bakd kanlu gzm sol u sagna Ah! Kanl gzm senin ayrlnda sol ve sana o kadar baktysa da gzyamdan baka arkada grmedi. 3

Zlf ki lali tolaup ditrer stine Meryem-durur ki siyi alm kucagna San ki, senin lalini dolap stne titrer.Sanki (Hz.) say kucana alm (Hz.) Meryemdir. 4 ister. 5 Kadd hevs ile zaf itdi serv kim Yirde tayanmaynca turamaz tayagna Senin boyunun ak ile selvi gsz kald.Yerde dayana dayanmaynca (ayakta) duramaz. 6 San-kim gne yzinde Sh ikr olur n katre-yi arak gele ol meh yaagna O ay yanana ter damlas gelince, sanki, gne yznde Sha ortaya kar. Her ha cn virr gzm merdmi dirg An diler ki su koya kend ocagna Gzmn gzbebei her uha can verir.Eyvah ki, kendi ocana su koymasn

Dr dilerine ll-yi manzm Adny Tebh itme ngeh irir kulagna Ey Adni! nci (gibi parlak) dilerine manzum inciyi benzetme. (nk) anszn kulana ular.

3. lali: lal HK. 5. serv: servi HK, tayanmaynca: dayanmaynca , turamaz: duramaz , tayagna: ayagna . 7. ll: lle , irir:iriir HK.

111

GAZEL 84 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++

feiln ++

Gtr nikb yz nrn ikr eyle Zevle sal gni v mh erm-sr eyle rty (aradan) kaldr.Yznn nurunu gster. Gnei zevale salp(sona erdirip), ay utandr. 2 Cigerde gamze okn oda yakayn hele ben Sen de her ne elden gelrse var eyle Hi olmazsa(hele) cierde senin gamzenin okunu atete yakaym. Senin de elinden her ne gelirse yap. 3 Gne tutuldugn ey mh grmek isterise Benefe zlfi gn yzde trumr eyle Ey ay(gibi parlak sevgili)! Gnein tutulduunu grmek istersen, meneke san gne yznde darmadan eyle. 4

Yzin evrdi ho itdi rakb cevrden Var indi her kiiyi kendze yr eyle Rakibin eziyetinden yzn evirdi. Ne ho etti. Var imdi her kiiyi kendine yar eyle. 5 Harb- cn dilerse imret eyleyesin Glde k essn stvr eyle Cann harap olmasn istersen, bayndr eyleyesin. Gnlde akn temelini gl yap. 6 Cihnda isterise ey gl hayt- ebed Ayag topragna ba u cn nisr eyle Ey gnl; dnyada ebedi hayat istersen, ayann toprana ba ve can sa.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

gni v: gnei HK. hele: - M2. tutuldugn: dutuldugn M2, isterse: isderse M1, yzde: yze M1M2, yze HK. indi: imdi HK. k- : k HK. isterise: isderise M1.

112

Biri de Adn gibi gl yzi vasf idemez Gerekse blbli bguda sad-hezr eyle Blbl banda yz binlerce para haline getirsen de, Adni gibi kimse senin gl yzn vasfedemez.

GAZEL 85 Mefl mefln Mefl mefln + + + + Mihr-i ham- ebrs kaddmi d-t itdi yd ay bigi bini engt-nm itdi Kann eriliinin sevgisi boyumu iki kat yapt. Bayram ay gibi beni parmakla gsterilen yapt. Ba virmegidi borcum yoluda bi-hamdillh Boynumdan an gamze tgyla ed itdi Borcum, senin yolunda ba vermekti. Allaha krler olsun ki, onu(borcumu) gamzen klcyla boynumdan eda etti(dedi). 3 Ayrd dil cn bend-i ham- zlfinden Yolnda gele baa bu ii sab itdi Sann kvrml ipinden gnl ve can ayrd. Yolunda gelsin.Bana bu ii saba etti. 4 Kesb itdi bek milkin bu menzl-i fnde Cnn yolna ol kim cnn fid itdi Sevgilinin yoluna cann feda eden, beka mlkn bu fani konakta kazand. 2 1

Hadd lebi evkinden glende benm bigi Hnn-dil olup gonce gl k- kab itdi Gl bahesinde yana ve dudann evkinden benim gibi gonca kanl gnl oldu ve gl elbisesini yrtt.

7. 1. 2. 3. 4. 5.

biri de: kimesne HK. Adn gibi gl yzi: gl yzi Adn bigi M1M2HK. bigi: gibi M2. virmegidi: virmedgi M1, virmedigi M2. zlfinden: zlfden M1M2. cnn yolna ol kim: Cnnun ol dilm kim M1M2. bigi: gibi M2.

113

6 deyin. 7

Katl eylemi it bigi agyr iiginde Eyd kolna kuvvet ho vard gaz itdi Bakalarn eiinde it gibi ldrm. Koluna kuvvet. Ho varp gaza etmi.

Adn demidr cn dildra nisr eyle Ba oynamaga nkim yolnda sal itdi Ey Adni! Can sevgiliye samann zamandr. nk ba oynamak iin sevgilinin yolunda meydan okudu.

GAZEL 86 Mef iln feiltn Mef iln + + ++ ++

feiln ++

Gl imreti gamdan harba yz tutd Cihn seyl-i yaum ucdan uca dz tutd Gnl imareti(bayndrl) gamdan harap olmaya yz tuttu. Gzyamn seli dnyay batan baa kaplad. tr-i gamzesi ey dil nin idindi seni Ho ol ki devlet ikbl saa yz tutd Ey gnl! ho ol ki, yan baknn oku seni nian edindiinden, devlet ve saadet sana yz tuttu. 3 Ya og ola ki firkatde glmi gamdan Untmad kereminden kulag u gz tutd Ya ok olsun ki, ayrlkta gnlm gamdan unutmad. Kereminden gz kulak oldu. 4 Gururla yz ayna bezerem diyeli Zevl iridi gne bezer humuz tutd Gurur ile yznn ayna benziyorum dediinden beri gnee zeval ulat. Ahmz tutmua benzer. 2

6. 7. 1. 3. 4.

bigi: gibi M2. eyle: ide M1M2. tutd: dutd M1M2 (btn beyitlerde). untmad: unutmad M2, u: - M1M2. yz: yzm M1M2.

114

Yolnda bau vir Adny nasiht iit Sadet ol kiin kim cihnda sz tutd Ey Adni, yolunda ban ver.Nasihat iit. Saadet, dnyada sz tutan kiinindir.

GAZEL 87 Mefl fil t mefl filn + ++ ++ +

Mh yknrse gn yze h edeb degl Gn nie bezesn saa kim gonce-leb degl Ay, senin gne yzne benzemeye alrsa bu edepsizliktir.Gne sana nasl benzesin? nk o, gonca dudak deil. 2 rn lebe yknr imi eker meger n kelledr utanmamak andan aceb degl Galiba eker, senin tatl dudana benzemeye alrmasna almaz. nk kelledir, utanmamak ondandr. 3 Su zre ugraduka gelp mh ditreden Gl yz hayli durur tb- teb degl Su zerine uradka ay titreten, senin gl yznn hayalidir. Yoksa stmann harareti deil.

Y yre irrem virrem y gam ile cn Gzm segrdgi bilrem b-sebeb degl Ya sevgiliye ularm ya da gam ile can veririm. Biliyorum ki, gzmn segirdii sebepsiz deildir. 5 Olmaz bu hsn hulk u letfetde ey per Ol kimse kaa mihr ana v mh eb degl Ey peri! Bu gzellik, yaratl ve holukta (kimse) olmaz.nk kimsenin anas gne ve babas ay deildir.

1. 2. 3. 5.

bezesn: bezesin HK. eker meger: meger eker M1M2M3HK, utanmamak: utanmamag HK. gl: gn M2HK, hayli: uyiHK, tb-: tb u M2. u: -M1M2, letfetde: letfetle M1M3HK, v: - M2.

115

Badan ayaga rh- mcessem-durur ten Kim dir vcd- pake kim lutf- Rab degl Senin tenin batan ayaa cisimli ruhtur. Senin pak vcuduna Rabbin lutfu deildir. kim der? 7 Ey hr Adnn smagl gli esin Kim Edrine diyr durur bu Haleb degl Ey huri! Adninin gnl iesini krma.nk buras Halep deil, Edirne diyardr.

GAZEL 88 Filtn Filtn Filtn Filn + + + +

Kank dil tahtnda kim ku sen sultn degl Bende-yi b-derddr kim lyk- dermn degl Hangi gnl tahtnda ki, senin akn sultan deil? Dertsiz kul ki, dermana layk deildir. 2 Zlf zencrin sevdsyla h kim Dil dah dvne olmdur yaluuz cn degl Ah ki, senin sann zincirinin sevdasyla yalnz can deil, gnl bile divane olmutur. 3 Serv-kadd ayagna merdm-i emm mdm Gz yan cy eylemezse rst insn degl Gz merdmm, selvi boyunun ayana devaml olarak gz yan rmak eylemezse dorusu insan deil. ki lem ire mamr olmasun olsun harb Ol gl kim derd-i kula sen vrn degl Senin aknn derdiyle viran olmayan gnl, iki dnyada bayndr olmasn, harap olsun.
6. 7. 1. 2. 4. pki: pke M1M3, pkine M2. hr:hri HK, gli: glin M2 b-derddr: b-derd durur M1HK. sevdsyla: sevds ile M2. derd-i kula sen: derd ile her zamn M1M2

116

Adny rn lebin algl dehnua mdm Geri cnn agzna almak kii sn degl Ey Adni! Devaml olarak tatl dudan azna al. Geri kiiye cann azna almak kolay deildir.

GAZEL 89 Mstefiln feln mstefiln feln

+ + + +
1 Boynuma tolaaldan mgn sau hevs Dil zlf olupdur cn ile mbtels Boynuma misk kokulu san havas(arzusu) tolatndan beri gnl, can ile sann tutkunu olmutur. Her yana myil olup rm klmadug Budur ki gzlerm su zredr ess Her yana meyledip dinlenmediinin sebebi; gzlerimin esasnn su zerine olmasdr. 3 Zlf ruhudan ey cn yzin evrdgin Rsv-y halk idpdr an yzi karas Ey can! Senin san, yanandan yzn evirdii iin yznn karas onu halkn rezili etmitir. 4 ki cihnda baa izz eref yeterdi Ger dost itlerin olsaydum ins Dost itlerinin tand olsaydm bana iki dnyada bu eref ve haysiyet yeterdi. Ey Adn gn yzine ren nazarlar eyle Kyne-yi dil mahv ola jeng ps Ey Adni! Gne yzne aka bak ki, gnl aynann kir ve pas yok olsun. 2

2. ess: bins M3. 4. ger:kim , olsaydum: olaydum M3.

117

GAZEL 90 Mefl mefl mefl feln + ++ ++ +

T lal-i leb aksi dil-i sagara ddi Uk- cihn cmle mey- ahmere ddi Senin dudann lalinin aksi kadehin gnlne dtnden beri, dnyann aklarnn hepsi krmz araba dt.

Cn virdgi dil gamze stinde budur kim Hecr odna sabr idemeyp hancere ddi Gnln, senin yan baknn stnde can vermesinin sebebi budur: Ayrlk ateine sabredemeyip hanere dt. 3 Meh yzile kldugn hsnde dav Mihr kzarup yzi haydan yire ddi Ay, senin yzn ile gzellik konusunda iddia ettii iin Gnein yz kzarp hayadan yere dt. 4

Vard mjeden zlfine cnbz oluban dil Gr nice kldan atlup enbere ddi Gnl, canbaz olup kirpikten sana vard. Nasl kltan atlp enbere dtn gr. 5 Ukna lutf u niamn ksmet iderken El-minnet lillh gam ben kere ddi Aklarna lutuf ve nimetlerini ksmet ederken, Allaha minnet ki, gam ben garibe dt. 6 Glende grp kadd ruhu rek u haydan Gller kzarup lerze ten-i arara ddi Gl bahesinde senin boy ve yanan grp kskanlk ve hayadan gller kzarp titreme selvinin tenine dt.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

dil-i: dil HK. virdgi: virdigi M2, stinde inde . meh yzile: her yzi gle M2. virdi: vard M2, enbere: hanere HK. lutf u: lutf M1M2HK. lerze ten-i arara: yzi haydan yire , ten-i: ten HK.

118

Adn bigi sad-ahter ferhnde-zemndur ol dil ki bugn ol yzi meh dilbere ddi Bugn o yz ay(gibi parlak sevgiliye) den gnl, Adni gibi yldz kutlu ve uurlu zamandr.

GAZEL 91 Mefl fil t mefl filn + ++ ++ +

Gzm greli kmet-i serv-i revnu Mev idindi cn u gl asitnu Gzm, yryen selvinin boyunu grdnden beri can ve gnl senin eiini yurt edindi. 2 imd lleyi gricek yd eylerem Gl yzile kmet-i serv-i revnu imir aac ile laleyi grdmde, gl yzn ile yryen selvi boyunu yad ederim(hatrlarm). 3 olur. Mni olur kalem ucna tr- m gelr Yazmak diledgmce sft- miynu Senin belinin vasfn yazmak istediimde kalemin ucuna kl teli gelip mani

Ey mrg-i dil vatan kl eigini ol meh T kidesin felekde bugn iynu Ey gnl kuu! Felekte bugn yuvan yapana kadar o ayn eiini kendine vatan yap. 5 em-i cemline yaklur nice kim direm Pervne bigi ey dil oda yakma cnu Ey gnl, ka kez, pervane gibi cann atete yakma desem de, (gnl) cemalinin mumuna yaklr.

7. bigi: gibi M2, ferhnde: sor HK. 5. yakma: salma M3.

119

Ey viren ayag tozn iki leme Fark itmed bu beyde sd u ziynu Ey ayann tozunu iki dnyaya veren(sevgili)! Bu satta kar ve zararn fark etmedin. Ger suya bakmagla bilinseydi srr- gayb Adn bakup yze bilrdi dehnu Eer suya bakmak ile gayb (aleminin) srr bilinseydi, Adni senin yzne bakarak azn bilirdi. 7

GAZEL 92 mefln mefln feln + + +

Yz bir nrdur b akdc Leb cm- mey-i nb akdc Senin yzn su aktan bir atetir. Dudan ise saf arabn kadehini aktandr..

Nola dil berresin aldursa gamze Kim olur kan kassb akdc Senin yan bakn gnl hissedini aldrsa buna alr m? nk kan aktan kasap olur. 3 Yz glzryn b- emm Olubdur misl-i dlb akdc Gzyam, yznn gl bahesi iin dolap gibi (su) aktc olmutur. Hayl-i lal-i dr-pula old Gzm zer zre sm-b akdc Gzm altn stne cva aktc, senin inci rten lalinin hayaliyle oldu.

Dil gl-gonce bigi ldriser Seni ol nergs-i hb akdc

mey-i: mey M2. aldursa: ldrse M2M3, olur: ulu M1M2, kim: ki M3. beyit HKde yok. gl-gonce bigi: gl gibi HK, bigi: gibi HKde beyit sras: 1-2-3-6-5-7

1. 2. 4. 5.

120

Ey gnl! O uyku aktan nergis(gz), seni gl goncas gibi ldrecek. 6 Yz nr iig kabesine Olupdur eyhile b akdc Senin yznn nuru, eiinin kabesine ihtiyarla genci aktan(akn akn getiren) olmutur. Dil-i Adn hev nrnda old Kebb- germ-i hn-b akdc Adninin gnl, ak ateinde kanl suyun scak kebabn aktc oldu.

GAZEL 93 Filtn Filtn Filtn Filn + + + + Boynuma zlf salaldan halka-y zencrini h kim untd akl u cn u dil tedbirini Ah! San, boynuma zincir halkasn saldndan beri akl, can ve gnl tedbirini unuttu. 2 Lebler cnlar baglar tfliken dye meger Emzrrken b- hayvna karard rini (Ey sevgili!) Dudaklarn canlar balar. Herhalde ocukken dadn seni emzirirken stn hayat suyu ile kartrrd. 3 1

Kana bulasun bu md ben siperden umdugum Kim dil cndan ideydi men yr trini Kana bulasn. Benim siperden umduum bu muydu? Sevgilinin okunu can ve gnlden men etmesi miydi? Gamzesin tz eyler imi cnum almaga gz Hak muvfk eylesn tedbrine takdrini Gzn, canm almak iin yan bakn tedbirine(aresine) takdirini muvafk eylesin. 4

keskinletirirmi.

Hak

2. tlfiken: tlf ki . 3. umdugum: umdgum M2, kim:ger HK, ideydi: idi M2. 4. Tz: tr HK,Tedbrine: tedbrini M2, tedbrine takdrini: takdrine tedbrini HK.

121

Merdm-i emm yakup cn micmerinde d- dil Eylemek diler haylle per teshrini Gzbebeim, can micmerinde gnl odununu yakp senin hayalinle peri ele geirmek ister.

Zlfe yz virme kim baa kar hind-durur Hl-i hod-bn bigi ol dah bilmez yirini Sana yz verme ki, baa kan Hintlidir. O da bencil benin gibi yerini bilmez. 7 ldrelden yr iiginde rakb-i kfiri Asdlar ar ayagnda Adnn imrini Kafir rakibi sevgilinin eiinde ldrdnden beri Adninin klcn ar ayanda astlar.

GAZEL 94 mefln mefln feln + + + 1 Yz dil blblin glsitn Boyu cn bagnu serv-i revn Yzn, gnl blblnn gl bahesidir. Boyun ise can bahesinin yryen selvisidir. 2 Gni ey meh yze bezedeydm Eger ekerden olayd dehn Ey ay! Eer (gnein) az ekerden olsayd, gnei yzne benzetirdim. Gam- dilberle cn virmek cihnda Hemn ola hayt- cvidn Dnyada sevgilinin gam ile can vermek aynen ebedi hayata kavumak (gibi)

3 olur. 4

Dehn rzn kef itmedi h Lebinden nie kim sordum nihn

6. kar: kup HK, hind ben: hind durur M1M2M3, bigi: gibi M1M2M3. 7. rakbi: rakb-i M1M2M3. 2. bezedeydm: bezedirdm M2, bezedrdmHK, olayd: olsayd M2.

122

Dudandan ka kez gizliliini sorduysam da aznn srrn hi kefetmedi. Yze yknelden lle-yi dehr Oda yakd dter dah duhn Dnyadaki lale , senin yzne benzemeye altndan beri atete yand. Duman bile ttyor. 6 nanma zlfi peymnna ey dil Kim anu bir ba var bi zebn Ey gnl, sann szne inanma. nk onun bir ba, bin dili var. Kaula kirpge yknrmi Kazya greyim tr kemn Kan ile kirpiine yknrm.Yanllkla(kazaen) ok ve yay greyim. Yzi grmedin Adn lrse Sen boynuadur ey dost kan Ey dost! Adni, senin yzn grmeden lrse kan senin boynunadr. 5

8
17

GAZEL 95 feiltn feiltn feiltn feiln ++ ++ ++ ++

Dil-i vre yiler yil bigi rm itmez Terk-i sevd-y ser-i zlf-i dil-rm itmez Babo gnl rzgar gibi koar, dinlenmez. Gnl ssleyen sevgilinin sann ucunun sevdasn terk etmez. 2

Gice zlfini kamer talatna perde idp Gn mi var knu subhn kim m itmez Gece(gibi kara olan) san ay yzne perde edip aknn sabahn akam etmedii gn m vardr!

5. lle-yi dehr: lle-yi ter HK, yakd: yand HK. 6. bu beyit M1M2M3 ve de yok, zlfi:zlf HK. 7. kirpge: kirpigine M2, greyim: greyin M1M2M3HK. 8. boynuadur: boynnadur M2. Gazel 95te nsha fark yok.

123

Cn dah istese snd teslm vel Mkil oldur dilegi neydgin ilm itmez Can bile istese lmek kolayd. Ama g olan isteinin ne olduunu bildirmemesidir. 4 Lutf idem dimiidi durmad peymnna h Ne gnh eyledm ihsnna itmm itmez Lutfedeyim, demi idi. Ah ki, sznde durmad. Ne gnah iledim ki, ihsann tamamlamaz. 5

Gz karasyla gl zlfine tolasa ne ta Her ki dvne ola fikr-i ser-encm itmez Gnl, gz karasyla sana dolasa buna almaz. Divane olan kii iin sonunu dnmez. 6 Hr olup it bigi tazm iderem mddeye Dah eydr ki baa izzet ikrm itmez t gibi hakir olup iddia sahibini yceltiyorum. Bana hala hrmet ve ikram etmiyor, diyor. 7 Adny gam yime cevrile helk ide diy B-vefysa ne var kendyi bed-nm itmez Ey Adni, eziyet ile helak edecek diye gam yeme. Vefasz ise bunda ne var? Kendini kt naml yapmaz.

GAZEL 9618 Mefln Mefln Mefln Mefln + + + + 1 reli cn kulana sen ku nidsndan Urup lebbeyk ige tvaf eyler safsndan Senin aknn nidas, can kulana ulatndan beri safasndan lebbeyk deyip eiini tavaf eyler. 2. Pern zlfe zin meger kim misk bezetmi Yzi kara olup ddi htya ol hatsndan

Gazel 96da nsha fark yok.

124

Misk, galiba kendini perian(dank) sana benzetmi. nk o hatasndan yz kara olup (yolu) Htaya dt. 3. Seherde blble sordum nin efn idersin dir Niyz iderem Allaha rakb iftirsndan Seher vakti blble niin feryat ettiini sordum. Rakibin iftirasndan Allaha niyaz ediyorum, der. 4. Mahall iti incidr beni bilmezlge urup Ne mkildr cef irmek kiiye nlarndan Senin mahallenin iti beni tanmazlktan gelip incitir. nsana tandklarndan eziyet gelmesi ne zordur. 5. Firku od cnum yakar rahm eylemez baa ehenha ne am yansa fakr briysndan Ey sevgili, senin ayrlnn atei canm yakar. (O sevgili), bana acmaz. Fakirin hasr yansa padiah iin dert deil. 6. Sen akuda cn fn olursa am degl h Bekdur ka lezzet ne hazz var safsndan Ey padiah, senin aknda can fani olursa dert deil. Ak iin lezzet ebediliktir. (Onun) safasnn ne zevki var ki 7. Aceb mi olsa ger Adn cihn sultnlaru hn ddi stine sye sen aku hmsndan Adni, dnya sultanlarnn han olsa buna alr m? nk senin aknn hmasndan stne glge dt.

125

KNC BLM ADN DVANINDA BENZETMELER

2.1. Gzellik(Hsn, Hub, Melahat, Cemal)

Glistan, gl-zar, ba: Yzdeki uzuvlarn her birinin bir iee benzetilmesi divan edebiyatnn en eski prensiplerindendir. teden beri gzler nergise, yanaklar gle, dudak goncaya vs. benzetilegelmitir. Dolaysyla yz, bunlarn her birini iinde bulundurduundan ba, ba- cennet, ba- remekillerinde tasavvur edilmitir.19 Adni divannda gzelliin gl bahesine benzetilmesi, sevgilinin boyunun o gzellik bahesindeki servi olmas dolaysyladr.Bu beyitlerde gzellik bir gl bahesine, sevgilinin boyu da bir serviye benzetilmitir. Aadaki beyitte gzellik, gl bahesi ve servi ilikisi ifade edilmitir. Gl-zar- hsn iinde boyun mive yirine Virici k narn bir narven durur (G11/3) ehir: Adni divannda gzellik tek bir beyitte ehre benzetilmektedir. Gzelliin ehre benzetilmesi, sevgilinin gzellik unsurlarndan olan zlf ve yanan, ehirde bulunan gece bekisi ile gece bekisinin elindeki eraa benzetilmesi dolaysyladr. Zlfn ruhunla her gice ehrinde hsnnn San pasban durur kim elinde erag var (G14/5) Milk(lke,il): Gzelliin milke(lkeye, ile) benzetildii beyitlerde; sultan, ah, tura, yama klmak, hatt lekeri kelimeleri gemekte ve tenasp sanat gerekletirilmektedir. Dolaysyla mecazla gerek arasnda gidip gelinmektedir.

