I.

YATIRIMCI CEPHES

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

I.1.

BUKELEMUN, YUNUS ve YILAN

Borsada kazanmak mmkn m? Bu soruyu 20.000 seviyelerinden 7000 seviyelerine kadar dm ve hala 20 bin seviyelerine gelememi bir borsada hisse senetleri olan birine soracak olursanz, bezgin, umursamaz ve belki de biraz da kzgn bir cevap verecektir. Bu soruya ok iddial bir cevap vereceim. Evet, borsada kazanmak mmkn. Fakat hemen imdi bir reete verip borsada kazanmak iin yaplmas gerekenleri burada sralamayacam. Aada anlattklarm ltfen ok dikkatli okuyunuz. Eer "kazanmak" kelimesini kullanyorsak, demek ki yenmeniz gereken bir dmannz var. O'nu alt ederseniz kazanacaksnz. nternetteki web sitemde yatrmclara bir soru sordum. Borsay bir hayvan ile zdeletirmek isterseniz, hangi hayvan ile zdeletirirdiniz? Ben de bu soruyu Bill Williamsn (1995) kitabnda ilk okuduumda bir cevap vermitim. Benim verdiim cevaba gemeden nce, bana cevap veren okuyucularmn cevaplarnn bir ksmn vermek istiyorum. zellikle borsaya yeni girmeyi dnenlere, borsa hakknda ok nemli fikirler vereceini; borsada byk dleri ve klar yaam olanlara da yeni ufuklar aacan dnyorum. Borsa ile zdeletirilen ve nedeni aadaki ekilde verilmi; Leopar: Ehliletirilemez Evcil Aslan: Besleyip duruyorsunuz ama o hep ayn byklkte hatta bazen hastalanp daha da zayflyor. Evcil bir aslan olduu iin de hi bir ie yaramyor...Gn gelirde ok kymete(nesli tkenmeye balarsa!) biner diye besleyip duruyoruz. Deve: Kini bakmndan deve ile zdeletirirdim. Kimse her zaman kazanamyor ve bir gn mutlaka kazandndan ok kaybediyor. Buna borsann kini diyorum Karnca: Yava yava hissettirmeden yiyip bitiriyor.

Yunus Bal: Yunus balna benzemekte, ne gariptir ki bu hayvan ok sevimli ve insanlarla dost olabilen nadir hayvanlardandr. Gerekte bir kpek baln bile ldrebilecek gce ve hrsa sahip sevimli ancak denizin diplerinde acmasz olabilir. Tilki : Sebep verilmemi ama siz nedeni konusunda bir fikir yrtebilirsiniz. Borsann hep sizden daha zeki ve akll olduunu kastediyor olabilir. Ylan : Biz acemilerin kuyruundan tuttuu bir YILAN. O bizi hep sokuyor. Ylann bandan tutmak lazm. Ama bunun iin de borsada ilem gren bir irketin orta olmak ve en az 10 trilyon nakit sahibi olmann gerekli olduunu dnyorum. Ylan ve Kirpi: Sebep verilmemi Eek: ok inat Rodeo At: zerinde dururum zannediyorsunuz fakat o sizi zerinden her defasnda atmay baaryor. Balk: Kn karp byn tutmaya kalknca dibe dalyorsun ve boulabilirsin. Bukalemun: Sebep verilmemi Fare: Sebep verilmemi Kafese kapatlm maymun veya atebcei: Maymun bamll temsil ederken ate bcei leceini bile bile atee gidiyor. Kurbaa: Sebep verilmemi Aslan: Bazan a kalyor bazan tok oluyor. Kedi: Nankr Timsah: Timsahn gzyalar Bir okuyucu uzunca bir cevap yazm; Tek bir hayvanla zdeletirmek imkansz gibi geliyor. Fakat aadaki tanmlamalar yapabiliriz demi.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

Speklatrler = Akbaba: Hzl ve seri hareket eder, avn gzne kestirir ve tavan, tuzan kurduu noktaya gelene kadar sabrla bekler, sonra da paralar. Yabanc yatrmclar = Austos Bcei: Zamannda girip zamannda karlar, beklemesini bilirler. Kk yatrmc = Tavan: Aman kamasn derler, k zamanlarnda ben naslsa yetiirim diye oturup beklerler. Byk dlerde de kat yakalayalm diye hzlanrlar ama akbabalarn kucana koarlar Yar Profesyoneller = Fare: Deliin ucundaki peyniri grdler mi tehlikenin olup olmadn anlayana kadar kmazlar, eer tehlike yoksa kar ve peyniri yemeye balarlar ta ki bir tkrt duyana kadar. Tkrty duydular m stop loss yapar ve kaarlar. Tabi bu bazen erken de olur ama Akbabalara yakalanmaktan iyidir. imdi gelelim benim cevabma. Bill Williamsn kitabnda ilk defa bu soru ile karlatmda borsay kelebek ile zdeletirmitim. Kelebekler cazibeli gzel bceklerdir. ok gzel grnrler. Onlar yakalamaya kalktnzda el marifetinizle yakalayamazsnz. Onlar yakalayabilmek iin mutlaka ara ve gerece ihtiyacnz vardr ve bu ara gereci ok ustaca kullanmalsnz. Elinizle kelebei yakalamay baarsanz bile, kanatlarna ciddi zarar verebilirsiniz. Yukardaki cevaplarn tmnn ortak bir zellii, srekli size zarar vermeleri veya sevimli grnse bile bir anda zarar verme olaslklarnn yksek olmas (yunus balnda olduu gibi) yada yava yava ama srekli zarar vermeleridir. Ayrca Gksel Turgutun cevab da bir hayli ilgin. Borsadaki farkl kesimleri farkl hayvanlara benzetmi. imdi siz de borsay bir hayvan ile zdeletirin. Peki bunun ne yarar olacaktr? BORSA karnza kp cesurca savaan bir dman deildir. Farkl klklarda karnza kar. Yukardaki benzetmelerin her birinde zarar veren taraf n plana karlm durumdadr. O zaman zarar

veren bu eyin, savamalsnz.

btn

zelliklerini

renmeli

ve

ona

gre

Trkiye'de 2000 ylnn balarnda borsadaki yatrmc says 600 bin seviyesinden 1 milyon 500 bin seviyelerine kt. 1998deki Asya krizi ve ardndan da Rusya krizi ile 1850 seviyelerine kadar den MKB-100 endeksi 1999 ylnn sonunda 15 bin 250 seviyesinden kapand. 2000 ylnn hemen banda 20 bin seviyesinin zerini gren endeks o gnlerden balayarak Eyll 2001e kadar yeniden 7100 seviyelerine kadar dt. 2003 ylnn sonlarna gelindiinde ise hala 15 bin seviyelerinde bulunuyordu. Birok insan, ok paralar kaybetti. Borsa szn duymak bile istemiyor. Bu kitab alp okuyanlar ise kaybedenlerin iinde en cesurlardr. nk, kendilerine byk ac veren ve tehlikeli bir yer olan bu borsa denen eye kar sava ama ve onu etkisiz hale getirme konusunda ciddi bir adm atyorlar. Eer borsay siz de zarar veren ve tehlikeli bir hayvan ile zdeletiriyorsanz ve Onun sizden aldklarn geri almak istiyorsanz, nce o zararl eyin zelliklerini, niteliklerini, zayf ynlerini renmelisiniz ki; Ona kar savaabilesiniz ve sonunda bu sava kazanabilesiniz. ocukluumda Uzay 1999 adnda bir Amerikan dizisi vard. Bu dizinin bir blmnde bir yaratk uzay gemisine girmeyi baarmt ve hibir silah bu yarata zarar vermiyordu. Dizide Maya rolndeki bayan her trl hayvan klna girebiliyordu. Sonunda bir arya dnt ve yaratn kulandan girerek beynine ulat ve beynini etkisiz hale getirince sorun bitti. imdi siz de, borsa denen yaratn beynine girmeli ve ne zaman ne yapacan kestirmeye almalsnz. Eer bunu zerseniz ve Onu yenmenin yolunu renirseniz, u an ekmekte olduunuz sknt ve stresler yerini, sava kazanm bir komutan edasna brakacaktr. Bir erri, bin hayra dntrmek sizin kendi ellerinizde daha dorusu beyninizin iindedir. Kitabmn ad Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor. Bu ierikte bir kitap okuduunuzu zannetmiyorum. Klasik teknik analiz

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

kitaplarndan ok daha farkl bir yntem izliyorum. Bu kitabn yllardr teknik analizle uraanlara da ok yeni ufuklar aacan dnyorum. Balang dzeyinde olanlar ise kesinlikle, benim teknik analize ilk baladmda dtm hatalara dmeyeceklerdir. O hatalar dzeltmek iin en az 2-3 yl kaybetmeyeceklerdir. Sizlere "unu yapn kazann" demekten ziyade, ne yapsaydnz sonu ne olurdu? sorularna cevap vermeniz gerektiini ve bunu nasl yapacanz anlatacam. Bu kitabn her satrn dikkatle okuyunuz. Mekanik bilgileri deil, yllarn tecrbelerinin zmsenmi ve szgeten gemi, bilimsel halini bulacaksnz. Sizler bilinlenen yatrmclar olduka hepimiz birlikte kazanacaz. te size ilk ders: Bir gn pes etme durumuna geldiinizde, btn mitleriniz tkendiinde, borsadaki senetlerinizin tmn satp kmak istediinizde bilin ki borsa, yada elinizdeki kat en dibe vurmutur. Bir gn, kazanacanz paralar hayal ederek, planlar yapmaya baladnzda, altnzdaki arabadan veya oturduunuz evden daha iyi bir ev alabileceinize inanmaya balamsanz biliniz ki; borsa yada elinizdeki kat en tepededir.

I.2.

KAZANMANIN MUCZEV FORML

Borsada srekli kazandran mucizevi bir forml var m? Bu soruya iki cevabm var. "Evet" ve "Hayr. Akll yatrm yaparak en azndan kaybetmemek ve borsadan daha fazla getiri salamak yolunda atlacak admlar var. imdi aadaki hikayeyi okuyunuz. Kazanmann hem ok zor hem de ok kolay olduunu greceksiniz.

I.2.1. Bilge Olmak Kolay m?

Bir gen, bilge bir kii olmak istiyordu. Bu konuda lkenin en byk bilge kiisine gitti. Ben de bilge bir kii olmak istiyorum, nereden balamalym ve ne yapmalym? dedi. Bilge genci szd ve yle cevap verdi: Her akam aynann karsna ge, ben kimim diye sor, bu soruyu her gn cevapla ve 5 yl sonra bana tekrar gel.

Gen bu cevaptan tatmin olmamt. Bu kadar kolay olamazd. Bilge'nin kendisiyle ilgilenmek ve bir eyler retmek istemediini dnd. Bilinen bir baka bilge kiiye gitti. Ona bilge bir kii olmak istediini ve ne yapmas gerektiini sordu. Cevap basitti. Bilge kii olmak ok zor ve meakkatlidir. Bunun iin nce zorluk ve ac ekmen gerekiyor. 2 yl boyunca buradaki atlar tmarlayacaksn, onlar temizleyeceksin, besleyeceksin. 2 yl bittikten sonra bana tekrar gel. Gencin aklna yatmt. Bilge kii olmak ok zor olmalyd ve zorluklara katlanmalyd. 2 yl boyunca alt ve hibir karlk beklemeden btn pis ilerle urat. 2 yl dolduunda tekrar hocasna gitti. Hocas, imdi 5 yl boyunca her gn yarm saat aynann karsna ge ve ben kimim diye sor ve her defasnda bu soruyu cevapla.

Gen armt. lk gittii kii de ayn eyi sylemiti. Demek ki; bilge kii olmak iin bunu yapmak zorunluydu. Fakat bunu yapmak iin neden 2 yl boyunca atlarn temizlii ile uratn anlayamamt.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

Halbuki ilk gittii bilgenin dediini yapsayd en azndan 2 yl kazanm olacakt. Sonuta, aynann karsna geti ve ben kimim diye sordu. Sonra da etten kemikten meydana gelmi bir insanm dedi. Aynada yzne bakyor ve bu cevab veriyordu. stelik aynann karsna otural henz 5 dakika olmutu. Daha 25 dakika burada oturmalyd ve ayn soruyu sorup cevaplar vermeliydi. Dakikalar gemek bilmedi ve yarm saat dolduunda aynann karsndan kalkt ve byk bir i baarm olmann mutluluunu yayordu. Atlar tmarlarken byle bir duyguyu bu derece iddetle yaamamt. Ertesi akam yine aynann karsna geti ve ben kimim sorusunu sordu. Aslnda bu soruya verdii sesli cevab nemsemiyordu. Sadece laf olsun diye cevaplar veriyordu ve o kadar skcyd ki. Dakikalar gemek bilmiyordu. Halbuki atlar tmarlamak ok daha kolayd. Atlarla konuur, ark syler, zamann nasl getiini anlamazd. 2 yl boyunca atlarn kinemelerinden onlarn ne dediini anlar olmutu. Ama imdi daha iki gn olmutu ve aynann karsna oturmak, karanlk bir hcrede oturmaktan farkszd ve buna 5 yl devam etmek zorundayd. lk bata ne kadar da kolay grnmt aynann karsna geip ben kimim diye sormak. nanlmaz skntl bir hal almt aynann karsna geip "ben kimim diye sormak". Bir gn bir deiiklik yapt. Aynann karsna getiinde, ben kimim sorusu anlam kazanmt. nce, bu dnyaya nereden ve nasl geldiini sordu. Cevap vermeye alyordu ama bilgisi yetersizdi. Bir yerlerde tkanp kalyordu. Ertesi gn elinde bir kitapla aynann karsna oturdu. Soru sordu ve cevap arad. Daha nce bir karanlk hcre olan aynann kars artk bir aydnlanma yeri olmutu. 5 yl dolduunda spermin yumurta ile birlemesinden tutun da, insann yaratlna ilikin tasavvufi konularda, sosyal ilikilerinde, psikolojide, matematikte, fende ve daha birok konuda bilgi sahibi olmutu. evresindeki insanlarla konuurken, insanlar onun bilgisine hayran kalyor ve btn sorunlarna, sorularna cevap bulmaya geliyorlard. Syledikleri dinleniyordu. Ama her akam aynann karsna gemeyi sabrszlkla bekliyordu.

10

Yllar yl, ayna onu aydnlatmaya devam etmiti. Artk yan ban alm bir bileydi O. Bir gn kaps alnd ve ieri 18-20 yalarnda bir gen girdi. Her zamanki gibi kendisine bir eyler sorup renmeye gelen birisi olmalyd. Sorusunu sordu; sizden nce bu lkenin en byk iki bilgesine gittim ve soruma anlaml ve yeterli bir cevap alamadm, size de sormaya karar verdim. nk siz bu lkede en ok bilgisine ve sylediklerine gvenilen bilge kiisisiniz ve siz bana syleyebilirsiniz. Eer onlar cevap veremediyse benim de vermem mmkn deil, ama sen yine de sor. Ben de bilge bir kii olmak istiyorum ne yapmalym? Her gn aynann karsna ge ve 5 yl boyunca kendine ben kimim diye sor ve sorunu mutlaka cevapla. Hepiniz cahilsiniz, banzdan bizleri savmak iin szbirlii etmiesine hep ayn eyleri sylyorsunuz. Gen kapy vurup kt. Yllar ncesinde kendisi de ayn durumdayd. Gencin arkasndan bakt, glmsedi ve dnd; kendisi bu hatay yapmamt ve anslyd. Sizce be yl boyunca her gn yarm saat aynann karsna geip ben kimim diye sormak ok mu kolay yada zordur? Sylenileni yapmak kolay grnyor fakat o kadar kolay mdr? Bilge bir kii olup kafanzdaki her eye cevap bulacanz bilseydiniz bunu her gn yapabilecek irade ve gc kendinizde bulabileceinizi dnyor musunuz? Eer cevabnz iten bir evet ise; imdi size ok kolay grnen, fakat bir o kadar da zor olan, mucizevi kazanma formlne ilikin grlerimi vereceim.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

11

I.2.2. Bak u Grafie, Ne Sylyor?

Aadaki grafik MKB-100 endeksinin dolar bazndaki grafiini gsteriyor. Bu grafii dikkatle inceleyiniz. Srekli kazandran mucizevi forml grafikte sakl duruyor. imdi siz bu forml bulup karnz. Grafiin sa tarafndaki rakamlar MKB-100 endeksinin dolar bazndaki deerlerini gstermektedir.
#IMKB 100 (1.06163, 0.95723, 1.06015, +0.06004) 4.0

3.5

3.0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Grafikte srekli kazandracak bir strateji kefettiyseniz bunu bir not defterine not ediniz. Eer, yukardaki grafik size bir anlam ifade etmiyorsa ve nasl bir strateji izleyeceiniz konusunda emin deilseniz, aadaki blmleri okumaya devam ediniz. Borsann tarihinde grd en dip seviye, 40-45 cent arasdr. Bu seviyelere yakn rakamlara dt zamanlara bakacak olursak; 1991 : 50 cent'e dt; Krfez sava 1994 : 45 cent'e dt; 1994 devalasyonu ve krizi 1998 : 60 cent'e dt; 1998 Asya ve Rusya krizi 2001 : 45 cent'e dt; 19 ubat devalasyon krizi

12

2003 : 55 cent'e dt; Mart aynda ABD askerlerine Trkiye'den gei iin izin verecek tezkerenin TBMM'den gememesi ve ABD Trkiye ilikilerinin ciddi anlamda soumas. imdi basit bir mantk gelitirelim. Trkiye'nin karlat en byk krizlerde MKB-100 endeksi 40 centin altna dmemitir. Grafik zerinde orta izgi 120 cent civardr. imdi, MKB-100 endeksi ne zaman 70 centin altna derse alm yaptnz varsayalm. Niin 70 centi setik? Bunun temel nedeni, borsa endeksinin yaanlan kriz ortamlarnda her 3-4 senede bir bu seviyenin altna dmesidir. Varsayalm ki; 70 centin altna dt andan itibaren her ay dzenli olarak borsaya yatrm yapmaya baladnz ve ortalama olarak 60 centden maliyet oluturdunuz. zleyen 1 veya 1,5 yl iinde dolar baznda %100 kazanyorsunuz. nk bu gibi durumlarda endeks srekli olarak, takip eden 1 veya 1,5 yl iinde dolar baznda %100 getiri salam. Dikkat edilirse grafiin son blmnde 2003 yllar banda, borsa endeksi 60 cent (1 dolar) civarnda bulunuyor. u an alm yapmak kazanmay garantiler mi? Grafikte gemi 10 ylda bu strateji kazandrmtr. Fakat bilimsel yaklam, kesin olarak kazanacanz garantilemez. Ama unu syleyebiliriz ki; 60 cent civarlarnda veya 70 centin altnda alm yapmak riskinizi orta ve uzun vadede nemli lde drmektedir. Belki de bundan sonraki 10 ylda borsa endeksi srekli olarak baka bir fiyat aralnda hareket edecektir. Borsann ulaaca seviyeleri lkenin genel makroekonomik performans belirler. Bir lkede byme oluyorsa, firma sat ve karlar artyorsa, istihdam ve vergi gelirleri artarken bte aklar azalyorsa, borsa endeksi de buna olumlu cevap verecektir. Fakat Dow teorisine gre borsa ekonominin barometresidir. Ekonomide iyilemeler balamadan nce borsa artmaya balar (art trendine girer), yada ekonomi ktye gitmeden nce borsada d (d trendine girer) balar. MKB borsasnn son 13 ylndaki hareketlerin benzer ekilde devam edecei varsaylrsa, endeksin 70 centin altna dmesiyle birlikte, alm yaplrsa ve dlerde alma devam edilerek, daha sonra sabrla endeksin 1 veya 1,5 dolara kmas beklenirse kazan salamak mmkn. Bunu yapmak inann her gn aynann karsna

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

13

geip yarm saat boyunca ben kimim sorusunu sormaktan ok daha zordur. nk 70 centte alm yapan birinin paras endeks 50 cente gerilediinde dolar baznda yzde 40 dm olur. Ksa vadede yksek para kazanma amacyla girenler ise bundan panik olabilir ve zararna sat dnebilirler. Fakat tecrbeler gsteriyor ki; genelde borsaya girenler hep byk ykselilerde girerler. lk anda iyi de para kazanmaya balarlar. Bu onlarn daha byk riskler almasna neden olur. Yani kredi kullanmaya veya bakalarnn paralarn ynetmeye balarlar. Alnan byk riskler sonucunda da endeks yukar seviyelerden dmeye baladnda byk paralar kaybedilir. Bu yzden borsaya ilk defa girmi birinin bana gelebilecek en byk felaket iyi para kazanmasdr. Daha byk bir felaket ise ikinci hareketinde de para kazanmasdr. O kiinin sonunu getiren olay ise, nc hareketinde de kar elde etmesidir. nk bu aamada artk olay zmtr ve ne byk karlar onu beklemektedir. Ee dosta da kazandrsa ve n etrafa yaylsa kt m olur? Hem daha ok para ile kendine daha ok ilem yaparak daha byk paralara sahip olabilir. te btn byk batlarn balangc byledir. Halbuki d trendlerinde borsaya girip bir ka kere kaybetseler, ok daha az risk almay renebilirler. Ne yazk ki; gerek hayatta tam tersi olur. Ne kadar ok kazanmaya balamsanz, o kadar temkinli olunuz ve kazandklarnz borsadan ekiniz, ana paranzla devam ediniz. Kazanmaya aday olanlar endeksin dip seviyelerine gerilemesiyle birlikte, alma balayp ve bu alm zamana yayanlardr. Ama yukarda bahsettiim gencin 5 yl boyunca her gn aynann karsna geip ben kimim diye sormas ve bunu cevaplamas kolay gibi grnse de, bu ii aksatmadan her gn yapmak iin en zor yandr. Dolaysyla borsa yatrmcs asndan bakldnda, ekonomiye ilikin srekli olarak kt haberlerin geldii yerlerde endeks 70 veya 60 centin altna dse de alm yapmay, yatrmc akllca bulmayabilir. Yani yatrmc hep dibi arar. Senedi aldktan sonra bir sre daha d olmas onu panikletir. Bu sefer kayplarn kurtarmak iin daha ksa vadeli alm satm hareketlerine balar. Bu da borsay kumara evirir.

14

I.2.3. te Mucize Forml

te mucizevi forml, sabrla ve d durumlarnda panik yapmadan alm yapmak ve yine sabrla en az 1 sene beklemektir. Bunu ben sylemiyorum, bunu yukardaki grafik sylyor. Fakat bu i grnd kadar kolay deildir. Bir senet aldnzda %10 d yaptnda panik yapmamak ve sabrla ucuz hisse toplamak ve ardndan da 1 veya 1,5 sene beklemek iin en zor yandr. in mucizevi yan ite burasdr. Bunu yapabilmek mucizedir. Her gn aynann karsna geip yarm saat ben kimim sorusunu sorup buna cevap vermek kolay grnse de, yapmas ok zordur ve bir ey sizin bunu yapmanz bir gn engelleyebilir ve sklp brakabilirsiniz. Borsada yanltc bir nyargy da belirtmek istiyorum. Borsada uzun vadede kazanlr sz alm yaptnz fiyata baldr. Eer MKBde 2 dolarn zerinde alm yapmsanz, uzun vade dediimiz ey ok uzayabilir. nemli olan nokta; borsadan herkesin zararda olduu, hi kimsenin seans salonlarna uramad, ve btn kt ve karar haberlerin geldii zamanlarda temel analize gre ok iyi senetlerde alm yapmaktr. Siz aldktan sonra hisse deerleri debilir. Hatta izleyen bir ka ay iinde zararda olabilirsiniz. Bu tr gnleriniz olduunda, bir musevi arkadamn bandan geen ve bana anlatt u ilgin konumay hibir zaman aklnzdan karmaynz.

I.2.4. "Baba Borsa Dt, ok zgn Olmalsn"

Bir gn bu arkadam evine geliyor. 7-8 yalarndaki kz yanna zgn bir eda ile gelerek Babacm bugn herhalde ok zgnsndr diyor. Neden kzm? Neden zgn olaym? Televizyonda sylediler, borsa dm. Senin senetlerin de dmtr, ok zldn m? Hayr zlmedim Ama imdi bu hisseler daha az para ediyor. Sen kaybedince zlmez misin?

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

15

Gel istersen bu olaya farkl bakalm. Sen en ok neyi seviyorsun? ikolatay seviyorum. ikolatalarn fiyatlar derse, senin iin daha ok ikolata alabilirim ve daha ok mutlu olursun deil mi? Evet babacm. imdi hisselerin fiyatlar dt ve benim almak istediim ok kaliteli irketlerin hisseleri daha da ucuzlad. Artk daha ok hisse alabileceim. imdi anladm.

O dnemler Asya krizi sonrasyd ve endeks 60 cent seviyelerine dmt. Bu arkadam da bana srekli olarak AKSAnn fiyat 80 milyon dolara demez, olmaz byle bir ey diyordu. 1500-2000 TLden AKSA toplamt ve bu senetleri izleyen 7-8 ay iinde 14.00015.000 TLden sattn biliyorum. te yaklam bu olmal. yi senetleri iyi fiyatlara gerilediinde toplamaya balamal ve fiyatlar dtke de daha ok hisse alabildiiniz iin sevinmelisiniz. Bu mucizevi yaklam sergileyebilmek iin ise; borsaya niin girdiiniz ok nemlidir. Aadaki blm dikkatle okuyunuz. Borsaya girme amacnza gre bu mucizevi forml gerekletirip gerekletiremeyeceiniz ortaya kacaktr.

16

I.3.

BORSAYA NN GRDNZ?

Bugne kadar borsa ilemlerinden biroumuzun kayp yada kazanlar olmutur. Eer balang sermayenizin altna dmseniz, kaybetmenizin belki de nemli sebebi bu soruya verilecek cevabn altnda yatyor. Uzmanlar yapm olduklar aratrmalarda hep ayn soruyu soruyorlar; Borsaya niin girdiniz?

I.3.1. O Stresli Ses

Okuyucularmn gnderdii faks ve mektuplardan, internette yorumlarm izleyen kk yatrmclarn gnderdikleri elektronik postalardan, bir araya geldiim ve konutuum yatrmclardan en ok iittiim ikayet kazanamamalar ve aksine ellerindeki birikimlerin byk bir ounluunu borsada kaybetmi olmalardr. Bu arada, her eyini borsada kaybetmi insanlarla da ska karlatm. Nadiren kazanl kanlar grdm. imdi birka rnek olay vererek, borsadaki iddetli fiyat dalgalanmalarnn insanlar nasl bir psikolojik yapya srklediine ve ne gibi sonulara yol aabileceine bakalm. Bir gn cep telefonum ald ve Bursadan bir hemire hanm beni aryordu. Cep telefonumu bir ekilde ele geirmi ve bana ulamt. Telefonda alamakl bir ses vard ve; Yaar bey, eimden habersiz 400 milyon ile borsaya girdim ve imdi 150 milyona dt ne olur bana bir senet syleyin ve param kurtaraym. Eer param kurtarrsam bir daha borsaya girmeyeceim . Diyordu. Bir baka gn, bir internet posta kutumda bir mektup vard ve bu okuyucum da yle yazyordu. Yaar bey 120 bin dolarm vard ve yarsn kaybettim daha sonra bu paray kurtarmak iin kredili ilem yaptm ve sonu; elimde 20 bin dolar kald. Artk kesinlikle ilem yapmayacam param sizin

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

17

gibi uzman birinin ellerine teslim edip portfy ynetiminde hesap atrmak istiyorum. Ltfen yazma bir cevap verin. Bir gn Trkiyenin bilinen nl speklatrlerinden biriyle bir dergide rportaj yaplyor. Aynen yle diyor. Uzun zamandan beri borsadaym ve Krfez krizini, 1994 krizini ve 1998 Asya krizini yaadm. Btn krizlerde malda yakalandm ve 2 milyon dolarm borsada gitti. Sfra sfr elde var sfr. Muhabir soruyor Son 10 yl iinde btn senetlerinizi satp paraya getiiniz gn says nedir? Cevap veriyor; Hi yle bir gnm olmad. O zaman krizlere yakalanma olaslnz yzde yz, bundan sonra da ne zaman kriz olursa o krizlere de kesinlikle malda yakalanacaksnz. Sevgili yatrmclar, kitabn bu blmnde anlatacaklarm ok dikkatli okumanzn sizi ileride byk kayplardan kurtarma yolunda nemli bir adm olacan dnyorum. Bu blm okumadan kitabn dier blmlerine geerseniz, borsada para kaybetmeye hazr birer aday olma yolunda ilk adm atm olursunuz. Yukarda sorulan soruyu tekrarlama ihtiyac hissediyorum. Borsaya niin girdiniz? Bu soruya drst cevap vermeniz iinizi kolaylatracaktr. u an kimseye bir hesap vermek zorunda deilsiniz ve kitab yalnz banza okuyorsunuz. Cevabnz; ksa srede ok para kazanmak iin eklinde ise ve zararnz varsa bu zararn nemli bir sebebi de sizin vermi olduunuz cevabn altnda yatyor. Belki de, siz de birilerinden bir senedin bir gn iinde %10-20 prim yaptn duydunuz. Yada bir arkadanz belirli bir dnemde iyi para kazand ve bu durum sizin de borsaya girmenize sebep oldu. Bir gn iinde %12 prim yapm bir senet aylarca repoda kalm parann getirisini bir gnde salam demektir. Neden siz de borsada senet alp paranz iki ay bankada repoda tutmak yerine bir gnde iki aylk repo getirisini salamayasnz ki?

18

imdi gelelim yukardaki soruya. Borsaya niin girdiniz? sorusuna cevabnz ksa srede ok para kazanmak iin eklindeyse, az nce de belirttiim gibi zararlarnzn altnda yatan en byk gcn bu cevap olmas olasl olduka yksek. nk bugne kadar yaplan almalar biraz sonra ok daha geni anlatlaca zere ok kazanma arzusundan kaynaklanmaktadr. Bu durumda yaplacak en iyi tavsiye borsadan kmanzdr. Eer borsadan kn szme glp geiyorsanz ve Param kurtarsam borsadan kacam ve bir daha kesinlikle girmeyeceim diyorsanz durumunuz ok daha vahim olabilir ve kayplarn artmas olasl olduka ykselir. Bundan sonra atacanz her admn sizi biraz daha bataa sokmas tehlikesi her zaman vardr. Eer borsadan kmanz mmkn deilse; o zaman daha fazla bataa batmamak iin, bir yatrmc disiplinini kazanma konusunda kendi kendinize sz vermeniz gerekiyor. Bu konuda ok kararl bir tavr sergilemeniz sayesinde nemli bir dn yapp srekli kazanmasanz bile belirli bir vade sonunda daha iyi artlarda olabilirsiniz. Bir insan dnn ki batakla dm ve rpndka daha da batyor. Birisi geliyor ve kmldamamasn sylyor. Yardm edeceini, bir ip bulup ipi uzatacan ve onu oradan karacan belirtiyor. Fakat ip yada benzer bir eyin bulunmas zaman alabilir diyor, sabr diyor.

I.3.2. Kt Tecrbelerinizi Maziye Gmyorum

imdi, yatrmc psikolojisi ile ilgili olarak dnyada yaplm almalarn bir sonucu olan bir ip uzatacam size. Borsada istikrarl yatrmn, stresinizi en aza indirmenin ve gerekten de bir eyler kazanmann keyfini yaamak iin u ana kadarki durumunuzu, yaadnz kt tecrbelerinizi, aclarnz, streslerinizi, daha dorusu olumsuz her eyi maziye gmmelisiniz. Sizin iin yeni bir dnemin balamasna imkan vermek sizin elinizdedir. imdi en ok kaybettiiniz ve en stresli anlar yaadnz gn hatrlaynz. O kt annzn bir resmini ekiniz. Bu resmin kesinden

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

19

tutunuz ve beyninizin iinden dar karp bir camn zerine yaptrnz. Yine sizi ok kt yapan bir baka byk zararnz hatrlaynz ve o an etraftaki kiilileri de grerek resmini ekiniz. Sonra bu resmi de beyninizin ierisinden alp karnzdaki cama yaptrnz. Baka kt anlarnz daha varsa bunlar da ayn ekilde resim haline getirip beyninizden dar karn ve cama yaptrn. Btn resimler imdi camn zerinde duruyor ve siz bu resimlere uzaktan bakyorsunuz. Glmseyin. Elinize bir balyoz aln ve resimleri yaptrdnz cama bu balyozu yle bir indirin ki mthi bir grlt ile birlikte camnz tuzla buz olsun ve resimleriniz de parampara olsun. Artk kazanmak yolunda en byk adm attnz. Yeni slogannz "KAYBETMEYECEM" deil "KAZANACAIM" olacaktr. * lerleyen blmlerde aama aama kendine gvenen ve dev dalgalarn olduu borsa denizinde batmamay baarabilecek biri olma yolunda izlenmesi gereken evrensel kabul grm yntemler anlatlacaktr. u ana kadar borsada ounlukla kazanm ve fazla bir kaybnz olmamsa, bu blm okuduunuzda borsada yatrm yaparken gerekli psikolojik hazrl yaptnzn farkna varacaksnzdr. Ayrca bunun anlam; sizin kendinize ait baarl bir yntem ve strateji belirlediinizdir ki bu yolda devam etmelisiniz. nk halihazrdaki psikolojik yapnz, ynteminiz ve stratejiniz sizi baarl klmtr. Bu yzden bu kitabn zellikle Teknik Analiz blmn okuyarak elikilere dmenizi istemem. Bu noktada kitab okumay braknz ve bildiiniz ve size kazandran yolda ilerleyiniz.

* Bu anlattm teknik NLP uzman Cengiz Eren tarafndan, zellikle kt kaytlarn yok edilmesi amacyla gelitirilmitir.

20

I.4.

NASIL BORSAYA GRDM ?

ngilterede yksek lisansm bitirip Leeds niversitesinde doktoraya baladm yllarda (1990) doktora yapacam konu nedeniyle finans piyasalarn ayrntl bir ekilde renmek zorundaydm. Finans piyasalarnn ileyiini ve ekonomiye nasl bir yoldan katk saladn vs. derinlemesine incelemeye baladm. Bu arada ngilterede su ve elektrik irketlerinin hisseleri halka arz ediliyordu ve borsa ile tanmam bu halka arz sayesinde oldu. Elektrik hisselerinden 350 pound tutarnda al yaptm. Hocamz Prof. Peter Keasey hisselerin ok ucuza arz edildiini sylyordu. Ondan bir hissenin ucuz mu pahal m olduunu nasl anlayabileceimizi ve yntemlerini rendim. Daha sonra bu hisselerden pound baznda 3 ay iinde %20ye yakn para kazandm ve bu inanlmaz bir getiriydi. O srada elimde 1000 pound olsa 200 pound kazanacaktm. te bu dnce ile olanlar oldu ve Yaar Erdin borsaya ksa srede daha ok kazanmak iin girdi. Bu belki de her yatrmc ve her insanolu iin en doal yaklamd. Hi kimseyi ksa srede daha ok kazanmay amalad iin sulayamazsnz. Fakat daha ok kaybetmeye doru atlm ilk admm oldu. Hemen konuyla ilgili bilgisayar programlarn buldum, teknik analiz kitaplar satn aldm. Teknik analiz renerek, artacak senetleri ok daha iyi tespit edecek ve ksa srede daha ok kazanarak belki de Trkiyeye dndmde bir ev alabilecektim. Amacm buydu. Yani imdi sizin bu kitab satn almaktaki amacnz ne ise benim de amacm aynyd, ksa srede daha ok kazanmak!.. Sonraki gelimeleri srasyla ve tarih vererek olay baznda anlatmayacam. Fakat sadece unu sylemekle yetineceim. Elektrik hisselerinden kazandm para bir yana izleyen bir yl iinde bu hisselere yatrdm 350 pound da 120 pounda kadar dt. Kitaplarda anlatlan teknikleri uyguluyordum fakat olaylar kitaplarda yazd gibi gitmiyordu. Ben senedi aldktan sonra senet ykselmeye balamsa ya daha da artarsa dncesiyle satamyordum ve senet aldm fiyatlarn da altna dyordu. Yada senedi aldktan sonra

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

21

dmeye balaynca daha ok decek hissine kaplarak sata geiyor ve zarar ediyordum. Sonra bu zararlar kurtarmak iin yeni hamleler yaptmda sonu ou zaman hsran oluyordu. Bir gn blmmzde doktora yapan bir baka arkadam Short termism (ksa vadecilik) konulu bir semineri akademik ortamda sundu ve ksa vadeciliin bir ekonomiye ve yatrmclara verdii zararlar ayrntl ve bilimsel yntemlerle anlatt. Fakat olay tam olarak kavrayamamtm. Kendisinden konu ile ilgili kitap ve dokman istedim ve ok yardmc oldu. Fakat bu kaynaklar ayrntl bir ekilde okumaya da vaktim olmad. Borsadaki kayplarm kurtarsam oturup bu kaynaklar ayrntl biimde okuyacaktm. Borsa gn getike hayatm ve almalarm daha fazla etkilemeye balad. Bu etki elbetteki olumsuz yndeydi. Doktora almalarmda konsantrasyonum zayflad ve yaplmas gereken bir ok alma gecikiyordu. Bu arada ektiim stres de yanma kar kalyordu. Bir gn kendi kendime karar verdim ve kayplarm telafi etmekten vazgeerek borsa ilemlerime tamamyla ara verdim ve doktora almam zerinde younlatm. 1994 ylnn sonlarnda doktora almalarm tamamlayarak yurda dndm ve 1995 ylnn banda Ankara niversitesi, Siyasal Bilgiler Fakltesinde retim yesi olarak greve baladm. Greve baladktan sonraki bir yl iinde daha nce okuyamadm btn kaynaklar tasnif ettikten ve ciddi bir incelemeye aldktan sonra Trk borsasn izlemeye baladm. Borsa ile ilgimi kaybetmemek iin de dk bir meblala bir arac kurumda hesap atrarak al-sat yapmaya baladm. Bu al-satlarda da baarl bir performans sergilediim sylenemez. Fakat unu belirtmeliyim ki, bir yl iinde hem teknik hem de temel analiz zerine youn bir ekilde alp tm bu teknikleri eksiksiz ve planl bir dokman haline getirdim. Birounuzun da bildii gibi Trkiyede ilk defa Siyasal Bilgiler Fakltesinde Bilgisayar Uygulamal Teknik ve Temel Analiz eitim programlarn balatarak bu teknikleri ilgilenen yatrmclara sunmaya baladm.

22

u gerei hibir zaman unutmaynz. Teknik ve Temel analizin btn kurallarn ok mkemmel bir ekilde renebilirsiniz. Bir teknik analiz kitabnda yazan btn gstergelerin formllerini ve yorumlarn ezberleyebilirsiniz, yani ok iyi bir teknik analist olabilirsiniz fakat bu durumun sizi al-satlarnzda en baarl sonuca gtrmesini beklemek en byk yanlg olur. Yani ok bilgili bir teknik analist olabilirsiniz ama i borsada alm-satm yapmaya geldiinde sonu pek de i ac olmayabilir. Bir teknik analist, gstergeleri ok iyi bilebilir, ok iyi yorumlayabilir, fakat bu durum borsada para kazanmaya gelince olumlu sonucu garantilemez. Teknik analiz kurallarn ok iyi bilmekle, ok iyi getiri salamak ayr eylerdir. Burada itiraz edeceinizi ve madem teknik analizi veya temel analizi bilmek, para kazanmay beraberinde getirmiyor, o zaman bu aralar renmenin bir anlam yok diyeceinizi tahmin edebiliyorum. Vurgulamak istediim nokta; Teknik ve Temel analiz bilgisinin mutlaka yatrmcnn kiilii ve psikolojisi ile uyumlu olmasdr. u ana kadar bu konudaki makale, alma ve kitaplar bu koul salanamad srece Teknik ve Temel analiz aralarnn baar derecesinin nemli lde zayflayacan sylyor. Hepimizin mutfanda bak vardr ve ok faydal bir aratr. Bir an iin mutfanzda ban olmadn dnn. Birok iin ne kadar gecikebileceini ve ilerinizi aksatabileceini hayal edebilirsiniz. Peki siz farknda olmadan 3 yandaki ocuunuz bu ba eline geirirse neler olabileceini tahmin etmek kolaydr. Mutfaa girdiinizde, ocuunuzu kanlar iinde bulabilirsiniz. Bir tarafn kesmi bir ocuk can yand iin uzun bir sre bir daha baa elini uzatmaz fakat mr boyunca ba kullanmayacan dnmek yanltc olur. Eer kullanmazsa ban getirecei birok kolaylktan mahrum kalr. nemli olan nokta ba nasl kullanacan renmesidir. Bir teknik analiz aracn baa benzetirsek bunu ilk defa kitaptan okuyarak kullanmaya kalkanlar da 3 yandaki ocua benzetebiliriz. Bir taraflarn kesmedikten sonra o aracn tehlikelerini bilmeleri ok zordur. Fakat bazen yle sonular alnabilir ki; yatrmc

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

23

bu aralar kullanmaya kalktnda kan kaybndan lebilir yani btn parasn kaybedebilir. Eer btn parasn kaybetmemise ilgili teknik analiz aracn kullanmay tamamyla reddetmesi ileride kendisine salayaca faydalardan tamamyla mahrum kalmas demektir. Ben de teknik ve temel analiz ile 1990 ylndan beri ilgileniyorum ve bu piyasada profesyonel biri olarak rol almaktaym ama itiraf etmeliyim ki; 1997nin bana kadar borsadaki ilemlerimde doru drst bir performans salayamadm. Ta ki; yatrmc psikolojisi konusunu derinlemesine inceleyene kadar. SONU: Bu kitapta ilerleyen blmlerde okuyup renmeye balayacanz tekniklerin her birini birer keskin baa benzetiyorum. Elinizi kestiinizde telaa kaplmadan kan durdurmay bilmelisiniz. 1 saat iinde belki de ilk bata bakla 10 patates soyabilirsiniz fakat ba etkin bir ekilde kullanmay rendike elinizi kazayla kesseniz de hemen nlemini alp kan durdurur ve saatte 20 patates soymaya balayabilirsiniz. Hayatnda hi patates soymam birinin 1 saatte 100 tane patates soymaya kalkmasyla elindeki 100 milyonunu bir ylda 1 milyar yapmaya kalkmas arasnda hibir fark yoktur. Hangi arac kullanrsanz kullann sabr ve dikkat en nemli silahnz olacaktr. zleyen blmde borsada baarl yatrmc olmann ve istikrarl geliri salamann beyinsel hazrl anlatlacaktr. Bu hazrl yapmadan veya kendinizi psikolojik olarak hazr hissetmeden uygulamaya gemeniz durumunda olumsuz sonularla karlama olaslnz artacaktr. Teknik analizin ana temas, piyasann belirli karakteristiklerini ortaya kararak bireyin (yatrmcnn) srden (piyasadaki topluluktan) farkl olmasn salamaktr. Dolaysyla Teknik ve temel analiz aralarn kullanmadan ve renmeden nce psikolojik durumunuzun da bu aralarla uyumlu hale getirilmesi gerekiyor.

24

I.5.

YATIRIMA PSKOLOJK HAZIRLIK

I.5.1. Korku Psikolojisi

Teknik analiz gstergeleri size fiyatlarn yn hakknda fikir verir fakat nemli olan; sizin bu bilgiyi etkin bir al-sat biimine dntrebilme yeteneinizdir. Yani bu bilgiyi kullanarak getiri salayabiliyor musunuz? te teknik analiz bu soruya cevap vermez ve kayplar yaratan sebepler olarak insan psikolojisinin iki kanlmaz unsuru ortaya kar. nsan psikolojisinin birinci kanlmaz unsurunu yle aklayabiliriz; ne kadar dikkatli teknik analiz yaparsanz yapn ve ne tr bir strateji gelitirirseniz gelitirin, hibir ekilde %100 doru sonu verecek bir yntem bulamazsnz. Hazrladnz al-sat sistemi yada stratejisi mutlaka hata ierecektir. Yani ortalama olarak %75-80 doru sonu veren bir strateji gelitirseniz dahi %20-25 yanlma pay kalacaktr. te kalan bu %20-25 hata yapma olasl belli bir dereceye kadar stres yaamanza sebep olacaktr. Dolaysyla endie yada panik yapmaya doru bir kap srekli ak kalacaktr. nsan psikolojisinin, baarl al-sat yaplmas ynnde engel olduu ikinci unsurunu yle aklayabiliriz. Her yatrmc kendi pozisyonu ile ilgilidir ve direkt olarak kar m, zarar m yapacam? sorusu kafasn megul eder. Pozisyonu karl bir duruma geerse, kaplaca gzel duyguyu kendi baarsnn bir eseri gibi alglayacaktr. Fakat tersi durumda da pozisyonu zarara ynelmise, yukarda %2025 hata yapma olaslnn yaratm olduu kk apl belirsizlik, bir anda ortaya kan zararla endieye ve sonra da korkuya dnecektir. Bakalarn sulayacaktr. Ve korku, insan yada yatrmcy srnn kollarna itecektir. nsan psikolojisinin bu iki unsurundan dolay, bu unsurlar yksek dzeyde tayan yatrmclarn uzun sreli olarak istikrarl ve yksek bir getiriyi elde etmeleri mmkn deildir ve borsadaki bir ok yatrmcda da bu duygular en kuwetli haliyle yer almaktadr. Er yada

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

25

ge, bu duygularn egemenlii, yani belirsizliin endieye ve endienin de korkuya (Plummer, T.,1993, s.232-234) dnmesi hali bireyin salkl dnmesini nleyecek, yeni bir sr hataya imkan vererek daha fazla kayplara sebep olacak ve sonuta da borsadaki ilemlerden bir sre iin veya tamamen ekilmesini beraberinde getirecektir. Yukarda anlatlan insan psikolojisinin bu iki unsuru nedeniyle teknik analiz baarl al-satn yeterli koulu deildir. Teknik analiz renmenin yannda, bireylerin al-satlar srasnda ortaya kacak endie, korku ve sr psikolojisine kar urayacaklar psikolojik zararlar da en aza indirgemeyi ve buna kar savamay renmeleri gerekir. zleyen ksmlarda korkuyu engellemeye ve stresi kontrol etmeye ynelik olan ve konunun uzmanlar tarafndan gelitirilmi uygun yntemler anlatlacaktr. Bu yntemleri laykyla renir ve uygularsanz daha nce ektiiniz stresi daha az hissedebilir ve istikrarl getiri salamaya ynelik ilk adm atm olursunuz

I.5.2. Bilinalt
Bir ok insan ok para kazanma arzusuyla borsaya girdiinde ilk ve en byk hatay yapm olurlar. Kimse bu amac tad iin kimseyi sulayamaz fakat ok para kazanma duygusu veya zarardaki bir insann bir an nce zararlarn telafi etme istei, insan baarya gtrecek psikolojik ve fiziksel mekanizmalarn harekete gemesini engeller. nsanlarn beyninin sadece yzde 5 veya 10unu kullandn duymusunuzdur. Aslnda bununla anlatlmak istenen ey; gnlk hayatta yaptmz eylerin sadece yzde 5 veya 10u bilinli olarak yaplr. Geri kalan %90 ise tamamyla bilinaltnn ynlendirmesi ile oluur. Sizin bilinli bir ekilde borsada ok kazanacam veya zararlarm hemen karacam demeniz bilinaltna hibir ey ifade etmez. Siz bilinaltnzn farknda deilsinizdir ve tm korkularnz ve stres yaratan unsurlar orada gizlidir. borsada pozisyon almaya gelince ve olaylar gelimeye baladnda bilinalt sinsi bir dman gibi sizi ynlendirmeye balar ve daha nce neler retilmise, adeta hata yapmanz iin emirleri size gndermeye balar. Yatrmc iin kt

26

olan nokta; gnlk hayatmzda bilinaltndan gelen emirlerin esiri durumuna dmesidir. Bilinaltnn temel amac gnlk yaamdaki hareketlerimizi olabildiince otomatik hale getirmektir. Kimse yrrken ikinci admn nasl atacan dnmez ve otomatik bir halde yrrz. Ama nmze bir su birikintisi gelmise bilinalt sizin otomatik olarak admnz deitirmenize sebep olur. Yani o durumda hibir zaman suyun iine bastnzda ayanzn slanacan, sonra orabnz kurutmak iin ne yapacanz bilinli olarak dnmezsiniz. Bilinalt otomatik olarak tm bu kompleks olaylar birbiriyle ilikilendirir ve sizin kas hareketlerinizi annda kontrol ederek admnz deitirmenize sebep olur. Bylelikle beynin kalan ksm yeni gelecek bilgilere ve etkilere kendi hazrlar. Bir bakma bu tr bir durumdaki hareketiniz refleks haline gelmitir. En basit anlatmla, bilinalt doduumuz andan itibaren renilen her eyin depo edildii yerdir. Fakat bu depolama, renilen eylerin bir yerde toplanmas ve depo edilerek ie yaramaz halde bekletilmesi anlamnda deildir. Bilinalt tm bu toplanan bilgileri ve verileri dinamik bir biimde birbiri ile badatrr ve o kadar hzl alr ki insan bnyesindeki psikolojik ve otonom sinir sistemine srekli emirler gndererek kontrol salar. Dolaysyla kendine zel amalar vardr ve bunlar; en temelde bireyin fiziksel ve psikolojik olarak hayatta kalmasn salamaya yneliktir. Bu yzden bilinaltn harekete geiren her trl d etkiye kar veya yeni bilgilere kar daha nceden depolad bilgiler arasndaki koordinasyonu bozmayacak ekilde tepki verir. Yani, yeni bilgi kendine ters dyorsa bunu kabul etmez ve en sert biimde tepki verir (Plummer, T., 1993, s.230) Bir adamn eve geldiinde karsn bir kiiyle bouuyor bulduunu ve kiinin eve kt niyetlerle gelmi olduunu dnn. Bilinalt o ana kadar biriktirmi olduu her trl retiyi saniyenin binde biri bir zamanda sreten geirecek ve vcudun sinir sistemleri bata olmak zere btn fiziksel organlarna emirler gndermeye balayacaktr. O srada adamn btn davranlar bilinalt tarafndan ynlendirilecek ve belki de o ahs eline geirdii bir bakla

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

27

ldrmeye teebbs edecektir. Eline ba geirdiinde, ba nasl tutsam, acaba bir baka bak alsam daha m iyi olur diye dnmez. Bilinalt srekli sapla emrini gndererek ynettii insan bnyesinin bir an nce rahatlamasn ister. nk kklkten beri bilinaltna bu tr sinyaller gelmi ve bunlar depolanmtr. Namusu tehlikededir ve kiiyi bakladnda sinir sistemi rahatlar ve bilinalt grevini yaparak sinir sisteminin zarara uramasn engellemitir. Aradan be dakika getikten sonra manzaray hayal ediniz. Yerde kanlar iinde bir kii ve adam elinde bakla dona kalm. Bu aamadan sonra bilinalt bu sefer yeni mesajlar gndermeye balar; imdi ne yapacaksn, bunun cezas en az 20 yl hapis, ka!. Kama yollarn ise st benlik dnmeye balar. Burada u soru sorulabilir. Bilinalt adama niin ncelikle bak saplama emrini gnderdi. Elbette ki bilinalt adam ba eline aldnda ncelikle sakn baklama nk bunun cezas 20 yl hapistir eklinde bir mesaj gnderebilirdi. te bu aamada gemi birikimleri nemli hale gelir. Bir insan ok dar bir evrede yayorsa ve o ana kadar namusun her eyden nemli olduu bu dar evredeki herkes tarafndan beyan edilmi ve bu bilinaltna kaznmsa bilinalt ldr emrini gnderecektir ve alaca cezaya ilikin emir bilinalt daha az bir neme sahip olduu iin bu emir daha sonra gnderilecektir. Baka bir ortamda yetimi ve namus kavramnn daha az nemli olduu bir topluluktaki bireyin alt benlii ncelikle sakn baklama, 20 yl hapis yersin, bunun yerine o ahs etkisiz hale getir mesajn gnderecektir. Byk bir ehirde yaayan bir insan iin bakalarnn kendisi hakkndaki dncesi bir kyde yaayan insana nazaran ok daha az nemli olabilir. Bilinalt nasl bir yapya sahiptir? Genel olarak bu konudaki literatrde, bilinalt tula bir duvara benzetilmektedir. nsan yaam boyunca bilinalt tula zerine tula konarak ina edilir. Her bir tula renilmi yeni bir bilgidir. te burada dikkat edilirse bilinalt insann otomatik olarak hareketlerini ynlendiriyor fakat bilinaltna kklkten itibaren depolanan bilgiler bir nem srasna konarak bilinaltnn insana bu nem srasna gre mesajlar gnderdii grlyor (Plummer, T., 1993,s.234)

28

Eer bilinaltnn gnderdii emirleri kontrol edemezseniz, sizde endie, korku, srye uyma duygularn n plana kararak kaybetmenize sebep olabilir. Demek ki; istikrarl ve dzenli kazan iin ncelikle, ocukluunuzdan itibaren ina edilmi bilinaltnza hkmetmeyi bilmelisiniz. Bunun da yntemleri var. Bu yaplmad srece teknik analiz aralarn kullanmak baarl olmak iin yeterli koul olmayacaktr. Bilinaltna yeni eyler retmek ve kabul ettirmek kolay deildir. Bilinalt her yeni bilgi geldiinde bunu kabul ediyorsa ve kendine ters gelmiyorsa alkanlklar yaratarak enerjisini baka bilgilere ve uyarlara gre ynlendirir. Kiide oluan alkanlklar belirli olaylar sonucunda bilinaltnn otomatik olarak harekete gemesi ve eylemi gerekletirmesidir. Fakat alkanlklar insann yeni, faydal ve deiik stratejiler gelitirmesini engeller. Dolaysyla alkanlklar, yeni bilgilere kar bilinalt vastasyla diren gsterir ve renme frsatn karrlar. Ne zaman beklenmeyen bir durum oluursa bilinaltnn uyarsyla sinir sistemi vcuda adrenalin enjekte ederek durumdan kamaya ya da savamaya hazrlanr. Bunda baarsz olunmas ise stresin artmasna sebep olur ki stresin psikolojik ve fiziksel semptomlar aada rnek olarak verilmitir (Plummer, T., 1993, s.231). Stres Belirtileri Psikolojik Belirtiler Kzgnlk, fke Kendine sayg ve gvenin Avu ilerinin terlemesi kaybolmas Gste skma Konsantrasyonun zayflamas Az dilerin srekli sklmas Seks arzusunun kaybolmas Karn ars problemleri Hafza kayb Kaslarn gerginlemesi Sebepsiz yere korku duyulmas Fiziksel Belirtiler Hzl nefes alp verme Borsada yatrm yapan ve bilinaltnn etkisinde kalan yatrmclarda ortaya kan stres belirtilerine rnekler verilmitir. Bunlar daha da artrmak mmkndr. Fakat en ok grlenleri bunlardr. Ortaya kan korku, kzgnlk, sabrszlk, kk dme ve

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

29

depresyon gibi duygular inanlmaz lde enerji tketirler ve ortaya kan problemin salkl zmn adeta imkansz hale getirir. Yani, problemin salkl zmne ynelik enerji tketilmi olur.

I.5.3. Duygularn Dayanlmaz Arl

Duygular olduka kompleks bir yapya sahiptir fakat burada olay daha basit ve net bir ekilde ortaya koyacaz. Baarya giden yolda duygularn dayanlmaz arlnn farknda olmak ok nemli bir admdr. Duygularn, insann davran biimini belirlemesi aadaki ekilde gsterilmitir (Plummer, T., 1993, s.232) nce d evreden yeni bir bilgi gelir. kinci aamada bilinaltnda olumu btn bilgiler bu yeni bilgiyi alr ve kategorize ettikten sonra duygu oluur. Bu duygu sinirsel yapya sinyal gnderir. Sinirsel durumun etkilenmesi bilinaltna yeni bir mesaj gnderir ve bu mesajla birlikte bilinalt neyin en uun olduuna karar verir ve bu mesaj st benlie gnderir. Sonu olarak davran ortaya kar. st benlik davran biiminin ayrntlarn belirler ve ayrntl davran biimi ortaya kar.

I.5.4. Zarar Veren Alkanlklar

Korku, borsada yatrm yapan yatrmclarn srekli ve nemli bir zellii olduu iin, korkuyla uygun bir ekilde mcadele yntemlerini renmesi gerekir. ok nemli bir problem ise; genel olarak hafzaya ait alkanlklar, yani bilinaltnda olumu retiler, finansal piyasalarda oluacak korkuyu yenme konusunda olduka byk diren gsterirler. Uaa binmekten korkan birisinin bu korkuyu yenmesini salamak ok daha kolay iken, borsada senetlerin dmesi nedeniyle ortaya kacak korkuyu yenmek baz alkanlklarn herkeste var olmas nedeniyle ok daha zordur. Bu alkanlklar balkta incelenebilir ve kiinin geliimi boyunca bilinaltnda olumutur. Bu alkanlk herkeste farkl derecelerde vardr ve biri baskn bir haldedir. Nedir bunlar? a) Korkunun minimize edilmesi (en aza indirilmesi) b) Kiisel imajn korunmas c) Kiisel hareket alannn korunmas

30

Olaylar beklentilerin aksine gelimeye baladnda bilinalt harekete geerek korkuyu yaratacaktr. Eer kiinin korkunun minimize edilmesi zellii ar basyorsa korkusunu yenmeye altka korkusu daha da artar ve panie dnebilir. Kiisel imajn korunmas duyusu ar basanlar ise kabalarlar ve zarar verici olabilirler. Kiisel hareket alann korumak isteyenler ise olaylar aksine geliince korkular kzgnla dnr.

a.

Korkunun En Aza ndirilmesi Duygusu Ar Basanlar

Bir kiide eer, korkunun en aza indirilmesi zellii ar basyorsa fiyatlar dmeye baladnda ortaya kan durumun yarataca potansiyel tehlikeler zerinde younlaacaktr. Borsada oynayan kii iin potansiyel en byk tehlike parasn kaybetmesi ve parasnn gittike erimesidir. Bundan dolay fiyat dmeye baladnda doal davran biimi kayplar nlemeye ve kayplardan saknmaya almak olacaktr. Srekli kaybetme korkusu iki tane tahrip edici yan etkiyi beraberinde getirmektedir. Bunlardan birincisi; Fiyatlar dmeye baladnda kii sadece dn srp srmeyecei konusunda younlaacaktr. Dn devam ettiini kesin olarak teyit edene kadar zaman gemi olacak ve ounlukla da kendisi dip seviyelere yakn yerlerde satm olacaktr. kincisi; Fiyatlar ykselmeye balamsa, kayplarn minimize etme abas ar basan yatrmc bu sefer senedin her an aa dnebilecei konusunda younlaacaktr ve bu grn destekleyen belirtileri grecek, dier belirtilen tamamyla gzden karacaktr. Byle bir durumda da bir an nce karn realize etme abasna girecek ve yine sata geecektir. Dolaysyla bu korku tipi getirilerin srekli olarak aa sapmal olmasna neden olacaktr. Dier taraftan yaptnz ilemlerin potansiyel tehlikeleri zerinde srekli olarak younlamak ok deerli enerjinin bo yere kullanlmasn beraberinde getirecektir. Dolaysyla yeni strateji ve davran biimleri gelitirmeye enerjiniz kalmayacaktr. Gerekten de yle bir duruma gelinebilir ki paranz tamamyla biter ve donup kalabilirsiniz. Bunun anlam ise ok durumudur ve bilinalt

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

31

bu durumlarla ba edemez. Sebebi ise srekli potansiyel tehlikeler zerinde younlamak bilinaltnn enerjisini tketmitir. Para kaybetmekten korkanlar doal ortamda al sat yaparak istikrarl ve uzun vadeli getiriler salayamazlar. zm nedir? ZM : 3 yandaki bir ocua dnmektir. 3 yandaki bir ocuk ylandan korkmaz ve rahatlkla eline alabilir. ocuk bydke ylann korkun tehlikeli bir hayvan olduu kaydedilirse, 3 yandayken dokunduu eye bir daha asla dokunamaz. Yalnz yaayan bir arkadanzn evine oturmaya gittiinizde gece yarlarna kadar cinlerden perilerden sz edip baka bir arkadanza bunlarn nasl musallat olduunu inandrc bir ekilde anlatm olsanz arkadanz zerinde etki yapabilecektir. Ertesi gn arkadanz belki de korkudan uyuyamad iin iyerine uykusuz bir halde gelebilecektir. Elbetteki her insann etkilenme derecesi ayrdr fakat baz korkular bilinaltnda yer ederse uzun bir sre insan yaamn etkileyebilir. Sonu olarak; kaybetmenin doal bir ey olduunu, piyasann belirli artlarnda kayplarn sz konusu olabileceini, ama kendi stratejilerinizle bunun stesinden gelebileceinizi, yapt her al satn tmnde kar yapmak isteyenlerin ne kadar gln duruma dtn bilinaltnza anlatmalsnz. Kendi kendinizi telkin etmek iyi bir yntemdir. Greceksiniz ki senet fiyat dmeye baladnda korku ile daha da decek mi diye beklemek yerine, durumu inceleyip, gerektiinde bir bakasna danp, neyin yanl gittiini aratrp, saduyulu hareket ettiinizde ok daha olumlu sonular alnmas olasl artacaktr. Bu kitabn teknik analiz blmnde, korkularn yenilebilmesi konusunda, tekniklerin nasl kullanlaca anlatlacaktr.

b.

Kiisel majn Korunmas Duygusu Ar Basanlar

Bu unsur, daha ok hata yapp yapmamakla ilgilidir. Kklmzden beri bize hata yapmamamz tlenir ve retilir. Dolaysyla bilinalt srekli olarak sakn hata yapma mesajn gnderir. Kiisel imajn koruma gds ar basan insanlar fiyatlar dmeye baladnda, bunun byk bir hata olduunu dnr ve

32

ar derecede bytrler ve kiisel saygnln kaybettiklerini dnrler. Hatay dzeltmek iin ise uursuz baka kararlar almaya balarken yeni hatalara kucak aarlar. Sonuta endie panik haline dnr ve kendilerini toplumdan izole edecek dereceye kadar ii gtrebilirler. Bu korkuyu da yenerek baarl bir yatrmc olmak iin ZM ise; her al-sattan kar beklenmemesi gerektiini, fakat toplam bazda ele alndnda karlarn zararlardan fazla olmas gerektiini bilinaltna retmektir. Yani bir ilemden zarar edebilirsiniz ama toplamda karl kacanza inanmanz gerekir. Hataszlk peygamberlere zgdr. Eer kendinize olan saygnlk ve gveniniz azalyorsa, bakalarnn gznde ok deer kaybettiinizi dnyorsanz bu duyguyu yenmek iin yan bamzda kaybeden baka insanlarn varolduunu da unutmaynz. Bu korkuyu yenmenin en nemli yollardan biri de kaybettiinizi yannzdaki kiiye ve duymasn istemediiniz ve saygnlnz zedeleyecek kiiye sizin kendinizin anlatmasdr. Byle yaptnzda rahatladnz greceksiniz. Bu sayede nerelerde yanl yaptnz da bu kiiye anlatarak analiz edebilir ve enerjinizi bu ynde kullanabilirsiniz.

c.