A. Atilla entrk, XVI. Asra Kadar Anadolu Sahas Mesnevilerinde Edebi Tasvirler, stanbul, Kitabevi, 2002, s. 290.

19

126

Bylece gzelliin milke benzetildii beyitlerde sevgili ile ilgili trl kompozisyonlar ortaya konulmutur. Yagma klal hsn ilini hatt lekeri Gamdan boyand karaya matem tutar zlf(G42/6) Yukardaki beyitte Sa; ayva tyleri askeri, gzellik lkesini yama ettiinden beri gamdan karaya boyanp matem tutar. denilerek ayva tylerinin hsn ilini yamalad dolaysyla gzellie zarar verdii ifade edilmitir. Gk (Sipihr): Gzellik, sevgiliyi vme amacyla ge benzetilmitir. Aadaki beyitte Dnyada bugn gzellik ay, gzellik ve olgunluk gnn yldz senin yanandr. denilerek sevgili vlmtr. Meh-i melahat necm-i sipihr-i hsn kemal Cihan iinde bugn haddn izarundur (G20/5) Ay(Meh): Yine ayn ekilde gzelliin aya benzetilmesinin sebebi, sevgiliyi yceltme dolaysyladr. nk yukardaki beyitte sevgilinin yana gzellik ay olarak nitelendirilmitir. (G20/5) Felek(arh): Gzelliin felee benzetilmesi sevgiliyi vme amacyladr. Aadaki beyitte sevgilinin son derece gzel olduu ifade edilmek zere gzellik felee benzetilmitir. O dogdug dem arh- melahatde didm kim Ylduzlar iinde meh-i taban olacakdur(G23/3) Gne(Hurid): Cemal, nurunun her zerrede bulunmas dolaysyla gnee benzetilmitir.Aadaki beyit bunu ifade etmektedir. Her zerrede var pertev-i hurid-i cemali Alemde veli talib-i didar ele girmez (G34/5)

127

Mum (em):Cemal, aklarn gnln yakmas sebebiyle muma benzetilmitir.Nasl mum pervaneyi ateinde yakyorsa, sevgilinin cemali de ayn ekilde aklarn gnln yakmaktadr. Cemalin muma benzetildii beyitlerde can da pervaneye benzetilmektedir. Aadaki beyitte cemal-em, can-pervane ilikisi gzel bir ekilde ifade edilmitir. Can cemaln eminn pervanesidr dostum Dil mselsel zlfnn divanesidr dostum (G59/1) Kitap: Hsnn kitaba benzetilmesinin sebebi; kitabn sayfalar olduu gibi gzelliin de eitli unsurlarnn bulunmasdr. Beyitte sevgilinin gzellii kitaba benzetilmekte ve o kitabn bir blmnde yz bin akln aciz olduu ifade edilmektedir. Bana bir ilm kef old senn hsnn kitabnda Ki yz bin akl acizdr anun bir fasl-i babnda(G73/1) Gl: Gzellik, iekler arasnda en gzel iek olarak kabul edilmesi bakmndan gle benzetilmitir. Hsnn gli arus bezendke nazla Gn ie-yi gl-ab meh ayine-dar olur (G24/3) Hazine(Gencine) : Gzellik kymetli olmas bakmndan hazineye benzetilmitir. Adni divannda hsn gencineye, zlf de o hazineyi gzellerin yamasndan koruyan bir ejderhaya benzetilmitir. Bu benzetme eski bir inantan kaynaklanmaktadr. Bu inana gre hazineleri ejderhalar beklermi. Aadaki beyitte de bu inan ifade edilmektedir. Hsnnn gencinesi yagma klurd hublar Ejdeha-y turre-yi zlfn nigeh-ban olmasa (G75/5)

128

Berat(Menur):

Padiah

tarafndan

maiyyetindekilere

vazife

baladn bildirir yazl belge, berat.20 Gzellik, sevgilinin gzellik bakmndan son derece gl olmasndan dolay berata benzetilmitir.nk sevgilinin reyhan hatt gzellik lkesine emrini geirmek iin gzellik beratna tugra ekmektedir. Hsn milkini musahhar klmagin hkmne Hublk menurna reyhan hatt tugra eker (G26/4) Hz. Hasan(Hasen): Adni divannda gzelliin Hz. Hasana

benzetilmesinin sebebi; her iki kelimenin kknn ayn olmas ve bylelikle sanat yaplmak istenmesi ayrca beyitte Hz. Hseyinin adnn gemesi dolaysyladr. Aadaki beyitte sevgilinin zelliklerinden biri de gzelliinin Hz. Hasan gibi olmasdr. Bir hur-i dil-ruba-y Adni sevdi kim Hulk Hseyn-i can bigi hsni Hasen durur(G11/5)

2.2. Sevgili(Canan,Yar, Dilber)

Can: Can kelimesinin eitli anlamlar olmakla birlikte temel anlam; insan ve hayvanlarda yaamay saladn ve lmle vcuttan ayrldna inanlan madde d varlktr.21 Adni divannda da kelimenin bu anlamndan haraketle can insan iin ne kadar gerekliyse sevgilinin insan iin o kadar gereklilii, nemi, deeri vurgulanmak zere sevgili cana benzetilmitir. Aadaki beyit bu benzetmeyi en gzel ekilde ifade etmektedir. Gnl iki cihanun varlgn bir yarun vir kim Kim olana evvel can gerek andan cihan dirler (G17/6) Gne(Gn): Sevgili; her yeri aydnlatmas, gzellikler samas sebebiyle gnee benzetilmitir. (G31/1)

20 21

skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl, 3. bs., Ankara, Aka, 1995, s. 367. TDK, Trke Szlk, c.II, 9. bs., Ankara, Trk Dil Kurumu Yaynlar, 1998,s.379.

129

Parlak Ay(Meh- i taban): Yine ayn ekilde sevgili doup ortal aydnlatmas bakmndan parlak aya benzetilmitir. Lutf ile n hanesinden gn gibi canan kar Matlandan sanasn togup meh-i taban kar (G31/1) Gl bahesi (Glistan): Sevgili, bnyesinde iee benzetilen eitli gzellik unsurlarn barndrmas bakmndan gl bahesine benzetilmektedir.(bkz. Gzellik) Adni divannda gnl blble, sevgili de gl bahesine benzetilerek bir kompozisyon oluturulmaktadr. Can neylerdi dil-i bi-are canan olmasa Blble alem kafesdr ger glistan olmasa (G75/1)

2.3. Sevgilide Gzellik Unsurlar 2.3.1. Sa( Zlf, Turre)

Ylan (Efi, Mar, Ejdeha): San ylana benzetilmesi siyahl uzunluu ve kvrm kvrm oluu sebebiyledir. Sevgilinin yana gl bahesidir.Siyah san kvrm da sanki bu gl bahesinde halka olup yatan bir ylandr. (G15/1) iginde zlfini yirden yukar ekdgi San melekdr kim zeminden ge ejderha eker (G26/5) Sa zehri ok; ama panzeri olmayan bir ejderhadr.(G46/5) Eski inana gre hazineleri ejderha beklermi. Adni divannda gzellik gencineye, sa da bu hazineyi yamaya kar koruyup kollayan bir bekiye benzetilmitir. (G75/5) Ejderha ok baldr. Acemler; kanatl, drt ayakl ve yedi bal bir mahluk olduunu dnrlermi.22 Eski edebiyatta san her bir kl ejderhann ba olarak dnlr. Adni divannda da , (san) her bir klnda yzlerce perian gnl can ekmektedir.(Sanki) ki bklm sa deil, bin bal ejderhadr.

22

A. Talay Onay, Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar, Haz. Cemal Kurnaz, Ankara, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 1993, s. 139.

130

Her bir klnda yz dil-i afte can eker Bin balu ejdehadur zlf-i d-ta degl (G55/4) Sevgilinin yanann gl bahesine benzetildii beyitte, anber kokulu sa da gl bahesinde yatm olan misk saan ylana benzetilmitir. (G81/1) Burada sa, siyah renginden dolay ylana benzetilmitir. Sevgilinin sann yananda gl olmasnn sebebi, gnete yattka ylanda kuvvetin fazlalamasdr.(G81/5) Ylan oyuncular boyunlarna ylan sararlar ve ylan sokmalarna kar tiryak(panzehir) kullanr ve panzehir satclar ylan tarlarm. Bu sebeple san yannda bulunan dudak(leb), tiryaka benzetilmektedir.23 Eer san ylan dil can zehirlerse dudann iilmesi onun zehrini panzehir haline getirir. anlamna gelen aadaki beyit bu ilikiyi ifade etmektedir. Zlfn efisi dil cana ne gam ger ura ni Ki lebn nu anun zehrini tiryak eyler (G10/4) Ba, zincir ( Bend, zencir): San bende, zincire benzetilmesi ekli ve rengi sebebiyledir. Gnl, (sevgilinin) siyah sa ile onun ene ukurunda sanki zindanda ba(bend) ile yatan delidir. (G15/1) Binlerce can sevgilinin zincire benzeyen sanda asldr. Akl sahibi olan her gnl, binlerce cann sevgilinin sann zincirinde asl olduunu grdnde lgnla meyletmektedir. (G21/6) Gzellik bahvan, sevgilinin yznn gl bahesini sulamak iin sann zinciri ile ene ukurundan su ekmektedir. (G26/2) Eski zamanlarda akl saln kaybedenlerin kontrol edilmek iin zincirle balandklar bilinmektedir. Aadaki beyit bu gelenei ifade etmektedir. Dil-i sevda-zede-yi Adniyi zlfnde gren Bend zencire ekilmi an divane sanur (G27/7)

23

Mehmed avuolu, Necati Bey Divannn Tahlili, stanbul, Kitabevi, 2001, s.119.

131

Sevgilinin zincir sa, halkn boynuna zincir saldndan beri akll kimseler arasnda bir hal bilen kalmamtr (G71/4) airler kendilerini sevgilinin sann zinciriyle balanm bir deli olarak niteler. Ah ki, senin sann zincirinin sevdasyla yalnz can deil, gnl bile divane olmutur. anlamna gelen aadaki beyit bunu ifade etmektedir. Zlfnn zencirinn sevdasyla ah kim Dil dah divane olmdur yalunuz can degl (G88/2) Misk, Anber: Sevgilinin sa; siyah renkli ve gzel kokulu olmas dolaysyla anber ve miske benzetilmitir. Aadaki beyitte mg ve anber kelimeleri birlikte kullanlm ve beyitte siyah rengin hakimiyeti gze arpmaktadr. Anber sauna mg-i hta hem-demm dimi Bu lafdur cihanda yzini siyah iden (G67/6) Bulut(Sehab, ebr): Sevgilinin yznn, yanann gnee benzetildii beyitlerde zlf de gnee benzeyen yz ya da yana rtmesi sebebiyle buluta benzetilmektedir. Nasl bulut gnei rtyorsa, ayn ekilde zlf de gnee benzeyen yana ya da yz rtmektedir. Bu benzetmede vech-i ebeh(benzetme yn) rtc olma zelliidir. Her ne kadar gnein etrafndan bulutu hava srer derlerse de (an) ahnn yznden (o sevgili) sann perdesini amamaktadr. (G19/3) (O sevgilinin) kapkara sandan gne (gibi parlak) yana grnmese buna almaz. (Nitekim) ayn grnmesine bulut perdedir. (G21/8) Sevgili, san yzne sald zaman an alamasnn sebebi; ay banda bulutlar oynaynca yamurun yamasdr. Beyitte zlf-bulut benzetmesi baka bir adan ele alnmaktadr. Agladugum zlfini yzine salduka bu kim Ay banda n bultlar oynaya baran yagar (G30/2)

132

Sa, ayrca yukardaki beyitte olduu gibi mecazen yamur yadrmas sebebiyle de buluta benzetilmektedir. Ancak sevgilinin sa yamur yerine eziyet yadrmaktadr. Sa, bulut gibi eziyet yamuru yadrdndan airin gzyann selinden dnyann her taraf snblle dolmutur. (G42/4) Akam(am): Sevgilinin sann akama benzetilmesinin balca sebebi renk olarak her ikisinin de siyah olmasdr. Sabah vakti sevgilinin yzne akam(gibi kara olan ) sa ulatnda., gnl kuunun avlanmas iin binlerce tuzak ulamaktadr. Seher yzine habibn zlf-i am irir ikar- mrg-i dilin hezar dam irir(G9/1) Glge(saye): San sayeye benzetilmesinin sebebi renktir. Her ikisi de siyah renktedir. Sevgilinin yz gnee benzetildiinde zlf de glgeye benzetilerek renk bakmndan ztlk(kontraks) oluturulmu olmaktadr. Aadaki beyit bu renk kontraksn ve benzetmeyi ifade etmektedir. Dil meyl-i zlf ider yzi yadna itsem ah Gnde heva germ ola matlub sayedr (G35/2) Duman(duhan): Sa; bir eyi gstermeme, rtme zelliinden dolay dumana benzetilmektedir. Sevgilinin yana, sann ucundan grnmese buna almaz. nk gzn nuru, duman olduunda atee ulaamamaktadr. Burada yanak yakcl ve parlakl sebebiyle atee, zlf de rtme zelliinden dolay dumana benzetilmitir. Ayrca yanak-zlf, ate-duhan kelimeleri ile tenasp sanat gerekletirilmitir. Yanag zlfi ucndan grinmese ne aceb Ki nara nur- basar n ola duhan iremez (G40/4) Gece(Gice, eb): Sa, renk ve rtme zelliinden dolay geceye

benzetilmitir. Sevgilinin gne gibi parlak yz mselsel sann altnda gizlense bundan ne kar. nk ayn gecenin perdesinde kaybolduu aktr

133

Nola gizlense gn yzn mselsel zlfn altna Ki ruendr nihan olur kamer gice nikabnda (G73/4) Karanlk(Karanu): Sa, renginden dolay karanla benzetilmitir. (G43/2) Tavus: Zlfn tavusa benzetilmesi gzelliinden ve rengarenk

parlayndan dolaydr.24 Sa, senin yananda tavus gibi grndnden beri canda sabr ve gnlde karar brakmad. anlamn ihtiva eden aadaki beyit zlftavus ilikisini ortaya koymaktadr. Haddnde cilve klal tavus-var zlf Komad canda sabr gnlde karar zlf (G42/1) Smbl: Sa, gerek ekil gerekse de koku itibariyle iekler iinde daha ok smble benzetilmektedir.25 Sevgilinin boy, sa ve yana herhangi bir yere glge saldnda (orada) snbl ve lale bitmekte, yryen servi dikilmektedir. Burada sevgilinin gzellik unsurlarn ve bu unsurlarn benzetildii nesneleri en gzel ekilde grmekteyiz. Kamet zlf ruhun bir yire kim saye salar Snbl lale biter serv-i hraman dikilr (G29/3) Aadaki beyitte sevgili perieklinde vasflandrlm; lale, snbl, glen, reyhan kelimeleriyle de tenasp sanat gerekletirilmitir. Lale ruhsarunda zlfn snblini tagdup Glene reyhan- terden ey peri piraye sal (G53/2) Meneke(Benefe): Meneke, ekil ve koku itibariyle saa benzetilmitir. San menekeye benzetilmesi daha ok kvrm kvrm olan eklinden dolaydr. Sevgiliye Ey ay diye seslenilen beyitte, gnein tutulduunu grmek istersen,

A. Atilla entrk, XVI. Asra Kadar Anadolu Sahas Mesnevilerinde Edebi Tasvirler, stanbul, Kitabevi, 2002, s. 286 25 A.e., s. 285.

24

134

meneke san gne yznde darmadan eyle. denilmektedir. Yine burada sevgilinin sann, gnee benzeyen yzn rtmesi ile ilgili bir kompozisyon gelitirilmi ve san yz rtmesi, gne tutulmas olarak yorumlanmtr. Gne tutuldugn ey mh grmek isterise Benefe zlfi gn yzde trumr eyle (G84/3) Naz sarhou (Mest-i Naz): San naz sarhouna benzetilme sebebi; san sevgilinin yannda bulunmas ve sevgili tarafndan itimam(zen) gsterilmesi olmaldr. Aadaki beyitte sa; sevgilinin yannda bulunan, bundan dolay naz sarhou olan, snr ap sevgilinin dudana el uzatm olan, sonra suunu anlam olarak sevgilinin ayana inip zr dileyen biri olarak nitelendiriliyor. San aaya inen ekli, zr dileme eklinde yorumlanp hsn-i talil sanat gerekletirilmektedir. Lale el uzatd meger mest-i nzken Kim dp ayaguna ider itizr zlf (G42/3) Ayva tyleri(Hatt): Sa, sevgilinin gznn fitnesinden uzaklamas bakmndan ayva tylerine benzetilmitir. Aadaki beyit bunu ifade etmektedir. Devr-i kamerde fitne-yi emnden incinp Ey yzi gn hattun bigi tutd kenar zlf (G42/5) Zencir: Sevgilinin sann sevdas, boyuna dolanmas bakmndan zincire benzetilmitir. Zlfnn sevdas zencirin tolayup boynuma Hayderi-ve kapuna dervize in gelmiem (G57/4) Nafe-yi in: Sa, nafe-yi ine siyah rengi ve gzel kokusu dolaysyla benzetilmitir. Aadaki beyitte sevgilinin nafe-yi in gibi olan sann snbl destesinden daha stn olduu ortaya konulmak istenmitir. Benzedrse Adni snbl destesin

135

Key hatadur nafe-yi in zlfne (G77/7) Gz: Sa, an cann hasta etmesi bakmndan gze benzetilmitir. Gzn bigi bu canum bimar idbdurur Zlfeynn el bir ideli sen dil-firible (G80/5) Tuzak(Ag): Sa, gnl kuunu avlamas bakmndan aga benzetilmitir. Gnl kuu, kara san agna dtnden beri dnyada feragat budagna konmamaktadr. (G83/1) Gnln kua, san aga benzetildii beyitte siyah ben de taneye benzetilmektedir. (G27/3) Yan kesici(Tarrar): San yan kesiciye benzetilmesi, an cann almas ve hileler yapmas dolaysyladr. Yalunuz can aldugn fikr itme ey dil kl hazer Dah nice hile var ol turre-yi tarrarda (G81/6) Meryem: Sevgilinin sa, sevgilinin lalini(dudan) sarmas hali ile sanki Hz. say kucana alm Hz. Meryeme benzetilmitir. Burada sevgilinin sann dudan stne dmesi, Hz. Meryemin Hz. say kucana almas eklinde yorumlanarak hsn-i talil sanat da gerekletirilmitir. Zlfn ki lalni tolaup ditrer stine Meryem-durur ki siyi alm kucagna (G83/3) enber: Zlf, eri olmas dolaysyla ekil olarak embere benzetilmitir. Vard mjeden zlfine canbaz oluban dil Gr nice klcdan atlp enbere ddi (G90/4) Hintli(Hindu): Sa, siyah rengi itibariyle bir Hintliye benzetilmitir. (G93/6)

136

 Hind-sitn : Sevgilinin sa siyah renginden dolay Hindistana benzetilmektedir. Aadaki beyitte zlf, Hindistana benzetilerek sevgilinin sana ulamann zorluu ifade edilmitir. Dil hn- cigerden zad idin zlfi ise azm Ki gyet mkil uzundur reh-i Hind-sitan dirler (G17/4) Ben (Hal): Sa, beyitte yerini bilmemek(haddini bilmemek) bakmndan sevgilinin bencil benine benzetilmitir. Zlfne yz virme kim baa kar hindu-durur Hal-i hod-binn bigi ol dah bilmez yirini (G93/6) Gece bekisi(pasban): San gece bekisine benzetilmesi karanlkla alakaldr. Beyitte sevgilinin yana eraa, zlf ise elinde bu era tutan gece bekisine benzetilmitir. Bylece beyitte renk bakmndan bir ztlk oluturulmutur. Zlfn ruhunla her gice ehrinde hsnnn San pasban durur kim elinde erag var (G14/5) evgan: Sevgilinin sa, eri oluu sebebiyle evgana benzetilmitir. Eski edebiyatmzda sevgilinin sa evgana, aklarn balar da bu evganla oyanan topa benzetilmektedir. Aadaki beyit evgan-zlf, ba-top ilikisini ifade etmektedir. Zlfi evganna guy ola diy Adni gibi Nieler top idben ban meydanda yatur (G15/7) Perde(Hicab): Sa, sevgilinin gne gibi parlak yzn rtmesi dolaysyla perdeye(hicaba) benzetilmitir. Ahum yzinden amad zlfi hicabn ah Gnden sehab geri dirler heva srer (G19/3) Kemend: Sevgilinin sa, aklar yakalayndan dolay kemende benzetilmektedir. San kemendi can boynuna dolanm bir zincir gibidir.

137

(Dolaysyla o sa) perian akln belas ve gnln felaketidir. (G21/1) Bela, afet: Bilindii zre kara ve siyah renk; uursuzluk, sknt, gam, keder alameti olarak grlmtr.26 Sa, siyah renginden etmesinden dolay bela ve afete benzetilmi olmaldr. Kemend-i zlfi ki can boynna selasildr Bela-y akl- perian afet-i dildr (G21/1) Ha(Salib) : Sa, siyah rengi dolaysyla kfr alameti olarak grlm ve bu sebeple haa benzetilmitir. Haln ruhunda yand yz ural zlfne La-bdd salibe secde klan ehl-i nar olur (G24/4) Akrep: Sa, renk itibariyle siyah olmas ve yzn iki yanndan sarkmas ile akrebin iki elini andran eklinden dolay akrebe benzetilmi olmaldr. Aadaki beyitte sa akrebe, ayva tyleri de reyhana benzetilmitir. Zlfi hattyla ne yzden old ya Rab hem-niin Resmidr hod akrebn dirler ki reyhandan kaar (G25/6) Tavus Kanad (Per-i tavus): Zlfn tavusun kanadna benzetilmesi rtme zelliinden dolaydr. Aadaki beyitte yz gnee, zlf de yz gizlemesi dolaysyla gnee glgelik yapan tavus kuunun kanadna benzetilmektedir. eb-i zlfinde ol meh yzini nkim nihan eyler Per-i tavusdan huride san-kim sayeban eyler (G28/1) Miskin (aciz, zavall): Zlfn miskine benzetilmesi bulunduu yeri terk etmemesi sebebiyledir.Ayrca miskin kelimesinin; misk gibi, misk kokulu, misk renkli anlamlar da sala ilikilidir. Aadaki beyit bunu ifade etmektedir.
26

ve an gnln divane

Mehmed avuolu, Necati Bey Divannn Tahlili, stanbul, Kitabevi, 2001, s.130.

138

Adni bigi ne denl ki barmak toladlar Miskin degl mi itmedi terk-i diyar zlf (G42/7) Adni: Sa, parmak dolanmas bakmndan Adniye benzetilmitir. Parmak dolamak deyimi; Bir konuyu, bir kimseyi ele alp srekli uramak, diline dolamak27 anlamlarn ihtiva etmektedir. Beyitte birileri sevgilinin san Adni gibi diline dolamtr ve srekli uramaktadr. (Sevgilinin sana) Adni gibi pek ok parmak doladlar; ama o zlf yle miskindir ki yerini terk etmemitir. (G42/7)

2.3.2. Yz
Gne (Gn, hurid, mihr): Sevgilinin yznn en ok benzetildii unsur gnetir. Sevgilinin yznn gnee benzetilmesi krmz rengi, parlakl ve gz kamatrmas sebebiyledir. Ay sevgilinin gne (gibi parlak) yznden gzellik almay istemektedir. (G1/6) Ak, gznden (o sevgilinin ) gn yzne daima ak ekilde bakmasn; fakat siyah gznden saknmasn istemektedir (G2/1) Ayn sevgilinin gne(e benzeyen parlak) yzyle gzellik davas etmeye yz yoktur. nk yaz yazp yanana delil vermitir. (G5/2) Ay, sevgilinin gne yzne benzemeye altndan beri, sevgilinin ehrinden her gece hrsz gibi yalnz gemektedir. (G6/4) Burada sevgili aydan stn tutulmutur. Aadaki beyitte fitneye sebep, sevgilinin gnee benzeyen yznde gz ve kann grlmesidir. Eski mneccimlere gre hadiseler,fitneler hep kameri ay banda olurmu.28. Burada ay ba tabiri bunun iin kullanlmtr. Mneccim ibu gz u ka gn yznde grp Bu ay banda didi halka fitneler grinr (G12/4)
27 28

M. Ali Tanyeri, rnekleriyle Divan iirinde Deyimler, Ankara, Aka, 1999, s.209. Onay, a.g.e., s. 52.

139

Gne yznn devrinde sevgilinin sa, ay rten bir bulut olduundan beri an gz gndz ve gece yeryzne yamur yadrmaktadr. Burada sevgilinin yz, sa ve an gz ile ilgili unsurlar bir arada kullanlmtr.(G13/5) Sevgilinin gne yzne nispetle ayn zerre (gibi ) olduuna yanann mumunun aydnl apak delildir.(G21/7) Sevgilinin gne yznn ay karsndaki stnl bu ekilde dile getirilmitir. Ay, dolunay olarak sevgilini gne yzne benzemediini grmtr. Burada da sevgilinin gne yz aydan stn tutulmutur. Meh gn yzne bedr oluban grdi benzemez Kauna yknem diy la-bdd hilal olur (G22/2) Sevgilinin ay olarak nitelendirildii beyitte sevgilinin yznn gneinden klar grnd zaman karanlk akam, sevgilinin sa gibi dalmaktadr. Burada yz ve sa aydnlk ve karanlk dolaysyla ele alnmtr.(G13/1) Yine sevgilinin gne yznn aydan stn tutulduu bir baka beyitte ayn sevgilinin gn yzyle karlamayp gezinmesine sebep olarak yenilen dmann meydandan kamas gsterilmektedir.(G25/4) Sevgilinin gn yzyle aynann karlatrld beyitte Galiba aynann ehresi demirdendir. nk utanmadan gne yzyle karlamak istenmektedir. denilmektedir. (G36/6) Devr-i kamer, ahir zaman demek olup ahir zamanda doanlarn mr ksa olurmu.29 Gnl sevgilinin sana ulatndan dolay devr-i kamerde uzun mr kazanmtr. n irdi zlfine dil gn yzinde devlet anun Ki hasl eyledi devr-i kamerde mr-i draz (G38/2) Ululukta ulaamamaktadr. sevgilinin Yryte gne benzeyen boyuna yzne gl gkyznn bahesinin ay servisi

sevgilinin

ulaamamaktadr. Beyitte geen eref kelimesi ayn zamanda astronomi terimidir.

29

A.e., s. 123.

140

Her gezegenin takm yldzlar arasnda ulat en yksek noktaya eref ad verilmektedir.30 erefde gn yzne mah- asman iremez Revide kametne serv-i hraman iremez (G40/1) Bir baka beyitte gl yanak, lal dudak, gonca aza sahip olmamas sebebiyle ayn bo yere sevgilinin gne yzne benzemeye almamas gerektii belirtilmektedir.(G44/6) Ay, gnee uyup sevgilinin gne yzne benzemeye altndan beri utancndan halka bakmaya yz kalmamtr. Burada da sevgilinin gne yznn aydan ve gneten stn olduu belirtilmektedir. (G46/2) Sevgili, sabah vakti gne gibi yzn gsterip glleri gl bahesinde gldrmtr. (atrm) (G50/4) Gnl, o gne ve ay yzl sevgiliye mteri olmutur. Burada sevgilinin yz gne ve aya benzetilmitir. (G55/5) Sa, sevgilinin gne yznden yz evirdii iin bu ahir zamanda yz siyah olmutur. Gn yznden nki yz dndrdi zlf Bu kamer devrinde old ru-siyah (G78/3) Sevgilinin yznn gnee benzetildii bir baka beyitte yanak aya, sevgilinin gne yzndeki ter de Shaya benzetilmitir.(G83/6) San menekeye, yzn de gnee benzetildii beyitte san yz kapatmas, rtmesi gne tutulmas eklinde yorumlanmtr. Gne tutuldugn gl yzne ey mah grmek istersen Benefse zlfni gn yzde tarumar eyle (G84/3)

A. Atilla entrk, Osmanl Edebiyatnda Felekler, Seyyare ve Sabiteler(Burlar), Trk Dnyas Aratrmalar, nr.90, Haziran 1990 s. 64.

30

141

Gnl aynasnn kir ve pas yok olmas iin sevgilinin gnee benzeyen yzne aka bakmak gerekmektedir. (G89/5) Sevgilinin yanana bir kere bakan gl bahesinden bkar. Sevgilinin gne yz varken aya meyleden kimdir? (G67/1) Aklarn gnei eklinde dnlen sevgilinin gne yznn aynasna kar ah eden, aklarn gneini karanlk gece yapmak ister. (G67/4) Sevgilinin gn yznn mahiyetini deme akl bilmemektedir. Leylann gzelliini ancak Mecnun olan idrak eder. (G10/5) Gl, Gl-zar: Sevgilinin yznn gle benzetilmesi; krmz rengi ve eitli benzetmeler dolaysyladr. Sevgilinin yz, zerinde sevgiliye ait gzellik unsurlarn barndrmas dolaysyla gl bahesine benzetilmitir. Sevgilinin yz, gnl blblnn gl bahesidir. (G94/1) Sevgili; gl yzl, lale yanakl bir servidir. (G8/2) Sevgilinin yceliinin sz konusu edildii beyitte, cennet bahesi sevgilinin yznn gl bahesinden bir goncadr. Bu sebepten iki alem ona meyletmektedir.(G68/2) Baka bir beyitte ise sevgilinin yz, yzde yer alan ayva tylerinin sebze-yi bostana, an gzyann ise yamura benzetilmesi dolaysyla gl bahesine benzetilmitir.(G7/7) Ak sevgilinin yznn gl bahesini taze tutmak iin gzyan nisan yamuru haline getirmitir. Taz tutmaga yzn gl-zarn Yaumu baran- Nisan eyledn (G92/3) Baz beyitlerde sevgilinin yz gl bahesine, an gzya da yamura benzetilmitir. Bu beyitlerde hsn-i talil sanat gerekletirilmitir. An sevgilinin ak ile ok alamas; sevgilinin yznn gl bahesini sulamak iin gzyan yamur haline getirmesi sebebine balanarak hsn-i talil sanat gerekletirilmektedir. Yzne karu gzya aktdugum bu kim

142

Gl-zar taze tutmaga ab- revan gerek (G47/6) Gm bedenli yasemin gl yzn ykasn diye, nergis yeillikler arasnda elinde altn leen tutmaktadr. (K5) Semen-i sim-beden gl yzini yumagun Sebzede nergis elinde dutar altun legeni (K5) Ak, yz gl ( gibi olan ) yasemin gmlekli serviyi grdnden beri gonca gibi elbisesini yrtm ve gzyan rmak haline getirmitir. (K15) Burada ak ve sevgili arasndaki ak hali aadaki unsurlar (bahe iekleri, servi, rmak) ile birlikte ele alnmtr. Gzya ve rmak arasndaki iliki boy konusunda ele alnmt. (bkz. Boy) Almam goncalar, sevgilinin inci saan dudann gamyla an alayan gzleri gibi kana gark olmu haldedir. (G13/2) Gl, gonca, dudak, kan renk bakmndan tenasp oluturmaktadr. Beyitte krmz rengin hakim olduunu grmekteyiz. Sevgilinin aydan stnlnn ortaya konulduu beyitte sevgilinin aydan stnl; sevgilinin nar boylu, gl yzl, gonca azl olmas dolaysyladr. (G37/3) Sevgilinin vld beyitte, lalenin sevgilinin gl yzne benzemeye cesareti yoktur. Goncann ise sevgilinin lal dudan anmaya cesareti yoktur. Grld gibi burada da gl, lale, gonca ve lal renk bakmndan tenasp oluturmaktadr. (G46/1) Sevgilinin yznn gle benzetildii baz beyitlerde blbl de beyitte yer alm ya da bir ekilde bahe ile ilgili ieklerden bazlar beyitte gemitir. Gnl blbl, sevgilinin gl yzn grmek istedike miskine(gnl blblne) snbl perde olmaktadr. (G71/3) Sevgilinin acmaszlnn vurguland beyitte de gl bahesi, blbl ve sevgilinin gl yz bir arada gemitir.

143

Glende gl yznn blbl bigi terennm Geri ki eyledm ok hi itmedn terahhum (G58/1) Ak sevgilinin anber saan benini gl yznn zerinde grdnden beri devr iinde nokta gibi basz ve bacaksz kalmtr. (G57/2) Sevgilinin kara sa, gnl kuunu avlamak iin tuzak kurduundan beri sevgilinin gl yznn arzusu cana lale gibi dag vurmaktadr. (G43/1) Aadaki beyitte glen, gl yz, gl, andelib kelimeleri ile tenasp sanat gerekletirilmekte; ak, blbln gle olan ak ile kendi ak arasnda bir iliki kurmaktadr. Glende gl yzini gle itdnde erh Her subh hem-nefes oluram andelible (G80/2) Gl yzyle sevgilinin gnl eken boyu varken, gl bahesinde servi ve yaban gl olmasa gam deildir. (G82/4)Burada da sevgilinin gzellik unsurlar ve benzetilen unsurlar yer almtr. Su zerine uradka ay titreten, sevgilinin gl yznn hayalidir. Yoksa stmann harareti deildir. Su zre uraduka gelb mah ditreden Gl yznn hayali durur tab- teb degl (G87/3) Ay(Mah, meh, kamer): Sevgilinin yz; beyazl, parlakl ve yuvarlakl dolaysyla aya benzetilmitir. San buluta, yzn gnee ve meh-i taba benzetildii beyitte ak; sevgilinin gece rengi sa, gne yzne perde olduundan beri parlak ayn yzn bulut rtyor sanmaktadr. (G51/4) Sevgilinin yznn aya benzetildii beyitte sadece an gnl deil, cihan ssleyen gne de sevgilinin yznn ayna baktka kendinden geip gitmektedir. Bilindii gibi ay ortaya ktnda gne batmaktadr. Burada gnein doduktan sonra tekrar batmas sevgilinin yznn ayna baktka kendinden geip gitmesi eklinde dnlm ve hsn-i talil sanat gerekletirilmitir. (G6/2)

144

Baz beyitlerde sevgiliye hitap edilirken meh-ru (G81/5, G78/4) mihr-i mahru (G8/7) serv-i mah-ihre (G14/1) ifadeleri kullanlmtr. Her ne kadar gnee bakmak gze zarar verir denilirse de sevgilinin yznn ayna baktka an gz aydnlanmaktadr. (G17/5) Gnein, gndz vakti gze zarar verdii bilinmektedir. Gece ise gkteki ay dnyay aydnlatrken gze zarar vermez. Aksine gece gr ay vastasyla salanmaktadr. Sevgilinin yceliinden bahsedilen beyitte gnl, yine o ay yzl sevgiliye mteri olmutur. Sabah gnei yzn her zaman (o ay yzlnn ) ayana srmektedir. Burada mteri kelimesi ikinci anlamyla yani bir gezegen olarak mah ve ems kelimeleriyle tenasp oluturmaktadr. Dil old mteri yine ol mah-ruya kim Her dem yzin ayagna emsz-zuha srer (G19/4) Ayrca hemen hemen ayn anlama gelen baka bir beyit daha vardr. (G55/5) Sevgilinin yznn aya benzetildii baz beyitlerde renk bakmndan kontraks oluturmak amacyla sevgilinin sa da geceye benzetilmitir. Bylece karanlk-aydnlk bakmndan kontraks gerekletirilmitir. Ayrca siyah- beyaz olma asndan da kontraks gerekletirilmitir. (G28/1) Yannda ay yzl putu ve gne alnl Zhresi olmayan kii nasl talihli olsun. anlamndaki beyitte sad-ahter, meh, hurid, Zhre kelimeleriyle tenasp sanat gerekletirilmitir. (G46/4) Burada mihr kelimesinin ayn zamanda gne anlamna geldii ve bu anlamyla mah ile tenasp ierisinde kullanld unutulmamaldr. Mah-rular mihrine Adni bigi itsn heves Can u dil mamuresin cevrile viran isteyen (G65/7) Cennet hurisi, eer o ay yzl hurinin boyunu grrse utancndan bitmez. (G72/7) Sevgilinin ay yz baz beyitlerde gne ile karlatrlm ve sevgilinin ay

145

yznn gnein karsndaki stnl dile getirilmitir.Sevgilinin ay yzn gren gnee meyletmemektedir. (G36/1) Gurur ile sevgilinin yznn ayna benziyorum dediinden beri gnee zeval ulamtr. Burada hsn-i talil sanat gerekletirilmi. nk gnein akam olup ay ktnda batmas, gurur ile sevgilinin yznn ayna benziyorum dediinden beri zevale ulamas eklinde yorumlanmtr. (G86/4) Yine buna benzer beyitte akam olup ayn ortaya kma vaktinde (yani afak vakti) gnein kzllk iinde batmas; sevgilinin ay yzyle gzellik konusunda iddia ettii iin gnein yz kzarp hayadan yere dmesi eklinde yorumlanmtr. Bylece hsn-i talil sanat gerekletirilmitir Meh yznle kldugun hsnde davi Mihrn kzarup yzi hayadan yire ddi (G90/3) San geceye, yzn aya benzetildii beyitte gn kelimesinin gne anlamn da dnmek gerekir. Gece, gn, subh, am, zlf, yz kelimeleriyle siyahlkbeyazlk, karanlk-aydnlk bakmndan kontraks gerekletirilmitir. Gice zlfini kamer talatna perde idp Gn mi var aknun subhn kim am itmez (G95/2) Mum(em): Sevgilinin yznn muma benzetilmesi, yakcl ve mumpervane ilikisinden dolaydr. Sevgilinin yz muma benzetildiinde can da pervaneye benzetilmektedir. Can, sevgilinin cemalinin mumunun pervanesidir.(G59/1) Can sevgilinin yznde gren mum ile pervane sanmaktadr. (G27/1)Bilindii zre pervane, mumun etrafnda dnerken kendisini mumun ateinde yok eder. Klasik edebiyatmzda bu durum pervanenin muma olan akndan dolay kendini feda etmesi eklinde yorumlanr. Cann pervaneye, yzn de muma benzetilmesi bu sebeptendir. Can da pervane gibi kendisini sevgilinin cemalinin mumunda yok edecektir. Aslnda burada sevgilinin yz sylenip sevgili kastedilerek mecaz-i mrsel sanat gerekletirilmitir. Aadaki beyitte de gnle

146

seslenilerek sevgilinin yznn mumuna yakmak istersen kol ve kanad daima terk et, denilmektedir. Burada pervanenin mumun alevinde btn vcudunu yaktna ve yok olduuna iaret edilmektedir. Yzi emine yakmak dilesen pervane-var Ey dil-i bi-are terk-i bal per kl dayima (G2/3) Ahn rzgara, zlfn geceye benzetildii beyitte sevgilinin yz de muma benzetilmitir. Dedim-dedili beyitte ak: Ahmdan yzn san ile saklama demitir. Sevgili ise: Gece rzgar esse mumu saklarlar. demitir. Didm ahumdan yzn zlfnle pinhan eyleme Didi gice bad esse emi iderler nihan (G68/5) Lale: Sevgilinin yz krmz rengi dolaysyla laleye benzetilmitir. Sevgilinin vld beyitte sevgili, lale yzl ve gonca azldr. O gzellik gneinin ay ve nesrin bedenlidir. Ol serv-i lale-ihre ki gonce-dehen durur Bir mah- mihr-i talat nesrin-beden durur (G11/1) Su: benzetilmitir. Yzn grrken ay huride bakmadugum Budur ki su katnda caiz degl teyemmm (G58/2) Azn srr- gabya, yzn suya benzetildii beyitte suya bakmak yoluyla fal yapanlara bir imada bulunulmaktadr. Ger suya bakmagile bilinseydi srr- gayb Adni bakup yzne bilrdi dehanun (G91/7) Ayna(Ayine): Sevgilinin yznn aynaya benzetilmesi etraf aydnlatmas sebebiyledir. Sevgilinin gne yznn aynasna kar ah eden, aklarn gneini Sevgilinin yz beyazlndan, berraklndan dolay suya

147

karanlk gece yapmak istemektedir. Aklarun gnin eb-i tar eylemek diler Ayinesine gn yzinn karu ah iden (G67/4) Ate(Nar): Sevgilinin yz; yakcl sebebiyle atee benzetilmitir. Sevgilinin yz su aktan bir atetir. Sevgilinin yznn su aktmas, sevgilinin aa yapt eziyet nedeniyle an gz ya aktmas dolaysyladr. Yzn bir nardur ab akdc Lebn cam- mey-i nab akdc (G92/1)

2.3.3. Yanak (Ruh,Hadd,Ruhsar, Arz, zar)

Gl:Sevgilinin yanann gle benzetilmesi, yanan krmzl ve gzellii dolaysyladr. Sevgilinin gl yanak ve gonca azn grmeyeliden beri gnl ve can blblnn vatan hznler evidir.(K11) Ey adni, laleyi gl yanana benzetme Bu ii yapma ki (bu) gcenme sebebi olur. anlamndaki beyitte sevgilinin gl yana laleden stn tutulmutur. (G22/7) Sevgilinin dudann laleye, aznn goncaya, yanann gle benzetildii beyitte sevgili, bu gzellik unsurlarna sahip olmas bakmndan aydan stn tutulmutur.(G44/6) Yine buna benzer beyitte sevgili istiare sanat ile aya benzetilmitir. Sevgili servi boya, lale ve gl yanaa, gonca aza sahip olmas bakmndan gneten stn tutulmutur. Mihri nice benzedem yzne ey meh kim degl Serv-kadd lale-hadd gl-ruh gonce-dehan (G68/4) Sinenin benzetilmektedir. Ne aceb olmasa sinemde hayali ruhnun Gl-i hod-ruy kaan ate-i suzanda biter (G18/5) ate-i suzana benzetildii beyitte yanak da yabani gle

148

Sevgilinin yanann gle benzetildii baka bir beyitte de sevgilinin yz de aya benzetilmi, sevgili de istiare sanat ile servi olarak dnlmtr. (G14/1) Lale: Sevgilinin yana krmz rengi ve kokusu dolaysyla laleye benzetilmitir. Sevgilinin yanann laleye benzetildii beyitlerde sevgilinin gzellik unsurlar da eitli benzetmelerle bu beyitlerde yer almtr. Sevgilinin yanann laleye benzetildii beyitte, sevgilinin yanandaki ter de gl suyuna benzetilmitir. (G4/5) Adni, ne zaman sevgilinin lale yanann arzusuyla alasa gznn kanl ya evresini gl bahesine evirmektedir. Kacan kim lale-haddn evkiyle aglasa Adni Gzinn kanlu ya evresini glistan eyler (G28/7) Kamet-serv-i hraman, zlf-snbl benzetmelerinin yer ald beyitte tenasp ierisinde ruh-lale benzetmesine yer verilmitir. (G29/3) Ak, istiare sanat ile periye benzetilen sevgiliden lale yananda sann snbln datp gl bahesine taze reyhandan ss gndermesini istemektedir. (G53/2) Boy-servi, az-gonca benzetmelerinin yer ald beyitte sevgilinin yana tenasp sanat gerei lale ve gle benzetilmitir. (G68/4) Dzgn boylu servi, senin boyuna ulap lale yanan taze gl yerine grrse meyleder. anlamndaki beyitte sevgilinin lale yana taze glden stn tutulmutur. (G76/6) Bag, bag- cennet, glistan, gl-zar: Sevgilinin yanann baheye, gl bahesine benzetilmesi rengi ve sevgilinin gzellik unsurlarnn eitli benzetmelere konu olmas dolaysyladr. Sevgilinin yanann ban seher kuundan saknmak iin servi boy, sa, karga kelimelerinden dolaydr. (G14/6) servi boyu

zerinde sandan asl kargas vardr. Burada yanan baa benzetilmesi; seher kuu,

149

Sevgilinin yanann gl bahesine benzetilmesi, sevgilinin gzellik unsurlarndan olan san ylana benzetilmesinden dolaydr. Ak sevgilinin yananda anber kokulu sa grdke misk saan ylan gl bahesinde yatm sanmaktadr. (G81/1) Sevgilinin sann kvrml eklinden dolay ylana, sevgilinin yanann da renginden dolay gl bahesine benzetildii baka bir beyitte ise; siyah san kvrm ki sevgilinin yananda yatyor. (Sanki) ylandr, halka olup gl bahesinde yatyor. denilmektedir. (G15/1) Sevgilinin gece rengi ayva tylerinin geceye benzetildii beyitte, sevgilinin yana da kutsallndan dolay cennet bahesine benzetilmitir. eb-reng hatt bilmese haddinde tan degl Kim bag- cennet ire eb olmaz nehar olur (G24/5) Sevgilinin, dardan yanana gelen baklar engellemek iin salarn iki yanaa salmas Baheye benzeyen yanan bak kuundan saknmak iin iki kargay ba aa asm. eklinde yorumlanmtr. Burada nazar(bak) kua, yanak da baheye benzetilmektedir. ki zag kelimesi ile yanan her iki tarafna den sa kastedilmitir. (G43/4) Gne(Mihr, gn, hurid):Sevgilinin yana, krmz rengi ve parlakl dolaysyla gnee benzetilmitir. Sevgilinin yanann gnei ise ayn yzn toprak eylemektedir. Burada sevgilinin yanann aydan stn olduu ifade edilmektedir.(G10/1)Sevgilinin sandan gne ( gibi parlak ) yana grnmese buna almaz. (Nitekim) ayn grnmesine bulut perdedir. (G21/8) Burada sevgilinin gzellik unsurlar gkle ilgili unsurlarla ifade edilmektedir. Aadaki beyitte ise sevgilinin yana gnee, an sinesi de gile benzetilmitir. Sinemde ruhun mihri kaan gizlene n-kim Huridi gil iinde nihan eylemek olmaz. (G39/4)

150

Dudan hnnaba benzetildii beyitte sevgilinin dudann hnnabn parlak yapan sevgilinin yanadr. kinci msrada ise Elbette gnein scakl olmasa yemi olmaz. denilerek yanak gnee benzetilmektedir. (G41/5) Ak ldnde sevgilinin yanann gneiyle (sevgisiyle ) mezarnn topranda gller bitecektir. (G73/2) Sevgilinin yanann gnee, sann da ylana benzetildii beyitte; sevgilinin sann yananda gl olmasnn sebebi, gnete yattka ylanda kuvvetin fazlalamasdr. (G81/5) Ay(meh, kamer), Necm: Sevgilinin yanann aya benzetilmesi beyazl ve yuvarlakl sebebiyledir. Yanan yldza benzetlimesi ise parlaklk dolaysyladr. Gzelliin aya, gzellik ve olgunluun ge benzetildii beyitte Dnyada bugn gzellik ay, gzellik ve olgunluk gnn yldz sevgilinin yanadr. denilerek yanak, ay ve yldza benzetilmektedir. (G20/5) Beyitte sevgili meh-ru, kamer-ruhsar olarak nitelendirilmekte, sevgilinin yz ve yana aya benzetilmektedir. Sevgilinin ayann topran ahu gzl (kimseler) gzne srme diye ekmektedir. Yine bir meh-r kamer-ruhsar Adni sevdi kim Hak-i payin srme diy gzine havra eker (G26/7) Yz gne, Sha arak, yanak ay benzetmelerinin yapld beyitte o ay yanana ter damlas gelince sanki gne yznde Sha ortaya kar. denilmektedir. (G83/6) erag,em, Nar, Ate: Sevgilinin yanann yukardaki unsurlara benzetilmesi rengi, yakcl ve etraf aydnlatmas dolaysyladr.Sevgilinin sa yana ile gzelliinin ehrinde her gece elinde mumu olan gece bekisidir. Burada zlf-pasban, hsn-ehir, ruh-erag benzetmeleri gerekletirilmitir. Sevgilinin yana etraf aydnlatmas bakmndan eraa benzetilmitir. (G14/5) Sevgilinin ebreng zlfinn karanla, sevgilinin yanann ise eraa benzetildii beyitte renk bakmndan bir kontraks ortaya konulmutur.