Kiisel Hareket Alannn Korunmas duygusu Ar Basanlar

Kiisel hareket alannn korunmas egosu ar basan insanlar ise hayatlarnda etkileyebilecekleri her ey zerinde kontrol sahibi olmak isterler. Bu tr bir kontrol salamak iin dnyay iki ksma ayrrlar; Birinci ksm tehdit yaratmayan ve dolaysyla bu insanlar iin deimeyen ksm, ikinci ksm ise aktif olan ve tehdit eden ksm olarak adlandrlabilir. Bu ayrm yapldktan sonra ise; akli ve fiziksel enerji, potansiyel tehdit zerine younlatrlr. Piyasalarn belirli bir trend zerinde hareket ediyor olmas tehditkar olmayan bir durumdur. Bu tr bir durumda al yapm biri iin fiyat dmeye baladnda bu bir oktur. Alt-benlii tehditkar bir durumun ortaya kt sinyalini verir ve ok yaratr. Kii okun sebebi zerinde konsantre olur ve bilinalt bu sefer durumun kontrol edilemedii sinyalini gnderir. Kii endieye kaplmtr. Bu durum

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

33

kzgnlk ve fke yaratarak yanllarn artmasna sebep olur ve ou zaman da borsada bir daha ilem yapmamaya kadar gtrr kiiyi. nk kii borsada her eyin istedii gibi gitmesi zerinde younlam ve borsaya sava am ama piyasay yenemeyerek pes etmitir. Bilinaltnda her eyi kontrol etme gds gl olanlar kaybetmeye mahkumdur. ZM ise, bu tr yatrmclarn, borsalarn kendi istedikleri gibi hareket etmeyecei retisini bilinaltlarna kabul ettirmeleridir. Eer bir eyler istedikleri gibi olmuyorsa bilinaltnn sen hibir eyi kontrol edemiyorsun mesaj gndermeye balayacan bilmeleri gerekir ve kzp, sinirlenip yeni yanllar yapmak yerine, deien artlara gre nasl bir hareket tarz belirlediklerinde zarar verici bu etkiyi en aza indirmeye almalar gerekir. SONU : Yukarda anlatlan baskn duygulardan biri bir insanda daha ok n plana kabilir ama herkesin alt benliinde olan retilerdir, ite korkunun olumasna sebep olan bilinalt glerinin korku etkisini en aza indirmek gerekiyor. Enerjinizi korkma ve endie etme ynnde deil de durumu salkl deerlendirme ynnde kullanarak, eitli mekanik alm satm tekniklerini renerek, kaybetmenin de doal ve olmas gereken bir ey olduunu bilerek hareket etmeniz gerekiyor. Bu ksmn temel sonucu ise yle zetlenebilir; BORSADA BAARILI OLMAK N TEKNK ANALZ KURALLARINI DEL; KAYBETME KORKUNUZU YENMEY RENMEL YA DA KAYBETTNZDE SZ ZMEYECEK MKTARDAK BR FON LE BALAMALISINIZ. BR KNN YAPACAI HER LEMNDEN KAR ELDE ETMESN BEKLEMEK GLN BR DURUMDUR. NEML OLAN EY, KAYIPLARI DA YAAYARAK UZUN VADEDE STKRARLI VE SREKL BR GETR SALAMAK ve GEREK BR YATIRIMCI OLMAKTIR.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

35

II. BORSADA TAHMN YAPILABLR M?

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

37

II.1. YATIRIMCININ SORUSU

Buraya kadar yatrmcnn sahip olduu psikolojik yapdan ve kayb artran unsurlardan bahsettik. imdi iin teknik ve daha mekanik ynne biraz bakalm. nsanlar mr boyunca hayatlarn idame ettirecek, rahat bir yaam salayacak ve ebeveynlerinin geleceini garanti altna alacak bir gelir dzeyine erime abasndadrlar. Bu amala birikimlerinin zorunlu gereksinimlerini karlayan blm ktktan sonra kalan ksmn, bir baka deyile tasarruflarn belirli bir dnem iinde en yksek getiriyi salayacak ekilde kullanmay arzu ederler. lk bakta kolay gibi grnen tasarruflarn deerlendirilme sreci, artan yatrm eitlilii dolaysyla gittike daha karmak ve uzmanlk isteyen bir hal almtr. Tasarruflarn deerlendirmek isteyen yatrmcnn karlat ilk soru, elindeki tasarruflarn hangi yatrm aracnda deerlendireceidir. Seilecek yatrm aracnn tipi daha ok yatrmcnn riske kar tutumuyla ilgilidir. Riski sevmeyen ve risk almak istemeyen bir yatrmc elindeki tasarrufunu bir bankaya belirlenmi bir faiz oran zerinden belirli bir vade iin yatrabilir. Bu durumda yatrmcnn dnem sonunda elde edecei getiri belirlidir. Bu yatrm tipinde risk yok gibi grnse de bu karar dahi belirli riskleri beraberinde tar. Tasarrufunu bankaya yatran yatrmc ne kadar sre sonra ne kadar bir faiz getirisi salayacan bilmektedir, fakat bilmedii ve risk yaratan bir konu da belirlenen sre sonunda enflasyon orannn ne olaca sorusudur. te, oluacak enflasyon oran, yatrmc iin riski de beraberinde getirecektir. Eer yatrmc dnem sonunda enflasyonun zerinde bir getiri salayacan biliyorsa ve bu getiri onu tatmin ediyorsa sorun yoktur. Fakat gelecek dnem ierisinde enflasyon orann tahmin etmek olduka zor, detayl ve srekli alma isteyen bir aamadr. Yukarda vermi olduumuz ok basit gibi grnen yatrm karar dahi gelecee dnk bir tahmin yapmann gerekliliini ortaya koymaktadr. Borsada yatrm yapmaya gelince ise cevap verilmesi ve

38

tahmin edilmesi gereken deiken says nemli lde artmaktadr. imdi bu anlattklarmz biraz daha zet biimde sunalm. Elinde belirli bir birikimi olan yatrmc aadaki finansal aralara yatrm yapabilir. 1. Bankalarda TL mevduat hesab 2. Dviz satn alnmas ve bunu dviz tevdiat hesab olarak banka kesiminde tutmak 3. Repo 4. Yatrm Fonlar 5. Yatrm Ortaklklar 6. Gayrimenkul yatrm ortaklklar 7. Devlet tahvili ve hazine bonosu satn alnmas 8. zel kesim borlanma tahvilleri 9. Altna yatrm 10. Menkul kymetler borsasndan hisse senedi satn alnmas Burada en ok bilinen yatrm aralar verilmitir. zellikle trev piyasalarn gelimi olduu, gelimi lkelerde yatrm aralar ok daha eitli ve sayca fazladr. Bu saylan finansal yatrm aralarnn yannda finansal olmayan fakat zellikle Trkiyede bir yatrm arac olarak kullanlan gayrimenkul (arsa, ev, dkkan vs.) yatrm vardr. nsanlar gayrimenkul yatrmn da bir yatrm arac olarak kullanmaktadrlar. Hangi yatrm arac olursa olsun, yatrm yapan birey yada kurumun cevap vermesi gereken en nemli soru, belirli bir dnem sonunda yatrmn reel getirisidir. Reel getiriden kastettiimiz ey ise nominal getiriden enflasyon arndrldktan sonraki getiridir. Yatrmclar bu getiriyi maksimize etmeye alrlar. Belirli bir yatrm aracna yatrm yapmann da riskleri ve alternatif maliyeti vardr. Alternatif maliyeti yle bir rnekle aklayalm. Dvize yatrm yaparak rnein bir yl sonunda enflasyonun 5 puan zerinde bir getiri saladnz. Ayn dnem iinde tasarrufunuzu repoda deerlendirmi

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

39

olsaydnz enflasyonun 8 puan zerinde bir getiri salayacaktnz. te dier yatrm aralarnn tmnn enflasyonun 5 puan zerinde reel getiri saladn varsayarsak aradaki 3 puanlk fark sizin alternatif maliyetinizi vermektedir. Bir yatrm aracna yatrm yaparken yatrmcy kararszla iten en nemli noktalardan biri de alternatif maliyetlerdir. Belirttiimiz gibi yatrmcy ilgilendiren en nemli soru, yatrm yapt aracn belirli bir dnem sonunda salayaca getiridir. Eer belirli bir dnem sonunda enflasyon orannn ne olaca, hangi yatrm aracnn hangi getiriyi salayaca kesin olarak biliniyor olsayd btn yatrmclar en yksek getiriyi salayacak olan yatrm aracna yatrm yapacaklard. te bu tr bir yatrm faaliyeti srecinde gelecekteki getirilerin bilinmemesi riski dourur. u ana kadar anlattklarmz zetleyecek olursak iki kavram ska kullandmz greceksiniz. Bunlar getiri ve risk kavramlardr. imdi bu kavramlar biraz daha teknik bir dille aklayalm.

Getiri =

Donem sonu degeri - Donem basi degeri Donem basi degeri

Yukardaki forml, enflasyonun olmad bir ekonomide ayn zamanda reel getiriyi vermektedir. Gnlk hayatta risk sz olduka sk kullanlmaktadr. Belirli bir finansal yatrm arac iin greceli olarak bir risk sralamas yaplabilir. rnein hazine bonosu alan bir yatrmc dnem sonunda eline ne kadar bir nakit geeceini kesin olarak bilir. Fakat hisse senedine yatrm yapan kii iin hissenin belirli bir dnem sonundaki fiyat imdiden bilinmediinden hisse senedi daha riskli bir yatrm aracdr. Farkl yatrm aralarnn greceli olarak risk sralamas kolay olabilir, fakat yatrm karar verme aamasnda greceli bir risk sralamas yetersiz kalacaktr. Bu yzden riskin llmesi gerekmektedir. Burada karmak formllerle konuyu aklamak yerine, bir rnek olay ile riskin nasl llebileceini gstermeye alalm.

40

rankna ya da ngiliz Pounduna yatracaktr. Son be yla bakldnda ise varsayalm ki; Frank ve Pound'un yllk getirileri aadaki ekilde olmutur. YILLAR 1 2 3 4 5 ORTALAMA FRANK %70 %60 %65 %75 %80 %70 POUND %90 %80 %40 %95 %45 %70

Her iki dvizin de son be ylda ortalama yllk getirisi %70 olmutur. Sizce hangi dviz eidine yatrm yapmak daha akllca olur? Bir baka deyile Franka m, yoksa Pounda m yatrm yapmak daha risklidir? Veri says az olduu iin yukardaki tabloya baklarak dahi Pounda yatrm yapmann daha riskli olduu grlebilir. Nedeni ise Poundun getirisinin %40 ile %95 arasnda deitii grlrken, dolarn getirisi %65 ile %80 arasnda deimitir. Dolaysyla dolarn getirisi daha istikrarl ve az deiken bir grnm arz etmektedir. Matematiksel olarak riski nasl leriz? imdi bu konuyu aklayalm. statistiin en temel konularndan olan varyans ve standart sapma matematiksel olarak riskin llmesinde kullanlr. Yukardaki rnekten hareketle Frank ve Poundun yllk getirilerinin varyans ve standart sapmalarn hesaplayarak hangisinin riskli olduunu bulmaya alalm. Aada, rnek olarak sadece Frankn varyansnn hesaplan gsterilmektedir. YILLAR 1 2 3 4 5 TOPLAM FRANK %70 %60 %65 %75 %80 Getiri-Ort. Getiri 70-70 60-70 65-70 75-70 80-70 = = = = = 00 -10 -05 05 10 (Getiri-Ort. Getiri)2 0 100 25 25 100 250

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

41

Varyans =

(Getiri
i =1

Ort .Getiri ) n
V aryans =

250 = 50 5

Standard Sap m a =

50 = 7 . 07

Ayn yoldan hareketle Poundun yllk getirilerinin varyans ve standart sapmasn bulunabilir. Poundun varyans 530 ve standart sapmas da 23.02 olarak bulunmutur. Bulunan bu deerler karlatrldnda Frankn varyans 50 iken, Poundun varyansnn 530 olmas dolara gre Poundun ok daha dalgal hareketler yaptn gstermektedir. Ayn ekilde standart sapmalarn karlatrlmas Poundun daha riskli bir yatrm alternatifi olduunu gstermektedir. Yukardaki rnekte her iki dviz trnn de gemi dnemler yllk getiri ortalamas %70di ve seimimizi yaparken daha az riskli olan setik. Burada nemli bir noktaya dikkatleri ekmek istiyorum. Frank ve Poundun son be yldaki ortalama getirisinin gelecek dnemlerde de ayn olaca varsaymn st kapal bir ekilde yaptk. Dikkat edilirse her iki dviz trnn de gelecek dnemlerdeki yllk getirisi iin tahmin yaplrken gemi be yldaki performanslar gz nne alnd. Burada bulmu olduumuz gemi be yln %70 olan ortalama getiri rakam gelecekteki beklenen getiriyi vermektedir. Dolaysyla matematiksel olarak gelecei tahmin ederken gemiin bir ortalamas alnmtr. Peki bu tr bir yaklam ileriye dnk yatrm yapmak isteyen yatrmc iin ne dereceye kadar doru olabilir? Bir yatrm aracnn gelecekteki getirisini tahmin etmek bu kadar basit mi? Bu sorulara cevabmz yledir; gemiteki getirilerin bir ortalamasn alarak bir yatrm aracnn gelecee dnk getiri tahminini yapmak sadece bir balang olabilir fakat yetersiz ve yanl sonulara gtrebilecek bir yntemdir. Eer cevabmz bu ekilde ise, okuyucu daha doru sonular verecek yntemlerin ne olduunu renmek isteyecektir. te kitabmzn kalan blmn hisse senetlerinin gelecekteki fiyatn ve dolaysyla getirisini en etkin ekilde tahmin etme yntemlerine ayracaz ve ana konumuz Teknik Analiz olacak.

Bu blmn banda, gelitirilmi baz hipotez ve teorilerin, borsada yatrm yapldnda getiri ve kayplarn birbirini dengeleyeceini ve uzun vadede, yaplm olan yatrmdan art bir getiri elde edilmesinin mmkn olmayacan savunduunu vurgulamtk. imdi bu grleri aada aklayalm ve bu grlerin doruluunu tartalm.

II.2. ETKN PAZAR HPOTEZ

Etkin Pazar sz farkl anlamlar ifade edebilir fakat temel olarak ayr anlam olduu sylenebilir. Bunlar; 1. lemsel (faaliyet) etkinlik 2. Tahsissel etkinlik 3. Bilgisel etkinlik Eer bir piyasada alm satm srasnda arac kurumlar tarafndan uygulanlan komisyon ve dier maliyet unsurlar tam rekabet koullar iinde belirleniyorsa ve bu maliyetler olas en dk oranlarda uygulanyorsa piyasann ilemsel olarak etkin olduu sylenir. Bizim borsamzda ilemsel etkinlikten bahsedebilir miyiz? Daha nceleri Trkiye'de arac kurumlar SPKnn koyduu al satlarda binde 2 komisyon oranna uyarken, birounun da bu kural deliyordu. Baz arac kurumlar tarafndan hukuki boluklardan yararlanarak yatrmclara eitli adlarda komisyon iadesi yaplmaktayd. Bu da ilemsel etkinlii bozmaktayd. Bir baka deyile arac kurumlarn tam rekabet koullarnda bu maliyetleri belirledii sylenemezdi. u anki uygulamaya gre komisyon iadesi yasal bir hal ald ve btn arac kurumlar belirli bir ilem iin hemen hemen yakn oranlarla altklar iin ilemsel etkinlik eskiye oranla iyilemitir. Sermaye piyasalarnn temel fonksiyonu kt kaynaklarn en verimli ekilde kullanlmasna imkan verecek ekilde tahsis edilmesidir. Tahsissel etkinlik kavram bor verenlerle bor alanlar arasndaki transfer ile ilgilidir. Fonksiyonlarn baarl bir ekilde yerine getiren bir piyasada tahsissel etkinlik salanmsa hisse senetlerinin fiyatlar firmann gerek deerini yanstr. Eer hisse fiyatlar firmalarn gerek deerlerini yanstmyorsa tahsissel etkinlik salanamam demektir.

44

Trkiyede tahsissel etkinlikten u an iin bahsetmek mmkn deil. Firmalarn hisse fiyatlarnn, firmalarn gerek deerlerini yansttn sylemek neredeyse imkanszdr. Eer bir piyasada hissenin cari fiyat o hisse ile ilgili bilinen her trl uygun bilgiyi annda ve sapmasz olarak yanstyorsa piyasann bilgisel etkinlii salad sylenir. Bu zelliin Trk borsas iin geerli olduunu savunmak olduka zordur. Beklenenin zerinde iyi yada kt finansal tablolar aklayacak irketlerin bu bilgilerinin aklanmas ncesinde ok ciddi fiyat hareketleri oluabilmektedir. eriden bilgi almann nne gemek neredeyse imkanszdr. Bu da bilgisel etkinliin salanmasn imkansz klmaktadr. u ana kadar piyasalarn etkin olup olmad konusundaki uygulamal almalar incelendiinde genel olarak ilemsel ve tahsissel etkinliin piyasalarda saland varsaym yaplm yada st kapal olarak byle olduu kabul edilmi ve daha ok bilgisel etkinliin salanlp salanlmad zerinde younlalmtr (Griffiths, 1990). ok basit ve z bir anlatmla; borsadaki btn yatrmclara bir bilgi ayn anda ulayorsa ve tm irketler hakknda btn bilgiler pazardaki yatrmclar tarafndan biliniyorsa sz konusu pazarn etkin olduu vurgulanr. Bir pazar etkin ise; bilgi her yatrmcya ulat iin ve fiyatlara annda yansd iin hi bir yatrmcnn srekli olarak borsadan kazan salayamamas gerekir. Etkin Pazar hipotezi denildiinde genel olarak bilgisel etkinliin anlaldn az nce vurguladk. Bu etkinlik tr de kendi arasnda aamada incelenmektedir; Gl Form : fiyatlar kamuya aklanm ve aklanmam btn bilgileri yanstr. Yar Gl Form : fiyatlar kamuya aklanm tm bilgileri yanstr fakat kamu tarafndan bilinmeyen ve ieriden gizli olarak alnan bilgiler varsa bunlar gerek fiyatlarn olumasn engelleyebilir. Zayf Form : Fiyatlarda bir gnden dier gne olan deimeler birbirinden bamszdr ve bugnk fiyatla dier gnlerde oluan

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

45

fiyatlar arasnda hibir iliki yoktur. Yatrmclar gemi fiyatlardaki deimelere bakarak ve bunlar zerinde analizler yaparak gelecee ilikin fiyatlar tahmin edemezler. Sonu olarak etkin pazar hipotezi; hisse senetlerine ait ve piyasay etkileyebilecek her trl bilginin her yatrmcya ayn anda ulat durumlarda ileriye dnk hibir tahmin yaplamayacan ve borsadan para kazanmann mmkn olmadn syler. Fakat gnmzde hi kimse borsalarn bu derece etkin bir bilgi aktarm ana sahip olduunu iddia edemez. rnein bir irketin gelecek bilano dneminde ne kadar kar aklayacan irket genel mdr biliyorsa etkin pazar hipotezinden bahsetmek mmkn olamaz. Bir baka deyile insider bilgi mevcutsa veya kimsenin bilmediini sadece bir aznlk biliyorsa borsada para kazanmak mmkn olabilecektir. Bu durum fiyat oluumuna yansyacaktr. Bir insider bilgi hisseye olan talep yada arzn artmasn salayarak, teknik dinamikleri deitirecektir. Etkin Pazar hipotezi akademik dnyada byk kabul grm ve eitli borsalara ve piyasalar iin etkinlik testleri yaplmtr. Bu testler genel olarak piyasalarn etkin olduu sonucunu vermitir. Yani piyasalar zayf formda etkin olsalar dahi, gemi fiyat hareketlerini ve bu hareketler arasndaki ilikileri kullanarak gelecee dnk olarak tahmin yapmak yada bu tahminleri kullanarak para kazanmak mmkn deildir. MKB iin bir etkinlik testi de Metin Ylmaz tarafndan Newcastle niversitesinde yksek lisans tezi olarak hazrlanmtr. Metin Ylmaz bu tezde 50 hisseyi baz alarak yapt almada MKB'nin zayf formda etkin olduunu bulmutur. nk gemi fiyat hareketleri gelecee dnk tahmin yapabilecek bir model sunmamtr. Eer bu teori, piyasann sahip olduu bilgileri kullanarak para kazanamayacanz sylemektedir. Gerekten de borsada srekli ilem ve gnlk alm satm yapanlara baktnzda, istikrarl ve srekli ciddi bir kazan salayamadklarn ve hatta ciddi kayplar olduunu grrsnz. Gemi ve imdiki tm bilgiyi kullanarak ve sk ilem yaparak kimse bir yere varamamtr.

Etkin Pazar hipotezi bunu sylerken, temel analiz ve Teknik analiz taraftarlar ise bu analiz yntemleri kullanlarak piyasann zerinde getiri salanabileceini iddia etmektedir. Aslnda nemli olan nokta, piyasann zerinde srekli ve istikrarl bir getiri salamaktr. Bunun iin sistemler gelitirilmitir. Hem temel analiz hem de teknik analiz bu konuda yntem ve sistemlere sahiptir. Fakat gerek hayata baktmzda, uzun vadede gerekten de etkin Pazar hipotezi daha geree yakn sonular vermitir.

II.3. TEMEL ANALZ, TEKNK ANALZ ve CANSLIM

Borsada analiz denildiinde akla ilk olarak Temel (fundamental) Analiz ve Teknik Analiz gelmektedir. Bu analiz tekniklerini savunanlarn syledii temel ey borsadaki hisselerin fiyatlarnn gelecee dnk tahminlerinin yaplabilecei ve piyasann zerinde getiri salanabileceidir. Etkin pazar hipotezi iinde ele alnan zayf form etkinlik ile bile gemie bakarak gelecee dnk tahminler yaplamayaca savunulurken bu iki analiz tekniini savunanlar hisse senetlerinin getirilerinin tahmin edilebileceini vurgular. Fakat bugn dnyada teknik ve temel analizciler adeta iki ayr kutup gibi hareket etmektedirler. Temel analizciler teknikileri falclkla sularken teknikiler de temel analizin faydal bir tahmin yntemi olmadn vurgularlar. Bunun yannda teknikiler firmann iinde bulunduu sektrn ve firmann mali yapsnn fiyat belirleyen etkenler iinde olabileceini fakat temel belirleyici olmadn sylerler. ahsi grm ise u ekilde zetleyebilirim. Temel ve Teknik analiz birbiriyle sk bir iliki iindedir. Birbirlerinden ayr dnlmemeleri ve birlikte etkin bir biimde kullanlmalar gerekir. Temel analiz hisse seiminde ok nemli bir fonksiyonu yerine getirirken, daha dorusu mali yaps gl, gelecei parlak ve olmas gereken piyasa fiyatnn altnda hisse senedinin bulunmasn salarken, teknik analiz hissenin alm yada satm zamannn belirlenmesinde ok daha etkin karar verilmesini salamaktadr. William ONeil tarafndan gelitirilen CANSLIM yntemi de arlkl olarak temel analizi ve teknik analizi birletiren bir yntemdir ki; daha fazla ilgimi ekmekte ve daha anlaml sonular vermektedir (Bkz. ONeil William, J., 1995). imdi yukarda verilen analiz tekniklerini balklar halinde inceleyelim.

48

II.3.1. Temel Analiz

Genel olarak bilindii ekliyle, Temel analiz sadece bir irkete ait mali tablolarn incelenmesi anlamna gelmez. Daha geni bir anlam ifade eder. Bu anlamda ele alnacak olursa aadaki yelpazeyi kapsadn grrz. 1. lkenin sosyo-ekonomik, siyasi, askeri, politik yaps ve bu yapnn ortaya koyduu risk yaps. 2. lkenin makro-ekonomik verileri ve dinamikleri (GSMH, retim endeksleri, faiz hadleri, dviz kurlar, para arz vs.) 3. Makroekonomik yap iindeki sektrlerin (Gda, tekstil, sigorta, banka vs) durumu ve stratejik sektrler. 4. lgilenilen irketin bilano, gelir tablosu ve fon akm tablosu gibi mali tablolarnn tmnn finansal adan incelenmesi ve deerleme. Uluslararas borsalarda yatrm yapan byk portfy ynetim gruplar belli bir piyasaya yatrm yapmaya karar verdiinde, yatrm yapaca lkenin makro ekonomik verileriyle ilgilenir. Bu lkede enflasyon oran, GSMH art hz, yatrm seviyesi, gibi gstergelerin ne durumda olduuna bakar. Bir baka deyile ilgili lkenin bilanosunu inceler. Eer lkenin istikrarsz bir ekonomik ve politik yaps olduuna karar verirse, ekonomik gstergeler olumsuzsa elbetteki ilgili lkeye yapaca yatrm ok snrl olacaktr. lke iindeki yatrmclar da lkenin ekonomik seyrini yakndan takip etmek durumundadrlar. kinci olarak incelenecek temel nokta sektrlerin yapsdr. Yatrmclar orta ve uzun vadeli senet seimi yaparlarken ayrntl olarak sektrlerin ekonomik yapsn incelerler ve sektrn gidiatn deerlendirirler. zellikle canlanan, retimleri artan ve n ak sektrler seilir. Sektr seiminden sonra s v ra ilgili sektr ierisindeki firmalarn performansn deerlendirmeye gelmitir. yiye giden bir sektr iindeki btn firmalarn tmne yatrm yaplmas elbetteki anlamszdr. Firma seimi ise en youn almay gerektiren blmdr. Firma seimi yaplrken elbette analist en salam finansal yapya ve

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

49

gelecekte karlar ve retim potansiyeli en yksek olabilecek firmalar semeye alr. Bu ise mikro bazda mali analiz teknikleri kullanlarak yaplr. irketin mali tablolarndan hazrlanan rasyolar incelemeye tabi tutularak yatrma en uygun bir veya birka firma ilgili sektr iinden yatrm yaplmak zere seilir. ok sklkla kullanlan mali analiz rasyolar aadaki ekilde ksaca aklanabilir.* 1. irketin Paraya evirebilecei Varlklar Borlarnn Ne Kadarn Karlyor? Cari oran: dner varlklarn ksa vadeli borlara orandr ve iletmenin ksa vadeli borlarn deyebilme yeteneini gsterir. Dner varlklar ise iletmenin ksa srede paraya evirebilecei varlklardr. Bu orann 2 civarnda olmas istenir. Fakat, sektr ortalamasna baklarak firmann konumu belirlenmelidir. 2. Eer irketin stoklarn yok kabul edersek borlarnn ne kadarn deyebilir? Likidite oran : Stoklar ve dier dner varlklar olmakszn, dner varlklarn ksa vadeli borlara orandr. Genellikle bu orann 1 olmas gereklidir. Fakat sektrden sektre bu orann ne olmas gerektii farkllk gsterebilir. Dolaysyle belirli bir sektrdeki irketler inceleniyorsa ncelikle ilgili sektrn ortalamas bulunmal ve bu irketlerin oranlar bulunan ortalamyla karlatrlmaldr. 3. Firma Alacaklarn abuk tahsil edip paraya evirebiliyor mu? Alacaklarn devir hz oran net satlarn ortalama alacaklara blnmesiyle bulunur. Alacaklarn paraya dnm abukluunu veya dier bir deyile alacaklarn likiditesini gsterir. Alacak devir hznn ykseklii iletmenin etkin bir tahsilat politikas izlediini iaret eder. 4. Stoklarn en hzl eritip paraya eviren firma hangisi?

* Bu konuda bilgi iin ztin Akg tarafndan yazlm olan "letmelerde Mali Analiz Teknikleri" konulu kitaba bavurabilirsiniz.

50

Stok devir hz, net satlarn ortalama stoklara blnmesiyle bulunur. Bu orann ykseklii, iletmenin stoklarn daha etkin bir biimde ynettiinin gstergesidir. Dolaysyla sektr ortalamalarnn zerinde stok devir hz katsays iletme iin iyi bir ekilde yorumlanr. 5. Dnen Varlklarn en etkin kullanan firma hangisi? Dnen Varlk devir hz net satlarn dner varlklara blnmesiyle bulunur ve net satlarn dner varlklarn ka defa karladn gsteren bir orandr. Orann yksek kmas elbetteki iyi bir ekilde yorumlanr. 6. Hangi firma bu sektr iinde en fazla bor yk altndadr? Burada toplam bor yk, Toplam Bor / Toplam Aktif oran ile bulunur. Bor verenler tarafndan salanan bor yzdesini ler. Bor verenler dk bor rasyosu arzu ederler. Borsa asndan ele alnrsa, ilgili irketin bor rasyosunun sektr ortalamalarndan daha dk olmas istenir. Hele yksek faiz ve enflasyon ortam olan lkemizde yksek bor rasyolar, zellikle satlar ve karlar enflasyon orannda artmayan irketler iin alarm sinyalleri vermektedir. 7. irketlerin iinde irketler hangileri? faiz giderlerini zorlanmadan karlayan

Faiz karlama gc rasyosu ise firmann faiz ykmllklerini deme yeteneini gsterir. Bu orann yksek olmas elbetteki istenilen ve firma hakknda gven veren bir durumdur. Sektr ortalamalarna baklarak firmann sektr iindeki yeri daha net grlebilir. 8. En karl alan irket Hangisi? Net kar marj rasyosu 100 TLlik sat bana den net kar gsterir ve senet fiyatlarn nemli lde etkilemektedir. Bu sonu ekonometrik nedensellik analizlerinde de kmtr. 9. irket sahip olduu toplam varlklarn 100 Tl sine karlk ne kadar kar ediyor. Aktif karllk oran net karn Aktiflere blnmesiyle bulunur ve bu da iletmenin toplam varlklarnn ne kadar karl altn lmeye

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

51

yarayan bir gstergedir. Bu oran basit olarak iletmenin yapt yatrmn karlln gsterir ve iletme varlklarnn finansman biimine bali olarak yldan yla deiiklikler gsterebilir. 10. Hangi irket zsermayesini en etkin kullanyor ? zsermaye karllk oran ise iletmenin zkaynaklarn ne kadar etkin kullandn gsteren bir rasyodur. Bu oran ayrca ortaklarn yatrmlarnn krlln ler. Hissesini aldnz irket paranz ne kadar iyi deerlendiriyor sorusuna cevap bulursunuz. Fakat unu hemen belirtelim. Yeniden deerleme yapm bir irketin zsermayesi artaca iin karll nceki dnemlere oranla dk kabilir. 11. Hangi firma hisse kazanabilmektedir.? senedi bana en fazla kar

Net karlarn hisse saysna blnmesiyle bulunur. Hangi firmann paranz kullanarak en fazla kar yaptn bu sayede grebilirsiniz. Borsadaki hisse fiyatlarn en ok etkileyen oranlardan biridir. 12. Satlarn en hzl artran firma hangisidir? Satlarn art hz rasyosu geen yln ayn dnemine gre satlarn % ka arttn gsterir. Bu da direkt olarak karlarn etkileyecei iin nemlidir. Fakat yldan yla ekonomik artlara gre deiiklik gsterebilir. Dolaysyla oynak bir orandr. 13. Net karn en hzl artran firma hangisidir? (Bu rasyoya dikkat) Bu rasyo firmann net karnn geen yln ayn dnemine gre % ka arttn gsterir. Elbetteki ok nemli bir rasyodur. zellikle karn sektr iinde en hzl artran firmalarn en baarl fiyat performansn yaptklar grlmtr. 14. zsermayesini artrp daha da glenen irketler Bu rasyo da geen yln ayn dnemine gre irketin zsermayesinin % ka arttn gsterir ki, zsermayesi glenen irketler uzun vadede yeni baarlara gebe olacaktr. Borlar artan bir irketin zsermaye artna da bakmak gerekir. zsermaye art

52

borlarndan daha hzl artan irketin borlarndaki art ok olumsuz bir durum olarak ele alnmaz. 15. Hangi irketin Karlarn Faizler Eritiyor? Firmann yapm olduu finansman giderleri, net satlara blnrse bu rasyoya ulalr. zellikle gnmz Trkiyesinde firmalarn karlar faizler dolaysyla erimemelidir. nk gittike arlaan ekonomik artlar veya olas bir kriz bu tr firmalar hepten iflasa gtrebilir. Yatrmclarn bu orana dikkat etmesi gerekir. 16. Hangi firma bu sektr iinde en az maliyetle ve verimli alyor? Bir sektr iinde rekabeti etkileyen en nemli faktrlerden biri, en az maliyetle almaktr. Bu sayede fiyat krabilirsiniz veya bir krize daha fazla dayanabilirsiniz. 17. Firma Karlarn esas faaliyet alanndan m salyor? Bir firmay deerlendirirken en fazla nem verdiimiz rasyolardan biri budur. Bir firmann kar artyor olabilir, fakat 1994 hatrlayn, faizler %1000i gemiken firmalarn birou esas faaliyetini brakp hazine bonolarndan byk kar saladlar, fakat bu geici bir kard. Orta ve uzun vadede, firmalarn esas faaliyet kar belirleyici olacaktr. Ksa vadede kar artlar eitli kaynaklardan olabilir, fakat nemli olan kendi asl faaliyet alanndan ortaya kmasdr. 18. Fiyat Kazan Oran: Firma senedinin piyasadaki fiyatnn hisse bana den kara blnmesiyle bulunur. Bu oran sektrn ok zerinde ise ise hisse fiyatnn, elde edilen firma karna gre ar deerlenmi olduunu gsterir. 19 Piyasa Deeri Defter Deeri (PD/DD): Bu oran, hissenin piyasa fiyatnn hissenin defter deerine blnmesiyle bulunur. Sektr ortalamasndan ok daha yksek bir PD/DD oran hissenin fiyatnn ar artm olduunu ve uzun bir sre bu konumunu devam ettiremeyeceini gsterir. Aksine bir durum ise hisse senedi fiyatnn ok dk kaldn ve ykselmeye aday olduunu gsterir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

53

Son sz olarak temel analizin temel fonksiyonunun senet seimi olduunu vurgulamamz gerekiyor. lerideki yazlarmda bu konulara tekrar ayrntl ve uygulamal olarak deineceim.

II.3.2. Teknik Analiz

Teknik analizin temel varsaymlar noktada zetlenebilir. 1. Tarih tekerrrden ibarettir; yani gemite ortaya kan fiyat hareketleri benzer yeni hareketler retir. 2. Piyasada varolan btn bilgi fiyatn iinde konsantre olmutur ve fiyat piyasada varolan tm bilgiyi yanstr. 3. Fiyatlar en azndan belirli ve anlaml bir sre boyunca, belirli bir trend zerinde hareket eder. Teknik analizci, hisse senedi fiyatnn gemite izledii yollara ve ekillere bakarak ve bunlar belirli analiz kurallarna gre yorumlayarak gelecei tahmin etmeye alr. Ayrca gelitirilmi ve istatistiksel bilimsel temeli olan formllerle senedin nerede alnp nerede satlacana dair kararlar vermeye alr. Bir baka deyile alm ve satm zamanlamasnn etkin yaplmasna allr. Teknik analizcilerin kullanmakta olduu ve arlk verdii teknikler de analistten analiste nemli ayrlklar gstermektedir. rnein bir teknik analist grafiklere, trendlere ve formasyonlara ok daha fazla nem verirken dier biri sadece Elliot Dalgalar teorisine gre hareket etmekte bir bakas da istatistiksel formllerle hesaplanan gstergelere daha fazla nem atfeder. ahsi tecrbelerime dayanarak teknik analizcileri gruba ayrmak mmkndr. Bunlar; 1. Grafikiler (Chartistler) 2. Elliot Dalga Teoricileri 3. Gstergeciler (ndikatrcler) Peki bu yntemler ne derece baarldr? Ksa vadeli tahminlerde baarl sonular alnmaktadr fakat teknik analizin orta ve uzun vadeye ynelik tahminlerdeki baars tartlabilir. Bu konuda u an dnya litaratrnde akademisyenler ve teknik analizciler arasnda byk bir gr ayrl yaanmaktadr. Daha nce belirttiimiz gibi

54

teknik analizciler kendi yntemlerinin ok baarl olduu yolunda iddialarda bulunmakta iken, akademisyenler genellikle sermaye piyasalarnda rassal yry (random walk) grldnden gemie bakarak ileriyi tahmin etmenin mmkn olamayacan savunmaktadrlar. Benim ahsi tecrbelerim ise teknik analizin zellikle senet alm ve satm zamann belirlemede baarl olduunu gstermitir. Kitabn ikinci blmnden itibaren bu tekniklere ayrntl olarak deineceim iin u an sadece bu ksa aklamay yapmakla yetiniyorum.

II.3.3. CANSLIM
William Oneil tarafndan gelitirilen bu stratejik yntem olduka kabul grmtr. CANSLIM yntemi senet seerken ve alm satm yaparken izlenmesi gereken yedi adet yntemin ba harflerinden olumutur. Bu yedi aama aadaki ekilde verilebilir. Current quarterly earnings per share (Son aylk bilanodaki hisse bana kar) : Aklanm olan son aylk bilanodaki hisse bana karn gemi yln ayn aylk dnemine gre enflasyon arndrldktan sonra en az %20 artm olmas istenir. Bir baka deyile reel olarak hisse bana kar, gemi yln ayn dnemine gre %20 artm olmaldr. Eer enflasyon oran %50 ise hisse bana karn %70 artmas gerekmektedir. Annual earnings growth (Karlarn yllar itibariyle art oran) : Son be yla bakldnda her yl hisse bana kar reel olarak en az %15 bymelidir. Son be yl iinde sadece bir yl karlardaki art dk kalm veya eksi olabilir fakat daha sonra yksek oranda artmaya devam etmise dk kalan yl istisna olarak tutulabilir. New products, new managements, new highs (Yeni rnler, yeni ynetim, yeni fiyat hedefleri) : Hisse fiyatlarnda sert ve hzl artlar genellikle yeni durumlarn ortaya kmasyla birlikte oluabilir (Yeni bir rn retilmeye balanmas, yeni bir ynetim veya fiyatlarn yeni bir tepeye ulamas durumlar gibi). William ONeilin aratrmalar sonucunda ortaya kan ve dier klasik analistlerden farkl olan yn, klasik analistler dkken al, yksekken sat derken, William ONeil Yksekken al ve daha

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

55

yksee ktnda sat demektedir. ONeilin yapt aratrmalara gre 2-15 ay arasnda yatay hareket yapm bir senet eer bu dnemde ulat en yksek fiyatn daha da zerine karsa byk klar balamaktadr. Bu yzden bu tr bir kopma durumunda belirtilen yedi artn hepsi gereklemise mutlaka alm yaplmaldr. Shares outstanding ( Piyasadaki toplam hisse says) : Oneilin almalarnda ortaya kan nemli sonu, Amerikan borsasnda en yksek getiriyi salayan irketler, piyasada 25 milyon veya daha az hissesi olan irketlerdir. Her ne kadar bu sonu Amerikan borsas iin geerli olsa da bunu Trkiyeye uyarladmzda sermayesi dk ve borsada ilem gren hisse says az olan irketlerin seilmesi gerektii eklinde yorumlamalyz. Leading industry (Lider endstri kolu) : retimi en hzl artan, geleceinin ok iyi olmas beklenen sektr iinde lider irketlerin hisseleri seilmelidir. Institutional sponsorship (Kurumsal ilgi) : Senet seimi yaplrken kurumsal yatrmclar tarafndan senede ilgi gsterilmesi alm nerilmesi nemlidir. Fakat ONeil bir hissenin %70-80inin kurumsal yatrmclar tarafndan alnm olmas durumunda ve hissenin popler olmas durumunda ok ge kalnm olacan belirtmektedir. nk bu tr durumlarda kt haberler ortaya ktnda ar satlar olabilecektir. Burada nemli olan nokta bir hisseye 3-10 arasnda kurumsal yatrmcnn ilgi duyumaya balamas ve alma gemeleri durumudur. Market direction (Piyasann yn) : Bu aama belki de en nemli aamay oluturmaktadr. Ne kadar iyi bir senedi semi olursanz olun piyasann yn aa eimli ise senediniz piyasann basks nedeniyle iyi bir getiri salamayabilecektir. Bu konuda ONeil yle diyor; genel piyasann gnlk-haftalk fiyat ve ilem hacmini yorumlayarak piyasann ynn tayin etmeyi reniniz. Eer bunu yaparsanz raydan kmayacaksnz. Endekse kar savalmamas gerektiini biliyorsanz kazanmak iin ok fazla ey yapmaya ve bilmeye ihtiyacnz yoktur,

Yukarda verilen yedi aamay uyguladnzda hem temel hem de teknik olarak gereken birok eyi yapm olacaksnz.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

57

II.4. KAOS TEORS

Kaos! bu kelimeyi duyduumuzda karmaklk, dzensizlik ve ne yapacan bilmemek akla geliyor. Fakat bu anlama yakn olmakla beraber bu kelime bu kitapta biraz daha farkl bir anlam ifade edecek, belki de nmze yepyeni bir ufuk aacaktr. Amerikal Tonis Vaga isimli bir fizikinin finans piyasalaryla ilgilenmeye balamasnn altndan kyor herey. 1978 ylnda "Physics Today (Gnmzn Fizii)" isimli bilimsel bir dergide Rolf Landuaer isimli bir fiziki tarafndan bir makale yaynlanyor. Tabi ki bu makalenin borsa ile bir ilgisi yok ve fiziksel olaylardan bahsediyor. Konu ise ksaca yle; Haken isimli bilim adam tarafndan tarif edilen; dengede olmayan veya dengeden uzaklam sistemler, dengede olan sistemlere oranla random (rassal) oklara kar ok daha hassastr ve ok daha fazla etkilenirler. Bunun zerine Tonis Vaga derginin editrne bir mektup yazyor ve yle diyor. Piyasalar ak sistemler olarak deerlendirilebilir ve ounlukla dengeden uzaktrlar. Bu sistem iinde durumdan duruma gei (state transition) ortamlar domaktadr ve bu tr ortamlar baladnda risk ve getiri zerinde nemli etkiler yaratrlar. Bu gr savunan Tonis Vaga almalarn devam ettiriyor ve aradan 10-12 yl geiyor. Bu arada, grlerine uygun olarak eitli endeksler gelitirerek piyasann farkl durumlarnda farkl risk ve getiri ilikilerini kullanarak borsann getiriinden ok daha yksek getirilere ulaabildiini gryor. Yllar getike Vaga piyasann bir profesyoneli haline geliyor. Ortaya att en nemli ey ise "yksek getiri, yksek riskle olmak zorunda deildir" grdr. Yerine gre ok dk riskle yksek kayplar ortaya kabilir veya tersine, piyasann yle gei durumlar vardr ki bu durumlarda ok dk risklerle ok yksek getiriler elde edebilmek mmkndr. Asl nemli gelime olan Kaos teorisinin finans piyasalarnda uygulama alan bulmas yle oldu. Bir gn "Fraser Contrary Opinion Forum (Fraser Zt Dnceler Forumu)" toplantsnda Martingale Portfy Ynetimi irketinden Arnold Wood "Yatrm Psikolojisi" zerine

58

bir konuma yapyor ve Tonis Vaga da orada bulunuyor. Yatrm psikolojisi ile ilgili olarak Arnold Wood'un yapt konumann iskeleti size kitabn 1. Blmnde anlatlan konular ieriyordu. Tonis Vaga, Arnold Wood'a fizikiler tarafndan yazlm olan "Sosyal Snrlamalar" almasn grp grmediini ve ilgilenip ilgilenmek istemediini soruyor. Wood ok ilgileniyor ve bu tr bir almay kendilerine sunmasn rica ediyor. almay dinleyecek grubun ad ise New York Kantitatif Analistler birliinin yeleridir. 19 Eyll 1989'da Tonis Vaga "Coherent Market Hypothesis (dzenli Piyasalar Hipotezi)" bal ile bir sunum yapyor. Bu sunum o kadar ilgi gryor ki birliin bakan Michelle Clayman bu grlerini yaynlamasn ve kendisine parasal her trl destein verileceini sylyor. Bu aamadan sonra; Vaga bir seri makale yaynlayarak grlerini aklad ve piyasadaki uygulamaclar tarafndan ok byk destek grd. nk syledii eyler uygulamaclarn bildii fakat sistematik olarak aklayamadklar fikirlerdi. Vaga adeta onlarn dili olmutu. Edgar Peters isimli yazar yazm olduu "Sermaye Piyasalarnda Kaos ve Dzen" isimli kitabnda Tonis Vaga'nn gelitirdii Dzenli Piyasalar Hipotezine geni yer vererek ok yeni ve devrim yaratc bir yaklam olduundan bahsetti. Peters kitabnda (Peters, E., 1991) aynen yle diyordu; "Vaga tarafndan gelitirilen Dzenli Piyasalar Hipotezi piyasa riskini deerlendirme konunsunda ok zengin bir teorik temel vermi ve riskin deien teknik ve temel faktrlere gre nasl deitiini net bir ekilde ortaya koymutur." Daha sonra Tonis Vaga, yazm olduu tm makaleleri ve dier grlerini "Profiting From Chaos (Kaos'tan Kar Etmek)" isimli kitabnda toplayarak 1994 ylnda yaynlad. Bu kitap normal bir kii iin olduka ar saylabilir. Kitabn byk bir blmnde yksek matematik kullanlmakta ve grler teorik ve pratik bazda ortaya konmaktadr. Bu blm kitabmn yazlmas srasnda en ok zorlandm blm oldu. Nedeni ise Vaga'nn kitabnda ortaya koyduu dnceleri ve Dzenli Piyasalar Hipotezini en basit haliyle anlatmak ve stratejileri ortaya koymak g bir iti. Dilerim kitabn KAOS blm bizim

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

59

piyasamzda da gereken ilgiyi bulur ve uygulamada faydal bir ekilde kullanlr. nk bu konu ok iyi anlalr ve uygulama alan bulursa, gelimi piyasalarda olduu gibi portfy yneticilerinin bak alarn deitirebilir. Gerekli maddi imkan ve alma ortam salanarak bu konudan yararlanlmaya allmaldr. Dnyaca nl otoriteler tarafndan byk kabul grm bu teorinin nemli zellii sadece teori olarak kalmam ve nemli bir uygulama alan bulmu olmasdr.

II.4.1. Karmaklk (Complexity), Kaos ve Dzenli (Coherent) Piyasalar

Kaos teorisinin balang noktas; borsada uzun vadede para kazanmann mmkn olmadn savunan Etkin Pazar Hipotezidir. Fakat bu akademik grten harekete balamasna ramen daha sonra bu gre kar kmaktadr. Gerekten de Marty Zweig, Peter Lynch, Warren Buffet, George Soros gibi istikrarl ve srekli olarak ok byk getiriler elde etmi yatrmclarn varolmas Etkin Pazar Hipotezine phe ile baklmasna neden olmaktadr. Peter Lynch ve Warren Buffet uzun vadeli strateji gelitiren ve yatrmlarn uzun vadeye yayan yatrmclardr. ok uzun bir sre boyunca borsann getiriinden daha yksek bir getiriyi salamay baarabildiler. Bunu ne ansa ne de akademik teorilere borlu olduklarn sylyorlar. Etkin Pazar Hipotezini savunanlar ise 8-10 yllk bir srede yksek getiri elde edilmi olabileceini fakat bunun daha uzun bir srede devam edemeyeceini savunuyorlar. imdi sorulmas gereken soru udur; "Bu baarl getiri performans bir ans myd yoksa yeniden salanabilir mi?" Bu sorulara cevap vermek o kadar kolay deildir. Pratik bazda birok kii, bu insanlarn gelecekte de bu tr getirilen salayabileceini kolaylkla syleyebilir fakat tm bu baarl sonulara teorik bazda aklama getirilebilirse bir anlam ve bilimsellii olacaktr. zleyen satr ve alt blmlerde bunu ele alacaz. ncelikle Complexity (Karmaklk) teorisinin ne olduunun aklanmas gerekiyor. Karmaklk (Complexity) Teorisi: Bu teori yap, dzen ve kaosun varolan sistemler iinde (rnein borsa bir sistemdir) ortaya kyla

60

ilgilenir. Bu sistemler yzlerce ve hatta binlerce etkileime giren sistemler olup alt sistemlerden oluur. te karmaklk teorisi bu sistemler iinde yapsallk, dzen veya kaos nasl ortaya kmaktadr diye sorar ve bunu aklamaya alr (Vaga, T. 1994, s. 2). Kaos ise karmak (complex) sistemlerin davran biimini aklamaya ynelik teorik hammaddeyi yada hammaddenin bir ksmn oluturmaktadr. Yani ekilde grld gibi, complex sistemin yaps iinde yer alr ve bu sistemi oluturan bir hammaddedir. Bunu yle bir benzetmeyle daha iyi netletirebiliriz. Tp doktorlar iyi bilirler ki; bir insann st solunum yaps iinde virsler srekli olarak bulunurlar. Her bir virs yukarda complex sistem iindeki unsurlara benzetebiliriz. Eer virs gerekli artlar bulursa aktif hale geecek ve nezle yada grip olmamza neden olacaktr. Dolaysyla ilgili virsn ortaya kmas ve aktif hale gelmesi artlarnn aratrlmas sayesinde nlem alnabilir veya reeteler sunulabilir. Nasl ki bir insan grip yada nezle olduunda bu durum bir mr boyu devam etmezse, karmak sistemler de kaotik ortamda iken artlarn deimeye balamasyla birlikte kaotik ortamdan dzenli ortama gei yapabilirler. Yada yapsal olarak farkl yaplarda ortaya kabilirler. nemli olan nokta karmak sistemlerin dzenli yapdan kaotik yapya veya kaotik yapdan dzenli yapya geiler yaptn bilmektir. Borsa asndan olaya bakarsak, borsada kimsenin ne yapacan bilmemesi hali kaotik yapy olutururken, herkesin borsadaki artn daha devam edeceini dnmesi veya herkesin borsann dmeye devam edeceini dnmesi dzenli yapy oluturur. Borsa da karmak bir sistemdir ve bir durumdan baka bir duruma veya durumlara gei yapar. Karmak sistemler fizikilerin uzmanlk alandr. Doadaki bir ok olay belirli bir sistem iinde gerekleir ve kaotik bir yapya sahiptir. Bir tencereye su doldurun. Oda scaklnda bu tencere iindeki suyun moleklleri dengededir ve rassal hareket yapmaktadrlar. Suyu alttan stmaya baladnzda s hcreleri olumaya balar. Suyun alt ve st tabakas arasnda s hcrelerinden scakl artanlar yukar doru hareket ederken souk s hcreleri aaya doru hareket edecektir. Dolaysyla su stlmaya balamadan

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

61

nce varolan denge durumundan uzaklalmaya balanacaktr. Istlmaya devam edildiinde henz kritik bir s dzeyine ulalmadan nce sistem hala dengededir ve makroskopik dzensizlik vardr. Termal gler sistemin her bir moleklnn rasgele hareket etmesine sebep olur. Her bir molekl dierinden bamsz hareket eder ve adeta bir tela vardr fakat makroskopik dzeyde bir yap olumamtr. Fakat kritik s dzeyinin zerine kldnda denge tamamyla bozulur ve dzensiz bir durumdan daha yaplanm dzenli (coherent) duruma gei olur. Biraz nce birbirinden bamsz bir ekilde telal hareket eden molekller adeta birbirleriyle anlaarak ayn hareketi yapmaya balarlar ki buna yapnn olumas denir. Kritik s dzeyinin zerine kldnda her bir s hcresinin hareketi uzaktaki hcrelerin hareketi ile iliki iindedir. Fakat rassal veya dzensiz dediimiz durumlarda her bir s hcresi rasgele hareket ederken kritik s dzeyinin almas ile her bir hcre sanki uzaktakinin ne yapacan biliyor gibi hareket etmeye balar.* Yukarda anlatlan durum fizikte "Benard Instability" olarak bilinir. imdi bunu borsaya uyarlayalm. Varsayalm ki piyasalar dengededir ve her bir hissenin fiyat irketin gerek deerini yanstyor olsun. Yani piyasalar etkindir varsaymn yapyoruz. Bu arada borsay bir kaptaki su ve yatrmclar da birer s hcresi gibi dnerek borsaya s verelim yani dardan etki verelim. Varsayalm ki Asya'da finansal olaylar ve kt haberler gelmeye balad. lk bata bu tr bir haber her bir moleklde (yatrmcda) farkl alglanarak yorumlanacak ve her bir yatrmc ne yapaca konusunda tereddt yaayacaktr. Yani satsa m iyi olacaktr yoksa bu geici bir etki midir? Diye dnecek ve kararsz kalacaktr. Henz borsada denge hala hakimdir. Is gelmeye devam ederse, yani yeni kt haberlerin gelmesiyle dler balayacaktr. te bu durumu kritik s dzeyine benzetebiliriz. Dn sertlemesiyle birlikte borsadaki her molekl (yatrmc) sanki birbiriyle anlamm gibi sata geecektir. te bu aamada dzensiz ve kaotik durumdan dzenli duruma gei olmu ve ay piyasas balamtr. Gelecek her yeni kt haber sy artracak ve daha nce satmamay dnenler bile sata geecektir. yi haberler gelse bile sry etkileyecek bir gc olmayacaktr.

62

Yukardaki durumun tam tersi ise, iyi beklentilerin ve haberlerin borsaya gelmeye balamasyla birlikte ortaya kar ve dolaysyla boa piyasalarnn balangc olur. Bu kitabn yazld sralarda (Aralk 1998) Asya krizi ile borsa 4.500 seviyelerinden 1.800 seviyelerine kadar dmt ve 2.000-2.600 aralnda dalgalanmaya balad. Nisan 1999'da seim olacak ve u an iin piyasa seim sonulanana kadar borsadan birey beklemiyor ve yatrmc ne yapacan bilemiyor. Fakat piyasaya olumlu haberler gelmeye baladnda, seim sonucunda istikrarl bir hkmet kurulaca beklentisi olutuunda borsada yeni bir etki yaratacak ve herbir molekl yine ne yapacan pek kestiremeyecek ama sonra "sr hareketi" oluarak uzun vadeli bir boa piyasas balayacaktr. zetlersek, finansal piyasalar karmak (complex) sistemlerdir ve tanmsal olarak KAOS kelimesi gittike artan oranda tahmin edilemeyen sistemleri karakterize eder. Finans piyasalarnda uygulama alan bulan KAOS'un nemli bir amac finansal piyasalarn basit deterministik modellerle ksa vadeli gelecee dnk tahminlerini yapmaktr. Nasl ki hava tahminleri balklar veya iftiler iin hayati nem tayorsa piyasa yapclar (market makers), portfy yneticileri ve yatrmclar iin piyasa tahminleri ok nemli olacaktr. Fakat u unutulmamaldr ki; ekonomik ve finansal zaman serileri byk apta dorusal olmayan (non-linear) yap gstermektedirler ve deterministik ve ksa vadeli tahminlerde kullanlabilecek dk boyutlu (deikeni az olan) kaos modeline ilikin almalar henz ksr dzeydedir. Deterministik kaos teorisinin temel fonksiyonu ksa vadeli tahmin yapmaktr, fakat non-linear dinamikler uzun vadeli yatrmclar iin baka yaklamlar nermektedir. zellikle Stokastik ve Probabilistik tahminler, dorusal olmayan (non-linear) sistemlerdeki bir durumdan dier bir duruma gei hallerini temel alarak yapar ve dolaysyla uzun vadeli bir perspektifi ierir.

II.4.2. Kaos Teorisi, Etkin Pazar Hipotezi ve Sermaye Varl Fiyatlandrma Modelini (CAPM) Nasl Geersiz Klyor?
Karmak sistemlerin bir durumdan dier duruma geiinin nasl olabileceini yukarda aklamtk. Karmak sistem bu tr bir deiime baladnda finans piyasalarna gelen her trl bilgi

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

63

uygulamadaki yatrm kararlar aamasnda bir temel oluturur ve yatrm kararlarnn verilmesini salar. Etkin Pazar Hipotezini savunanlar, bilginin herkese ayn anda ulatn ve fiyatlarn hemen bu bilgiye gre adapte olduunu sylediklerinden finans piyasalarnda uzun vadeli ve istikrarl olarak piyasadan daha yksek getiri salanamayacan iddia ediyorlar ve tekniki ya da temelcilerin boa zaman harcadn savunuyorlar. Bunlardan ayr olarak Sermaye Varl Fiyatlandrma Modeli (Capital Asset Pricing Modeli, CAPM) teorisyenleri yksek getiri iin yksek risk almann art olduunu sylyorlar. Fakat KAOS teorisini finans piyasalarna uygulayanlar u ana kadar yaptklar almalarda Etkin Pazar Hipotezi ve CAPM'in aksine grleri savundular ve son yllarda elde ettikleri getirilerle de byk baar kaydettiler. Benoit Mandelbrot, borsa getirilerine ilikin verileri inceleyerek bu verilerin normal dalmdan ziyade fat-tailed dalmlar olduunu gsterdi. Bu dalmn neden olduuna ve bu dalm yaratan dinamiklere ilikin Santa Fe Enstitsndeki aratrmaclar nemli bulgular elde ettiler ve getirileri nceden tahmin edebilecek dorusal olmayan (non-linear) modeller gelitirdiler. Bu modeller bugn dnya portfy ynetim irketleri tarafndan kullanlmaktadr Martingale Asset Management Vaga'nn gelitirmi olduu ve ileride aklanacak olan nonlinear modeli youn bir ekilde kullanmaktadr). rnein fiziki Per Bak piyasalarn bir durumdan dier duruma geii srasnda dzensizlikler ortaya ktka dalmlarn deierek "Power Law (g kanunu)" zellii gsterdiini bulmu ve "self organised criticality" konusunun ncs olmutur. Bu fiziki hala bir ekonomist grubuyla bu almalarn srdrmekte ve uygulama alan yaratmaktadr (Vaga.T. 1994, s.33, 37) Brock, Lakonishok ve Le Baron'un almalar (1992) ise; teknik analiz kurallarnn uygulanarak riski azaltp getiriyi arttrmann mmkn olduuna dair istatistiksel olarak anlaml sonulara ulamlardr. Tm bu sonular Etkin Pazar hipotezi ve CAPM modeli konusunda nemli pheler yaratm ve bu teorilerin piyasadaki

64

olaand fiyat koymutur.

hareketi

ve

getirileri

aklayamadn

ortaya

Bu alanda yaplan almalarla birlikte KAOS teorisi yeni mitler kazanmtr. Yaplan almalarn nemli bir sonucu udur; Kaos teorisi ksa yoldan ke dnmeyi salayc bir tahmin sistemi gelitirmemitir fakat en azndan Peter Lynch ve Warren Buffet gibi yatrmclarn nasl piyasay yenebildiklerine dair tutarl aklamalar getirmitir. Ayrca teknik ve temel analizin kullanlarak, yksek karlar salayan mega trendlerin nasl yakalanabileceine, piyasada oluabilecek panik ve g dnemlerinin tahminine ilikin ok nemli sinyaller ve stratejiler retmitir.

II.4.3. Yksek Kazanca Giden Yol

Yukarda kaos teorisinin finansal piyasalara uygulanmasnn ana temalar ve u ana kadarki geliimi ve dier hangi teorilere nasl kar kt verilmitir. imdi KASO'u biraz daha derinden inceleyelim. Vaga'nn Kaos teorisi erevesinde gelitirdii Dzenli Piyasalar hipotezi ve dorusal olmayan model (non-linear model) belirli artlar bir araya geldiinde klasik risk ve getiri ilikisini aklayan CAPM modelindeki orann nasl tersine" dneceini teorik olarak da aklamaktadr. Ayrca Kaos teorisi, az nce belirtildii gibi sermaye piyasalarnda sr psikolojisinin piyasay nce ar dzensizlie sokacan, sonra paniin ortaya kp gleri nasl beraberinde getireceini de aklamaktadr. Vaga'nn dorusal olmayan modelinin aa kavuturduu ok nemli bir baka konu da, oransal olarak yksek risk almadan nasl yksek getirinin elde edilebileceini aklamaktadr ki buna Dzenli Piyasalar Hipotezi (Coherent Market hypothesis) denmektedir. Dzenli piyasa (coherent market) dediimizde piyasann belirli bir zaman sreci iinde tahmin edilebilir hareketler sergilemesi ve piyasa dinamiklerinin dzenli olmas anlalr. Dier baz zamanlarda ise piyasa kaotik, istikrarszlk veya rassal (random walk) bir hal gsterebilir ki bu tr durumlarda ok daha az getiri ile ok daha

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

65

yksek riskler ortaya kacaktr. Buradan u karmn yaplmas gerekir; yatrmcnn veya portfy yneticisinin karar vermesi gereken en temel nokta; piyasann o anki durumunun dzenli mi, kaotik mi, rassal m olduuna karar vererek yatrm stratejilerini buna gre planlamasdr. Golf oynayan kiinin amac en az vurula topu delie sokabilmektir. Fakat farkl golf alanlarnda durum farkldr. Rzgarn iddetli olduu bir durumda farkl sopa kullanmal, duru pozisyonunu deitirmeli ve ona gre strateji gelitirmelidir. imdi konuyu biraz daha derinlemesine ele alalm. Daha nce de belirtildii gibi, Sosyal, fiziksel, kimyasal, biyolojik, finansal, ekonomik veya daha baka birok doal sreteki olaylar karmak (complex) sistemler olarak karmza kmaktadr. Bu sistemlerin srekli deiim arz ederek bir durumdan dier duruma gei yaptn daha nce belirtmitik. Bu deiimler srasnda dorusal olmayan (non-linear) dinamikler ok nemli bir unsurdur ve deiimler dorusal olmayan dinamiklerin bir sonucu olarak ortaya kar. Sistem ierisinde, bir durum deimesi (state transition), karmak nemli ve byk boyutlarda (macroscopic) bir deiim ierir. rnein bir demir paras mknats zelliine sahip olmayan bir durumda iken moleklleri rasgele dalm durumdadr. Fakat demir parasna mknatslama zellii bir ekilde kazandrlrsa moleklleri dzenli bir hal alr, dolaysyla nemli apta bir dsal alan ortaya kmtr. Bir baka rnek olarak, 1929 Amerikan ekonomik buhrann verebiliriz. Bu buhran srasnda insanlarn senet almaya kar tutumlar tamamyla negatif bir halde iken bir sre sonra artlarn deimesiyle birlikte borsann srekli ykselmeye balamas da byk apl (macroscopic) bir deiimdir ve bu deiimle yeni bir etki alan olumutur. Karmak bir sistemin davran, sistem ierisinde byk apl (macroscopic) bir dzenin derecesini lebilen bir parametre tarafndan temsil edilir. Yani kompleks sistemin davran baz parametrelere baldr. Bir sistemin kararl(istikrarl), gei aamasnda veya kaotik yapda olmasn bu parametreler belirler. Dolaysyla bu parametrenin davran biimini bildiimizde sistemin

66

hangi artlardan hangi artlara gei srecinde olduunu veya gei srecinde deilse sistemin hangi durumda (state) olduunu lebiliriz. Finansal piyasalarn da bir karmak sistem olduunu belirtmitik. Bu sistemde rnein genel endeksin veya bir hisse senedinin getirii, dzeni simgeleyen parametre olarak alnabilir. Dolaysyla nihai amacmz varolan bir piyasa artnda gelirinin (dzen parametresinin) nasl davranacan aklayan bir model gelitirmektir. te, Kaos teorisi gelitirdii basit modeli ile, piyasann kararl durumlar, dinamikleri ve dalgalanmalar konusunda rassal (randomwalk) modeli ve bu modelin normal dalm erisini kullanr fakat bunu dorusal olmayan (non-linear) boyuta tar ki bu aamada Bimodal dalmlar n plana kar. Tm bu teorik aklamalarn okuyucuya pratik bir faydas olacan dnmyorum. Bu yzden ksaca belirtmek gerekirse, dorusal olmayan stokastik modeller borsaya uygulandnda senet getirilerinin olaslk dalmlarnda meydana gelen byk deimeleri tahmin edebilme gcne sahip bulunmaktadr. Bunun net olarak anlam ise udur; piyasann baz zamanlarnda getirilerin dalm etkin pazar ve random-walk hipotezcilerinin savunduu gibi normal dalm eklinde olabilir. Fakat baz zamanlarda bu dalm ekli deiebilir ve dalmn deimesi farkl risk seviyelerinde farkl getirilen salayacaktr. yle zamanlar olacaktr ki ok dk risk alarak yksek getiri elde edilebilecektir. te Kaos Teorisinin gelitirmi olduu dorusal olmayan model, baz byk yatrmclarn elde ettii srekli ve istikrarl yksek getirilerin bir ans olmadn ortaya koyabilmektedir. Kaos Teorisini temel alarak Vaga tarafndan gelitirilmi olan dorusal olmayan piyasa modeline ilikin ayrntl bilgi aadaki balkta ele alnacaktr.

II.4.4. Dorusal Olmayan (Nonlinear) Piyasa Modeli - Yksek Getiri, Normal Risk
Vaga'nn nonlinear piyasa modeli sermaye piyasalarnn dzensiz durumlardan daha dzenli durumlara gei yapt n varsaymyla balar. Belirli artlar bir araya geldiinde bir piyasadaki hareketler daha dzenli hale gelecek ve tahmin edilebilir olacaktr. Tabi ki; bu da

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

67

ortalama getiriden daha yksek bir getiriyi ok daha dk riskle salayacaktr. Vaga, ite bu hipoteze Dzenli Piyasalar Hipotezi (Coherent Market Hypothesis) adn vermitir. Dzenli Piyasalar Hipotezi'ne gre finans piyasalarnda risk-getiri orannn tersine dnd zamanlar aralklar vardr. rnein hisse senetleri belirli bir dnemde %20 riskle (standart hata) %10 toplam getiri salarken dzenli boa piyasas zamanlarnda getiri %25'e karken, risk %10'a debilmektedir. Genel endeks veya bir senedin getirii balangta normal bir dalm gsterebilir. Normal dalm durumunu ba aa dnm bir kilise anna benzetebiliriz. ann bir kenarndan iine braklan bir top, salnmlar yapar ve en sonunda topun nerede durabileceini tahmin edebiliriz. Aada verilen ekli inceleyiniz. Burada 1 numaral yerden top ann iine braklyor ve ilk hzla 2(Daha geni bilgi iin bkz. Vaga, T. (l 994))

Numaral yere kadar top kyor,sonra geri dnp 3 numaral yere kadar geliyor ve bu tr salnmlara bir sre daha devam ettikten sonra 4 numaral yerde duruyor. Demek ki;eer getirilerin dalmnn eklini biliyorsak topun nerede duracan bilebiliriz. Yani yeterli sre verildiinde topun duraca yer kesin olarak bilinir. Fakat sre sonuna kadar dikkat edilirse top hem art hem de eksi getiri

68

blgesinde salnm yapmaktadr. te yukardaki ekil random-walk hipotezini savunanlarn syledii ekilde gelirinin uzun vadede "O" olacan gstermektedir. Bu nerme elbette ki dorudur. Fakat, eer getirilerin dalm normal dalm ise bu nerme dorudur. Eer getiriler normal dalm zellii gstermiyorsa ve getiri erisinin biiminin nasl olduunu bilmiyorsak topun nerede duracan da bilemeyiz. Dolaysyla topun nerede duracan saptayabilmek iin piyasann getiri erisinin eklini, biimini ve formln ortaya koymalyz. Bunlar ortaya konulduunda topun nerede durabilecei tahmin edilebilecektir. te Dzenli Piyasalar Hipotezi KAOS'tan hareketle borsalarn ak ve karmak bir sistem olduklarn ve bu sistemin de zaman zaman bir durumdan dier bir duruma gei yaptklarn sylemektedir. te bu geiler srasnda da endeksin veya senetlerin getirileri "O" getiri etrafnda dalgalanan bir normal dalmdan ziyade %20 getiri etrafnda dalgalanan bir normal eri haline dnebilmektedir. nemli olan konu bu gibi durumlara geii yakalayabilmektir. Peki bu mmkn mdr? Tonis Vaga bunun mmkn olduunu sylyor ve formln de veriyor. Bu konuyu ayrntl olarak aklamaya alalm ve ileriki aamalarda da ilgin forml verip gerekli parametre tanmlarn yapacaz. "Sosyal Taklit Teorisi (Theory of Social Imitation) (Callen.E., and Shapero.D., 1974) piyasa artlarnn bir durumdan bir baka duruma gei srasnda iki anahtar faktrn etkisiyle geiin gerekleebileceini syler. Bu iki anahtar faktr teknik gstergeler (sr psikolojisini gsterir) ve temel analiz gstergelerindeki sapma ve deiimlerdir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

69

Resim II.4.4-1

Bu ekil Vaga, T. (l994) isimli kaynaktan basitletirilerek alnmtr. Yukarda verilen ekilde piyasann deiim sreci ve bu sre srasnda da getiri dalmlarnn nasl bir ekil alaca belirtilmitir. Bu ekil zerinde drt adet dikdrtgen vardr ve her bir dikdrtgen bir piyasa durumundan dier bir duruma geii ifade eder. Her bir dikdrtgen iinde ilgili piyasaya ait getirilerin dalmlar izilmi ve bu getiri dalmlarna karlk gelen ters an erileri de izilerek bir top

70

frlatldnda topun durma olasl en yksek blgeler gsterilmitir. Koyu renkli toplarn gsterdii yerler en gl olasl verirken, ii beyaz toplar da topun durabilecei dier yerlere ilikin ipucu vermektedir. En alttaki grafik random-walk hipotezini savunan gre gre piyasa getiriinin uzun vadede "O" olacan gstermektedir ve piyasa etkindir. Grafik zerinde verilmi bulunan "k" ve "h" parametreleri biraz sonra aklanacaktr. Vaga da analizine bu grafikle balar. Piyasalarn random-walk olmasna bir itiraz yoktur. tiraz olduu ey; finans piyasalarnn bu eklini hi deitirmemesidir. Yani Vaga'ya gre piyasa baz durumlarda random-walk zellii sergileyebilir fakat piyasalar ak karmak sistemler olduu iin, bir durumdan dier duruma yani farkl getiri dalmlarnn olduu durumlara gei yapacaktr. Random-walk piyasa artlar hkm srerken bilinen temel analiz deerleme (valuation) yntemleri hisse deerlemesinde kullanlabilir ve hisseler etkin piyasa artlarnda genellikle gerek deerlerine yakndr. imdi zamann ilerlediini varsayalm. Alttan ikinci grafikte ise senetlerin getirilerine ilikin dalm erisi bir deime gstermitir. eitli d faktrler etkin piyasa artlarn deitirmi ve piyasa bir gei durumu (state transition) yaamaktadr. Gei srasnda dikkat edilirse "k" ve "h" parametreleri deimitir. Getirilerin dalm deitii iin topun duraca yer de deimitir. Bu piyasa artlarnn geerli olduu sre ierisinde top "O" etrafnda da durabilir, yani hisse senetlerinden elde edilen getiri "O" civarnda olabilir, negatif blgede de durabilir ya da pozitif blgede durabilir. Dolaysyla bu tr bir gei durumunda tahmin yapmak zordur ve tahmin yapabilmek iin getiri dalmnn kesinlikle bilinmesi gerekir. Gei durumundan sonra, alttan nc grafikte normal eri boa piyasas artlarn gstermektedir. Ortalama getiri %25 seviyelerinde oluacaktr (top %25 getiri zerinde durmutur). Negatif getiri olasl ok zayftr. Burada da "K" ve "h" parametrelerinin deitiini gryorsunuz. Piyasada her ey olumludur, beklentiler pozitiftir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

71

En st grafikte ise KAOS durumu sunulmutur. Bu grafikte ay piyasas artlarnn hakim olduu grlyor. Siyah top -%25 etrafnda durabilir. Grld gibi getiri dalm erisi ift tepelidir. Burada piyasaya ilikin beklentiler olumsuzdur. Fakat bu ekle bakarak kaotik piyasa artlarnda illaki getiri beklentisi negatif olacaktr diye bir kural yoktur. Boa piyasasndan sonra kaotik piyasaya gei yapldnda getiri dalmlarnn biimine bal olarak, yuvarlanan top "0"'n zerinde getiri salayan bir yerde de durabilir. Yukarda anlattklarmz ksaca zetleyecek olursak; borsalar ak karmak sistemlerdir ve bu sistemler iinde bir durumdan dier bir duruma geiler olur. Belirli sinyaller bu geileri er yada ge haber verir. Baz durumlarda piyasalarda hisse senetlerinin fiyatlar, firmalarn gerek deerlerini yanstrken ve kazan olasl ok dkken (etkin pazar), baz durumlarda da piyasada hisse fiyatlar hibir ekilde firmalarn gerek deerlerini yanstmayacaktr. Fiyatlar ar derecede ykselebilir veya ar derecede debilir (boa ve ay piyasalar). Bu gerei kimse inkar edemez. Bu kitabn yazld KasmAralk 1998 tarihlerinde Asya krizinden sonra stanbul Menkul Kymetler Borsasnda hisse fiyatlarnn inanlmaz ucuz fiyatlara gerilediini biliyorsunuz. Yada 1997 ylna girerken endeksin 900 seviyelerinden 1700 seviyelerine kadar sert bir k yapt ortamda hisse fiyatlarnn gerek deerlerinden ok daha yksek fiyatlara ktna herkes ahit oldu. te KAOS teorisinin syledii ey, bu tr piyasalarn durumdan duruma geileri srasnda eitli sinyaller alnabilir ve deiik piyasa artlarnda dk riske ramen yksek getiri salanabilir. Yada tam tersi ok yksek risk alnmasna ramen ok dk getiriler salanabilir (CAPM-Capital Asset Pricing Modelinin tam tersi durumlarn ortaya kt piyasalar vardr). Yukardaki ekilde borsann deiik zamanlardaki piyasa getiri dalmlar verilirken iki adet nemli parametre kullanlmtr. Bunlar "K" ve "h" dir. imdi konunun can alc noktasn ve Kaos teorisine gre Tonis Vaga tarafndan hazrlanan "Dzenli Piyasalar Hipotezinin (Coherent Market Hypothesis)" altn formln verelim.