151

eb-reng zlfini ruhu altnda greli Bildm ki karanu olur imi bn-i erag (G43/2) Sevgilinin yanann muma benzetildii beyitte sevgilinin yana aydan daha aydnlatc olarak yorumlanmtr. (G21/7) Sevgilinin yana yakc ve aydnlatc olmasndan dolay atee benzetilmitir. Gzn nurunun duman olduunda atee ulaamad bilinmektedir. Onun iin sevgilinin yana san ucundan grnmese buna almaz. (G40/4) Sevgilinin yanann atee benzetildii beyitte sevgilinin sa ate gibi yananda ztrap iindedir. Haddinde zlfi muztarib oldug tan degl Hi ate zre dinlenemi caygah iken (G67/2) Levh: Yanan levhe benzetilmesi zerinde yaz(nokta(ben)) bulunmas sebebiyledir. Yaratl kaleminden damlayan her damla ben sevgilin yanann levhinde (sayfasnda) cemal kelimesindeki cim harfini noktas olmaktadr. Her katre hal kim kalem-i sundan tamar Levh-i ruhunda nokta-y cim cemal olur (G22/6)

2.3.4. Aln (Cebin)

Gne(Hurid): Alnn gnee benzetilmesi parlaklndan dolaydr. Alnn gnee benzetildii aadaki beyitte sad-ahter, meh, Zhre, hurid kelimeleri tenasp ierisinde kullanlmtr. Nite sad-ahter ola kii kim yannda Bt-i meh-talat hurid-cebin Zhresi yok (G46/4) Zhre: Sevgili istiare yoluyla Zhre-cebin olarak nitelendirilmitir. Yine alnn Zhreye benzetilmesi, parlakl ve beyitte geen gkyz ile ilgili kavramlardan dolaydr. Aln, sevgilinin kutsal olmasndan dolaysyla da zhreye

152

benzetilmi olmaldr. Zhre, mteri, hurid, kamer kelimeleri tenasp ierisinde beyitte yer almtr. Ben ol zhre-cebine mteriyem Ki elme suna huridi kamerden (G69/6)

2.3.5. Ka( Ebru)

Turre: Kan turreye benzetilmesi sevgilinin dolandrc sa gibi vadeyi (verilen sz) bozmasdr. Kaddi gibi togruyd vademiz likin sd Turre-yi tarrar bigi ebru-y kejra-y dost (G3/5) Yay, keman: Kan yaya benzetilmesi eri eklinden dolaydr. Gamze oka, ka da bu oku atan yaya benzetilmektedir. Gamze, ok, ka, yay, kurban kelimeleri tenasp ierisinde beyitlerde yer almaktadr. (Sevgili) gamze okunu yerletirip kann yayndan atsa, gnlden nce ona hedef olmak iin can ge ykselmektedir. Gezleyp gamze okn atsa ka yayndan Dilden n ana nian olmagn can dikilr. (G29/2)

2.3.6. Gz
Padiah(eh): Gzn padiaha benzetilmesi, gamze okuyla can ve gnl yamalamas dolaysyladr. Dnyann asker krc pariah, dmann kalbini yamalad gibi sevgilinin gz de gnl ve can yamalamaktadr. Ki dil can gzn garet idpdr nite kim Dmenn kalbini dehrn eh-i leker-ikeni (K17) nsan(Merdm): Merdm kelimesi insan anlamna gelmekle birlikte gzbebei anlamna da gelmektedir. Gz insana, yz de gnee benzetilmektedir. Sevgilinin gznn hasta olmas yznn hararetindendir. phesiz insan, gnete

153

ok yatsa insana scaklk geer. Yzi tabndan-durur bimar oldg gzi La-cerem ok yatsa gnde merdme germa geer. (G6/5) Cad(Cadu):An gznn cadya benzetilmesi; karklk karmas, fitne karmas sebebiyledir. Ayrca sevgilinin cad gz fitne karmann staddr. Cadu gzi egeri ki stad- fitnedr Zlfine sihri ebru-y kejras gredr (G8/6) Fitne: Gzn fitneye benzetilmesi de karklk karmas sebebiyledir. Kurtlmad sanda gzinden gnl gerek Kim fitneden emin ola am penah iden (G67/3) Kan dkc, sarho (Hun-riz mest, mestane): Gzn hun-riz (kan dkc) olmas, yan bak oku ile an gnln yaralamas dolaysyladr. Sarhoa(mest,mestane)benzetilmesi ise, gzn ehla (yar a) olmas sebebiyledir. An gnl, sevgilinin gzne kaplp yara ile can ekmektedir. Kan dkene ve sarhoa uyana bundan kt eyler(in bana gelmesi) gerekir. Gnlm kapld emine zahmile can eker Hn-riz meste uyana bundan beter gerek (G45/5) Nergis: Gz, ekil itibariyle baygn gibi durmas sebebiyle nergise benzetilmektedir. Sevgilinin nergis ( gibi baygn) gz, laleyi helak ettiinden beri (lalenin ) ona sordu, dert yaras ile kanl kefendir. Nergis gzi helak ideli laleyi ona Sordu dag- dedle hnin kefen durur. (G11/2) Cellad: Gzn cellada benzetilmesi, haksz yere kan dkmesi

sebebiyledir. Aadaki beyitte bir anda yz binlerce haksz (yere) kan dken ve hala

154

da kan dkmeye kanmayan bir gzden bahsedilmektedir. Ne cellad-i siyeh-dildr gzn bir lahzada cana Ki yzbin hun- na-hak itdi konmaz dahi kan eyler (G28/5) Merd-i Huda: Gzn ermi kiiye benzetilmesi yardm etme zelliinden dolaydr. Sevgilinin sa ayak altnda kalm iken gz yardm etse buna almaz. nk her kede ermi kii eksik olmaz. Pay-mal-i zlfi iken dest-gir olsa gzi Tan degl her guede merd- Huda eksik degl (G54/5) Fstk(Badam):Gzn bademe (fstk) benzetilmesi ekli sebebiyledir. air, Aklm sevda aldndan beri bu duda ipek kurdu ve o gz fstk olana meftun muyum? Bilmiyorum demektedir. Bilmezem aklum sevda alal kim meftun Bu lebi pisteye ya ol gzleri badame miyem (G60/4) Ahu: Gz, gzellii sebebiyle ahuya benzetilmitir. Sevgilinin gz bir bakta bin tane aslandan can ve gnl avlayan bir ahudur. ol ahudur gzn kim bir nazarda Dil can sayd ider bin ir-i nerden (G69/2) Ekya(Harami): Gzn haramiye (ekya) benzetilmesi, gzn kan dkc olma zelliiyle ilgilidir. nk sevgilinin gz att bak oklaryla an gnln yaralamaktadr. Harami gzlerne kanum helal ideyin Bela v derdni dk lutf eyle vir yirine (G76/5)

2.3.7. Gamze ( Yan Bak)

Ok(Hadeng, tir, sehm): Divan edebiyatnda sevgilinin en belirgin zellii

155

aa eziyet etmesidir. Sevgilinin aa

eziyet etme yntemlerinden biri oka

benzeyen yan bakn aa gndermesidir. Yan bakn oka benzetilmesi a yaralamas ya da ldrmesi sebebiyledir. Sevgilinin baklar, an vcudun yaralar amas bakmndan oka benzetilmektedir.(G46/3) Ak iin makbul olan sevgilinin gamze okunu aa gndermesidir. Sevgilinin aa yan bak okunu gndermesi, aa kar bir ilgisinin olduunu gstermektedir ve ak bunu ister. Ak iin kt olan ey; sevgilinin ilgisizlii, mstani tavrlardr. air : Ey Adni, eer gnl rahatl istersen sevgilinin yan baknn okunu daima canna siper et. demektedir. (G2/7) Sevgili, yan bak okunu gnderdiinde an gnl rahat edecektir. Yukarda da belirtildii gibi sevgilinin aa gamze okunu gndermesi ona kar bir ilgisi olduunu ortaya koyan bir iarettir. Adni sevgilisinin yan bak okunu hatrladka can vermektedir. (G5/7) Can vermek deyimi, ok sevmek ve kendini feda etmek anlamlarna gelebilecek ekilde tevriyeli kullanlmtr.31 Gamze ve ok kelimelerinin birlikte kullanld beyitte kurban, ka, keman, bar kelimeleri de tenasp oluturmak zere birlikte kullanlmtr. Kaun kemanna kurban olursa Adni ne tan gamzen ok anun bagrna mdam irir (G9/7) Aadaki beyitte sevgilinin gamze okunun at yara (ak iin) lutuf ve ihsan olarak nitelendiriliyor. Tir-i gamzen zahmna dilden nice can virmeyem Kimse mi vardur cihanda lutf u ihsandan kaar G(25/2) Sevgili gamze okunu yerletirip kann yayndan atsa, gnlden nce ona hedef olmak iin can ge ykselmektedir. (G29/2)

31

TDK, a.g.e., s. 382.

156

Aadaki beyitte sevgilinin yan bak oku devaml surette ok temreni yadrmas bakmndan yamura benzetilmektedir. Ayrca dier beyitlerde olduu gibi ak sevgilinin yan bak okundan bir hayli memnundur. Lale haddn gibi glsem ey keman-ebru ne tan Tir-i gamzenden dile baran-sfat peykan yagar (G30/3) Sevgili ezelde Adniye o kadar ok yan bak oku atmtr ki, sonsuza kadar arasan, mezarnn toprandan ok temreni kmaktadr. (G31/7) Bu beyitte tasavvufi bir mana da vardr. Dnyada her kime gnlden can ve ba lazmsa, sevgilinin yan bak okuna gsn siper etmesi gerekir. (G45/1) An sevgilinin yan bak okunun at yaraya can vermesinin sebebi, krk gnln derdine deva gerekmesidir. (G48/4) Sevgilinin yan bak oku gnle nian edindiinde devlet ve saadet ona yz tutmutur. (G86/2) Yukarda da belirttiimiz gibi sevgilinin yan bak oku, aklarca ho karlanm ve sevgilinin aa bir ilgisi olarak yorumlanmtr. Aadaki beyitte de yan bak oku sevgilinin himmeti olarak yorumlanmtr. Hadeng-i gamzesi nkim gelr can kasdna her dem Gnl ho ge ki vardur himmeti sana nigarnun (G49/5) Gamzenin oka benzetildii beyitte ebru da yaya benzetilmitir. Sevgilinin gz; gnl alsa, gamze ve kaa sarf etmektedir. Trkn (harcayacak) ne bulsa verdii ok ile yayadr. (G35/4) Kl(Tg):Sevgilinin yan baknn klca benzetilmesi yine yaralayc ve ldrc zelliinden dolaydr. Gamzenin klca benzetildii beyitlerde klcn yaralayc ve kesici olma zelliinden dolay tenasp oluturmak zere ba, boyun, dil, can, zahm urdcag, gnl kelimeleri bir arada kullanlmtr. Gamzesi tg eger can dileye boynun tut

157

Ey gnl olmaya kim bauna bir kar idesin (G66/5) An borcu sevgilinin yolunda ba vermektir. Sevgili onu (borcu) gamze klcyla an boynundan eda etmitir. Ba virmekdi borcum yolunda bi-hamdillah Boynumdan an gamzen tgyla eda itdi (G85/2) Neter(niter) : Gamzenin netere benzetilmesi hekim ba gibi kan dkmesi ve hastalklar tedavi etmesi dolaysyladr. Niter-i gamzen nin ak kann dker didm Didi kasd ile maraz kim ola sevdadan geer (G4/4) ne(Ni): Gamzenin ineye benzetilmesi dudan bala benzetilmesi dolaysyladr. Lebn hayali dile gelse zahm urur gamzen Cihanda n m vardur ki anda ni olmaz (G41/2) Haner: Gamze, a ldrmesi bakmndan hanere benzetilmitir. Gnln sevgilinin yan baknn stnde can vermesinin sebebi, ayrlk ateine sabredemeyip hanere dmesidir. Can virdgi dil gamzenn stinde budur kim Hecr odna sabr idemeyb hanere ddi G90/2 Kasap(Kassab): Gamze, kan aktmas dolaysyla kasaba benzetilmitir. Senin yan bakn gnl hissesini aldrsa buna alr m? nk kan aktan kasap olur. anlamndaki aadaki beyit bunu ifade etmektedir. Nola dil berresin aldursa gamzen Kim olur kan kassab akdc (G92/2)

2.3.8. Az(Dehan, Dehen, Fem)

158

Gonca: Sevgilinin aznn goncaya benzetilmesi krmz rengi ve ekil olarak kapal olmas dolaysyladr. Sevgilinin gl yana ve gonca azn grmeyeliden beri gnl ve can blblnn vatan hznler evidir. (K11) O lale yzl servi gonca azldr. (G11/1) O gonca azl ay (gibi parlak sevgili), an gnln sevgi ile kapmakta, ak doann avlayp can kuunu her zaman alp karmaktadr. (G32/1) Aadaki beyitte sevgilinin yz gnee, yana gle, az ise goncaya benzetilmektedir. Bi-vechdr yknme gne yzine ey mah n gl yanagun lal-lebn gonce-femn yok(G44/6) Sevgilinin aznn goncaya benzetildii beyitlerde kadd serviye, hadd laleye, ruh gle, kamet enara, ruy gle benzetilerek tenasp oluturulmaktadr. (G68/4) , (G37/3) Srr- gayb: Sevgilinin aznn srr- gabya benzetilmesi sevgilinin aznn grnmeyecek kadar kk olmasndan dolaydr. Ayrca sevgilinin az inci gibi dileri saklamas sebebiyle de srr- gayba benzetilmi olabilir. Eer suya bakmak ile gayb (aleminin ) srr bilinseydi, Adni senin yzne bakarak azn bilirdi. anlamndaki beyitte az-srr- gayb benzetmesini grmekteyiz. Ger suya bakmagile bilinseydi srr- gayb Adni bakub yzne bilrdi dehanuni (G91/7)

2.3.9. Di
nci(Drr): Diin inciye benzetilmesi sadefe benzetilen azn iinde yer almas, beyazl ve parlakl dolaysyladr. Sevgilinin inci (gibi parlak) diinin vgsyle Pervine nazm Adninin inas retmektedir.(G8/7) Can sevgilinin inci diinin nazm ile yznn nurunu

159

grdnden beri gnlde ay ve Pervinin bir zerre sevgisi kalmamtr. (G49/2) Eski edebiyatmzda dilerin pervine(lker yldzna) benzetildiini de gz nnde bulundurmalyz.32 Nazm kelimesi sra, tertip; vezinli, kafiyeli sz anlamna gelmektedir. Beyitte birinci anlam(sra,tertip) kastedilmekle beraber tevriye ile ikinci anlam da(vezinli, kafiyeli sz) zihinde arm yapmaktadr. Sevgilinin inci (gibi parlak ) dileri manzum inciden stn tutulmutur. Drr dilerine ll-yi manzum Adniya Tebih itme nageh irir kulagn (G83/7)

2.3.10. Ayva Tyleri(Hatt)

Reyhan: Divan edebiyatnda hatt genellikle reyhana benzetilmitir. Hattn reyhana benzetilmesi renk, ekil ve koku ynnden olmaktadr. Gzde olmasa hatt haddi hayali ne aceb Ab- deryada kaan lale v reyhan dikilr (G29/5) Sebze-yi Hzr, Sebze-yi Bostan: Divan edebiyatnda hatt renk olarak siyah veya yeildir. Hattn sebze-yi Hzra ya da sebze-yi bostana benzetilmesi yeil renginden dolaydr. Sevgilinin yznn glene, gzyann barana(yamura) benzetildii beyitte hatt da yeil renginden dolay sebze-yi bostana benzetilerek tenasp sanat gerekletirilmitir. Aadaki beyitte siyah ayva tyleri sebzi-yi Hzra, sevgilinin can besleyen duda da hayat suyuna benzetilmitir. Leb-i can-perver-i dildarda hatt-i siyehi Sebze-yi Hzr-durur eme-yi hayvanda biter (G18/7) Asker(Leker): Hatt, eklinden, okluundan ve gzellik lkesini yamaladndan dolay lekere benzetilmitir. Divan edebiyatnda sevgilinin yznde hattn kmas gzellii bozan bir unsur olarak iyi karlanmaz.
32

Mehmed avuolu, Divanlar Arasnda, 2. bs., Ankara, Aka, 1998, s. 37

160

Yagma klal hsn ilini hatt lekeri Gamdan boyand karaya matem tutar zlf (G42/6) Gzel kokular satan(Galiye-sa) : Hatt, etrafna gzel kokular samas ve renk olarak misk renginde olmas sebebiyle galiye-saya benzetilmitir. O hatt-i galiye-sa kim ruh- cananda biter emen-i bag- remdr ki glistanda biter (G18/1) Akam(eb): Hatt, renk itibariyle siyah olmas bakmndan akama(eb) benzetilmitir. eb-reng hatt bitmese haddinde tan degl Kim bag- cennet ire eb olmaz nehar olur. (G24/5) Mur(Karnca): Sevgilinin ayva tyleri(hatt) kkl ve okluu bakmndan ekil olarak karncalar andrmas mnasebetiyle karncalara benzetilmitir. Sevgilinin gle benzetilen yananda sa ile ayva tylerinin birbirine dolamas durumu gl zerinde ylan ile karncalarn savamas gibi dnlmtr. Sevgilinin yananda ayva tylerinin zlfne bazen de zlfn ayva tylerine dolamas gl zerinde ylan ile karncalarn savamas gibi yorumlanmtr. Hatt haddinde tolaur zlfine geh zlf ana Marla gr kim ne ceng ider gl zre murlar (G13/6)

2.3.11. Ben (Hal)

Hrsz: Sevgilinin halinin hrsza benzetilmesi, ay na kar siyah elbise giyip gnl hrszlna gelmesinden dolaydr. Hal, siyah renginden ve gzel kokusundan dolay mg-bar eklinde nitelendirilmitir. (G20/3) Nokta: Sevgilinin beni kklnden dolay noktaya benzetilmitir. (G22/6) Tane(Dane): Sevgilinin halinin daneye benzetilmesi divan edebiyatnda

161

olduka yaygndr. Gnl kua, zlf aga, sevgilin beni de gnl kuunu avlayan agn iindeki daneye benzetilmitir. Halin daneye benzetilmesinde daha ok kkl etkili olmutur. Zlfi agna gnl mrgi tutulsa ne aceb n gren hal-i siyahn anun dne sanur. (G27/3) Bal(ehd): Ben, hem tatllndan hem de beyitteki eitli

benzetmelerden dolay bala benzetilmektedir. Sevgilinin duda arya, dudan stndeki kck ben de arnn balna benzetilmitir. An sevgilinin dudana meyledip benine kar ah etmesinin sebebi, ardan bal alaym diye dumana tutmaktr. (G28/4)

2.3.12. Dudak (Leb)

Bal(ehd): Sevgilinin duda tatll sebebiyle bala benzetilmitir.

Sevgilinin dudann bal, ekerin ieini paralar. Sevgilinin yanann gnei ise ayn yzn toprak eylemektedir. (G10/1) Baka bir beyitte ise sevgilinin duda bala, gamze ise (o baln iindeki) ineye benzetilmektedir.(G41/2) Gnl, can kaybetse sevgilinin bal dudandan istemektedir. Gm klsa can ehd lebnden diler gnl irin degl mi sanki emanet virb- durur (G5/3) eker: Sevgilinin duda, iinden irin szler kmas, tatl olmas bakmndan ekere benzetilmitir. Ak,sevgilinin eker dudan anp gzya dktnde o yerden ab- hayat suyu coup kmaktadr. G31/2 Aadaki beyitte sevgilinin eker (gibi tatl) duda saf lalden stn tutulmutur. Gren kamer yzni meyl-i afitab itmez Soran eker-lebni yad- lal-i nab itmez (G36/1)

162

Lal:

Sevgilinin duda krmz rengi dolaysyla lale benzetilmitir..

Goncann sevgilinin lal dudan anmaya cesareti yoktur. Dolaysyla sevgilinin lal gibi duda renk ve gzellik bakmndan goncadan stn gsterilmitir. G46/1 Sevgilinin duda lalinin aksi kadehin gnlne dtnden beri dnya aklarnn hepsi krmz araba dt. (G90/1) Sevgilinin dudann lal tana benzetildii aadaki beyitte, sevgilinin gzellik unsurlar ve benzetildii nesneler birlikte yer almaktadr. Bi-vechdr yknme gne yzine ey mah n gl yanagun lal-lebn gonce-femn yok (G44/6) Gonca: Sevgililin dudann goncaya benzetilmesi krmz rengi dolaysyladr. Gnein sevgiliye benzememe nedeni olarak, sevgili gibi gonca dudakl olmamas gsterilmektedir. Mah yknrse gn yzne hic edeb degl Gn nice benzesn sana kim gonce-leb degl (G87/1) Ar(Zenbur): Sevgilinin dudann ary benzetilmesi bala benzetilen ben dolaysyladr. Bala benzetilen benin sahibi olmas dolaysyla dudak ary benzetilmitir. (bkz. Ben) Lebine meyl idb haline karu ah kldugum Bu kim zenbrden ehd alaym diyin duhan eyler (G28/4) Kevser:Sevgilinin duda bir anda binlerce lye sonsuz hayat vermesi bakmndan Kevser suyuna benzetilmitir. Bir demde bin lye hayat- ebed virr Kevser lebne hak ne keramet virb-durur G5/5

163

Hnnap(Unnab): Sevgilinin dudann hnnaba benzetilmesi parlakl dolaysyladr. Bir cins anak yaprakl aa ve bu aacn meyvesi. Ceviz gibi meyvesi vardr.33 Sevgilinin dudann hnnabn parlak yapan yanadr. Elbette gnein scakl olmasa yemi olmamaktadr. Burada yanak gnee,dudak da hnnaba benzetilmitir. Yanagdur lebi unnabn eyleyen rengin Beli harret-i mihr olmasa yemi olmaz (G41/5) Kadeh (Cam): Dudan kadehe benzetilmesi, krmz rengi ve sevgilinin dudandan kan szlerin sarho edici zelliinden dolaydr. Adni, devr iinde sevgilinin dudann kadehinin yudumundan sarho olup namus iesini taa almtr. Devr iinde cra-y cam lebnden mest olub Adniyem kim ie-yi namus taa almam (G57/5) Fstk(Piste): benzetilmektedir. Bilmezem aklum sevda alal kim meftun Bu lebi pisteye ya ol gzleri badame miyem (G60/4) Can: Sevgilinin duda, an can kadar nemli olduundan dolay cana benzetilmitir. Adniya irin lebin algl dehanuna mdam Geri cann agzna almak kii asan degl (G88/5) Hayat suyu emesi: (eme-yi hayvan):Dudak, szleriyle aa hayat vermesi bakmndan ab- hayat emesine benzetilmitir.
33

Sevgilinin dudann fsta benzetilmesi eklinden ve

tadndan dolay olmaldr. Dudan fsta benzetildiini beyitte gz de bademe

Pala, a.g.e., s. 264.

164

Leb-i can-perver-i dildarda hatt-i siyehi Sebze-yi Hzr-durur eme-yi hayvanda biter (G18/7)

2.3.13. Sine
Gm(Sim): Sevgilinin gsnn gme benzetilmesi beyazl dolaysyladr. Ol serv-kadd sim- bern sevgsin anma Adni bigi n ry- zer em nemn yok (G44/8)

2.3.14. Boy(Kadd, Kamet, Endam)34

Serv(Serv-i revan, serv-i hraman, sanavber, narven): Doruluu, uzunluu, meyvesiz oluu, akarsu kenarnda bulunmas, zerine kularn konmas, glge salmas, glgelendirmesi, dier kelimeler ve benzetmelerle tenasp oluturmak zere sevgilinin boyu serviye benzetilmitir. Sevgilinin yolunda (urunda) sevgilinin servi boyu gibi doru olmayann, sevgilinin kvrm kvrm sa gibi yznn kara olduunu greyim. anlamndaki beyitte sevgilinin boyu dosdoru ve dz olmas bakmndan serviye benzetilmitir. (G1/5) Gzelliin gl bahesine benzetildii beyitlerde sevgilinin boyu gzelliin gl bahesinde meyve yerine ak ateini ya da gam ateini veren bir servidir. (G3/6, G11/3, G76/3)Burada servinin meyveniz bir aa olduuna da iarette bulunulmaktadr. Dorusu hareket gzbebeini evik hale getirir. Sevgilinin servi boyunun aratrlp sorulmasyla da an gzya hzl akmaktadr. G10/3 Burada dorusu kelimesiyle sevgilinin dz, dosdoru boyuna atfta bulunulmaktadr. An gzyann getii baz beyitlerde boy da serviye benzetilerek servinin akarsu kenarnda yetitiine iarette bulunulmutur.
34

Haluk pekten, Fuzuli, Hayat, Sanat, Eserleri, Ankara, Aka, 1996, s. 87.