72

II.4.5. Vaga'nn Dzenli Piyasalar Hipotezi ve Altn Forml

Yukarda, piyasalarn gei artlar ve deiik piyasa artlarnda "k" ve "h" parametrelerinin farkl deerler alabilecei belirtilmiti. Peki bu parametreler nelerdir? Hangi formlde kullanlarak piyasann o anki artlar ve dalm(Bu konunun ayrntl incelemesini Vaga, T., (1994) isimli kaynakta bulabilirsiniz,Bu ksm bu hipotezi ve forml gelitirmi olan Vaga'nn ilgili kitabndan yararlanlarak hazrlanmtr.) hakknda fikir edinilebilir ve elde edilen sonular nasl en verimli ekilde portfy gelinlerine yanstlabilir? ncelikle Vaga'nn gelitirmi olduu forml verelim;

f (q ) = cQ (q )e
Burada;

1 / 2 [K ( y ) / Q ( y ) ]dy
q

F(q) = yllk getiri (q) olasl K(q) = Sinh(kq+h)-2q Cosh(kq+h) Q(q) = M n[Cosh(kq+h)-2q Sinh(kq+h)] ve; n = serbestlik derecesi (toplam gzlem says - deiken says) k = sr davrannn derecesi h = Temel gstergelerdeki sapma

1/ 2

1 / 2

Q (q )e

1 / 2 [ K ( y ) / q ( y ) ]dy dq
q

Yukarda verilmi olan formller olduka karmak bir yap sergilemektedir. Fakat yksek matematik ve fizik eitimi alm olanlar kolaylkla anlayabileceklerdir. Bu forml MATLAB isimli bilgisayar program zmleyebilmekte ve piyasa yada bir senedin getiri dalm grafiini belli bir anda verebilmektedir. Dolaysyla k ve h iin deerler

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

73

verildiinde (bu deerler teknik ve temel analiz sonularna gre saptanr) sonu alnabilmektedir. Dzenli Piyasalar Hipotezi (DPH), piyasann veya herhangi bir senedin risk-getiri karakteristikleri teorik olarak "kontrol parametreleri ("k" ve "h")" denilen parametrelerle llr ve bunlar az sayda teknik ve temel (fundamental) faktrlere baldr. Teknik ve temel analiz DPH'nin dorusal olmayan (nonlinear) modelinde ok nemli bir yere sahiptir. Bu parametrelerin piyasann hangi artta olduunu tarif etmekte ok nemli katklar vardr ve bu parametreler basit teknik ve temel analiz gstergeleriyle belirlenirler. Borsalarda rassal fiyat dalgalanmalarn her zaman olabilecei bir gerektir fakat piyasa dinamiklerinin deterministik (belirleyici) ksm "kontrol parametreleri" tarafndan belirlenir. "Sosyal Taklit Teorisi"nin de katksyla gelitirilen bu parametrelerden; "k": piyasa psikolojisinin teknik bir lsdr ve 1.8 ile 2.2 arasnda deerler alr. En dk deer 1.8, en yksek deer ise 2.2 olabilir. Eer k=2.2 olarak belirlenmise yatrmc davrann sr hareketi (hep birliktelik) belirlerken, 1.8 durumunda yatrmclar bireysel hareket etmekte ve toplu bir hareket olmamaktadr. Yani k=1.8 ise hi kimse ne yapacan bilmiyor ve gelecee ilikin fikir yrtemiyor demektir. Piyasadaki her birey kendince rasyonel eyi yapyor anlamna gelmektedir, k parametresi ayn zamanda piyasaya para girii ile de ilgilidir. Piyasaya istikrarl ve yeterli zaman dilimi iinde ciddi bir para girii varsa k deeri ykselecek, aksi halde dk kalacaktr. Bir baka adan bakldnda da k parametresi piyasann arz ve talep dengesi ile de ilgilidir, "h" parametresine gelince; bu parametre ise "dsal temel sapmalarn" bir ls olarak alglanmaldr, "h" parametresi -2.0 ve +2.0 arasnda deerler alr. Eer h=+2.0 ise genel ekonomiye, siyasi gelimelere ve gelecee dnk dier beklentilere ilikin pozitif bir sapma var demektir ve boa (k) trendlerinin balamasna neden olur. Eer h=-2.0 ise piyasada ekonomiye veya siyasi gelimelere ilikin olas en kt beklentiler hakimdir, dolaysyla negatif bir sapmay temsil eder. Hem iyi hem de kt faktrlerin piyasada ksa vadede deitii durumlarda bu parametre sfra yakn deerler alacaktr, "h" parametresi an erisi

74

eklindeki normal dalmn saa yada sola sapmal olmasna neden olmaktadr. Aadaki ekilde (ekil II.E.6-1) daha nce cmlelerle ifade ettiimiz durumlar, "k" ve "h" nin alaca deerlere gre hangi piyasalarn oluaca gsterilmitir. Borsada ok byk kazanlar salam ve uzun bir dnem boyunca endeksten daha yksek getiri salam yatrmclarn ( Peter Lynch, Marty Zweig, Warren Buffet vs.) teknik ve stratejileri dikkatli bir incelemeye tabi tutulduunda, Tonis Vaga'nn gelitirmi olduu bu hipotezle mkemmel bir uyum salad grlmtr. Resim II.4.5-1

BOA PYASASI
Temel gstergelerdeki sapma (h) Bireysel rasyonel hareket Dzenli Boa piyasas(dk risk yksek getiri) Kaotik Piyasa (Yksek risk, dk getiri) Sr hareketi

Random Walk (etkin Pazar) Dk risk, dk getiri

Birlikte hareket etme derecesi (k)

Dzenli Ay Piyasas (Aa sat ile dk risk yksek getiri)

AYI PYASASI
Kaynak; Vaga,T., (1994, s.21)

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

75

MartyZweig 1940'l yllarda yetimi byk buhrann etkilerini yaam bir kiidir. Akamlar byk buhranla ilgili konumalar hafzasnda derin bir etki yaratmtr. Zweig yle diyor; "Ne zaman senet alp satacak olsam, byk yaand sralardaki ay piyasas hi aklmdan kmyor. " buhrann

Zweig buna ramen uzun dnemde borsann getiriinden ok daha yksek getirilen elde etmi ve "Hulbert Financial Digest" tarafndan uzun dnemde en iyi tahminleri yapm ve getiriler salam ok az kiiden biri olarak tarif edilmitir. Zweig yksek getirilen salarken bunu dk riskle yapmay da baarabilmitir. O'nun bu performans, Tonis Vaga'nn gelitirdii DPH ile ok nemli bir uyum salamtr. Zweig gemie dnk getirilerin teknik ve temel analiz kriterlerine gre yapm olduu ok derin bir aratrma sonucu baary u ok nemli iki arta balamtr; * Birincisi; kesinlikle temel gstergelere ve gelimelere (fundamentallere) kar savamayn. rnein bir ekonomide dengeler bozulmu ve ilerin ktye gidecei konusunda bir gr olumaya balyorsa buna kar kmayn. Zararda da olsanz pozisyonunuzu boaltn. rnein 1998 Austosunda Asya krizi patlak verdiinde MKB'de yabanclar satyor ve kriz btn lkeleri etkileyecek eklinde bir gr olumuken, borsann ykselmesi iin yamur duasna kmayn. Aziz Nesin'in "Ah Biz Eekler" hikayesinde, herkes gibi konuabilen bir eein, kurdun kokusunu almasna ramen "bu kurt deildir canm" deyip kendini avutmas, kurdu grmesine ramen "Bu kurt ama, beni srmaz herhalde" gibi bir dnceye kaplmas ve en sonunda kurt gelip srnca da "Aaaa O imi, Aaaa O imi" diyerek korkudan konumay unutmas ve o zamandan beri ancak "Ai, Ai," eklinde konuabilmesine benziyor, temel gstergeler ktye gittii halde bunun bizi etkilemeyeceini dnmek gibi. * kincisi; Piyasann dinamiklerine ve momentumuna kar sava amayn. Yeni balam bir trend (aa yada yukar) ok gl bir piyasa momentumu oluturur ve deien bu artlara kar, yeni

76

artlarla uyumayan stratejiyi devam ettirmek sermayeyi bitirici sonulara yol aabilir. Dikkat edilirse yukarda verilen Zweig'in iki kriterinde ilki DPH'indeki "k" ve ikincisi de "h" parametresidir. Sonu olarak Zweig'in tavsiyesi; "Borsada yatrm yaparken olasllar ile uramanz gerektiini hatrlayn, riskinizi azaltmak iin saduyulu stratejiler gelitirin ve sadece artlar mkemmel bir hal aldnda agresif bir yatrmc olun"*

Zweig,M., "Double Barrel Buy Signal", Barron's, February 11, 1991

78

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

79

III. BLGSAYARDA TEKNK ANALZ

80

III.1. METASTOCK PROGRAMI

Dnyann her yerinde yatrmclarn yllardr kulland stnl tartlmaz gelimi bir teknik analiz programdr. Metastock kullanclarna pek ok deiik zellik sunmaktadr. Kendi formln yaratma, 120den fazla indikatr, gelimi grafik zellikleri, gelimi aratma teknikleri, kendi al-sat sistemini yazma ve test etme programn en temel zellikleridir. Metastockun gerek 32-bit mimari ile yazldndan Microsoft Office ile %100 uyumlu almaktadr. Bu sayede Metastock iinden yaplan analizleri Word, Excel gibi programlarla birlikte kullanma olana vardr. Metastock program, Technical Analysis of Stocks & Commodities dergisi okuyucular tarafndan 1993, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998 yllarnda en iyi analiz program seilmitir.

82

III.2. METASTOCK PROGRAMINA GR

Teknik analistlerin kullanmakta olduu birok teknik analiz bilgisayar program mevcut bulunmaktadr. nternet araclyla bu bilgisayar programlar hakkndaki yorumlar ve puanlamalar incelendiinde Equis International tarafndan gelitirilmi olan Metastock programnn analistler tarafndan en yksek puan alan bilgisayar program arasnda yer aldn gryoruz. u an Trkiyede analistlerin kullanmakta olduu en yaygn programn Metastock olduunu dnerek kitabmzn bu blmnde sizlere bu programn kullanlna ilikin bilinmesi gereken ynlerini vermek istiyorum. Bilgisayarda ilk defa teknik analize balyorsanz bu blm ayrntl bir ekilde okumanz tavsiye ederim.

III.2.1. Metastock Programnn Bilgisayara Kurulmas

Bu program 3,5 inchlik disket yada CD-Rom ortamnda satn almanz mmkn olabilmektedir. Aada her iki durumda da bilgisayara nasl ykleme yaplaca anlatlmtr. 1 numaral disketi bilgisayarnzn disket srcsne yerletiriniz. Daha sonra Windows 95in Balat (Start) komutunu fare ile tklaynz (aada ekli verilen ikon genellikle bilgisayar ekrannzn sol alt kesinde yer almaktadr). Resim III.2.1-1

Yukardaki ikonu tklattktan sonra karnza aadaki resimde verilen men grubu gelecektir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

83

Resim III.2.1-2

Bu menden altr (Start up) tklaynz ve karnza aadaki resimde verilen pencere alacaktr. Resim III.2.1-3

Yukardaki pencerenin A kutusunun iine A:\setup.exe yazp klavyenin zerindeki ENTER tuuna basnz veya pencere zerinde etkin hale gelen TAMAM tuunu fare ile tklaynz. Eer program CD-Rom zerinde satn alm ve CD srcnz zerinden kuracaksanz nce CD srcye CD-Romu yerletiriniz. Yukardaki pencere ekrannza geldiinde A kutusunun iine D:\setup.exe yazp klavyenin zerindeki ENTER tuuna basnz veya pencere zerinde etkin hale gelen TAMAM tuunu fare ile tklaynz.

84

Bu aamadan itibaren program kurulmaya balayacaktr. Kurulum srasnda size hangi dizine kurulmas gerektii gibi sorular sorulacaktr. Bu aamalarda srekli olarak leri (Next) tuunu fare ile tklatarak ilerleyiniz. Program kurulumu bittiinde ekrana Metastock Program Baarl Bir ekilde Kuruldu anlamnda bir mesaj gelecektir. Gnmzde artk disket ve CD kurulumlarnda neredeyse her ey otomatie balanmtr. CD zerinde program satn almsanz, direkt olarak CDnizi bilgisayarnza taktnzda kurulum balayacaktr. Fakat Windows ayarlarndan otomatik balatma seeneinin seilmi olmas gerekmektedir. Bilgisayarnz yeniden balattnzda Programlar mensnn altnda EQUIS International isimli bir program grubu alm olacaktr. Bu program grubu iinde yer alan Metastock For Windows yazsnn zerini tklattnzda program almaya balayacaktr.

III.2.2. Grafiklerin Almas ve Grafik Ayarlar

Metastock programn altrdktan sonra aadaki resimde rilmi olan ekran grnts karnza gelecektir. ekilde daire iinde gsterilen ikonu fare ile tklattnzda Metastock 5.1 versiyonunu kullananlar Resim III.2.2-2'de verilen ekran ile karlarken ve Metastock 6.0, 7.0 ve 7.03 versiyonlar Resim III.2.2-3'da verilen ekran ile karlaacaklardr. Metastock 8.0 kullananlar Resim III.2.2-4de verilen ekrana benzer bir ekran ile karlaacaklardr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

85

Resim III.2.2-1

Resim III.2.2-2: Metastock 5.1 Versiyonunda Dosya Ama Penceresi

86

Resim III.2.2-3 Metastock 6.0, 7.0 ve 7.03 dosya ama penceresi

Resim III.2.2-4

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

87

Yukarda verilmi olan pencere grnts zerinde (Resim III.2.2-2, Resim III.2.2-3 ve Resim III.2.2-4) baz blmler daire iine alnm ve A, B, C, D ve E olarak etiketlenmitir. A ile etiketlenmi daire iinde grafiini amak istediimiz senet belirlenmitir. Buradaki rnekte AdanaA hissesi seilmi bulunmaktadr. Resim III.2.2-4'de ise herhangi bir hisse seilmemitir. Hangi senedin grafiini amak istiyorsanz o hissenin ismini fare ile tklaynz. Yukardaki resimde grlebilen en son hisse ismi Anadolu Gdadr. Daha aada listelenmi bulunan hisseleri semek iin ise E harfi ile gsterilen daire iindeki ok iaretinin zeri tklatlarak listede aa doru kaydrma yaplabilir (Metastock 6.0 versiyonunda ise D ve E tular ile saa ve sola kaydrma yapmak mmkndr). Kaydrma ilemini yaptktan sonra tekrar yukardaki senetleri listeye getirmek iin ise D harfi ile belirtilen dair iindeki ok iareti tklatlarak bu amaca ulalabilir. stediiniz senede ulamann bir baka yolu da udur; herhangi bir hisse zeri tklatldktan sonra rnein Kartonsann grafiini amak iin klavyenizin zerindeki K tuuna basarak K harfi ile balayan ilk hisseye ulamak mmkndr. Daha sonra klavyenizin zerindeki aa ve yukar ok tularn kullanarak aa ve yukar ynde hareket ederek istediiniz senedi seebilir sonra da OK tuunu tklatarak grafii aabilirsiniz. B harfi ile gsterilen daire iinde ise senetlere ait datann bulunduu dizin gsterilmektedir. Dolaysyla yukarda verilmi olan rnekte veriler C:\ olarak belirtilen hard diskin altndaki yfinnet isimli dizinin altndaki Tek1 dizininin iinde bulunmaktadr. Resim III.2.2-4'de ise TEKD1 dizini altndaki hisseler grlmektedir. Metastock 6.0 versiyonunda ise sadece verilerin bulunduu Tek1 dizini bulunmaktadr. Tek1 yazan kutunun sandaki ok tuu tklatldnda Eer Resim II 4de verilen dosya ama ikonu tklatldnda karnza gelen pencerede hibir hissenin ismi yer almyorsa ve ilgili pencerenin ii bo ise, programn arad verileri belirlenen dizinde bulamadn anlarz. Bu durumda veriler hangi dizinde yer alyorsa o dizine gei yaplmaldr. Bir dizinden dier bir

88

dizine nasl gei yaplaca ise piyasadaki Windows kitaplarnda yer almaktadr. C ile gsterilen daire iinde aadaki resim karnza gelecektir. Options tuu tklatldnda

Resim III.2.2-5

Bu pencerede dikkat edilirse Load kelimesiyle balayan dme tklatlm durumdadr. Bu ilk seenek seilmi ise amak istediiniz senedin son 2000 gn grafie yklenecek ve son 100 gn ekranda grnecektir. Fakat son 2000 gn yklendii iin siz ileri ve geri butonunu (oklarn) kullanarak senedin gemi verilerini ekranda grebileceksiniz. Eer senet 320 gn nce halka arz edilmi ise bu durumda 320 gnn tamam grafie yklenecek ve son 100 gn ekranda grnecektir. Eer amak istediiniz senedin en son 500 gnnn ekrana yklenmesini ve son 250 gn ekranda grmek istiyorsanz bu durumda 2000 yazan kutuya 500 ve 100 yazan kutuya da 250 yazmanz gerekiyor (Ekrannzda son 250 gnn fiyat hareketlerini grebilirken geriye doru fiyat hareketlerini nasl grebileceiniz biraz sonra anlatlacaktr). Yukardaki pencerede Prompt for dates when chart is opened seenei seilir ve OK tuu tklatlrsa ve ilgili bir senedi amak istediinizde karnza aadaki pencere gelecektir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

89

Resim III.2.2-6

Bu resimdeki Last kutusunun iindeki 439 rakam senede ait 439 gnlk veri olduunu ve son 439 gnn ekrana ykleneceini, bunun tamamnn da ekranda grneceini belirtir. Eer siz buraya 200 yazarsanz bu durumda senede ait son 200 gnlk fiyat hareketi ekrana gelecektir. Tarih yazan kutulara grmeyi istediiniz ilk ve son tarihleri girerseniz senedin bu tarihler arasndaki fiyat grafiini aabilirsiniz. Anadolu Gdaya ait fiyat grafiini atmzda ekran aadaki ekilde olacaktr.

90

Resim III.2.2-7

Bu resmin sa alt kesinde daire iine alnm ikonlarn imdi ne anlama geldiini birer birer aklayalm. Bu ikonlarn bytlm ekli Resim II 10da gsterilmektedir. Resim III.2.2-8

1 Nolu ikon: Bir senedin grafiini atnzda fiyat hareketlerinin tm ekranda grlebilmelidir. Baz durumlarda fiyat hareketlerinin tm ekrana smayabilir ve aadaki resimde gsterildii ekilde olabilir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

91

Resim III.2.2-9

Byle durumlarda 1 nolu ikon tklatlarak fiyatlarn ekranda en optimal ekilde grnmesi salanr ki; bu ikonun tklatlmas sonucu ekranmza yansyacak grnt Resim II 12de gsterildii ekildedir. Resim III.2.2-10

92

2 Nolu kon: Bu ikon tklatldnda senede ait fiyat hareketlerinin tm ekrana sacak ve ilk tarihten son tarihe kadar btn fiyat hareketleri ekranda grlebilecektir (Eer senede ait 1000 gnlk veri varken yukarda anlatld ekilde siz senedin sadece son 300 gnn amsanz, bu durumda sadece son 300 gn ekrana gelecektir.)

3 ve 4 Nolu konlar: Ekranda fiyat hareketlerinin sadece belli bir blm zoom yaplmken veya grnrken 3 nolu ikon tklatldnda daha fazla sayda periyot ekrana sacaktr. rnein fiyatlarn son 100 gnn ekranda grebilirken 3 nolu ikonu tklatrsanz daha fazla sayda rnein 120 gnlk fiyat hareketi ekranda grlebilecektir. 4 nolu ikon ise 3 nolu ikonun yaptnn tersini yapmaktadr. Fiyat hareketlerini daha yakndan ve net grebilmek iin bu ikonu tklatnz.

5 ve 6 Nolu konlar : 5 nolu ikon tklatldnda senet listesinde ekrannzda alm olan senetten nce hangi senet varsa o senede ait grafik otomatik olarak alacaktr. 6 nolu ikon tklatldnda ise ekranmzdaki senetten sonra srada hangi senet varsa o senede ait fiyat grafii alacaktr ve bir nceki grafik zerinde yaplm olan almalar yeni alan grafik zerinde de ayn ekilde yer alacaktr. Yani bir nceki grafikte eer 45 gnlk hareketli ortalamay izdirmiseniz yeni alan senet zerinde de 45 gnlk hareketli

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

93

ortalama izilmi olarak karnza gelecektir ve bir nceki senediniz otomatik olarak kapanacaktr.

7 Nolu kon: Yeni bir hisseyi amak istediinizde bu ikonu tklatnz. Hisseler liste halinde karnza gelecektir. Bu listeden istediiniz hisseyi seip OK tuuna bastnzda ilgili senet ekrana gelecektir. Yukarda bir hisseye ait grafiin nasl alaca anlatlmt. Buradaki fark ise; bu yntemle yeni bir senedi atnzda ekrannzda halihazrda var olan senet grafii otomatik olarak kapanacaktr. Yeni alan senet zerinde daha nceki senet zerinde yapm olduunuz almalarn tm yer alacaktr. Metastock 6.0 versiyonunu kullananlar iin ise yukarda anlatlan ikonlara ek olarak, ekrandaki grafiin alt ksmnda Resim II 13da verilen ikonlar da mevcut olacaktr. Resim III.2.2-11

Resimde A ile gsterilen ember iinde yer alan kutunun yanndaki ok iareti tklatlarak grafik zerinde seilmi bir nesnenin izgi tipi belirlenebilir. rnein bir trend izgisi izdiniz ve dier trend izgisi ile kartrmamak iin bu izgiyi kesikli izgiler haline dntrmek istiyorsunuz. Bu durumda nce fare ile trend izgisinin zerini tklaynz. izginin her iki ucunda kk kare iaretleri oluacaktr. Daha sonra A ile gsterilen ember iindeki kutunun sandaki ok iaretini tklaynz, karnza seenekler gelecektir. Bu seeneklerden istediiniz birinin zerini tkladnzda (rnein kesikli izgi) semi olduunuz trend izgisi de kesikli izgiye dnecektir.

94

B harfi ile ember iine alnm kutuda ise izgi kalnlklarn arttrp azaltabilirsiniz. Semi olduunuz bir objenin (rnein trend izgisinin) izgi kalnln buradan ayarlayabilirsiniz. C harfi ile ember iine alnm blmde ise renkler mevcut olup, grafik zerinde semi olduunuz bir objenin rengini buradan deitirebilirsiniz. nce rengini deitirmek istediiniz eyin zerini tklaynz ve sonra da istediiniz rengin zerini tklaynz. Bylece semi olduunuz nesne, rnein trend izgisi istediiniz renge dnecektir. D harfi ile ember iine alnm ikonu tklattnzda, haftalk, 15 gnlk, aylk, aylk veya yllk periyotlar halinde senet grafiini incelemeniz mmkn olacaktr. Bu ikon tklatldnda aadaki liste ekrannza gelecektir. Buradaki ngilizce kelimelerin karlklar aada Trke olarak verilmitir. Daily Weekly Monthly Quarterly Yearly Other Gnlk Haftalk Aylk 3 aylk Yllk Dier

III.2.3. Grafik Trleri ve Fiyat Grafik Tipinin Deitirilmesi

Bir senede ait grafik aldnda, default (varsaylan) grafik tr ekrana gelecektir. Metastock programnda varsaylan grafik tr ise bar grafiktir. Aada verilmi olan resimde (Resim III.2.3-1), senet grafiinin karmza bar grafik olarak geldiini varsayalm ve bu grafik trn nasl dier grafik ekillerine dntrebileceimizi grelim.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

95

Resim III.2.3-1

Grafik tipini deitirmek iin nce fareyi fiyatlarn zerine getiriniz. Bu durumda farenin sa tuunu fare, fiyat grafiinin zerindeyken tklaynz. Karnza ortada gsterilen pencere gelecektir. Bu pencere zerindeki ilk komut olan Properties yazsnn zerini tklaynz (Properties yazsndan nce ise senet kodu ve senet ismi yer almaktadr). Karnza aada verilen pencere gelecektir. Yada senet fiyatlarnn zerinde farenin sol tuu ile ift tklama yaparsanz yine ayn pencere karnza otomatik olarak gelir.

96

Resim III.2.3-2

Grafik tipinin nasl deitirileceine gemeden nce B ve C ile gsterilen daire iindeki ok tularnn ne ie yaradn aklayalm. Up ve Down kutularnn yanndaki ok tularna baslarak (B ile gsterilen daire) fiyatlarn yukar (up) ve aa (Down) gittii durumlarn hangi renkle gsterilecei seilir. Weight kutusunun yanndaki C dairesi iindeki ok tklatlarak grafik izgilerinin kalnl azaltlabilir ve arttrlabilir. Price Styles yazsnn altndaki kutuda Bars (High, Low, close) yazmaktadr. Resimde A ile gsterilen daire iine alnm olan ok tuu tklatldnda ekrana grafik trlerinin bir listesi gelecektir. Bu listeye ilikin resim aada verilmitir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

97

Resim III.2.3-3

Bu listede yer alan grafik trleri, nasl izildikleri ve yorumlanmalar hakknda kitabnzn Grafiksel Sunum ve Analiz blmnde (sayfa 184) ayrntl bilgi verilmitir. Bu listeden istediiniz grafik trnn zerini farenin sol tuu ile tklayp OK tuunu tklattnzda istenilen grafik trne ilikin baz parametreler size sorulacaktr ve bunlara cevap verildikten sonra da fiyatlar istenilen grafik tr ile gsterilecektir. Varsayalm ki yukardaki listeden daire iinde gsterilen candlesticks seeneini setik ve OK tuunu tklattk. Bu durumda Resim III.2.3-1de gsterilen bar tipi grafik, aadaki resimde gsterildii gibi mum grafikleri (candlesticks) eklinde grnecektir.

98

Resim III.2.3-4

Verilen listeden eer Line (izgi) grafik tipi seilmi olsayd senedin fiyat grafii aada gsterildii ekilde olacakt.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

99

Resim III.2.3-5

III.2.4. Metastock Programnda Temel konlarn Kullanmlar ve Anlamlar

a. Temel konlar

Metastock programn atnzda grafiin st ksmnda yer alan ikonlarn ksaca ne i yaptn aklayalm.

100

Resim III.2.4-1

1. Ekrannzda halihazrda ak olan senet grafiinden bir tane daha amak istediiniz takdirde bu ikonu kullannz. Ayn senetten ayn anda iki ayr grafik amann temel mant ise yle aklanabilir; Bazen bir grafik zerinde yaplm almalar olduka karmak bir hal almaktadr. rnein Fibonnacci Retracement, yay ve fan izgileri, hareketli ortalamalar, Bollinger bantlar ve bunun gibi baka gstergeler ayn grafik zerinde izdirildiinde yorumlama glemektedir. Bunun yerine ayn senede ait iki ayr grafik penceresi alarak rnein Fibonnacci almalar bir pencerede yaplrken, Bollinger bantlar ve hareketli ortalama almalar dier pencerede yaplabilir. 2. Bu ikonun fonksiyonu daha nce anlatlmt. Bu ikon Senet A ikonu olarak adlandrlabilir. 3. Kaydetme konu olarak adlandrabiliriz. Bir senet grafii zerinde yapm olduunuz almalarn ylece kalmas ve senedi bir dahaki anzda daha nceki almalar grmek isterseniz bu ikonu tklatnz, zellikle cereyan kesilme durumlarnda yapm olduunuz almalar silinecektir. Bunu nlemek amacyla 10-15 dakikada bir bu ikonu tklatabilirsiniz. Normal artlar altnda senet grafiini kapatrken de yapm olduunuz almalar otomatik olarak kaydedilecektir. 4. Yazdrma konu tklatldnda karnza yazdrma penceresi gelecektir. Bu ikon yardmyla o ana kadar am olduunuz tm senet grafiklerini veya sadece ekrannzda

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

101

grnen senet grafiini yazcdan yazdrabilirsiniz. Yazdrma penceresi aadaki resimde gsterilmektedir. Resim III.2.4-2

Bu resimde A harfi ile daire iine alnm ok iareti tklatldnda karnza iki ayr seenek gelecektir. Bunlar Active Chart ve All open charts seenekleridir. Eer Active Chart seenei seilmi ise sadece ekrannzda grnen senet grafii yazdrlacaktr. All open charts seenei seilmi ise o ana kadar am olduunuz tm senet grafikleri srasyla yazdrlacaktr. B harfi ile gsterilen daire iindeki ok tuu tklatldnda iki seenek karnza gelecektir. Bunlar Graphics ve Text seenekleridir. Graphics seenei tklatldnda yazc ekrannzdaki grafii yazacaktr. Eer Text seenei tklatlrsa yazcdan ilgili senede ait en yksek, en dk, kapan fiyatlar ve ilem hacimleri rakamsal deerler olarak tarih srasna gre yazdrlacaktr. Text seenei tklatldnda resimde C ile gsterilen daire iindeki kutulara hangi tarihler aras verilerin yazdrlmas isteniyorsa o tarihlerin girilmesi gerekir.

102

5. Makas : Ekrandaki bir senet grafii zerindeki herhangi bir objenin zeri (trend izgisi, hareketli ortalama, fibonacci izgileri vs.) tklatldnda bu objeler zerinde kk kare iaretleri oluur ki buna ilgili objenin seilmesi ad verilir. Bir obje seildiinde makas ikonu tklatlrsa, seilmi obje silinecektir. Bu ikonu tklatmak yerine bir objeyi setikten sonra klavyenizin zerindeki delete tuuna basarsanz seilmi obje yine silinecektir. 6. Kopyala : alm olan bir senet grafii zerindeki herhangi bir obje (trend izgisi, hareketli ortalama, Fibonnaci izgileri, text kutular vs.) tklatldnda bu objeler zerinde kk kare iaretleri oluur ki buna ilgili objenin seilmesi ad verilir. Bir obje seildiinde kopyala ikonu tklatlrsa, seilmi obje bilgisayarn hafzasna kopyalanacaktr., Hafzaya kopyalanm olan obje daha sonra ayn veya bir baka grafik zerinde 7. kon olan yaptr ikonu tklatlarak grafik zerine yaptrlabilir. 7. Yaptr : Daha nce hafzaya kopyalanm bir objeyi ekranda ak olan grafiin zerine yaptrr yada bir baka deyile bir kopyasn da ak olan grafiin zerine koyar. 8. Data : Bu ikon tklatldnda aadaki resimde gsterildii ekilde bir veri penceresi alr. Farenin ucu o srada ekrandaki grafiin neresini iaret ediyorsa, iaret ettii yere ait tarih, kapan, en yksek, en dk fiyatlar, ilem hacmi vs. gibi bilgiler veri penceresi iinde grnr. Fareyi grafik zerinde gezdirdiiniz takdirde farenin iaret ettii yere bal olarak veri penceresi iindeki rakamlar deiecektir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

103

Resim III.2.4-3

Zoom-Bytme Grafik zerinde belirli bir fiyat araln daha yakndan ve net grmek istediiniz takdirde, nce bu ikonu tklatnz. Resim III.2.2-4de verildii ekilde grafiin kare iine alnm ksmn bytmek istediinizi varsayalm. Bu durumda siyah iri noktann olduu yerde farenin sol tuunu tklaynz ve parmanz kaldrmadan fareyi saa ve aa doru srkleyiniz. Bu resimde gsterildii ekilde bir kare oluacaktr. Bytmek istediiniz alan bylece belirledikten sonra fareyi braknz ve belirlediiniz blge tm ekran kaplayacaktr (Resim III.2.2-5).

104

Resim III.2.4-4
AGIDA E (2,450.00, 2,330.00, 2,340.00, -80.0000)

3000 2500 2000 1500 1000 500 0 20000 10000

x100000

1996

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Resim III.2.4-5
AGIDA E (2,450.00, 2,330.00, 2,340.00, -80.0000) 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 250 200

20000 10000
x100000

ember

1999 February

April

May

June

July

August

October No

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

105

b.

Downloader

Downloader : Bu ikon tklatldnda Metastock altnda downloader adnda bir baka program almaya balayacaktr. Bu programn zellii ise senetlere ait verilerde bir yanllk olduu durumlarda veya blnmeler, veri gnderen irket tarafndan doru gnderilmediinde gerekli mdahalenin yaplmasn salamasdr. Burada sizlere downloader ikonunu tklattnzda ekrannza ne tr bir program penceresi geleceini ve blnmeleri elle nasl yapacanz anlatacam. Downloader program almaya baladnda aadaki resimde verilen ekran alacaktr. Resim III.2.4-6

Bu pencerede henz alm bir senet yoktur. Dolaysyla bir dzeltme yapabilmek iin ncelikle zerinde dzeltme yapmak istediiniz senedi amanz gerekiyor. Bunun iin resimde ok iareti ile gsterilen ikonun zerini tklatnz ve istediiniz bir senede ait verileri anz. rnein Anadolu Gdaya ait veri dosyasn aalm. Bunu yaptnzda ekrannz Resim III.2.4-7de gsterildii ekilde olacaktr.

106

Resim III.2.4-7

Bu pencereden de aka grld zere bu hisse iin 357 gne ait veri mevcuttur. Date yazan kolonda tarihleri, High yazan kolonda ilgili tarihe ait en yksek fiyat, Low yazan kolonda ilgili tarihe ait en dk fiyat, close yazan kolonda ilgili tarihteki kapan fiyatlarn ve volume yazan kolonda da ilgili tarihteki ilem hacmini grmektesiniz. Bu pencerenin sa tarafndaki kaydrma oklarn kullanarak nceki ve sonraki tarihleri grmek mmkndr. Dzeltme yapmak istediiniz hcrenin zerini fare ile ift tklatarak ilgili hcre iindeki rakam deitirebilirsiniz. Daha sonra men zerindeki File yazsnn zerini tklatarak alan yeni menden close yazsn tklattnzda bir mesaj kutusu ekrana gelecek ve size deiiklikleri kaydetmek isteyip istemediinizi soracaktr. Bu mesaj penceresi zerinde yes tuuna basarak yaptnz deiiklikleri kaydediniz. Senette blnmelerin yaplmas; men zerindeki adjust yazsnn zerini tklaynz ve alan menden de split yazsnn

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

107

zerini tklaynz. Ekrannza Resim III.2.4-8de verilmi olan pencere gelecektir. Resim III.2.4-8

Bu resimdeki last date kutusunua blnmenin geerli olduu tarihten bir gn nceki tarihi yaznz. Ratio yazsnn karsndaki ilk kutuya senet kaa blnyorsa bunu yazn. rnein senet bire bedelsiz veriyorsa bu kutuya 3, bire drt bedelsiz veriyorsa bu kutuya 4 yaznz. Bedelsiz blnme durumlarnda ilem kolay iken, bedelli ve bedelsiz blnme birlikte sz konusuysa aadaki forml kullanarak ilk kutuya yazacanz rakam bulabilirsiniz.

Oran =

HF * (1 + b + s) HF + b *1000

Burada ; HF B S : Hisse fiyat : Bedelli oran : Bedelsiz oran

108

rnek Olay 1: Varsayalm ki bir hissenin u anki fiyat 6000 TL olsun. Bu hisse ise %60 (0.60) bedelli ve %240 (2.40) bedelsiz veriyor olsun. Bu durumda; HF B S : 6000 : 0.60 : 2.40

Oran =

6000 * (1 + 0.60 + 2.40) 6000 * 4 24000 = = = 3.636 6000 + 0.60 *1000 6000 + 600 6600

eklinde bulunacaktr. Dolaysyla yukarda verilmi olan resimdeki ratio kutusunun ilkine 3.636 rakam yazlacaktr ve ikinci kutudaki 1 rakam ise ylece kalacaktr. rnek Olay 2: Bu rneimizde de sadece bedelli blnme olsun. Bedelsiz blnme olmadn varsayacaz. Senedin fiyat 8000 TL, bedelli blnme oran %115 olsun. Bu durumda; HF B S : 8000 : 1.15 : 0.00

Oran =

8000 * (1 + 1.15 + 0) 8000 * 2.15 17200 = = = 1.8798 8000 + 1.15 *1000 8000 + 1150 9150

Burada oran 1.8798 olarak bulunduu iin ilk kutuya bu rakam yazp OK tuunun zerini tklattnzda blnme tamamlanacaktr. Fakat nemle vurgulamak istiyorum ki; verileri elektronik olarak gnderen irketler blnmeleri yaptktan sonra gndermektedirler. Bu yzden Metastock programnn bu zelliini eer blnme yaplmas unutulmusa kullannz ve gerekli dzeltmeleri yapnz.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

109

III.2.5. Metastock'un Sorgulama Yaps

a. Indicator Builder Yeni Gsterge Oluturmak

Indicator Builder Bu ikonu kullanarak kendinizin gelitirmi olduu formlleri ve ilikileri gsterge haline dntrebilirsiniz. rnein stokastik, RSI gibi gstergeler forml yazlarak oluturulmu ve grafik haline dntrlm gstergelerdir. Sizin de kendinize ait bir formlnz var ve bunu grafiksel bir gsterge haline dntrmek istiyorsanz bu ikonu tklatnz. Ekrana aadaki resim gelecektir. Resim III.2.5-1

Bu resimde oluturulmu olan gstergeler liste halinde verilmitir. Herhangi bir gstergenin formlnde deiiklik yapmak istiyorsanz Edit tuunu tklaynz ve daha nce yazlm forml deitiriniz. Aada yeni bir forml yazmaya ilikin kurallar anlatacaz buradaki kurallar forml deitirirken de kullanabilirsiniz. imdi bir rnek olay yardmyla, yeni bir formln nasl yazldn ve gsterge olarak nasl gsterildiini aklayalm.

110

Varsayalm ki yaptmz teknik analizler srasnda yle bir iliki tespit ettik. Son gnk kapan fiyat, son 10 gnlk gn ii en yksek fiyatlarn ortalamasndan daha yksek olduu takdirde fiyatlar artmaya devam ediyor. Bu durumda senet fiyatnn grafiine bakarak son gnk kapan fiyatnn son 10 gn iinde, gn ii en yksek fiyatlarn ortalamasndan daha yksek olup olmadn tek tek incelemek zor olacaktr. Fakat bir gsterge oluturarak grafiini atmz senette byle bir durum olup olmadn daha rahat grebiliriz. Bu ilikiyi bir gsterge olarak belirlemeden nce bulduumuz ilikinin formln matematiksel olarak belirlememiz gerekiyor. Bugnk kapan fiyatndan, son 10 gn iinde gn ii en yksek fiyatlarn ortalamasn kartalm. Bulduumuz rakam eer sfrdan kkse, son gnk kapan fiyatnn henz son 10 gn iinde, gn ii en yksek fiyatlarn zerine kmadn anlarz. Fakat aradaki fark sfrdan bykse beklediimiz durum gereklemitir. Dolaysyla gelitireceimiz gsterge sfrn zerine kt zaman AL sinyali gelmi olacaktr. Sonu olarak, yazacamz forml Metastock program mantna gre aadaki ekilde olmaldr.

Kapan HO (En yksek fiyat) (10)

Burada HO, hareketli ortalamay ve parantezin sonundaki 10 deeri de 10 gnlk HOy gstermektedir. imdi bu forml yazmak zere Resimdeki New tuunu tklamak gerekiyor. Ekranda Resim III.2.5-3 grnecektir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

111

Resim III.2.5-2

A harfi ile gsterilmi olan ember iine otomatik olarak New Indicator yazs gelecektir. Bu kutuya gstergenin isminin ne olmasn istiyorsanz o ismi yaznz. Varsayalm ki gstergenin ismi KEY olsun. B harfi ile gsterilmi ember iindeki kutunun tklatlmas bu yeni gstergenin KEY ad ile gstergeler listesine ekleneceini gsterir. Formula yazan kutunun iini tkladmzda ve forml yazdmzda karmza Resim III.2.5-3deki ekran gelecektir.

112

Resim III.2.5-3

Bu resimde forml C-(Mov(H, 10, S)) olarak yazlmtr. Burada Metastock program kurallarna gre C harfi kapan deerini gstermektedir. Mov , parantez iindeki deerlerin hareketli ortalamasnn alnacan belirler. H, gn ii en yksek fiyat gsterir. 10 deeri 10 gnlk hareketli ortalamann alnacan belirtir ve S deeri de alnacak hareketli ortalamann basit hareketli ortalama olduunu belirlemektedir (Kitabnzn Metastock forml dili blmnde bu konuda ayrntl bilgi verilmitir. Ayrca hareketli ortalamalar eitlerini de hareketli ortalamalar blmnde bulabilirsiniz). OK tuu tklatldnda karmza tekrar bir nceki resimdeki ekran gelecektir ve aradaki fark ise KEY gstergesinin de listeye eklenmi olmasdr. Bu pencere zerindeki close tuu tklatldnda aada gsterildii ekilde yeni gelitirmi olduumuz KEY gstergesi de gstergeler listesine eklenmitir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

113

Resim III.2.5-4

Blmnde anlatld ekilde KEY gstergesini senet grafiinin st blmnde izdirebilir ve gstergenin sfr yukar doru kestii yerlerden al yapldnda fiyatn ykselip ykselmediini grebilirsiniz. imdi bu olaya ilikin olarak aada vermi olduumuz rnei inceleyiniz. Resim III.2.5-5

Bu grafikte KEY gstergesi izdirilmitir Bu gstergenin 0 izgisini yukar doru kestii yerlere dikey izgi izdirilmitir. Dikkat edilirse A,B, ve C ile gsterilen izgilerden sonra fiyatlar artmaya devam etmitir. C noktasndan sonraki art ok az bir oranda olmutur. Bunun yannda D noktasndan sonra ise fiyatlar dm ve uzun bir sre (1 ay) eski fiyatna gelememitir.

114

Bu gstergeyi ylesine gelitirdik. Yani kafamzda kurduumuz bir al-sat stratejisini eriler haline dntrdk. Yukardaki grafikte de birka rnek noktada nasl performans gsterdiine baktk. Eer bu gstergeyi alm-satmlarmzda kullansaydk nasl bir sonu verirdi. Yani bu gstergeyi sorgulasaydk sorgulama sonular ne olurdu. Bu soruya system tester blmnde KEY gstergesini sorgulayarak cevap vereceiz.

b.

System Tester Test Edici

System tester, yada bir baka deyile test edici, gelitirmi olduunuz mekanik alm satm kurallarnn uygulamaya konulduunda ne tr bir sonu saladn vermektedir. unu merak ediyor olabilirsiniz; stokastik gstergesi 30un altna dtnde alm yapsanz ve 70in zerine ktnda da satm yapsanz acaba incelemekte olduunuz senet size ne kadar srede % ka getiri salayacakt? Bir baka soru da u ekilde sorulabilir. Kitabnzn yeni gsterge oluturmaya ilikin indicator builder blmnde gelitirmi olduumuz KEY gstergesi 0n zerine ktnda alm yapsak ve %10 prim yaptnda da satsak acaba belirli bir srede %ka getiri salayacaktk. Bu ekilde sorular oaltlabilir. MACD gstergesi sinyal izgisini yukar kestiinde alm yapp, aa kestiinde de satm yapmak; RSI gstergesi kendi 10 gnlk hareketli ortalamasn yukar kestiinde alm yapp, aa kestiinde satm yapmak v.s gibi sorular sonucunda belirli bir dnemde belirli bir senette ne kadar kar veya zararmz olacakt. imdi rnek bir olay sunarak konunun daha iyi anlalmasn salayalm. Gelitirmi olduumuz KEY gstergesine gre alm satm yapsaydk sonu ne kacakt sorusunu cevaplayalm. ncelikle szel olarak problemi ortaya koymal ve daha sonra bunu formle dkmeliyiz. KEY gstergesinin temel olarak syledii ey; eer son gnk kapan fiyat, son 10 gn itibariyle gn ii en yksek fyatlarn basit hareketli ortalamasndan yksek ise alm yaplmaldr. Peki sat

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

115

yapmak iin ne tr bir taktik izleyeceiz? Sat iin basite yle syleyelim; eer fiyatlar aldmz fiyatn %10 zerine karsa satalm, ya da senedi aldktan sonra fiyat ykselir fakat %10luk bir art olmaz ama fiyat tekrar aldmz seviyelere geri gelirse bu seviyede sat yapalm. imdi srasyla bu aamalarn bilgisayar programnda nasl yaplacan anlatalm. nce istediiniz bir senedin grafiini anz ve System tester ikonunu tklaynz. Karnza aadaki resimdeki ekran gelecektir. Resim III.2.5-6

Bu ekran zerinde New tuunu tklaynz. Aada verilen resim ekrana gelecektir.

116

Resim III.2.5-7

Bu resimde Name kutusu iinde new system yazmaktadr. Bu yazy istediiniz ekilde deitirebilirsiniz. rnein gelitireceimiz system testerin adn KEYa Gre Al-SAT olarak belirleyelim. Bunu yapmak iin nce ilgili kutunun iini fare ile tklaynz ve new system yazsn silip yerine belirlediimiz bal yaznz. Notes kutusunun iine bu system testerin ne i yaptn ksaca aklayan hatrlatc bir cmle yazabilir veya istemezseniz bo brakabilirsiniz. Resimde Rules yazan ksmda drt ana blge grnmektedir. Bunlar; Enter long, Close long, Enter short ve Close short blgeleridir. Enter long yazan blgenin dmesi dikkat edilirse tklanm durumdadr. Bu aamada alttaki kutunun ii tklatlp buraya KEY gstergesi 0 seviyesinin zerine ktnda alm karar verecek matematiksel forml yazlmaldr. close long blgesine ise sat yaplrken uygulanacak olan mekanik kuraln matematiksel forml, metastock mant ile yazlmaldr. enter short ve close short blgeleri aa satla ilgili olduu iin imdilik burada deinmiyoruz. Yukarda anlattklarmz ieren pencere aadaki ekilde olmaldr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

117

Resim III.2.5-8

Burada name kutusunun iine bu sistemin ad, notes kutusunun iine hangi kurala gre al-sat yapt ve enter long kutusunun iine de hangi durum gerekletiinde alma gemesi gerektii metastock mantyla matematiksel bir forml, When(Cross(Fml(KEY),0)), eklinde yazlmtr. when komutu senet alm satm forml yazlmadan nce yazlmal ve ardndan parantez almaldr. cross un Trkesi kesime anlamndadr ve bu komut KEY gstergesinin 0 izgisini yukar kestii anda alm yaplmas gerektiini gstermektedir. Cross komutundan sonra parantez almal ve parantez iinde de birbirini kesecei dnlen iki deiken verilmelidir. Burada ilk deiken fml(KEY) deikeni ve ikinci deiken 0 deikenidir. Fml komutu ise kendisinden sonra gelen parantez iindeki gstergenin, bizim tarafmzdan gelitirilmi bir gsterge olduunu vurgulamaktadr. Bir baka deyile herhangi bir alm-satm kural yazarken kendi gelitirmi olduumuz bir gstergeyi kullanacaksak bu gstergeden nce fml yazp ardndan parantez ap gelitirmi olduumuz gstergenin ismini trnak iareti iinde vermeliyiz ve parantezi kapatmalyz. 0 deeri ise daha nce

118

belirttiimiz zere ikinci deerdir. Dolaysyla KEY gstergesi 0 izgisini yukar kestiinde bu system alm yapacaktr. Eer formlmz, When(Cross(0,Fml(KEY))) eklinde olsayd KEY gstergesi sfr izgisinin altna dt anda alm yaplacakt. Daha da genelletirecek olursak; cross(A,B) eklindeki bir formle gre A deeri B deerinden yksek bir deere ktnda alm yaplrken; cross(B,A) eklindeki bir formlde B deeri A deerinin zerine ktnda veya A deeri B deerinin altna dtnde alm yaplr. u ana kadar alma ilikin matematiksel kural yazdk. Peki sat ne zaman yapacaz? close long kutusunun iine sata ilikin bir forml yazmal myz? Bu soruya cevabmz hayr eklindedir. Daha nce eer son gnk kapan fiyat son 10 gn itibariyle gn ii en yksek fiyatlarn basit hareketli ortalamasndan yksek ise alm yaplmaldr ve senedi aldktan sonra fiyat ykselir fakat %10luk bir art olmaz ama fiyat tekrar aldmz seviyelere geri gelirse bu seviyede sat yaplsn demitik. Alm kuraln enter long blgesine yazdk. imdi, senet fiyat aldmz fiyatn %10 zerine ktnda yada tekrar aldmz fiyata dtnde bilgisayara SAT dememiz gerekiyor. Bu ise close long blgesine bir forml olarak yazlamaz. Bunun yerine metastockun stop fonksiyonunu kullanmamz gerekiyor. Resim III.2.5-8 zerindeki tulardan Stops tuunu tklaynz. Ekrannza Resim III.2.5-9deki pencere gelecektir. Resim III.2.5-9 : Breakeven Penceresi

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

119

Bu pencere zerinde longs kutusu tklanm durumdadr. Method blgesinde ise percent seenei seilmi ve floor level kutusuna ise 2 rakam yazlmtr. Bunlarn anlam; senedi aldktan sonra senet fiyat artmasna ramen sat hedeflediimiz seviyeye kadar gelmeden tekrar dmeye baladnda aldmz fiyatn %2 zerindeyken satlacadr. rnein, 10.000TLden senedi alalm. Fiyat 10.900 TLye kadar ksn fakat sat hedefimiz olan 11.000 seviyesine gelmesin ve tekrar dmeye balasn. Bu durumda bilgisayar otomatik olarak senet fiyat 10.200 TLye dtnde sat yapacaktr. 10.200 seviyesi 10.000 seviyesinin %2 zeridir. u ana kadar sat artlarmzdan birincisini bilgisayara Metastock diliyle anlattk. kinci artmz ise senet fiyat aldmz fiyatn %10 zerine karsa sat yaplmas eklindeydi. Bunu da bilgisayara anlatmak iin imdi yukardaki ekranda bulunan Profit Target blgesinin zerini tklaynz. Resim III.2.5-10deki ekran greceksiniz. Bu ekran zerinde, long pozisyon aldmz iin yine longs kutusunun ii tklanm, method blgesinden percent (yzde) seilmi ve profit target kutusunun iine 10 rakam yazlmtr. Bunun anlam; senet fiyat aldmz fiyatn %10 zerine ktnda sat yaplacadr. rnein bir senedi 10.000 TLden aldmzda ve senet fiyat %10 arttnda yani 11.000 seviyesine geldiinde sat yaplacaktr.

120

Resim III.2.5-10 : Profit Target Penceresi

u ana kadar Breakeven ve profit target blgelerinin nasl kullanldn akladk. Stops penceresi iinde yer alan dier blgelerin (Inactivity, Max Loss ve Trailing) nasl kullanldna dair bir aklama yapmadk. Yukarda baladmz rnei bitirdikten sonra bu blgeler konusunda da aklama yaplacaktr. imdi rneimize devam edelim. Yukardaki resimde gsterildii gibi, kar hedefini de belirledikten sonra bu pencere zerindeki OK tuuna basnz. Resim III.2.5-8daki ekran tekrar karnza gelecektir. Bu ekran zerinde de OK tuunu tklatnz. Bu aamadan sonra ekrannzdaki pencere aadaki ekilde olacaktr. Bu pencerenin Resim III.2.5-6den fark ise system tester listesine KEYa gre AL-SAT sisteminin de eklenmi olmasdr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

121

Resim III.2.5-11

Varsayalm ki Ereli hissesine ait son 1000 gnlk grafik almt. imdi Resim III.2.5-11de verilmi pencere zerindeki Options ikonunu tklatarak komisyon oranlarn ve dier bilgileri giriniz. Karnza Resim III.2.5-12deki pencere gelecektir. Testing ve Reporting adnda iki ana blge vardr. nce Testing blgesini aklayalm.

122

Resim III.2.5-12 : Sistem Test Seenek Penceresi - Testing

Trade Price kutusu iinde close iaretlenmitir. Dolaysyla dikkate alnacak fiyat gn ii kapan fiyatdr. rnein 10.000 TL seviyesinde hisseyi almsak %10 zeri olan 11.000 veya daha yksek bir fiyattan kapan yapt gn hisseyi 11.000 fiyat seviyesinden satm olacaktr. Eer gn iinde hisse 11.000 veya zeri bir fiyata kadar ksa fakat 11.000 seviyesinin altnda bir deerde kapan yapsa (rnein 10.800 seviyesinden kapansa) sat yapmayp beklemeye devam edecektir. close yerine high yani gn ii en yksek fiyat semi olsaydk. Bu durumda gn ii 11.000 seviyesini grp 10.800 seviyesinden kapan yapsa dahi, fiyat gn iinde 11.000 seviyesini grd iin senedi satm olacaktr. Positions blmnde long iaretlenmi durumdadr. Daha nce akland zere aa sat yaplmayaca iin short iaretlenmemitir. Bothun anlam ise hem long hem de short pozisyonda ilem yapldn gstermesidir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

123

Commissions blmne ise alm satm komisyonu oranlar girilmelidir. Burada 0.4 rakam alm satmda binde 4 komisyon deneceini gstermektedir. Equity blmnde points only test kutusu sadece opsiyon ve future piyasalarnda ilem yaplaca varsaylrsa tklanmaldr. Initial Equity kutusuna balang paras yazlmaldr. Bu programda 1000 dolar ile balanld varsaylmtr. Marjin Requirement kutusu kullanlacak kredi miktar ile ilgilidir. Bu kutuda %50 yazmaktadr. Bunun anlam; bire bir kredi kullanlddr. Eer bu kutuya %20 yazm olsaydk bire drt kredi kullanabileceimiz anlamna gelecekti. Yani 1000 dolar yatrp 5000 dolarlk alm yapma imkanmz olacakt. %40 rakam bire 1,5 kredi kullanlacan gsterir. Yani 1000 dolar yatrp 1500 dolarlk daha, toplam 2500 dolarlk alm yapabiliriz. Annual Interest Rate ise yllk faiz orandr. Bu kutuya faiz orann yazmamzn temel sebebi; senedin satn yaptmzda gnlk faiz getirisi elde ettiini varsaymasndandr. Bir baka deyile para bota kaldnda buna faiz getirisi salamaktadr. imdi, Resim III.2.5-12de verilmi olan Reporting blgesini aklayalm. Reporting ksmnda KEYa gre AL-SAT sisteminin ekranda nasl sunulacana ya da rapor edileceine dair ayarlar yaplmaktadr. Resim III.2.5-13de bu blgeye ilikin pencere verilmitir. Arrows blmnde up arrow- yukar ok, down arrow-aa ok ve stop sign-sat iareti anlamna gelmektedir. Senet grafii zerinde alm yaplmas yukar doru bir okla, sat

124

Resim III.2.5-13 : Sistem Test Seenek Penceresi - Reporting

Bilgisayarnzn hzna gre yaklak 3 ile 10 saniye getikten sonra karnza aadaki pencere gelecektir. Resim III.2.5-14 : Sistem Testi Bitti Penceresi

Bu pencere zerinde Reports tuunu tklaynz. Hali hazrda ekrannzda ak olan senede ilikin olarak KEYa gre AL-SAT kuralna gre alm satm yapsaydk ne olacakt sorusuna cevap verecek olan rapor penceresi ekrana gelecektir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

125

Resim III.2.5-15 : zet Rapor Penceresi

Resim III.2.5-15de test sonular ekrana gelmitir. Bu resimde her bir kolonun ne anlama geldii resim zerinde aklanmtr. Daha nce yukarda bire-bir kredili alm yapld ve yllk faiz orannn %0 olduu varsaylmt. Bu artlar altnda gelitirmi olduumuz KEY gstergesine gre 1000 dolara 41.983 dolar kar etmi grnyoruz. Yzde olarak bakldnda ise %4.198 kazan salamtr. Senedin gemiinde toplam olarak 34 defa KEY gstergesi 0n zerine km ve 27 defasnda kazanl sat yapm 7 defasnda da zararna sat yapmtr. Kazandmz parann kaybettiimiz paraya oran ise 4.59dur. Yani 1 dolar kaybederken, kazandmz zaman da 4.59 dolar kazanmzdr. Yukarda KEY gstergesine gre alm satm yaplrken iki art ne srmtk. KEY , 0 izgisini yukar kestiinde alm yapyorduk ve %10 kar edince satyorduk yada %10 prim yapmadan (rnein %9 prim yapp sat hedefine gelmeden) dmeye balarsa aldmz fiyatn %2 zerine kadar d yaptnda yine fazla beklemeden sat yapyorduk. imdi Resim III.2.5-9de verilen blgelerden Inactivity, Max Loss ve Trailing blmlerinin ne anlama geldiini aklayalm. Inactivity blm Resim III.2.5-16de verilmitir. Bu resim zerinde minimum change kutusunun iinde 10 ve periods kutusunun iinde 5 yazmaktadr. Bunun anlam ise KEY gstergesine gre alm satm yaparken al yaptmzda eer 5 gn iinde (periods) senet %10 prim (minimum change) yapmazsa 5nci gnk fiyat ne ise o

126

fiyattan satldn varsayacaz. Byle bir art niin koyarz? Eer KEY gstergesi 0 izgisini yukar kestii andan itibaren 5 gn iinde %10 prim yapmazsa de geiyor ve ok bekletiyorsa ve biz de bunu tespit etmisek bu art da system testera ekleriz. steinize gre siz 20 gn iinde %10 prim yapmazsa sat yaplmasn salayabilirsiniz. Bunun iin periods kutusunun iine 20 yazmanz gerekiyor. Resim III.2.5-16 : Inactivity Penceresi

Yukarda Inactivity blmnn ne olduunu akladk. imdi de Stop penceresi iinde yer alan Max Loss blmn aklayalm.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

127

Resim III.2.5-17 : Max. Loss Penceresi

Max Loss blmn ne zaman kullanrz? Yine yukardaki rneimizden yola karak aklayalm. Eer KEY gstergesi 0 n zerine ktnda alm yapmsak ve senet al yaptmz andan itibaren hi ykseli yapmadan de gemise ve fazla zarar etmemek iin belirli bir d oran gerekletiinde sat yapmak istiyorsak max loss blmn kullanrz. Buradaki rnekte long pozisyonumuz senet aldmz fiyatn %5 altna derse (kapan yaparsa) bilgisayar otomatik olarak sat yapacaktr nk maximum loss kutusunun iine 5 yazm bulunuyoruz. Stop penceresi iinde son blm olan "Trailing blmn aklayalm. Trailing blmne ait resim aada verilmitir.

128

Resim III.2.5-18 : Trailing Penceresi

Burada Profit Risk kutusunun iine 3 rakamn yazdk. Bunun anlam ise eer fiyatlar elde ettiimiz karn %3 altna derse sat yaplmas gerektiidir. rnein hisseyi 10.000 TL fiyattan satn aldk ve senet beklediimiz %10 primi yapmad yani 11.000 seviyesine gelmeden ancak 10.900 seviyesine kadar kabildi. Bu durumda %9 kar etmi oluyoruz. Yani 900 TL kar etmi oluyoruz. Eer elde ettiimiz kardan %3 d olursa yani fiyat 270 TL (900 TL* %3=270 TL) derse bilgisayar sat yapacaktr. Dolaysyla fiyat 10.900TL 270TL=10.630 fiyatna derse senet satlacaktr. imdi anlattklarmz zetleyelim. Metastock programnn System Tester fonksiyonu ne amala kullanlyor? Eer fiyatlarda belirli bir hareketi fark etmisek ve belirli bir kurala gre alm-satm yapldnda karl olacan dnyorsak bu kuraln alp almadn ve uygularsak ne kadar kar yada zarar brakacan system tester i kullanarak bulabiliriz. Sistem test edicisinin baka hangi durumlarda kullanldna ilikin rnek olaylar iin, kitabn ileriki blmlerinde teknik gstergelerin anlatld ksmlar okuyunuz. rnein belirli bir senet iin Stokastik gstergesi kendi sinyal izgisini yukar kestiinde alm yapp aa kestiinde satm yapldnda ne kadar kar veya zarar braktn grmek iin stokastik blmn okuyunuz.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

129

c.

Explorer Kaif

Bu ikon ve sahip olduu fonksiyon belki de Metastock program ierisinde en nemli blm tekil ediyor dersek yalan olmaz. zellikle Explorer fonksiyonunu etkin bir ekilde kullanr hale geldiinizde teknik analist olmann en nemli halkasn tamamlam olacaksnz. Explorer kelimesinin Trke anlam Kaif tir. Gerekten de says 300e yaklaan hisselerin en iyilerini bulmak iin ayklanmas srasnda kaif fonksiyonu ancak hayal gcnz ve teknik analiz bilginizle snrldr. Peki bu ikon yada fonksiyon hangi sorunuza cevap verir? rnein 260 senet iinden %8den fazla artanlar bulmak; ilem hacmi dne gre en yksek oranda artan senetleri bulmak; stokastik gstergesi sinyal izgisini yukar doru kesenleri bulmak; hangi senetlere para girii olduunu bulmak ve daha birok durumda belirli bir hareketi yapm senetleri bulup ortaya karmak iin kullanlr. imdi bir rnek yardmyla aama aama Explorer zelliinin nasl kullanldn aklayalm. nce drbn eklinde olan explorer ikonunu Karnza aadaki resimde verilen pencere gelecektir. tklatnz.

130

Resim III.2.5-19: Explorer- Kaif konu

Bu resimde liste halinde birok explorer mevcuttur. Bunlarn hepsi daha nce formlleri yazlm olan ve belirli bir kurala gre belirli hareketleri yapm olan senetleri ayklayan explorerlardr. imdi biz yeni bir explorer forml yazacaz ve bu formle gre hareket etmi senetleri bulup ortaya kartacaz. Bundan nce yukardaki resimde harflerle gsterilmi olan tularn ksaca ne yaptn aklayalm; A-Close : Ekrannzdaki ak olan pencereyi kapatr. B-New : Yeni bir explorer forml yazmak iin kullanlr. C-Edit : Daha nce yazlm bir explorer formlnde deiiklikler yapmak veya explore tarihini yada verilerin gnlk, haftalk aylk vs. gibi sklk yapsn ayarlamak iin kullanlr. D-Copy : Daha nce yazlm bir explorer formln ve zelliklerini baka bir isimle saklamak iin kullanlr. E-Delete : Sol pencerede seili bulunan ve iimize yaramayan bir explorer silmek iin kullanlr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

131

F-Print : Sol pencerede seili bulunan explorera ait zellikler yazcdan yazdrmak iin kullanlr. G-Help: Yardm tuudur ve ngilizce seviyeniz yeterli ise bu tua basarak yardm dosyalarna ulaabilir ve Metastockun birok zelliini renebilirsiniz. H-Explore : Sol pencerede seili bulunan veya yeni yazlm bir explorer formln altrarak hisseleri ayklar. I-Reports : Sol pencerede seili bulunan explorer forml ile ilgili olarak daha nce yaplm ayklama raporunu ekrana getirir. J-Options : Yaplacak ayklamaya ilikin seenekler ayarlanr, fakat nemli bir tu deildir. Varsayalm ki; bir explorer forml yazarak ilem hacmi dne gre %100 veya daha fazla artarken kapan fiyat da %5 veya daha fazla artan senetleri ayklatalm. Bu rnekte gnlk verilerle bunu yapmaya alacaz. Fakat nmze gelecek olan listede bu hareketleri yapm olan senetlerin ayrca kapan fiyatn, dnk kapan fiyatn, dnk ilem hacmini ve o gnk ilem hacmini de grmek istiyoruz. Ayrca senedin fiyatnn ve ilem hacminin dne gre % ka arttn da grmek istiyoruz. Bunun iin yukardaki resimde verilen New tuunu fare ile bir defa tklatnz. Ekrana aadaki resim gelecektir. Bu pencere zerinde dikdrtgen iine alnm ve A harfi ile gsterilmi ksm isim kutusudur. Buraya biz explorer iin kolay hatrlayabileceimiz bir isim yazdk ve bu explorern ad Fiyat %5 ve ilem hacmi %100dr. B harfi ile gsterilen kutunun iine ise formln yazacamz bu explorern ne tr bir i yaptna ya da hangi senetleri ayklayacana dair bir aklama yazdk. Bu blgeye bir ey yazmasanz da explorer alr. Fakat aklama yazarsanz daha sonra bu explorern ne i yaptn daha kolay hatrlarsnz. C kutusu ise en nemli blgelerden biridir. Dikkat ederseniz bu blgede ColA, ColB, ColC, ColD, ColE, ColF ve Filter yazan ve yannda dmeler olan ksmlar vardr.