165

Yanan

bir baa benzetildii beyitte seher kuundan saknmak iin

sevgilinin servi boyu zerinde sandan asl kargas olduu ifade edilmektedir. Aslu zag kelimesiyle sevgilinin zlfnnn yanan her iki tarafa den ksm kastedilmitir. Ayrca servinin zerine karga konmasna iaret edilmitir. Bag- ruhn mrg-i seherden saknmaga Zfinden aslu serv boyu zre zag var. (G14/6) Gnl, o ayn gneinin hararetine yand . Acaba ne zaman bama selvi boyu glge salacak anlamndaki beyitte servinin uzun bir aa olduu ve glgesinin de uzun olduu ifade edilmektedir. Ayrca glge salmak deyimi iltifat etmek, himaye etmek anlamlarn ihtiva etmektedir. (G16/2) An gz, sevgilinin boyunun servisi yemyeil olsun diye her an sevgilinin ayana su iin bahvan gndermektedir. Burada servinin akarsu kenarnda yetitii ve bymesi iin ok suya ihtiyac olduundan hareket edilmektedir. Ayrca bahvan kelimesiyle gzya kastedilmitir. Ser-sebz ola diy boyunun servinn gzm Her lahza payna suyun bagban salar (G16/5) An gznn yana rmak ve boyuna serv-i revan denilmektedir. Sevgilinin boyu, salnarak yrmesi bakmndan yrr gibi salnan serviye (serv-i revan)35 benzetilmitir. Burada da servinin akarsu kenarnda yetimesine iaret edilmitir. (G17/1) San snble, yanan da laleye benzetildii beyitte sevgilinin boyu da salnarak yrmesi bakmndan yrr gibi hafife salnan serviye (serv-i hramana)36 benzetilmektedir. Kamet zlf ruhun bir yire kim saye salar Snbl lale biter serv-i hraman dikilr (G29/3)
35 36

A.e. A.e.

166

Sevgilinin sann ucundan gnl ve cana bela eksik deildir. Sevgilinin servi boyunun hasretinden gzde su eksik deildir. (G54/1) Narven, gl bahesinde sevgilinin servi boyuna benzemeye almaktadr. (G62/4) Burada da sevgilinin boyu, serviden stn tutulmutur. Yanan laleye ve gle, azn goncaya benzetildii beyitte sevgilinin gzellik unsurlarndan boy da serviye benzetilmitir. (G68/4) Gnln esire benzetildii baka bir beyitte, gnl sevgilinin o servi boyuna dolatndan esire ne ho serbestlik ulamtr. (G79/5) Aadaki beyitte gzya-rmak ilikisi boy-servi benzetmesi dolaysyla verilmi ve servinin akarsu kenarnda yetitii ifade edilmitir. Yine rast kelimesi ile sevgilinin boyunun servi gibi dosdoru olduu da ima edilmektedir. Serv-kaddn ayagna merdm-i emm mdam Gz yan cuy eylemezse rast insan degl (G88/3) Ak, imir aac ile laleyi grdnde sevgilinin gl yz ile nazl nazl salnan servi boyunu hatrlamaktadr. (G91/2) An gz, sevgilinin nazl nazl salnan servi boyunu grdnden beri can ve gnl sevgilinin eiini yurt edinmitir. (G91/1) Sevgilinin yz, gnl blblinin gl bahesidir. Boyu ise can bahesinin yryen servisidir. (G94/1)Yzn gl bahesine, gnln blble, cann gl bahesine benzetildii beyitte boy da tenasp ierisinde servi-i revana benzetilmitir. Gnl, sevgilinin servi boyunun yadna arap ektiinde sevinli servi cann gl bahesinde yetiip uzamaktadr. (G26/1) Tuba, Nihal: Sevgilinin boyu, uzunluu ve kutsal olmas bakmndan cennette Sidrede bulunan ve dallar btn cenneti glgelendiren Tuba aacna benzetilmitir. Sevgilinin boyunun nihale benzetilmesi ise dzgn, dosdoru olmas bakmndandr. Serv-i sehinin (dzgn servinin), sevgilinin tuba boyunun nihaline

167

benzemeye alt ve sevgilinin tuba boyunun nihali serv-i sehiden stn olduu ifade edilmektedir. Serv-i sehi egeri ki pr-itidal olur Tuba boyun nihaline kaan misal olur. (G22/1) nar (enar): Sevgilinin boyunun nara benzetilmesi uzunluu sebebiyledir. Aadaki beyitte istiare ile gne benzetilen sevgili, aydan stn tutulmutur. Sevgilinin aydan stn olma sebebi olarak; sevgilinin nar boylu, gl yzl ve gonca azl olmas gsterilmektedir. Gnm sana nicesi ay benzedem kim ol enar-kamet gl-ruy gonce-fem olmaz (G37/3) Gl: Endam; gzelliinden, holuundan dolay gle benzetilmi olmaldr. Adniya kimesne beni bilmedi hecr ile esir Serv-i azade mi ya mah- gl-endame miyem(G60/7) Yay: Fitneler(saan) boy, bklmesi bakmndan yaya benzetilmitir. Adln avaz zihi ki old revan tir-sfat Dest- meddn bkeli ya bigi kadd-i fiteni (K25)

2.3.15. Gnl
Ta(Hacer, seng): Sevgilinin gnl , aa merhamet etmemesi sebebiyle taa benzetilmitir. Dil-i canandan umma ey gnl rahm Ki bitmez verd-i ter hergiz hacerden (G69/4)

168

Sevgilinin gnl, aa eziyet etmesi dolaysyla da taa benzetilmitir. Degl nkim beden burc ey dil-i seng Nice dysn gzn atdug tire (G79/4)

2.3.16. Beden
Nesrin: Bedenin nesrine benzetilmesi; inceliinden, narinliinden ve zarifliinden dolaydr. Ol serv-i lale-ihre ki gonce-dehen durur Bir mah- mihr-i talat nesrinbeden durur (G11/4) Gm(sim): benzetilmitir. Semen-i sim- beden gl yzini yumagun Sebzede nergis elinde dutar altun legeni (K/5) Beden, beyazl ve parlakl sebebiyle gme

2.3.17. ene ukuru(ah- Zenahdan)

Zindan: ah enei (ene ukuru) an gnlnn, sevgilinin siyah sa ile orada bulunmasndan dolay zindana benzetilmitir. Ayrca gnl burada yatan divaneye, sevgilinin sa da baa benzetilmitir. Zlf-i sevdasyla dil enegi ahnda anun Sanki divane durur bendle zindanda yatur (G15/3)

2.3.18. Kirpik(Mje)
Sal:Gzya-merdm-i mellah, sahil-i em-derya (G6/3) Kl:Kirpik, ekil olarak klca benzetilmitir. Beyitte mje klca, zlf benzetmelerinin yer

ald beyitte, gzde bulunan kirpik de ekil olarak denizdeki sala benzetilmitir.

169

enbere, gnl de canbaza benzetilerek hem bir kompozisyon oluturulmakta hem de tenasp sanat gerekletirilmektedir. Vard mjeden zllfine canbaz oluban dil Gr nice kldan atlup enbere ddi (G90/4)

2.3.19.Ter(Arak), Ter Damlas(Katre-Yi Arak)

Gl suyu(Ab- gl):Bilindii zre eski edebiyatmzda sevgili istiare yoluyla gle benzetilmitir. Doal olarak da gl gibi olan sevgilinin teri de ab- gl olarak yorumlanmtr. Lale haddnde arak grdke cana dir gnl Ab- gldr kim szilp srh- valadan geer. (G4/5) Sha: Sevgilinin o ay yanana ter damlas gelince sanki gne yznde sha yldz ortaya kmaktadr. Burada ter damlas beyazl, parlakl dolaysyla sha yldzna benzetilmektedir. San-kim gne yzinde Sha aikar olur n katre-yi arak gele ol meh yanana (G83/6)

2.4. Sevgili le lgili Dier Unsurlar 2.4.1. Eik

Kabe: Sevgilinin eii, aklar iin kutsal olmasndan dolay Kabeye benzetilmitir. Sevgilinin yznn nuru, eiinin kabesine ihtiyarla genci aktan ( akn akn getiren) olmutur. (G92/6) An sevgilinin eiine yz srmesinin sebebi, kabeyi her kim tavaf ederse atete yanmayacadr.

170

Ey gzm nur budur iigne yz srdgm Kabeyi her kim tavaf iderse yanmaz narda (G81/4)

2.4.2. Kuy
Kabe: Sevgilin bulunduu yer, kutsallndan dolay kabeye benzetilmitir. Kuy-kabe benzetmesi; ah-bad, ya-baran benzetmeleri dolaysyla gereklemitir. Kabe-yi kuyunda ah itdke yalar dkdgm Tan degl bad esdgine kbleden baran kopar (G7/5) Cennet: Sevgilinin bulunduu yer, yine ayn ekilde ak iin kutsal olduu iin cennete benzetilmitir. Sevgilinin bulunduu yer cennete benzetilerek Ey Adni ! Cennet iinde eziyet olmadn bildii halde acaba sana makamnda eziyet etmesinin sebebi nedir? denilmektedir. Aceb nedr sana kuynda cevr itdgi n Behit iide bilr Adniya sitem olmaz (G37/7)

2.4.3.Naz
Glen: Naz, ok eitli unsurlara sahip olmas bakmndan gl bahesine benzetilmi olmaldr. Beyitte Ey glen-i naz denilerek sevgiliye seslenilmitir. Burada glen, narven, serv-i hraman kelimeleri tenasp ierisinde kullanlmtr. (G18/2) Gl: Sevgiliye ey gl-i naz diye hitap edilen beyitte naz gzelliinden, holuundan dolay gle benzetilmi olmaldr. Yzinden asa nikabn emende ol gl-i naz Figana balaya manend-i blbl ehl-i niyaz (G38/1) Bostan: Naz, bnyesinde ok eitli unsurlar barndrmas bakmndan, ierisinde birok iei bulunduran baheye benzetilmitir. Beyitte sevgili naz bahesinin gl olarak vasflandrlmtr.

171

Lle-yi sahr nedr ey glbn-i bostn- nz Gn yz olmazsa mh- smn neylerem (G56/5)

2.4.4. Sevgilinin zinin Tozu

Srme(Tutiya): Sevgilinin izinin tozu, aklarn kanl gzne iyi gelmesi bakmndan tutiyaya benzetilmitir. Bilindii gibi tutiya gze kuvvet veren, insanlarn iyi grmesini salayan bir maddedir. Aadaki beyitte sevgili, izinin tozu vastasyla yceltilmektedir. zn tozna Adni yzin nice srmesn Kanl gzine shhat in tutiya gerek (G48/7)

2.5. Seven(Ak) 2.5.1. Gnl

Gnl, beyitlerin ounda insan organ dnda tehis sanat yaplarak ayr bir kiilik olarak dnlmtr. Blbl: Gnln blble benzetildii beyitlerde tenasp oluturmak zere gl, gonca, glistan kelimeleri bir arada kullanlmtr. Gnln blble benzetilmesi; gnln gle, gl bahesine benzeyen sevgiliye ya da yzne ak olmasndan dolaydr. Sevgilinin yz, gnl blblnn gl bahesidir. Boyu ise can bahesinin yryen servisidir. (G94/1) Bu yeni gonca, aan bir gl olacak. Gnl blbl, (bu gln) arzusu ile inleyecektir. (G23/1) Sen gl yanak ve gonca az grmeyeliden beri gnl ve can blblnn vatan hznler evidir. anlamndaki aadaki beyitte gnl ve can blbl istiare sanat ile Hz Yakup, beyitteki sevgili ise Hz Yusuf olmaktadr. Grmeyelden ber sen gl-ruh gonce-deheni Dil can blblinn dar- hazendr vatan (K11) sevgilinin gle benzeyen

172

Gnl blbl sevgilinin gl yzn grmek istedike miskine (zavallya) snbl perde olmaktadr. (G71/3) lgn(Divane): Gnl, sevgilinin akyla ldrmas bakmndan divaneye benzetilmitir. Gnln divaneye benzetildii beyitlerde bend, zindan, zlf kelimeleri tenasp ierisinde bir arada gemektedir. Bilindii zre eski devirlerde deliler zapt u rapt iin zincirle balanyordu.Beyitlerde de bu gelenee atfta bulunulmaktadr. Gnl sevgilinin sanda bag ile bulan deli zannetmektedir. (G27/1) Adninin sevda hastal eken gnln sevgilinin sanda gren, onu ip ve zincirle balanm deli zannetmektedir. (G27/7) Gnl, sevgilinin mselsel sann lgndr. (G59/1) Gnl, gz karasyla sevgilinin sana dolasa buna almaz. Divane olan kii iin sonunu dnmez. (G95/5) Aadaki beyitte sevgilinin sa bende, ene ukuru zindana, an gnl ise bag ile yatan deliye benzetilmitir. Zlf-i sevdasyla dil enegi ahnda anun Sanki divane durur bendle zindanda yatur (G15/3) Ku(Mrg): Gnln kua benzetilmesi; gnln hercai olmas, kararszl ve sevgilinin sa tarafndan avlanmas sebebiyledir. Gnln kua bezetildii beyitlerde zlf, dam, ikar, hal, dane, sayd, ag kelimeleri tenasp oluturmak zere bir arada kullanlmtr. Gnln kua benzetildii beyitlerde zlf aga, hal (ben) o tuzan iindeki daneye benzetilmektedir. Zlfi agna gnl mrgi tutulsa ne aceb n gren hal-i siyahn anun dane sanur (G27/3) O (sevgili) ki gnl kuunu bela tuzana gizlice gndermekte, can harmanna ise ak ateini apak brakmaktadr. (G16/1) Gnl kuu ( o sevgilinin ) beninin tanesini avlama gayretindedir. Lakin siyah sanda tuza olduunu bilmez (G14/2) Sabah vakti sevgilinin yzne akam (gibi olan kara) sa ulatnda, gnl kuunun avlanmas iin binlerce tuzak ulamaktadr. (G9/1) Gnl kuu,kara san agna

173

dtnden beri dnyada feragat (vazgeme) budana konmaz (G83/1) Sevgilinin kara sa, gnl kuunu avlamak iin tuzak kurduundan beri gl yznn arzusu cana lale gibi da vurur(damgalar). (G43/1) Aadaki beyitte ise gnln kua benzetilmesi hercailii sebebiyledir. Ey mrg-i dil vatan kl eigini ol mehn Ta ki idesin felekde bugn aiyanun (G91/4) lke(Milk): Gnln lkeye benzetilmesi, sevgilinin gnl lkesinin sultan olmasndan kaynaklanmaktadr. Gnl lkesine bazen sevgilinin hayali bazen de gam hkmetmektedir. Bir harabeye iki padiah gerekmez. (G48/3) Sevgilinin aknn derdinden gnl lkesinin sahralarnda gam askerinin ayandan snrsz ortaya kmaktadr.(G7/3) Ak, sevgiliye: Yeme- ime evini yktn yetmedi mi ? Gamn da gnl lkesine mimar tayin ediyorsun demektedir. Ykdugun yetmedi mi y u tarab hanesini Ki gamun dah gnl milkine mimar idesin (G66/3) Pervane:Gnln pervaneye benzetilmesi, gnln sevgilinin aknn derdi ile sevgilinin cemalinin mumu ile yanmasdr. Gnl, pervane gibi sevgilinin cemalinin mumuna yaklr. (G91/5) Her ne kadar grnte mum gibi gler grnse de Adninin gnl pervane gibi dert ile yanmtr. Gyindi derdle pervane-var dil-i Adni Egeri em bigi zahira gler grinr (G12/7) Mum(em) An gnlnn muma benzetilmesi glmesi sebebiyledir. Aslnda mumun yanma hali glme eklinde dnlmtr. Gyindi derdle pervane-var dil-i Adni Egeri em bigi zahira gler grinr (G12/7) Yakup: Gnl, aladndan dolay Hz. Yakupa benzetilmektedir. Hz. Yakupa benzetilen gnl, Hz Yusufa benzetilen cann sevgilinin ene ukurunda

174

yatmasndan dolay alamaktadr. Nite hali ola Yakub- dil aglamakdan Ki dah Yusuf- can ah- zenahdanda yatur (G15/6) Esir: Ak, her eyiyle sevgiliye teslim olmas sebebiyle esire benzetilmitir. Beyitte sevgiliden gnle merhamet etmesi istenmektedir. nk gnl sevgilinin adr ve gnl, sevgilinin misk saan sann zincirinin esiridir.Bilindii gibi eskiden esirler zincirle bal tutulurdu. Terahhum it dile cana ki bi-kararundur Esir-i silsile-yi zlf-i mg-barundur (G20/1) Aadaki beyitte de gnl esire benzetilmitir. Tolad serv-kaddine gnl gr Ne ho azadelik irdi esire (G79/5) Yamur(Baran): Gnln yamura benzetilmesi, sevgili san

taradnda gnllerin yere yamasndan dolaydr. Sevgili san tarasa (btn) gnller, yamur gibi yere yamaktadr. Sevgili konusa tatl dudandan sz yerine can yamaktadr. Tarasa zlfin gnller yire n baran yagar Sylese irin lebinden sz yirine can yagar (G30/1) Ev(Hane): Gnl eve benzetildiinde sevgilinin gam da o evdeki misafire benzetilmitir. Ey Adni, gam gnle geldiinde ah eyleme. Evde misafir varken dumana tutmak olmaz. anlamndaki aadaki beyitte gnl eve benzetilmitir. Ah eyleme Adni dile geldke gam kim Mihman varken evde duhan eylemek olmaz (G39/7)

175

Aadaki beyitte de gnl sevgilinin hayalinin srsn barndrmas sebebiyle haneye benzetilmitir. Al emanet gnlmi cevrnle viran eyleme Kim senn hayl-i hayaln hanesidr dostum (G59/2) Taht: Gnln tahta benzetilmesi, sevgilinin gamnn gnle han olarak tayin edilmesinden dolaydr. Sevgilinin gam gnl tahtna han olarak tayin edilmektedir. Gam- canane gnl tahtna kim han dikilr Bende iken d-cihan milkine sultan dikilr (G29/1) Gnln tahta benzetildii baka bir beyitte de benzetme yn, gnle sevgilinin aknn sultan olmasdr. Kank dil tahtnda ki kun senn sultan degl Bende-yi bi-derddr kim layk- derman degl (G88/1) Virane(Harabe): Gnl, sevgilinin cevr cefasyla harap halde bulunmasndan dolay viraneye benzetilmitir. Sevgilinin akndan dolay virane olan gnl, cennet saray gibi daima bayndr olacaktr. Kasr- cennet bigi mamur olsardur dayima Ol gnl kim kunun viranesidr dostum (G59/5) Ate: An gnl, sevgilinin aknda yanmasndan dolay atee benzetilmitir. Sevgilinin hattnn taze reyhana benzetildii beyitte gnl atee benzetilmitir. Hatt hayali gitmedi dilden ne turfedr Ate iinde bitmeye reyhan- ter gerek (G45/6) Sinek(Zbab):Gnln sinee benzetilmesi, gnln sevgilinin dudana varmasdr. Bilindii gibi sinein meyli, arzusu ekere konmaktr. Geri aadaki

176

beyitte eker ifadesi gememesine ramen biz biliyoruz ki, divan edebiyatnda dudak ekere benzetilmektedir. Gnl de sevgilinin dudana (ekere) varmas dolaysyla sinee benzetilmitir. Yok yine soraram lebne vardugn dil n-kim bilrem kanda durur meyli mzabun (G51/2) Sadef: Gnln sadefe benzetilmesi, inciye benzeyen srr saklamas

dolaysyladr. Okyanuslarda yaayan bir cins iri istiridye, kapandan ieriye giren kk akl tann etrafna salg salglar ve bir zaman sonra inci vcuda gelir.37 Bu srr, ak srr olmaldr. Drr bigi srrn sadef-i dilde sakla kim Na-geh kulagna irir az bela degl (G55/2) Ok, can: Gnln oka benzetilmesi an gznn sevgilinin az ile sevgilinin kann yayn grmesiyle gnln elden kmas dolaysyladr. Elden kmak deyimi yitirmek, kaybolmak anlamna geldii gibi okun elden kmas anlamn da artrmaktadr. Ka, yay ve tir kelimeleri tenasp oluturmaktadr. Gnln cana benzetilmesi ise yok olmas dolaysyladr. Ta gzm grdi dehanunla kaun yayn dil Tir-ve elden kub can bigi old bi-nian (G68/3) Kan dkc(Hun-riz): Gnl, muhtemelen sevgilinin gamze okunun gnlde yara amasndan dolay kan dkc olarak yorumlanmtr. Beyitte can ile gnl arasnda bir macera olduu, bundan dolay da o iki kan dkc arasnda bir kan (dkme) meselesi olmasndan korkulduu ifade edilmektedir. Leblernn can u dilde macera var korkaram Ol iki hun-riz arasnda bir kan olmasa (G75/3) ie: Gnl; inceliinden , krlganlndan dolay ieye benzetilmitir.
37

M. Nur Doan, Fuzuli, Leyla ve Mecnun, stanbul, antay Kitabevi, 1996, s. 528.

177

Ey hur Adninn smagl gnli iesin Kim Edrine diyar durur bu Haleb degl (G87/7) Ayna(Ayine): Gnl, kirlenme ve paslanma zelliklerinden dolay aynaya benzetilmitir. Gnl aynasnn kir ve pas sevgilinin gne yzne aka bakldnda yok olacaktr. Ey Adni gn gzine ruen nazarlar eyle Kayine-yi dilnn mahv ola jeng pas (G89/5) Odun(Ud):Gnl, benzetilmitir. Merdm-i emm yakup can micmerinde ud-i dil Eylemek diler hayalnle peri teshirini (G93/5) Miskin: Gnl blbl, sevgili karsnda yapacak bir eyi olmamas dolaysyla miskine benzetilmitir. Aadaki beyitte snbl kelimesiyle sevgilinin sa kastedilmitir. Miskin kelimesi misk kokulu, misk renkli anlamlarna da gelmektedir. Dolaysyla kelimenin bu anlam sala alakaldr. Dil blbli gl yzni grmek diledke Miskine olur snbl hayil nideyin ah (G71/3) Adni: Gnln Adniye benzetilmesi ansl, talihli olmasndandr. Bugn o yz ay (gibi parlak sevgiliye)den gnl, Adni gibi yldz kutlu ve uurlu zamandr. Adni bigi sad-ahter ferhunde-zemandur ol dil ki bugn ol yzi meh dilbere ddi (G90/7) Kanl suyun scak kebab(Kebab- germ-i hun-ab):Gnln, kanl suyun scak kebabna benzetilmesi ak ateinde yanmasndan dolaydr. sevgilinin akndan yandndan dolay oduna

178

Dil-i Adni heva narnda old Kebab- gem-i hun-ab akdc (G92/7) maret:Gnl, misafirinin sevgilinin gam olmas dolaysyla imarete benzetilmitir. Gnl imareti gamdan harap olmaya yz tutmutur. An gzyann seli de dnyay batan baa kaplamtr. (G86/1)Aadaki beyitte gnl-imaret benzetmesine yer verilmitir. Gnl imaretini ykmasun gamun hazer it Ki kimse kend evin gz gre gre harab itmez (G36/2) Mamure:Gnln mamureye benzetilmesi daha nceden iinde ak barndrmam olmas sebebiyledir. n ddi muhabbet iline yakas canun Mamure-yi dil ah ki viran olacakdur. (G23/7) Kii : Gnl, vcudun bir organ gibi dnlmedii ve vcuttan farkl olarak dnld iin kiiye benzetilmitir. (G39/5,G33/5) Geh can emir olur gam milkine gah dil La-bdd cihanda her kiinn bir zeman var (G33/5) Kebap: Gnl, sevgilinin aknn ateinde yandndan dolay kebaba benzetilmitir. Bezm-i gamunda kanlu gzm dil kebab idb Nu eylemege arabla tolu kabag var (G14/3)

2.5.2. Adni
Adni kelimesi beyitlerde air Adniden ziyade ak Adni anlamnda kullanld iin biz Adni kelimesini bu blmde ele almay uygun bulduk.