132

Resim III.2.5-20: Exploration Editor

ColAnn yanndaki dme tkland iin iinde siyah bir nokta vardr. Peki bu Col un anlam nedir? Yukarda belirttiimiz gibi bu explorer sayesinde fiyat %5 veya daha fazla artan ve ilem hacmi de %100 veya daha fazla artan hisseler sralanacaktr. Hatrlarsanz az nce kapan fiyatn, dnk kapan fiyatn, dnk ilem hacmini ve o gnk ilem hacmini de grmek istiyoruz. Ayrca senedin fiyatnn ve ilem hacminin dne gre % ka arttn da grmek istiyoruz demitik. te ColA kelimesi ekrana kacak olan listede A kolonunu temsil etmektedir. Biz ColAnn yanndaki dmeyi tklatp altna close yazdmz iin birinci kolonda hissenin kapan fiyat gelecektir. Burada close kelimesi kapan anlamna gelmektedir. Buraya close yerine sadece C yazlsayd da olurdu. Dier kolonlara ne yazdmz ise aadaki resimde grmektesiniz.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

133

Resim III.2.5-21:Explorer-Kolonlar

ColB nin yanndaki daire tklatlp altna Volume yazlmtr ve ikinci kolonda hissenin o gnk toplam ilem miktar lot baznda karmza gelecektir. ColC ye Ref(C,-1) yazlmtr. Burada C harfi kapan anlamna, -1 rakam 1 gn ncesi anlamna gelmektedir. Ref ise referans anlamna gelmektedir. Yani hepsini birlikte syleyecek olursak, nc kolona referans olarak dnk kapan yaz demek istiyoruz. ColD ye yani kolon Dye (drdnc kolon) Ref(V,-1) yazlmtr. Burada V harfi volume yani ilem miktar anlamna gelirken az nce olduu gibi 1 iareti de bir nceki gnk anlamna gelmektedir. Bir baka deyile drdc kolonda hissenin bir gn nceki ilem miktar verilecektir. ColEde ROC(C,1,%) yazmaktadr. ROC kelimesi Rate of Change anlamna gelir ki bunun trkesi Yzde deime dir. Parantez iindeki C harfi kapan, 1 rakam 1 gn nceye gre ve % iareti de % deimeyi bul anlamna gelmektedir. Eer % iareti yerine $ iareti koymu olsaydk bir gn nceye gre Ka TLlik bir art ya da azal olduunu verecekti. ColFde ROC(V,1,%) yazmaktadr. Buradaki tek fark ise C yerine V yazlarak ilem miktarndaki yzde deimenin bulunmasnn istenmi olmasdr. imdi de en nemli aama olan Filter aamasna geelim. Filterin Trke anlam szme ya da filtrelemedir. Yani Filter in yanndaki dairenin iini tklattktan sonra altndaki bolua hangi formle gre filtreleme yapacan metastocktaki formllerin dilini

134

kullanarak anlatmalyz. Filter in altna aadaki resimde verilen forml yazlmtr. Resim III.2.5-22: Explorer Filter

Hatrlarsanz ColEye kapantaki yzde deimeyi bulmas iin bir forml, ColFye de ilem miktarndaki yzde deimeyi bulmas iin bir forml yazmtk. Filter blgesine ise senetleri ayklarken izleyecei kurallar yazdk. Ne zaman bir art belirtecekseniz when kelimesi ile balamalsnz ve hemen ardndan parantez amalsnz. Burada parantez iinde ColE,>=,5 yazmaktadr. Bunun anlam; eer kolon Ede bulduun say %5 veya daha bykse eklinde aklanabilir. Aradaki and kelimesi ise ikinci bir art ne srdmz gsterir. kinci artmz da ColF,>=,100 eklinde belirtilmitir. Hatrlarsanz F kolonunda yada ColFde ilem miktarndaki yzde artlar bulduruyorduk. Dolaysyla ikinci art olarak verdiimiz bu formlde kolon Fde bulduun art oranlar iinden %100 veya daha byk olanlar listele demek istiyoruz (Not: > veya < iaretinden nce ve sonra Metastock'un 7.0 versiyonuna kadar olan versiyonlarnda , iareti koymay unutmaynz aksi halde explorer almaz, ama 7.03'ten sonrasnda bu iaretler arasna "," iareti koymak gerekmiyor.) Bylelikle isteimize gre forml yazma iimizi bitirdik ve bilgisayara neyi nasl istediimizi onun anlayaca dil ile anlatm olduk. imdi ise ekranmzda ak olan Exploration Editor penceresi zerindeki Options tuunu tklatalm. Bu durumda karmza aadaki resimde verilen pencere gelecektir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

135

Resim III.2.5-23: Exploration Editor, Options tuu

Bu resimde daire iine alnm ksmda most recent date seenei tklanmtr. Bunun anlam ise en son gelen verilere baklarak karar verilecektir. Eer specific date seenei tklanm olsayd resimde silik olarak grnen kutu iine daha nceki bir tarihi yazabilirdik ve gemite belirli bir tarihte hangi hisselerin istediimiz kriterlere uyduunu bulabilirdik. Ok iareti ile gsterilmi olan kk daire iindeki tu tklatldnda veri sklna ilikin liste alr. Resim zerinde de grld gibi gnlk, haftalk, aylk, aylk veya yllk verileri kullanarak eleme yaptrabiliriz. Eer bu listeden weekly seeneini seersek, bir hafta nceye gre %5 veya daha fazla artm ve bu arada da ilem miktar bir haftada %100 veya daha fazla artm senetler ekranmzda listelenecekti. Fakat bu rnekte gnlk analiz yaptmz iin bu listeden daily seenei seilmelidir. Bu seimler yapldktan sonra OK tuu tklatlr ve bir nceki pencereye geri dnersiniz. Bu pencere zerinde de OK tuuna basnz, Resim III.2.5-20de verilen The Explorer penceresi ekrana gelecektir. Yani ilk aamadaki pencere tekrar nmze gelecektir. Bu pencere zerinde Explore tuuna basnz. Aadaki pencere ekrannza gelecektir. Bu pencereden hisse seeceksiniz.

136

Resim III.2.5-24: Select Securities Penceresi

u ana kadarki aamada, bilgisayara hisse senetlerini nasl ayklayacan ve bunlarn artlarnn nasl yazlacan gsterdik. Yukardaki pencere ekrana geldiinde bilgisayar size, hisselere ait verilerin bilgisayarn neresinde (hangi dizinde) olduunu sormaktadr. Benim bilgisayarmda veriler Tek1 ve Tek2 dizininde olduu iin nce soldaki dizin penceresinden Tek1 dizinini tklatp daha sonra Add Dir tuuna bastm. Ayrca Tek2 dizininde de senetlere ait veriler olduu iin yine soldaki pencereden Tek2 dizinini tklatp yine Add Dir tuuna bastm. Dolaysyla sadaki pencerede ayklama yaplacak hisselerin bulunduu dizinler belirlenmi oldu. imdi ise OK tuuna basmanz gerekiyor. Bu pencere zerindeki dier tularn ok fazla nemi yok. Bu konulara da girersek konu bir hayli dalacaktr. OK tuuna bastktan sonra karnza aadaki pencere gelecektir. Bu resimdeki pencere ekrannzda iken ayklama ilemi yaplyor demektir. Bu srada hibir tua dokunmadan beklemelisiniz. Ayklama ilemi bittikten sonra ise karnza Reports penceresi gelecektir. Bu pencere zerindeki Reports tuuna bastnzda ayklama yaplm ve sizin belirlediiniz kriterlere uyan hisse senetlerinin listesini ve sizin istediiniz bilgileri veren pencere karnza gelecektir (Resim III.2.5-27).

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

137

Resim III.2.5-25: Ayklama Yaplyor Penceresi

Resim III.2.5-26: Ayklama Bitti Penceresi

Sonular penceresinde (Resim III.2.5-27) kolon E ve Kolon F ekranda grnmemektedir. Daire iine alnm ok tular tklatlarak saa ve sola gidilebilir ve grnmeyen kolonlar da grlebilir. Dikkat edilirse A kolonunda kapan fiyatlar yer almtr. Fakat bir noktay nemle vurgulamak istiyorum. kinci satrdaki Ceylan Giyimin kapan fiyat 2,850.0000 eklinde ve kolon Bdeki ilem miktar ise

138

67,229,000.0000 eklindedir. Bu rakamlar sizi yanltmasn. . iaretinden sonraki sfr deerlerini saymayacaksnz. Dolaysyla 15.06.1998 itibariyle Ceylan giyim hissesi 2.850 TLden kapanm, o gn 67,229,000 adet (67,229 lot) ilem miktar gereklemitir. Ceylan Giyimin dnk kapan ve ilem miktar ise Kolon C ve Dde verilmitir. Bu rakamlar da srasyla 2,450 TL ve 22,870 lottur. Bu pencere zerindeki Sort tuunu tklatarak hisseleri istediiniz kolona gre bykten ke veya kkten bye doru sralatabilirsiniz Resim III.2.5-27 : Sonular Penceresi

d.

Option Scope Opsiyon Fiyatlandrmas

Bu ikon kullanlarak opsiyon ve future piyasalarndaki menkul deerlerin fiyatlarnn uygun olup olmad konusunda fikir sahibi olabilirsiniz. Fakat henz Trkiyede bu piyasalar kurulmam olduu iin burada ayrntl bilgi vermiyoruz.

III.2.6. Fiyat Grafiine Ait Teknik Gstergelerin izdirilmesi

Bir senede ait grafik aldktan sonra bu senede ilikin eitli gstergelerin izdirilmesi istenebilir. Bu gstergeler stokastik, RSI, CCI ve bunun gibi kitabn dier blmlerinde ayrntl olarak anlatlm

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

139

olan gstergeler olabilir. Bu blmde, bir gstergeye ait grafiin izdirilmesi ana hatlaryla anlatlacaktr. Hangi gstergeyi izmeyi arzu ediyorsanz burada anlatlan aamalar takip ederek bu gstergeleri izdirebilirsiniz. Resim III.2.6-1: Gsterge Penceresi

Senet grafii ekrana geldikten sonra Resim III.2.6-1de verilmi olan ve daire iine alnm olan kutunun sandaki OK iaretine baslarak tm gstergelerin listelenmesi salanr. Tm gstergeler listelendiinde aada verilmi olan resimdeki yapda bir grnt karnza gelecektir. Resim III.2.6-2 : Gstergelerin Listelenmesi

Burada daire iine alnm ok tular tklatlarak listede aa yada yukar hareket edilmesi salanabilir. Varsayalm ki bu gstergelerden Demand Index (Talep Endeksi) gstergesini izmek istiyoruz. Bu durumda Demand Index yazsnn zeri fare ile

140

tklatlr. Bu aamadan sonra liste kapanacak ve kutunun iinde Demand Index yazs grnecektir (Bkz. Resim III.2.6-3). Resim III.2.6-3

Bu aamadan sonra farenin sol tuu ile Demand Index yazsnn solundaki tuun zerine gelinir. Fare bu tuun zerine geldiinde farenin ekli bir el haline dnecektir. Bu aamada farenin sol tuu tklanr ve fare zerinden el kaldrlmadan resim zerinde oklarla gsterilen gri bandn zerine srklenir ve fare gri bandn zerine geldiinde braklr. Gri bandn zerinde iken farenin sol tuundan parmanz kaldrdnzda otomatik olarak senet grafiinin st kadrannda yeni bir pencere alr ve bunun iine ilgili gsterge izilir. Eer gstergeye ait belirli bir parametre says belirtmeniz gerekiyorsa gsterge yeni bir pencere iine izilmeden nce size bu parametrenin ne olmas gerektii sorulacaktr. rnein stokastik gstergesini izeceiniz zaman size stokastiin ka gnlk olaca, %K ve %D parametrelerinin ka olaca sorulacaktr. lgili kutulara bu parametrelere ilikin saylar yazlmal ve OK tuuna baslmaldr. Bir baka rnek olarak, RSI izdirirken ise size ka gnlk RSI izdireceiniz sorulacaktr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

141

Yukarda verdiimiz rnekte Demand Indexin izimini anlatld ekilde yapmsanz Resim III.2.6-4da gsterildii ekilde bir grafik karnza gelecektir. Burada dikkat edilirse Demand Index gstergesi fiyat grafiinin zerinde ayr bir pencerede gsterilmektedir. Fakat istendii takdirde gstergeler fiyat grafiinin iinde de gsterilebilir. rnein hareketli ortalamalar (Moving Average) izdirilmek isteniyorsa hareketli ortalamann ayr bir pencere iinde gsterilmesi bir anlam ifade etmeyecektir. Hareketli ortalamann fiyat grafii zerinde gsterilmesi yorumu ok kolaylatracaktr. Bunun gibi zarf erileri veya Bollinger bantlar da fiyat grafii zerinde izdirilmelidir. Resim III.2.6-4

142

Herhangi bir gstergeyi fiyat grafiinin zerinde izdirmek iin daha nce anlatld ekilde ilgili gstergeyi gsterge listesinden sein ve gstergenin yanndaki tuu farenin sol tuu ile tklatarak elinizi fareden kaldrmadan fiyat grafiinin iine srkleyiniz ve fiyat grafiinin renginin deitiini greceksiniz, bu aamada farenin sol tuu zerinden parmanz kaldrnz. rnein 21 gnlk hareketli ortalamay fiyat grafiinin zerinde izdirmek istediimizi varsayalm. Bu durumda gsterge listesinden ncelikle Moving Average gstergesini tklayalm ve yukarda anlatld ekilde fare ile fiyat grafiinin iine tayp brakalm. Karmza Resim III.2.6-5deki soru penceresi gelecektir. Resim III.2.6-5

Bu aamada Time Periods yazan kutunun iini fare ile bir defa tklatp 21 yaznz ve OK tuunu tklatnz (Pencere zerindeki dier kutularn ne anlama geldiini renmek iin kitabn hareketli ortalamalar blmn okuyunuz). Bu aamadan sonra ekrana Resim III.2.6-6daki pencere gelecektir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

143

Resim III.2.6-6

Bu pencerede verilmi olan mesajlarn anlamlar ise aadaki ekildedir. Display New Scale on Left : Bu seenei setiinizde izilecek olan gstergeye ait scala fiyat grafiinin sol tarafnda oluturulacaktr. Dolaysyla sol taraftaki rakamlara bakarak ilgili gstergenin deerini okuyabilirsiniz. Display New Scale on Right : Bu seenei setiinizde izilecek olan gstergeye ait scala fiyat grafiinin sa tarafnda oluturulacaktr. Dolaysyla sol taraftaki rakamlara bakarak ilgili gstergenin deerini okuyabilirsiniz. Merge with Scale on Left : Bu seenei setiinizde izilecek olan gsterge fiyat grafiinin sol tarafnda gsterilen rakamlarla uyumlu olacak ekilde izilecektir. Dolaysyla gstergenin deerini grafiin ne sanda ne de solunda grmeniz mmkn olmayacaktr. Merge with Scale on Right : Bu seenei setiinizde izilecek olan gsterge fiyat grafiinin sa tarafnda gsterilen rakamlarla uyumlu olacak ekilde izilecektir. Dolaysyla gstergenin deerini grafiin ne sanda ne de solunda grmeniz mmkn olmayacaktr. Overlay Without Scale : Bu seenei setiinizde izilecek olan gsterge fiyat grafiinin zerinde hibir scala oluturulmadan izilebilecektir. Dolaysyla gstergeye ait deerleri grafik zerinde gremeyeceksiniz. Varsayalm ki biz son seenei seerek hareketli ortalamay izdirdik. Bu durumda grafiimiz

144

Resim III.2.6-7de gsterildii ekilde olacaktr. Resim III.2.6-7

III.2.7. Metastock Forml Dili

Metastock forml dili, gsterge gelitirmenize ve bu gstergelerle sistem testleri ve Explorerlar yapmanza yarar. Bu formlleri Metastock uygulamalar srasnda birok yerde kullanmak zorunda kalacaksnz. Bu forml diline ilikin ayrntlar aada verilmitir. Aada her bir semboln ne anlama geldii, forml format ve rnei yer almaktadr. Aada grld ekilde eer yazacanz formln bir yerinde dnem ii en yksek fiyat formle yazmak istiyorsanz "H" yazmanz yeterlidir. Bunun yerine "high" yazsanz da bilgisayar bunu anlayacaktr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

145

a.

Fiyatlara ilikin formller

Open: High: Low: Close: Volume: O H L C V

Al Fiyat: En yksek Fiyat: En Dk Fiyat: Kapan Fiyat: lem Miktar(adet):

b.

Matematiksel ve Mantksal Operatrler

Aadaki tabloda matematiksel ve mantksal operatrleri gryorsunuz. Formlde toplama, karma, arpma vs gibi ilemler iin direkt olarak ilgili iaretleri kullanacaksnz. + * / Or Toplama karma arpma Blme Veya < > <= >= = <> Kktr Byktr Kk eit Byk eit Eit Eit Deil

And ve

OK NEML NOT: Yukardaki ikinci kolondaki operatrleri kullanrken dikkat etmeniz gereken ok nemli bir nokta var. Metastock 7.03 versiyonundan nceki versiyonlarn tmnde bu iaretler kullanlrken ncesine ve sonrasna "," iareti koymak gerekmektedir. rnein "STOCH(14,6)>30" yazmak istiyorsanz; Metastock 7.03 versiyonundan nceki versiyonlarnda bu forml yle yazlmaldr; Stoch(14,6) , >,30 Metastock 7.03 ve 8.0 versiyonlarnda ise bu forml yle yazlacaktr; Stoch(14,6) > 30

146

c.

Gsterge Formlleri
Varsayalm ki Metastock'ta

"Indicator builder", "Explorer" veya "System Tester" fonksiyonunu kullanarak bir forml yazmak istiyorsunuz. Bu zellikleri kullanmak istediinizde karnza alan forml pencerelerinde forml yazma blgesini tkladnzda "Functions" butonu aktif hale gelecektir. Bu butonu tkladnzda ise karnza liste halinde aadaki pencere alacaktr. Resim III.2.7-1

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

147

Bu pencerede A, B ve C ile iaretlenmi alanlardan en nemlisi B ve C alandr. B alan forml isimlerini listelerken C blgesi (format) formln yazlma biimini vermektedir. Daha dorusu forml nasl yazmanz gerektiini size anlatmaktadr. A blgesinde btn formller kategorize edilmitir. lk seenek "ALL" seeneidir ve sadaki B alannda btn formllerin listelenmesini salar. Eer A blgesinde "Analysis Tools" un zerini tklasaydk sadaki B penceresinde (Paste function) sadece "Analysis Tools" aralarna ilikin forml aklamalar gelecektir. Eer A blgesinde "candlesticks" seilmi olsa sadaki B penceresi aadaki ekilde olacaktr. Sol tarafta mum tipleri seilmi olduu iin, sa tarafta (B blgesinde) mum grafiklerini bulan formller sralanacaktr. Resim III.2.7-2

Sizler bir forml bulmak yada kullanmak istediinizde genellikle A blgesinde "ALL" seeneini sein ki; sa taraftaki B penceresinde tm fonksiyonlar sralanm olsun.

148

En nemli bilgi C blgesinde verilmektedir. Bir nceki resimde (Resim III.2.7-1) B blgesinde "Absolute value" seenei seilmi ve C blgesinde ise bu formln "Abs(data array)" eklinde yazlmas gerektii verilmitir. Burada "Data array" yerine al, kapan, en yksek, en dk fiyatlardan tutun da aklnza gelebilecek her trl karmak forml de yazlabilir. "Abs" mutlak deer anlamna gelmektedir. Yani eer bir hesaplamann sonucu eksi ksa dahi, bu rakam art olarak dikkate alacaktr. rnein eer yle bir forml yazmsam; Abs(H-(C+L)), burada H-(C+L) blm "data array" olmaktadr. O gnk en yksek fiyattan, Kapan+En dk fiyat karacaz ve bulunan say eksi ise dahi bu sayy art olarak dikkate alacaz. Bir rnek daha verelim. Aadaki resimde B blgesinde Detrended Price oscillator seilmi ve C blgesinde DPO(periods) biimi verilmitir. Eer biz yazacamz bir formlde detrended price oscillator (trendden arndrlm fiyat osilatr) deerini kullanmak istiyorsak DPO(15) yazdmzda 15 gnlk trendden arndrlm fiyat osilatr rakam hesaplanm olacaktr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

149

Resim III.2.7-3

Az nce de belirttiim gibi C blgesinde formln nasl yazlmas gerektiine ilikin biim verilmektedir. Bu da genel olarak belirli bir harf dizisini takip eden parantez iinde "data array", "periods", "S","%" gibi aklamalar yer almaktadr. ncelikle bunlarn ne anlama geldiini aklayan listeyi verelim. Bir parantez iinde genellikle aadaki harfler ve semboller olacaktr; XXX ( DATA ARRAY, PERIODS, E, S, T, W, VAR, TRI, VOL, CYCLE1, CYCLE2, CYCLE3) Eer parantez iinde bir ey yoksa, yani DI() eklinde bir format verilmise, parantez iine hibir ey yazmayacanz anlamna gelir. DI, demand indeks (talep endeksi) olduu iin ve talep endeksi hesaplanrken gn says veya baka bir ey baz alnmad iin sadece DI() yazmakla talep endeksini hesaplatabileceksiniz. Data array: bu blme al kapan, fiyatlar gibi basit formller girebileceiniz gibi, RSI, Stokastik gibi karmak formller de girebilirsiniz. Veri'nin hangi halini girmek istiyorsanz bu blgeye

150

girebilirisiniz. inceleyiniz.

leride

konular

anlatlrken

rnekleri

dikkatlice

Periods : Parantez iinde bu aklama varsa mutlaka dnem saysn belirten bir rakam girmelisiniz. rnein Mo(periods) aklamas iin Mo(21) yazdnzda eer gnlk verileri semiseniz 21 gnlk momentum hesaplanacak, haftalk verileri semiseniz 21 haftalk veriler hesaplanacaktr. E: burada hareketli ortalama alacanz zaman ssel (exponential) hareketli ortalama almak iin E yazmanz gerekiyor. S: burada hareketli ortalama alacanz zaman basit (simple) hareketli ortalama almak iin S yazmanz gerekiyor. W: hareketli ortalama alacanz zaman arlkl (weighted) hareketli ortalama almak iin W yazmanz gerekiyor. VAR: hareketli ortalama alacanz zaman deiken (variable) hareketli ortalama almak iin VAR yazmanz gerekiyor. TRI: hareketli ortalama alacanz zaman gensel (triangular) hareketli ortalama almak iin TRI yazmanz gerekiyor. VOL: hareketli ortalama alacanz zaman ilem hacmini dikkate alan (volume) hareketli ortalama almak iin VOL yazmanz gerekiyor. CYCLE1, CYCLE2, CYCLE3: Ultimate oscillator hesaplanrken ayr periyot verilmelidir. her birinin yerine birer rakam yazmanz gerekir, fakat rakamlar byyerek gitmelidir. lk yazacanz rakam ikinci rakamdan byk olamaz, ayn ekilde ikinci yazacanz rakam ncsnden byk olamaz. Aada formllerin Trke anlamlar ve forml biimlerinin nasl olaca srasyla verilmitir. Absolute Value: Mutlak Deer Fonksiyonudur. Bir ilemin sonucu eksi ksa dahi, bunu art olarak hesaplar. Forml biimi ise abs(DATA ARRAY) eklindedir. rnek: abs (c-h) durumunda kapan rakamndan en yksek rakamlar karlacak ve ortaya kan deer eksi olsa dahi art olarak ele alnacaktr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

151

Accumulation Distribution: Toplama datm endeksi gstergesini hesaplar. Bir hissenin belirli bir gnde toplama-datm gstergesi deerinin ne olduunu merak ediyorsanz bu forml yazabilirsiniz. Forml biimi; AD( ) eklindedir. Yani sadece bu forml yazmanz yeterlidir. nk gn says belirtmenize gerek yoktur. Aroon up ve Aroon down : Bu Aroon'un gelitirdii yukar ve aa hareket ivmelerini veren gstergenin hesaplanmasn salar. Forml Aroon up iin AroonUP(Periods), Aroon Down'un hesaplanmas iin Aroondown(periods) eklindedir. Burada periods ksmna yazdnz rakam ka dnemlik (gnlk, haftalk vs.) Aroon up veya Aroon down'u hesaplayacanz belirtir. Average Directional Movement : Ortalama ynsel hareket gstergesidir. ADX(periods) eklinde formle edilir. Ka dnemlik ADX gstergesi hesaplamak istiyorsanz, parantez iine ilgili rakam yaznz. Average True Range: Ortalama doruluk blgesi gstergesi formldr. ATR(periods) eklinde formle edilir. BarsSince : Bu forml geriye doru dnem saydrmak iin kullanabilirsiniz. rnek vermek gerekirse, varsayalm ki belirli bir sre nce MACD gstergesi sfrn altna dt ve siz ka gndr MACD gstergesinin sfrn altnda olduunu forml olarak buldurmak istiyorsunuz. Bu durumda forml yaps BarsSince(expression) eklindedir. Burada parantez iindeki "expression" kelimesi sizin aradnz art ifade etmektedir. Az nceki rnekte MACD sfrn altna dt gnden bu yana ka gn getiini grmek istiyorsak BarsSince(Macd ( ) < 0) yazmamz gerekiyor. Bu formlde Macd()<0 ksm bir art bildirmektedir. rnein 14 gnlk momentum gstergesinin ka gnden beri 100'n zerinde olduunu merak edi,yorsak veya 100'n zerine ktndan bu yana ka gn getiini merak ediyorsak forml u ekilde yazmalyz. BarsSince(MO(14)>100) BETA : Bir hisse senedinin endeks ile ne derece yakn ve ayn ynde mi, yoksa ters ynde mi hareket ettiini veren bir katsaydr. Bir hissenin endeks ile arasndaki beta katsaysn bulmak iin

152

kullanrsnz. Forml format yledir. Fml("Beta"). Beta'nn hesaplanmasn salayan 21 gnlk BETA forml ise aadaki ekildedir. Eer siz 30 gnlk beta'y hesaplatmak istiyorsanz aadaki formlde "21" yazan yerlere "30" yazmanz gerekiyor. ((21*Sum(ROC(CLOSE,1,%)*ROC(INDICATOR,1,%),21))(Sum(ROC(CLOSE,1,%),21)*Sum(ROC(INDICATOR,1,%),21)))/((21*S um(Pwr(ROC(INDICATOR,1,%),2),21))Pwr(Sum(ROC(INDICATOR,1,%),21),2)) Beta hesaplanmas ile ilgili olarak bilinmesi gereken ok nemli bir kural var. Bunu bir rnekle anlatmaya alacam. Varsayalm ki Explorer mens iine girdiniz ve btn hisselerin 21 gnlk beta'sn hesaplatmak istiyorsunuz. Forml yazdnz ve explorer' altrdnz. Bu durumda hibir hisseye ait beta hesaplanmayabilir. Explorer' altrmadan nce mutlaka endeksin grafiini ekrana ap endeks grafiinin zerini Mouse ile tklamanz ve explorer' altrmanz gerekiyor. Yukardaki formlde "INDICATOR" denilen ey aslnda endekstir. Eer siz endeksin grafiini ap zerini tklamazsanz bilgisayar indicator olarak neyi hesaba alacan bilmeyecektir. Bollinger Band Bottom: Alt Bollinger band deerini hesaplar. Burada forml yaps yledir. BBandBot(Data Array, Periods, E S T TRI VAR W, Deviations), Bu forml yaps iinde deviations ksm ise Bollinger band hesaplanrken, ortalama deerden itibaren ka standart sapma aa deer alnacan belirtir. Genellikle bu tr bir hesaplama yaparken Deviations deerini "2" olarak alnz. Bollinger Band Top: Alt Bollinger band deerini hesaplar. Burada forml yaps yledir. BBandTop(Data Array, Periods, E S T TRI VAR W, Deviations), Bu forml yaps iinde deviations ksm ise Bollinger band hesaplanrken, ortalama deerden itibaren ka standart sapma yukar deer alnacan belirtir. Genellikle bu tr bir hesaplama yaparken Deviations deerini "2" olarak alnz. Chaikin A/D Oscillator: Chaikin'in toplama datm gstergesidir. Forml biimi; CO( ) eklindedir. Dolaysyla CO( ) yazdnzda otomatik olarak hesaplanan deer formlde yerine konulacaktr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

153

Chaikin's Money Flow : Chaikin'e ait para akm endeksini hesaplamak iin kullanlr. Senede para girii ve kn bulmaya alr. Forml yaps u ekildedir; CMF(Periods) Chande Momentum Oscillator: Chande tarafndan gelitirilmi bulunan momentum osilatr deerini hesaplar. Forml; CMO(Data Array, Periods) eklindedir. rnein kapan fiyatlarnn 21 gnlk Chande momentum Osilatr; CMO(C,21) formlyle hesaplanr. Commodity Channel Index: Mal Kanal Endeksi Gstergesi'ni hesaplar ve forml; CCI(PERIODS) eklindedir, rnein, CCI(20) forml, 20 gnlk Mal kanal Endeksi deerini bulur. Correlations Analysis : ki ayr deiken arasndaki korelasyon katsaysn hesaplar ve forml yaps yledir; Correl (DataArray, DataArray, Periods, Shift). Bu formldeki shift parametresi gecikmeli etkileri Cross : Kesime fonksiyonudur. Hesapladnz bir deer bir baka hesaplanm deerin zerine karsa yada altna inerse koulunu bu forml ile verirsiniz. Forml yaps yledir; cross(Data Array1, Data Array2). rnein; Cross(c,ref(c,-1)) yazdmzda bugnk kapan deeri dnk kapan deerinin zerine karsa ifadesi yerine geecektir. Cross(ref(c,-1), c) yazlmz ise bugnk kapan deeri dnk kapann altna derse ifadesi yerine geecektir. Cumulate: Belirli bir deikenin geriye dnk olarak deerlerinin st ste toplanmasn ifade eder. Forml yaps yledir; Cum(Data Array). rnein Cum(C) yazdnzda grafikteki verilerin ilk balad gnden itibaren kapan fiyatlarn birbirinin zerine toplayarak en son deeri bulur. Demand Index: Talep Endeksi Gstergesi deerini bulmanz salar. Forml yaps DI()eklindedir. Detrended Price Oscillator: Trendden Arndrlm Fiyat Osilatr Gstergesinin deerinin hesaplanmasn salar. Forml yaps DPO(periods) eklindedir.

154

Directional Movement Index : Ynsel hareket gstergesi deerinin hesaplanmasn salar. Forml yaps DX(Periods) eklindedir. Bu gster iki dala ayrlr. Bunlar negatif ynsel hareket ile pozitif ynsel hareket gstergeleridir. Bunlarn adarl ve forml yaplar ise yledir; Minus Directional Movement: Negatif yndeki ynsel hareket; Forml yaps; MDI(Periods) Plus Directional Movement: Pozitif yndeki ynsel hareket; Forml yaps; PDI(Periods)

Dynamic Momentum Index: Dinamik momentum endeksinin deerinin hesaplanmasn salar. Forml yaps; DMI(Data Array) eklindedir. Eer kapan rakamnn dinamik momentum endeksini hesaplatmak istiyorsanz DMI(C) yazmanz gerekiyor. Ease of Movement : Kolay fiyat hareketi gstergesi deerini hesaplar. Forml yaps; EMV(Periods, E S T TRI VAR W) eklindedir. Forecast Oscillator : Tahmin osilatr deerini hesaplar. Forml yaps ForecastOsc(Data Array, Periods) eklindedir. rnein Forecastosc(C,15) forml son 15 gnlk kapan deerlerini dikkate alarak bugnk kapan deerinin tahmin deerini bulur. Sonra da bugnk kapan deeri ile tahmin deeri arasndaki yzde fark hesaplar. Eer bugnk tahmin deeri, bugn gerekleen kapann altndaysa eksi deer alrken, zerindeyse art deer alr. Formula Call : Forml arma fonksiyonudur. Daha nce bir forml yazmsak ve bu forml tekrar yazmadan kullanmak istiyorsak daha nce yazdmz formle bir isim verdiimize gre, bu fonksiyonu kullanarak bu forml yeniden arabiliriz. Forml yaps yledir; FML(Formula_Name) . rnein Talep Konsantrasyon Erisi formln yazmadan armak iin FML("TKE") yazmamz yeterlidir. Gap Down ve Gap Up : Fiyatlarn de baladnda eer boluk brakmsa, boluk oluan gne 1 deer verilir. Dolaysyla GapDown( ) eklinde forml yazdnzda, boluk yaparak d yapt gnler 1 deeri ile gsterilirken, dier gnler "0" deeri ile

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

155

gsterilecektir. GapUp( ) forml ise boluk brakarak ykseli yapt gnlere "1" deerini verirken, dier gnlere "0" deerini verecektir. Highest : En yksek deeri bulmamza yarayan fonksiyondur. Forml yaps Highest( Data Array ) eklindedir. Belirli bir dnem iin en yksek deeri bulmak istiyorsak bu forml kullanrz. rnein Highest(mo(14)) forml grafii alm olan senedin bilgisayar yklenmi ilk tarihinden bu yana grd en yksek 14 gnlk momentum deerini bulacaktr. Ayn ekilde highest(C) yazarsak, ilgili senedin gemiinde ulat en yksek deerini bulacaktr. Tabi ki burada nemle vurgulanmas gereken nokta ise elinizde 1990 ylndan 2004 ylna kadar veri olabilir, fakat siz eer 2000 yl ile 2004 yl aras deerleri bilgisayara ykselmiseniz ykseldiiniz deerler iinde en yksek kapan deerini verecektir. Highest High Value: Forml yaps hhv( Data array, Periods) eklindedir. Bu forml de en yksek deeri bulmamza yardmc olur. Fakat bir nceki formlden fark ise yledir. Yukardaki forml bilgisayara ykselen ilk veriden itibaren tm verileri tarayarak en yksek deeri ararken, bu forml ile rnein gemi 30 gndeki en yksek kapan deerini bulabiliriz. rnein HHV(C, 30) forml gemi 30 gndeki en yksek kapan deerini verirken, HHV(H,45) forml son 45 gnde grlen gn ii en yksek fiyatlarn en ykseini verecektir. Highest Bars Ago : Forml yaps HighestBars(Data Array) eklindedir. Bilgisayara yklenmi bulunan ilk veriden itibaren grlen en yksek deerin grld andan bu yana ka dnem getiini bulur. rnein HighestBars(C) yazarsak ve gnlk veri kullanyorsak, en yksek kapan deerinin grlmesinden bu yana ka gn getiini verecektir. Bildiiniz gibi bir gnde gn ii en yksek, en dk ve kapan deerleri vardr. Gn iinde grlen en dk deerlerin tarihsel en ykseini bulmak iin Highestbars(L) formln yazabiliriz. Bu forml bilgisayar yklenmi ilk veriden itibaren tarama yapar. Highest High Value Bars Ago : Yukarda verilen forml, ilk veriden itibaren tarama yaparken bu forml son 50 gn iinde grlen en yksek kapan fiyatndan bugne kadar ka gn getiini verir.

156

Forml yaps yledir; HHVBars(Data Array, Periods). rnein HHVBars(DI( ), 60) yazdmzda son 60 gn iinde talep endeksinin ulat en yksek seviyeden itibaren ka gn getiini bulabiliriz. Eer gemi 30 gn iinde 14 gnlk olarak hesaplanan greceli g endeksinin grd en yksek seviyeden bugne ka gn getiini bulmak istiyorsanz HHVbars(RSI(14),30) eklinde formle etmeniz gerekiyor. Highest Since: Forml yaps u ekildedir. HighestSince(Nth, Expression, Data Array). Varsayalm ki bugnk kapan fiyat, kendisinin 10 gnlk hareketli ortalamasn yukar krmtr ve senet 5500 TL seviyesinden kapanmtr. Siz ise unu merak ediyorsunuz. Daha ncesinde de kapan fiyat 10 gnlk hareketli ortalamasnn zerine kmt ve o olay sonrasnda grlen en yksek kapan fiyat neydi? Bu soruya cevap veren forml u ekildedir. Bu formldeki "," iaretleri arasna dikkat ediniz. Highestsince(2,cross(c,mov(c,10,s),c ) Bu formldeki 2 rakam yukarda verilen forml yaps iinde tanmlanan "Nth" yerine gemektedir. "2" rakam ile kastettiimiz eyi yle aklayalm. Gemite de kapan rakam birok defa 10 gnlk hareketli ortalamasnn zerine kmtr. Diyelim ki 5 kere bu olay gereklemitir. Biz en son gereklemesini biliyoruz ama bundan nceki durumda kapann ulat en yksek rakam merak ediyoruz. Yani sondan itibaren saymaya balarsak sondan birinciyi deil, sondan ikinci olay sonrasn bulmaya alyoruz. Aadaki grafii inceleyiniz. nk son defa bu olay gerekleti ve fiyat imdi 15500 TL. Dolaysyla buraya "2" yazdk. Eer "3" yazm olsaydk, sondan nc gerekleme rakamn elde edecektir. Aadaki grafikte bu olay gsterilmeye allmtr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

157

Resim III.2.7-4

16500 16000 15500 15000 14500 14000 13500 13000 12500 12000 11500 18 25

Birinci Kesisme (Sondan ucuncu)

15.700 TL

16500 16000 15500 15000

10 gunluk hareketli ortalama Ucuncu Kesisme (Sondan birinci)

14500 14000 13500 13000 Ikinci Kesisme (Sondan Ikinci) 12500 12000 11500

1 8 September

15

22

29

6 October

13

20

27

3 10 November

17

imdi gelelim formln ikinci ksmna, yani cross(c,mov(c,10,s) ksm. Formln bu blmnde olay anlatlmaktadr. Yani bir art veriyoruz ve diyoruz ki "eer kapan fiyat 10 gnlk basit hareketli ortalamasnn zerine karsa". Bu art bu grafik zerinde defa gereklemitir. Formln son ksm ise ",c" eklindedir. Bulmasn istediimiz ey ise bu olay gerekletikten sonra grlen en yksek kapan fiyatdr. Grafik zerinde 15.700 TL olarak verilmitir. Eer bu kesime ilemi gerekletii gnden sonra grlen en yksek gn ii fiyatlar iinde en ykseini bulmak isteseydik buraya ",h" yazmamz gerekecekti. imdi bir rnek daha verelim. Highestsince(1,cross(mo(14),100),c ) Bu formln Trke karl veya cevap verdii soru udur; "14 gnlk momentum gstergesinin 100 referans izgisini en son yukar krd durumdan sonra grlen en yksek kapan fiyat ne olmutur?" Highest Since Bars Ago: Forml yaps u ekildedir; HighestSinceBars(Nth, Expression, Data Array). Eer yukardaki

158

rnei ok iyi anlamsanz, yukarda verilen rnekten tek fark, belirli bir olay olduktan sonra ka dnem getiini vermektedir. Yukardaki rnekte, kapan fiyat 10 gnlk hareketli ortalamasnn zerine kt durumlardan sondan ikincisi meydana geldikten sonra ulat en yksek kapan fiyatn vermesini istemitik, ama forml, HighestSinceBars(2,cross(c,mov(c,10,s),c ) eklinde yazarsak, bu olay gerekletikten sonra en yksek kapan fiyatnn grlmesinden bu yana ka dnem getiine ilikin rakam elde edeceiz. Eer gnlk veri kullanyorsak ka gn getiini bulmu olacaz. If :Koullandrma Fonksiyonu: Forml yaps u ekildedir. If(Expression, Then DA, Else DA)). Bir rnekle formln kullanln aklayalm. Bir gsterge gelitirmek istiyoruz ve unlar istiyoruz. Eer bugnk kapan fiyat son 10 gndeki gn ii en dk fiyatlarn basit hareketli ortalamasnn altna inmise "-1" deerini alsn Eer bugnk kapan fiyat son 10 gndeki gn ii en yksek fiyatlarn basit hareketli ortalamasnn zerine kmsa "+1" deerini alsn Eer yukardaki durumlar olumamsa "0" deerini alsn.

Bu forml yle yazarz; If(Cross(Mov(L,10,S),C),-1,If(Cross(C,Mov(H,10,S)),+1,0)) Bu forml "ndicator builder'de" aadaki grafikte gsterildii ekilde yazdk ve bu gstergeye "ARTI-EKS" adn verdik.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

159

Resim III.2.7-5

Bu gstergeyi gsterge listesine ekledikten sonra bakn yukarda verdiimiz grafik zerine izdirdik ve aadaki grafik olutu. Grafikte de grld zere gsterge, verilen artlar gerekletike bazan "+1", bazan "-1", ou zaman da "0" deerini ald.

160

Resim III.2.7-6
ARTI-EKS (0.0000) 0.5 0.0 -0.5 -1.0 16500 16000 15500 15000 14500 14000 13500 13000 12500 12000 11500 11000 10500 10000 28 4 11 August Birinci Kesisme (Sondan ucuncu) 15.700 j TL 0.5 0.0 -0.5 -1.0 16500 16000 15500 15000 14500 14000 13500 13000 12500 12000 11500 11000 10500 10000 2

10 gunluk hareketli ortalama

Ucuncu Kesisme (Sondan birinci) Ikinci Kesisme (Sondan Ikinci)

18

25

1 8 15 September

22

29 6 13 October

20

27 3 10 17 November

Inertia: Bu komut Inertia gstergesinin deerinin hesaplanmasn salar. Forml yaps; Inertia(RegressionPeriods,RVIPeriods) eklindedir. rnein, Inertia(25,14) bize 25 gnlk regresyon dnemi ele alnarak oluturulan trendin, 14 gnlk greceli volatilite endeksi deeri baz alndnda, ka deerini alacan gsterir. Inertia deeri eer 50'nin zerinde ktysa piyasa gl bir art trendine giriyor, eer 50'nin altnda karsa piyasa aa doru bir trende giriyor eklinde yorum yaplabilir. Klinger Volume Oscilattor: Bu forml Klinger Volume Osilatr'nn deerini hesaplar ve forml yaps KVO() eklindedir. Linear Regression Indicator: Dorusal regresyon gstergesi deerini hesaplar. Forml yaps LinearReg(Data Array, Periods, S Meth, S Periods) eklindedir. Burada "data array" neyin dorusal regresyonunun hesaplanacan sormaktadr. Yani kapan, en yksek, en dk fiyat olabilecei gibi RSI gstergesinin de regresyon deerini hesaplatmak isteyebiliriz. "Periods" ise geriye dnk ka gnlk veri kullanlacan gstermektedir. "S Meth" ise "Smooth method" eklinde uzun yazlabilir. Burada hareketli ortalama

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

161

yntemlerinden biri kullanlabilir. Hareketli ortalamalar iin hangi harfin hangi anlama geldiini "hareketli ortalamalar" blmnde bulabilirsiniz. "S periods" uzun hali "Smooth Periods" eklindedir. Buraya hareketli ortalamann ka dnemli alnaca say olarak ifade edilmelidir. rnein; Linearreg(c,50, simple, 10) yazdmz zaman; kapan fiyatlarnn son 50 gnlk verisi baz alnarak ve basit 10 dnemlik hareketli ortalama kullanlarak hesaplanacak dorusal regresyon deeri bulunur. Eer, Linearreg(c,50) yazarsak yine kabul edilir. Fakat hareketli ortalama hesaplanmaz. Linear Regression Slope: Yukarda verilen dorusal regresyon deerindeki "eimi" hesaplar. Forml yaps yledir; LinRegSlope(Data Array, Periods). Lowest: En dk deeri bulmamza yarayan fonksiyondur. Forml yaps Lowest( Data Array ) eklindedir. Belirli bir dnem iin en yksek deeri bulmak istiyorsak bu forml kullanrz. rnein Lowest(mo(14)) forml grafii alm olan senedin bilgisayar yklenmi ilk tarihinden bu yana grd en dk 14 gnlk momentum deerini bulacaktr. Ayn ekilde lowest(C) yazarsak, ilgili senedin gemiinde ulat en dk deerini bulacaktr. Tabi ki burada nemle vurgulanmas gereken nokta ise elinizde 1990 ylndan 2004 ylna kadar veri olabilir, fakat siz eer 2000 yl ile 2004 yl aras deerleri bilgisayara ykselmiseniz yklediiniz deerler iinde en dk kapan deerini verecektir. Lowest Low Value: Forml yaps llv( Data array, Periods) eklindedir. Bu forml de en dk deeri bulmamza yardmc olur. Fakat bir nceki formlden fark ise yledir. Yukardaki forml bilgisayara yklenen ilk veriden itibaren tm verileri tarayarak en dk deeri ararken, bu forml ile gemi 30 gndeki en dk kapan deerini bulabiliriz. rnein llv(C, 30) forml gemi 30 gndeki en dk kapan deerini verirken, llv(H,45) forml son 45 gnde grlen gn ii en dk fiyatlarn en dn verecektir. Lowest Bars Ago : Forml yaps lowestBars(Data Array) eklindedir. Bilgisayara yklenmi bulunan ilk veriden itibaren

162

grlen en dk deerin grld andan bu yana ka dnem getiini bulur. rnein lowestBars(C) yazarsak ve gnlk veri kullanyorsak, en dk kapan deerinin grlmesinden bu yana ka gn getiini verecektir. Bildiiniz gibi bir gnde gn ii en dk, en dk ve kapan deerleri vardr. Gn iinde grlen en dk deerlerin tarihsel en dn bulmak iin lowestbars(L) formln yazabiliriz. Bu forml bilgisayara yklenmi ilk veriden itibaren tarama yapar. Lowest low Value Bars Ago : Yukarda verilen forml, ilk veriden itibaren tarama yaparken bu forml son 50 gn iinde grlen en dk kapan fiyatndan bugne kadar ka gn getiini verir. Forml yaps yledir; LLVbars(Data Array, Periods). rnein LLVbars(DI( ), 60) yazdmzda son 60 gn iinde talep endeksinin ulat en dk seviyeden itibaren ka gn getiini bulabiliriz. Eer gemi 30 gn iinde 14 gnlk olarak hesaplanan greceli g endeksinin grd en dk seviyeden bugne ka gn getiini bulmak istiyorsanz LLVbars(RSI(14),30) eklinde formle etmeniz gerekiyor. Lowest Since: Forml yaps u ekildedir. LowestSince(Nth, Expression, Data Array). Varsayalm ki bugnk kapan fiyat, kendisinin 10 gnlk hareketli ortalamasn aa krmtr ve senet 5500 TL seviyesinden kapanmtr. Siz unu merak ediyorsunuz. Daha ncesinde de kapan fiyat 10 gnlk hareketli ortalamasnn altna inmiti ve o olay sonrasnda grlen en dk kapan fiyat neydi? Bu soruya cevap veren forml u ekildedir. Bu formldeki "," iaretleri arasna dikkat ediniz. LowestSince(2,cross(mov(c,10,s),c),c ) Bu formldeki 2 rakam yukarda verilen forml yaps iinde tanmlanan "Nth" yerine gemektedir. "2" rakam ile kastettiimiz eyi yle aklayalm. Gemite de kapan rakam birok defa 10 gnlk hareketli ortalamasnn altna inmitir. Diyelim ki 5 kere bu olay gereklemitir. Biz en son gereklemesini biliyoruz ama bundan nceki durumda kapann ulat en dk rakam merak ediyoruz. Yani sondan itibaren saymaya balarsak sondan birinciyi deil, sondan ikinci olay sonrasn bulmaya alyoruz.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

163

imdi gelelim formln ikinci ksmna, yani cross(mov(c,10,s),c) ksm. Formln bu blmnde olay anlatlmaktadr. Yani bir art veriyoruz ve diyoruz ki "eer kapan fiyat 10 gnlk basit hareketli ortalamasnn altna inerse". Formln son ksm ise ",c" eklindedir. Bulmasn istediimiz ey ise bu olay gerekletikten sonra grlen en dk kapan fiyatdr. Eer bu kesime ilemi gerekletii gnden sonra grlen en dk gn ii fiyatlar iinde en ykseini bulmak isteseydik buraya ",h" yazmamz gerekecekti. imdi bir rnek daha verelim. LowestSince(1,cross(100, mo(14)),c ) Bu formln Trke karl veya cevap verdii soru udur; "14 gnlk momentum gstergesinin 100 referans izgisini en son aa krd durumdan sonra grlen en dk kapan fiyat ne olmutur?" Lowest Since Bars Ago: Forml yaps u ekildedir; Lowestsincebars(Nth, Expression, Data Array). Eer yukardaki rnei ok iyi anlamsanz, yukarda verilen rnekten tek fark, belirli bir olay olduktan sonra ka dnem getiini vermektedir. Yukardaki rnekte, kapan fiyat 10 gnlk hareketli ortalamasnn altna indii durumlardan sondan ikincisi meydana geldikten sonra ulat en dk kapan fiyatn vermesini istemitik, ama forml, Lowestsincebars(2,cross(mov(c,10,s),c),c ) eklinde yazarsak, bu olay gerekletikten sonra en yksek kapan fiyatnn grlmesinden bu yana ka dnem getiine ilikin rakam elde edeceiz. Eer gnlk veri kullanyorsak ka gn getiini bulmu olacaz. MACD: Macd Gstergesinin deerini hesaplar. Forml yaps MACD() eklindedir. Mass Index: Mass index deerini hesaplar, forml yaps Mass(Periods) eklindedir. Median Price: Medyan fiyat deerini hesaplar forml yaps MP() eklindedir. Midpoint : Belirli bir sre iin, fiyatlarn orta noktasn hesaplar. Forml yaps Mid(Data Array, Periods) eklindedir. rnein;

164

Mid(c,15) yazlmsa son 15 gn iindeki en dk kapan ve en yksek kapan deerlerini toplar ve bunu ikiye blerek midpoint rakamn bulur. Resim III.2.7-7 : Fiyat Kanal, Alt ve st Band
17000 16500 16000 15500 15000 14500 14000 13500 13000 12500 12000 11500 11000 10500 10000 June July August September October November De 17000 16500 16000 15500 15000 14500 14000 13500 13000 12500 12000 11500 11000 10500 10000

Aadaki grafikte hem alt hem de st bant izilmitir. Bu grafikte dikkat edilirse belirli bir sre boyunca alt ve st bantlar yatay gitmektedir. Bu da uzunca bir dnem boyunca grlen en yksek veya en dk fiyat seviyesinin o kadar sre iinde tekrar grlmediini gstermektedir. Momentum: momentum Gstergesinin deerini hesaplar. Forml yaps mo(Periods) eklindedir. Mo(14) yazdnzda 14 gnlk momentum deerini hesaplar. Money Flow Index: Para Akm Endeksi Gstergesinin deerini hesaplar. Forml yaps mfi(Periods) eklindedir. Moving Average: Hareketli Ortalama deperini hesaplar. Forml yaps mov(Data array, periods, method) eklindedir. rnein, mov(c,25, S) forml 25 gnlk basit hareketli ortalama deerini hesaplar.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

165

Negative Volume Index: NVI(Data Array) On Balance Volume : OBV(Data Array) Parabolic SAR: SAR(Step, Maximum) Performance: performans gstergesi deerini hesaplar. Forml yaps Per(Data Array) eklindedir. Polarized Fractal Smoothing Periods) Efficiency: PFE(Data Array, Periods,

Positive Volume Index: Pozitif ilem hacmi endeksinin deerini hesaplar. Forml yaps PVI(Data Array) eklindedir. PVI(15) yazldnda 15 gnlk pozitif volume indeks hesaplanr. Power: Bir saynn ssel kuvvetini almak iin kullanlr. Forml, Power(Data Array, Power) eklindedir. rnein power(c,2) yazldnda kapanlarn kareleri hesaplanr. Previous Value of Indicator: Eer bir gstergenin nceki deerini bir forml iinde kullanmak istiyorsanz "PREVIOUS" yazmanz yeterlidir. Price Channel High: Bu forml ile kapan fiyatnn zerinde bir bant oluturulur. Forml yaps PriceChannelHigh(Periods) eklindedir. rnein Pricechannelhigh(15) yazdmz zaman son 15 gn iinde grlen dnemlik en yksek fiyatlarn da en yksei baz alnarak bir st bant izilir. Son 15 gnde grlen en yksek fiyatn 5500 TL olduunu varsayalm ve 3 gn nce grlm olsun. Bugn eer 5600 fiyat grlrse yeni gne ait nokta 5600 seviyesi olacaktr. Bu noktalar birletirdiinizde ise st band elde edeceksiniz. Price Channel Low: Bu forml ile kapan fiyatnn altnda bir bant oluturulur. Forml yaps PriceChannellow(Periods) eklindedir. rnein Pricechannellow(15) yazdmz zaman son 15 gn iinde grlen dnemlik en dk fiyatlarn da en d baz alnarak bir alt bant izilir. Son 15 gnde grlen en dk fiyatn 2500 TL olduunu varsayalm ve 5 gn nce grlm olsun. Bugn eer 2450 fiyat grlrse, yeni gne ait nokta 2450 seviyesi olacaktr. Bu noktalar birletirdiinizde ise alt band elde edeceksiniz.

166

Price Oscillator: Fiyat osilatr gstergesinin deerini bulur. Forml yaps OscP(Periods, Periods, E S T TRI VAR W,% $) eklindedir. Burada verilen tanmlamalar hareketli ortalama blmnde aklanmtr. ki tane "periods" verilirken ilki ksa dnem, ikincisi ise daha uzun dne hareketli ortalama hesaplanmas iin gerekli periyotlardr. rnein OscP(5, 15, E, %) yazdmzda 15 gnlk ssel hareketli ortalama ile 5 gnlk ssel hareketli ortalama arasndaki yzde deiim deeri hesaplanacaktr. Projection Band Bottom: Projeksiyon osilatr gstergesi ile hesaplanm alt bant deerini verir. Forml yaps ProjBandBot(Periods) eklindedir. Projection Band Top: Projeksiyon osilatr gstergesi ile hesaplanm st bant deerini verir. Forml yaps ProjBandTop(Periods) eklindedir. Projection Oscillator: Projesiyon osilatr deerini hesaplar. Forml yazlm ProjOsc(Regression Periods, Slowing Periods) eklindedir. rnein, ProjOsc(21,5) yazdmzda 21 gnlk projeksiyon osilatrnn 5 gnlk yavalatlm deerini verecektir. R squared: Belirli bir fiyat hareketinin trendinin gcn Forml yaps RSquared(Data Array, Periods) eklindedir. Rsquared(c,21) yazarsanz, kapan deerlerinin son 21 gndeki gcn bulursunuz. Bu deer 0 ile 1 arasnda deiir. "1" e deerler trendin gl olduunu gsterir. verir. Eer trend yakn

Rate of Change: Belirli bir veri iin, belirli bir dnem aralnda deiim yzdesini bulmamza yarar. Forml yaps ROC(Data Array, Periods, %, $) eklindedir. rnein, ROC(c,12,%) yazldnda kapan fiyatnn 12 gn nceye gre % deiimi hesaplanacaktr. ROC(mo(14),10,%) yazldnda ise 14 gn baz alnarak hesaplanm momentum deerinin 10 gn nceye gre yzde deiimi hesaplanacaktr. Reference: Referans Fonksiyonudur. Belirli bir deikenin nceki deerlerini referans olarak almak istediinizde kullanrsnz. Forml yazlm ref(data array, periods) eklindedir. rnein, ref(c,-5) yazldnda 5 gn nceki kapan fiyat deeri referans olarak alnr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

167

Bir baka rnek olarak Ref(RSI15), -10) yazldnda 15 gnlk RSI gstergesinin 10 gn nceki deeri baz alnacaktr. Relative Strength Index : Greceli G Endeksi Gstergesinin deerini hesaplar. Forml yazlm RSI(Periods) eklindedir. rnein RSI(28) demek, 28 gnlk greceli g endeksi gstergesi deeridir. Relative Volatility Index: Greceli volatilite endeksi rakamn hesaplar. Forml yaps yledir; RVI(Periods). Dolaysyla RVI(15) yazdmzda 15 gnlk greceli volatilite endeksi rakam hesaplanacaktr. Square Root: Belirli bir verinin kare kk alnmak istendiinde bu forml kullanlr. Forml yaps Sqrt(Data Array) eklindedir. rnein Sqrt(RSI(14)) yazldnda, 14 gn baz alnarak hesaplanm olan RSI deerinin karekk alnacaktr. Standard Deviation : Standart Sapma deerini hesaplar. Forml Stdev(data array, periods) eklindedir. rnein, stdev(c,20) son 20 gn baz alnarak kapan deerlerinin Standard sapmasn verecektir. Standard Error Band Bottom: Belirlenen bir verinin, belirlenen bir hareketli ortalamas ve standart hatasn bularak, alt bant deerlerini hesaplatmak istediinizde bu forml kullanrsnz. Forml yaps STEBandBot(Data Array, Pds, Std Error, Smooth Method, Smooth Periods) eklindedir. Bu formldeki "Smooth method" ve "smooth Periods" seenekleri istee baldr, yani bunlarn yerine rakam yazmasanz da olur. rnein, stebandbot(c,21,2,s,10) yazdmzda son 21 gn baz alnarak kapan deerlerinin standart hatas hesaplanacak ve 21 gn baz alnarak hesaplanm basit (s) hareketli ortalamadan 2 standart sapma aasndaki deer bulunmu olacaktr. Ayn ifade stebandbot(c,21,2) eklinde de yazlabilir. Standard Error Band Top: Belirlenen bir verinin, belirlenen bir hareketli ortalamas ve standart hatasn bularak, st bant deerlerini hesaplatmak istediinizde bu forml kullanrsnz. Forml yaps STEBandTop(Data Array, Pds, Std Error, Smooth Method, Smooth Periods) eklindedir. Bu formldeki "Smooth method" ve "smooth Periods" seenekleri istee baldr. rnein, StebandTop(c,21,2,s,10)

168

yazdmzda son 21 gn baz alnarak kapan deerlerinin standart hatas hesaplanacak ve 21 gn baz alnarak hesaplanm basit (s) hareketli ortalamadan 2 standart sapma yukarsndaki deer bulunmu olacaktr. Ayn ifade StebandTop(c,21,2) eklinde de yazlabilir. Standard Error: Belirli bir deiken yada verinin standart hatasn hesaplatmak istediinizde bu forml kullanrsnz. Forml yaps STE(Data Array, Periods) eklindedir. rnein (MACD(),18) yazdnzda son 18 gnde elde edilen MACD deerleirnin standart hatas hesaplanrken, STE(C,21) yazdnzda kapan deerlerinin son 21 gn baz alnarak standart hatas hesaplanacaktr. Stochastic Momentum Index: Stokastik momentum indeks gstergesi deerini hesaplar. Forml yaps StochMomentum(Periods, Smoothing, Double Smoothing) eklindedir. rnein StochMomentum(14,7,7) yazdmzda, 14 gnlk stokastik momentum endeksinin 7 gnlk yavalatlm (hareketli ortalamas alnm) halinin 7 gnlk yavalatlm hali hesaplanm olacaktr. StochMomentum(13,25,2)'yi hesaplatmak istediinizde aslnda Aadaki forml kullanm oluyorsunuz. 100 * ( Mov( Mov(C - (0.5 * ( HHV(H,13) + LLV(L,13))),25,E),2,E) / (0.5*Mov( Mov( HHV(H,13) - LLV(L,13),25,E),2,E))) Stochastic Oscillator: Stokastik Osilatr Gstergesini hesaplar Forml yaps stoch(%k periods, %K Slowing) eklindedir. stoch(14,6) Stokastik Osilatrnn 14 gnlk 6 gn yavalatlm deeri anlamna gelmektedir (daha geni bilgi iin stokastik gstergesi blmn inceleyiniz). Summation: sum(c,12) 12 gn nceki fiyattan balayarak bugne kadarki kapan fiyatlarnn st ste toplamn verecektir. Time Series Forecast: Verilen bir seri iin, zaman serileri tahmin deerini hesaplar. Forml yaps TSF(Data Array, Periods) eklindedir. rnein, TSF(C,21) forml gemi 21 gnlk kapan deerleri kullanlarak hesaplanm olan zaman serisi regresyon denkleminin yarn ki kapan deeri tahminini verecektir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

169

Trade Volume Index: Alm-satm ilem hacmi endeksi deerini hesaplar. Forml yaps TVI(Data Array, Minimum Tick) eklindedir. Burada rnein TVI(C,100) yazdnzda 100 liralk dilimler kullanlarak alm satm ilem hacmi endeksi hesaplanacaktr. Bu gsterge iin hesaplatma yaplrken, kademe deerleri baz alnmaldr. TRIX: Trix gstergesi deerinin hesaplanmasn salar. Forml yazl TRIX(Data Array, Periods) eklindedir. rnein Trix(C,15) forml kapan fiyatlarnn 15 gn baz alnarak hesaplanm trix deerlerini vrecektir. Ultimate Oscillator: Ultimate osilatr gstergesinin deerini hesaplar. Forml yaps ise ult( Dnem1, Dnem2, Dnem3) eklindedir. Burada dnemler en kkten en bye doru sralanmaldr. rnein ult(7,14,21) forml ultimate osilatr deerini 7,14,21 gnlk periyodu baz alarak hesaplayacaktr. Value When: Belirli, bir olay gerekletii anda bir baka eyin deerini baz almak istiyorsanz bu forml kullanrsnz. Forml yaps ValueWhen(Nth, Expression, Data Array) eklindedir. rnein, fiyatlar 15 gnlk hareketli ortalamasn en son yukar krdnda acaba RSI(10) gnlk deeri neydi diye merak ediyorsak bu forml kullanrz. Bu forml yazmak istediimizde u yazlm elde ederiz. valuewhen(cross(c,mov(c,15,e)),RSI(10). Bir baka rnek olarak unu verebiliriz. Kapan fiyatlar, 15 gnlk basit hareketli ortalamasnn zerine kt andaki fiyat deeri nedir sorusuna cevab veren forml yledir; valuewhen(cross(c,mov(c,15,s)),c). Variance: Varyans deerinin hespalanmasn salar. Forml yaps Var(Data Array, Periods) eklindedir. rnein Var(c,21) forml, kapan deerlerinin son 21 gnlk verisi kullanlarak hesaplanan varyans deerini verir. Vertical Horizontal Filter: Dikey yatay filtre gstergesinin deerini hesaplar. Forml yazlm VHF(Data Array, Periods)eklindedir. Volume Oscillator: lem hacmi osilatrnn deerini hesaplar. Forml yaps OscV(Periods,Periods,E S T TRI VAR W,% $)

170

eklindedir. Ayrntl bilgi ve forml mant iin "fiyat osilatr" formln inceleyiniz. Williams % R: Williams %R gstergesinin deerini hesaplar. Forml yaps WillR(Periods) eklindedir. rnein willR(14) yazdnzda 14 gnlk williams %R gsterge deeri hesaplanm olacaktr. Zig Zag: Zigzag gstergesi deerini hesaplar. Forml yaps Zig(Data Array, Change, % -$) eklindedir. rnein Zig(c,5,%) yazdmzda fiyatlar aa yada yukar ynde yzde 5 deitiinde zigzag deeri deiecektir. Eer yle bir forml yazarsak, zig(c,500,$) bu durumda fiyatlar 500 lira aa yada yukar gittiinde zigzag gstergesi deeri deiecektir. Bu formlde % ve $ ayn anda kullanlamaz. Buraya kadar Metastock forml dilini verdik. Ama belirtmeliyiz ki Metastokta bahsedilen ve listede bulunan btn formller burada yoktur. Bunun nedeni de Metastock programnda verilen formllerin hepsi ie yarayabilen formller olmayabiliyor. rnein Hammer forml aslnda eki grnml mumlarn bulunmasn salayan bir formldr. Fakat forml ayrnts yer almamtr ve yaptm testlerde eki grnml btn mumlar bulamad. Bu yzden listede olup da burada yer almayan formller iin endie etmenize gerek yoktur. leri dzey teknik analiz yapan birine lazm olacak formllerin hemen hepsi burada aklanmtr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

171

III.3. DER TEKNK ANALZ PROGRAMLARI

III.3.1. OmniTrader (Otomatik AL-SAT)

ncelikle programa, alm satm tekniinizi ve tarznz belirtiyorsunuz. 4 deiik tarz (trende gre, reversal, trend+reversal, agresif) belirlendikten sonra dilerseniz yine oynay tarznza ait bir ka ekstra bilgiyi deitirebilirsiniz. rnein stop-loss kurallar, giri k detaylar gibi. Daha sonra program semi olduunuz senetleri (IMKB deki tm senetlerin P200/32da testi 5 dakika sryor) test ediyor. Programn can alc noktas buras nk 80 deiik teknik tm senetler iin tek tek optimize edilerek test ediliyor. Ve sonuta her bir senet iin deiik alm satm sistemlerinden oluan bir tablo kyor. Artk listeniz hazr. Yapmanz gereken tek ey her gn al-sat listenizi bir tua basarak oluturmak. Bu ilem de gnde yaklak 10 dakikanz alacak. Programda yer alan Portfy seenei ile tm portfynz canl olarak grebilirsiniz.

III.3.2. Advanced GET

Elliott Dalgalarn saymaya alan en nemli teknik analiz programdr. erdii analizler hem gemii, hem bugn hem de yarn gsterdiini iddia ediyor. Elliott Dalgalarnn minr, intermediate, majr gibi isimler verilen ayr zaman birimindeki dalgalarn bulabilir. inde bulunulan dalgaya gre bir sonraki dalgann dzgn oluma olasln verir (Probability Index) Her zaman bir sonraki dalgann olumas gerekli fiyat seviyelerini verir. Geri al dalgalarnda dn durabilecei fiyat ve zaman desteklerini otomatik olarak verir. Programda bulunan dier analizler ise ; Bollinger Bands, RSI, Stochastic, CCI, ADX, Oscillator, Auto CandleStick, Gann Clusters, Auto Gann Lines, JTI, Regression Channeles, Fibonacci Extensions, Retracement, Historical Patterns, Cardinals,Bias,MOB gibi zel almalardr.

172

III.3.3. SuperCharts
Dier Teknik Analiz Programlar gibi ok sayda gsterge iermektedir. Gstergeler zerinde kullanc, istedii deiikleri yapabilmektedir. Seksenin zerinde gsterge programla birlikte gelmekte. Gstergelere ek olarak dnyaca tannm uzman grleri bulunmaktadr. Bunun sayesinde kullanlan gstergenin yorumu alnabilmektedir. Programn gn-sonu (End of Day) ve gerek zamanl (Real-time) olarak iki versiyonu bulunmaktadr. izgi almalar, trendler, Fibonnaci almalar ve dier bilinen eklentiler standart olarak programda bulunmaktadr. Kendi gstergelerinizi ve kendi belirlediiniz formasyonlar da yapabileceiniz bir Editr de vardr Kendi belirlediiniz kriterlere gre yaptnz AL-SATlar test edebileceiniz System Tester ve bunun yannda hazr gelen sistem testleri de bulunmaktadr. Metastock programnn kullanabilmektedir. datasn uyumlu bir ekilde

IV. TEKNK ANALZ SORGULANIYOR

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

175

IV.1. TEKNK ANALZ ve PARA KAZANMAK

Teknik analiz para kazanmak iin retilmi fakat, sahip olduu birok zellik ve yatrmc psikolojisi ile uyumsuzluu nedeniyle, bir anda para kaybettirmeye balayan bir ara haline dnebilir. Bunu gerekten inanarak ve tecrbelerime dayanarak sylyorum. Eer kitapta yazlanlar aynen yazd gibi uygularsanz para kaybetme olasln yksektir. Eer kitapta yazlanlar renir ve ciddi biimde sorgularsanz para kazanma olaslnz artar. Bu kitapta sizlere teknik analiz aralarn elimden geldiince btn incelikleri ile vermeye alacam fakat, mekanik teknikleri ezberlemeye ve anlatlan ekilde uygulamaya kalkmaynz. Sorgulaynz, sorgulaynz, sorgulaynz... diyeceim. Aslnda bu kitab yazmamdaki ama; her teknik analiz kitabnda yer alan ve anlatlan analiz ara ve tekniklerini sorgulamak gerektiini size arpc bir ekilde vermektir. Bir kere u konularda anlaalm. 1. Teknik analiz iyi kat kt kat ayrm yapmaz. Yani teknie bakarak mali yaps iyi yada kt kad ayrmak ok zor ve hatta imkanszdr. Ancak ok uzmanlam kiiler, belki teknie bakarak kadn temel adan da salam yada kt olduuna dair ipular elde edebilir. 2. Teknik analiz orta ve uzun vadeli kat seiminde kullanlrsa ho olmayan sonular da beraberinde getirebilir. 3. Hibir teknik analiz arac, endeksin 5.500den 20.000e kadar gideceini ngremez. 4. Hibir teknik analiz arac endeksin 20.000den 7.000e kadar deceini ngremez. Teknik analizde kullanlan aralara ve teknik analiz yntemlerine gemeden nce size sunulan bu aleti ok iyi tanmalsnz. Bir arac kullanmadan nce o aracn ne gibi zellikler tadn iyi bilmek gerekiyor. Ezbere bir ekilde grafikleri yorumlamaya ve buna gre ilemler yapmaya balamak olduka tehlikeli sonular dourabilir. Eer teknik analizin ne olduunu gerekten anlarsanz, bu teknikleri

176

kullanmanz doru olabilir. Teknik analiz size ne gibi szler veriyor ve daha da nemlisi teknik analizin arkasndaki temel felsefe nedir? Bunu ok iyi anlamadan hareket etmemelisiniz. imdi teknik analiz ne sylyor bir bakalm. Teknik Analiz, en temelde fiyat grafiklerini kullanarak gelecekteki fiyat deiim trendlerini tahmin etmeye alan piyasa hareketleri almasdr. Yani fiyat grafiklerine bakacaz. Gemiteki fiyat hareketlerini eitli aralar kullanarak inceleyeceiz ve gelecee ilikin tahminde bulunacaz. Burada eitli aralar dedik. Bunlar, bar grafikler, mum grafikler, kagi grafikleri gibi grafiksel aralar olabilecei gibi, stokastik, momentum gibi gsterge (indikatr) denilen istatistiksel formllere dayanan aralar veya formasyonlar dediimiz (gen, flama, bayrak, anak vs.) gibi aralar olabilir. Hemen bu konunun banda unu srarla vurgulayaym. Btn aralarn hepsini en mkemmel ekilde, kitapta yazld gibi renmek ve uygulamak gerek hayatta size hibir ey kazandrmayabilir. Ayn grafie bakan iki ayr teknik analist ok farkl sonulara varabilir. nemli olan ey ise; bu aralarn neler olduunu rendikten sonra; bu aralar ciddi biimde sorgulamaktr. te ok uzun srecek olan bu blmde ben sizlere bu aralarn neler olduunu anlatmakla kalmayacak ve gerek hayatta uygulansayd nasl sonu doururdu sorusuna cevap vermeye de alacam. Bylelikle baka hibir kitapta bulamayacanz, sorgulama yntemlerini de renmi olacaksnz. yle dnn; bir arkadanz sizden kuraca bir i iin sermayeye katlmda bulunmanz istiyor. Arkadanza birka soru sormadan ve ii iyice sorgulamadan para verir misiniz? Ne i yapacan, ne kadar ciro beklediini, pazar paynn ne olacan sormaz msnz? Benim de ilk balarda yaptm gibi; teknik analize balayan birok kiinin yapt en byk hatalardan biri kitapta yazlanlar doru kabul ederek ie balamalardr. Yani kitap der ki; Stokastik izgisi, kendi sinyal izgisini yukar kestii anda alm yaplmal, aa kestiinde ise sat yaplmaldr. Bunu syledikten

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

177

sonra da 2-3 tane bu gr destekleyen rnek grrsnz ve bu rneklerde gerekten de bu kurala gre hareket edildiinde iyi para kazanmak mmkn olmutur. Ama siz bu kural uygulamaya kalktnzda bir trl para kazanmak mmkn olmaz. Girite de vurguladm gibi; hibir kitapta eer 100 defa byle hareket etseydik ka tanesinde zarar ederdik, ka tanesinde kar ederdik sorusunun cevabn bulamadm. Teknik analiz kitabn eline alan bir yatrmc sanki ilgili kural yz defa uygulasa yz defa kazanacakm gibi alglar. Ama siz kendisine yle bir sonu verirseniz; eer stokastik gstergesinin bu kuraln 100 defa uygulasaydnz, 55 defa kazanacak, 45 defa kaybedecektiniz, ama kazanlar kayplarn iki kat kadar olacakt. te bu tr bir durumda okuyucu da nlemini ona gre alacaktr. Dolaysyla bu kitapta elden geldiince gstergeler ve formasyonlar iin yaplan testlerin sonucu verilecek ve sorgulama yntemleri de anlatlacaktr. Sizler de bu rnekleri grerek daha salam adm atma yolunda bu test yntemlerini daha sonra kendiniz de gelitirebilirsiniz. Sizler bilinli yatrmc olduka, piyasada maniplasyonlar ve maniplatrler fazla i yapamayacaklardr. imdi de Teknik Analiz denilen ara ve analiz tekniklerinin zerine oturduu temel varsaym ve noktalar aklayalm. Aksi halde nnze konan eyin ne olduunu bir trl anlayamayabilir ve yanl yorumlara ynelebilirsiniz.

178

IV.2. TEKNK ANALZN YAPI TALARI

Teknik analiz temel varsaym zerine hareket eder. Eer bu varsaymlar doru bulmuyor veya kabul etmiyorsanz, Teknik analizi bir ara olarak kullanmaynz.

IV.2.1. Fiyatlar Arz ve Talebi Etkileyecek Her Trl Faktr ine Alr ve Yanstr.
Teknik analiz samadr. nk btn formller, trendler ve formasyonlarn kullanabilecei ve ileriye dnk tahmin yaparken esas alabileceimiz sadece 5 adet veri vardr. Bunlar; Kapan fiyat, Al fiyat, En yksek fiyat, En dk fiyat ve lem miktardr.

Genellikle Trkiyede veri salayan irketler al fiyatlarn gndermedikleri iin aslnda elimizde sadece 4 adet malzeme vardr. yle dnn; size un, tuz, su ve domates gibi drt adet malzeme versem nasl bir yemek yapabilirdiniz? Bu soruya eitimlerimde cevap veren katlmclar genellikle Domates orbas, domatesli makarna, domatesli pizza eklinde cevaplar verdi. Bu yiyeceklerin her birini yedikten sonra aznzda brakaca tat genel olarak birbirine benzer tatlar olacaktr. Fakat eer dier malzemelere gre ok fazla domates kullanrsanz domates tad daha fazla hakim olacak, buna karn fazla tuz kullanrsanz ok tuzlu ve yenmeyecek bir ey de olabilir. Ama sonuta aznzda brakaca lezzet benzer lezzetler olacaktr. te teknik analiz formllerinden momentum sadece kapan fiyatlar kullanlarak hesaplanrken, yani size sadece bir bardak su iirirken veya bir tane domates yemenizi nerirken; stokastik gstergesi en yksek, en dk ve kapan fiyatlarn dikkate alr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

179

Buna karn RSI gstergesi, kapan fiyatlarn nceki gnn kapan fiyatlar ile karlatrarak bir endeks elde ederken, Money Flow Index (MFI, Para akm endeksi) RSIya ilem miktar deikenini de ekleyerek senede olan para giri yada kn tespit etmeye alr. Sonuta her gsterge sadece bir yada birka malzemeyi birletirir. rnein trend izerken, eer yukar trend ise; sadece 2 tane en dk fiyat noktas malzeme olarak kullanlrken, aa trendler izilirken belirli bir dnem iindeki iki adet en yksek fiyat seviyesi kullanlr. te bu nedenlerden dolay varacanz sonular birbirine yakn olabilir. Bu balamda, rnein 14 gnlk stokastik, RSI ve MFI hep birlikte AL veya SAT sinyali verebilirler. Ama vadeyi deitirdiinizde, rnein bu gstergeleri 5 gnlk bazda izdirdiinizde hepsi birlikte tersine sinyal de gnderebilir. Dikkatinizi ekmek istediim nokta udur; sadece 4 adet malzeme ile ok byk paralarn sz konusu olduu borsada, bu kadar byk riskler almak ne derecede dorudur ve kazanma konusunda ne kadar ansmz olabilir ki? irketin bilanosu, kar, genel ekonomik ve sektrel durum, d borlar, i borlar, irketin yapt nemli balantlar, irketin yatrmlar gibi ok nemli malzemelerin (faktrlerin) teknik analiz tarafndan dland bir durumda sadece 4 adet faktr kullanmak analizimizi ok gdk ve eksik brakmaz m? te bu noktada teknik analizin savunma mekanizmas ve ilk varsaym devreye giriyor. Yukarda saydmz btn faktrlerin tm sadece ve sadece bir tek eyi etkiler o da fiyattr. Yani teknik analiz senede olan arz ve talebi etkileyen faktrleri analiz etmez ve bunu temel analiz yapanlara brakr. Teknik analiz der ki; Temel analiz olarak saylan faktrlerin hepsi fiyata arz veya talep olarak yansmtr, nemli olan nokta arz m, talep mi artyor? sorusuna cevap vermektir. Bu soruya en iyi cevab ise, kapan fiyat veya fiyat hareketleri vermektedir. ok nemli grlen btn temel faktrlerin hepsi fiyatn iindedir. Teknik analist, arz veya talep artnca bunun sebebi ile ilgilenmez, arz veya talebin gc ile ilgilenir ve bu gcn yeni bir ay (d) yoksa boa (ykseli) piyasasnn balangc m olduuna karar verir.

180

IV.2.2. Fiyatlar Anlaml Bir sre, Belirli Bir Trend zerinde Hareket Ederler
Trendler ilk olarak Charles Dowun almalaryla teknik analize girmilerdir. Fiyatlar belirli bir ynde anlaml bir sre hareket ederler. Bu trenler ksma ayrlr; Artan Trend (Boa piyasas) Azalan Trend (Ay piyasas) Yatay Hareket (Balk piyasas) Charles Dow, trendleri ana ksmda inceler. Ana trend, ara trend ve ksa vadeli trend. Ana trendler en az 1-2 yl devam eden ykseli ve d trendleridir. Ara trendler ise ana trendlerin oluumu srasnda ykseli trendini veya d trendini bozmadan ortaya kan ara d ve ykseli trendleridir. Ksa vadeli trend ise ara trenler iindeki kk apl aa yukar hareketlerdir. Resim IV.2.2-1: MKB-100 1993-1994

Ana d trendi

ara trendler

Ana ykseli trendi S O N D 93 M A M J J A S O N D 1994 M A M J J

1.9 1.8 1.7 1.6 1.5 1.4 1.3 1.2 1.1 1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

181

Yukardaki grafikte MKB-100n dolar bazndaki hareketleri verilmitir. Ana ve ara trendler gsterilmitir. Ara trendler oluurken ksa vadeli trendlerin ara trendler oluurken ortaya ktna dikkat ediniz.

IV.2.3. Tarih Tekerrrden barettir

Teknik analizin nc en nemli varsaym ve oturduu temel noktalardan sonuncusu ise; tarihin tekerrrden ibaret olduudur. Yani gemiteki fiyat hareketlerinin oluturduu ekiller (gen formasyon, omuz ba omuz formasyonu, anak formasyonu, elliot dalgalar vs.) srekli olarak tekrarlanrlar. Peki bu ekil yada formasyonlarn srekli tekrarlanmasnn sebebi nedir? Biraz falcla benzemiyor mu? olarak

Varsayalm ki 6000 liradan bir senet aldnz ve senet 4200TLye dt. Uzun sre 4.200-5.500 aralnda senet ykseldi ve geri dt. Yani bu iki fiyat arasndaki kanalda hareket etti. Bu arada sizin maliyetiniz olan 6000 TL fiyatna bir trl gelmedi. Aradan iki ay geti ve zarardasnz. Bu hisseye yatrdnz paray bankada repo yapsaydnz ok daha iyi olacan dnyorsunuz. Senet bir gn hareketleniyor ve 5.400 seviyesine geliyor. Yine decektir diyerek hisseyi satyorsunuz. Daha sonra hisse ksa srede 8.000 fiyatna kyor. Yani aadaki grafikte olanlar oluyor.

182

Resim IV.2.3-1

8000 7000 6000 5000

4000 50000 x10000 November December 1999 February Mar

imdi bu olay analiz edelim. Buradaki hareketinizin byk ksm psikolojiktir. Bu hisseyi tuttuunuz srece bilinaltnza u hkm yerleiyor; ki aydr senedi tutuyorum bir ey kazandrmad. Bilinaltnz sizi zorluyor ve size bu hisseden para kazanamayacanz vurguluyor. Dolaysyla, sizin gibi birok insan ayn duygular yayor ve bu duygular karmza fiyat hareketleri olarak kyor. Fiyatlarn ini klar ise formasyonlar oluturuyor. Gelecekte de ayn durum ortaya ktnda genel olarak psikolojik tepki ve alglamalar ayn ekilde olduu iin yine ayn ekilde davranyorsunuz. Sonu olarak ayn ekiller tekrarlanabiliyor. Ksaca zetlemek gerekirse, varsayn ki piyasa yzde 30 yukar gitti. Bu durumda sat yaptnz. Ne zaman piyasa yzde 25-30 yukar giderse siz satyorsunuz. te bu durum hem direnleri oluturuyor hem de gemite sizin yaptnz bu hareketler, u an olan hareketlere de aynen yansyor. Gemiten bugne psikolojik yapnz deimedii iin gemite fiyatlarda ortaya kan formasyonlar yeniden grlebiliyor.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

183

Toparlarsak, teknik analist fiyatn her trl etki ve faktr ierdiini, belirli trendler olutuunu ve tarihsel olarak ayn hareketlerin srekli olarak ortaya kt varsaymlarn kullanarak gelecekteki fiyat hareketlerini tahmin etmeye alr.

IV.2.4. Teknik Analizin Temel Aralar

Bu konuda aslnda formal bir ayrm olmasa da bu kitapta teknik analiz aralarn aadaki ekilde gruplayacam. Grafiksel Sunum ve Grafiksel Analiz : Bu blmde bar grafiklerinden tutun da, mum grafiklerine, kagi grafiklerine kadar birok grafiksel gsterimin yorum, analiz ve sorgulamalarn greceksiniz. Trendler, Kanallar ve izgisel Analiz Aralar: Bu blmde trend nasl izilir, nasl yorumlanr sorularna cevap bulabileceiniz gibi, trend izgilerine benzer zellikler gsteren Gann izgileri, Fibonnaci analizleri, Hz diren izgileri gibi aralarn ayrntlarn bulacaksnz. Gstergeler ve Hareketli Ortalamalar: Benim okuyucularmn belki de en ok ilgisini eken blm bu blm olacak. nk bana gelen sorular arasnda ne ok sorulan sorular hep gstergelere ilikin oluyor. rnein, en ok kazandracak hareketli ortalama hangisidir? Ka gnlk RSI kullanlmaldr? En iyi sonucu veren momentum, ka gn baz alnarak izilen momentumdur? Tm bu sorulara cevaplar bu blmde bulacaksnz. Elliot Dalgalar: Bu blm ok ksa olacak. nk Elliot dalgalar analizi ok kapsaml bir konudur ve sadece bu konuyu ieren kitaplar yazlmtr. Bu blmde sadece Elliot dalgalarnn ne olduunu ve en basit yorumlanma eklini vereceiz. Konuya yakn ilgi duyan ve derinlemesine incelemek isteyenler iin de ayrca kaynak ismi verilmektedir.

184

IV.3. GRAFKSEL SUNUM ve ANALZ

IV.3.1. Nokta ve ekil Grafikleri (Point and Figure)

Bu tr grafikler normal fiyat grafikleri ve mum grafiklerinden ok farkldr. Dier grafikler genellikle fiyatlarn zamana gre deiimini verirken Nokta ve ekil grafikleri zamandan bamszdr. Grafik kadrannn her iki ekseninde de fiyat deiimleri gsterilir. Aadaki grafikte X eksenindeki zaman aralklarnn farkl olduuna dikkat ediniz. Fiyatlar belirli bir oranda arttnda X iareti ve dtnde O iareti ile gsterilirler. rnek bir grafik aada verilmitir. Grafik stunlardan oluur ve X ve O lar birer stun eklindedir. ekil IV.3-1 : Nokta ve ekil

Bu grafiin izimi ve hesaplanmas ise aadaki ekildedir. ncelikle bir kutu genilii denilen bir rakam belirlenmelidir. Bu

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

185

rakam bilgisayar programlar tarafndan senedin fiyat miktarlarna gre otomatik olarak belirlenmektedir. Fakat siz de istediiniz bir baka rakam verebilirsiniz. Fiyatlar kutu genilii miktarnda arttnda grafik zerine bir X iareti veya kutu genilii boyutunda dtnde bir O iareti konur. rnein kutu genilii 250 TL olarak belirlendi. Eer fiyatlar X stunu zerindeyken 10000 TLden 10250 TLye karsa bir X iareti konur. Fakat fiyatlar O stunu zerindeyken 10000 TLden 9750 TLye derse bu durumda yeni bir O iareti konur. Her bir stun ya Xlerden ya da Olardan oluur. Her iki iaret kesinlikle ayn stun zerinde bulunmaz. Bir de geri dn miktar denilen bir say vardr. Bu say X ve O stunundan dierine gei artn gsterir. rnein X stunu zerindeyiz ve kutu genilii 250 TL ve geri dn says da 3 olsun. Bu durumda eer fiyatlar art halindeyken (X stununda olduumuz iin) bir gn iinde 3x250=750 TL derse X tepe ksmnn hemen sa tarafnda 3 adet O iareti oluur. nk fiyatlar geri dn orannn belirttii miktar kadar dmtr. Burada anlatm biraz karmak grnse de aadaki rnekte olay daha ak bir hale gelecektir. Stunun Xden Oya veya Odan Xe dnmesi trend deiimini iaret eder. Genellikle uygulamada ve dnyada bu fiyat hareketleri nokta ve ekil grafii haline getirilirken en yksek ve en dk fiyat seviyeleri kullanlr.

a.

Yorumlanmas
Nokta ve ekil grafikleri daha ok senede olan arz ve talebin hangisinin fazla olduunu gsterir. uzun bir X stunu talebin arzdan fazla olduunu gsterirken uzun bir O stunu arzn talepten fazla olduunu ve fiyatlarn dmekte olduunu gsterir. Nokta ve ekil grafikleri de daha nce formasyonlar ksmnda anlatld gibi eitli ekillerde ortaya kabilir ve aynen formasyonlarda olduu gibi yorumlanr. Bundan baka bu tr grafiklere trendler blmnde anlatlan destek ve diren

186

analizleri (bkz sayfa 200) uygulanmal ve fiyatlarn nerede destek grecei, nerelerde direnle karlaaca belirlenmelidir.

b.

rnek Olay

Grafikte Gbre Fabrikalarna ait hissenin nokta ve ekil grafiini grmektesiniz. Grafik IV.3-1 : Nokta ve ekil Grafii 1

Burada kutu genilii 250 TL ve geri dn oran 3 olarak alnmtr.Grafik zerinde dikkat ederseniz trendler izilmi ve desetek ve diren noktalar belirtilmeye allmtr. Ksa vadeli k trendi aaya doru krldktan sonra fiyatlar nemli oranda d beraberinde getirmitir. izilmi olan uzun vadeli trende bakldnda ise en son duruma gre fiyatlarn uzun vadeli bir direnle karlatn gryoruz. Grafik zerindeki yorumlar okuyunuz.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

187

Grafik IV.3-2 : Nokta ve ekil Grafii 2

Grafikte nokta ve ekil grafiklerinin nasl oluturulduuna dair aklamalar yaplm ve destek ve diren izgileri izilmitir. Grafii inceleyerek yorumlaynz. Nokta ve ekil grafiklerinin oluturduu ekiller formasyonlar blmnde anlatlan tipte formasyonlara benzeyebilir. Bu durumlara da dikkat edilmeli ve yorumlar bu tip durumlar da gznnde bulundurularak yaplmaldr. Burada biz sadece bunu belirtmekle yetineceiz. Formasyonlarn bu tip grafiklere uygulann sayn Ahmet Mergen Kurtlarla Tango isimli kitabnda ayrntl bir ekilde aklamtr. Daha geni bilgi arzu eden okuyucular bu kitaba bavurabilirler.

IV.3.2. Kagi Grafikleri (Kagi)

Bu grafik trnn 19. yzylda Japonlar tarafndan gelitirilmi olduu bilinmektedir. Kagi grafii ince ve kaln dikey izgilerden olumaktadr. izgilerin kalnl ve incelii fiyat hareketlerine gre ekil alr. En nemli zellii senede olan talebin artp azaldn gstermesidir. Teknik analizin felsefesine gre fiyatlar arz ve talep

188

belirler. Eer bir senede olan talep artyorsa fiyatlar artacak, tersi durumda ise fiyatlar azalacaktr. ekil IV.3-1 : Kagi

a.

Nasl izilir ?

Varsayalm ki senedin ilk kapan fiyat balang noktamz olsun. Bu fiyata balang fiyat ad verilir. Eer bugnk fiyat dnk balang fiyatndan yksekse, dnk balang fiyatndan bugnk kapan fiyatn birletirecek ekilde kaln dikey bir izgi yukarya doru, bugnk kapan fiyat seviyesine kadar izilir. Eer bugnk fiyat dnk balang fiyatndan dkse, dnk balang fiyatndan bugnk kapan fiyatn birletirecek ekilde ince dikey bir izgi aaya doru, bugnk kapan fiyat seviyesine kadar izilir. Bundan sonraki izgilerin izilebilmesi iin hep bir nceki gnle karlatrma yaplarak yeni kagi izgileri izilir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

189

Eer fiyatlar ayn ynde hareket etmeye devam ederse fiyat art yada azal miktar ne kadar kk olsa da izgi uzatlr. Eer fiyatlar belirlenmi bir geri dn miktar veya oran kadar belirlenen ynn aksine dnerse bu durumda ksa bir yatay izgi izilir. rnein geri dn orann %5 olarak belirledik. Eer fiyatlar dne gre asgari %5 bir d yaparsa yatay ksa bir izgi izilir. Fakat fiyatlarn geri dn %5den daha dk olursa, hibir izgi izilmez. Son olarak, eer ince kagi izgisi artarak bir nceki yksek noktaya ularsa kaln kagi izgisi izilmeye balanr. Ayn ekilde eer kaln bir kagi izgisi bir nceki dip seviyesinin altna derse, kaln izgi ince izgi haline dnr.

b.

Yorumlanmas
Kagi grafiklerinin yorumlanma kurallar aada verilmitir. Bir seri kaln kagi izgisi talebin arz am olduunu gsterir. Dolaysyla fiyattaki art devam edecektir. Bir seri ince kagi izgisi arzn talebi atn ve sat basksnn srdn gsterir ki fiyatlar aaya doru gidecektir. Kagi izgilerinin bir kaln bir ince haline dnmesi ve bunun dar bir aralkta olumas arz ve talebin birbirine eit olduunu ve fiyatn o an iin dengede bulunduunu gsterir. Kagi izgilerine bakarak karar verme tekniini ise yle zetleyebiliriz; Kagi izgisi ince izgiden kaln izgi haline dntnde AL, kaln izgi halinden ince izgi haline dntnde ise SAT karar verilmelidir. Kagi izgisi ykselirken bir nceki tepeye gre yeni tepeler yapmas fiyat artlarnn devam edeceini (boa piyasas), kagi izgisi derken yeni ykselmelere teebbs ettiinde yeni tepelerin bir nceki tepenin altnda kalmas ise fiyatlarn dmeye devam edeceini (ay piyasas) gsterir.

190

c.

rnek Olay

Aadaki grafikte Anadolu Cam iin 1994-1996 tarihlerindeki fiyat hareketlerine ilikin Kagi grafii ve AL SAT noktalar belirlenmitir. Buna gre hareket edildiinde nemli kar potansiyellerinin ortaya kt grafikte aka grlmektedir. Resim IV.3.2-1: Kagi 1

Yukarda verdiimiz yorumlama teknikleriyle, grafii dikkatli bir ekilde inceleyip dier yorumlarn doruluk derecesini aratrnz. Aada ise Tmteks firmasna ait Kagi grafii verilmi, fakat grafik zerinde hibir yorum yaplmamtr. Bu grafii inceleyip Nasl Yorumlanr balyla verdiimiz yorumlarn ne derece tutarl olduunu inceleyiniz ve AL-SAT noktalarn belirleyiniz.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

191

Resim IV.3.2-2: Kagi 2

IV.3.3. Mum Grafikleri (Candlestick Charts)

Japonlarn 17. yzylda pirin alm satm szlemelerindeki fiyatlara bakarak ilerideki fiyatlar tahmin etmeye ynelik olarak gelitirdikleri bir yntemdir. Daha sonra Steven Nilson isimli bir Avrupalnn bu teknii Japonyadan Avrupa sermaye piyasalarna tamasyla mum grafikleriyle analiz teknii nem kazanm ve popler bir hale gelmitir. in ilgin yan ise mum grafiklerinin baarl bir ekilde kullanlyor olmasdr. Bugne kadar yapmakta olduum teknik analizlerde, baz mum tiplerinin Trk borsasnda da ok baarl olduunu tespitimden dolay bu konuya da deinmek ve zellikle bizim borsamzda baarl sonular veren mum tiplerini okuyuculara tantmak istedim. unu nemle belirtmek isterim ki, birok mum tipi vardr ve bunlardan sadece en nemlilerine burada deinilecektir. Daha fazla bilgi almak isteyen okuyucular Ahmet Mergenin Kurtlarla Tango isimli kitabna bakabilirler.

192

imdi Mumun ne olduundan bahsedelim ve bir mumun izilebilmesi iin gerekli verilerin neler olduunu aklayalm. Bir seansa, gne veya haftaya ait bir mumun izilebilmesi iin drt adet temel veri gereklidir. Bunlar Hisse senedinin; Dnem ii al fiyat, Dnem ii kapan fiyat, Dnem ii grd en yksek fiyat Dnem ii grd en dk fiyattr. Bu veriler olmadan mum izilemez. Fakat burada nemli bir noktay vurgulamak istiyorum. Trkiyede MKBden salanan veriler iinde al fiyat olmadndan dolay, bir nceki dnemin kapan fiyat, al fiyat olarak alnmaktadr. rnein, eer gnlk analiz iin mum iziliyorsa dnn kapan fiyat bugnn al fiyat olarak alnmaktadr. Aada bir Mumun gn ii fiyat hareketleri sonras nasl olutuunu gryorsunuz.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

193

ekilde soldaki beyaz mum gn ii fiyat art olduunu gsterirken, sadaki siyah mum gn ii fiyat dn gstermektedir. Mum grafikleri drt ayr veriden olutuu iin piyasadaki psikolojiyi yanstan en iyi gstergelerden biridir. Deiik trlerdeki mumlar deiik anlamlara gelmektedir. Aada mum eitlerinin nasl yorumland gsterilecektir.

194

a.

Yorumlanmas
Fiyatn Artacan Gsteren Mum ekilleri

Uzun Beyaz Mum: Bu ekilde Uzun beyaz mumu gryorsunuz. Bu mum fiyatlarn arta getiini ve artn devam edeceini haber verir. Eer fiyatlarn belli bir dip noktasna inmesinden sonra ortaya karsa ve mumun kapan fiyat yakn gemiteki bir tepe noktasna doru yaklarsa fiyat artnn srekli olaca dnlr.

eki : nemli bir d seyrinden sonra bu mum grlrse, eki olarak adlandrlr. Fiyatlar belli bir noktaya kadar dmtr ve fiyatlar en son bir dip noktasn daha test ettikten sonra ykseli yapmtr. Yani kat ulalan dip noktasn kabul etmemitir ve bir daha o noktaya ulamas ok zordur.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

195

Eer fiyatlar ykselip de belli bir tepeye ulatktan sonra bu mum grlrse bu durumda Asl Adam olarak adlandrlr. Bu ise de iaret verir (Aada buna deinilecektir.)

Delici izgi: Kara bulutlarn tersi olan bu grnm (Kara bulutlar ileride aklanacaktr.) ykselii iaret etmektedir. Son gnk dten sonra fiyatlar dnk kapann daha altndan almasna ramen, fiyatlar o kadar ykselmitir ki birinci siyah mumun yarsn geecek ekilde kapanmtr. Bu arada daha yksek fiyat seviyesini de test etmitir.

Delici izgi: (Al Verilerinin Olmamas Hali): unu nemle belirtmek istiyorum ki; Trk borsasnda al fiyatlar verilmedii iin ekil4deki trde bir muma rastlamak mmkn deildir. Son gnk al fiyat bir nceki kapan fiyatna eit olacaktr ve mumun alt ksmlar ayn seviyede olacaktr. Dolaysyle ikinci beyaz mumun bir

196

nceki gnk siyah mumun tepesini geecek ekilde kapanmas gereklidir. Yani delici izgi ekli bizim borsamzda yukardaki ekildeki gibi grnecektir.

Yutan grnm : ekildeki bu grnm nemli bir d trendinden sonra ortaya kmsa, ok nemli bir ykseliin ortaya kacan haber verir. Eer fiyatlar ykseli trendinde iken ortaya karsa, ykseliin devam edeceini fakat birinci durumda olduu gibi ok nemli bir ykseliin habercisi olmayabilir. Az nce ekil5 de belirtilen nedenlerden dolay bu tr bir muma Trk borsasnda rastlayamazsnz. Bunun trk borsasna uyarlanm hali aadaki ekilde olabilir.

Yutan Grnm (Al Verileri Yoksa) : ekil 5deki nedenlerden dolay, yutan grnm Trk borsasnda ekil7de olduu ekilde grlecektir. nemli olan nokta bu grnmn fiyatlar belli bir dip yaptktan sonra olumas ve beyaz mumun siyah mumun 2 katna yakn artm olmasdr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

197

Sabah Yldz : Fiyatlarn belli bir d yaadktan sonra yandaki ekli yapmas, yani sabah yldznn grnmesi (ki sabah yldz siyah da olabilir) ve bunun da uzunca beyaz bir mumla desteklenmesi fiyatlarn ykseleceini ifade eder. Bu grnmn tersi ise akam yldzdr ve ileride incelenecektir. Burada tekrar, al fiyatlarnn olmamas dolaysyle bizim borsamzda bu grnmn nasl oluacan aadaki 9.ncu ekilde grebilirsiniz.

Sabah Yldz (Al Verileri Yoksa) : Bir nceki gnn kapan fiyat bugnn kapan fiyat olarak alndnda, sabah yldz yandaki ekilde olduu gibi grlecektir. Sabah yldz aydnlk gnlerin

198

geleceini gsterdiinden AL karar verilmelidir. Fakat herzamanki uyarmz burada da yapalm. Kesinlikle dier gstergeleri de inceleyin.

Ykselen doji Yldz : Yukarda sabah yldzndan bahsederken, sabah yldznn d trendinin yukar doru dneceine dair iaret verdiini belirtmitik. Bunun yannda doji yldz (Ha grnm) kararszl gsterir. Belli bir d trendinden sonra ortaya karsa, ykselii ifade eder ama yine de beklemek gerekir. Dolaysyle ksa bir ha iareti beklemeniz gerektiini bildirir. Fiyatlarn Deceini Gsteren Mum ekilleri

Uzun Siyah Mum: Uzun siyah bir mum kara haberlerin iaretisidir. zellikle belirli bir diren noktasn krarak bu grnm gerekletirirse ve bu mum olutuunda da ilem hacmi nemli derecede artmsa, kattan bir ka balamtr. Byle bir durumda en akllca i zarara katlanp sat yapmaktr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

199

Asl Adam : Eer bu ekiller nemli bir ykseli trendinden sonra ortaya karsa ok byk bir olaslkla fiyatlarn dmeye balayacan haber verir. Her ikisinin yan yana grnmesi gerekmez. Sadece bir tanesinin tepede olumas fiyatlarn deceinin ilk belirtisidir. Borsamzda ok ska rastlanan bir durumdur ve baarl sonular vermektedir. leride rnekleri verilecektir.

Kara Bulutlar : Adndan da anlalaca zere Kara Bulutlar kt gidiatn habercisidir. Burada izilen ekil Trk borsasnda oluaca ekilde izilmitir. Genellikle fiyatlar belli bir tepe yaptktan sonra oluur. nemli olan nokta; ikinci siyah mum bir gn nceki kapantan veya daha yksek bir seviyeden almasna ramen beyaz mumun yarsn geecek ekilde aadan bir kapan yapmtr. zellikle bu mum oluurken ilem hacminin bir gn nceye gre artm olmas d teyit eder.

200

Yutan Siyah Mum : Son gnk fiyatlar bir gn nceye gre daha

yksek bir seviyeden almasna ramen gn iinde beyaz mumu yutacak ve beyaz mumun glgesini de iine alacak ekilde dmtr. Bu grnm, daha nce belirtilen sebeplerden dolay Trk borsasnda yandaki ekilde ortaya kmayacaktr. Trk borsasna uyarlan aada gsterilmitir.

Siyah Yutan Mum (Al Verileri Yoksa) : Bu ekildeki durum, yukardaki duruma gre sadece al kapan fiyatlar asndan farkldr. Son gnk al fiyat bir gn ncenin kapan fiyatna eittir. Fakat son gnk fiyat hareketlerinde siyah mum beyaz mumu iine alm ve olduka aa bir seviyeden kapanmtr.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

201

Akam Yldz : Akam yldz karanln geldiini yani fiyatlarn deceini haber verir. kinci kk beyaz yldz Akam yldzdr. Bunun iinin siyah veya beyaz olmas fark etmez. Genellikle belirli bir ykseli trendinden sonra ortaya karlar. Siyah mumun birinci uzun beyaz mumun yarsnn altna dmesi, fiyatlarn deceini haber verir.

Doji Yldz : Fiyatlar ykselmitir, ykselmitir ve ykseliin sonunda 17. ekildeki ha iareti ile gsterilen doji yldz ile karlatnz. Bu durum bir kararszl ifade eder ve fiyatlardaki art momentumunun zayfladnn bir gstergesidir. Yatrmclar bu noktada satsam m? tutsam m? kararszl iindedirler. Dolaysyla takip eden gn beklemek gerekir. Eer ilem hacminin artmasyla birlikte uzun beyaz mumun yarsn da aa kracak ekilde bir siyah mum oluursa, hemen satmalsnz. Eer bir iki gn daha doji yldzlar devam ederse, en akllca yol yine satmaktr.

202

Kayan Yldz : Bu yldz grdnzde, dilek tutup fiyatlarn tekrar ykselmesini beklemeyin. st glgesi gvdesinin en azndan iki kat kadar uzun olan bu kayan yldz eer uzunca beyaz bir mumun arkasndan gelmise temkinli olmakta yarar vardr. Genellikle d iaret eder. Hele ki kat uzunca bir aradan sonra tepe yapmsa ok byk bir olaslkla arkasndan d gelecektir.

Uzun Bacakl Doji Yldz : Fiyatlar gn iinde yukar ve aa hareketler yapmtr ve bu hareketler geni bir marjda yer almtr. Fakat kat al fiyatndan kapanmtr. Fiyatlar belli bir sre ykseldikten sonra yanda verilen ekilde bir mum grnrse, dn balayacann ilk iaretleri alnm demektir. Kat satlmaldr. Fakat kat belirli bir sre dtkten sonra bu ekil grlrse, yukar doru bir dnm noktas olarak da deerlendirilebilir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

203

Ha Yldz : Bu mum ekli de yukarda 19.ncu ekilde verilen muma benzer ve yorumlar ayndr. zellikle nemli bir ykseliten sonra ortaya kmsa, ok byk bir olaslkla fiyatlar de geecektir. Aksine uzun sreli bir dn ardndan bu mumun grnmesi artk fiyatlarn daha fazla dmeyeceine ve ykselie geeceine iaret eder.

Mezarta : Bu grnm ok byk bir ounlukla fiyatlar belli bir tepeye ulatktan sonra ortaya kar ve tartmasz bir ekilde dn balayacan gsterir. Bu ekilde ne gryoruz? Fiyatlar almtr ve gn iinde nemli derecede ykselmi, fakat bu seviyelerde tutunamayarak ald fiyattan kapanmtr. Bir kapy omuz vurarak krmay dnn. Kapya yklenirsiniz, sonra biraz daha gl bir ekilde kapy zorlarsnz ve son zorladnzda ise son gcnz kullanrsnz. Eer kramazsanz, kapy kramayacanz anlamsnzdr ve brakp gidersiniz. Eer fiyatlar kapy biraz aralayabilseydi, bu mumun en azndan beyaz bir gvdesi olmalyd ki bir defa daha zorlayabilsin. Bu yzden tepede bir yerde bu mum oluursa iyiye iaret deildir.

204

Resim IV.3.3-1: Mum Grafikleri Yorumu 1

Bu grafikte daha nce gstermi olduumuz mum eitlerinden drdn gryorsunuz. Bunlar srasyla; Mezarta grnm, Ters asl adam grnm, eki grnm ve kararszlk grnmleridir. Aadaki resimde ise farkl mum ekillerine rastlamaktasnz. Bunlar grafik zerinde srasyla gsterilmitir. Bu grafikte ters asl adam, sabah yldz, delici izgi, uzun beyaz mum ve yutan grnm gryoruz. Dikkat edilirse ters asl adam tepe noktasnda olumu ve arkasndan d gelmitir. Daha nce sabah yldzn anlatrken iinin siyah olabileceinden bahsetmitik. Burada da sabah yldz ii siyah ekilde ortaya km fakat glgeleri normalden biraz uzun olmutur. Tabi ki arkasndan gelen beyaz mum bunun sabah yldz olduunu teyit etmitir. Yutan grnmde ise, dip noktada oluan aa glgeli siyah mum, hemen arkasndan gelen beyaz mum tarafndan yutulmutur. Yani beyaz mum siyah mumu iine alm ve daha yksek bir seviyeden endeks kapanmtr. Bu da ykseliin devam edeceine iarettir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

205

Resim IV.3.3-2: Mum Grafikleri Yorumu 2

imdi de aada verilen grafii inceleyerek mum grafiklerinin ne derece iyi alp almadn test ediniz. Bunu belirlerken senet zerinde belirli mumlar arayp bulunuz ve gelecee ilikin yorumlar yapnz. u ana kadarki tecrbelerim Trk borsasnda da mum grafiklerinin iyi altn gstermi bulunmaktadr.

206

Resim IV.3.3-3: Mum Grafikleri (Deneme)

IV.3.4. Candlevolume Mumlar (Candlevolume StIcks)

Bu blm okumadan nce Mum grafikleri blmn okumanz tavsiye ederim. Aksi halde burada anlatlanlar ok aklayc ve net olmayabilir. Burada candlevolume denilen bir baka eit mum grafiini tanyacaz. Dier mum grafiklerinden ayrlan en nemli noktas ise, candlevolume mumlarnn ilem hacmini de dikkate alarak izilmesidir. Bu mum tipi izilirken senede ait 5 ayr veri kullanlr ki sadece bir mum grafii zerinde senedin al, en yksek, en dk, kapan fiyat ve ilem hacimlerini grebilirsiniz. Aada Candlevolume mum tipinin nasl izildii ekil IV.3-1de gsterilmitir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

207

ekil IV.3-1 : Candlevolume Mum Tipinin izilmesi

ekil IV.3-2 : Ayn fiyat Hareketini Yapm iki ayr Candlevolume Mumu Bu ekilde art gsteren iki ayr candlevolume mumu grmektesiniz. Her ikisi de 8.000 TLden 10.000 TLye bir art yapmtr. Fakat aralarndaki fark birinin ince dierinin ise kaln olmas, yani enlerinin farkl olmasdr. Soldaki mumun ilem

10.000 TL

8.000 TL

208

hacmi sadaki muma oranla yaklak iki kat daha fazladr. Yani biri daha yksek bir ilem miktar ile 2.000 TLlik bir art yaparken, dieri ayn art daha dk bir ilem miktar ile gerekletirmitir. Dolaysyla sadaki mumun gsterdii senedin fiyatnn ileride artnn devam etmesi daha muhtemel iken soldaki mumun gsterdii senedin fiyatnn daha da artmas daha yksek bir ilem hacmini gerektirmektedir. Yukardaki ekilde art durumu gsterilmitir, fakat azal durumunda da fark eden bir ey olmayacaktr.

a.

Yorumlanmas

Candlevolume mumlarnn yorumlanmas da mum grafiklerinde verdiimiz yorumlarla ayndr. Fakat burada belirtilmesi gereken baz nemli farkllklar u ekilde sralanabilir. Dar ve uzun siyah mum (daha nceki birka gnlk mumlarla karlatrldnda) ani bir d olduunu gsterir ki bu durum dn devam edeceini haber verir. iman fakat ksa mumlar trendin deieceini iaret eder. Dar ve uzun mumlar fiyatlarn hareketinin devam edeceini gsterir. gitmekte olduu ynde

eki ve asl adam grnmleri (bkz. mum grafikleri blm) aynen mum grafiklerinin yorumlanmasnda olduu gibi deerlendirilir.

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

209

b.

Candlevolume Sorgulanyor
Resim IV.3.4-1: Candlevolume Mum Grafikleri

Bu grafikte candlevolume mum grafiklerine ait bir rnek grmektesiniz. Grafik zerinde belirttiimiz noktalarn dndaki yorumlar da siz grafii inceleyerek yapnz.

IV.3.5. Equivolume Grafikleri (Equivolume)

Bu blm incelemeden nce mum grafikleri blmn okumann ok faydal olacan dnyorum. Bu blmde mum grafikleri konusunda bilginiz olduu varsaylarak konular anlatlmtr. Mum grafikleri izilirken btn mumlarn eni ayn oranda izilmekte ve ilem hacmi dikkate alnmamaktadr. Fakat bu gstergeyi gelitiren Richard Arms gn ii en yksek ve en dk fiyatlar ve ilem hacmini de dikkate alarak equivolume grafik tekniini gelitirmitir. Bu tr bir mum eklinin izimi aadaki aklanmtr Grafiin en st izgisi o gnk (eer haftalk analiz yaplyorsa o haftaki) en yksek fiyat, alt izgisi ise o gnk en dk fiyat

210

gstermektedir. Mumun genilii ise o gnk ilem hacmi miktarna gre dar veya geni bir ekilde izilmektedir. Geni bir taban, o gn iinde yksek bir ilem hacmi olduunu gsterirken. dar bir taban ise o gn az bir ilem hacmi olduunu gstermektedir. ekil IV.3-1 : Equivolume Grafiklerinin izimi

En yksek

En d k

lem Hacmi
Her bir equivolume grafii senet iin o gnk arz ve talebin bir resmini gsterir. Her bir grafik birer kutu grnmndedir. Eer mum geni ise o gn o senet zerinde yksek bir ilem hacmi gerekletiini gsterir. Mumun geni ve ayn zamanda dier gnlerle karlatrldnda uzun olmas, yksek ilem hacmiyle nemli bir fiyat hareketi yaandna iaret eder. Eer mum dar bir mum ise o gn az bir ilem hacmi olduunu gsterir. Uzun ve dar mumlarn olumas trendin devam edeceine ilikin fikir verir. nk, az bir ilem hacmiyle dahi fiyatlar nemli oranda artm veya azalmtr. Vurgulanmas gereken en nemli nokta ise belirli bir destek veya diren blgesinin uzun ve geni tabanl bir kutu ile geilmesidir ki bu artk destein veya direncin krldna iaret eder. Buna g kutular ad verilir. G kutular olutuktan sonra fiyatlar o ynde bir sre hareketini srdrr. ok geni fakat ksa bir kutunun olumas, ok yksek ilem hacmine ramen fiyatlarn fazla ykselmediini gsterir ki

Teknik Analiz ve Yatrmc Sorgulanyor

211

arakasndan genellikle dler ve dar uzun d kutular meydana gelir.

a.

rnek Olay

Bu grafikte equivolume gsterimiyle Gentan fiyat hareketlerini grmektesiniz. Yaptmz yorumlara uygun olarak grafiin nemli noktalar grafik zerinde aklanmtr. zellikle G kutusunun olutuu nokta ile geni ve ksa boylu kutunun olutuu noktaya dikkat ediniz. Resim IV.3.5-1: Equivolume Grafikleri

IV.3.6. Renko (Renko)

Renko Japoncadan gelme bir kelimedir ve Trke karl Tuladr. Grafik tipi tulalara benzediinden bu isim verilmitir. Grafik eit boyutlarda izilmi olan kutulardan oluur. Aada bir renko grafik rnei verilmitir. Bu grafii inceleyiniz ve hesaplanmas konusunda yaplan aklamalar okuyunuz. Resim IV.3.6-1: Renko 1

Renko grafikleri kapan fiyatlar temel alnarak izilir. ncelikle kutu boyutu denilen bir rakam belirlenir. Bu rakam genellikle senedin kademe fiyatlarnn 2 veya 3 kat alnarak uygulanmaldr. rnein fiyat 10000 TL civarnda olan bir senet iin kademe art ya da azal fiyat MKBde 100 TL dir. Dolaysyla byle bir senet iin renko grafii izdirilirken kutu boyutunun 250-300 TL alnmas mantkldr. Bu kutu boyutu minimum fiyat deimesidir. Bundan sonra renko grafiinin izilebilmesi iin bugnn kapan fiyat bir nceki renko kutusunun en yksek ve en dk dzeyleriyle karlatrlr. Eer bugnk kapan fiyat dnk renko kutusunun st seviyesinin zerindeyse ve en az kutu boyutu kadar artmsa yeni

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

213

beyaz renko kutusu izilir. Tam aksi durumda ise, yani bugnk kapan fiyat dnk renko kutusunun alt seviyesinin altna kutu boyutu kadar dmse yeni siyah renko kutusu izilir. Bunu bir rnekle aklayalm;
5000 TL 4800 TL

Yukarda grld gibi kutunun st seviyesi 5000 TL ve alt seviyesi 4800 TLdir. kutu boyutu 200 TL olarak belirlenmitir. imdi ise fiyatlarn 5300 TLye arttn varsayalm. Bu durumda yeni renko kutusunun izilmesi gerekir nk fiyatlar bir nceki kutunun st seviyesinden itibaren en az 200 TL artmtr. Aadaki ekli inceleyiniz. 5200 TL 5000 TL

Peki bu durumda niin kutunun st ksm 5300 TL deildir? nk renko grafikleri izilirken her kutu eit boyutlarda izilir. Eer fiyatlar 5450 TLye km olsayd bu durumda yeni bir kutu daha izecektik. Bu ise aada gsterilmitir.

214

5400 TL 5200 TL 5000 TL 4800 TL

Yukardaki rneklerde fiyatlardaki art durumlarna gre renko kutular izilmitir. imdi ise fiyatlarn bugn iin 4500 TLye dtn varsayalm. Bu durumda bir nceki renko kutusuna gre yeni renko kutusunun nasl izileceini gsterelim.
5000 TL 4800 TL 4600 TL

a.

Yorumlanmas

Temel olarak kutular renk deitirdiinde fiyatlarn trendinde bir deime olaca bilinir. Fakat bu konuda ok dikkatli olmak gerekir. Beyaz kutular ortaya karken birden bir siyah kutunun izilmi olmas hemen sat karar vermeyi gerektirmez. arkasndan bir tane daha siyah kutunun olumas gerekir. Fakat ilem hacmi nemli derecede artarken en az iki tane birden siyah kutu ortaya karsa bu ykselen trendden den trende geiin en nemli gstergesidir. Siyah kutular srekli bir ekilde ortaya karken, bunlarn beyaza dnmesi ve ykselmeye balamas den trendin tersine dnp ykselie getiinin bir gstergesidir. Genel olarak siyah kutular ortaya karken beyaza dnmesi durumunda AL karar, beyaz kutular devam ederken siyaha dnmesi ise SAT karar vermeyi gerektirir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

215

b.

rnek Olay

Arelik iin kutu boyutu 400 TL belirlenerek izilmi olan renko grafiini grmektesiniz. Nerelerde AL ve SAT yaplaca grafik zerinde gsterilmitir. Resim IV.3.6-2: Renko 2

IV.3.7. izgi Krlmas (Three Line Break)

izgi Krlmas (K) bir tr grafik analiz aracdr. Bu kitabn dier blmlerinde anlatlan Kagi, Renko ve Nokta ve ekil Grafiklerine benzer. Yorumlanmas da dier grafik analiz aralarnn yorumlanmas kurallarna yakndr. Bu grafikler oluan fiyat hareketlerine gre ortaya karlar ve zamandan bamsz olarak grafik zerinde gsterilirler. Aada K grafiine ilikin bir rnek verilmektedir. nce bu rnei inceleyiniz ve sonra da takip eden ksmda grafiin nasl izildiini okuyunuz.

216

Resim IV.3-1: izgi Krlmas

Resim IV.3-1de K grafiine ilikin bir rnek grmektesiniz. imdi bu grafiin nasl izildiini aklamaya alalm. K grafii eitli boyutlarda dikdrtgenlerden oluur. Bu dikdrtgenler oluturulurken kapan fiyatlar baz alnr. Aadaki gibi beyaz bir dikdrtgenle baladmz varsayalm ve dikkat edilirse dikdrtgenin st seviyesi 10000 TL alt seviyesi 9500 TLdir. Bu durumda iken ertesi gn fiyatlar 10200 TL seviyesinden kapanrsa ilk dikdrtgenin sana izilecek yeni dikdrtgen kutunun st seviyesi 10200 TL ve alt seviyesi 10000 TL olacaktr.
10200 TL 10000 TL

9500 TL

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

217

imdi de fiyatlarn 10500 TLye arttn varsayalm. Bu durumda yukardaki ekli devam ettirecek olursak aada gsterildii ekilde yeni fiyat hareketi izilecektir.
10500 TL 10200 TL 10000 TL

9500 TL

Peki bundan sonra siyah dikdrtgen kutu nasl oluacaktr? nce unu belirtelim; eer drdnc gn fiyatlar 10300 TLye derse yeni kutu izilmez. nk bu fiyat bir nceki kutunun ne zerinde ne de altndadr. Peki fiyatlar 10000 TLye derse siyah kutu izilir mi? Bu soruya cevabmz hayr olacaktr. nk drdnc gn siyah kutu izilebilmesi iin drdnc gnk fiyatlar kutu ncesi fiyat seviyesinin de altna dmelidir. Yani fiyatlar 9500 seviyesinin altna dmelidir. Diyelim ki drdnc gn fiyatlar 9300 TL seviyesine dt. Bu durumda izilecek olan yeni kutu siyah renkli olacak ve bu d belirgin bir ekilde gsterecektir. Aadaki ekilde bunu grmektesiniz.
10500 TL 10200 TL 10000 TL

9500 TL 9300 TL

Grld gibi ne zaman fiyatlar kutu nceki en alt fiyat seviyesinin altna derse o zaman siyah kutu izilir. Tam tersini dnecek olursak, arka arkaya siyah kutu olumuken ne zaman fiyatlar kutu nceki en st fiyat seviyesinin zerine karsa o zaman uzun beyaz bir kutu izilir.

218

Diyelim ki sadece iki siyah kutu olutu ve arkasndan nc gn fiyatlar bu iki siyah kutunun en st seviyesinin zerine kt. Bu durumda iki siyah kutudan hemen sonra uzun beyaz kutu oluur. Resim IV.3-1de buna ilikin rnei greceksiniz. Fakat gnmzdeki bilgisayar programlar eer istenirse nceki 3 kutuya gre deil de nceki iki kutuya veya nceki drt kutuya gre bu grafiin izilebilmesini salamaktadrlar.

a.

Yorumlanmas
K grafiinin izilme mantndan da anlalaca zere ne zaman beyaz kutular devam ediyorken siyah uzun bir kutu oluursa SAT karar verilir. Siyah kutular aaya doru giderken ortaya beyaz bir kutunun kmas aa giden fiyatlarn yukar dndne iarettir ki AL karar verilir. Eer bir iki beyaz kutunun arkasndan bir iki siyah kutu oluuyorsa ve kutular tane arka arkaya ayn renk kutuyu tamamlamadan renk deitiriyorsa belirli bir ykseli veya d trendinin belirgin bir ekilde ortaya kmad anlalr ki bu durumda BEKLE karar verilmelidir. K Resimlerinin bir dezavantaj trend deiimini ge sinyal vermesidir. Fakat yine de nemli kar potansiyelleri ortaya kmaktadr.

b.

rnek Olay

Grafikte AL-SAT noktalar belirtilmitir. Dikkat edilirse grafiin 96 ylna gelmeden nce iki siyah kutudan sonra uzun beyaz kutunun olumas durumunda AL karar verilmemitir. nk beyaz uzun kutudan nce en az tane siyah kutu olumamtr. Bu da trendin gerekten deiip deimediine ilikin kesin bir karar vermemizi engellemitir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

219

Resim IV.3-2 : izgi Krlmas 1

Siz de aadaki grafii inceleyerek AL - SAT noktalarn kendiniz belirleyiniz.

220

Resim IV.3-3 : izgi Krlmas 2

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

221

IV.4. TREND ANALZLER

IV.4.1. Trendler, Kanallar, Destek ve Diren Blgeleri

a.

Trendler

Trendler fiyatlarn ynn belirleyen ve analistler tarafndan belirli kurallara gre izilmi olan en az iki noktadan geen dorulardr. Trendlerin anlaml ve analizlerde faydal olabilmesi iin belirli kurallara gre izilmesi ve yorumlanmas gerekmektedir. Aksi halde analistin yanl yorumlar yapmasna sebep olabilir ve yanl ynlendirebilir. Balca tr trend vardr. Bunlar artan, azalan ve yatay trendlerdir. Fiyatlarn en azndan anlaml bir sre art eilimine girmesi durumunda artan, d durumuna girmesinde ise azalan trendler izilir. Yatay trendler ise fiyatlarn yatay bir eksen zerinde artp azalmas sonucu ortaya kabilecei gibi, nemli uzun vadeli destek ve diren oluumlarnn analizinde de kullanlr. Uzun vadeli bir trend izildikten sonra bu uzun vadeli trendler iinde ksa vadeli d trendleri de izilebilir veya tam aksi durum da sz konusu olabilir. Artan bir trend grnm borsa literatrnde Boa ve azalan bir trend grnm ise Ay piyasas olarak nitelendirilir. Son zamanlarda yatay fiyat hareketlerinin olduu durumlar da balk piyasas olarak adlandrmaktadr. Balca tr trend olduundan bahsetmitik. imdi bunlardan artan ve azalan trendlerin nasl izileceini aklamaya alalm. Artan trendin izilmesi: Artan bir trendin izilebilmesi iin fiyatn en azndan gzle grlr bir ekilde art eilimi gsteriyor olmas ve bu art srasnda ise fiyatlarn en az iki kere aa dnm olmas ve tekrar ykselie gemi olmas gerekmektedir. Yani fiyatlarn

222

art srasnda en az iki tane dip noktas bulmalyz ve ondan sonra trendi izmeliyiz. Artan trendler en az iki adet dip noktadan gemeli ve eimi pozitif olmaldr. Bu trendler izilmeden nce ise fiyatlarn Bar grafii izilmeli ve trendin geecei noktalar kapan fiyatlar deil en dk fiyat seviyesi noktalar olarak belirlenmelidir. Aada verdiimiz artan trend izilmesi rneini inceleyiniz. Resim IV.4.1-1: Artan Trend izilmesi
ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000) 3000

2500

`
2000 1500

1000 10000 5000

x1000000

Sep

Oct

Nov

Dec

1999 Feb

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Resim IV.4.1-1de ncelikle fiyatlarn bar grafiinin izildiini ve bundan sonra da iki ayr dip noktann belirlendiini gryorsunuz. Bu dip noktalar belirlendikten sonra ise bu noktalar birletiren bir dorunun izildiini gryorsunuz. Belirlenen dip noktalarn en dk fiyat seviyeleri olduuna dikkat ediniz. Artan trend erisi kesinlikle en dk fiyat seviyeleri baz alnarak izilmelidir. 1 ve 2 numaral noktalar daha uzun vadeli bir trend izimi salarken 2 ve 4 numaral noktalardan izilen trend daha ksa vadelidir. Fakat 2 numaral noktadan itibaren trendin eiminin dikletiini gryorsunuz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

223

b.

Azalan Trend Erisinin izilmesi

Yukarda artan trend erisinin izilmesinin tam aksine azalan tren erisi ise en azndan iki adet tepe noktay birletirecek ekilde izilmelidir. nce bar grafik izilir ve daha sonra en az iki tepe noktas belirlenerek bu noktalar bir doru ile birletirilir. Aada verilen rnei inceleyiniz. Resim IV.4.1-2: Azalan Trendin izilmesi
ISCTR ^ E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000) 13000 12000 11000

10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000

15000 10000 5000

x1000000

Dec

2000

Mar Apr

May

Jun

Jul

Aug

Sep

Oct

Nov

Dec 2001 Feb

Mar Ap

Yukardaki Resimde tane azalan trend izilmitir. Bunlardan 1 ve 2 noktalarndan geen en ksa vadeli, 1ve 3 noktalarndan geen biraz daha uzun vadeli, 1 ve 4 noktalarndan geen ise grafik zerindeki en uzun vadeli trend dorusunu gstermektedir. Trendlerin yorumlanmalar daha sonra verilecei iin imdilik sadece izim tekniini renmeniz yeterlidir. rnein yukardaki grafikte 1 ve 2 noktalarndan geen trend dorusunu izmeye gerek var mdr? Sorusunu daha sonra cevaplayacaz.

c.

Yatay Destek ve Direnler

Fiyatlar belli bir deer etrafnda hareket ediyorsa bu grnm oluabilir. Fakat bu tr trendler fazla uzun srmezler. izilmeleri ise

224

aratan veya azalan trend mantyla olur. Aadaki resimde fiyatlar uzun bir sre yatay bir kanalda hareket etmitir. Resim IV.4.1-3
ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000)

2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 10000 5000
x1000000

August

September

October

November

December

1999

February

Peki trend izmemizin bize ne faydas dokunacaktr? Bunu ileride yorumlanmas srasnda aklayacaz.

d.

Kanallar

Kanal ise fiyatlarn artp azald en yksek ve en dk fiyatlar baz alnarak izilmi olan iki paralel dorudan oluur. Kanallarn izilebilmesi iin ncelikle bir trendin izilmesi ve buna paralel bir izginin de en yksek veya en dk fiyat seviyelerinden geirilmesi gerekir. Az nce verdiimiz Resim IV.4.1-1deki 1 ve 2 noktalarndan geen trendin kanal halinde gsterilmesi aadaki Resimde verilmitir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

225

Resim IV.4.1-4: Artan Kanal izimi

ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000) 3000

1 ve 2 numarali noktalardan geen trend dogrusunun paralel izgisi

2500

`
2000 1500

1000 10000 5000

x1000000

Sep

Oct

Nov

Dec

1999 Feb

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Yukardaki Resimde artan kanal izgisinin nasl izildiini gsterdik. nce ykselen bir trend izildi ve arkasndan buna paralel bir izgi alnarak fiyatlarn tepe yapt noktalardan geirildi. imdi de Resim IV.4.1-2de verilen uzun vadeli azalan trend izgisine ilikin kanaln nasl izildiini aadaki resimde grelim. Bu resimde de daha nce 1 ve 4 numaral noktalardan geen azalan bir trend izilmiken, buna paralel bir izgi alnarak bu sefer fiyatlarn en dk seviyelerinden geirilmitir. Aadaki grafikte izilen paralel izginin fiyatlarn en dk seviyesinin biraz zerinde kaldn gryorsunuz. Aslnda en dk seviyeden gemesi gerekir fakat dier en dk seviyelere de baktnzda genel bir ortalama en dk seviye belirlemek daha uygun olacaktr. nk bu tr bir seviye belirlendii zaman, ani ve geici sert dleri dlam oluyorsunuz ve ortalama olarak en dk seviyeleri belirlemi oluyorsunuz. Dolaysyla daha salkl bir ekilde destek noktalar belirlenmi oluyor ve ani olaylarn etkisi dlanm oluyor.

226

Resim IV.4.1-5: Azalan Kanal izimi

ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000)

1 ve 4 numarali noktalardan geen trend dogrusunun pareleli olarak izilmitir

13000 12500 12000 11500 11000 10500 10000 9500 9000 8500 8000 7500 7000 6500 6000 5500 5000 4500 15000 10000 5000
x1000000

pr

May

Jun

Jul

Aug

Sep

Oct

Nov

Dec

2001

Feb

Mar

e.

Destek ve Diren izgileri

Artan trendler daha sonra destek izgisi olutururken, her bir azalan trend de bir diren izgisi oluturur. Fiyatlarn destek veya diren izgisine arptnda tekrar geri dnp kanal iine girecei kabul edilir. Eer az sonra gstereceimiz artlar gerekleip de fiyatlar destek veya diren izgilerini aa yada yukar krarlarsa destek izgileri diren, diren izgileri de destek izgisi haline gelebilir. Aadaki grafikte yukar eimli olarak izilen trend izgileri krldktan sonra, diren blgeleri oluturmulardr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

227

Resim IV.4.1-6
ISCTR E (8,050.00, 7,200.00, 7,200.00, -700.000) 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 15000 10000 5000
x1000000

Oct

Nov

Dec

2000

Feb

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Aug

Sep

Oc

Bunun dnda destek ve diren izgileri uzun vadede yatay birer izgi olarak da izilebilirler. Bu yatay izgiler izilirken gz nne alnmas gereken nemli nokta senedin uzun vadede en dip veya en tepe yapt noktalarn belirlenerek buralardan yatay izgiler izilmesidir. Aadaki grafikte yatay destek ve diren izgileri rnek olarak gsterilmitir.

228

Resim IV.4.1-7: Destek ve Diren izgileri

Yatay Direnc 5000

4500 Yatay Direnc ve destek 4000

3500

3000 Yatay destek 30000 20000 10000

x1000000

Nov Dec 2002

Mar Apr May Jun Jul

Aug Sep Oct Nov Dec 2003

Mar Apr May Jun Jul

Aug Se

f.

Yorumlanmas

izilen trendler, destek ve diren izgileri fiyatlar iin birer referans noktalardr. Yorumlamadaki en nemli konu bu izgilerin krld, yani fiyatlarn bu izgilerin altna indii veya stne kt durumlardr. Trend krlmalar nemli trend dnm sinyalleri olabilmektedir. Trend deiimlerini belirlemede ok nemli bir analiz aracdr. Trendlere ilikin zellikler ve temel kurallar aadaki ekilde sralanabilir. Trendler ne kadar salamdr? Bu soruya karlk olarak nemli faktr belirtmek istiyoruz. Bu faktrler trendin ne kadar salam olduuna ilikin fikir verecektir. o Trend izgisinin gemi olduu tepe veya dip says. Bir trend izgisi ne kadar ok dip veya tepe noktasndan

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

229

gemise o kadar salamdr. nk fiyatlar defalarca trendi krmaya yanam ve baarl olamam demektir. o Trend izgisinin uzunluu. Bir trend izisinin sresi ne kadar uzun olursa o kadar salamdr. 30 gnlk bir artan trende karlk 60 gnlk bir artan trend daha salamdr. Trend izgisinin eimi. Bir trend izgisinin eimi yatay ise, fiyatlarn bu trendi krmas durumunda daha fazla decei, eer eim dik ise trend krlmalarndan sonra fiyat dlerinin fazla olmayaca sylenebilir. Dolaysyla daha dik bir trend izgisi daha gvenilirdir.

Trend izgilerinin krlmalar durumu. Diyelim ki artan bir trend izgisini fiyatlar yukardan aaya doru krd. Acaba fiyatlar dmeye devam edecek mi sorusuna cevap verebilmek iin u kriterlere baklmaldr. o Fiyatlar artan veya azalan bir trend izgisini krd andan itibaren %3-5 deer kaybetmise veya kazanmsa trend krlm saylabilir, fakat aadaki kritere de bakmaldr. Fiyatlar trend izgisini krdktan sonra 3 gn arka arkaya der veya ykselirse yine trend izgisi krlm saylr. Trendlerin krlmalarna ilikin ok nemli bir dier kriter ise udur; Fiyatlar bir trend zerinde hareket ederken, trendi aaya veya yukarya doru krmsa ve ilem hacmi artyorsa, bu durum trendin deitiini veya krldn gsterir.