179

Pervane: Bilindii zre pervane cann (eski Trk edebiyatnda sevgili anlamndaki) muma vermesi bakmndan aa benzetilmi ya da aklar canlarn sevgili urunda vermeleri bakmndan pervaneye benzetilmilerdir. Yzn muma benzetildii beyitte Adni de sevgilinin yznn mumunda yanacak olmas bakmndan pervaneye benzetilmitir. (G59/7) Bir baka beyitte de Adni, gnein arzusuyla ay ve yl o parlak muma pervane olmaktadr. Burada gne ve parlak mum kelimeleriyle sevgili kastedilmitir. (bkz. Yz-em) Heva-y mihrle Adni meh sal Olur pervane ol emi mnire (G79/7) Aciz Ku(Mrg-i Zebun): Adninin aciz kua benzetilmesi, sevgilinin doan kuunu salan bir avcya benzetilmesi dolaysyladr. Burada ak Adninin sevgili karsndaki aciziyeti dile getilrilmitir. Ikn havale kldug ol hur Adniye Sayyaddur ki mrg- zebuna togan salar (G16/7) Ney: Adni, sevgili tarafndan nalan eylendii iin neye benzetilmitir. Dest-i cevrile bela bezminde ah Adniyi ney bigi nalan eyledn (G50/7) Dilenci (Geda):Adni, sevgiliye kavumay hayal etmesi bakmndan gedaya benzetilmitir. Ayrca burada sevgiliye kavuma da sultanla ulama olarak yorumlanmtr. Aceb vasluna irmek hayalin itdise Adni Ki sultanla irir geda yalanc habnda (G73/5) Blbl: Adni, inlemesi bakmndan blble benzetilmitir. Bilindii gibi eski edebiyatmzda blbl ak karl olarak kullanlmtr. Beyitte Adninin

180

blbl gibi inleyerek sevgiliyi anmasnn sebebi; sevgilinin gl yz olmakszn cennet bahesinin lalesinin kendisi iin bir ey ifade etmeyeceidir. Burada sevgilinin gl yz cennet bahesinin lalesinden stn tutulmutur. Adnin blbl bigi efgnla zikri bu kim Gl yzsz lle-yi bg- cinn neylerem (G56/7)

2.6. Aa Ait Vcut Aksami ve lgili Unsurlar 2.6.1. Can

Gl bahesi(glen): An cannn gl bahesine benzetilmesi, orada sevgiliye ait gzelliklerin benzetildii unsurlarn bitmesi, yetimesi dolaysyladr. Gnl, sevgilinin servi boyunun yadna arap ektiinde sevinli servi, cann gl bahesinde yetiip uzamaktadr. (G26/1) Cann gl bahesinde sevgilinin yana gibi ho kokulu gl bitmez. (G72/1) Sevgilinin dudann dncesi lgn ve kanl gnlden getiinde can gleninde mutlu gonca amaktadr. Burada sevgilinin duda goncaya, an can da bu goncann ald gl bahesine benzetilmitir. Alur can gleninde gonce-yi adi ne dem Kim lebn fikri dil-i pr-hun- eydadan geer (G4/3) Pervane: Sevgilinin yz muma benzetildiinde, an can da pervaneye benzetilmitir. (bkz.Yz- em ) Can, sevgilinin yznde gren mum ile pervane zannetmektedir. (G27/1) Can, sevgilinin cemalinin mumunun pervanesidir. Can cemaln eminn pervanesidr dostum Dil mselsel zlfnn divanesidr dostum (G59/1) Yusuf: Cann Hz. Yusufa benzetilmesi, gnln Hz Yakupa benzetilmesi sebebiyledir. Beyitte gnl; sevgi, istek, dn, anma ve hatr gibi kalpte var saylan duygu kayna anlamnda kullanlmtr. Can ise insan ve hayvanlarda yaamay saladna inanlan madde d varlk anlamnda kullanlmtr.38 Burada can, sevgilinin ene ukurunda yatyor olarak dnlmtr. Bilindii zre Hz
38

TDK, a.g.e., s.871.

181

Yusuf kardeleri tarafndan bir su kuyusuna atlmtr. Ayrca Msrda zindanda da yatmtr. Burada bu olaya telmih vardr. An can, ene ukurunda yatmaktan dolay eziyet ekmektedir. Bundan dolay da Hz Yakupa benzetilen gnl bu duruma alamaktadr. Nite hali ola Yakub- dil aglamakdan Ki dahi Yusuf- can ah- zenahdanda yatur (G15/6) Nahiye: Can, gam askeri yerleip orada yattndan dolay nahiyeye benzetilmitir. Nin kaa gnl ehr-i eh-i adiden Ki konup leker-i gam nahiye-yi canda yatur (G15/4) Ku(mrg): Can, sevgilinin avlamas bakmndan kua benzetilmitir. Sevgili, ak doann avlayp can kuunu her zaman alp karmaktadr. Gnlmi ta mihrle ol mah- gonce-fem kapar Baz- k sayd idp can mrgini her dem kapar (G32/1) Misafir(mihman): Can, sevgilinin gznn okuna kar kmas sebebiyle misafire benzetilmitir. Beyitte kar kmak ibaresi tevriyeli olarak kullanlmtr. barenin birinci anlam lmek, yok olmaktr. kinci anlam ise karlamaya kmaktr. Can gzn tirine istikbal kldug bu kim Resmdr karu kii n-kim gele mihman kar (G31/3) Dilenci(geda): Can ile gnl, sevgilinin itinin tozunu kapmas sebebiyle dilenciye benzetilmitir. Burada sevgilinin ycelii vurgulanmtr. Canla dil itnn izi tozn kapsa ne tan Resmdr yirde geda n-kim gre dirhem kapar (G32/5) Nakit(Nakd): Cann nakde benzetilmesi, can verilip sevgilinin ayann bast topran alnmas sebebiyledir.

182

Vir can u cihan nakdini hak- kademin al Kim bunclayn asslu bazar ele girmez (G34/3) Ev(Hane): An can, sevgilinin aa verdii derde mekan olmas

bakmndan haneye benzetilmitir. Ah kim can hane iken derdne An da dil bigi viran eyledn (G50/6) Miskin: An gnlnn can, sevgilinin sann midi ile kl gibi ipince kald iin miskine benzetilmitir. mmid-i zlfn ile klca kald gnlmn can Demidr tut elini kim ayaga ddi miskinn (G49/4) Harman(hrmen): Can, sevgilinin ak ateini brakt mekan olmas bakmndan harmana benzetilmitir. Dil mrgin ol ki dam- belaya nihan salar Can hrmesine ate-i k yan salar (G16/1) lke(milk): An can, gam askerinin gnderildii yer olmas bakmndan lkeye benzetilmitir. Gnderr milk-i cana gam erisin Saklar an kenar oldugun (G63/5) Kan dkc(Hun-riz): An can ve gnl, sevgilinin akyla kan

alad iin kan dkc olarak dnlmtr. Leblernn can u dilde macera var korkaram Ol iki hun-riz arasnda bir kan olmasa (G75/3) Micmer: Can, iinde gnl odununun yaklmas bakmndan micmere benzetilmitir.

183

Merdm-i emm yakup can micmerinde ud-i dil Eylemek diler hayalnle peri teshirini (G93/5) Blbl: Gnl ve can, gl yanakl ve gonca azl sevgiliye ak olmas bakmndan blble benzetilmitir. Sevgilinin gl yanak ve gonca azn grmeyeliden beri gnl ve can blblnn vatan hznler evi olmutur. Burada istiare yoluyla gnl ve can ayn zamanda Hz Yakuba, sevgili de Hz Yusufa benzetilmitir. (bkz. Dil-blbl) Grmeyeliden ber sen gl-ruh ve gonce-deheni Dil can blblinn dar- hazendr vatan (K11) Gz: Can, sevgilinin yznn aksini grmek istemesi bakmndan gze benzetilmitir. Ger yzi aksin dilersen grmege ey can gzi Glen iinde gle ruen nazar kl dayima (G2/4)

2.6.2. Yz
Altn(Zer): An yz, sevgilinin trl cevr cefasyla solarak, beti benzi atarak renk bakmndan sar olmas dolaysyla altna benzetilmitir. Ayrca burada an yznn altn gibi deerli olduunu da dnmek gerekir. An en belirgin zellii solgun yz ve nemli gzdr. Ol serv-kadd sim-bern sevgsin anma Adni bigi n ruy- zer em-i nemn yok (G44/8)

2.6.3. Gz, Gzbebei

Deniz,rmak, akarsu (Derya(G7/4), cuy(G10/6), ab- derya(G29/5), sahil-i derya(G54/4), ab- revan(G47/6)): Divan edebiyatnda aklarn belirgin zelliklerinden biri de sevgilinin yapt cevr cefalardan dolay gznn yal olmasdr. An gznn cuya, ab- deryaya ya da deryaya benzetilmesi an bol

184

bol alamasndan dolaydr. Sevgilinin ayva tyleri ve yanann hayali gzde olmasa buna almaz.(nk) deniz suyunda lale ve reyhan nasl yetiir! anlamndaki aadaki beyit bunu ifade etmektedir. Gzde olmasa hatt haddi hayali ne aceb Ab- deryada kaan lale reyhan dikilr (G29/5) nsan: An gznn gzbebei, sevgilinin hayalinin periye benzetilmesi sebebiyle insana benzetilmitir. Ayrca burada merdm kelimesinin bir anlamann da insan olduu gzden kamamaldr. Ger nihan ola hayaln mrdminden emmn Tan degl bu kim peri vahidr insandan kaar (G25/5) Sahil: Gzn sahile benzetilmesi, sevgilinin cevr cefasndan dolay iinin su ile dolu olmasndan dolaydr. An gznn sahile benzetildii beyitte gzya-deniz, kirpik-sal benzetmeleri de gereklemitir. Beyitte an gzya, gznn sahilinde kirpiinin stne kp erpten deniz iin sal yapmaktadr. Shil-i emmde yaum kirpgm zre kup Hr u hasdan gr ne b-cndur ider deryya sal (G53/5)

2.6.4. Gzya
Derya, cuy, baran, leb-i cuy-bar, ab- revan, baran- nisan, seyl: An gz yann yukardaki unsurlara benzetilmesinin temel sebebi sevgilinin cevr cefasndan dolay an ar ekilde alamasdr. Hatta ak o kadar alamaktadr ki gz kanldr. An bu kanl gznn yann denizi okyanusa (sevgilinin akyla) dalgalanmay retmektedir. (G8/5) An gznn yana cuy (rmak), sevgilininboyuna serv-i revan denilmektedir. (G17/1) Gzya ile servinin ayn beyitte gemesinin sebebi, servinin su kenarnda bulunmasdr. Aadaki beyit bunu ifade etmektedir. Grp kenare geldgi gzm yan bu kim

185

Bilr makam- serv leb-i cuy-bar olur (G24/6) Gzyann akarsuya tebihi ise gzyann ok ve hzl akmasdr. An, sevgilinin yzne kar gzya aktmasnn sebebi, gl bahesini taze tutmak iin akarsuyun gerekmesidir. (G47/6) Ak ah ettii zaman gzlerinin ya coar. Elbette denizin dalgalanmas iin rzgar gerekmektedir. (G48/2) Gzyann denize benzetildii bir baka beyitte de an ahnn rzgara benzetilmi olduunu grmekteyiz.(G54/4) Gzyann sele benzetilmesi ise gzyann okluundan dolaydr. Gnl imareti harap olmaya yz tutmu ve an gz yann seli dnyay batan baa kaplamtr. (G86/1) Aadaki beyitte an gzya gl bahesine benzeyen sevgilinin yzn sulamak iin su aktan bir dolaba benzetilmitir. Yzn glzaryun ab- emm Olupdur misl-i dulab akdc (G92/3) An gzyann yamura benzetilmesi iddeti ve okluundan dolaydr. An gzya yamura benzetildiinde sevgilinin yz de gl bahesine benzetilmektedir. Ak sevgilinin yznn gl bahesini taze tutmak iin gz yan nisan yamuru haline getirmitir. Taze tutmaga yzn glzarn Yaumu baran- nisan eyledn (G50/2) nsanolu(merdm-zade): Merdm kelimesi insan anlamna geldii gibi gzbebei anlamna da gelmektedir. Dolaysyla gzle alakal bir kelimedir. Aadaki beyitte gzya, nazardan dm insan oluna benzetilmektedir. Nazardan dmek; gzden dmek, sevgi ve ilgiyi yitirmek anlamndadr. Ak sevgiliye eziyet etmekte, aa ilgisiz tavrlar sergilemektedir. Bunun neticesinde ak da gzya dkmektedir. An bu gzyalarna sevgili yine ilgisiz kalmaktadr. Aadaki beyitte, ak sevgiliye seslenerek; Gzyama ac da kapdan srme . nk nazardan dm insanoludur. demektedir. Nazardan dmek, ayn

186

zamanda gzyann gzden ayrlmasn da artrmaktadr. Gzm yana rahm it srme derden Ki merdm-zadedr dmi nazardan (G69/1) Bela: Gzyann belaya benzetilmesi ok akmasndan, herkesi rahatsz etmesinden dolaydr. Huzur kalmad Adninn ek-i eminden Ne are eyleye n-kim bela-y nazildr (G21/9) Yetim ve dilenci(sayil): Gzyann yetim olmas gzden ayrlmas sebebiyle kimsesiz olmasndandr. Gzyann dilenciye benzetilmesi ise, an sevgiliden merhamet isteme arac olmas dolaysyladr. Gzm ya ser-i kuyunda hak olub srinr Terahhumun yiridr kim yetim sayildr (G21/3) Sim-i mzab(Eritilmi gm): An gzyalar, hzl akmas

bakmndan eritilmi gme benzetilmektedir. Yauma nazar eylemedn meyl klub ah Yok kymeti kapunda meger sim-i mzabun (G51/3) Gemi adam(merdm-i mellah): Kirpiin stndeki ya, gzde hzl hzl akmasndan dolay denizi geen bir gemi adamna benzetilmitir. Bu benzetmede an gznn deryaya benzetilmesinin de etkisi vardr. Kirpgm stinde yaum sahil-i emmde san Merdm-i mellahdur kim sal idb derya geer (G6/5)

2.6.5. Sine
Saray(Seray): An sinesinin saraya benzetilmesi, sevgilinin gamnn orada misafir olmasndan dolaydr. nk sevgili kutsaldr. Sevgilinin gam ancak

187

sarayda misafir olabilir. Sevgilinin gam gnl saraynda misafir olduu zaman can ve gnle binlerce cokunlukla arzu ulamaktadr. Seray- sinede nkim gamun ola mihman Hezar evkle can u gnle kam irir (G9/5) Ate(Ate-i suzan, atein): An sinesi, iinde sevgilinin ak olduu iin yakc atee benzetilmitir. Aadaki beyitte sine ate-i suzana, yanak da gl-i hod-ruya benzetilmi ve yabani gl atete nasl biter? denilmitir. Ne aceb olmasa sinemde hayali ruhnun Gl-i hod-ruy kaan ate-i suzanda biter (G18/5) An ateten gsnde sevgilinin sann hayalinin olmas alacak eydir. nk atein yakt yerde kln bitmemesi gerekmektedir. (G72/2) Gil(amur): An gs, tevazu olmak zere ve eitli benzetmeler dolaysyla gile(amura) benzetilmitir. Yanan gnee benzetildii beyitte gnei gil iinde saklamak olmaz. denilerek an sinesi gile benzetilmitir. Sinemde ruhun mihri kaan gizlere n-kim Huridi gil iinde nihan eylemek olmaz (G39/4)

2.6.6. Cier
Sofra(Han): An cieri, sevgilinin akyla yand iin sofraya benzetilmitir. kr eyle feragatle dila shhat emne Han- cigern var nola ger Cam- Cemn yok (G44/4)

2.6.7. Bak (Nazar)

Ku(mrg): An bak, sevgilinin yanann bana konmas bakmndan kua benzetilmitir. Sevgili, baheye benzeyen yanan bak kuundan saknmak iin iki kargay ba aa asm haldedir.

188

Bag- ruhn mrg-i nazardan saknmaga Asm ba aaga ayagndan iki zag (G43/4)

2.7. Maddi ve Manevi Haller 2.7.1. Ah

Rzgar(Bad, Heva): An ahnn rzgara benzetilmesi, hzl hareket etmesi ve beyitlerde izilen eitli kompozisyonlar nedeniyledir. Ah hevaya (rzgara) benzetildiinde; zlf sehaba, yz de gnee benzetilmitir. Her ne kadar gnein etrafndan bulutu rzgar srer derlerse de an ahnn yznden (o sevgili ) sann perdesini amamtr. (G19/3) An ahnn hevaya (rzgara) benzetildii birka beyitte, gzya da deryaya ya da em(gz) sahil-i deryaya benzetilmitir. (G54/4), (G48/2) Ak ah ettii zaman gzlerinin ya omaktadr. Elbette denizin dalgalanmas iin hava (rzgar) gerekmektedir. (G48/2) Didm-dedi ile balayan bir beyitte ak sevgiliye Ahmdan yzn san ile saklama. demektedir. Sevgili de aa :Gece rzgar esse mumu saklarlar. demektedir. (G68/5) Burada ah-bad benzetmesi; yz-em, zlf-gece benzetmeleri mnasebetiyle gerekletirilmitir. Aadaki beyitte yine ah-bad benzetmesi, em-derya benzetmesi

mnasebetiyle gerekletirilmitir. Zlfnn gelse hayali emme ah eylerem La-cerem derya kararur ilk bad andan kopar (G7/4) Ahn bada benzetildii bir baka beyitte de kabe-y kuyunda kble, yalar dkdm, baran kopar gibi birbiriyle alakal kelimeler kullanlmtr. Sevgilinin kabe gibi kutsal olan makamnda ah ettike an gzya dkmesine almaz. nk rzgar estii zaman kble tarafndan yamur yamaya balar.(G7/5)

189

Hava(Heva): Ah havaya; zlf saye, yz gne benzetmeleri mnasebetiyle benzetilmitir. Ak sevgilinin yzn anp ah etse gnl sevgilinin sana meyleder. Gnete hava scak olduunda arzu edilen glgedir. Dil meyl-i zlf ider yzi yadna itsem ah Gnde heva germ ola matlub sayedr (G35/2) Duman(Duhan):Ah renginden ve etraf gstermeme gibi zelliklerinden dolay dumana benzetilmitir. Yine eitli benzetmeler dolaysyla ah-duhan benzetmesi ele alnmtr. An sevgilinin dudana meyledip benine kar ah etmesinin sebebi, ardan bal alaym diye dumana tutmaktr.(G28/4) Burada sevgilinin duda arya, beni de bala benzetilmekte ve ak ile sevgili arasndaki durum gerek hayattan bir rnekle ifade edilmektedir. Aadaki beyitte an durumu yine gerek hayattan rnekle ifade ediliyor. Gnln eve, gamn da misafire benzetildii beyitte ah da dumana benzetilmitir. Ah eyleme Adni dile geldke gam kim Mihman varken evde duhan eylemek olmaz (G39/7)

2.7.2. Yara (Zahm)

Mutluluk(Saadet): Sevgilinin eziyeti ak iin bir iltifattr. nk sevgili aa trl yollarla eziyet ettiinde ona kar bir ilgisi olduunu gstermektedir. Ak iin en kt ey, sevgilinin umursamazldr. Bunun iin sevgilinin yan baknn at yara, sevgilinin aa iltifat ettiini gstermesi bakmndan saadete benzetilmitir. Zahm- gamzenle ne dil kim boyuna virmedi can Rast sehm-i saadetden anun behresi yok (G46/3)

190

Deva:Sevgilinin gamze okunun at yara, sevgilinin aa yapt bir iltifat olduu iin an krk gnlnn derdine deva olarak yorumlanmtr. (G48/4) (bkz. yara lutf u ihsan) Lutf u ihsan:Yarann lutf u ihsana benzetilmesi, sevgilinin gamze oku ile olumu olmasndan dolaydr. nk sevgilinin gamze oku ile akta yara amas, sevgilinin akla ilgilendiini gstermektedir. Dolaysyla da bu yara sevgilinin aa lutf u ihsan olarak yorumlanmtr. Tir-i gamzen zahmna nice can virmeyem Kimse mi vardur cihanda lutf u ihsandan kaar (G25/2)

2.7.3. Gam, Dert, Bela

Leker, eri:Gamn askere benzetilmesi, gnln lkeye benzetilmesi ve gamn gnl lkesini harap etmesi, tahrip etmesi dolaysyladr. Gam askeri ykm (ziyan) yapar m? nk sevgilinin yay gibi olan ka, gamzesinin okunu cana nian (iz) olarak vermitir. (G5/6)Sevgilinin aknn derdinden gnl lkesinin sahralarnda gam askerinin ayandan snrsz toz ortaya kmaktadr. (G7/3) Gam askeri can nahiyesinde yerleip (orada) yatmaktadr.(G15/4) Sevgili can memleketine gam askerini memleketi ise gam askerini deniz kys olduu iin saklamaktadr. Gnderr milk-i cana gam erisin Saklar an kenar oldugun (G63/5) Meclis(Bezm):Gamn bezme benzetilmesi, an meclise benzeyen gam iinde eziyet ekmesi, gamn okluu ve gam meclisinin eitli unsurlarla beraber zikredilmesi sebebiyledir. Ak gnlden, ate ve dert ile ah edip inlediinde gam meclisinde yand belli olacaktr. (G68/1) Aadaki beyitte gam, eitli unsurlar ile beraber meclise benzetilmitir. gndermekte, can

191

Bezm-i gamunla kanlu gzm dil kebab idp Nu eylemege tolu arab kabag var (G14/3) Bela, nimet: Gamn belaya benzetilmesi, ak iin gamn bir eziyet olmasndan dolaydr. Gamn nimete benzetilmesi ise sevgilinin gamnn ak iin bir ilgi, bir iltifat olmas dolaysyladr. Divane dil bela-y gamundan figan ider Bilmez ki Tanr ana ne mimet virb-durur (G5/4) l(Badiyye): susamasndan dolaydr. Can virr stine gam badiyyesinde susayub Ab- tgunla meger tene gnl kana sanur (G27/6) lke(Milk): Gamn lkeye benzetilmesi, emir kelimesiyle ilgilidir. Gam lkesine bazen can bazen de gnl emir olmaktadr. Buradan sevgilinin aknn gamndan dolay cann maddi (fiziki) skntlar, gnln ise manevi skntlar ektii anlalabilir. Geh can emir olur gam milkine gah dil La-bdd cihanda her kiinn bir zeman var. (G33/5) Aadaki beyitte ise ak gam lkesinden inlemektedir. Ney gibi nice bir gam ilinden figan idem Hodur ki yz suyyla teslim-i can idem (G61/1) Dag: Gamn daa benzetilmesi, aa ac ektirmesi ve gnln, kendi cann yakmasyla alakaldr. Da- gamn anduka gnl canun yakma Her andugn kii heman eylemek olmaz (G39/5) Gamn le benzetilmesi, gnln gam ierisinde

192

Misafir(Mihman): Gamn mihmana benzetilmesi gamn eve benzetilen gnle gelmesi dolaysyladr. Ah eyleme Adni dile geldke gam kim Mihman varken evde duhan eylemek olmaz (G39/7) Padiah(Padia): Gnln lkeye benzetilmesinden dolay sevgilinin gam da o lkenin padiahna benzetilmektedir. Gnl lkesinin padiah, sevgilinin (aknn) gam ve sevgilinin hayalidir. Dil milkine hayaln ider hkm geh gamun Bu bir harabeye ne iki padia gerek (G48/3) Ate: Gam aa ate gibi sknt vermesi ve a (mecazen) yakmas sebebiyle atee benzetilmektedir. Boyun ki serv-i glistan- hsndr ne aceb Ki virdi bana nar- gam old ber yirine (G76/3) Kl: Dert, an gnln dilimlemesi bakmndan klca benzetilmitir. Tig-i derd ile dilersin dilmi hame miyem Dest-i cevr ile bkersin bilmi name miyem (G60/1) Dag: Dert, bulunduu kiide skntlara yol at iin yaraya benzetilmitir. Burada dert sahibi lale olduu iin dag kelimesinin niin kullanld daha iyi anlalmaktadr. Nergis gzi helak ideli laleyi ana Sordugu dag- derdle hunin kefen durur (G11/2) Tuzak(Dam): Belann tuzaa benzetilmesi anszn ortaya kmas ve gnln kua benzetilmesi dolaysyladr.

193

Dil mrgin ol ki dam- belaya nihan salar Can hrmenine ate-i k yan salar (G16/1) Meclis(Bezm): Bela, okluundan dolay meclise benzetilmitir. Sevgili, bela meclisinde eziyet eliyle Adniyi ney gibi inletmitir. Ak, gnl yanklyla inleyip szlamaynca bela meclisinde yandn sevgili bilmemitir. Yandugum bezm-i belada bilmedn tmeyince suzla efgan u ah (G78/5)

2.7.4. Cefa
Mihr vefa: Sevgilinin aa yapabilecei en byk ktlk a

bilmezden gelme, umursamazlktan gelmedir. Sevgilinin aa eziyet etmesi, aa kar bir ilgisi olduunu gstermektedir. Bu bakmdan cefa, sevgi ve vefaya benzetilmitir. Fuzulinin aadaki beyiti bu durumu ifade etmektedir.39 Fuzuli hub-rulardan tegafldr yaman Ger cefa hem gelse onlardan bir ihsandur sana(G4/7) Adninin gstermektedir. Adni ikayet eyleme cevrinden ol mehn Yarn cefas mihr vefadur cefa degl (G55/8) aadaki beyti Fuzulinin yukardaki beyti ile yaknlk

2.7.5. Ayrlk (Hecr)

Bela: Ayrlk; a skntya sokmas, ak iin son derece kt bir durum olmas bakmndan belaya benzetilmitir. Gah hecr geh rakibinden eker drl cefa Adniya her kanda ise bir bela eksk degl (G54/7)

39

pekten, a.g.e., s.130.