Fiyatlar belli bir trendi krdktan sonra yukardaki artlar gereklemeye yakn olabilir, fakat fiyatlar tekrar trend iine dnebilir. Bu gibi durumlar Boa ve Ay tuza olarak adlandrlrlar. Eer fiyatlar artan bir trendi aaya doru krp sonra tekrar trend iine dnerse buna Ay tuza ad verilir. Aksi durumda ise; fiyatlar azalan trend izgisini yukar doru krp da tekrar trend iine girerse buna da Boa tuza ad verilir. Bu durum aadaki ekilde gsterilmitir.

230

ekil IV.4.1-1: Boa ve Ay Tuza

Genellikle Ay ve Boa tuzaklarnda fiyatlar trendi krsa da ilem hacmi artmaz ve aksine ilem hacmi iyice azalr. lem hacmine bakarak trend krlmalarnn ay veya boa tuza olduunu anlayabilirsiniz. Fiyatlar belli bir trendi krdktan ve trend deiiminin gerekletii anlaldktan sonra krlan trend izgisi bir destek veya diren izgisi haline dnebilir. Bu durum ekil IV.4.1-1de gsterilmitir. Fiyatlar belli bir trendde artarken trendin aa doru krlmasyla birlikte fiyatlar ykselme teebbsnde bulunsa da daha nce destek yaratan trend izgisini yukar kramamlar ve trend izgisi bir diren haline gelmitir. ekil IV.4.1-2: Trendin Diren Haline Dnmesi

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

231

g.

Trendler ve Kanallar Sorgulanyor

u ana kadar bir trendin nasl izileceini ve yorumlanmas gerektiini anlattk. Fakat o kadar kolay m? Bilgisayarda bir grafii atnz anda nereden balayacanz bilemeyebilirsiniz. Trend izerken iki tane dip veya tepe nokta belirleyin dedik ama o kadar ok tepe ve dip nokta var ki; hangi birisini dikkate almalsnz? te bu sorular bu blmde cevaplamaya alacaz. Sonrasnda ise trend analizini kullanrken gerekten bir ie yarayp yaramadnn yorumunu vermeye alacam. Resim IV.4.1-8: Trend izmeye balayalm

1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 20000 15000 10000 5000

x1000000

ct Nov Dec 1998

Mar Apr

Jun Jul

Aug Sep Oct Nov Dec 1999

Mar Apr May Jun Jul Aug

Yukardaki grafik zerinde hibir alma yaplmamtr. imdi trend izmeye nereden balayacaz. Grafik 1998 ve 1999 yllarn kapsamaktadr. Grafikte saa doru baktmzda gzle grlr bir art trendi vardr. Dolaysyla ksa vadede artan bir trend sz konusudur. rnein 1 ve 2 noktasnda iki tepe olumu olmasna ramen daha sonra fiyatlar bu tepenin zerine kmtr. imdi isterseniz daha nce diren

232

olan 1 ve 2 no'lu tepelerden geen yatay bir doru izelim. Bunu izdiimizde aadaki grafii elde edeceiz. Resim IV.4.1-9

1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 20000 15000 10000 5000

x1000000

ct Nov Dec 1998

Mar Apr

Jun Jul

Aug Sep Oct Nov Dec 1999

Mar Apr May Jun Jul Aug

Fiyatlar 2 numaral tepeyi de grdkten sonra hzla aa dm ve 3 ve 4 numaral noktalar arasnda dipler yapmtr. Dolaysyla 1 ve 2 numaral tepeler ok nemli diren seviyesi haline dnmtr. Dikkat edilirse 3 ve 4 numaral dipler arasnda artan bir eim vardr. Dolaysyla yukar doru bir trend izebiliriz. ki dip noktay birletiren bir trend dorusunu izdiimiz zaman bu dorunun altnda baka dip noktalar kalmamaldr. Aadaki grafikte 3 ve 4 numaral noktalar birletiren ve saa doru uzatlm trend dorusunu grmektesiniz. Resim IV.4.1-10'da grld zere artan bir trend dorusu saa doru uzamaktadr. Fakat dikkatimizi eken dier nokta, fiyatlar gitgide bu trend dorusundan uzaklamtr. 1 ve 2 numaral tepe seviyelerine kadar km ve bu seviyeleri yukar krmak iin bir hayli zorlanmtr. 1 ve 2 numaral tepelerden izilen yatay izginin altna ve stne hareketler yapm ve sonuta bu diren blgesini yukar amay baarmtr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

233

Bu diren seviyesi yukar aldktan sonra 5 ve 6 numara ile gsterilen dip noktalar da olumutur. 5 numaral dip noktas aslnda bir ay tuza olarak ortaya kmtr. nk yatay diren blgesini yukar getikten sonra yeniden bu seviyenin altna sert gerilemi ve adeta 1 ve 2 numaral blgede oluan direnci yukar kramaynca aa doru d yapyor grnm vermi ama yeniden sert bir ekilde yukar dnmtr. Resim IV.4.1-10

_ b a c

1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 20000 15000 10000
x1000000

5000

ct Nov Dec 1998

Mar Apr

Jun Jul

Aug Sep Oct Nov Dec 1999

Mar Apr May Jun Jul Aug

Fiyatlar gitgide 3 ve 4 numaral trendden uzaklat iin imdi daha yukar seviyelerde yeni destekler olutu. Bu yeni destek seviyelerini belirlemek iin daha ksa vadeli yeni trend izmemiz gerekiyor. Aadaki grafikte grld gibi, 4 ve 5 noktalarn birletiren bir trend daha izelim. Grafikte grld zere 4 ve 5 noktasn birletirdiimizde 6 noktas bu trend izgisinin altnda kalmtr. Artan bir trend dorusu izdiimiz zaman bu dorunun altnda yeni dip noktalar kalmamalyd. Dolaysyla 4 ve 5 numaral noktalar birletiren trend dorusu bize gerek destek seviyelerini salkl bir ekilde vermemektedir. Aslnda 6 numaral nokta grafik zerinde grnmyor olsayd, 4 ve 5 numaral

234

noktalar birletiren trend doru trend olacakt. Ama 6 numaral grafik iinde yer aldndan dolay o an analiz yapan biri 4 ve 6 numaral noktalar birletirmelidir. Buna "4-6 trendi" adn verelim. Bu da Resim IV.4.1-12'de gsterilmitir. Resim IV.4.1-11

_ b a c

1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 20000 15000 10000
x1000000

5000

ct Nov Dec 1998

Mar Apr

Jun Jul

Aug Sep Oct Nov Dec 1999

Mar Apr May Jun Jul Aug

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

235

Resim IV.4.1-12

_ b a c

1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 20000 15000 10000
x1000000

5000

ct Nov Dec 1998

Mar Apr

Jun Jul

Aug Sep Oct Nov Dec 1999

Mar Apr May Jun Jul Aug

4 ve 6 numaral noktalar birletiren trend dorusu ayn zamanda 7 numaral dip noktadan da gemektedir. Fiyatlar 6 numaral dip noktasn grdkten sonra ykselmi ve daha sonra de geince 4 ve 6 numaral noktalardan geen trend dorusuna 7 numaral noktada arparak yukar dnmtr. Dolaysyla son trend izgisi destek grevini yerine getirmitir (fakat unutmaynz ki getirmeyebilirdi). Grafii incelemeye devam edelim gerekli trend izgilerini izelim. 8 numaral noktaya dikkat ediniz. Bu blgede fiyatlar 1700'l seviyelere gelince direnle karlamaktadr. Dolaysyla bu blgede 1 ve 2 numaral noktalarda olduu gibi nemli bir diren mevcuttur. imdi bu blgeye de yatay bir diren izgisi izelim. Aadaki grafikt bu grlmektedir.

236

Resim IV.4.1-13

YATAY DIRENC BOLGESI

_ b a c

1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 20000 15000 10000
x1000000

5000

ct Nov Dec 1998

Mar Apr

Jun Jul

Aug Sep Oct Nov Dec 1999

Mar Apr May Jun Jul Aug

Bu aamada fiyatlar 1550 ile 1750 Tl arasnda hareket yapmaktadr ve yaklak 2-33 ay vadeli bir kanal olumutur. imdi oluan bu kanal da grafik zerinde gsterelim. Ayrca 4 ve 6 numaral noktalarn birletiren trend dorusunun paralelini alarak yukar doru olan trend kanaln da izelim.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

237

Resim IV.4.1-14
KANAL YATAY DIRENC BOLGESI 4 ve 6 nolu diplerden cizilen trendin paraleli

_ c

1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 20000 15000 10000
x1000000

5000

ct Nov Dec 1998

Mar Apr

Jun Jul

Aug Sep Oct Nov Dec 1999

Mar Apr May Jun Jul Aug

Buraya kadar olan anlatmmzda ekranmzda ak olan grafiin zerine gerekli tm trend izgilerinin nasl izileceini verdik. Asl nemli olan nokta bundan sonraki yorum ve analizdir. Fakat unutmaynz ki, eer varolan grafikte doru izimler yapmazsanz yorum ve analiziniz de salkl olmayacaktr. Btn bu izimler sonrasnda imdi yoruma geelim. Eer fiyatlar 8 numaral blgede gsterilen kanal aa krarsa 4 ve 6 numaral noktalardan geen trend dorusu zerine kadar gerileyebilir. Dolaysyla bu tr bir durumda 1350-1450 aral grlebilir. Bu nedenle 1550 seviyesinin altnda bir kapan olursa ve trend krlma kurallar gerekleirse sat yapp, alm iin 1400 seviyelerine kadar beklemekte fayda olacaktr. Eer 1700 seviyelerinde oluan diren izgisi yukar krlrsa bu durumda fiyatlarn ykselerek 4-6 trendinin paraleli olan izgiye doru hareket eder ki, 200 seviyelerine doru bir hareketten bahsedebiliriz. Bu yorumlar sonrasnda iki seenek var. Birincisi 1550 aa krlrsa sat ve alm iin bekle, kincisi ise; 1750 yukar krlrsa pozisyonunu bozamdan bekle veya yeni pozisyon al.

238

Acaba bundan sonra ne oldu? Bu sorunun cevabn inann, anlatmmn doal olmasn istediim iin ben de bilmiyorum, ama imdi birlikte incelemeye devam edeceiz. Yukarda verdiimiz grafii biraz daha yaknlatrdk yukardaki analizlerimiz sonrasnda biraz sre geti ve aadaki grafii elde ettik. Alttaki grafik son fiyat hareketlerini biraz daha yakndan gstermektedir. Resim IV.4.1-15
KANAL YATAY DIRENC BOLGESI 4 ve 6 nolu diplerden cizilen trendin paraleli

_ c

1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 15000 10000 5000
x1000000

un

Jul

Aug

Sep

Oct

Nov

Dec

1999

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Aug Sep

Bu grafikte yatay destek oluturan ve 1550 seviyesinden geen izgi aa krlmtr. Aa krlma sonrasnda ise, aada ok daha fazla bytlm grafikte grld zere 4 ve 6 numaral noktalardan geen ykselen trend dorusuna kadar gerilemi ve trende 1425 Tl noktasnda dedikten sonra 1475 seviyesinden kapanmtr. Yani yukar doru izilen trend erisi test edilmi ama bu trend dorusunun altnda bir kapan olmamtr. Aadaki grafii dikkatle inceleyiniz. Yukardaki grafiin son blmndeki hareketleri net bir ekilde gstermektedir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

239

Resim IV.4.1-16

1800 1750 1700 1650 1600 1550 1500 1450 1400 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 15000 10000 5000
x1000000

7 ne

14

21

28

5 July

12

19

26

2 9 August

16 31 6 13 September

20

27

4 Octobe

Dikkat edilirse fiyatlar yatay 1550 desteini aa gemi ve bu izginin altnda 3 gn kapan yaptktan sonra hzla 1425 seviyesine kadar gerilemitir. Az nceki kararlarmz hatrlaynz. Eer fiyatlar trend erisine kadar gerilerse, yani 1400'e gelirse alm yapacaktk. Varsayalm ki, 1550 aa krldnda 1500 seviyesinden sat yaptk ve fiyatlar aa doru gerileyince trend destei olan 1425 fiyatndan alm yaptk. Dikey kesikli izgi ise alm yaptmz noktalara yakn bir noktay gstermektedir. Daha sonraki grafiklerde bu dikey kesikli izgiyi tekrar size hatrlatacam. unu unutmamalsnz ki, 4-6 numaral trend izgisi bir destek oluturmaktadr, fakat bu trend aa krlrsa zararna sat yapmak gerekecektir. Dikey kesikli izgi sonrasndaki 3-5 gn iindene olduuna da yakndan bakalm. Aadaki grafik bunu gstermektedir.

240

Resim IV.4.1-17

1800 1750 1700 1650 1600 1550 1500 1450 1400 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 15000 10000 5000
x1000000

14

21

28

5 July

12

19

26

2 9 August

16 31 6 13 September

20

27

4 11 October

Grafikte grld zere 4-6 numaral trend izgimiz test edildikten sonra fiyatlar tekrar yukar dnmtr. Fiyatlar hatta 1400 lirann da altn grmtr. Daha sonra son gn hzla ykseli olmutur. Ayn grafiin uzaktan grnm ise aadaki ekildedir. Burada dikkat etmeniz gereken noktalar var. 4 ve 6 numaral diplerden izdiimiz ykselen trend dorusunu fiyatlar 7 numaral noktada test etmi fakat altna gememitir. Daha sonra dikey kesikli izginin olduu yerde (Resim IV.4.1-18'deki 9 numaral nokta) fiyatlar tekrar trend izgisine demi, hatta altnda kapan da yapm fakat trend krlma kurallar gereklemeden yeniden ykselie gemitir. 9 numaral nokta yeni bir dip nokta olmutur. Dikkat edilirse fiyatlar 46 trendini 2 defa daha test etmi ve yukar dnmtr. Bu da bu trendi ok daha gl hale getirmitir. Bu nedenle pozisyonlar korunmaldr. 9 numaral nokta civarnda ilem hacmindeki sert de de dikkatiniz ekmek isterim.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

241

Resim IV.4.1-18
KANAL

YATAY DIRENC BOLGESI

e f d c

4 ve 6 nolu diplerden cizilen trendin paraleli

a `

1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 15000 10000 5000
x1000000

Aug

Sep

Oct

Nov

Dec

1999

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Aug Sep

Oct

imdi bundan sonra ne olduuna bakalm. Aadaki grafikte (Resim IV.4.1-19) grld zere fiyatlar 4-6 trendinin paraleli olan kanalda ykselmi ve 10 numaral noktaya kadar kmtr. Eer 9 numaral noktada fiyatlar 4-6 trendini aa krsayd, bu durum bir sat sinyali ve orta vadeli pozisyonunu azalt sinyali olacakt. Elbetteki her zaman ay ve boa tuzaklarna yakalanma olaslnz vardr. Fakat nemli olan ve can alc nokta, yeni gelimelere hazrlkl olmaktr. Aadaki sorular cevaplyorsanz sorun yoktur ve her trl tehlikeye kar korumanz almsnz demektir. Eer trend aa krlrsa ne yapmalym? Eer trend aa krlmazsa ve fiyatlar yeniden yukar dnerse ne yapmalym? Eer hi beklemediim bir gelime olursa ne yapmalym?

242

Resim IV.4.1-19
4 ve 6 nolu diplerden cizilen trendin paraleli

g
2000

YATAY DIRENC BOLGESI

KANAL

e
1500

d c ` a

f
1000

500

20000 15000 10000 5000

x1000000

ep

Oct

Nov

Dec

1999

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Aug Sep

Oct

Nov

Aadaki grafik zerinde trendleri, yatay destek-diren dorularn ve kanallar iziniz, ardndan da yorum gelitiriniz. Resim IV.4.1-20

3500

3000

2500

2000

1500

1000 40000 30000 20000 10000

x1000000

D 2001

M A

S O

D 2002

M A

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

243

Resim IV.4.1-21
Yatay diren 3500

2'
3000

1'
Yatay diren ve destek 2500

3
2000

2 1

1500 Yatay destek 1000 40000 30000 20000 10000

x1000000

D 2001

M A

S O

D 2002

M A

Yukardaki grafikte trendler izilmitir. Siz de kendi izdiiniz trendler ile karlatrnz. Gelitirmi olduunuz yorumlar ne olursa olsun, fiyatlarn belirli bir hareketi sonrasnda, ne tr hareket yapacanza karar vermenizi salayacak ekilde olmaldr. Yukardaki grafikte ykselen bir trend vardr. Ykselen kanalda olduunuz iin u anki pozisyon "tut" eklinde olmaldr. Orta vadeli dnen birisi asndan "AL" konumu da geerlidir. nk ykselen bir trend vardr. 2700 TL seviyesinin altna olacak bir d ksa vadeli sat sinyali retir. Fakat "yatay destek ve diren" olarak adlandrlan orta ksmdaki yatay destek izgisi destek oluturaca iin 2700'n aa krlmas durumunda 2500 civarnda yeni alm yaplmaldr. imdi aada verilen grafii inceleyiniz. Kesikli dikey izgi sonrasnda nasl gelimeler olduu verilmektedir. Aadaki grafikte trendlerin yerini yeniden ayarlamak gerekir mi? Yeni yatay destek ve diren izgileri izmek gerekir mi? Bu sorulara cevap vererek grafik zerinde gerekli deiiklikleri yapnz.

244

Resim IV.4.1-22

4500 4000 Yatay diren 3500

2'
Yatay diren ve destek

1'

3000 2500

3
2000 Yatay destek 1500 1000 40000 30000 20000 10000

2 1

x1000000

S O N D 2001

A M J J

A S O N D 2002

A M J J A S O N D 2003

A M J J

u ana kadar rnekler hep ykselen trendler ile ilgili oldu. Aadaki grafikte ise d trendinde olan bir fiyat hareketi vardr. Bu grafik zerindeki trendleri iziniz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

245

Resim IV.4.1-23
16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000

50000
x10000

00

Feb

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Aug

Sep

Oct

Nov

Dec

200

Yukarda verilen grafiin trend izgileri izilmi hali ve daha sonras aadaki grafiklerde verilmitir.

246

Resim IV.4.1-24
1
16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000

1'

2'

50000
x10000

00

Feb

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Aug

Sep

Oct

Nov

Dec

200

Resim IV.4.1-25
1
16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 20000 15000 10000
x100000

1'

2'

5000

2000

Mar Apr May Jun Jul

Aug Sep Oct Nov Dec2001

Mar

May Jun Jul

Aug Sep

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

247

Resim IV.4.1-25 'de verilen grafiin son blmnde fiyatlar 2000 TL seviyesini grdkten sonra yzde 100 artarak 4000 TL seviyelerine kmtr. Fiyatlar yzde 100 artmken alm yapar mydnz? st grafikte 2' olarak belirtilen nokta aslnda yatay izgi ile destek noktas olarak gsterilmiti. Fakat fiyatlar bu yatay destek izgisini aa krmt. imdi ise 4000 TL'nin zerine karak yeniden bu yatay izginin zerine oturdu (yani direnci yukar krd). lem hacmindeki deiime de dikkat ediniz. Bu noktada alm yapmaya karar verdiyseniz sat fiyatnz ne olurdu? Bu yukar hareket yeni bir ykselen trendin balangc olabilir mi? lem hacmi ile trendler arasnda nemli bir iliki var. Gemile karlatrldnda ok yksek bir hacim vardr. Yeni bir trendin baladnn en nemli gstergelerinden biri uzun sre yatay hareket sonrasnda ilem hacmi artmasna ramen dn devam etmemesi ve hacmin ykseli getirmesidir. Aadaki grafikte bundan sonrasnda ne olduu verilmektedir. Grafii inceleyerek yeni trend destek ve diren izgileri ile kanallar iziniz. Resim IV.4.1-26
19000 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 20000 10000
x100000

1'

2'

2000

2001

2002

2003

248

Buraya kadar trendlerin, kanallarn, destek ve diren izgilerinin nasl izildiini ve nasl yorumlanabileceini verdik. Elbette ki milyonlarca rnek verilebilir. Kendinizi gelitirirken yapacanz nemli eyler var. Yukarda sizlere nasl bir test uygulamsam aynsn kendinize uygulayabilir ve tecrbenizi artrabilirsiniz. Yani nce bir grafik anz ve gemi bir tarihte gerekli trend izgilerini izerek yorum gelitiriniz. Sonra grafikte 1-2 gn ilerleyerek neler olduuna baknz ve bu noktalarda kararlar veriniz. Alm yada satm noktalarnz ve tut noktalarnz belirleyiniz. Bu arada stop-loss dediimiz zarar kesme noktalarn da belirleyerek trend aa krldnda sat yapnz veya nemli bir diren yukar krldnda alm yapnz.

h.

Trend Krlmalar, Ay ve Boa Tuzaklar

Resim IV.4.1-27
b

18000 17000 16000 15000

a 3 2

14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 20000 15000 10000
x100000

5000

May

June

July

August

September

November December 2003

Fe

Yukardaki grafikte ykselen bir trend vardr. 1ve 2 noktalar birletirilerek izilmitir. 3 noktasnda trend aa krlacak gibi olmu ama trend aa krlmam yeniden yukar dnmtr. 2 numaral dip noktadan sonra fiyatlar trendden uzaklam, 3 numaral noktadan

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

249

sonra ise trende ok yakn hareket eder olmutur. st blgede "a" noktasndan geen paralel trend vardr. Dikkat edilirse "b" noktasna yaklaan fiyatlar kanaln bu blgesinde direnle karlaarak aa dnmtr. 1-2 trendine doru yaklaan fiyatlarn aadaki grafikte ok daha yakndan gsterildii ekilde bir hareket yaptn grdnzde acaba trend aa krlm mdr? Resim IV.4.1-28

18000 17500 17000 16500 16000 15500 15000 14500 14000 13500

13000 12500 12000 10000 5000

x100000

18

25

2 9 December

16

23

30

6 2003

13

20

27

3 17 February

Trend seviyesi 15.000 TL'dir. Kapan ise 14.500 TL seviyesinden olmutur. Yani 500 liralk bir d olmutur. Yzde olarak ifade etmek gerekirse 500/15000=0.033=%3.33 rakam bulunur. Dolaysyla trendin krld noktadan itibaren yzde 3 ile 5 arasnda bir d gerekletii iin ilk trend krlma kural gereklemitir. Trendin krld noktadan itibaren 2 gn art arda d henz yoktur bir sonraki gn beklememiz gerekir. Trendin krldn dndmz noktada ilem miktar nceki 2 gne gre art gstermitir. nceki 2 gnde 100 bin lot ilem miktar gerekleirken, trendin krld noktada 203 bin lot ilem miktar ortaya kmtr. Dolaysyla nc kriter de gereklemitir. Bu nedenle trendin

250

krlyor olmas olasl ykselmektedir. imdi aadaki grafikte daha sonraki gnlerde ne olduuna yine yakndan bakalm. Resim IV.4.1-29

18000 17500 17000 16500 16000 15500 15000 14500 14000 13500 13000 12500 12000 11500 11000 10500 10000 5000
x100000

16

23

30

6 2003

13

20

27

3 17 February

24

3 March

10

Kesikli dikey izgi sonrasnda trendin krld noktadan sonra fiyatlar 14.500 ile 15.000 arasnda kalm olsa da gitgide trendden uzaklatna dikkat ediniz. Daha dorusu trend dorusu ykselmeye devam etmektedir. Ardndan ok sert bir d gelmitir. Zaten trend aa geildikten sonra piyasa belirli bir konuda beklemeye girmitir. Mart 2003 tarihinde ABD askerlerine Trkiye'den gei izni verecek olan tezkere meclisten gemeyince bu tr bir sert hareket olmutur. imdi de aadaki grafii (Resim IV.4.1-30) inceleyiniz. Sizce aa doru krlma gereklemi midir? Trendin krld nokta 530 TL seviyesidir ve hisse 500 TL seviyesinden kapanmtr. Yani trendi krd noktadan itibaren 30/500=%6'lk d olmutur. Dolaysyla ilk kurala gre trend krlmtr. Grafikte net bir ekilde grlmese bile, trendin krld noktada ilem miktar 75 bin lot olmutur. Fakat iki gn ncesindeki ilem miktar ortalamas 40 bin lot civarndadr. Dolaysyla ilem miktar trendin krld noktada artmtr. Unutmaynz ki aa doru krlmalarda ilem miktarnn birka gn

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

251

ncesine gre artm olmas yeterli koul iken, yukar doru trend krlmalarnda trendin yukar krld noktadan nceki bir haftalk ortalama ilem miktarnn en az 1,5 veya 2 katna kmas ilem miktarnn da yeteri kadar arttn gsterecektir. Resim IV.4.1-30

600 550 500

2' 1'

450 400 350 300

2 1

250 10000 5000

x100000

11 ber

18

25

2 9 16 December

23

2 1997

13

20

27

3 12 February

24

3 10 March

17

24

Aadaki grafik ise yukardaki gelimeler olduunu vermektedir.

grafik sonrasnda

ne

tr

252

Resim IV.4.1-31

600 550 500

2' 1'

450 400 350 300

2 1

250 10000 5000

x100000

1 18 ber

25 2 9 16 December

23

2 13 1997

20 27

3 12 February

24

3 10 March

17 24

31 7 April

14

28 5 Ma

Resim IV.4.1-32

850 800 750 700 AYI TUZAGI 650 600 550 500 450 400 40000 30000 20000 10000

Fiyatlar trendi asagi kirmis fakat asagi kirilma olayi gerceklestikten sonra islem miktari artsa da dusu devam etmemis ve fiyatlar trend icine donmustur.

x10000

7 pril

14

28 5 May

12 20 26 2 9 June

16

23 30 7 July

14

21 28

4 11 August

18 25

1 8 15 September

Yukardaki grafikte ay tuzana ilikin bir rnek verilmitir. Grafik zerinde yazl yorumu okuyunuz. Aada verilen grafikte ise yukar doru bir trend krlmas rnei verilmitir. Bu trend krlmasn inceleyiniz. lk grafikte trendin

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

253

azalan trendin yukar krldn dnr mydnz? Trendin krld noktada alm yapar mydnz? Alm yapacak olsaydnz, bir n nce 650 Tl olan fiyatn imdi 800 Tl seviyelerine gelmi olmas sizi etkiler miydi? Yoksa nasl olsa trend yukar krld diyerek alm yapmak m daha akllcadr? Trendin yukar doru krlacan dndnz yerde volatilitenin de nasl arttna dikkat ediniz.

Resim IV.4.1-33

^ _

1200 1150 1100 1050 1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 40000 30000 20000 10000

x10000

ctober

November

December

1998

February

March

Apr

254

Resim IV.4.1-34

^ _

1200 1150 1100 1050 1000 950 900 850 800 750 700 650

a `

600 550 500 40000 30000 20000 10000

x10000

er

November

December

1998

February

March

April

May

June

Asl en nemli soru, trendin krld yerde alm olsanz bile nerede satacaksnz? Bu nedenle trend krlmas al sinyalidir ama size nerede satacanz sylemez. Yukardaki grafikte 3 ve 4 numaral dip seviyelerden izilen yeni bir ykseli trendi balamtr. Acaba bu ykseli trendi zerinde kalmak m gerekir? Yoksa baka gstergelere bakarak sat yapmak m gerekir? Yaplan en byk hatalardan biri, trend yukar krld diyerek alm yapmak ve stokastik(3,5) gstergesine gre sat yapmaktr. Yani biri orta vadeli dier ok ksa vadeli iki stratejidir. Eer trend yukar krld diye alm yapmsanz sat kuralnz da net bir ekilde belirlemelisiniz. Ya yeni ykselen trend zerinde kalmalsnz, yada orta vadeli gstergeleri kullanmalsnz. Sonu olarak orta vadeli alm karar sonras ksa vadeli gstergeye gre sat yaparsanz. Yukardaki grafikte daha sonra ne olduuna bakalm;

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

255

Resim IV.4.1-35

V V i P V X a `
ALIS 800TL

V k V i X
SATIS 850TL

1100 1050

i k X

P X

1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 10000 5000
x100000

February

March

April

May

June

July

August

Septe

Bu grafikteki glen ve somurtan suratlar 800 TL noktasnda alm yaptktan sonraki duygusal durumlarnz gstermektedir. Bu kadar deiken ve dalgal bir ruh yaps iinde mekanik bir kurala bal olmak gerekten de zordur. Varsayalm ki ykselen trend zerinde kalyorsanz, bu trend aa krlmad srece sat dnmyorsunuz fakat varsayarsak, yukardaki rnekte bu strateji baar getirmemitir. nk yaklak 6 ay bekleyip 800 liradan aldnz hisseyi 850 liradan satyorsunuz. Aslnda 850 liradan sattnz da garanti deil. Belki geciktiniz ve hisse ertesi gn 700 liraya kadar dt. Eer bu tecrbeyi yaamsanz, asla bir daha bu tr strateji izlememek konusunda kesin kararlar vereceksiniz. Daha dorusu siz bilinli olarak byle dnmeseniz bile, bilinaltnz srekli olarak ekingen davranmanza sebep olacaktr. 800 liradan alm yaptktan sonra biraz ykselince satmaya kalkacaksnz. nk artk bilinaltnza trend zerinde kalnsa bile uzun srede fazla bir getiri salanamayaca kaydedilmi olacaktr. Yukardaki rnekte yaayacanz duygusal ve psikolojik durumlar bunlardr. imdi tam tersi bir duruma bakalm.

256

Varsayalm ki yukardaki gibi bir tecrbe yaamadnz ve trend zerinde kalarak para kazanmay kafaya koydunuz. nk bir arkadanz size bu tr hareket ederek, ok para kazandn syledi, yada u an okuduunuz bu kitaptaki rnekler size bu tr izlenim verdi. Aadaki grafii grdnz ve ertesi gn 3650 fiyatndan alm yaptnz. Resim IV.4.1-36
4500 Yatay Diren

AL

4000

3500

_ ^

3000

10000 5000
x1000000

17 bruary

24

3 10 March

17

24

31 7 April

14

21

28

5 May

12

20

26

2 Jun

imdi trend zerinde kalarak para kazanmay dnyorsunuz. Aadan yukar doru izilen 1 ve 2 numaral diplerden geen trend dorusu aa krlmadan asla sat yapmayacanza kendi kendinize sz verdiniz. Ayrca bu trend zerinde ykseliler olursa sevinmeyeceinize, dler olursa da zlmeyeceinize dair kendinize telkinde bulundunuz. Mekanik olarak, trend aa krlnca sat yapacanz ve sat yaptnz noktann da bir zarar noktas olabileceini biliyorsunuz. Yani bu tr bir beklentiniz de var. Bu tr bir durum olursa zlmeyeceksiniz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

257

Resim IV.4.1-37

Yatay Diren

AL

4000

`
3500

_ ^

3000

10000 5000
x1000000

24 ry

3 10 17 March

24 31 7 April

14 21 28 5 May

12

20

2 9 June

16

23 30 7 July

14 21

28 4 A

3 numaral noktada trend aa krlyor gibi oldu ama yeniden fiyatlar trend iine dnd. Dolaysyla sabrla beklemeye devam ediyorsunuz ve grafikteki son gn itibariyle fiyat 4200 seviyesinden kapanm durumda. Daha nce sevinmeyeceinizi sylemi olsanz bile elbetteki sevinmemek elde deil. Aadaki grafikte ise daha sonra ne olduu grlmektedir. Yatay diren blgesi de yukar krlmtr. 4 numaral noktada yeni bir dip olumutur. Bu yzden 3 ve 4 numaral noktalar birletirerek ikinci bir ykselen trend izgisi izilmitir. Fakat daha sonra fiyatlar ok daha sert bir eimle artmaya balaynca 4 ve 5 numaral dip seviyeleri birletiren nc bir trend dorusu izilmitir. Artk bizim iin satta referans olarak kullanacamz trend dorusu 4 ve 5 numaral diplerden geen trend dorusudur. Dikkat edilirse son gn bu trend aa krlmtr. Dolaysyla artk SAT zamandr ve 6500 liradan sat yaptmz varsayyorum.

258

Resim IV.4.1-38

7500 7000

AL
Yatay Diren

SAT

6500 6000 5500 5000 4500

a ` ^ _

4000 3500 3000 2500 10000 5000

x1000000

February

April

May

June

July

August

September

November

Yukardaki rnekteki stratejiyi izleyen kii Haziran ayndan Kasm ayna kadar olan alt aylk dnemde yzde 100'e yakn para kazanmtr. imdi bu rnee bakarak bundan sonra bu tr bir strateji izleyip srekli al-sat yapmamay dnebilirsiniz. Ama daha nceki rnekte 6 ay sonra zararna sat yapldn da hatrlaynz. Demek ki imdi ok nemli bir soru sormak gerekiyor. Trendlere gre alm satm stratejisi izlemek acaba yzde ka baar salyor? Yukardaki iki rnekten biri kaybettirdi, dieri iyi kazandrd. Bunu test etme imkanmz var m? Aslnda bunu test etme imkan var ama ciddi biimde matematiksel modelleme ve ileri dzey forml yazma kurallarn gerektirdii iin burada ayrntya giremiyorum. Fakat sizlere ok daha kolay ve anlalr bir yol nereceim. Varsayalm ki bir hisse aa trendde iken, bu trendi yukar krd ve trend krlma kurallar da gerekleti. Siz de alm karar verdiniz. Bundan sonra nasl bir getiri umabilirsiniz? Bundan sonra yeni

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

259

balayan ykseli trendi aa krlncaya kadar beklerseniz ne tr bir getiri olasl vardr? Bu sorulara cevap vermek ok da zor deildir. Bu tr durumlar ilgili hissede daha nce en az birka kere daha gereklemitir. O gereklemeler srasndaki baar oranlarna bakabilirsiniz. lgili hissenin grafiini ilk verisinden itibaren anz. Daha sonra simlasyon yapnz. Varsaynz ki u anki duruma benzer ekilde alm yaptnz. Grafii ileri doru gtrerek, ilk "AL" kararnzn nasl sonulandna baknz. Ne kadar srede ne kadar getiri elde ettiinizi bir yere not ediniz. Daha sonra buna benzer ekilde analizi devam ettirerek son alm karar verdiiniz noktaya kadar geliniz. Bu tr bir sre iinde ka defa al ve sat yaptnz? Ortalama ne kadar srede ne kadar getiri saladnz? Bu sorular cevapladnzda u an yaptnz yatrma ilikin olarak bir fikir oluacaktr. Fakat elbetteki son alm kararnz ok deiik sonulanabilir. Fakat en azndan ortalama olarak hangi srede ne tr bir getiri ortalamas olduuna dair bir fikir oluacaktr. Bu tr bir analiz grafik zerinde yaklak yarm saatinizi alacaktr. Fakat para kazanmak iin almak gerekiyor. Bu blmn sonuna geldiimiz bu satrlarda u nemli noktalar hibir zaman aklnzdan karmaynz. 1. Trendler, kanallar veya destek ve diren izgileri fiyatlarn ne yne gidecei konusunda fikir vermez sadece fiyatlarn hareket ettii yn zerindeki nemli diren ve destek seviyelerini gsterir. 2. Destek veya direnler krlmaz deildir. Bilakis krlp krlmayaca dikkatle izlenmesi gereken noktalardr. 3. Destek denilen nokta alm noktas deil, aa krlp krlmayaca dikkatli izlenmesi gereken noktadr. Bir bakma aslnda sata hazrlkl olunmas gereken noktadr. 4. Diren seviyeleri ise, ksa vadeli olarak sat iin kullanlsa bile yukar doru krlp krlmayaca dikkatle izlenmesi gereken noktalardr.

260

5. Teknik analizde trendler ne kadar baarl olmutur? Sorusu anlamsz bir sorudur. Az nce de belirttiim gibi trendler izilir ve fiyatlarn genel olarak yn bulunarak bu yn zerindeki destek ve diren seviyeleri saptanr. 6. Trenlerin krld noktalarda trend krlma kurallarna dikkat edilmelidir. Sadece bir tane trend krlma kural gereklese dahi trend krlabilir veya art birden gereklese dahi trend krlmayabilir.

IV.4.2. Andrewsin atal (Andrews Pitchfork)

Andrewsin atal ayr paralel izgiden oluur. Grnm bir atal andrd iin bu isim verilmitir. Bu izgileri izebilmek iin ise; bar grafik zerinde ayr nokta belirlenir. Eer uzun vadeli aa bir trend iin bu noktalar belirleniyorsa srasyla bir tepe, bir dip ve bir tepe (birinci tepeden daha aada olan) iaretlenir. Daha sonra bu iaretlenen noktalardan trend ynnde birbirine paralel tane aa eimli izgi izilir. Eer uzun vadeli yukar bir trend durumu iin bu noktalar belirleniyorsa bir tane dk dip noktas, bir tane en yksek tepe noktas ve bir tane daha dip noktas (birinci dip noktasndan daha yukarda olan) iaretlenir. Daha sonra bu iaretlenen noktalardan trend ynnde birbirine paralel tane yukar eimli izgi izilir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

261

a.

Bilgisayar Uygulamas
Resim IV.4.2-1

Resim IV.4.2-1de A harfi ile gsterilen daire iinde iki adet ok vardr. Bu oklardan sa yada sol ok tklatldnda alt alta sralanm olan ikon grubu srasyla deiecektir. Resimde gsterilen ikon grubu ekrana geldiinde alttan ikinci ikon (B Harfi ile gsterilen ikon) Adrewsin ataln izdirmek iin gerekli olan ikondur. Bu ikonun zeri tklatldktan sonra fare ile fiyat grafii zerinde 3 ayr noktann tklatlmas gerekir. Bu noktalar nasl belirlenecektir? ncelikle grafik zerinde fiyatlarn artan m, azalan m bir trend iinde olduuna baklr. Eer artan bir trend iinde ise fiyatlarn dip yapt fiyat seviyesi tklatlr. Burada bir + iareti oluacaktr. kinci nokta olarak birinci dip noktadan sonra oluan en tepe nokta tklatlr. Yine bu seviyede de + iareti oluacaktr. kinci noktadan sonra (fiyatlarn tepe yapt yerden sonra) fiyatlarn yeniden en dip seviyeye geldii nokta tklatlr. nc nokta belirlendii anda birbirine paralel adet artan eimli izgi oluacaktr.

262

Resim IV.4.2-2: Andrewsin atal (noktalarn belirlenmesi)

Resim IV.4.2-2de hisse fiyat artan bir trend sergilemektedir ve noktann nasl belirlendiine ilikin bir rnek verilmitir. Fiyatlarn en dip olduu seviye 1 numaral ember iindeki alandr. Bu yzden Andrews pitchfork ikonu tklatldktan sonra bu dip seviye tklatlm ve burada bir + iareti olumutur. Ayn ekilde 2 nolu ember iindeki blge, fiyatlarn en tepeye geldii yerdir ve fare ile ikinci yer olarak buras tklatlmtr. 3 numaral emberin ii tklatldnda ise Resim IV.4.2-3de gsterildii ekilde Andrewsin atal oluacaktr. Dikkat edilirse burada izgiden oluan bir kanal hareketi mevcuttur. Fiyatlar orta izginin zerinde uzun bir zaman gittikten sonra bu trend aa krlm ve orta izgi bir diren blgesi haline dnmtr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

263

Resim IV.4.2-3: Andrewsin atal (rnek)

Aadaki grafikte de aa doru bir trend mevcut olduu iin nce tane nokta belirlenmi ve bu noktalardan aa eimli birbirine paralel tane trend erisi izilmitir.

264

Resim IV.4.2-4

b.

Nasl Yorumlanr?

Yorumu normal trend ve kanal oluumlarnda olduu gibidir. izgiler izildiinde iki kanal oluur ve fiyatlarn bu kanallar iinde hareket edecei dnlr. Fiyatlarn kanal aa veya yukar doru krmas durumlarnda trend deiim ve kanal deiim kurallar geerlidir. lem hacmi de bu gibi durumlarda dikkatle gzlenmelidir. Aadaki grafikte grld zere 1, 2, ve 3 olarak belirtilmi noktalar belirlenerek Andrewsin atal bilgisayar tarafndan izdirilmitir. Bu izim ne iimize yarayacaktr? Bundan sonraki gnleri takip edeceiz. Eer kanal aa krlrsa, sat orta izgi yukar krlrsa al yapacaz. nk trend krlma kurallarn uyguluyoruz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

265

Resim IV.4.2-5: Andrewsin atal

AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 375 370 365 360 355 350 345 340 335 330 325 320 315 310 305 300 295 290 285 280 275 270 265 260 255 250 245 240 235 230 225 220

10000

5000

x100000

3 March

10

17

24

31 April

14

28

5 May

12

20

26

2 June

16

23

30 July

14

21

28

4 August

11

18

Yukardaki grafik 1 numaral grafiktir. Aradan 1 gn getikten sonra orta izgi aadaki grafikte gsterildii zere yukar krlmtr. O gnk kapan fiyat 327 liradr. Bu kapan fiyatndan alm yapyoruz.

266

Resim IV.4.2-6
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 375 370 365 360 355 350 345 340 335 330 325 320 315 310 305 300 295 290 285 280 275 270 265 260 255 250 245 240 235 230 225 220

10000

5000

x100000

3 March

10

17

24

31 April

14

28

5 May

12

20

26

2 June

16

23

30 July

14

21

28

4 August

11

18

nk Andrewsin atal kuralna gre fiyatlarn orta izgiyi yukar krdktan sonra st izgiye kadar yani 350 liraya kadar ykselmesi beklenir. imdi aadaki grafie bakalm. Drt gn sonra ne olduunu aadaki grafikte gryoruz. Fiyatlar 340 lira seviyesine kadar ktktan sonra, 350 lira seviyesini grmeden aa dmeye balam ve orta izgiyi tekrar aa krmtr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

267

Resim IV.4.2-7
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 440 430 420 410 400 390 380 370 360 350 340 330

320 310 300 290

280 270 260 250 240 230 220

10000

5000

x100000

10 ch

17

24

31 April

14

28

5 May

12

20

26

2 June

16

23

30 July

14

21

28

4 August

11

18

25

Dolaysyla grafikteki hareket ortaya kt anda sat yapmak gerekiyor. Kapan fiyat 318 TL olduu iin grafikte grlen son gnde 318 liradan sat yaparak zarar ediyoruz. Hatrlayacak olursanz 327 liradan alm yapmtk. imdi izlemeye devam edelim. Aadaki grafik ise biz sat yaptktan sonraki be gnde ne olduunu gstermektedir. Aadaki grafikte grld zere fiyatlar yeniden Andrewsin atalnn alt izgisine dayanmtr. Bunun anlam ise fiyatlarn bu seviyede destek bulacadr. Dolaysyla yine alm yapmamz gerekiyor ve kapan fiyat 318 liradr. 318 liradan alm yapm olalm ve bundan sonra ne olduunu izleyelim. Aadaki grafikte en son alm yaptmz gn ok iareti ile gsterilmitir.

268

Resim IV.4.2-8
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 440 430 420 410 400 390 380 370 360 350 340 330

320 310 300 290

280 270 260 250 240 230 220

10000

5000

x100000

17

24

31 April

14

28

5 May

12

20

26

2 June

16

23

30 July

14

21

28

4 August

11

18

25

1 Se

Resim IV.4.2-9
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 440 430 420 410 400 390 380 370 360 350 340 330

_ O `
Son alim yeri

320 310 300 290 280 270 260 250 240 230 220

10000

5000

x100000

5 May

12

20

26

2 June

16

23

30 July

14

21

28

4 August

11

18

25

1 8 September

15

22

29

6 October

13

Grafikte ok net grld zere son alm yerinden itibaren fiyatlar Andrewsin atalnn alt izgisi zerinde hareket etmi, daha

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

269

sonra orta izgiyi yukar krm ve st izgiye kadar ykselmi, ardndan bu ykselen kanal iinde uzun sre dalgalanmtr. Eer kanaln alt izgisini aa krm olsa, sat yaplacak ve yeni dip olutuktan sonra artk yeni Andrews atal izmek gerekecekti. Buradaki rnekte grld zere belirli bir kanal iinde hareket gereklemitir ve ilk AL sinyalimiz yanl km, ama daha sonraki hareketler Andrewsin atal kuralna gre uyumlu gitmitir. Bu grafiksel yntem iin belirli bir formlasyon yaparak test sonucu elde etmek mmkn deildir. Ama en azndan grsel olarak belirli bir fiyat trendi olumuken, Andrewsin atalna gre fiyatlar nasl bir hareket sergiliyor buna bakmak gerekir. Aadaki grafikte yine nokta alnmtr. Bu grafiin devam ise bir sonraki grafiktir. lk grafikteki gnde olduunuzu varsaynz ve daha sonraki gnlerde ortaya kan hareketleri inceleyiniz. Resim IV.4.2-10
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 445 440 435 430 425 420 415 410 405 400 395 390 385 380 375 370 365 360 355 350 345 340 335 330 325 320 315 310 305 300 295 290 285 280 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 x10000 8 mber 15 22 29 5 1998 12 19 26 2 9 February 16 23 2 9 March 16 23 30 April 13 20 27 4 May 11 18 25 1 June 8 15 22

270

Resim IV.4.2-11
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 500 490 480 470 460 450 440 430 420 410 400 390 380 370 360 350 340 330 320 310 300 290 280 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 x10000 12 998 19 26 2 9 February 16 23 2 9 March 16 23 30 13 April 20 27 4 May 11 18 25 1 8 June 15 22 29 July 6 13 20 27 3 10 August 17

Aadaki grafiklerde aa eimli Andrews atalna rnek verilmitir. Birinci ve ikinci grafii dikkatli bir biimde inceleyiniz. Resim IV.4.2-12
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 700

650

600

550

500

450

400

350

300

250

30000 25000 20000 15000 10000 5000

x100000

26 2 9 November

16

23

30 7 14 December

21

28

4 11 1999

25

1 8 February

15

22

1 8 March

15

22

5 12 April

19

26

3 May

10

17

24

31 7 June

14

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

271

Resim IV.4.2-13
AGIDA E (2,550.00, 2,400.00, 2,450.00, -60.0000) 800

750

700

650

600

550

500

450

30000 25000 20000 15000 10000 5000

x100000

8 ebruary

15

22

1 8 March

15

22

5 12 April

19

26

3 May

10

17

24

31 7 June

14

21

28

5 July

12

19

26

2 9 August

16 31 6 13 September

20

27

Siz de incelediiniz grafiklerde daha nceki fiyat hareketlerini incelemeli ve Andrewsin atalnn aldnz kararlarda faydal olup olamayacan test etmeli, yani Andrewsin ataln sorgulamalsnz. Kitaplarda size unu yle kullann, bunu byle kullann gibi ifadelerle anlatlan her eyi mutlaka test ediniz, sorgulaynz ve faydal olduuna inanrsanz kullannz. Aksi halde kk yatrmc olarak kalmaya devam edersiniz. Byk yatrmc olmak iin sorgulamanz ve gerekten faydal olduunu grdnz gsterge ve analiz aralarn kullanmanz gerekiyor.

IV.4.3. Gann Alar Analiz (Gann Angles)

1878 ve 1955 yllar arasnda yaam olan nl borsac W.D. GANN fiyat grafikleri zerinde almalar yapmak iin geometrik alardan oluan ve fiyat hareketleri ile zaman eksenleriyle birletirilen teknikler gelitirmitir. Ganna gre geometrik alar kullanlarak fiyatlarn nereye kadar ykselip azalacana dair tahminlerde bulunulabilir.

272

9 adet Gann belirlenmilerdir. AI SM 1x8 1x4 1x3 1x2 1x1

as

vardr.

Bunlar

aadaki

ekilde

DERECE 82.5 derece 75 derece 71.25 derece 63.75 derece 45 derece

AI SM 2x1 3x1 4x1 8x1

DERECE 26.25 derece 18.75 derece 15 derece 7.5 derece

Bu alardan en nemlisi 45 derecelik bir a oluturan 1x1 izgisidir. Fiyatlarn bu a zerinde hareket ediyor olmas boa piyasasnda, altna gemi olmas ise ay piyasasna girilmi olacann bir iaretidir. imdi aada yorumlanmasn eitli rneklerle gsterelim.

a.

Yorumlanmas

Kitabn trendler,kanallar, destek ve diren izgileri blmnde trendlerin nasl yorumlanaca verilmiti. Gann alarnn yorumlanmas da bundan farkl deildir. Bu yzden burada anlatlanlar daha iyi anlamak iin ncelikle trendler blmn okuyunuz. Aada bir rnekte Gann alarnn yorumlanmas verilecektir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

273

Resim IV.4.3-1: Gann Alar 1

1X4 8000 1X1 45 derece 7500 2X1 3X1 4X1 7000 6500 6000 5500 5000 4500 4000 8X1 3500 3000 2500 2000 1500 1000 M J J A S O N D 2002 A M J J A S O N D 2003 A M J J A S O N D

1X8

1X3

1X2

Grafikte nce temel bir dip noktas belirlenmi ve Gann alar bu dip noktadan itibaren daha nce verilmi olan alara gre izilmitir. Fiyatlar nce 1x1 izgisinin (45 derece) zerinde hareket ederken bu izgiyi daha sonra krm ve 3x1 izgisinde destek bulmutur. Buradaki destek veya diren izgilerinin hangi durumda krlm saylaca ve krlmalarla ilgili kurallar iin trendler blmn inceleyiniz. 2x1 izgisi 3 defa test edilmesine ramen fiyatlar uzun sre 3X1 izgisi zerinde kalmay baarmtr. Bir ara 4X1 izgisine kadar gerileme olsa bile daha sonra yeniden 3X1 izgisi zerinde hareket ettii grlmtr. Dolaysyla 4X1 izgisi nemli bir destek seviyesini gstermektedir. Ganna gre 8x1 izgisi de aa doru krlsa bile fiyatlar bunun aasn kabul etmez ve bir sre sonra yukar dner. Dolaysyla bu gibi senetlerde fiyatlarn 8x1izgisinin altna dmesi durumlarnda orta vadede nemli kar imkanlar doabilir. Bu seviyelerden alm yaplmas gereklidir. Bir baka senet iin 8x1 izgisinin altnda olumu olan dip noktadan itibaren yeniden Gann alar izdirelim. Bu da aadaki grafikte verilmektedir.

274

Resim IV.4.3-2: Gann Alar 2

Yukarda anlattmz gibi yeni gann alar izilmitir. grld gibi fiyatlar u an 1x1 izgisi destek oluturacak ekilde 1x1 izgisinin zerinde bir kanal iinde dalgalanma yapmakta ve 2x1 izgisi nemli bir diren seviyesi oluturmaktadr. u an bu senet iin boa piyasasnda olduumuz grafikte aka grlmektedir. Ksa vadede 14000 TL civarnda nemli bir destek vardr. Eer bu destek krlarak 1x1 izgisinin altna inilirse ve 1x1 izgisinin altna inilmesi durumunda 2 veya 3 gn boyunca fiyatlar derse arkasndan orta vadeli inili kl bir d devam edebilir ki bu da ay piyasasna girildiini gsterecektir.

IV.4.4. Hz Diren izgileri (Speed Resistance Lines)

Hz diren izgiler Fibonnaci yelpaze izgilerine ok benzer. (Fibonnaci yelpaze izgileri iin ilgili blm inceleyiniz). Aradaki tek fark hz diren izgilerinin fiyat art miktarn 3 eit arala blmesidir. rnein fiyatlar 10.000 TLden 16.000 TLye kmtr. Bu durumda 6.000 TLlik bir art olduunu anlyoruz. Eer 6.000 TLyi

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

275

3e blersek 2.000 TL elde ederiz ki hz diren izgilerinin ilki 14.000 TLden (16.000-2.000) izilmeli, ikinci hz diren izgisi ise 12.000 TLden (16.000-4.000) izilmelidir. Aadaki grafii inceleyiniz ve aklamalar okuyunuz. Resim IV.4.4-1: Hz Diren izgilerinin izilmesi, Ykseli Durumu

Grafikte grld gibi 12000 TLden 22500 TLye bir art olmutur ve art miktar 10500 TLdr. 10500 TLyi e bldmzde 3500 TL saysn elde ederiz. En alttaki hz diren izgisini bulmak iin 12000 TLye 3500 TL eklenir ve 15500 TL seviyesi bulunur. kinci hz diren izgisi bulunurken ise 3500 TL 2 ile arplr ki bu da 7000 TL sonucunu verir. 12000 TLye 7000 TLyi eklediimizde 19000 TL seviyesini buluruz ki ikinci hz diren izgisi de buradan gemektedir. Hz diren izgileri sadece ykseli durumlarnda izilmez. D durumlarnda da nce bir tepe sonra da bir dip noktas birletirilir ve ne kadar d olduu hesaplanr. Bu miktar e blnr ve bulunan saylar tepe noktasndaki fiyat seviyesinden kartlarak hz diren izgilerinin geecei yerler bulunur. Aadaki

276

grafikte d durumuna gre izilen grmektesiniz. Hesaplamalarn siz yapnz.

hz

diren

izgilerini

Resim IV.4.4-2: Hz Diren izgileri, D Durumu

a.

Yorumlanmas

Hz diren izgileri aynen trend izgileri ve Fibonnaci yelpaze izgileri gibi yorumlanr. Fakat burada ksaca bir yorum verip rnek olaya incelemesi yapacaz. Fiyatlar belirli bir ykseli sonrasnda aa dmeye balamsa, nce 2/3 izgisi (ilk izgi) zerinde destek grr ve tekrar yukar dner. Eer bu izgi aa doru krlrsa bu durumda ikinci izgiye kadar debilir ve burada destek grebilir. Bir destek izgisi krldktan sonra diren izgisi haline dnr. Eer fiyatlar belirli bir tepe noktasndan dip noktasna gelmise, yani d kaydetmise ve tekrar ykselmeye balamsa, nce birinci izgiye kadar gelir ve burada direnle karlar. Eer birinci izgi krlrsa ikinci izgiye kadar gider

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

277

ve orada direnle karlar. kinci izginin de krlmas durumunda fiyatlar bir nceki en yksek tepeye kadar gidebilir.

b.

Hz Diren izgileri Uygulamalar

Daha nce izgilerin nasl izilecei anlatlrken verilmiti. imdi bu grafii yorumlayalm. Grafikte grld gibi fiyatlar 22500 TL seviyesinden dmeye balam ve 2/3 izgisine (ilk izgi) kadar geldikten sonra burada bir destekle karlaarak tekrar ykselmeye balamtr. Ama bu ykselite bir nceki tepe noktasna ulaamadan ilk izgiyi aa doru krm ve ikinci izgiye kadar dmtr. Dikkat edilirse ikinci izgi fiyatlar iin nemli bir destek noktas oluturmutur. Fiyatlar bu izgi zerinde bir ykselip bir dmektedir. Eer bu izgi de aa doru krlrsa fiyatlar nemli miktarda aa debilir. Nereye kadar deceini hesaplamak iin ise Fibonnaci izgilerini de izdirip bakabiliriz. Resim IV.4.4-3: Hz Diren izgileri, rnek 1

278

Resim IV.4.4-4: Hz Diren izgileri, rnek 2

Resim IV.4.4-4de daha nce verilmi olan grafiin aynsn grmektesiniz. Grafik zerinde verilen yorumu dikkatle okuyunuz. zellikle bir diren izgisinin nasl destek izgisi haline dnt bu grafikte bariz bir ekilde grlmektedir. u ana kadar verilen rneklerde Hz diren izgilerinin nasl yorumlanmas gerektii verilmitir. rneklerde ne kadar da gzel altn gryorsunuz. Aadaki grafikte de gsterildii zere, trend izgilerindeki yorumlardan farkl bir yorum yapmak mmkn deil. Destek ve diren seviyelerini grebiliyorsunuz. Fakat daha nce de belirtildii zere, destek ve diren demek, aa yada yukar krlmaz seviyeler demek deildir. Dikkatle izlenmesi gereken ve krlma durumlarnda harekete geilmesi gereken seviyelerdir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

279

Resim IV.4.4-5
950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 30000 20000 10000

x100000

7 14 21 28 11 25 1 8 15 22 1 8 ember 1999 February March

15 22 5 12 19 April

3 10 17 May

31 7 June

Yukardaki grafikte hz diren izgileri genileyen bir kanal oluturmutur. Bu grafikteki fiyatlarn daha sonra nasl bir seyir izledii ise aadaki grafikte verilmitir. Resim IV.4.4-6
2000

1500

1000

500

x100000

30000 20000 10000

1999

February March

April

May

June

July

August

October

Grld zere ilk izdiimiz hz diren izgilerinin orta izgisi etrafnda dalgalanan bir fiyat hareketi olumutur.

280

IV.4.5. Quadrant izgileri (Quadrant Lines)

Quadrant izgileri 5 yatay izgiden oluan bir grnm arz ederler. Bu izgilere baklarak o dnem iinde en yksek , en dk ve ortalama fiyatlar daha net grlebilir. Quadrant izgileri izilirken ncelikle bir dip (tepe) sonra da bir tepe (dip) noktas belirlenir ve bu noktalar doru bir izgi ile birletirilir. Bilgisayar programlar quadrant izgilerini otomatik olarak izerler. Fakat en dk ve en yksek fiyat seviyesi arasnda ne kadar ykseli veya d olduu saptanarak bu rakam drde blnr ve yatay izgilerin nerelerden geecei bulunur. Bu ise ele alnan dnem iin en yksek, en dk ve ortalama fiyatlarn daha net grlebilmesini salar (Aada rnek olay incelemesini inceleyiniz.)

a.

Yorumlanmas

Kesin olarak ileriye dnk karar vermede yardmc olacak bir teknik analiz arac olmaktan ziyade fiyatlar hakknda genel bir bilgi elde edilebilmesi iin izilir. Ayrca daha nce trendler blmnde anlatld gibi fiyatlarn destek ve diren blgelerini de belirtir.

b.

rnek Olay

Aadaki grafikte Bileik endeks iin quadrant izgileri izdirilmitir. Dikkat edilirse grafiin en sol tarafnda nce bir tepe sonra bir dip noktas belirlenmi ve buna ilikin 5 adet yatay izginin izdirilmesi salanmtr. Grafiin orta blmnde ise nce bir dip sonra da bir tepe belirlenerek quadrant izgileri izdirilmitir. En son izdirilen quadrant izgileri ise daha uzun bir dnemi kapsamaktadr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

281

Resim IV.4.5-1: Quadrant izgileri

IV.4.6. Fibonnaci almalar (Fibonnaci Studies)

Fibonnaci denilen talyan bir matematiki, 11. yzylda Msr ziyaretinde piramitleri incelerken baz saylar saptayarak lkesine geri dnmtr. Bu saylar daha sonra, borsa ile ilgilenenler tarafndan borsaya uyarlanm ve Fibonnacinin gelitirdii saylar temel alarak eitli hesaplamalar yaplmtr. Deiik kiiler tarafndan bu saylar temel alarak gelitirilen teknik analiz aralarnn tmne Fibonnaci almalar ad verilir. Burada nce Fibonnaci saylarnn neler olduuna deinip daha sonra da Fibonnaci saylaryla ilgili olarak yaplm almalar srasyla inceleyeceiz.

a.

Fibonnaci Saylar
Bu saylar aadaki ekilde bir sra izlemektedir. 1 1 2 3 5 8 13 21 34 55 89 ..........

282

Burada ana kural ilk iki say olarak 1leri yazdktan sonra sonraki sayy bir ncekine eklemektir. yani 2= 1 + 1, 3= 2+1, 5=3+2 eklindedir. Peki bu saylarn ne zellii vardr? 3 saysndan sonra gelen saylara uyguland takdirde ndeki sayy bir sonraki sayya bldnzde hep ksuratl 0.6 sonucunu bulmaktasnz. Yani 3 / 5 = 0.6 , 5 / 8 = 0.6 , 8 / 13 = 0.6 eklindedir. Bu blme ilemini sonsuza kadar uzatrsak en son 0.618 rakamna eriilmektedir. Dier bir ilgin balant da 3 saysndan itibaren balamak zere eer sonraki say bir nceki sayya blnrse sonu 1.6 ve ksurat eklinde ortaya kmaktadr. rnein 5 / 3=1.6 , 8 / 5=1.6 , 13 / 8=1.6 gibi. Burada da sonsuza doru uzatma yapldnda 1.618 rakamna eriilmektedir. Bundan baka eer bir say kendisinden iki sra nce gelen sayya blnrse sonu 2.6 kmaktadr. rnein; 8 / 3 = 2.6 , 13 / 5 = 2.6 eklinde devam etmektedir. Dier blmelerde olduu gibi burada da 2.618 rakamna eriilmektedir. Yukarda vermi olduumuz saylarn kendileri arasndaki bu ilgin ilikileri ise Fibonnaciden yzyllarca sonra analistler mal ve menkul kymet borsalarnda kullanlmak zere teknik analiz arac irmilerdir. Aada anlatlan tm Fibonnaci almalar yukarda anlatlan saylar temel alnarak hazrlanmlardr.

b.

Fibonnaci Yaylar (Fibonnaci Arcs)

Fibonnaci yaylar da yukardaki saylar baz alnarak izilmitir. ki tr Fibonnaci yay izilebilir. Bunlar ykselen piyasadaki ve den piyasadaki Fibonnaci yaylar olarak adlandrlabilir. Ykselen piyasadaki yaylar destek noktalar olarak kendini gsterirken den piyasadaki yaylar diren noktalarn gsterirler. izimin yaplmas aamalar aada verilmitir. Ykselen piyasadaki yaylarn izilmesi: Resim IV.4.6-1deki rnek ele alnarak aadaki aklamalar yaplmtr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

283

ncelikle fiyat grafii zerinde en dip ve en tepe noktalar belirlenir ve dip noktas ile tepe noktasn birletiren bir doru izilir. (rneimizde dip noktas 4150TL ve tepe noktas 6600TLdir) Belirlenen dip noktasndan tepe noktasna kadar olan aralkta ne kadar fiyat art olduu bulunur. Art miktar bulunduktan sonra, rneimizde 2450TLlk bir art vardr. Bu rakamn %38.2si, %50si ve %61.8si hesaplanr. rneimizde bu bulunacak sonular 935.9TL, 1225TL ve 1514.1TLdir. Bu fiyatlar dip noktadaki fiyata eklenerek Fibonnaci yaylarnn izilen yukar eimli doruyu nerede kesecekleri belirlenir. Dolaysyla ilk kesime noktas 4150+935.9=5085.9TL, ikinci kesime noktas 4150+1225=5375TL ve nc kesime noktas 4150+1514.1=5664.1 TL olarak bulunmutur. Kesime yerleri belirlendikten sonra ise bu noktalardan geen ve negatif eimli yarm daireler izilerek Fibonnaci yaylarna ulalr. Resim IV.4.6-1: Fibonnaci Yaylarnn izilmesi 1

284

c.

Den Piyasadaki yaylarn izilmesi:

1. Ykselen piyasadakinin aksine nce bir tepe, sonra da bir dip noktas belirlenir ve tepeyi dipe balayan bir doru izilir. Tepeden dibe inene kadar ne kadar fiyat d olduu bulunur. 2. kinci aamada ise yukardaki mantk erevesinde bu d miktarnn daha nce belirtilmi olan yzdeleri hesaplanr ve tepe fiyatndan karlarak izilmi bulunan dorunun kesime noktalar belirlenir. 3. Ykselen piyasann aksine, alalan piyasada daireler yukar doru eimlidir ve fiyatlar ykselmeye baladnda nerede Direnle karlaaca grlr 4. Diren blgeleri dnr. krld andan itibaren destek noktalarna

Resim IV.4.6-2: Fibonnaci Yaylarnn izilmesi 2

Genel olarak yorumu ise; eer ykselen bir piyasada isek fiyatlarn dmeye balamas durumunda ilk yayda fiyatlar bir

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

285

destekle karlalacak ve geri dnecektir. Eer trend analizinde anlatld ekilde, fiyatlar ilk yay aa doru krarsa ikinci yayda bir destek grecek, eer bu yay da aa doru krlrsa nc yayada bir destekle karlalrken, ikinci yay bir diren blgesi haline gelecektir.

d.

Fibonnaci Yelpaze izgileri (Fibonnaci Fans)

Yelpaze izgileri de yaylardaki mantkla izilir ve ykselen veya alalan fiyatlar iin iki ayr trde oluturulabilir. Burada ykselen fiyatlar iin yelpaze izgileri izilecektir. Ayn mantkla tersten gidilerek alalan fiyatlar iin de yelpaze izgileri izilebilir. Aada bilgisayarda izilmi yelpaze izgilerini grmektesiniz. Resim IV.4.6-3
1050 1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 40000 30000 20000 10000

x100000

May

June

July

August

September

October

November

Decemb

Ykselen Piyasada Yelpaze izgilerinin izilmesi 1. Ayn yaylarn izilmesinde olduu gibi, nce bir dip sonra da bir tepe noktas belirlenir ve bu noktalar bir doru izgi ile birletirilir. 2. Dip noktadan tepe noktaya kadar ne miktarda bir fiyat art olduu hesaplanr ve hesaplanan bu miktarn srasyla %38.2, %50 ve %61.8i hesaplanr.

286

3. Dip nokta ile tepe nokta arasna dikey bir izgi izilir ve yukardaki aamalarda bulunan rakamlarn dipteki fiyata eklenmesiyle yelpaze izgilerinin bu dikey izgiyi nerelerde kesecei bulunur. 4. Tepe noktasndan itibaren dikey izgi zerindeki kesime noktalarndan itibaren adet aa doru eimli izgiler izilir. Bu izgiler destek seviyeleri olarak kendilerini gsterirler. Resim IV.4.6-4: Aa eimli yelpaze izgilerinde hesaplama
TEPE = 1034 TL

741 TL = 268 + (766*0.618)

1000 651 TL = 268+(766*0.5) 900 800 700 600 500 400

TEPE ve DIP FARKI 1034 - 268 = 766 TL 561 TL = 268+(766*0.382)

l l l

DIP = 268 TL

300 40000 30000 20000 10000 x100000

bruary March

April

May

June

July

August

September

November

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

287

Resim IV.4.6-5 : Ykselen eimli yelpaze izgilerinde hesaplama

TEPE=7700 TL 6487 = 7700-(3175*0.382) 7500 7000 TEPE ve DIP FARKI 7700-4525=3175 TL

m m m
6113 = 7700-(3175*0.5)

6500 6000 5500 5000

DIP = 4525 TL 18 25 1 8 September 15 22

5738 = 7700-(3175*0.618) 29 6 October 13 20 27 3 10 November 17 24 1 Decem

4500

Genel Olarak yorumu: Yelpaze izgilerinin yorumu da yaylarn yorumuna benzemektedir. Ykselen bir piyasada yelpaze izgileri de yukar doru izilmi olacaktr ve her bir izgi birer destek blgesini gsterirler. Fiyatlar bir dip noktasndan tepe noktasna ulatktan sonra yelpaze izgileri izilir. Fiyatlar dmeye baladnda nerelerde destek grecei bu izgiler yardmyla belirlenir. Genel kural olarak fiyatlar derken ilk izgide bir destekle karlaacak ve ilk izgiyi aa krarsa ikinci izgide bir destekle karlaacak, fakat birinci izgi bir diren blgesi haline dnecektir. Aadaki grafikte grld gibi 0.618 izgisi nce bir destek noktas iken aa doru krlarak bir diren seviyesi haline dnmtr. Daha sonra ise 0.50 izgisi de aa krlarak bir diren seviyesi haline dnmtr. Bu grafikte zellikle yzde 61.8 izgisinin de aa krlmas nemli bir sat sinyali olmutur.