194

Ate(Od): Hecr, an cann yakmasndan dolay atee benzetilmitir. Can virdgi dil gamzenn stinde budur kim Hecr odna sabr idemeyb hanere ddi (G90/2)

2.7.6. Ak(Muhabbet,Heva)
Ate: Ak, yakcl sebebiyle atee benzetilmitir. Sevgili can harmanna ak ateini apak brakmaktadr. Burada sevgilinin, an cann ak dolaysyla yakt ifade edilmektedir. Dil mrgin ol ki dam- belaya nihan salar Can hrmenine ate- k yan salar (G16/1) lke(l): Akn lkeye benzetilmesi, sevgilinin bu lkede sultan olmasndan dolaydr. Gnl bayndrl harap olacaktr. nk cann yakas sevgi lkesine dmtr. n ddi muhabbet iline yakas canun Mamure-yi dil ah ki viran olacakdur G23/7 Ba(Bend): Ak, gnl kendisine balad iin bende (baa)

benzetilmitir. Gnl, sevgilinin misk kokulu sana dolatndan beri, muhabbet bann ipliini kesmitir. Kesdi dil bend-i muhabbet ritesin Tolaaldan ber mkin zlfne (G77/2) Doan(Baz): Akn doana benzetilmesi, insanlara birdenbire gelip insanlar gafil avlamas dolaysyladr. Doan, bilindii zre avc bir kutur. O gonca azl ay (gibi parlak) sevgili, o an gnln sevgi ile kapmakta ve ak doann avlayp can kuunu her zaman alp karmaktadr. Gnlmi ta mihrle ol mah- gonce-fem kapar Baz- k sayd idb can mrgini her dem kapar (G32/1)

195

Deniz(Bahir):

Ak,

denize

okluundan,

byklnden

dolay

benzetilmitir. Ak, bu ak denizine dalg olup daldndan beri dnyann btn inci ve lallerini gzlerinden salmtr. Alemn drr ile lalin gzlermden salmm Ta ki kun bahrine gavvas oluban talmam (G57/1) Ate(Od,nar): Heva kelimesi; istek, arzu, heves anlamlarnn yan sra ak, sevgi anlamlarna da gelmektedir. Heva kelimesi, Adni divanndaki birka beyitte ak, sevgi anlamlarna gelecek ekilde kullanlmtr.. Hevann(akn) atee benzetilmesi yakcl sebebiyledir. Sevgilinin gznden ok kp gnle ulatnda sevgilinin aknn ateinde an vcudu toprak olacaktr. (G9/2) Adninin gnl ak ateinin kanl suyunun scak kebabn aktc olmutur. (G92/7) Bir baka beyitte de eer ak sevgilinin aknn ateinde lrse sevgilinin yanann sevgisiyle mezarnn topranda gller bitecektir. Eer nar- hevan ire revan can klam teslim Ruhun mihriyle gller bite sinm trabmda (G73/2)

2.7.7. Mutluluk(Saadet, adlk)

Ta: adlk (mutluluk) bata bulunmas bakmndan taca benzetilmitir.Bu benzetmede taca sahip olanlarn mutlu olduklar anlam da kmaktadr. Nice mahzun olmasun Adni eb-i hecrnde kim adlk tacn bandan anun her dem gam kapar (G32/7) Ok(sehm): Bu benzetme sevgilinin yan bak okunun aklara isabet etmesi halinde aklara mutluluk vermesi dolaysyla gereklemitir. Zahm- gamzenle ne dil kim boyuna virmedi can Rast sehm- saadetden anun behresi yok (G46/3)

196

2.7.8. Feragat
Budak: Feragatn budaa benzetilmesi; gnln kua, san da aa

benzetilmesiyle ilgilidir. Gnl kuu, sevgilinin kara sann ana dtnden beri feragat budana konmamaktadr. Dil mrgi ddi n-ki kara zlfn agna Konmaz dahi cihanda feragat budagna (G83/1)

2.7.9. Hasret
Makas(kaz): Hasret, an tenini doramas(aa skntlar vermesi) bakmndan makasa benzetilmitir. Burada soyut kavramn somut bir kavrama benzetildiini grmekteyiz. Dnyann ylanlar hasret makas ile an tenini doramtr. Burada an manevi bakmdan sknt ektii dile getirilmitir. Kaz- hasretle tenm tograd hayyat- cihan Ya Rab endamna cevr-i felegn came miyem (G60/3)

2.7.10. Rahm
Taze gl(Verd-i ter):Rahm, sevgilinin gnlnn taa benzetilmesi dolaysyla taze gle (verd-i tere) benzetilmitir. Beyitte gnle seslenilerek sevgilinin gnlnden sana acyacan umma .nk tata asla taze gl yetimez denilmektedir. (G69/4)

2.7.11. Kavuma(Vuslat), Bekleme(ntizar)

Zahm: ntizar(bekleme), akta skntlar meydana getirdii iin yaraya benzetilmitir. (G3/7) Merhem: Vuslat(Kavuma), an bekleme yarasna derman olmas bakmndan merheme benzetilmitir. ntizarun zahmna urmazsa vuslat merhemi ldriser Adniyi evk-i ruh- ziba-y dost (G3/7)

197

2.7.12. Srr
nci: Srr; kimsenin bilmemesi, gizlilii bakmndan inciye benzetilmitir. nci de bilindii gibi sadefin iinde sakldr. Nasl inci sedefin iinde saklysa sr da gnl sedefinde sakldr. Drr bigi srrn sadef-i dilde sakla kim Nageh kulagna irir az bela degl (G55/2)

2.7.13. Hayal
Peri: Gzbebeinin insana benzetildii beyitte, sevgilinin hayali de an gznn gzbebeinden kamas bakmndan periye benzetilmitir. nk peri de insandan kamaktadr. Ger nihan ola hayaln merdminden emmn Tan degl bu kim peri vahidr insandan kaar (G25/5) Siyah timsah( Neheng-i Nil-gun): Sevgilinin sann hayali, nil renkli (siyah) bir timsaha renginden ve eklinden dolay benzetilmitir. (G6/4) Padiah(Padia): Sevgilinin hayali, gnl lkesine hkmetmesi

bakmndan padiaha benzetilmitir. Dil milkine hayaln ider hkm geh gamun Bu bir harabeye ne iki padia gerek (G48/3)

2.8. Rakip40
Bela: Rakip, aa trl cefa etmesi nedeniyle belaya benzetilmitir. Ak bazen ayrlktan bazen de rakibinden trl cefa ekmektedir. Her nerede olursa olsun bir bela eksik degildir.

A. Atilla entrk, Klasik Osmanl Edebiyat Tiplerinden Rakibe Dair, stanbul, Enderun Kitabevi, 1995, s. 1 v.d.

40

198

Gah hecr geh rakibinden eker drl cefa Adniya her kanda ise bir bela eksk degl (G54/7) Ya, eytan: Rakip, ak ile sevgili arasna girmesi bakmndan gzyana benzetilmitir. nk ak ok gzya dkmektedir ve ak ile sevgilinin arasnda daima gzya vardr. Rakip ise a sevgiliden ayrmak iin altndan her zaman ak ile sevgilinin arasndadr. Rakibin eytana benzetilmesi ise an kan dkmesini istemesi dolaysyladr. Yaum bigi arama girer yarla rakib eytan aradadur an ister ki kan idem (G61/6)

2.9. Tabiat 2.9.1. Kozmik Alem 2.9.1.1. Dnya(Dehr, Cihan)

Dad(Daye): Dnya; zerinde insanlarn karnn doyurmas, bymesi, yetimesi bakmndan dadya benzetilmitir. Yine padiahn vld beyitte, padiahn dmanlar yenilmitir. Dnya dads dmann ocuunu emzirdii zaman onun memesinin iindeki st ylan zehri olmaktadr. Dmenn tfln emzrdgi dem daye-yi dehr Zehr-i mar olur anun sedy iinde lebeni (K26) Bahe(Bag): Dnya zerinde eitli unsurlar barndrmas bakmndan baheye benzetilmitir. Agyar cefasn ekelm yarn ey dil n bag- cihanda gl-i bi-har ele girmez (G34/2)

2.9.1.2 Ay, Gne (Kamer, Meh, Mah )

199

Hrsz(Ugru): Ay; sevgilinin gne yzne benzemeye altndan beri, sevgilinin ehrinden her gece yalnz olarak gemesi bakmndan hrsza benzetilmitir. Burada hrszlarn geceleri ortaya kt ve tek balarna ilerini hallettiklerine dikkat etmek gerekir. yknelden gn yzine hacletinden her gice ehr-i canandan kamer ugru bigi tenha geer (G6/4) Ayine-dar: Ayine-dar, ayna tutan berber ra veya tuvalete yardm eden kiidir.41 Burada ay, sevgili yceltildii iin sevgilinin ayine-dar olarak dnlmtr. Burada ay parlakl dolaysyla ayine-dara benzetilmitir. Hsnn gli arus bezendke nazla Gn ie-yi gl-ab meh ayine-dar olur (G24/3) Gl suyu iesi(ie-yi gl-ab): Ayn ekilde gnein gl suyu iesine benzetilmesi, sevgilinin vlmesi ve gnein krmz rengi dolaysyladr. Ayrca eski dnlerde misafirlere gl suyu tutulduunu da unutmamak gerekir. (G24/3) Yatak, yastk(Pister, balin): Sevgilinin vld ve yceltildii beyitte sevgilinin sa iin ay yatak, gne de yastk olarak dnlmtr. Zerre-ve ser-geteyem olaldan Mah pister mihr balin zlfne (G77/4) Anne, baba(Ana, eb): Yine sevgilinin vld beyitte sevgilinin babas ay , annesi ise gne olarak dnlmtr. Bylece sevgili vlmtr. Olmaz bu hsn u hulk u letafetde ey peri Ol kimse ki ana mihr ana v mah eb degl (G87/5) Hasm:Ay,meydandan benzetilmitir. kamas bakmndan yenilen dmana

41

Onay, a.g.e., s. 56.

200

Gn yznle meh mukabil olmayub tolandug Bu ki maglub olsa hasm elbette meydandan kaar (G25/4)

2.9.2. Bitkiler iekler 2.9.2.1. iekler (Ezhar)

Mum(em): iekler rengarenk (parlak) olmas bakmndan muma benzetilmitir. Bende Adninn eh dilegi bu nie kim em-i ezharla zeyn ola zemin encmeni (K31)

2.9.2.2. iek eitleri 2.9.2.2.1.Gonca

Alayan gz(em-i giryan): Gonca, gln almam halidir. Goncann iinde krmz gl yapraklar vardr. Gonca, iindeki krmzlk nedeniyle, sevgilinin inci saan dudann gamyla alayan ve kana gark olmu an alayan gzne benzetilmitir. Lal-i dr-bar, em-i giryan, iy yzi gl, gark-i hun, gonce-yi mestur kelimeleri ile renk bakmndan tenasp sanat gerekletirilmitir. Lal-i dr-barun gamyla em-i giryanum bigi y yzi gl gark-i hundur gonce-yi mesturlar (G13/2) Kese(Kise): indeki krmzlk lal tana ve altna benzetildiinden ve bu altn lal ve altnlar (iindeki krmzl) yeil yapraklaryla muhafaza ettiinden dolay bir gonca bir keseye benzetilmitir. Kise-yi gonceye mhr urd anunun eh-i gl Ki zer ve lalin ugurlamaya glen dikeni (K6)

201

2.9.2.2.2. Gl
Adni: Lale ve gl, sevgilinin dudann ve yanann gamyla bana toprak koyup yakasn yrtmas bakmndan Adniye benzetilmitir. Leb haddn gamla lale v gl Adni gibi Bana hak koyub yakasn hak eyler (G10/8) Yastk(Balin): Kaddin serve, zlfn benefseye, semenin pistere

benzetildii beyitte tenasp oluturmak ve sevgili vlmek zre gl ve lale de baline(yastk) benzetilmitir. (G11/4) Gelin(arus):Gln arusa benzetilmesi naz ile sslenmesi dolaysyladr. Beyitte gzelliin gelinin naz ile sslenmesi, gl yetitirmenin ok zahmetli bir i olmas ve bunun neticesinde gl aacnda gln ortaya kmas sebebiyledir.42 Hsnn gli arus bezendike nazla Gn ie-yi gl-ab meh ayine-dar olur. (G24/3) Padiah(eh): Gl, goncann kesesine mhr vurmas bakmndan padiaha benzetilmitir. Kise-yi gonceye mhr urd anunun eh-i gl Ki zer lalin ugurlamaya glen dikeni (K6)

2.9.2.2.3. Lale
Sevgili(Dilber): Lale, seher vaktinde zerine ig tanesi dmesi sebebiyle ziynet iin kulana Aden incisi takan sevgiliye benzetilmitir. Lale ddkde seher laleye san dilberdir Kim dakar zinetin guna drr-i Adeni (K7) Adni (G10/8) (bkz. Gl) Balin(G11/4) (bkz. Gl)

42

Pala, a.g.e., s. 208.

202

2.9.2.2.4. Yasemin (Semen)

Dek(pister): Yasemininin pistere (dee) benzetilmesi sevgilinin vlmesi dolaysyladr. Beyitte boy serviye, sa menekeye, gl ile lale yasta ve semen de pistere benzetilerek sevgili vlmektedir. Zlf-i benefene bugn ey mah-i serv-kadd Balin gl ile lale v pister semen-durur (G11/4)

2.9.2.3. Aa eitleri 2.9.2.3.1. Tuba Nihali

Uzun boy: Cennetteki Tuba aacnn fidan, uzunluk ve ycelik bakmndan sevgilinin boyuna benzetilmitir. (G20/4)

2.9.2.4. Ba, emen, ieklik ve lgili Unsurlar 2.9.2.4.1. Bahar

Urs (Dn Yemei) Bahar, bnyesinde barndrd eitli iekler vastasyla dn yemeine benzetilmitir.(K1)

2.9.2.4.2. Bahe
Arus emen (Bahe) eitli ieklerle sslenmi olduundan dolay geline benzetilmitir. Beyitte zaman kocakars sabah vakti baharn (hazrlad) dn yemeinde bahe gelinini eitli ieklerle sslemitir. Subh-dem urs-i bahar ire zeman pire-zeni Bezedi drl kufeyle arus- emeni (K1)

2.9.2.4.3. Diken(har)
Trnak (Nahun): Dikenin trnaa benzetilmesi hem ekli hem de trmalama zelliinden dolaydr. Sabah vakti i tanesi nesterenin dudan dileyince, yeni am gl (kskanlktan) diken trnayla yzn trmalad.

203

Gl-i ter nahun- har ile yzin trmalad Subh-dem diledi ebnem leb-i nestereni (K4)

2.9.2.4.4. i tanesi(jale)
nci(dr): i tanesi, parlakll sebebiyle Aden incisine benzetilmitir. Jale ddkde seher laleye san dilberdr Kim dakar zinetin guna drr-i Adeni (K7)

2.9.2.5. Zaman ve Zaman le lgili Mefhumlar 2.9.2.5.1. Zaman

Kocakar(Pire-zen): benzetilmitir.(K1) Zaman, yall sebebiyle bir kocakarya

2.9.2.5.2. Karanlk akam(eb-i deycur)

Zlf: Karanlk akam, sevgilinin yznn gneinden klar grnd zaman dalmas bakmndan sevgilinin sana benzetilmitir. Zahir olduka yzn mihrinden ey meh nurlar Taglur zlfn bigi ol dem eb-i deycurlar (G13/1)

2.9.3. Rzgar ve Rzgar eitleri 2.9.3.1. Saba

Meat:Saba rzgar, sevgilinin sana dokunmas dolaysyla

meata(gelin ssleyicisi) benzetilmi olmaldr. Zlfne benzer ger meat olmdur saba Kim ayagunda dil canlar yatur olub heba (G1/1)

2.9.4. Hayvanlar 2.9.4.1 Sivrisinek(Pee)

204

Karnca(Mur): Padiahn vld beyitte sivrisinek, yz fil vcutluyu kaldrmas bakmndan karncaya benzetilmitir. Ayrca karncann kendisinin ka kat arl kaldrd bilinmektedir. Beyit bu bilgi nda meydana getirilmitir. Terbiyet ger idesin peeye kuvvet buluban Gtre mur-sfat zurla sad pil-teni (K22)

2.10. Dini ve Tasavvufi Kavramlar 2.10.1. er

Bahe(Sebze-geh): Peygamberin eraitinin baheye benzetilmesi, iinde deiik unsurlar barndrmas dolaysyladr. Han Muhammed kim anun adl sehab nemile Tazedr sebze-geh-i er-i Resul-i Medeni (K19)

2.10.2. Kaza ve kader

Ok(Sehm): Kaza ve kader; aniden, hzl meydana gelmesi bakmndan oka benzetilmitir. Rezm-i rstem idicek alsa ele tir keman Ugradur sehm-i kaza v kadere Tehemteni (K20)

2.10.3. Huri(Hur)
Hseyn-i Can : sanat da yaplmtr. Bir hur-i dil-rbay yine Adni sevdi kim Hulki Hseyn-i can bigi hsni Hasen durur (G11/5) Avc(Sayyad):Burada Huri kelimesi ile sevgili kastedilmi olup Adniye Hurinin Hseyn-i cana benzetilmesi tabiat, huy

bakmndandr.Burada Hasan kelimesi ile hsn kelimesinin kullanlmasyla itikak

205

akn havale etmesi ile aciz kua doan salan bir avcya benzetilmitir. (G16/7) (bkz. Adnidoan)

2.10.4. Cennet bahesi

Gonce: Cennet bahesi (sevgilinin ) yznn gl bahesinden bir goncadr. Bu sebepten iki alem ona meyletmektedir. Burada sevgili mbalaa yoluyla vlmekte ve cennet bahesi, sevgilinin karsnda kkl dolaysyla goncaya benzetilmektedir. Gleninden yznn bir goncedr ba- behit Bu sebebdendr ki meyl ider ona iki cihan (G68/2)

2.10.5. Kevser
Parlak lal(lal-i abdar):Cennetteki Kevser suyu sevgilinin lal-i abdarna benzetilmitir. Beyitte parlak lal ile sevgilinin duda kastedilmitir. Kevser suyu sevgilinin lal-i abdarna(dudana) tatllk, irinlik bakmndan benzetilmitir. Cennet yer alan Kevser suyu bilindii zre cennette bulunanlarn itikleri tatl bir sudur. Nihal-i Tuba v kevser didkleri bilrem Blend kaddnle lal-i abdarundur. (G20/4)

2.10.6. Ehl-i niyaz

Blbl: Ehl-i niyaz sevgilinin akyla inlemesi bakmndan blble benzetilmitir. (G38/1)

2.10.7. Hz. Hseyin

Can: Hz. Hseyin; kymetli, deerli oluu bakmndan cana benzetilmitir. Ayrca Hz Hseyin ve Hz Hasan tenasp ve eitli benzetmeler dolaysyla beyitte yer almtr. (G11/5)

206

2.11. eitli Benzetmeler

Adalet(adl) Bulut(Sehab):Adaletin buluta benzetilmesi, okluundan ve etraf kuatmasndan dolaydr.(K19)

lker Yldz(Peren) Hurma aac(ecer-i Nahl): Nahl kelimesi,

hurma aac anlamna gelmekle birlikte, edebiyatmzda meyvesi, iei bol aa anlamnda da kullanlmtr. Ayrca nahl, gelinin nnde gtrlen meyve, iek ve kymetli talarla ssl aaca da ad olmutur.43 Padiahn vld beyitte lker yldz aslnda parlakl sebebiyle nahl aacna benzetilmi olmaldr. Lakin beyitte lker yldz yeerip abucak bitmesi bakmndan ecer-i nahle benzetilmektedir. Bid-i huke ire lutf nesimi yaarup ecer-i nahl bigi bite heman-dem Pereni (K23) Lutuf: Lutuf, aa yeertmesi bakmndan nesime benzetilmitir. (K23) Adaletin SesiOk(Tir) Adaletin sesi her yere ulamas ya da hzla gitmesi bakmndan oka benzetilmitir. (K25) VadeKadd: Vade doru olmas bakmndan sevgilinin boyuna benzetilmektedir. Kaddi gibi togruyd vademiz likin sd Turre-yi tarar bigi ebru-y kejra-y dost (G3/5) Sahil-i em Derya: Gzn kenarnn deryaya benzetilmesi, an ok alamasndan dolaydr. (G6/3) Sznci(gevher): Szler, deerli olduu iin inciye benzetilmitir. Adninin szlerinin incilerini dinlemek iin huriler cennet bahesinde can vermektedir. Szlern gevherlerin gu itmegin Adniya Glistan- cennet ire can virrler Hurlar (G13/7)
43

Onay, a.g.e., s. 308-309.

207

Kl(Tg)

Merhem:

Bu

benzetmeyi

anlayabilmek

iin

eski

edebiyatmzdaki benzetmeleri ve istiareleri bilmek gerekir. Eski edebiyatmzda sevgilinin hmla aa bakmas; ok atmas, kl vurmas eklinde dnlmtr. Sevgilinin baklar da ok ya da klca benzetilmitir. Burada da kl istiare yoluyla sevgilinin bak yerine kullanlmtr. Sevgilinin gnl yarasna kl vurmas, sevgilinin aa bakmas demektir. Burada kl vurma (sevgilinin aa bakmas), gnl yarasna iyi gelmesi bakmndan merhem kapmaya benzetilmitir. htiyat eyler yaumdan tg urur dil zahmna Suy yani virmeyince yaraya merhem kapar (G32/6) Ok temreni(Peykan) Yamur(Baran): Ok temreni, sevgilinin yan bak okundan art arda yamas bakmndan yamura benzetilmitir. Burada tir(ok), keman(yay), peykan kelimeleriyle tenasp gerekletirilmitir. (G30/3) (bkz. gamze tir) Namus ie: benzetilmitir. Devr iinde cra-y lebnden mest olup Adniyem kim ie-yi namus taa almam (G57/5) Kalem(Hame) Misk kokulu Sa: Kalem, anber sac zelliinden dolay sevgilinin misk kokulu sana benzetilmektedir. Bilindii zre eskiden mrekkebin iine gzel koksun diye anber katlrm. Ta dilinde hamenn ca tutd sevda-y hattun Zlf-i mginn bigi olm durur anber-fean (G68/6) Lal sa: Sevgilinin sann Hz. Meryeme benzetildii beyitte lal de sevgilinin sann stne titremesi, dolamas dolaysyla Hz. saya benzetilmitir. Ayrca burada lal kelimesi ile istiare yoluyla sevgilinin duda kastedilmitir. Namus; inceliinden hassasiyetinden dolay bir ieye

208

Zlfn ki lalni tolaup ditrer stine Meryem- durur ki siyi alm kucana (G83/3) TrkGz: Sevgilinin aa hmla bakan gzleri Trke benzetilmitir. Eski edebiyatmzda Trk, Mool, Tatar v.b. kelimeler sevgilinin cevr cefadan holanan tabiatn anlatmak iin kullanlmtr.44 Beyitte sevgilinin gz gnl alsa gamze ve kaa sarf etmektedir. Gamze sevgilinin yan bak okudur. Sevgili bu oku da ka vastasyla atmaktadr. Trkn gze benzetilmesi harcayacak ne bulsa ok ve yaya harcamas dolaysyladr. Dil alsa emi gamze v ebruya sarf ider Trkn ne bulsa virdg ok ile yayadur (G35/4) Dman(adu) Kedi, fare(Gurbe,mu): Dman hakir grld iin, aslana pene vurmas bakmndan kediye, lmeden nce vatannn mezar ii olmas bakmndan da fareye benzetilmitir. Burada vlen kii istiare yoluyla aslana, dman da onun karsndaki zayfl, gszl bakmndan kediye benzetilmitir. (K28) irinlik Muskas Hrsz(Dzd):irinlik bir muskadr. frkler irinlik muskas, yazarlarm. Bu muskay sevilmeyi isteyen kii tarm.45 Burada irinlik, sevgilinin dudandan eker almas ve bu sutan dolay boynuna ip taklp aslmas bakmndan hrsza benzetilmitir. Burada muska, her iki ucuna ip taklmas bakmndan boynuna ip taklp aslan bir hrsz gibi dnlm ve hsn-i talil sanat gerekletirilmitir. n lebnden eker ugurlad irinlik an Asdlar dzd bigi boynna dakup reseni (K14) eker Kelle: eker, ekil olarak kelleye benzetilmitir. Burada sevgilinin tatl duda ekerden stn gsterilmitir.
M. Nur Doan, eyhlislam shak Efendi ve eyhlislam Esad Efendi Divanlarndan Semeler, stanbul, Enderun Kitabevi, 1997, s. 60-61. 45 Onay, a.g.e., s. 401.
44

209

irin lebne yknr imi eker meger n kelledr utanmamak andan aceb degl (G87/2)

210

NC BLM
ALFABETK BENZETMELER DZN 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. ADNMRG- ZEBN G16/7 GED G73/5 PERVNE G79/7 DVNE G27/7 NEY G50/7 BLBL G56/7 PERVNE G59/7 ADGURBE K28 ADM K28 HBD G7/4 BD G7/5 HEV G19/3 DUHN G28/4 HEV G35/2 DUHAN G39/7 HEV G48/2 HEV G54/4 BD G67/5 BEL DM G16/1 BEL BEZM G50/7 BEL BEZM G78/5 CNGZ G2/4 GLEN G4/3 NHYE G15/4 YUSF G15/6 HIRMEN G16/1 GLEN G26/1 PERVNE G27/1 MHMN G31/3 MRG G32/1 CN LE DLGED G32/5 CN NAKD G34/3 GLM CNIMSKN G49/4 CN HNE G50/6 PERVNE G59/1 MLK G63/5 GLEN G72/1 CN U DLHN-RZ G75/3 CNMCMER G93/5 DL CNBLBL K11 YR CN G17/6

211

42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87.