288

Resim IV.4.6-6: Fibonnaci Yelpaze izgileri

%38.2

%50 %61.8

7500 7000 6500 6000 5500 5000 4500 20000 15000 10000 5000

x10000

19

26 2 9 16 September

23

30 7 14 October

21

28 4 11 18 November

25

2 16 December

23

30 6 2003

e.

Fibonnaci Geri Dn izgileri (Retracements)

Fibonnaci geri dn izgileri daha nce anlatlm olan yay ve yelpaze izgilerinin izilme mantyla izilen yatay destek ve diren izgileridir. Fibonnaci Geri Dn izgilerinin izilmesi: 1. ncelikle bir dip ve tepe noktas belirlenir. Eer fiyatlar artan bir seyir izliyorsa dip noktadan tepe noktaya bir doru izilirken, eer fiyatlar dyorsa tepe noktadan dip noktaya bir doru izilir. 2. ki nokta arasnda ne kadar bir fiyat art veya azal olduu hesaplanr. Bulunan bu fiyat artnn srasyla %0, %23.6, %38.2, %50, %61.8 ve %100 hesaplanr. 3. Bulunan yzde miktarlar tepe noktasnda oluan fiyattan karlarak 4 adet yatay izginin nerelerden geecei bulunur. 4. Eer izilen doru bir tepe noktasndan dip noktaya izilmise ne kadar bir fiyat d olduu bulunur. Bu miktarn srasyla az nce verilen yzdeleri bulunur ve dipteki fiyat seviyesine bu yzde

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

289

miktarlar eklenerek yatay izgilerin nereden geecei bulunur. Aadaki grafikte bu durum gsterilmitir. Resim IV.4.6-7: Fibonnaci Geri ekilme izgileri (Retracements)
TEPE=7500 TL 6316 TL = 4400+(3100*0.618)

TEPE ve DIP FARKI 7500-4400=3100 TL

100.0%

7500 7000 6500 6000 5500 5000 4500

61.8% 50.0% 38.2% 23.6%

m m m

5950 TL= 4400+(3100*0.5) 5584TL= 4400+(3100*0.382)

0.0%

DIP = 4400 TL 20000 15000 10000 5000

x10000

tember

October

November

December

2003

February

March

rnek grafikte bu izgilerin nasl birer destek ve diren seviyesi haline dnt aka grlmektedir. Fiyatlarn 4400TL seviyesine dmesinden sonra Fibonnaci geri dn izgilerini izdiimizi dnrsek; fiyatlarn %23.6 izgisinde bir direnle karlatn ve geri dndn ve daha sonraki gnlerde bu diren seviyesini krarak bir destek blgesi haline geldii grlmektedir. Bundan sonra da uzun bir sre fiyatlarn %23.6 ve %50 izgileri arasnda gidip geldiini gryoruz. Yzde 23.6 izgisi aslnda Fibonnaci saylarndan elde edilmemi daha sonra bu analize eklenmitir. Geri dn izgileri analizinin faydas ise ksa vadede fiyatlarn nereye kadar ykselip decei konusunda bir fikir vermesidir.

f.

Fibonnaci Zaman Blgeleri (Time Zones)

Fibonnaci zaman blgeleri dikey izgilerden olumaktadr. Bu izgiler gittike birbirinden uzaklaan bir seyir izlemektedir. Aralarndaki mesafeler ise Fibonnaci saylar olan 1, 2, 3, 5, 8, 13,

290

21,... rakamlaryla belirlenir. Genel kural ise, nemli fiyat dnm noktalarnn bu dikey izgiler veya bu izgilere yakn yerlerde oluacadr. Fibonnaci zaman blgeleri analizi bunu iddia etmektedir. Elbetteki bu iddiay yzde yz doru kabul etmek yanl olacaktr. Aada analizin nasl yapld ve analize uygun rnek verilmitir. ncelikle fiyatlarn dip yat bir nokta belirlenir ve buradan itibaren Fibonnaci saylarna karlk gelen gn saylarndan birer dikey izgi izilir. Grafik 11.5de zaman izgileri izildikten sonra grafik zerinde gerekli aklamalar yaplmtr. Dikkat edilmesi gereken nokta ise bu izgilerin etrafnda bir yerde fiyatlardaki hareketin ynnn deimi veya daha fazla hz kazanm olmasdr. Grafii dikkatle incelerseniz, son zaman izgisine doru fiyatlardaki dn devam ettiini grmekteyiz. Fakat son zaman izgisinden itibaren uzun sre d kaydetmi olan fiyatlarda bir trend deiimi olmasn bekleyebiliriz. Bunun gerekleip gereklemediini grebilmek iin bir grafik daha eklenmi ve olduuna baklmtr. Gerekten de fiyatlarn trendi son zaman izgisinden itibaren deime kaydetmi midir? Bunu grmek iin aadaki grafii inceleyiniz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

291

Resim IV.4.6-8: Fibonacci Zaman Blgeleri (Time Zones) 1

KEREV TA TEMMUZ - KASIM 1995
Zaman izgisi zerinde fiyatlar duraklam fakat , ykseli hemen bir sre sonra devam etmitir.

Zaman izgisinden hemen sonra fiyatlarda nemli bir d yaanm r t

Zaman izgisinden hemen sonra nemli bir fiyat d balam r. t

Zaman izgisinden hemen sonra nemli bir ykseli balam r. t

Bu blgede fiyatlar son zaman izgisine yaklamaktad Fiyatlar r. n son zaman izgisine demelerinden sonra bir ykseli bekleyebiliriz. Ne olduunu merak ediyorsan bir z sonraki grafii inceleyiniz.

Resim IV.4.6-9: Fibonacci Zaman izgileri (Time Zones) 2

KE V RE TA E YLL 1995 - 9 OCAK 1995

stteki Grafikteki son zaman izgisi

Son zaman izgisinden sonra fiyatlar aniden trend deitirmi ve ykselmeye balam r. t

292

Grafikte grld gibi son zaman izgisinden sonra fiyatlar aniden yn deitirmi ve yukar bir trend izmeye balamtr. Diyelim ki; fiyatlar zaman izgilerini geti. Bundan sonra dier gstergelere de baklarak bir trend deiimi iareti olup olmadna veya trendin devam edeceine dair iaretlerin gerekleip gereklemediinin incelenmesi gerekir. Yukarda verilen rnekte analiz tutarl bir grnm sergiledi. Fakat ilk izgiyi koyduunuz yere bal olarak, ciddi biimde yanla gtren sonular da elde edilebilir. Aadaki grafikteki durumu inceleyiniz. zellikle zaman blgelerini belirten dikey izgilerden hemen nce veya sonra sistematik bir ekilde ortaya kan Resim IV.4.6-10
DOHOL E (1,930.00, 1,710.00, 1,710.00, -190.000) 2150 2100 2050 2000 1950 1900 1850 1800 1750 1700 1650 1600 1550 1500 1450 1400 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450

99999 49999
x1000000

September

November

2002

February

April

May

June

July

August

September

November

2003

February

April

g.

Bilgisayarda Fibonnaci Uygulamas

Eer bu almalarn bilgisayarda nasl yaplaca konusunda fazla fikriniz yoksa, ncelikle daha nce Metastok programn anlatrken verdiimiz blm tekrar okumanz tavsiye ederim. Eer Metastock programna aina iseniz, aada ksaca gsterilen

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

293

aamalar izleyerek, Fibonnaci yaplacan renebilirsiniz.

almlarnn

bilgisayarda

nasl

1. Adm: Ekrannzda bir hisse grafii atktan sonra, aadaki grafikte daire iinde gsterilen ok tularna basarak Fibonnaci almalar mensn ekrana getiriniz. Resim IV.4.6-11

2. Adm: Hangi fibonnaci almasn grafik zerinde izdirmek istiyorsanz, ilgili butonu tklaynz. Mouseun sa alt kesinde ilgili almann ikonu grlecektir. 3. Adm: Belirli bir dip (yada tepe) noktasn balang kabul ederek, dier tepe (yada dip) seviyeye kadar mouseu uzatnz. Aadaki resimde Fibonnaci geri dn izgilerinin izilmi hali yer almaktadr.

294

Resim IV.4.6-12

0.0%

6000 5500

23.6% 38.2% 50.0% 61.8%

5000 4500 4000 3500 3000 2500

100.0% May June July August September October No

2000

Bu grafikte de grld zere, 2000 seviyesinin altndaki fiyatlardan 6000 Tl seviyesine kadar bir doru izilerek fibonnaci geri dn izgileri izdirilmitir. Ayn rafik zerinde bu sefer Fibonnaci yaylar ikonunu tklayarak ayn dip ve tepeyi birletirdiimizde bu sefer aada grld ekilde Fibonnaci yaylar izilmi olacaktr. Resim IV.4.6-13

0.0%

6000 5500

23.6% 38.2% 50.0% 61.8%

5000 4500 4000 3500 3000 2500

100.0% May June July August September October No

2000

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

295

h.

Fibonnaci Uygulamalar Analizi ve Sorgulamas

Teknik analiz renenlerin en ok zorlandklar noktalardan biri, Fibonnaci almalarn yaparken hangi dip veya tepeyi referans alacaklardr. imdi adeta yeni bir analize balyormu gibi zerinde hibir alma yaplmam bir grafii aalm. Resim IV.4.6-14

2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500

49999
x1000000

23

30 6 13 20 August

27 3 10 17 September

24

1 8 15 October

22 30 5 12 19 November

26

3 10 19 24 2 December 2002

Yukardaki grafikte fiyatlar 600 lira seviyesinden 2000 seviyelerine kadar kmtr. Burada Fibonnaci yaylar, fanlar, geri dn izgileri ve zaman izgileri analizi yaplabilir. Burada Fibonnaci analizi yaplmasnn amacn tekrar hatrlayalm. Belirli bir ykseli veya belirli bir d sonrasnda bu analizleri yapyorsunuz. Eer bir ykseli olmu ve fiyatlar bir tepe yaptktan sonra aaya doru ynelmise ve siz de bunu net bir ekilde gryorsanz,

296

Fibonnaci analizleri yardmyla dn nereye kadar olabileceini ve fiyatlarn hangi seviyelerde destek bulabileceini belirlemeye alabilirsiniz. Bu tr bir durumda izeceiniz yaylar, fan izgisi, geri dn izgileri bu seviyeleri verecektir. Yukardaki grafikte ykseli olmutur ama dikkat ederseniz belirgin bir d yoktur. Bu nedenle Fibonnaci analizi bu aamada elzem deildir. Eer dip seviye ile tepe seviyeyi birletirerek bir fan izersek, bir gerileme olmas durumunda fiyatlarn hangi seviyelere kadar gerileyeceine dair bilgi sahibi oluruz. Ama nemli olan nokta fiyatlar belirli bir tepe yaptktan sonra aaya doru dndnde Fibonnaci analizine bavurmaktr. Yukardaki grafiin 5-10 gn sonrasnda fiyatlarn tepe yaparak de getiini aadaki grafikte gryoruz. imdi artk Fibonnaci analizine geebiliriz. Resim IV.4.6-15

2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500

49999
x1000000

6 13 20 August

27 3 10 17 24 September

1 8 15 October

22 30 5 12 19 November

26 3 10 19 24 December

2 14 2002

Fibonnaci almalar iinde en baarl bulduum yntem "geri dn izgileri" olmutur. Genel olarak fiyatlar yzde 38.2 ve yzde 61.8 izgilerinde nemli destek bulmaktadrlar.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

297

Aadaki grafikte btn Fibonnaci almalar ayn grafik zerinde gsterilmitir. Az nce de belirttiim gibi fiyatlar belirli bir tepe yapp de getii iin u an Fibonnaci izgilerini izdik. Resim IV.4.6-16

0.0%

2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 22 30 5 12 19 November 26 3 10 19 24 December 2 14 2002 21

23.6% 38.2% 50.0% 61.8%

100.0% 20 27 3 10 17 September 24 1 8 15 October

Yukardaki grafikte fiyatlar gerilemitir. Bundan sonra ne grebilirsiniz.

yzde 23.6 izgisine kadar olduunu aadaki grafikte

298

Resim IV.4.6-17
2100 0.0% 2000 1900 1800 23.6% 38.2% 50.0% 61.8% 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 100.0% ber October November December 2002 February March April 600 500

Bu grafikte de grld zere Fibonnaci yaylar ciddi bir destek yada diren oluturmazken, Fibonnaci fanlarndan nc izgi ciddi bir destek oluturmu, geri dn izgilerinden yzde 50 izgisi nemli bir destek grevi grmtr. Aadaki grafikte ise, d sonrasnda izilen Fibonnaci almalar vardr. Fiyatlar nemli bir d sonrasnda yukar dnmtr ve yukar doru hareket srasnda karlaaca diren seviyelerini grmek istiyoruz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

299

Resim IV.4.6-18
1400 100.0% 1350 1300 1250 61.8% 50.0% 38.2% 23.6% 1200 1150 1100 1050 1000 0.0% 950 900 February March April May June July

Bu izim sonrasndaki fiyat hareketleri de aadaki grafikte gsterilmitir. Dikkat edilirse 1200 lira seviyelerinde bulunan yzde 61.8 geri dn izgisi nemli bir diren oluturmu ve fiyatlar daha sonra 2000 lira seviyesine kadar k yapmtr.

300

Resim IV.4.6-19
1.618 izgisi 2050 2000 1950 1900 1850 1800 1750 1700 1650 1600 1550 1500 1450 1400 1350 1300 1250 1200 1150 1100 1050 1000 950 900 850 July August September October N

1.382 izgisi

February

April

May

June

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

301

IV.5. FORMASYONLAR
Bu blmde en ok bilinen ve MKB hisselerinde en ok ortaya kan formasyonlara deineceiz, literatrde nasl yorumlandklarn vereceiz, bu yorumlara gre hareket edilirse sonular neler olabilir, bunu tartacaz ve formasyonlar elimizden geldiince sorgulayacaz. En zor sorgulamalardan biri formasyonlardr. nk matematiksel bir forml yazarak yzde ka tuttu yada tutmad eklinde kesin sonular elde edemiyoruz. Formasyon dediimizde senedin fiyat grafii zerinde ortaya kan ve birok senedin fiyat grafiinde grlen ekilleri anlyoruz. En ok bilinenleri ise Omuz Ba Omuz, gen, Bayrak, Flama, Takoz,ift tepe, l tepe gibi formasyonlardr. Aada bu formasyonlarn oluturduu ekiller ve bu formasyonlar oluurken genellikle ortaya kan ilem hacmi hareketlerinden bahsedeceim. Yorumlar konu iinde verilecektir. Formasyonlar sorgulanmas ve geriye dnk testlerinin yaplmas en zor teknik analiz aralardr. Kitapta yer yer vurguladm gibi, hibir teknik analiz aracn kr krne kitapta yorumland ekilde kullanmaynz. En azndan grsel olarak geriye dnk testler yapmak sizi birok zarardan koruyacaktr.

IV.5.1. Omuz Ba Omuz Formasyonu

En ok bahsedilen ve analistlerin en ok bildii formasyonlardan biridir. Senedin fiyat hareketleri yle bir grnt oluturur ki ortaya kan ekil bir omuz Ba Omuzu andrr. Bu formasyon meydana karken ilem hacimlerinde meydana gelen deimeler de aada izilen eklin hemen altnda verilmitir.

302

ekil IV.5.1-1

BA OMUZ OMUZ

Boyun izgisi

Yukardaki ekilde dikkat eken nemli noktalar belirtelim. lk omuz oluurken fiyatlar artmakta ve ilem hacmi de fiyatlarla doru orantl olarak artmaktadr. Omzun yksek ksm tamamlanp fiyatlar de getiinde ilem hacmi de dmektedir. Fiyatlar ba ksmn olutururken yine ilem hacmi artmaktadr. Fakat burada nemli olan nokta, fiyatlar birinci omuz ksmnn zerine kmasna ramen ve ilem hacmi artyor olmasna ramen birinci omuzdaki ilem hacmi seviyesine ulamaz. Genellikle ba ksm olutuunda ilem hacminin ulat en yksek seviye birinci omuz ksm oluurkenki ilem hacmine eit olabilir yada daha dk gerekleir. Fiyatlar ba ksmn oluturup aa doru dndnde ilem hacmi de gzle grlr biimde azalr. Buraya kadar anlattmz blm eer bir senet iin gereklemise, ilem hacmindeki deimeleri dikkatle gzlemlemeliyiz. lem hacmi arta geip de fiyatlar da yukar doru bir hareket balyorsa ikinci omuzun oluacan syleyebiliriz. te bu noktada AL karar verilmelidir. kinci omuzun nereye kadar kacan ise Fibonnaci izgileri yardmyla kestirmek mmkn olabilir. Omuz Ba Omuz formasyonlarnda, ikinci omuz oluurken, ilem hacmi hibir zaman birinci omuz ve ba seviyesindeki ilem hacmine ulamaz. ok byk bir olaslkla daha dk gerekleir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

303

kinci omzun en yksek noktasna eritikten sonra fiyatlarn dmeye balamasyla birlikte ilem hacmi de der. Fakat ok nemli bir nokta udur; ne zaman fiyatlar boyun izgisini aa doru krarsa genellikle birden ilem hacmi artar. te bu durumda fiyatlarn daha da deceini anlayan yatrmclar kattan karlar ve fiyatlarn tekrar ykselmeye balamas olasl azdr. Bu formasyon trnn zaman aral 2-3 haftadan tutun da bir seneye kadar srebilir. Yukardaki ekilde dikkat edilirse boyun izgisi yatay bir izgi olarak izilmitir. Fakat boyun izgisinin kesin olarak yatay olmas diye bir ey sz konusu deildir. Omuz ba omuz formasyonu aadaki ekillerde de oluabilir. Dikkat edilirse boyun izgileri aa veya yukar eimli olabilir. lem hacimleri de daha nce anlattmz ekildedir. ekil IV.5.1-2

Omuz ba Omuz formasyonu ters olarak ortaya kabilir. Bu durumda Ters Omuz Ba Omuz (TOBO) formasyonundan bahsedebiliriz. Bunun ekli de aadaki gibidir.

304

ekil IV.5.1-3

Boyun izgisi OMUZ OMUZ BA

Yukardaki ekilde ilem hacimleri ile fiyatlar arasndaki ilikiyi inceleyerek yorumlar siz gelitiriniz.

a.

Omuz Ba Omuz Sorgulanyor

imdi omuz ba omuz (OBO) formasyonuna baknca insan unu sylemekten kendini alamyor. Bir fiyat hareketi OBO formasyonu yaparsa formasyon bittikten sonra bizim haberimiz oluyor. Yani ilk omuz oluurken bunun OBO formasyonu olacan nceden bilebilir miyiz? Bu soruya cevabmz hayr. lk omuz oluurken OBO yerine ift tepe formasyonu da oluuyor olabilir, l tepe formasyonu da olabilir veya bir baka formasyon da olabilir. Yani OBO oluurken bundan haberimiz olmayacak ve formasyon oluumu bittikten sonra bundan haberimiz olacak. Peki bunun yarar var m? Yarar olabilir. nk OBO bir tepe formasyonudur. Yani fiyatlar anlaml bir miktarda ykseldikten sonra ortaya kar ve boyun izgisi aa krlnca genellikle sat yaplmaldr. nk hzl dler olabilir. Aada Petkime ait fiyat grafiini grmektesiniz. Petkim 20 Mays ve 20 Eyll 1995 tarihleri arasnda omuz ba omuz formasyonu yapmtr. Daha sonra ne olmutur? Boyun izgisi aa krldktan sonra 39.000 TL seviyesinden 29.000 TL seviyesine kadar ciddi bir

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

305

d olmutur. imdi bu rnei aklnzda tutunuz. Kitaplarda yazld gibi OBO formasyonu olutuktan sonra fiyatlar boyun izgisini krnca satan bir yatrmc kendini byk bir zarardan korumutur. u anki grafik byle diyor. imdi yazacaklarm dikkatli okuyunuz. Varsayalm ki gerek hayatta yatrmc, fiyatlar boyun izgisini aa krdktan sonra 38.000 seviyesinden sat yapt. OBO formasyonu fiyatlarn ne kadar decei konusunda bir ey sylyor mu? Cevap Hayr. OBO formasyonu sadece unu sylyor; Boyun izgisi aa krlnca satnz. Tamam sattk da imdi nereden alacaz? te gerek hayatta yatrmc her an senedin tekrar ykselecei korkusuna kaplr. Fiyat 36.000 seviyesine dtnde yeniden alm yapmay dnemez mi? Birok yatrmcnn bana gelen ey de budur. Her an senedin yeniden ykselmeye balayaca korkusuyla yeniden 36.000 veya 35.000 fiyatndan alm yapabilir. Daha sonra da niin acele ettim diye kendi kendine dvnr durur. nk fiyatlar 29.000 seviyesine kadar dnce zararlar yine bymtr ve kitaptan rendii teknik analiz veya OBO formasyonu kendisinin hibir iine yaramamtr.

306

Resim IV.5.1-1

Bu durumda ite sorgulama yaptmzda yeni bir ey reniyoruz. Acaba OBO formasyonu aa krlrsa yeniden alm yapmak iin ne kadar beklemeliyiz, yada fiyatlarn yzde ka dmesini beklemeliyiz? Acaba OBO formasyonu aa krldktan sonra hangi teknik analiz aralarn kullanarak yeni alm karar vermeliyiz? Bu aamada yatrmcnn zekice bir ey yaptn varsayalm. Petkimin gemi btn verilerine baksn ve ka kere OBO formasyonu yaptn tek tek ortaya karsn ve u sorulara cevap versin. Bu senette ka kere OBO formasyonu olumutur? Her OBO formasyonu olutuunda illaki boyun izgisi aa krlm mdr? Yada ka defasnda boyun izgisi aa krlmtr. Boyun izgisi yapmtr? aa krldnda, fiyatlar yzde ka d

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

307

Boyun izgisi aa krldktan sonra ortalama olarak d yzdesi nedir?

Ben bu sorular Petkim iin cevapladm. OBO formasyonu oluan zamanlar elimden geldiince bulup ortaya karmaya altm ve bir sonraki sayfadaki grafikte bu blgeleri daire iine aldm. ok net grlmese de, bir fikir vermesi asndan faydal olabilir. Petkimde deiik vadelerde (bazen 3 hafta sren, bazen 7 ay sren) 16 adet OBO formasyonu olumu. Bunlardan 8 tanesinde boyun izgisi aa krlm ve 8 tanesinde de boyun izgisi ya aa krlmam yada aa krlyor gibi olmu ama ondan sonra ykseli gelmi. Petkim iin bir sorgulama yaptk ve sonu sizce de artc deil mi? lk verdiim grafikte, Petkimin 38.000den 29.000 seviyesine kadar dn grdnzde evet, boyun izgisi aa krlnca hemen satmak gerekiyormu demediniz mi? Ama imdi 16 tane OBO formasyonundan 8 tanesinde boyun izgisi aa krlmamsa bunun istatistiksel anlam udur; yzde 50 olaslkla boyun izgisi aa krlyor, yzde 50 olaslkla aa krlmyor. Demek ki; Petkim hissesinde yeniden bir OBO formasyonu ile karlarsak, boyun izgisinin aa krlmas olasl yzde 50dir. Bu tr bir olaslk rakam size bir anlam ifade ediyor mu veya ne derece anlamldr? Petkimde bu tr bir durum ortaya ktnda, bir madeni para ile yaztura atp boyun izgisini aa krp krmayacan kestirmek daha akllca deil mi?

308

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

309

Ama hangi teknik analiz kitabna bakarsanz bakn (benim nceki kitabm da dahil olmak zere) omuz ba omuz formasyonunu anlatan blmlerde sizlere bu tr bir formasyon olutuunda sat yapmak gerektii ve boyun izgisinin aa krlaca anlatlr ve bunu destekleyen birka rnek verilir. Ama hibir okuyucu az nce yaptm ekilde basit bir grsel analiz yapmay ve olaslklar ortaya karmay aklna getirmez. Bakar ki OBO formasyonu olutu, bunun zerine sat yapar (nk kitaplar yle yazar) ve sattktan sonra senet yukar gider. Burada vermek istediim mesaj zannedersem bir kez daha net bir ekilde anlalmtr. Kitaplar ne yazarsa yazsn, sizler bunlarn doruluunu senetler zerinde test etmek ve hangi olaslklarla alm yada satm yapmann akllca olduuna karar vermek zorundasnz. Resim IV.5.1-2

Yukardaki grafikte ise Ters Omuz Ba Omuz (TOBO) formasyonunun olutuu grlmektedir. Bu grafikte de grld gibi TOBOnun boyun izgisi yukar krlnca fiyatlar ciddi biimde

310

artmtr. imdi bu grafii genellemeye kalkarsanz en byk hatay yaparsnz. Yani, Ters omuz ba omuz formasyonu olutuu zaman, boyun izgisi yukar krld anda alm yapmak her zaman aadaki grafikteki sonucu getirmeyebilir. Dolaysyla, ilgili senette daha nceki benzer durumlar ortaya karlmal ve bu tip formasyon olutuunda yzde ka olaslkla boyun izgisinin yukar krld hesaplanmaldr. Varsayalm ki boyun izgisi yukar krldktan sonra alm yaptnz, peki nerede satacaksnz? te bu soruya da bir cevap vermelisiniz. Psikolojik olarak buna kendinizi hazrlamazsanz ne yapacanz bilemezsiniz. Fiyat yukar giderken duygularnzla veya seans ierisinde tahtann dengelerine bakarak, yada alc ve satclara bakarak karar vermeye kalkarsanz hata yapma olaslnz ykselir. Peki ne yapmal? Size TOBO formasyonu nerede satacanz syleyemez. Sadece, boyun izgisi yukar krlrsa alm yaplr der. Satacanz yeri Fibonnaci analizleri, stokastik, momentum, RSI, talep endeksi, Bollinger bantlar ve bu kitapta verilen dier teknik analiz aralarn kullanarak belirlemeye alabilirsiniz. Bu konular kitabn ilgili blmlerinde anlatlmaktadr. imdi aadaki grafii dikkatle inceleyiniz. Akal Tekstilde aadaki ekilde bir fiyat hareketi ve OBO olumu. Varsayalm ki elinizde 23.000 TL maliyetli bu senetten var. Size u ana kadar anlatlanlar gznnde bulundurarak, nasl bir karar verirdiniz?

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

311

Resim IV.5.1-3

B O O

27000 26000 25000 24000 23000 22000 21000 20000 19000 18000 17000 16000 15000 20000 10000

x10000

February

March

April

May

imdi bu soruyu adm adm analiz edelim. ncelikle teknik analiz kriterleri asndan bakldnda OBO formasyonu olumutur. lem miktarlarndaki hareketler ise OBO formasyonu ile uyumludur. lk aklnza gelen ey, OBO formasyonunda fiyatlarn boyun izgisini aa kraca beklentisidir ve 22.000 fiyatndan sat dnebilirsiniz. Peki 22.000den satmak karar doru mudur? Teknik analizde belirli bir an iin doru yada yanl diye bir karar yoktur. Aradan geecek zaman sizin doru yada yanl yaptnz gsterir. 22.000den sat yaptnzda senet 1 hafta iinde 16.000e kadar derse karar o an iin dorudur, ama eer 4 hafta sonra 27.000e kadar karsa karar yanltr. Bu tr durumlarda kesin olarak yanl olan bir ey vardr, o da u anki grafie bakp OBO formasyonu olutu diyerek, 22.000den satmaya karar vermektir. Peki ne yapmamz gerekiyor? Daha nce de anlattmz gibi nce gemi fiyat hareketlerine bir bakalm ve daha nce OBO formasyonu olutuunda neler olmu

312

onlara bir bakalm. Doru olan ey budur. Ben bunlara baktm gemite 9 defa OBO formasyonu olumu ve 5 defasnda boyun izgisi aa krlm, 4 defasnda ise senet yukar doru hareket yapmtr. Dolaysyla sadece OBO formasyonuna baklarak verilecek bir tutma yada satma karar kesin olarak yanltr. Bunun yerine bir madeni para ile yaz-tura atmak daha salkl olabilir. te bu aamada unu anlyoruz. Demek ki; bu tr bir durumda omuz ba omuz formasyonuna gre bu senette karar vermek bir samalktr. Teknik analiz burada samalyor. Eer 9 olayn 8 tanesinde boyun izgisi aa krlm olsayd rahatlkla bu formasyonu kararmzda kullanabilirdik. Ama imdi kullanmak akllca deil. Teknik analizin baka aralarnn bize burada yardmc olup olmayacan aratrmak gerekir. imdi bakalm bu formasyon olutuktan sonraki gnlerde ne olmu? Aadaki resim bunu vermektedir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

313

Resim IV.5.1-4

B O O 25000

20000

15000

x10000

20000 10000

2000

February

March

April

May

June

Boyun izgisi test edildikten sonra senet 28.000 fiyat seviyesine kadar kmtr. Kitaplarda yazld gibi eer boyun izgisi aa krlr diye sat yapm olsak yanl karar olacakt. Peki bundan sonra ne olmu? Aadaki resimde de grlecei zere 28.000 seviyesi grldkten sonra 23.000 seviyesine kadar d olmu, daha sonra tekrar 26.000 seviyesine kla birlikte sadaki daire iinde gsterildii ekilde yeni bir OBO formasyonu olumu ve boyun izgisi aa krlnca fiyatlar 15.000 seviyesine kadar dmtr. Yani son iki OBO formasyonundan birinde boyun izgisi aa krlmad, ikincisinde krld. imdi siz bu formasyonu nasl kullanmanz gerektiine karar veriniz. Ben bu formasyonun kullanln Akal Tekstil hissesinde sizler iin sorguladm. lgilendiiniz baka katlarda da siz sorgulaynz.

314

Resim IV.5.1-5

B O O

B O 25000

20000

15000 20000 10000

x10000

000 Feb

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Aug

Yani son iki OBO formasyonundan birinde boyun izgisi aa krlmad, ikincisinde krld. imdi siz bu formasyonu nasl kullanmanz gerektiine karar veriniz. Ben bu formasyonun kullanln Akal Tekstil hissesinde sizler iin sorguladm. lgilendiiniz baka katlarda da siz sorgulaynz. Katili bulmaya alan bir dedektif gibi, kitaplarda eer yle olursa, byle olur gibi nermeleri sorgulaynz. Bakalm yazlanlar gemite ne kadar geerli yada baarl olmu. Omuz ba omuz formasyonu ile ilgili olarak u ana kadar yaptm sorgulamalar, tecrbeler ve analizlerin belirgin sonularn sizlere ksaca yle zetleyebilirim. Bir k trendi yeni balamsa ve dip seviyelerden itibaren ba seviyesine kadar %30-50den fazla bir art olmamsa, ve OBO formasyonu bu seviyelerde olumusa aa krma olasl zayf oluyor (aa krmaz demiyorum fakat olasl zayflar diyorum)

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

315

OBO formasyonunun oluum sresi greceli olarak uzun bir zamana yaylmsa aa krma olasl daha yksek oluyor. rnein 2-4 hafta iinde olumu bir OBO formasyonu yerine 34 aylk bir srede ortaya kan bir OBO formasyonunun aa krma olasl daha yksektir.

IV.5.2. gen Formasyonlar

gen formasyonlar da fiyatlarn yapm olduu gene benzeyen ekiller dolaysyla ortaya kar. Fiyatlar belirli bir tepe yaptktan sonra de geer fakat d srasnda belirli bir fiyat seviyesinde destek grrlerse genellikle bu tip formasyonlar ortaya kar. gen formasyonlar e ayrmak mmkndr. Bunlar simetrik genler, artan gen ve azalan gendir. lgili genlere ait ekiller aada verilmitir. ekil IV.5.2-1

Simetrik

Artan

Azalan

Simetrik gen : Bu tr gende fiyatlar belirli bir tepeye ulatktan sonra dmeye balar ve belirli bir seviyede destek grerek tekrar ykselmeye baladnda bir nce yapm olduu tepeye varmadan direnle karlaarak tekrar aa dner. Fakat fiyatlar dmesine ramen bir nceki destek noktasndan daha yukarda bir yerden yine destek bularak ykselir. Sonuta art ve azal miktar arasndaki marj gittike daralr. genin yukardaki izgisi aa eimli, aadaki izgisi ise yukar eimlidir.

316

Artan gen : Bu gen trnde de genin st izgisi yatay bir izgidir ve belirli bir diren seviyesi oluturmutur. Aadaki izgi ise artan bir doru eklindedir. Dolaysyla dirence her arpp geri dndnde bir nceki dip seviyesinden daha yukarda dipler yaparak dirence doru hareket eder. Azalan gen : Bu gen tipinin aadaki izgisi yatay bir ekilde destek seviyesi oluturmutur. stteki izgi ise aa eimlidir. Dolaysyla fiyatlar her ykseldiinde bir nceki tepenin altnda tepe yaparak destek izgisine doru hareket eder. Sonuta yine her gende olduu gibi fiyat aral gittike daralr. genlerin oluturduu destek ve diren seviyelerinin krlmas ve fiyatlarn gidebilecei yeni fiyat seviyeleri : ncelikle belirtmekte fayda vardr ki; fiyatlar bir gen formasyon oluturuyorsa eninde sonunda bu gen ya aa doru yada yukar doru krlacaktr. nk fiyatlarn artp azalma miktarlar gittike azalr ve yatrmcya kar elde etme imkann zayflatr. Sonuta da fiyatlar geni krarak yeni fiyat seviyelerine hzla hareket ederler. Bu konudaki genel kurallar ise yledir ; eer fiyatlar simetrik bir gen oluturursa, genin krldnda fiyatlarn aa yada yukar gidecei ynnde bir ey sylemek mmkn deildir. Fiyatlarn geni krmas beklenir ve bundan sonra karar verilir. Eer oluan formasyon bir artan gen eklinde ise genellikle fiyatlar geni yukar doru, azalan bir gense aa doru krarlar. Peki fiyatlar geni krdktan sonra nereye kadar kabilir veya debilir? Bu soruya cevabmz aadaki ekillerle aklamaya alacaz. genin tipi ne olursa olsun aada verilen kurallar uygulayarak fiyatlarn nereye kadar gidebileceini tahmin etmek mmkn olabilmektedir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

317

ekil IV.5.2-2
Alt izginin paraleli

Fiyatlarn en az ykselebilecei nokta Fiyatlarn en az debilecei nokta

st izginin paraleli

Yukardaki ekilde de grld gibi st ve alt izginin birer paraleli genin balad noktalara eklenerek fiyatlarn nereye kadar ykselebilecei bulunur. Fakat bu paralellerin belirttii seviyeler minimum seviyelerdir. Yani fiyatlar en az bu seviyelere kadar ykselebilir veya debilir. Bir baka nemli nokta da udur; genlerin aa veya yukar krlma durumlarnda genellikle ilem hacmi nemli lde artar. genlerin oluma ve krlma sreleri ise 2 haftadan 6 aya kadar srebilir.

a.

gen Formasyon rnekleri

Resim IV.5.2-1te Akansaya ait grafii ve oluan simetrik geni gryorsunuz. Grafik zerinde yaplan aklamay okuyunuz. Resim IV.5.2-2te ise Raks elektronike ait fiyat grafiini ve olumu olan gen formasyonu grmektesiniz. Grafik zerindeki aklamalar okuyunuz.

318

Resim IV.5.2-1

Resim IV.5.2-2

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

319

IV.5.3. Bayrak, Flama ve Kama Formasyonlar

Daha nce grm olduumuz formasyonlar genellikle en az bir aylk bir srede oluurken bu formasyon trleri zellikle fiyatlarn ok ani hareketlerinde ksa bir sre iin (en fazla bir iki hafta iin) ortaya karlar ve nemli kar potansiyeli yaratrlar. Bayrak Formasyonu : Aada bayrak formasyonunun ekli izilmi ve aklamalar verilmitir. ekil IV.5.3-1: Bayrak Formasyonu

Bayrak Grnm Bayran sap

Yukardaki ekilde bayrak formasyonunun nasl olutuuna ilikin ekil verilmitir. Fiyatlar ksa bir srede artm ve duraksamtr. Fakat ksa bir sre ini ktan sonra tekrar ayn hzla artmtr. Bu formasyonun en byk zellii dip noktadan itibaren fiyatlar X kadar artmsa, bayrak blgesi krldktan sonra en az X miktarnda fiyatlarda art olur. Ayrca bayran krlmasyla birlikte ilem hacmi de nemli oranda artar. Fakat bayrak ekli oluurken ilem hacmi ok dk seviyeler iner. Bayran ekli tam bir dikdrtgen olmak zorunda deildir. Bu dikdrtgen aa veya yukar eimli olabilir. Aadaki ekilde aa eimli bayra grmektesiniz.

320

ekil IV.5.3-2: Aa Eimli Bayrak

X
Bayran sap

Bayrak Grnm

Flama Formasyonu : Bu tip formasyon ise aslnda k ksa sreli oluan bir gendir. gen formasyonlara benzemesine ramen, normal gen formasyonlardan ok daha ksa srelidir ve fiyatlar hzl bir oranda srekli ykseldikten sonra ortaya kar. Aadaki ekilde flama formasyonu verilmitir. ekil IV.5.3-3: Flama Formasyonu

Flama Grnm
Flamann sap

Bayrak formasyonu iin yukarda yapm olduumuz yorumlarn ayns bu formasyon iin de geerlidir. Oluan flama aa, yukar veya simetrik flama eklinde olabilir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

321

Kama Formasyonu : Bu formasyon tr flamaya benzer fakat oluan gen aa eimlidir ve daha keskin ve sivri bir grnm arz eder. Aadaki ekilde kama formasyonunun grnts verilmitir. ekil IV.5.3-4

Kama Grnm

Kamann sap

Daha nce bayrak ve flama formasyonu iin sylediklerimiz bu formasyon iin de geerlidir. Kama formasyonu olumaya balayana kadar ilem hacmi ok yksektir. Fiyatlar dmeye balad anda ilem hacmi ok azalr, fakat kama formasyonunun yukar doru krlmasyla birlikte ilem hacmi nemli oranda artar. te bu durumda AL karar verilmelidir. Yukardaki tm formasyonlar ykseli durumu iin izilmitir. Fiyatlar aniden dmeye baladnda da bu tip formasyonlar oluabilir. Yani fiyatlar hzl bir d yapar ve duraksar. te bu durumlarda bu tip formasyonlarla karlalr. D durumlarnda kama formasyonu genellikle yukarya doru eimlidir. Daha nce de belirttiimiz gibi bu formasyonlar ksa srede oluur. 3 haftay getikleri ok nadirdir.

322

a.

rnek Olay
Resim IV.5.3-1: Bayrak, Flama ve Kama Formasyonlar

Yukardaki grafikte hem bayrak hem de kama formasyonu olutuunu grmektesiniz. Bu formasyonlar oluurkenki ilem hacimlerini ve yaplan aklamalar dikkatli bir biimde inceleyiniz.

b.

Dier Formasyonlar

Formasyonlar ierisinde en ok karlam olduum formasyonlar yukarda anlatlanlardr. Bunun haricinde u isimdeki formasyonlar da mevcuttur. Elmas, anak, Ters anak, ift Tepe, l Tepe, Ters Tepe, Ters l Tepe, Dikdrtgen, Takoz v.b. Bu konuda ayrntl bilgi edinmek isteyen okuyucular Yusuf Sarnn Borsada Teknik Analiz kitabna bavurabilirler. Ayrca Mahmut ahinin yazm olduu Borsada Teknik Analiz isimli kitaptan yararlanabilirler. ngilizce kaynak olarak da Pistolese tarafndan yazlm olan Using Technical Analysis kitab balang kitab olarak kullanlabilir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

323

IV.6. HAREKETL ORTALAMALAR ve BANTLAR

IV.6.1. Hareketli Ortalamalar (Moving Averages)

Hareketli Ortalama (HO), belirlenmi olan bir sre iin, bir serinin (hisse senedine ait kapan fiyatlar serisi rnek gsterilebilir.) ald ortalama deerdir. rnein A hissesinin 25 gnlk hareketli ortalamas denildiinde son 25 gn iinde oluan fiyatlarn toplanp 25e blnmesiyle basit hareketli ortalama (BHO) bulunur. Fiyatlarn deimesiyle birlikte HO da deiecek ve fiyatlar ynnde hareket edecektir. Son birka gnlk fiyatn belirlenen bir dnem iin hesaplanan HO ile karlatrmas fiyatlarn trend deiimi veya trendin devamll zerinde nemli ipular vermektedir. Gnmzde en ok kullanlan ve Teknik Analiz bilgisayar programlar tarafndan hesaplanp grafii izdirilebilen be tr HO vardr. Bu HOlarn arasnda ok nemli ayrlklar veya sapmalar yoktur. Belli bal en nemli ayrlk, HO hesaplanrken belirlenen dnem ierisinde en ok son gnlere mi, daha eski tarihlere mi veya eit her tarihe eit nem mi verildiidir. rnein basit HOda ele alnan dnemin her gnne ayn arlk verilirken, arlkl HOda son gnlere daha fazla arlk verilir. gensel (triangular) HOda ise dnem ierisinde ortaya den tarihlere daha fazla arlk verilir. imdi aada, sylediimiz bu be hareketli ortalamann nasl hesaplandna dair forml ve aklamalar verelim.

a.

Hareketli Ortalama Trleri Nelerdir?

Basit Hareketli Ortalama (Simple Moving Average) Belirlenen gn says n iin BHO aadaki formlle hesaplanr.

BHO =

Kapanis
i =1

Fiyati

324

Bir hisseye ait fiyatlarn 21 gnlk BHOsn hesaplamak istiyorsak son 21 gn itibariyle oluan fiyatlar toplanr ve 21e blnr. Buradan oluturulan deer, fiyat grafii zerinde gsterilir . Tm serinin BHO hesaplandnda bir eri olarak fiyatlarla birlikte izlenebilir. Arlkl Hareketli Ortalama (Weighted Moving Average) Arlkl Hareketli ortalama (AHO), belirlenen dnem iinde son gnlere daha fazla arlk verilerek hesaplanr. Bunun hesaplan ise aada 8 gnlk bir AHO hesaplanarak gsterilmitir. A Tarih 1 2 3 4 5 6 7 8 Aralk Aralk Aralk Aralk Aralk Aralk Aralk Aralk B K. Fiyat 1300 1400 1250 1350 1300 1400 1500 1550 11050 51050 / 36 = C Arl 1 2 3 4 5 6 7 8 36 1418.06 D Arlkl Fiyat (B*C) 1300 2800 3750 5400 6500 8400 10500 12400 51050 (8 Aralk tibariyle)

TOPLAM AHO

Bu serinin BHO ise 1381.25dir ve grld zere son gnlere daha fazla arlk verilerek hesaplanan AHO, BHOdan ok daha yksektir. Yorumlara ise daha sonra deinilecektir. ssel Hareketli Ortalama (Exponential Moving Average) Farz edelim ki belirli bir dnem iin dne kadar olan ssel hareketli ortalama (HO) bulunmu olsun. Bugnk oluan fiyatn belirlenen bir yzdesi eer dnk HOya eklenirse bugnk HO bulunmu olur. Forml ise aadaki ekildedir. HO = Bugnk kapan * 0.09 + Dnk HO * 0.91 HO hesaplanrken, verilerin ilk balad gnden itibaren hesaplama yaplaca iin, eer 21 gnlk ssel ortalamay bulmak

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

325

istiyorsak nce 21 gnlk basit HO hesaplanr. Daha sonra da yukardaki forml uygulanr. Diyelim ki; ilk 21 gn iin BHO 1450 TL bulundu. 22nci gn kapan fiyat 1500 TL olsun. Bunun HO yle bulunacaktr.

HO22nci gn = (0.09 * 1500) + (0.91 * 1450 ) = 1454.5 TL

Peki niin 1500 TLyi 0.09 ile , ve dnk HOy 0.91 ile arpyoruz? Burada 0.09 katsays 21 gnlk ortalamaya kar gelmektedir de ondan. Bunu nasl anlyoruz? 0.09 katsaysnn 21 gne eit geldiini de aadaki formlle hesaplyoruz.

2 Yuzde oran = Gun Sayisi + 1

rneimizde 21 gnlk HOy bulmak istediimiz iin yukardaki formlde gn says yerine 21 yazarak yzde kaa denk geldiini bulalm.

2 Yzde oran = = 0.09 21 + 1

Eer gn 35 gnlk HOy bulmak istiyorsak alacamz yzde oran aadaki ekilde bulunur.

2 Yuzde oran = = 0 . 055 35 + 1

35 gnlk HO iin ise dnk kapan deerini (1-0.055=0.945) ile arpmamz gerekecektir. gensel Hareketli Ortalama (Triangular Moving Average) gensel harekeli ortalama (HO) belirlenen gn saysnn orta ksmna den gnlere daha fazla arlk vererek HOnn hesaplanmas yoludur. Burada son gnlere fazla arlk vermekten ziyade daha nceki gnlere daha fazla arlk verilmesi sz konudur. rnein 12 gnlk HO hesaplanacaksa ortaya den 4,5,6,ve 7nci

326

gnlere daha fazla arlk verilir. Bir rnek olarak 18 gnlk HOnn nasl hesaplanacan aamalaryla grelim. Hesaplamak istediiniz gn saysna (rneimizde 18+1=19dur) 1 rakamn ekleyin

Bulduunuz sayy 2ye bln. (19 / 2 = 9.5) Eer bu say kesirli bir say kmsa en yakn st sayya tamamlayn. (9.5 10 a tamamlanyor) Basit HO yntemini kullanarak 10 gnlk BHOy hesaplayn Bulmu olduunuz basit hareketli ortalamann da 10 gnlk basit hareketli ortalamasn bulun. (yani hareketli ortalamann hareketli ortalamasn bulmu oluyorsunuz. Burada 10 gn almamzn sebebi 3nc aamada buluumuz saynn 10 olmasndan dolaydr.) Deiken Hareketli Ortalama (Variable Moving Average)

Bu hareketli ortalama tr 1992 ylnda Tushar Chandenin yazm olduu makale ile Teknik Analiz literatrne girmitir. Deiken Hareketli Ortalama (DHO) ise yine ssel bir hareketli ortalamadr. Fakat tek fark zellikle fiyatlarn belli bir yerde skmalar durumunda dier HOlarn verecei yanl sinyalleri dikkate alarak daha hassas bir sonu vermesidir. Bu tr HO trend ynn dier HOlara gre daha erken sinyal verir. Hesaplanmas ise aadaki ekildedir.

DHO = (YO * DO * Kapan) + (1-YO * Dnk DHO)

Burada; YO : Yzde Oran (ssel HOda verildii ekliyle) DO : Dalgalanma Oran (Fiyatlarn dalgalanma Oran) Fiyatlarn dalgalanma orannn (DO) nasl bir deer alaca ise Yatay Dikey Filtre Oranna baklarak kararlatrlr ve Yatay Dikey Filtre Oran Dalgalanma Oran olarak alnrsa daha salkl sonular elde edilir. Dikey - Yatay Filtre oran blmn inceleyiniz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

327

b.

Bilgisayar Uygulamas

Kitabnzn gstergelerin izdirilmesi blmnde herhangi bir gstergenin nasl izdirilecei anlatlmt. Yine ayn yntemi kullanacaksnz. Yani gsterge penceresinden "Moving Average" seeneini tklayp farenin sol tuu zerinden elinizi kaldrmadan fiyat grafiinin iine srkleyeceksiniz. Bu arada fiyat grafiinin eflatun renge dntn greceksiniz. Fareden elinizi braktnzda aadaki pencere karnza gelecektir. Resim IV.6.1-1

Time Periods: kutusu iine ka dnemlik hareketli ortalama aldrmak istiyorsanz bu rakam yazacaksnz. Eer fiyat grafii haftalk bazda ise buraya yazacanz rakam hafta saysn gsterirken, grafiiniz gnlk bazda ise buraya yazlan rakam gn saysn gsterecektir. Vertical Shift: Hareketli ortalama izildikten sonra eer grafik zerinde bu hareketli ortalama noktalarnn gerek olmas gereken yere gre yzde 10 yukardan izilmesini istiyorsanz bu kutuya 10 yazacaksnz. Dolaysyla bu tr bir hareketli ortalama olmas gereken

328

fiyat seviye4sinin yzde 10 zerinde olacaktr. Aadaki grafik zerinde kapan fiyatlarnn 21 gnlk hareketli ortalamas izilmitir. st taraftaki daha koyu olan hareketli ortalama yzde 10 yukar kaydrlm hareketli ortalamadr. Ortadaki kesikli izgi 21 gnlk normal hareketli ortalamadr. EN alttaki noktal izgi ise hareketli ortalamann yzde 10 aa kaydrlm halidir. Yani vertical shift kutusunun iine -10 yazdmzda en alttaki hareketli ortalamay elde ediyoruz. Peki ne iimize yaryor. Grdz gibi bir bant oluturduk ve fiyatlar genel olarak bu bandn iinde kalm grnyor. Resim IV.6.1-2
AGIDA E (6,300.00, 5,700.00, 5,700.00, -550.000) 2600 2500 2400 2300 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 1500 16 23 ber 30 6 13 20 2003 27 3 17 24 February 3 10 17 March 24 31 7 April 14 21 28 5 May 12 20 26

Horizontal Shift: Bu kutuya gn says yazarak, hareketli ortalamay istediiniz gn says kadar ileri ve geriye alabilirsiniz. Eer bu kutuya be yazarsanz rnein belirli bir ayn 20'sine denk gelen hareketli ortalama be gn ileri kaydrlm olacak yani 25'ine denk gelecektir. Eer -5 yazlrsa bugn hareketli ortalama deerini be gn geride greceiz. rnein aadaki grafikte hareketli ortalama hem yzde 10 yukarda, hem de yzde 10 aada bant yapacak ekilde izilmi, fakat horizontal shift kutusuna -5 yazld iin be gn geriden gelmektedir. Dolaysyla son be gne ait hareketli ortalama rakamlar yoktur ve hareketli ortalama erisi be gn ncesinde kesilmitir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

329

Resim IV.6.1-3
AGIDA E (6,300.00, 5,700.00, 5,700.00, -550.000)

6500 6000 5500 5000 4500 4000

8 er

15

22

29

6 October

13

20

27

3 10 November

17

24

1 Decemb

Method: Bu ksmda dikkat ederseniz bir liste almtr ve bu liste iinde sizlere yukarda akladmz hareketli ortalama trlerinin ngilizce isimleri vardr. Bu listeden arzu ettiiniz bir hareketli ortalama tipini seerek izdirebilirsiniz. Bu liste iindeki kelimeler ve Trke anlamlar u ekildedir. ngilizce Simple Exponential Weighted Time Series Triangular Variable Vol Adjusted Trke Basit ssel Arlkl Zaman Serili gensel Deiken lem miktar ayarlamal

Price Field : Bu blmde hangi fiyatlarn hareketli ortalamasn izdirmek istiyorsanz o fiyat seeceksiniz ( Kapan, en yksek, dk, medyan fiyat, tipik fiyat)

c.

Hareketli Ortalamalar Nasl Yorumlanr ?

Hareketli ortalamalarn ok sayda yorumlanma teknii vardr. En genel anlamda hareketli ortalamalar genel fiyat hareketinin ynn gsterir. Uzun vadeli veya orta vadeli bir HOnn ykseliyor olmas

330

piyasann salamllna ve dmekte olmas ise piyasann zayflna iarettir. Teknik analizde bir hissenin deerini arz ve talep belirler. Fiyat etkileyen her ey, zaten kapan fiyatnn iinde ierilmitir. Fakat sadece bir gnlk kapan fiyat yeterli olmazsa fiyatn hareketli ortalamas belirli bir sre iinde o hissenin deerini verecektir. Aada verilmitir. Vade Uzun Vadeli HO Orta Vadeli HO Ksa Vadeli HO ok Ksa Vadeli HO Hareketli ortalamalarn sreye gre snflamas

Hareketli Ortalama 100 ila 200 gn 30 ila 100 gn 5 ila 30 gn 5 ila 15 gn

Yaplacak olan yorumlar da HOnn vadesine gre deiecektir. HOya ilikin yorumlar yaplrken en nemli kriter HOnn vadesidir. Yorumlar aadaki ekilde snflayabiliriz. lk yorum; fiyatlarn hareketli ortalamay aa yada yukar kesmesi durumunda alm satm karar verilmesidir. kinci yorum; biri ksa biri de uzun vadeli iki tane hareketli ortalamann birbirini kesmesi durumunda alm satm yaplmas konusudur. nc yorum ise, ayn vadeye sahip fakat iki ayr yntemle hesaplanm hareketli ortalamalarn birbirlerini kesmesi durumudur. Fiyatlarn hareketli ortalamay kesmesi durumu Hareketli ortalama vadesi belirlenir. Hareketli ortalama uzun vadeli veya orta vadeli alnm olabilir. Bu tr bir durumda en bilinen yorumu, fiyatlarla hareketli ortalama arasndaki ilikilere bakarak karar vermektir. AL sinyali fiyatlarn uzun yada orta vadeli HOy aadan yukarya doru krmas ile gerekleir. SAT sinyali ise tam aksine fiyatlarn HOy yukardan aa doru krmasyla geekleir. Hareketli ortalamalar bu noktalardan itibaren destek yada diren

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

331

noktas haline dnrler. Destek yada diren noktalarnn krlmas trend deiimini ifade eder. Fiyatlar HOy krdktan sonra trend krlmalarnda olduu gibi yzde 3-5 kural ile arka arkaya en az iki gn fiyatlarn ayn ynde hareket etmesi kriterlerine baklmas ve bunun da Fibonnaci almalar ile desteklenmesi gerekir. Hareketli ortalamalarda en nemli sorun ka gnlk hareketli ortalamann analizlerde kullanlacann belirlenmesidir. Uzun vadeli alm satmlarda uzun vadeli hareketli ortalamalarn hesaplanmas gerekirken, ksa vadeli alm satmlarda da ksa veya orta vadeli hareketli ortalamalarn hesaplanmas gereklidir. Eer bir hisse senedinin 45 gnlk bir sre iinde ykselip tekrar balad noktaya geldii saptanmsa ve bunu en az iki defa yapmsa 23 gnlk hareketli ortalamann hesaplanp yorumlanmas daha uygun olacaktr. Eer fiyatlar 23 gnlk HOy yukardan aaya doru krmsa ve bu krlma da teyit edilmise SAT sinyali gereklemi demektir. Ne zaman fiyatlar bu HOy yukar doru krarsa ve krlma teyit edilirse AL sinyali gereklemi demektir. imdi bir rnekle durumu aklayalm. Resim IV.6.1-4
SAT = 2300 SAT = 1750 SAT = 2450 3000

2500

2000

1500 AL = 590 TL AL = 2200 TL AL = 1950 TL 500

1000

Jun

Jul

Aug Sep

Oct

Nov

Dec

2000 Feb

Mar

Apr

May

Jun

Jul

332

Yukardaki grafikte 21 gnlk basit hareketli ortalama izilmi ve AL-SAT noktalar belirlenmitir. lk alm satmdan ciddi bir kar domutur. kinci alm satmdan ise, zarar ortaya kmtr. Son alm satmdan yine kar ortaya kmtr.

d.

21 gnlk hareketli ortalama sorgulanyor

Peki bu 21 gnlk hareketli ortalamay fiyatlar yukar kestiinde alm yapsaydk ve aa kestiinde satm yapsaydk, bu senet iin ne kadar srede yzde ka getiri salardk ve ka kere kazanp ka kere kaybederdik. Bu tr bir soruya nasl cevap vereceimizi kitabnzn Metastock blmnde Sistem Test Edicisi ksmnda ayrntl olarak verdik. Fakat orada sadece bir rnek verilmiti. imdi burada 21 gnlk hareketli ortalamann baar snavn yapalm ve 21 gnlk hareketli ortalamay sorgulayalm. ncelikle System Tester ikonunu tklayarak yeni bir sistem test yazacanz belirleyiniz. ENTER LONG: cross(c,mov(c,21,s)) CLOSE LONG: cross(mov(c,21,s),c) ENTER SHORT: Bir ey yazmaynz CLOSE SHORT: Bir ey yazmaynz System tester'in STOPS ksmnda hibir eyi deitirmeyiniz. System Testing Options ksmn aadaki ekilde ayarlaynz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

333

Bu testler yapldnda rnein Arelik hissesi iin aadaki sonular elde ettik.

334

Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi?

$10635.52 1064% 88% $2070.55 207% 17% 160 -41.54% 3.53 49 49 0 0 $573.86 $5264.52 $2.54 5 111 111 0 0 $-162.44 $-1489.28 $-2.20 13

Bu tablo ilgin sonular ortaya koymutur. 20 Ekim 1991 ile 20 Kasm 2003 tarihleri arasn kapsayan 3000 gnlk sre iinde eer Arelik hissesinin fiyatlar 21 gnlk hareketli ortalamay yukar kestiinde alsaydk ve aa kestiinde satsaydk, tablonun "performans" blmnde grld zere 10 bin 635.5 dolar kar edecektik. Yani getiri yzde 1063 olacakt. Yllk bileik getiri performans ise, yzde 87.9 olacakt. Yani yllk bazda sanki bir

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

335

bankann bizim dolarmza 1991 ylndan 2003 ylna kadar yzde 87.9 faiz vermesi ile ayn anlama gelmektedir. Toplam 160 defa alm satm yaplm ve bunun 49 tanesi kar, 111 tanesi zararla sonulanmtr. Fakat 49 tane karla sonulanan alm satmlarda kar miktar zara edilen duruma gre daha fazla olmutur. Ortalama olarak karl ilemler zararl ilemlerin 3.53 kat olmutur.

e.

Hareketli Ortalamada En baarl sonu veren vade says nedir?

Yukarda sadece 21 gnlk HO ile fiyatlarn kesitii noktalarda alm satm yapld varsayld. imdi akla yle bir soru gelebilir. Acaba 20 gnlk hareketli ortalama ile kesitii noktalarda al-sat yapsaydk daha yksek bir kar rakamna ulaabilir miydik? te bu soruya cevap verecek forml aadadr. Yine system tester blmn kullanarak belirli bir hisse senedi iin en yksek kar potansiyelini salayan hareketli ortalama gn saysna eriebilirsiniz. A hissesi iin 21 gn en yksek kar salarken, B hissesi iin 18 gnlk hareketli ortalama en yksek kar salayabilir. imdi bunun formllerini verelim; Hangi hisseyi test etmek istiyorsanz, nce bilgisayarda o hisse senedinin grafiini anz. System tester ikonunu tklaynz. Karnza gelen pencerede NEW tuunu tklaynz. Aadaki resim ekrannza gelecektir.

336

Bu resimde Name kutusu iine Hareketli ortalama testleri yazmaktadr. Biz bu ismi verdik, siz baka bir isim verebilirsiniz. Resimde Rules yazan ksmda drt ana blge grnmektedir. Bunlar; Enter long, Close long, Enter short ve Close short blgeleridir. Enter long yazan blgenin dmesi dikkat edilirse tklanm durumdadr. Bu aamada alttaki kutunun ii tklatlp buraya ksa vadeli hareketli ortalama, orta vadeliyi yukar kestiine al karar verecek matematiksel forml yazlmaldr. close long blgesine ise sat yaplrken uygulanacak olan mekanik kuraln matematiksel forml, metastok mant ile yazlmaldr. enter short ve close short blgeleri aa satla ilgili olduu iin imdilik burada deinmiyoruz. Bu blgelere yazacanz formller aadaki ekildedir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

337

ENTER LONG: cross(c,mov(c,opt1,e)) CLOSE LONG: cross(mov(c,opt1,e),c) ENTER SHORT: Bir ey yazmaynz CLOSE SHORT: Bir ey yazmaynz Bu formlleri yazdktan sonra system test penceresi zerindeki Optimize tuunu tklaynz. Karnza aadaki pencere gelecektir.

Bu pencere zerinde new tuunu tklayarak aadaki pencerenin gelmesini salaynz. Bu pencerede grlen deerleri giriniz. Yani bilgisayar hareketli ortalama iin nce 3 deerini alacak, ikier ikier (step) artrarak 25 deerine kadar kacaktr. Bu kutulara siz istediiniz deerleri verebilirsiniz.

338

Dolaysyla nce fiyatlarn 3 gnlk hareketli ortalamay kestii noktalarda alm satm yapld varsaylacak ve oluacak kar hesaplanacaktr. Daha sonra bu say 2 er artrld iin fiyatlarn 5 gnlk hareketli ortalama ile kesitii yerlerde alm satm yapld varsaylacak ve bu ekilde 25 gne kadar tek tek test edilecektir. Dolaysyla fiyatlarn hangi vadedeki ortalamay kestiinde en yksek kara eritiini bulabileceiz.

Burada grlyor ki Arelik hissesi iin ele aldmz dnem iinde, en baarl sonucu 3 gnlk hareketli ortalama ile fiyatlarn kesitii noktalar vermitir. Buna gre 3000 gnlk sre iinde 483 defa al-sat yaplarak ve bunun 164'nda kazanl, 309 tanesinde de zararl karak dolar baznda yzde 7059 getiri salanacakt. Ort getir

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

339

ile ortalama zarar oranladmzda bu stratejiye gre 1 kaybedersek 2.36 kazanyoruz. Yukardaki tabloda dikkat ederseniz, en yksek ortalama Getiri / ortalama zarar oran 17 gnlk hareketli ortalamadadr. Yani, fiyatlar 17 gnlk hareketli ortalamay kestii zaman alp sattnzda 1 dolar kaybettiiniz zaman karlnda 3.67 dolar kazanyorsunuz. 8nci sradaki bu ilemlere bakacak olursak toplam 202 ilemden sadece 55'inde kazan salanm, 147 tanesinde kayp gereklemitir. Yzde getiriye baktmzda ise en dk getirilerden birini salamtr. Bu test sonularna gre en iyi sonucu 3 gnlk hareketli ortalama vermitir. Fakat bu tr bir sisteme gre al-sat yapmaya kalktnzda yaptnz ilemden iki tanesinde kaybedeceinizi bilmelisiniz. Fakat sonuta getiri asndan da en yksek getiriyi elde edeceksiniz.

f.

ki hareketli ortalamann birbirini kesmesi durumu

Hareketli ortalamalarn sadece fiyatlar iin izilmesi veya hesaplanlmas zorunluluu yoktur. Dier gstergeler iin de bu hesaplanabilir. rnein RSInn da hareketli ortalamas hesaplanarak yukardaki ekilde yorumlanabilir. Fiyatlarn uzun yada orta vadeli bir hareketli ortalamay krmas aa doru durumunda fiyatlardaki d, ksa vadeli bir HOy krmasna nazaran daha yksek olacaktr.

340

imdi gelelim en nemli noktaya. Yukardaki grafikte ksa vadeli hareketli ortalama (6 gnlk) orta vadeli hareketli ortalamay (21 gnlk) yukar kestiinde AL, aa kestiinde SAT karar verilmitir. Bu tr bir alm ve satm stratejisi izlemek, ciddi boyutta kar yaratm izlenimi vermektedir. Peki gerekten de, sadece bu teknii uygulayarak, alm satm yapsaydk ne kadar srede, ne kadar kar veya zararmz olurdu? Bu teknii bu ekilde kullanmak ne derecede anlamldr? Acaba 6 ve 21 gnlk hareketli ortalamalar kullanmak yerine farkl gn saylarn kullansaydk daha yksek getiri salamak mmkn olabilir miydi? nce istediiniz bir senedin grafiini anz ve System tester ikonunu tklaynz. ENTER LONG: When(Cross(mov(c,opt1,e),mov(c,opt2,e))) CLOSE LONG: When(Cross(mov(c,opt2,e),mov(c,opt1,e))) Bu formlleri yazdktan sonra system test penceresi zerindeki Optimize tuunu tklaynz. Karnza aadaki pencere gelecektir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

341

Bu pencere zerinde new tuunu tklayarak aadaki pencerenin gelmesini salaynz. Bu pencerede grlen deerleri giriniz. Yani bilgisayar ksa vadeli hareketli ortalama iin nce 3 deerini alacak, ikier ikier (step) artrarak 18 deerine kadar kacaktr. Bu kutulara siz istediiniz deerleri verebilirsiniz.

Yukardaki pencerede OPT1in tanmn yaptk, imdi OPT2yi tanmlamak iin yeniden Edit tuuna basnz ve OPT2yi tanmlaynz. OPT2 iin de minimum: 10, maximum: 60 ve step iin 5 rakamn kullannz. Daha sonra system tster'i altrnz.

342

Burada grlyor ki AFYON hissesi iin ele aldmz dnem iinde, en baarl sonucu 5 ve 20 gnlk hareketli ortalamann kesitii noktalar vermitir. Eer bu dnem iinde ne zaman 5 gnlk HO, 20 gnlk hareketli ortalamay yukar kestiinde alm yapsak, ne zaman aa kestiinde de satm yapsak yzde 13481 getiri salayacaktk. Fakat bu sonular sadece bu hisse iin geerlidir. Eer son bir yllk dnemi ele alrsanz daha farkl sonular elde edebilirsiniz.

g.

Ayn vadede iki ayr hareketli ortalama kesimise

Ayn vadeyi almanza ramen farkl hesaplama yntemlerine gre hesaplanm hareketli ortalamalarn birbirini kestii noktalar da almsatm noktas olarak kullanan analistler vardr. rnein basit hareketli ortalama, ssel hareketli ortalamaya gre daha yava hareket eder. Dolaysyla ssel hareketli ortalamann son zamanlarda hzla arta geip basit hareketli ortalamann zerine kmas AL, tam tersi olmas ise SAT sinyali olabilir. Aadaki grafikte bu duruma ilikin bir rnek verilmektedir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

343

Resim IV.6.1-5
ARCLK E (7,150.00, 7,000.00, 7,050.00, -50.0000) 5800 5700 5600 5500 5400 5300 5200 5100 5000 4900 4800 4700 4600 4500 4400 4300 4200 4100 4000 3900 3800 3 March 10 17 24 31 April 7 14 21 28 May 5 12 20 26

21 Gunluk Ussel HO

21 Gunluk Basit HO

Eer 21 gnlk iki farkl hareketli ortalamaya gre yani, basit ve ssel hareketli ortalamann kesitii noktalara gre al-sat yapsaydk acaba ne kadar getiri salardk?

h.