DLBER CN G29/4 CNN MEH- TBN G31/1 CNN GN G31/1 YR CN G47/2 CNN GLSTN G75/1 CEBNHRD G46/4 CEBNZHRE G69/6 CEBNMHR G74/2 CEML HRD G34/5 CEML EM G59/1 CEML EM G91/5 CEVRBRN G42/4 CEVR DEST G50/7 CEVR DEST G60/1 CEFHN G76/4 CEF MHR VEF G55/8 CHNBG G34/2 CHNNAKD G34/3 DL CNBLBL K11 DLMLK G7/3 MRG G9/1 DL- ADNPERVNE-VR G12/7 DL- ADN EM G12/7 DLMRG G14/2 DVNE G15/3 YAKB G15/6 MRG G16/1 ESR G20/1 BLBL G23/1 MAMRE G23/7 GL MRG G27/3 DL DVNE G27/1 DL DVNE G27/7 GLTAHT G29/1 GL BRN G30/1 GL MRET G36/2 DLBLBL G37/1 EV G39/7 MRG G43/1 TE G45/6 MLK G48/3 HARBE G48/3 ZBB G51/2 SADEF G55/2 DVNE G59/1 GL HNE G59/2

212

88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129. 130. 131. 132. 133.

GL VRNE G59/5 GL MLK G66/3 DL TR G68/3 CN G68/3 HACER G69/4 BLBL G75/1 HN-RZ G75/3 TA G79/4 GL ESR G79/5 DLMRG G83/1 GL MRET G86/1 GL E G87/7 DL TAHT G88/1 YNE G89/5 MRG G91/4 PERVNE G91/5 D G93/5 BLBL G94/1 GL DVNE G95/5 DL BLBL G71/3 DL BLBL MSKN G71/3 DL ADN G90/7 DL- ADNKEBB-I GERM HN-B G92/7 CN LE DLGED G32/5 GLK G39/5 CN LE DLK G33/5 DL KEBB G14/3 DDRR G8/7 DDRR G49/2 DDRR 83/7 DEHENGONCE K11 DEHENGONCE G11/1 FEMGONCE G32/1 FEMGONCE 37/3 FEMGONCE G44/6 DEHNGONCE G68/4 DEHNSIRR-I GAYB G91/7 GAMBEL G5/4 LEKER G5/6 LEKER G7/3 BEZM G14/3 LEKER G15/4 BDYYE G27/6 MLK G33/5 DG G39/5 MHMN G 39/7

213

134. 135. 136. 137. 138. 139. 140. 141. 142. 143. 144. 145. 146. 147. 148. 149. 150. 151. 152. 153. 154. 155. 156. 157. 158. 159. 160. 161. 162. 163. 164. 165. 166. 167. 168. 169. 170. 171. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179.

GAMPD G48/3 L G61/1 ER G63/5 BEZM G68/1 TE G76/3 GAMZEOK G2/7 NTER G4/4 OK G5/6 HADENG G5/7 OK G6/6 OK G9/7 TR G25/2 TG G27/2 TR G28/3 OK G29/2 TR G30/3 GAMZE HAYLOK G31/6 GAMZE OK G31/7 OK G35/4 N G41/2 OK G45/1 HADENG G48/4 HADENG G49/5 TG G66/5 OK G76/2 OK G84/2 TG G85/2 TR G86/2 HANCER G90/2 KASSB G92/2 SEHM G46/3 GONCE-Y MESTREM- GRYN G13/2 GONCEDEHN G33/1 GONCEKSE K6 GZEH K17 GZMERDM G6/5 YA MERDM- MELLH G6/3 EMDERY G7/4 YABRN G7/5 YABRN G7/7 GZ YAI DERY G8/5 GZ CD G8/6 CY G10/6 NERGS G11/2 MESTNE G13/3 GZ YAI CY G17/1

214

180. 181. 182. 183. 184. 185. 186. 187. 188. 189. 190. 191. 192. 193. 194. 195. 196. 197. 198. 199. 200. 201. 202. 203. 204. 205. 206. 207. 208. 209. 210. 211. 212. 213. 214. 215. 216. 217. 218. 219. 220. 221. 222. 223. 224. 225.

GZ YAIYETM SYL G21/3 EK BEL G21/9 GZM YAIN LEB- CY-BR G24/6 EMN MERDMNSN G25/5 GZCELLD G28/5 GZB-I DERY G29/5 EMHN-RZ MEST G45/5 GZYAIB-I REVN G47/6 GZYAIDERY G48/2 YABRN-I NSN G50/2 YASM- MZB G51/3 GZYAIDERY G53/5 GZSHL G53/5 EMSHL- DERY G54/4 GZMERD- HUD G54/5 BDM G60/4 FTNE G67/3 GZ YAI MERDM-ZDE G69/1 GZH G69/2 GZ HARM G76/5 YASEYL G86/1 B-I EMDLB G92/3 GL LE LLEBLN G11/4 GLARS G24/3 GLEH K6 LLE V GL ADN G 10/8 HLHIRSIZ G20/3 HLDNE G27/3 HLEHD G28/4 HLNOKTA G22/6 HATTSEBZE-Y BOSTN G7/7 HATT MUR G13/6 HATTGLYE-S G18/1 HATT- SYEH SEBZE-Y HIZR G18/7 HATTREYHN G25/6 REYHN G29/5 LEKER G42/6 REYHN-I TER G45/6 GL G13/6 EB-RENG HATT EB G24/5 HAYL- ZLF- DOST NEHENG- NL-GN G4/6 HAYLPER G25/5 HAYL PD G48/3 HECROD G90/2 HECRBEL G54/7 HEVOD G9/4

215

226. 227. 228. 229. 230. 231. 232. 233. 234. 235. 236. 237. 238. 239. 240. 241. 242. 243. 244. 245. 246. 247. 248. 249. 250. 251. 252. 253. 254. 255. 256. 257. 258. 259. 260. 261. 262. 263. 264. 265. 266. 267. 268. 269. 270. 271.

HEV NR G73/2 NR G92/7 HSNGLSTN G3/6 GL-ZR G11/3 HASEN G11/5 EHR G14/5 HSN KEML SPHR G20/5 HSNGL G24/3 BGBN G26/2 MLK G26/4 HBLIKMENR G26/4 HSNL G42/6 L G49/6 BG G72/1 GLSTN G72/6 KTB G72/1 GENCNE G74/5 GLSTN G76/3 HBLIKMLK G82/4 HR SAYYD G16/7 HR(HUR) HSEYN- CN, HASEN G11/5 IK TE G16/1 IK BZ G32/1 IK BAHR G56/1 KKABE G81/4 K KABE G92/6 KADDSERV G1/5 KMETSERV G3/6 KADDSERV G10/3 BOYNRVEN G11/3 KADDSERV G11/4 BOYSERV G14/6 KMETSERV G16/2 BOYSERV G16/5 KADD SERV- REVN G17/1 BOYTB G22/1 BOYNHL G22/1 KMETSANAVBER G26/1 KMET SERV- HIRMN G29/3 KMET ENR G37/3 KADDSERV G44/8 KADDSERV G54/1 BOYSERV G G62/4 KADDSERV G68/4 BOYSERV G76/3 KADDSERV G79/5

216

272. 273. 274. 275. 276. 277. 278. 279. 280. 281. 282. 283. 284. 285. 286. 287. 288. 289. 290. 291. 292. 293. 294. 295. 296. 297. 298. 299. 300. 301. 302. 303. 304. 305. 306. 307. 308. 309. 310. 311. 312. 313. 314. 315. 316. 317.

KMET SERV G79/6 KADDSERV G88/3 KMET SERV G91/1 KMET SERV G91/2 BOY SERV- REVN G94/1 ENDM GL G58/7 EBRTURRE G3/5 KAY G5/6 KEMN G9/7 YAY G28/3 YAY G29/2 EBRKEMN G30/3 EBRYAY G35/4 KAKEMN G41/7 KAYAY G61/1 KAYAY G68/3 KA KEMN G76/2 KRPKSL G6/3 KRPKSL G53/5 MJEKILIC G90/4 KYKABE G7/5 KYBEHT G37/7 LLEDLBER K7 LLE V GL ADN G 10/8 GL LE LLEBLN G11/4 LEBEHD G5/3 KEVSER G5/5 EHD G10/1 ZENBR G28/4 EKKER G31/2 EKKER G36/1 N G41/2 NNB G41/5 LAL G44/6 LAL N G46/1 CM G57/5 PSTE G60/4 EHD G76/1 GONCE G87/1 CN G88/5 LAL G90/1 CM-I MEY- NB AKIDICI G92/1 LEB- CNPERVER- DLDR EME-Y HAYVN G18/7 KAMERUGRU G6/4 MEHYNE-DR G24/3 MHPSTER G77/4

217

318. 319. 320. 321. 322. 323. 324. 325. 326. 327. 328. 329. 330. 331. 332. 333. 334. 335. 336. 337. 338. 339. 340. 341. 342. 343. 344. 345. 346. 347. 348. 349. 350. 351. 352. 353. 354. 355. 356. 357. 358. 359. 360. 361. 362. 363.

MHEB G87/5 MEHHASM G25/4 MELHAT MEH G20/5 MELHAT ARH G23/3 MHRBLN G77/4 MHRANA G87/5 MUHABBET L G23/7 MUHABBET BEND G77/2 NZ GLEN G18/2 NZ GL G38/1 NZBOSTAN G56/5 NAZARMRG G14/6 RAKBBEL G54/7 RAKB YA G61/6 RAKBEYTN G61/6 RUHGL K11 HADDLLE G4/5 RUH MHR G10/1 HADDGL G13/6 YANAKGL G14/1 RUHERG G14/5 RUHBG G14/6 RUHGLSTN G15/1 RUHINU HAYLGL- HOD-RY G18/5 HADDMEH G20/5 RUHEM G21/7 YANAKGN G21/8 YANAKMEH G21/8 RUHLEVH G22/6 YANAKGL G22/7 HADDBG-I CENNET G24/5 RUHSRKAMER G26/7 HADD LLE G28/7 RUH LLE G29/3 HADD LLE 29/5 HADD LLE G30/3 RUHMHR G39/4 RUH HRD G39/4 YANAK NR G40/4 YANAKMHR G41/5 RUH ERG G43/2 RUH BG G43/4 YANAKGL G44/6 RUHSR LLE G53/2 HADD TE G67/2 HADD LLE G68/4

218

364. 365. 366. 367. 368. 369. 370. 371. 372. 373. 374. 375. 376. 377. 378. 379. 380. 381. 382. 383. 384. 385. 386. 387. 388. 389. 390. 391. 392. 393. 394. 395. 396. 397. 398. 399. 400. 401. 402. 403. 404. 405. 406. 407. 408. 409.

RUHGL G68/4 RUHMHR G73/2 YANAK LLE G76/6 RUH GL-ZR G81/1 HADD LLE G81/3 RUHGN G81/5 YANAKMEH G83/6 ARIZLLE G8/2 ZRNECM G20/5 ZR GL G33/1 SNESERY G9/5 SNE TE- SZN G18/5 SNEGL G39/4 BER SM G44/8 SNE TEN G72/2 EKERDZD K14 EKERKELLE G87/2 YZGL K5 GL K15 GN G1/6 GN G2/1 EM G2/3 YZ AKSN GL G2/4 YZGN G5/2 YZAY G6/2 YZGN G6/4 YZGLEN G7/7 HREGL G8/2 RMH G8/7 YZGN G10/5 HRELLE G11/1 YZGN G12/4 MHR G13/1 GL G13/2 GN G13/5 HREMH G14/1 YZGN G15/5 YZAY G17/5 YZGN G19/3 RMH G19/4 LKMEH G19/7 YZGNE G21/7 YZGN G22/2 YZGN G25/4 YZGLEN G26/2 RMEH G26/7

219

410. 411. 412. 413. 414. 415. 416. 417. 418. 419. 420. 421. 422. 423. 424. 425. 426. 427. 428. 429. 430. 431. 432. 433. 434. 435. 436. 437. 438. 439. 440. 441. 442. 443. 444. 445. 446. 447. 448. 449. 450. 451. 452. 453. 454. 455.

YZEM G27/1 MEH G28/1 HRD G28/1 GN G35/2 KAMER G36/1 GN G36/6 RYGL G37/3 YZGN G38/2 GN G40/1 GN G42/5 GL G43/1 GNE G44/6 RY ZER G44/8 YZGL G46/1 YZGN G46/2 YZGLZR G47/6 TALATMEH G46/4 YZGLZR G50/2 GN G50/4 GN G51/4 MEH- TB G51/4 GN G53/1 HREMHR G55/5 HREMH G55/5 YZGL G56/1 YZGN G56/5 YZGL G56/7 YZGL G57/2 YZGL G 58/1 YZSU G58/2 YZEM G59/7 RMH G65/7 YZGNE G67/1 GNE G67/4 YNE G67/4 GLEN G68/2 EM G68/5 RMEH G72/7 YZGN G73/4 YZKAMER G73/4 YZGN G76/1 YZGN G78/3 RMEH G78/4 YZGL G80/2 RMEH G81/5 YZGL G82/4

220

456. 457. 458. 459. 460. 461. 462. 463. 464. 465. 466. 467. 468. 469. 470. 471. 472. 473. 474. 475. 476. 477. 478. 479. 480. 481. 482. 483. 484. 485. 486. 487. 488. 489. 490. 491. 492. 493. 494. 495. 496. 497. 498. 499. 500. 501.

YZGNE G83/6 GN G84/3 GL G84/7 AY G86/4 GN G87/1 GL G87/3 GN G89/5 MEH G90/3 MEH G90/7 GL G91/2 SU G91/7 NR G92/1 GL-ZR G92/3 GLSTN G94/1 TALATKAMER G95/2 YZGL G71/3 TALATMHR G11/1 YZAY G53/1 ZAHMLUTF U HSAN G25/2 ZAHMSAADET G46/3 ZLFMG G3/4 M G9/1 MGN G9/2 EF G10/4 BENEFE G11/4 EBR G13/5 MR G13/6 PSBN G14/5 MR G15/1 BEND G15/3 EVGN G15/7 HND-STN G17/4 SEHB G19/3 HCB 19/3 KEMEND G21/1 SELSL G21/1 BEL G21/1 FET G21/1 ZENCR G21/6 SEHB G21/8 SALB G24/4 AKREB G25/6 ZENCR G26/2 EJDEH G26/5 BEND G27/1 AG G27/3

221

502. 503. 504. 505. 506. 507. 508. 509. 510. 511. 512. 513. 514. 515. 516. 517. 518. 519. 520. 521. 522. 523. 524. 525. 526. 527. 528. 529. 530. 531. 532. 533. 534. 535. 536. 537. 538. 539. 540. 541. 542. 543.

ZLFBEND ZENCR G27/7 EB- ZLFNDE PER- TVSDAN G28/1 ZLFSNBL G29/3 BULIT G30/1 SYE G35/2 GCE G38/3 SEHB G38/4 DUHN G40/4 TVS G42/1 MR G42/1 EBR G42/4 MEST- NZ G42/3 HATT G42/5 MSKN G42/7 ADN KARAU G43/2 SAANBER G45/3 ZLF EJDEH G46/5 SAEBR G51/4 ZLF SNBL G53/2 ZLFKEMENT G53/1 ZLF EJDEH G55/4 ZLF SEVDSI ZENCR G57/4 SAANBER G67/6 ZLF ZENCR G71/4 ZLFGCE G73/4 TURRE-Y ZLF EJDEH G75/5 TURRE-Y ZLFNGEH-BN G75/5 ZLFNFE-Y N G77/7 GZ G80/5 MR-I MG-EFN G81/1 MR G81/5 TURRE TARRR G81/6 ZLF AG G83/1 MERYEM G83/3 BENEFE G84/3 BEND G85/3 ZENCR G88/2 ENBER G90/4 HND G93/6 HL G93/6 GCE G95/2

222

SONU
Edebiyat tarihimizin en geni ksmn (yaklak 6 asr) tekil eden eski edebiyatmzda metin neri ve bu metinler zerinde yaplacak almalar eski edebiyatmz anlamamza ve gnmz insanna eski edebiyatmz daha etraflca tantmamza yardmc olacaktr. Gnmzde eski edebiyat ile ilgili almalarn niversite evrelerinde giderek arttn memnuniyetle takip etmekteyiz. Biz bu almalara katkda bulunmak ve eski edebiyat aratrmaclarna kolaylk salamak amacyla eski edebiyatmzn biraz daha az incelenen dnemi olan gei devri sanatlarndan Adni divannn metnini ve bu divanda bulunan benzetmeleri ortaya koyduk. Tezimiz, Adni divan(metin, nesre evrilii), benzetmeler ve benzetmelerin alfabetik listesi olmak zere blmden olumaktadr. Divan metninin oluturulmasnda kaynaklarda belirtilen nshalar dnda(, M1,M2) kaynaklarda belirtilmeyen farkl nshalardan(,HK,M3) da yararlandk. Bunun sonucunda salam bir divan metnini oluturduk. Ayrca divan metninde yer alan btn beyitleri, beyitlerin anlam incelikleri dikkate alnarak gnmz Trkesine aktardk. Yukarda da belirtildii zre divan airlerinin en ok kulland sanatlardan olan biri olan benzetme sanatn(tebih) Adni divannda inceledik. Adni divannda yer alan benzetmeleri ortaya koyarken benzeyen, kendisine benzetilen ve zellikle de benzetme ynn ortaya koymaya altk. Bunu yaparken hangi unsurun neye, niin benzetildiini ksaca aklamaya altk. Bu blm de kendi arasnda ksmlara ayrdk. Bylece hangi unsurun neye, niin benzetildii maddeler halinde yer ald. air Adninin eserini meydana getirdii dnem, divan iirinin gei dnemidir. Dolaysyla iirdeki benzetmeler, istiareler, hsn-i taliller yeni yeni olumaya, kalplamaya balamtr. Bu adan bu benzetmelerin ortaya konulmas ve benzetme ynlerinin tespit edilmesi nem tamaktadr. Bu dnem zerinde yaplacak aratrmalar divan edebiyatnn oluumu ve klasik bir edebiyat oluu

223

merhalelerini gstermesi asndan nem tayacaktr. Bugne kadar eski edebiyatmzdaki divanlarn incelenip benzetme ynlerinin de ortaya koyulduu bir dizinin karlmam olmas eksikliktir. Eski edebiyatmzn geliim aamalarnn da dikkate alnd bir benzetme(tebih) dizinin meydana getirilmesi beyitlerin anlalmas asndan nem tamaktadr. Tezimizin nc aamas ise alfabetik benzetmeler dizini adn tamaktadr. Bu blmde Adni divannda yer alan benzetmeler alfabetik olarak bu dizinde yer almtr. Bu dizin sadece benzetilen unsura gre alfabetik olarak hazrlanmtr. Ayrca bu blmde benzeyen unsur ile kendisine benzetilen unsurun yer ald beyitler de yer almaktadr. Bu tezimizde Adni divannn metnini oluturmaya, bu divan metninde yer alan benzetme unsurlarn benzetme ynleriyle ortaya koymaya, ayrca benzetmelerin alfabetik olarak dizinini hazrlamaya altk.

224

KAYNAKA
avuolu, Mehmed: Divanlar Arasnda, 2. bs., Ankara, Aka, 1998. avuolu, Mehmed: Diriz, Meserret, Necati Bey Divannn Kitabevi, 2001. Tahlili, stanbul,

Adni (Mahmud Paa-y Veli), Hayat ve Edebi ahsiyeti, ..E.F., -YaymlanmamMezuniyet Tezi, Demirba nr. 1356, 19451946. eyhlislam shak Efendi ve eyhlislam Esad Efendi Divanlarndan Semeler, stanbul, Enderun Kitabevi, 1997. Fuzuli, Leyla ve Mecnun, stanbul, antay Kitabevi, 1996. Sehi Bey Tezkiresi( Het Behit), Ankara, Aka,1998. Latifi Tezkiresi, Ankara, Aka, 1999. Fuzuli, Hayat, Sanat, Eserleri, Ankara, Aka, 1996. Hayali Bey Divannn Tahlili, stanbul, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, 1996. stanbul Kitaplklar Trke Yazma Divanlar Katalou, c.I, stanbul, Milli Eitim Basmevi, 1947. Adni 1951. Divan, ..E.F.,-yaymlanmam-

Doan, M. Nur:

Doan, M. Nur: sen, Mustafa: sen, Mustafa: pekten, Haluk: Kurnaz, Cemal: MEB,

MISKIOLU, Bercis:

Mezuniyet Tezi, Demirba nr.2123, stanbul, ONAY, A. Talay, Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar, Haz. Cemal Kurnaz, Ankara, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar,1993. Ansiklopedik Divan iiri Szl, 3. bs., Ankara, Aka, 1995. Klasik Edebiyat Bilgisi Belagat, stanbul, Bilimevi, 2001.

Pala, skender: Sara, M. A. Yekta:

225

entrk, A. Atilla:

Klasik Osmanl Edebiyat Tiplerinden Rakibe Dair, stanbul, Enderun Kitabevi, 1995. XVI. Asra Kadar Anadolu Sahas de Edebi Tasvirler, stanbul, Kitabevi, 2002. niversiteler in Eski Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, Dergah Yaynlar, 2004. Osmanl Edebiyatnda Felekler, Seyyare ve Sabiteler(Burlar), Trk Dnyas Aratrmalar, nr.90, Haziran 1990 s.131-179. rnekleriyle Divan Ankara, Aka, 1999. iirinde Deyimler,

entrk, A. Atilla: entrk, A. Atilla -Ahmet Kartal: entrk, A. Atilla:

Tanyeri, M. Ali: TDK, Tekin, Gnl:

Trke Szlk, c.II, 9. Bask, Ankara, Trk Dil Kurumu Yaynlar, 1998. Fatih Devri Trk Edebiyat, stanbul Armaan, stanbul Bykehir Belediyesi Kltr leri Daire Bakanl Yaynlar, nr. 17, 1995, s. 161-233. Mahmut Paa, slam Ansiklopedisi, c. VII, stanbul, MEB Yaynlar, 1997, s. 183-188. Eski Trkiye Trkesi XV. Yzyl(GramerMetin-Szlk), stanbul Enderun Kitabevi,1994. Fatih Devrinde Trk Dili ve Edebiyat, Fatih ve Dnemi, Ed; Necat Birinci, stanbul, Trk Kltrne Hizmet Vakf Yaynlar, 2004, s.329-353. Mahmud Paa, Adni Divan, Ankara, Aka, 2002.

Tekinda, M. C. ahabeddin: Timurta, F. Kadri,

Yavuz, Kemal:

Ycel, Bilal:

226