Basit ve ssel hareketli ortalama'nn 21 gnl sorgulanyor

Bu testi yapmak iin aadaki formlleri yine system tester'de yazp test edebilirsiniz. ENTER LONG: cross(mov(c,21,e),mov(c,21,s)) CLOSE LONG: cross(mov(c,21,s),mov(c,21,e)) ENTER SHORT: Bir ey yazmaynz CLOSE SHORT: Bir ey yazmaynz Bu testi yaptnzda aadaki tabloda verdiim sonular ortaya kmaktadr. 1000 dolar ile balarsak, binde 2 komisyon dersek ve nakitte kaldmzda faiz kazanmazsak, 20Ekim 1991 ile Kasm 2003 dnemi iinde bu strateji ile dolar baznda yzde 1208 getiri salayabilirdik. Yalnz bir eye dikkatiniz ekmek istiyorum. Dikkat edilirse al-sat says 87'ye dm ve kazandran ilem says 43 iken, kaybettiren ilem says 44 olmutur. Daha nceki testlerimizde kaybettiren ilem says neredeyse kazandran ilem saysnn 2 katna yaklayordu.

344

Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi

$12082.06 1208% 100% $2070.55 207% 17%

LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar

87 -7.12% 1.96

Karl lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi?

43 43 0 $559.75 $2643.23 $8.77 5

Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi?

44 44 0 $-286.30 $-1055.43 $-2.76 4

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

345

IV.6.2. Bollinger Bantlar (Bollinger Bands)

Bollinger bantlar John Bollinger tarafndan hesaplanm ve yorumlanmtr. Bu bantlar yap olarak zarf bantlarna ok benzemektedirler. Bu blm iyi anlayabilmeniz iin Hareketli Ortalamalar blmnn iyi anlalm olmas gerekmektedir. ncelikle bir fiyat serisinin hareketli ortalamas (HO) hesaplanr. Bu hareketli ortalama deiken, basit, ssel, arlkl, ve gensel olabilir. hareketli ortalamalar hakknda daha geni bilgi iin hareketli ortalamalar blmn (sayfa 323)inceleyiniz. Belirli bir gn says baz alnarak (genellikle 20-30 gn civardr) hareketli ortalama hesaplandktan sonra orta bant bulunur.

Orta Band =

Kapanis
i =1

Burada n, hareketli ortalamann hesaplanmas iin gerekli gn saysdr. Hesaplanan Orta Banta genellikle HOnun 2 standart sapmas eklenilip kartlarak Bollinger bantlarnn alt ve st snrlar bulunur. Bu da aadaki ekilde hesaplanr.

st Snr= Orta Band + D *

(Kapanis Orta Bant degeri)

i =1 i

Alt Sn = Orta Band - D *

( Kapana
i =1

Orta Ban degeri) 2 n

Yukardaki st ve Alt snrn hesapland formldeki S harfi eklenilip karlmas gereken standart sapma saysn vermektedir.

346

John Bollinger n=20 ve S=2 alarak bu hesaplamalar yapmtr. zellikle ar dalgalanan hisse senetlerinde gn saysnn (n) 20-30 civarnda alnmasnn daha uygun olduu belirtilmitir. Fiyatlar bu snrlar iinde hareket eder. Snrlarn genilemesi fiyatlardaki dalgalanmann (ini ve klar) arttn, daralmas ise fiyatlarn daha az bir marjda dalgalanmaya baladn gsterir. Yorumlanmas ise aada verilecektir.

a.

Bilgisayar Uygulamas

Senet fiyatlarnn zerinde Bollinger Bantlarnn izdirilmesi iin ncelikle ilgilendiiniz senede ait fiyat grafiini anz (bunun iin kitabnzn Metastok programnn kullanm ile ilgili blm okuyunuz). Bundan sonra aadaki grafikte A harfi ile gsterilen daire iindeki ok tuuna basarak gsterge listesini anz ve koyu bandn iindeki Bollinger Bands yazsn seiniz (B harfi ile gsterilen ember). Gsterge penceresi iinde Bollinger Bant yazs grnecektir. Bollinger Bant yazsnn zerini farenin sol tuu ile tklaynz ve elinizi kaldrmadan senet fiyat grafiinin iine kadar fareyi srkleyiniz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

347

Resim IV.6.2-1 : Bollinger Bilg. Uyg. 1

Senedin fiyat grafii eflatun bir renge dnecektir. Grafik eflatuna dntkten sonra farenin sol tuu zerinden parmanz kaldrnz. Resim IV.6.2-2de gsterilen pencere karnza gelecektir.

348

Resim IV.6.2-2: Bollinger Band Bilg. Uyg. 2

Bu resimde time periods (zaman periyodu) yazan kutunun iine ka gnlk Bollinger Bandn izdirmek istiyorsanz, gn saysn yazacaksnz. Biz bu rneimizde 21 gnlk Bollinger Bandn izdirmek istediimiz iin bu kutuya 21 yazdk. Deviations kutusunun iine ise 2 yazlm durumdadr. Yani 21 gnlk hareketli ortalamaya, bu hareketli ortalamann 2 standart sapmas eklenip karlarak alt ve st bant bulunacaktr (John Bollingerin nerdii rakam 2dir). Eer arzu ederseniz 1 veya 3 standard sapma ekleyip kartarak aada yaptmz yorumlara gre daha baarl alp almadn gzlemleyebilirsiniz. Horizontal shift kutusunun iine ise 0 yazmanz gerekiyor. Bu kutuya rakam yazarsanz ne olur? rnein bu kutuya 5 yazarsanz izilecek olan orta, alt ve st bantlar fiyatlarla ayn gne denk dmeyecek, 5 gn sonrasna gidecektir.

b.

Yorumlanmas

u an piyasadaki birok teknik analiz programnda Bollinger bantlar fiyat grafiinin zerinde gsterilmektedir. Bu arada dier gstergelerin de Bollinger bantlarnn izilebilecei ve yorumunun ayn

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

349

olduu unutulmamaldr. rnein MACD gstergesinin de Bollinger band izilebilir. Bollinger bantlarndaki en nemli zellik, fiyatlarn hep bu bant iinde hareket edeceidir (bandn dna kma durumlar da vardr ve bu durum aada aklanacaktr). Daha nce de belirttiimiz zere, fiyatlardaki dalgalanma arttka bant genileyecek, fiyatlarda durgunlama baladka bant daralacaktr. John Bollingerin zerinde nemle durduu ve yorumlamada dikkat edilecek konular ise yle sralanabilir. 1. Hzl ve keskin fiyat deiimleri genellikle bant iyice daraldktan sonra ortaya kmaktadr. Bir baka deyile bandn gittike daralmas bir trend deiimine iaret eder ve arkasndan hzl bir fiyat deiimi gelir. Bu durumun psikolojik aklamas ise yle deerlendirilebilir. Fiyatlardaki dalgalanmann gittike azalmas durumunda, kat zerinden elde edilecek kar marj da daralr ve kada ilginin artmas iin bir ekilde ksr hareketini krmas gerekmektedir. Yani ok skk alanda hareket ende fiyatlar bir sre sonra ok daha geni bir aralkta hareket etmeye balayacak ve bant genileyecektir. 2. Fiyatlarn bandn dna kmas, srmekte olan trendin en azndan orta vadede devam edeceini iaret eder. 3. st veya alt banda kadar gelmi fiyatlar byk bir ounlukla dier banda ulaacak kadar hareket ederler ve ularlar. Bu yorum fiyatlarn nereye kadar gideceinin snrlarnn belirlenmesinde ok faydaldr. 4. Eer fiyatlar devaml olarak orta bandn altnda (stnde) hareket ederken tamamyla orta bandn stne kmas (altna inmesi) trendin deieceine dair bir iarete olarak alglanabilir. 5. Eer fiyatlar st bandn zerinde bir kapan yapmsa, bu durum normal ve olaan fiyat hareketi snrlarnn dnda bir durumdur ve yukar ynde balayan bu volatilitenin (dalgalanmann) devam edecei belirtilir. Dolaysyla fiyatlar orta band geip st banda dediinde ortaya kacak dalgalanma, getirisi pozitif olacak bir dalgalanmadr. Bu nedenle de alm nerilir.

350

6. Dier taraftan eer fiyatlar alt banda deerse veya alt bandn altnda bir kapan olursa, trendin aa doru dndne ve ksa sreli de olsa bir d trendi baladna iarettir. Bu nedenle sat yaplmas gerekir. Bu tr bir durumda da dalgalanmada art vardr fakat 5. maddedeki durumun aksine bu dalgalanmann artmas zarar getirecektir. Yani zarar etme riski ykselmitir. 7. Son olarak unu belirtmek istiyorum; Bollinger bantlarnn genilemesi riskin arttn gsterir. Fakat bant genilerken fiyatlar st banda doru hareket ediyorsa bu artan risk yksek getiri salayabilir, eer alt banda doru hareket ediyorsa, artan risk ciddi zararlar dourabilir.

c.

Bollinger Bantlar rnekleri

Resim IV.6.2-3de Bollinger bantlarna ilikin bir rnek verilmitir. Grafik zerinde gerekli aklamalar yaplmtr. nemli olan noktalardan bir tanesi bantlarn daraldktan belli bir sre sonra ani fiyat deiimlerinin gereklemi olmasdr. Dier bir nokta ise, fiyatlarn st veya alt banda dedikten ksa bir sre sonra dier banda hareket ediyor olmasdr. A noktasndan itibaren fiyatlarn st bandn zerinde hareket ediyor olmas trendin devamlln teyit ederken, A noktasndan sonra ulalan tepe noktasnda bandn daralmaya balamasyla ve fiyatlarn orta band aa krmasyla birlikte trend deimitir. C noktasnda ise bant iyice daralm ve ardndan 3,5 ay sren aa trend yukar doru dnmtr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

351

Resim IV.6.2-3: Bollinger Bantlar

d.

Bollinger Bantlar Sorgulanyor

Az nce yorumlar verilirken, eer fiyatlar st bandn zerinde kapatmsa alm karar verilmesinin uygun olacan dolaysyla yukar doru bir fiyat hareketinin balad sinyalinin gelmi olacan belirtmitik. Ayrca, eer fiyatlar alt bandn altnda kapatmsa trend dnnn ve aa trendin baladna dair bir sinyal olabileceini vurgulamtk. imdi birlikte Arelik iin bu testi yapalm. Yani Fiyatlar Bollinger st bandnn zerine kt anda alm yaptmz ve fiyatlar orta bandn altnda kapatt zaman da sat yaptmz varsayalm. Acaba bu durumda Arelik hissesinde ne kadar srede ne kadar kar ederdik? Aadaki grafikte bu tr durum iin al ve sat kararlar gsterilmitir. Grafikte grnen o ki, ilk alm yaplan yere gre ikici alm yaptmz yerde kar ok daha yksek olmutur.

352

ARCLK E (0.47730, 0.42991, 0.42991, -0.03963)

SAT

0.85 0.80 0.75 0.70 0.65 0.60 0.55 0.50 0.45 0.40 0.35

AL AL SAT O
3711 (35)

Y
3073 (36)

Y
3711 (35)

O
3073 (36)

0.30 0.25 0.20 50000

x1000 00

16 31 6 13 September

20

27

4 11 October

18

25

1 8 15 November

22

29 6 13 December

20

27 2000

11

17

24

31 Feb

Grafikte ikinci AL yaptmz yerden itibaren SAT sinyali gelene kadar nemli bir kar olutuu grlmektedir. Fakat acaba Arelik hissesinde hep bu kurala gre alm satm yapsaydk, grafiktejki sonucu elde edebilecek miydik? Bu testi yapmak iin Metastok programnda System Tester fonksiyonuna girerek, aadaki formlleri system tester'a yazmanz gerekiyor. ENTER LONG: when(cross(c, BBandTop(c,21,e,2))) CLOSE LONG: when(cross(mov(c,21,e),c)) ENTER SHORT: Bir ey yazmaynz CLOSE SHORT: Bir ey yazmaynz Bu formller ile birlikte Arelik hissesi iin bu sistemi son 3000 gne ait verilerle test ettiinizde aadaki sonular ortaya kyor.
Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi $1886.19 189% 16% $2070.55 207% 17%

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

353

Yani 1000 dolarmz olsayd bu sre iinde 1886 dolar kazanm olacaktk. Testleri dolar deerleri zerinden yaptmz iin getiriler de dolar bazndadr ve sanki 1000 dolarmza yllk yzde 16 getiri salam gibi bir durum ortaya kacakt.
LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar 51 -22.10% 1.84

Karl lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka defa kar edildi?

22 22 0 0 $229.44 $1211.36 $2.13 4

Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi?

29 29 0 $-124.62 $-313.43 $-3.30 6

Toplam 51 tane al-sat yaplm. Bunlarn 22'sinde kar, 29'unda zarar edilmi. Grld zere bu tip bir strateji izlemek pek de karl grnmyor. Yani grafik zerinde iyi kar salam grnen bu sistem orta ve uzun vadede ciddi bir kar da salamyor. Dier taraftan eer senedi alp tutsaydk ve hi hareket etmeseydik zaten 2070 dolar kar edecektik. Dolaysyla bu al-sat taktii ciddi bir getiri salam deil.

354

imdi bir baka sorgulama yapalm. Yine fiyatlar Bollinger st bandn yukar kestii anda alm yapalm, ama bu sefer, orta band aa kesmesini beklemeyelim. Eer biz aldktan sonra kar etmeye balarsak, elde ettiimiz kardan yzde 5 altna d olduunda sat yapalm. Bunun olacaktr. iin yazmamz geren sistem test formlleri yle

ENTER LONG: when(cross(c, BBandTop(c,21,e,2))) CLOSE LONG: Bir ey yazmaynz ENTER SHORT: Bir ey yazmaynz CLOSE SHORT: Bir ey yazmaynz Daha sonra "STOPS" blmne girerek "trailing" blmnde "long" poizsyonu tklaynz ve "percent" blmn seiniz. Yzde kutusunun iine de "5" yaznz. Bunun anlam, eer biz alm yaptktan sonra kar etmeye balarsak kardan yzde 5 zarar ettiimizde satmak istediimizi gstermektedir. Aadaki resimde Stops penceresinde nereleri iaretleyeceiniz verilmitir.

Bu sistem testini altrdmzda Arelik hissesi iin aadaki sonular elde ettik.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

355

Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi?

$2703.94 270% 22% $1921.48 192% 16% 38 36.54% 0.12 36 36 0 $125.20 $514.94 $2.33 27 2 2 0 $-1032.22 $-2045.47 $-18.97 1

Sonu olarak bu strateji ilkine gre 900 dolar civarnda daha yksek getiri salamtr. Dier istatistikleri siz de inceleyebilirsiniz.

e.

Bollinger st bandn yukar kesen hisseleri bulmak:

Bollinger st bandn yukar kesen hisseleri buldurmak istiyorsanz, Metastokun "Explorer" zelliini kullanmanz gerekiyor. Bunun iin kitabnzn "explorer" blmn inceleyebilirsiniz. Ben burada sadece forml ve yaptm bir rnein sonucunu vereceim. Explorer'da Column A: close

356

Column B: volume FILTER: When(Cross(C, BBandTop(C,21,E,2))) Bunlar yazdktan sonra explorer' altrnz. Bir liste halinde Bollinger bandn yukar kran hisseler karnza gelecektir. Ben 11 Kasm 2003 iin bu testi yaptrdmda o gn aadaki hisseler Bolinger st bandnn zerinde kapan yapmlard.

Eer Bollinger alt bandnn altnda kapan yapm senetleri buldurmak istiyorsanz, bu durumda formller u ekilde olacaktr. Column A: close Column B: volume FILTER: When(Cross(BBandTop(C,21,E,2), C)) Aadaki resimde 11 Kasm 2003 gn Bollinger band alt snr altnda kapan yapan hisseler yer almaktadr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

357

lk kolonda (Column A) kapan fiyatlar, ikinci kolonda (Column B) ilem hacmi yer almaktadr.

IV.6.3. Zarflar (Envelopes)

Daha nce Bollinger bantlarn grmtk. Zarflar da yaps itibariyle Bollinger bantlarna benzemektedirler. Fiyatlarn st ve alt blgesine iki ayr eri izilir ve bu erilerin aras senedin hareket etmesi gereken al ve st limitlerdir. Fiyatlarn bu limitler arasnda hareket edecei dnlr. Zarf erilerinin hesaplanabilmesi iin ncelikle fiyatlarn belli bir dnem says baz alnarak hareketli ortalamasnn izilmesi gerekir. Genellikle uygulamada ncelikle senedin ssel hareketli ortalamas izilmektedir. Bu ssel hareketli ortalama izildikten sonra hesaplanan hareketli ortalamann belli bir yzdesi hareketli ortalamaya eklenilerek ve karlarak iki ayr eri elde edilir ki bunlar zarf erileridir. Peki hesaplanlan hareketli ortalamann yzde ka hareketli ortalamaya eklenilip karlacaktr? Bu soruya kesin bir cevabmz yoktur. Fakat genellikle ok yksek dalgalanma gsteren senetlerde %9 ile %12 arasnda yzdeler alnrken, daha az dalgalanan

358

senetlerde bu oran %6 ile %9 arasnda alnabilir. Zaten izdirmi olduunuz zarf erilerine fazla veya az yzde verip vermediiniz kendisini gsterecektir.

a.

Yorumlanmas
Daha nce de sylediimiz gibi zarf erileri dalgalanma alt ve st snrlarn gstermektedir. fiyatlarn

Fiyatlar st snra arptnda veya st snr getiinde gereinden fazla bir fiyat art olmutur. Yani senet normal hareketinin dnda bir hareket yapmtr. Bu yzden aa doru dnme olasl ok yksektir ve SAT karar verilmelidir. Yukardakinin aksine eer fiyatlar alt banda arparsa veya bu bandn altna derse olmas gereke normal dalgalanmadan daha fazla bir d olmutur ve AL karar verilmelidir. Eer fiyatlar bandn tam zerinde ve bantla birlikte hareket ediyorsa bu hareketin bir sre daha srecei dnlr. zellikle tavan veya taban yapan senetler bu hareketini bant zerinde bir sre daha srdrebilir, fakat ksa bir sre sonra yn deitirecei dnlmelidir. Tecrbelerime dayanan nemli bir dier nokta ise; eer fiyatlar ilk tavann yapmsa yani tavandan kapatmsa ve st bandn zerindeyse dahi ilk de gei gnn beklemeden SAT karar verilmemelidir. Daha nce Bollinger bantlar iin yaptmz yorumlar genellikle zarflar iin de geerlidir.

b.

rnek Olay

Aadaki grafikte 25 gnlk hareketli ortalamann %12 alt ve st seviyeleri olarak izilen zarf erilerini grmektesiniz. Yapm olduumuz yorumlara uygun olarak, fiyatlarn st veya alt banda ulatnda geri dn yaparak ykseldiini grmekteyiz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

359

zellikle senetteki fiyat hareketlerinin son zamanlarna dikkat ederseniz, st banda arpan fiyatlar dmekte ve ortada izilen hareketli ortalamaya kadar gelerek orada destekle karlamaktadr. Hareketli ortalamann aa doru krlmas ise fiyatlarn alt banda kadar gidebileceini gsterir. Eer 11 Aralk 1995 tarih civarn dikkatli incelerseniz burada fiyatlar hareketli ortalamay aa doru krmaya alm ve sonunda krarak dier banda kadar gitmitir. Bir nemli noktann da belirtilmesi gerekir. Fiyatlar hareketli ortalamay krsalar dahi geri dnme imkanlar vardr. Eer bu krmalar aa doru olurken ilem hacmi de nemli oranda dyorsa, fiyatlarn tekrar hareketli ortalamann stne kacan syleyebiliriz. Buna rnek olarak aadaki grafikte 12 ubat 1996 tarihlerindeki fiyat hareketlerini inceleyiniz. Resim IV.6.3-1: Zarf Erileri (25 gnlk)

360

IV.7. ELLOT DALGA TEORS

a. Nedir?
Bu teorinin temel dayana Dow Teorisi ve doada kendini tekrarlayan olaylardr. Ralph Elliotun sylediine gre borsadaki fiyat hareketleri dikkatli bir ekilde izlenerek ve oluan fiyat dalgalanmalar kullanlarak ilerideki fiyatlar tahmin edilebilir. Fiyatlarn yapaca dalgalar Fibonacci saylar temel alnarak hesaplanmlardr. Fibonacci saylar konusunda daha geni bilgi iin ilgili blm inceleyiniz. Temel olarak fiyat dalgalanmalar 5 dalga ykseli ve dalga d eklinde ya da 5 dalga d, 3 dalga ykseli eklinde ortaya kar. Bu teoriye gre, eer analist bu dalgalarn ritmini doru yakalarsa nemli tahminler yapabilir. Peki nedir Elliot Dalgalar? Aadaki ekil en basit durumuyla bunu aklamaktadr. Resim IV.6.3-1 Elliot Dalgalar Ykseli Durumu (Elliot Waves) 1

Bu ekilde 5 dalga ykseli ve 3 dalga d durumu izilmitir. 1den 5e kadar olan dalgalar ykseli durumunu, 5den sonraki A, B ve C dalgalar ise d durumlarn gstermektedir. 5 ve 3 saylar da

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

361

yine Fibonnaci saylar arasnda yer almaktadr ve 3 + 5 = 8 says da yine Fibonnaci saylar arasndadr. Aadaki ekilde ise 5 dalga d ve 3 dalga ykseli durumu izilmitir. Resim IV.6.3-2 : Elliot Dalgalar D Durumu (Elliot Waves) 2

Burada dalgalarn boyutlar belli bir hesaplama yaplarak deil, gz karar izilmitir. u anki amacmz Elliott dalgalarnn ne olduunu anlamaktr. Fakat bundan nce hemen unu belirtmekte yarar vardr. Dalgalar orta veya uzun vadede (Trk piyasas iin 3 aydan 1 yla kadar bir sre) olumusa, her bir ykseli dalgas ve arkasndan gelen d (dzeltme) dalgas 5 ykseli 3 d grnmnde olabilir. imdi ilk ekilde verilen ikinci dalgadan drdnc dalgaya gidii de uzun vadeli bir dalga olarak varsayp kendi iinde 5 ykseli 3 d dalgas eklinde gsterelim.

362

Resim IV.6.3-3 Elliot Dalgalar, Dalga inde Dalga 3

Ayn ekilde uzun vadeli 5 dalga d 3 dalga ykseli ierisinde de ksa vadeli 5 d 3 ykseli yaanarak iki uzun vadeli dalga oluabilir.

b.

Dalgalarn Davran Biimleri

Dalgalarn davran biimlerine gemeden nce belirtilmesi gereken en nemli noktalardan birisi udur. Elliot hibir zaman 5 dalgal bir hareketi bir baka 5 dalgal hareketin izlemeyeceini sylemitir. Yani 5 dalga ykselii hibir zaman 5 dalgal bir d izlemez. Dier adan baklrsa 5 dalgal bir d hibir zaman 5 dalgal bir ykseli izlemez. Elliot dalgalarnda Birinci, nc ve Beinci dalgalar etki dalgalar, kinci ve Drdnc dalgalar ise dzeltme dalgalar olarak ortaya kar. Eer fiyatlar ok uzun vadeli bir tabana ulamsa, ilk dalga srekli bir ykseli dalgas olarak ortaya kar. Bunun yannda dier durumlarda tepki almlarnn balamasyla ilk dalga ekilleniyor olabilir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

363

Birinci dalgann olumasndan sonra genellikle kar satlarnn balamasyla ikinci dzeltme dalgas oluur. Oluan dalgalarn Elliot Dalga Teorisi ile uyumlu olup olmadn anlamak iin ikinci dalgada fiyatlarn nereye kadar dtne bakmak gerekir. kinci dalgann dip noktas kesinlikle birinci dalgann balad noktadan aa dmemelidir. rnein birinci ykseli dalgas 1000 Tl seviyesinden balamsa, ikinci dzeltme dalgas 1000TL altna dmemelidir. Eer derse Elliottun teorisine uygun deildir ve dikkatli olunmaldr. kinci dalgadaki dzeltmeden sonra fiyatlar ykselmeye baladnda ilem miktar da artmaya balyorsa ve fiyatlar birinci dalgada gelinen seviyenin de zerine kmsa nc dalgann yaplyor olduunu anlayabiliriz. Genellikle nc ykseli dalgas en gl dalgadr. nc dalgada fiyatlar nemli lde ykselmitir. Fiyatlarn dmeye balamas ve iki- gn arka arkaya dn devam etmesi durumunda dzletme dalgasnn baladn anlarz. Fakat dikkat edilecek nokta; fiyatlarn dmesiyle birlikte ilem hacminin de dyor olmasdr. Peki Beinci dalga gelecek midir, gelmeyecek midir? Bunun iin ise drdnc d dalgasnn dip noktasnn Birinci dalgada ulalan tepe noktasnn altna inmemesi gerektiidir. Beinci dalga genellikle az dinamiktir ve fiyatlar ykselse de kararszlklarn olumaya balad grlr. lem hacmi ile fiyatlarn hareketi ters ynlerde olumaya balar. rnein fiyatlar derken ilem hacmi ykselir. Beinci dalgann bitiminden itibaren oluacak dalgal d ise ilem hacminin ykselmesiyle birlikte geliir ve A harfi ile gsterilen ilk dzeltme hareketi olur. A dalgasnn sonunda ilem hacmi zayflar ve fiyatlar son bir defa daha ykselmeye abalarken B dalgas oluur. B dalgas zarardan kar etmek iin iyi bir frsattr. Bu frsat karldnda ise nemli bir d yaratacak C dalgas gelir. Elliott dalgalaryla ilgili olarak daha geni bilgi iin Ahmet Mergenin Kurtlarla Tango isimli kitabna bavurulabilir. Bu kaynak konuyu detayl ve baarl bir ekilde incelemekte ve dalgalarn nerelere kadar gidebilecei konusundaki hesaplamalar da

364

vermektedir. ok daha geni bilgi iin Frost ve Pretcherin yazm olduu Elliott Wave Principle isimli kitaba bavurulabilir. Bir dier nemli konu da Elliott dalgalarnn doru saylmasdr. Bu konuda yardmc bir gsterge olan zig-zag gstergesini kullanabilirsiniz. Resim IV.6.3-4

Resimde 5 dalga ykseli ve 3 dalga d durumunu grmektesiniz. nc dalgadan Drdnc dalgaya olan hareket 3 dalga d eklinde bir ara dalga yapm ve ayn ekilde Birinci dalgadan kinci dzeltme noktasna gidilirken 3 dalgal bir d hareketi olmutur. Drdnc dalgadan Beinci dalgaya olan hareket ise 5 dalgal ykseli eklinde gereklemitir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

365

Resim IV.6.3-5

Yukardaki grafikte grld zere Hisse 5 dalgal bir hareketle ilk dalga k yapm ve bunu tek hareketli bir dzeltme dalgas izlemi ve kinci noktaya ulalmtr.Bundan sonra ise Elliott dalga prensibine uygun olarak nc k, Drdnc dzeltme ve Beinci k dalgas izlemitir. Beinci dalgadan sonra ise dalgal bir d hareketi yaanmtr. Daha sonra balayan yine 5 dalgal bir k grmekteyiz. Bundan sonra B ve C dalgasnn gelmesi beklenebilir.

366

IV.8. BU GSTERGELERE DKKAT

Bu blmde en ok kullanlan ve zerinde ciddi analiz yaplm ve sorgulama testi sonularn verebileceimiz gstergeler yer almaktadr. ok nem verdiiniz bir gstergeyi bu blmde bulamayabilirsiniz. Burada benim dikkatinizi ekmek istediim gstergeler yer almaktadr. Dolaysyla kiiden kiiye bunlar deiebilir.

IV.8.1. Greceli G Endeksi (Relative Strength Index, RSI)

Greceli g endeksi (RSI) senedin kendi i gcn len bir gstergedir. Borsada analiz yapanlar tarafndan ok bavurulan bir yntemdir denilebilir. RSI erisi 0 ile 100 saylar arasnda deer alr. Bu gsterge hesaplanrken yukar fiyat hareketi ortalamas ve aa doru fiyat hareketi ortalamas dikkate alnarak fiyatlarn hangi ynde arlkl olarak gitmeye alt bulunur. RSI forml aadaki gibidir.

100 RSI = 100 OYH 1 + OAH

Burada OYH : Ortalama yukar Harekettir. Ortalama yukar hareket hesaplanrken ncelikle belirli bir gn says seilir. Diyelim ki 9 gnlk RSI hesaplamak istiyorsunuz. Bu durumda son 9 gn iinde senedin art yapt gnlerdeki kapan fiyatlarnn ortalamas bulunur. Eer son 9 gn iinde senet 4 gn ykseli kaydetmise bu 4 gnn kapan fiyatlar toplanarak 4e blnr ve OYH bulunur. te yandan OAH : Ortalama aa harekettir. Aynen yukarda akladmz gibi, belirlenen gn says iinde senedin hangi gnlerde d kaydettii bulunur ve bu gnlerdeki kapan fiyatlarnn ortalamas alnarak OAH bulunur. OYH ve OAH bulunduktan sonra forml uygulanarak RSIa ulalr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

367

a.

RSI'nn Yorumlanmas

Genellikle 9, 14 ve 25 gnlk RSI hesaplamalar ok yaygndr. Fakat en baarl RSI her bir senet iin farkl gn says denenerek bulunabilir. Fakat ben kiisel olarak genellikle 14 gnlk RSI kullanmaktaym. RSI genellikle 70 izgisi zerinde tepe ve 30 izgisinin de altnda dip yapar. Trendler blmnde trendlerin nasl izilecei ve nasl yorumlanaca verilmiti. Ayn trend kurallar RSI iin de uygulanabilir. Trendler RSIa uygulandnda destek ve diren blgeleri daha net grlebilir. RSIn bir trendi krmas durumunda fiyatlar trendi krmasa bile dikkatli olunmaldr. zellikle aykrlklar RSI analizinde nemli bir yer tutar. Diyelim ki fiyatlar bir tepe yapt ve RSI da tepe yapt eer fiyatlar daha yksek seviyede yeni bir tepe yaparken RSI yeni bir tepe yapmyorsa ve bir nceki tepenin altnda kalyorsa bu bir aykrlktr ve fiyatlar tekrar aa dnebilir. Bu tr durumlarda RSIn bir baka zellii de formasyonlar blmnde anlatlan gen, onuz ba omuz gibi formasyonlarn RSIda da olumas halidir. Bu tip formasyonlar RSI grafiinde daha net grlebilir. RSIn 30 izgisinin altna dp de tekrar ykselmeye balamas durumunda AL karar, 70 izgisinin zerine kp bir tepe yaptktan sonra tekrar aa dnmesi durumunda SAT karar verilir. Ka gnlk RSI kullanlmaldr sorusuna net bir cevap yoktur. Al sat sklnza gre bu vadeyi belirleyebilirsiniz. Sadece RSI'a gre trade (al-sat) yapmak istemeniz durumunda en baarl sonucu bulmak iin gerekli olan system tester forml aada verilecektir.

368

b.

RSI Sorgulanyor

Aadaki grafikte Anadolu Cama ait fiyat ve RSI(14) (14 gnlk RSI) grafiini grmektesiniz. 70 ve 30 referans izgisi baz alnarak verilmi olan AL-SAT karar noktalar grafik zerinde gsterilmitir. Bu noktalar inceleyip gstergenin baarl alp almadn kontrol ediniz. Resim IV.8.1-1
70 izgisi

C A B C' A' B'

50

30 izgisi

750 700 650 600 550 500 450 400

AL

SAT

350 300 250 200 20000 x100000

20

27

3 10 17 September

24

1 8 October

15

22

30

5 12 November

19

26

3 10 19 December

2 2002

14

Az nce yukarda "yorumlanmas" blmn okuyan bir okuyucunun, grafikte gsterilen hareketleri yaptn varsayalm. "AL" yazan noktada RSI gstergesi 30 izgisini yukar kesmitir. Bu nedenle alm karar kitaptaki yorumlama ile uygundur. Daha sonra RSI 80 izgisinin zerine km ve bu izgiyi aa krd nokta olan "SAT" noktasnda da yatrmc satmtr. Bu hareket de kitap bilgisi ile uyumludur. Yatrmc 260 TL'den alm yapp, 390 TL'den satmtr. Dolaysyla 1,5 ay gibi ksa bir srede yzde 50'den fazla kar etmitir. Ama yatrmcnn satt noktadan sonra fiyatlar A noktasnda 500 TL'ye ykselmitir. imdi bu sonu baar mdr? Baarszlk mdr? Bu soruya vereceiniz cevap ok nemlidir. Bu soruya vereceiniz cevap baarnn

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

369

tanmna bal olacaktr. 1,5 ayda yzde 50 getiri salamak baardr diyebilirsiniz veya RSI'a gre al-sat baarl olmutur diyebilirsiniz. Fakat fiyatlarn arkasndan baktnzda ok net grld gibi bu taktik veya strateji size erken sattrmtr. Bunu baarszlk olarak deerlendirebilirsiniz. Srekli olarak vurgulamaya altm bir nokta var. Hibir teknik analiz arac kitaplarda yazld gibi hareket etmez. Milyonlarca eit karakter sergileyebilir. nemli olan nokta; ise yatrmcnn hangi vadede, hangi risk seviyesinde yzde ka getiri salamak istediidir. Eer yatrmc alm yaparken bunlar belirlemise, yzde 15 getiri saladktan sonra satm olsa bile byk baardr. Ama yatrmc bunlara karar vermeden "RSI 30 izgisini yukar kesti" diye alm yapmsa ve 70 izgisini aa kesince sat yapmsa ve kar elde etmise ans yaver gitmitir. nk bu tr bir stratejinin ne getirip ne gtreceini nceden test etmedii iin ans yaver gitmitir. Yukarda Resim IV.8.1-1'deki incelemeyi devam ettirelim. Dikkatiniz dalmamas iin ayn grafii bu sayfaya da alyorum.
70 izgisi

C A B C' A' B'

50

30 izgisi

750 700 650 600 550 500 450 400

AL

SAT

350 300 250 200 20000 x100000

20

27

3 10 17 September

24

1 8 October

15

22

30

5 12 November

19

26

3 10 19 December

2 2002

14

Yatrmc 390 TL'den sat yaptktan sonra, yine "yorumlanmas" blmnde verilen aykrlklar durumuna uygun bir gelime olmadn gryoruz. A' ve B' noktalar arasnda fiyatlar artmaya devam etmitir. A ve B noktalarnda RSI gstergesi aa doru

370

hareket etmektedir. Kitaplarn yazdna gre hareket edecek olursak sat yapmamz gerekiyor. nk RSI aa giderken fiyatlar yukar gitmektedir ve bu bir aykrlktr. Fiyatlar gstergenin gsterdii yne dnecektir. nk kitaplarda byle yazmaktadr. Aslnda B noktasnda sat yapldnda fiyat 540 TL'dir ve sat sonrasnda fiyatlar 480 lira seviyelerine kadar gerilemi, RSI da 50 seviyelerine kadar gerilemitir. Fakat daha sonra fiyatlar 750 Tl seviyesine kadar kmtr. Halbuki RSI 30'un altna gelip yeniden yukar dnnce biz yine alm yapacaktk ve fiyatlar ondan sonra 750 liraya gidecekti. Ama bu hareket de kitabi olmad. A ve B noktalar arasnda acaba "aykrlk" yorumu alm mdr? Bu soruya hem evet hem de hayr cevab verebilirsiniz. nk siz sattktan sonra fiyatlar 540 TL'den 480 TL'ye gerileme yapmtr. Dolaysyla cevap evet eklindedir. Dier taraftan aykrlklara bakarak yapm olduunuz sat sizi byk bir kardan mahrum etmitir. nsan beyni dorusal dnr ve srekli olarak hep en net cevab ister. Belirsizlikte asla holanmaz. RSI'n yukardaki rneine bakarak genelleme yapabilir miyiz? Yoksa yukardaki rnek bir istisna mdr? "RSI'nn Yorumlanmas" blmnde verilen yorumlar aslnda genellemeyi gsteriyor olabilir mi? Ne olursa olsun, hangi kitap ne yazarsa yazsn, sizler belirli strateji oluturmak istiyorsanz, ilgili stratejinin size ne getirip ne gtrdne bakmal, testlerini yapmal, ka ilemde ka defa kar/zarar edeceinizi grmelisiniz. Eer gemi en az 1000 dnemlik (gnlk) veri kullanrsanz en azndan gelecee dnk olarak neyle kar karya kalabileceinizi bilirsiniz.

c.

RSI(14) Sorgulanyor

Az nceki rnek sonrasnda imdi isterseniz Anadolu cam iin eer son 3000 gn iinde eer RSI(14) 30'u yukar kesince alm, 70'i aa kesince satm yapsaydk, aada yar-logaritmik grafikte verilen noktalarda al-sat yaplacakt.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

371

Resim IV.8.1-2
Relative Strength Index (66.1987) 50

3000 2000

34 (2) 36 (3) (4) 40

Y Y48 Y Y40 O(5) O OO (4) (5) 34 (2) 36 (3) 48

29 (6) 29 (6)

Y O

16 (7) 16 (7)

O Y

O Y 4 (8) 4 (8) O
6 (9)

Y O3 (10) Y
6 (9) 3 (10)

1000

1991

407 (1) 407 (1) 1993

OY

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Anadolu cam iin verilen bu grafikteki al-sat'lar sonucunda ortaya kan getiri ve dier istatistikler tablosu aadaki ekildedir. Bu testi yapabilmek formlasyonu kullandk. iin system tester'da aadaki

ENTER LONG: cross(rsi(14),30) CLOSE LONG: cross(70,rsi(14)) Dier forml blgelerine herhangi bir ey yazmaynz. Bu formller ile TL fiyatlar kullanlarak analiz edildii iin bu stratejinin son 10 ylda yllk bazda sadece yzde 26 getiri salayacan gryorsunuz. Zaten alp tutsanz 10 ylda Tl bazndaki getiri yzde 143 binin zerinde olacaktr. Dolaysyla kitaplarda yazd gibi bu stratejiyi kullanrsanz doru drst bir kazan salamak bir yana ok ciddi zararnz olacaktr.
Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi $3123.82 312% 26% $1437780.12 143778% 11876%

372

LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar 10 34.90% 0.97

Karl lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi?

8 8 0 $418.54 $1253.37 $92.36 7

Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi?

2 2 0 $-432.33 $-440.45 $-424.21 2

u ana kadar sadece bir tane kat iin bu testi yaptk. Dolar baznda bu strateji daha birok katta denendi. Fakat salkl ve baarl bir sonu ortaya kmad. Aadaki resimde buna ilikin baz sonular (Metastok 8.0) verilmektedir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

373

Resim IV.8.1-3

d.

RSI iin en uygun gn says nedir?

RSI(14)'n 30 ve 70 izgisini kestii alm ve satm noktalarna gre performans ok kt kt. Acaba 14 gn yerine farkl periyot kullansak farkl sonular elde edebilir miyiz? Bunun formllerinin yazlmas ve test edilmesi de aadaki ekilde olmaktadr. ENTER LONG: cross(rsi(OPT1),30) CLOSE LONG: cross(70,rsi(OPT1)) Bu formlleri yazdktan sonra system test penceresi zerindeki Optimize tuunu tklaynz. Karnza aadaki pencere gelecektir.

374

Resim IV.8.1-4

Bu pencere zerinde new tuunu tklayarak aadaki pencerenin gelmesini salaynz. Bu pencerede grlen deerleri giriniz. Yani bilgisayar ksa vadeli hareketli ortalama iin nce 3 deerini alacak, ikier ikier (step) artrarak 45 deerine kadar kacaktr. Bu kutulara siz istediiniz deerleri verebilirsiniz. Resim IV.8.1-5

Daha sonra system tester' altrnz. Ben Ereli iin eldeksi son 3000 gnlk verileri kullanarak yapm olduum testte aadaki sonular elde ettim.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

375

Resim IV.8.1-6

Bu resimde de grld zere en yksek getiriyi 31 gnlk RSI salamtr. Fakat unutmaynz ki bu sonular Ereli hissesine aittir. Baka katlarda farkl sonular verebilir. Resim zerinde kaln ok ile gsterilen ksmda ka gn kullanld grlmektedir. Net kar kolonunda da ne kadar kar edildii verilmektedir. Dolar deerleri baz alnd iin, tablodaki getiriler gerekten de dolar getirileri vermektedir. Burada ayn zamanda binde 2 komisyon dendii de varsaylmtr. Kar/Zar kolonunda toplam ilem saysndan kanda kar kanda zarar olduu verilmektedir. rnein bu sol bataki kolonda 4. testte toplam 28 al-sat yaplm, bunun 17'si karl ilem, 11'i ise zararl ilem olmutur. Bundan sonra bir teknik analiz kitabnda "u gn says kullanlmaldr" eklinde bir cmle okursanz, bunu test etmeden ve sonularn kat baznda gremeden yapacanz ilemlere baz olarak kullanmamalsnz. Baknz Ereli hissesi iin 31 gn rakam en yksek kar verdi. Baka senetler iin de farkl gn saylar bulunabilir. Kald ki, sadece RSI ile snrl deilsiniz. Dier tm gstergelerden de seim yapmak zorunda kalabileceksiniz.

376

e.

RSI(14) Nasl Kullanlmal?

Tecrbelerim ve yaptm testler gsterdi ki, RSI(14) 30 izgisini yukar kesince almak yerine, dip seviyelerde aykrlk olumasn beklemek ve daha sonra alm yapmak daha karl olmaktadr. Aadaki rnee baknz. RSI 30'un altna geriledikten sonra ilk yukar knda eer alm olsaydk, fiyatlar biz aldktan sonra uzun bir sre daha decekti. Halbuki fiyatlar dibe doru giderken RSI ykselmeye balayarak bir aykrlk oluturmutur. Resim IV.8.1-7
80 70 60 50 40 30 20 80 70 60 50 40

30

20000 x100000 14 ber 21 28 5 12 December 19 26 2 9 1995 16 23 30 6 13 February 20 27 6 13 March 20 27 3 10 April 17 24 1 15 May

RSI(14) aa doru olan trendini, yukar krd yerde (ikinci dikey kesikli izgi) alm yaplm olsa ykseliin balad yer yakalanm olacaktr. Tabi ki srekli sylediim gibi, yukardaki gibi bir tane rnek sizleri asla ikna etmemelidir. Kendi strateji testlerinizi kendiniz yapmalsnz.

f.

Art Sinyali Veren Aykrlklar Bulan Forml

Yukardaki trden hisse senetlerini hepimiz bulmak isteriz. Aada gelitirdiim forml, RSI iin, dip seviyelerde oluan aykrlklar bulmaya almaktadr. Burada kesin olarak btn

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

377

aykrlklar yakalayacan syleyemem. Sizler daha iyi formller gelitirebilirsiniz, ama bu forml bana faydal sonular vermitir. Bugn hangi hisselerde aykrlk olutuunu bulmak istiyorsak Metastok programnn "Explorer" zelliini kullanmamz gerekiyor. Explorer' altrdktan sonra aadaki formlleri ilgili column ve FILTER blmne harfi harfine yaznz. Aksi halde Explorer hata verecektir. COLUMN A If ( ( Ref ( LLV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <33 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <40 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >35 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<0 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( LLV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <33 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <45 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >35 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<-5 ) ,1,0 ) Bu arada ilk nce RSInn son 30 gn iinde en azndan gn nceye kadar 33n altna dp dmediine baklmaktadr. Eer dmse, ikinci ve nc bir art verilerek, RSIn son be gnlk basit hareketli ortalamasnn 45den kk ama 35den byk olmas art aranmaktadr. En son art olarak ise, RSIn 33 aa kestii sradaki kapan fiyat ile fiyatlarn son be gnlk basit hareketli ortalamas karlatrlarak, fiyatlarn o gnk kapantan daha

378

yukarda olmamas istenmitir. Bu tr hisseler bulunduunda Column A blmne 1 yazacak, aksi halde 0 yazacaktr. Yani 1 deerini alan hissede aykrlk olduunu anlayacaz ve "AL" sinyali retmi olacak. Formle + if eklinde balayan ikinci blmde ise her ey ayndr, fakat bu formlde tek deiiklik RSIn 33 aa kestii sradaki kapan fiyat ile fiyatlarn son be gnlk basit hareketli ortalamasnn karlatrmas srasnda fiyatlarn daha dk seviyede olmas istenmitir. Bu yzden bu formlde 0 yerine -5 deeri baz alnmtr. Eer bu formlde belirtilen art da gereklemise, ilk if ile balayan komut satr da 1 deeri alan hisse, bu sefer 2 deerini alarak daha gl AL sinyali oluturacaktr. FLTER When(colA>0) Bu aamadan sonra dier kolonlara bir ey yazmanza gerek yok. Yani sadece Column A ve FILTER blmne forml yazyorsunuz. Bu explorer altrdnzda, karnza gelecek senetler listesinde ColumnAda 1 ve 2 deerleri yer alacaktr. 2 Deeri alan hisseler daha gl Al sinyali veren hisselerdir. 5 ubat 2003 tarihi iin bu Explorer altrlm ve aadaki sonular elde edilmitir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

379

Resim IV.8.1-8

lgili tarihte bu listede verilen senetleri inceleyerek grafiksel olarak ne kadar uyumlu olup olmadna bakabilirsiniz. Ben aada TATKS(Tat Konserve) hissesi iin grafii verdim. Kesikli dikey izgi 5 ubat 2003 tarihini gstermektedir.

380

Resim IV.8.1-9
80 70 60 50 40 30 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 20000 x100000 4 21 28 11 18 25 November 2 16 23 December 30 13 20 2003 27 3 17 24 3 10 17 February March 24 31 7 April 14 21 28 5 May 12 20 26 2 9 June

Ereli hissesi iin eer yukardaki forml ile tanmladmz aykrlk durumu olutuunda alm yapp sonra da yzde 25 kar edince satm olsak acaba dolar baznda ne kadar getiri salardk sorusunu sorsaydk, cevabmz ne olurdu? Bunu system tester'de nasl yazarz? ENTER LONG: WHEN ( If ( ( Ref ( LLV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <33 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <40 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >35 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<0 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( LLV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <33 AND

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

381

Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <45 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >35 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 40,RSI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<-5 ) ,1,0 ) ) = 1 CLOSE LONG: Bir ey yazmaynz. "STOPS" blmn tklayarak "Profit Target" blmnde ilgili bolua yzde 25 yaznz. Long kutusunu seiniz. Daha sonra da system tester' altrnz. Ben tm bunlar yaptm ve Ereli iin aadaki sonular elde ettim.
Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi $13052.20 1305% 108% $398.91 40% 3%

LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar

13 51.21% 0.34

Karl lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? 12 12 0 $1346.54 $3510.56 $251.96 12

Zararla sonulanan lemler

382

Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi?

1 1 0 $-3976.10 $-3976.10 $-3976.10 1

Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

GN 95 413 4 1142 GN 850 850 850 850

g.

D Sinyali Veren Aykrlklar Bulan Forml

Az nce art sinyali olarak alglanabilecek hareketleri bulan forml vermitik. imdi de fiyatlar belirli tepelere geldiinde henz de gemeden nce d sinyali veren aykrlklar bulan forml verelim. Burada Column A ve aada yazl olan dier kolonlara tklayarak aada belirtilen ekilde formlleri yaznz. Daha sonra securities blmn tklayarak hisse senetlerinizin bulunduu dizini tanmlaynz. Hangi gn iin explore yaptrmak istiyorsanz, options butonunu tklayarak tarihi belirlersiniz. Aksi halde en son tarihi Metastok program explore tarihi olarak alacaktr. COLUMN A If ( ( Ref ( HHV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) >75 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <65 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >50 AND

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

383

( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( RSI ( 14 ) ,70 ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( RSI ( 14 ) ,70 ) ,CLOSE ) *100>-5 ,1,0 ) + If ( ( Ref ( HHV ( RSI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) >75 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) <65 AND Mov ( RSI ( 14 ) ,5,S ) >50 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( RSI ( 14 ) ,70 ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( RSI ( 14 ) ,70 ) , CLOSE ) *100>0 ,1,0 )

) )

) )

Kolon A iin yazm olduunuz forml, fiyatlar ve RSI arasndaki aykrl bulan formldr. Bu arada ilk nce RSIn son 30 gn iinde, en azndan gn ncesine kadar 75in zerine kp kmadna baklmaktadr. Eer kmsa, ikinci ve nc bir art verilerek, RSIn son be gnlk basit hareketli ortalamasnn 65den kk ama 50den byk olmas art aranmaktadr. En son art olarak ise, RSIn 70i yukar kestii sradaki kapan fiyat ile fiyatlarn son be gnlk basit hareketli ortalamas karlatrlarak, fiyatlarn yzde 5den daha aada olmamas istenmitir. Bu tr hisseler bulunduunda Column A blmne 1 yazacak, aksi halde 0 yazacaktr. Yani 1 deerini alan hissede aykrlk olduunu anlayacaz. Formle + if eklinde balayan ikinci blmde ise her ey ayndr, fakat bu formlde tek deiiklik RSIn 70i yukar kestii sradaki kapan fiyat ile fiyatlarn son be gnlk basit hareketli ortalamasnn karlatrmas srasnda fiyatlarn daha yksek seviyede olmas istenmitir. Bu yzde bu formlde -5 yerine 0 deeri baz alnmtr. Eer bu formlde belirtilen art da gereklemise, ilk if ile balayan komut satr da 1 deeri alan hisse, bu sefer 2 deerini alarak daha gl sat sinyali oluturacaktr. FLTER When ( colA > 0 )

384

Bu aamadan sonra dier kolonlara bir ey yazmanza gerek yok. Yani sadece Column A ve FILTER blmne forml yazyorsunuz. Bu explorer altrdnzda, karnza gelecek senetler listesinde Column Ada 1 ve 2 deerleri yer alacaktr. 2 Deeri alan hisseler daha gl sat sinyali veren hisselerdir. Resim IV.8.1-10

rnein Kopenhag zirvesi ncesinde eer bu explorer altrsaydk, aykrlk oluan btn sentleri verecekti. 5 Aralk 2002 tarihi itibariyle, bu Explorer altrlarak aadaki sonular elde edildi. Aadaki resimde grdnz gibi, bu explorera gre 5 Aralkta MKB-100 endeksi de 2 puan alarak gl SAT sinyali retmi.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

385

Resim IV.8.1-11
Relative Strength Index (64.1578) 80 70 60 50 40 30 0.90 0.85 0.80 0.75 0.70 0.65 0.60 0.55

#IMKB 100 (0.72494, 0.71020, 0.72332, +0.00876)

4 Aralik 2003

49999
x10000000

30 7 14 October

21

28 4 11 18 November

25

2 16 December

23

30 6 2003

13

20

27

3 17 24 February

3 1 March

h.

RSI iin son sz

Yukarda RSI konusu ok ayrntl olarak irdelenmitir. Fakat hala RSI iin anlatacak ok ey vardr. Sadece bu gsterge iin 20 sayfaya yakn yaz yazmz. Fakat burada verilen tm formlasyonlar ve yorumlamalar dier gstergelere de kolaylkla uygulanabilir. Sizler herhangi bir gsterge ile alrken ok titiz olunuz. Bu gstergenin gemie dnk performans testlerini mutlaka yapnz ve RSI' sorgulaynz. Aksi halde daha sonra kaybettiklerinize bakp kendi kendinizi sorgulamak zorunda kalrsnz. unu unutmaynz ki; eer bir gn RSI gstergesi 30 izgisinin altna dmse, o hissede veya eer bu durum endeks iin olumusa o lkede kriz veya krize yakn eyler var demektir. RSI'n uzun bir dnem sonra 30'un altna gerilemesi, 2 aydan 6 aya kadar srebilecek zayf performansl bir dnemin baladnn sinyali olabilir. Tam tersi durumda, yani RSI'n 70'in zerine uzun zamandr ilk defa kyor olmas en nemli trend dnm sinyalidir. Dolaysyla ben yatrmclara, temel analiz yaparak, lkenin iinde bulunduu koullar da gz ard etmeden teknik analizi kullanmalarn neririm.

386

Geici iyilemeler veya geici olumlu hareketler ile kalc olanlar birbirinden iyi ayrt etmek gerekir. Eer RSI 70'in zerine km ve orada ykselmeye devam ediyorsa, kalc bir iyilemeden bahsetmek mmkn olabilir.

IV.8.2. Mal Kanal Endeksi (Commodity Channel Index, CCI)

Genellikle mal piyasalar iin Donald Lambert tarafndan gelitirilmi Mal Kanal Endeksi (CCI), hesaplanndaki zellikler nedeniyle rahatlkla hisse senedi piyasasna da uyarlanabilir. Diyelim ki son gnlerde, kat fiyat ortalamaya gre ok daha yksekte olutu. Bu neyi gsterir? Tabi ki, bunun altnda bir sebep aranmas gerekir. Eer son gnlerde irket hakknda kan iyi bir haber dolaysyla bu durum olumusa, dier artlar ayn kalmak artyla ksa zamanda bir d beklenmez. Fakat speklasyon yaplyorsa, CCI size bunu haber verecektir. CCI hesaplanrken hisse senedi fiyatnn kendi istatistiksel ortalamasndan aa veya yukar ne kadar sapt bulunur. CCI +100 ile -100 arasnda bir deer alr. +100n zerinde olmas demek, kadn fiyatnn anormal derecede ykselmi olmas, -100n altnda olmas ise anormal derecede dm olmas demektir. CCInin hesaplanmas ise biraz karktr. Buna ramen, gnlk veriler kullanlarak yaplabilecek bir hesaplamay aama aama giderek aklamaya alacam. Bu arada unu nemle belirtmek istiyorum ki; bilgisayar programlar iki ayr CCI hesaplamaktadr. Bunlardan CCI(equis), mal piyasalar iin hesaplanan tr, CCI(normal) ise hisse senetleri piyasasna gre dzenlenmi olandr. Dolaysyla borsada analiz yapanlarn CCI(Normal)i kullanmalar gerekmektedir. Aada normal olan CCIn hesaplanmasna ilikin aklama verilmitir. 4. Gn ii ortalama fiyat bulunuz. Yani gn ii en yksek, en dk ve kapan fiyatn toplayp 3e blnz. Bulduunuz bu fiyata tipik fiyat ad verilir. 5. Her gne ait tipik fiyat bulunuz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

387

6. Eer 15 gnlk CCIyi bulmak istiyorsanz, bulduunuz tipik fiyatlarn 15 gnlk basit hareketli ortalamasn (BHO) hesaplayn. 7. Bu 15 gnlk BHOy geriye doru gtrn. Yani bugne kadar olan BHOy bulduktan sonra, dne kadar olan BHOy, evvelki gne kadar olan BHOy ve daha nceki gnlere kadar olan BHOy hesaplayn. 8. 3.nc aamada bulduunuz bugne ait deeri, 15 gn nceye ait tipik fiyat deerinden karn. Dolaysyla 15 adet karma ilemi yapacaksnz. Yani 3.nc aamada bulduunuz dne ait deeri 16 gn nceki tipik fiyattan karacaksnz. 9. 5.nci aamada bulmu olduunuz deerlerin mutlak deerini aln ve bunlarn da yine 15 gnlk BHOsn aln ve kan deeri 0.015 ile arpn. 10. 3.nc aamada bulduunuz deeri 2.nc. aamada bulduunuz deerden karn. 11. 7.nci aamada bulduunuz deeri ise 6.nc aamada bulduunuz deere bln. CCI saysn hesaplam olacaksnz. Biliyorum, olduka karmak gzkyor, fakat halihazrda borsada Teknik analize ait programlar bunu hzl bir ekilde hesaplayabildii ve grafiini de izebildii iin fazla iine girmeye gerek yok. Bilmeniz gereken en nemli ey, bu gstergenin, halihazrda oluan fiyatlarn ortalamadan ne kadar saptn gstermesidir. Yorumlarmz da bunu temel alarak yaplacaktr.

a.

Yorumlanmas
Daha nce de sylediimiz gibi CCI +100 ile -100 arasnda deer alr. +100n zerine kmas ar alm olduunu, -100n altna dmesi ise ar satm olduunu gsterir. Elbetteki, borsa tecrbelerimizi kullanacak olursa, ar alma geilen katlarda hemen ksa bir sre sonra kar satlarnn geleceini biliyoruz. Bu yzden CCI +100n zerinde ise alm yaplmamas gerekir. Aksine tecrbeli yatrmclarn da bildii

388

gibi, kadn fiyat olduka dmken ve ar satm blgesinde iken alm yaplmaldr. Az nce yukarda verdiimiz yorumdan daha nemlisi ise CCI gstergesi ve fiyatlarn izdii seyir arasnda aykrlklar olumas nemli gelimelere iaret ederler. Aykrlk deyince ne anlyoruz? Bu konuda dier gstergeleri anlatrken de bahsettik. rnein CCI ykseli trendinde iken fiyatlarn aa trendde olmas aykrlktr. Bir sre sonra fiyatlarn da ykselie geeceini haber verir. Diyelim ki fiyatlar bir nce yapt tepeden daha yksek bir tepe yapm. CCI de fiyatlarn ilk tepe yapt yerde tepe yapm ve fiyatlar ikinci bir daha yksek tepeye giderken CCI kendisinin bir nceki tepesine ulaamyorsa bu durum fiyatlarn ksa bir sre sonra trend deitirip aa dneceine iarettir.

b.

rnek Olay

Aadaki resimde CCI (CCI) gstergesi st, fiyat grafii de alt grafikte gsterilmitir. izilen her iki grafikte de izilmi olan trend izgilerini dikkatle inceleyiniz. st ve alt grafiklerdeki solda izilen trend izgilerine bakldnda stteki ve alttaki izgilerin eimi yukar dorudur. Bu ise fiyatlardaki artn devam edeceini gstermektedir. Yani ykseli trendi devam edecektir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

389

Resim IV.8.2-1: Mal Kanal Endeksi (CCI, CCI)

Bunun yannda sa tarafta izilen trendlerde ise stteki ve alttaki trendlerin eimlerinin farkl olduunu gryoruz. CCInn trendi aay gsterirken, fiyat trendi yukary gstermektedir. Bu noktadan itibaren artk ykseli trendinin devam etmeyeceini ve ksa bir sre sonra fiyatlarn d trendine dneceini syleyebiliriz. nk, CCI ve fiyatlar ayr eyler sylemeye balamtr. Nitekim de ksa bir sre sonra fiyatlar uzun vadeli bir d seyrine girmilerdir.

c.

CCI Sorgulanyor

Dier gstergelerdeki sorgulama formllerine aina olduunuzu dnerek, burada ok ayrntl aklamalara girmiyorum. Ama maddeler halinde formlleri vereceim ve bu formllerin ne tr sonular verdiini sizlere aktaracam. Yukarda "yorumlanmas" blmnde verilen "+100'n zerine karsa sat, -100'n altna inerse al" mant her zaman almaz ve ciddi zararlarla sonulanabilir. Bir senet iin, CCI(14)'e gre ilem

390

yaptnzda ne tr sonularla karlaacanza dair system test forml aadaki ekildedir. ENTER LONG: cross(cci(14), -100) CLOSE LONG: cross(100,cci(14)) Dier forml blgelerine herhangi bir ey yazmaynz.

d.

En Uygun CCI Gn Says Nedir?

Eer, en karl sonucu veren CCI gn saysn bulmak istiyorsanz aadaki ekilde formlleri kurarak optimize saylarn belirlemelisiniz. ENTER LONG: cross(cci(OPT1), -100) CLOSE LONG: cross(100,cci(OPT1)) Bu formlleri yazdktan sonra system test penceresi zerindeki Optimize tuunu tklaynz. Karnza aadaki pencere gelecektir. Resim IV.8.2-2

Bu pencere zerinde new tuunu tklayarak aadaki pencerenin gelmesini salaynz. Bu pencerede grlen deerleri giriniz. Yani bilgisayar ksa vadeli hareketli ortalama iin nce 3

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

391

deerini alacak, ikier ikier (step) artrarak 45 deerine kadar kacaktr. Bu kutulara siz istediiniz deerleri verebilirsiniz. Resim IV.8.2-3

Ben bu testi Ereli iin yaptmda aadaki sonular aldm. lgintir. Ereli iin en uygun CCI gn says 31 olarak kt. Aadaki resmi dikkatlice inceleyiniz. Resim IV.8.2-4

e.

CCI Aykrlklarn veren forml

AL Sinyali veren Aykrlk Durumu

392

Explorer ile yzlerce hisse iinden CCI gstergesine gre AL sinyali veren aykrln olutuu katlar bulmak isterseniz aadaki formlleri kullanabilirsiniz. COLUMN A If ( ( Ref ( LLV ( CCI ( 21 ) ,30 ) ,-3 ) < -140 AND Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) < - 80 AND Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) > -120 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( -80,CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( -80, CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) *100<0 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( LLV ( CCI ( 21 ) ,30 ) ,-3 ) < -140 AND Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) < -80 AND Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) > -120 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( -80,CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( -80, CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) *100< 5 ) ,1,0 ) FLTER When(colA>0)

Sat Sinyali Veren Aykrlk Durumu COLUMN A If ( ( Ref ( HHV ( CCI ( 21 ) ,30 ) ,-3 ) < 150 AND

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

393

Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) < 120 AND Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) > 80 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 120, CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 120, CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) *100>5 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( HHV ( CCI ( 21 ) ,30 ) ,-3 ) < 150 AND Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) < 120 AND Mov ( CCI ( 21 ) ,5,S ) > 80 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 120, CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 120, CCI ( 21 ) ) ,CLOSE ) *100>0 ) ,1,0 ) FLTER When(colA>0) Aslnda yukarda verilen al ve sat sinyali veren CCI aykrlklarn tek bir Explorer iinde de yazabilirsiniz. Bu durumda Column A'ya al sinyali vereni yazmsanz, Column B'ye de sat sinyalini verenleri yaznz. FILTER blmne ise, When( COLA >0 OR COLB >0) eklinde yazdnzda bu Explorer hem al hem de sat sinyali verenleri bulacaktr. A kolonunda 1 ve 2 deerini alm hisseler Al sinyali verenler, B kolonunda 1 ve 2 deerini alm hisseler sat sinyali verenler olacaktr.

IV.8.3. Momentum Gstergesi (Momentum)

Momentum, belirlenmi olan bir sre iinde fiyatlarn % ka deitiini gsteren bir gstergedir. Bir baka deyile, ilgili senedin belirli bir sre iinde ne kadar kazandrdn veya kaybettirdiini endeks olarak belirten bir gstergedir. Fiyattaki yzde deime

394

gstergesi de (Price ROC) ayn ekildedir. Aralarndaki fark ise momentumun referans izgisi 100 iken fiyattaki yzde deime gstergesinin referans izgisi 0dr ve dikey eksende fiyattaki yzde deime gsterilir. Son gnk kapana formlle hesaplanmaktadr;
Momentum

ait

momentum

gstergesi
* 100

aadaki

Son Gunku Kapanis = x Gun Onceki Kapanis

Bu gsterge x gn ncesine gre senedin getirisinin ne olduunu verir.

a.

Yorumlanmas

Momentum ayr ekilde yorumlanabilir. Bunlar aada verilmitir. Bilgisayar programlarnda genel olarak default olarak (varsaylan) 12 gnlk momentum hesaplanr. Fakat siz dileinize gre bu gn saysn ayarlayabilirsiniz. 12 gnlk momentum hesaplandnda, 12 gn nceki fiyat seviyesi 100 olarak kabul edilir ve son gnk kapan fiyatnn 100n altna dtne veya 100n zerine ktna baklr. 100n altna dmse senedin getirisi negatif olmu, aksi halde senedin getirisi pozitif olmutur. Bu gsterge de bir trend izleme gstergesidir. En ok kullanlan yorumu ise u ekildedir; Momentum 100n altna dp belli bir dip yaptnda (ki, bu genellikle 50-60 seviyelerinde olur), ve bu dip seviyesinden sonra yukar dndnde AL karar verilmesi ngrlmektedir. Aksi durumda ise momentum belli bir tepe yaptnda ve tepeden sonra aa dndnde SAT karar verilmelidir. Bunun anlam nedir? Yani niin momentum belli bir tepe yapp da aa dndnde SAT karar veriyoruz? Bu sorunun cevab ise basittir. Momentum belli bir tepe yatnda fiyatlar hzl bir ekilde artm demektir ve momentumun aa doru dnmesi,

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

395

fiyatlardaki art hznn yavaladn ve senedi ykselten faktrlerinin etkilerinin artk zayfladn ve bir sre sonra ise fiyatlarn dmeye balayacan haber verir. Yukarda verdiimiz ilk yorumdan farkl olarak momentumun ok nemli bir fonksiyonu daha vardr. Eer momentum gstergesi, greceli olarak gemite yapt tepelere oranla ok yksek bir tepe yapmsa ve daha sonra aa dnmse dahi satmamaldr. nk, bu gibi durumlarda momentum gelecei haber veren bir gsterge olarak ortaya kar. Momentum aa dnse bile bu gibi durumlarda daha yksek bir fiyata doru gidileceini haber verebilir. (Verilen rnekleri inceleyiniz) Fiyatlar bir tepe yaptnda Momentum da bir tepe yapar ve daha sonra fiyatlar daha yksek bir seviyede tepe yapmaya yneldiinde eer momentumun yeni tepesi bir nceki tepenin altnda kalrsa bu bir aykrlktr ve gsterge ile fiyatlar aksi eyleri sylemektedir. Byle bir durumda ksa sre sonra fiyatlarn aa dnecei anlalr. Bir baka nemli nokta ise momentumun tarihi dip seviyelerine gelmesi durumudur. Bu tr bir durum fiyatlarn ileride ar derecede zayflayacana iarettir. Momentum gstergesi tarihi dip seviyelerine yaklatktan sonra, fiyatlar bir tepki k yapsa da bu durum uzun vadeli bir d trendinin dahi balangc olabilir. Tam aksi durumun ortaya kmas, yani tarihi zirve seviyelerine ulaan momentum gstergesi de eer fiyatlar dip seviyelerde iken gereklemise, nemli bir orta veya uzun vadeli yukar trendin balangc olduu sinyali olabilir. Momentum gstergesi belirli bir dip seviyeye ulaabilir. Genellikle ilk defa dip yaptktan sonra yukar doru dnlerinde hemen alm yapmak riskli olabilir. Fakat alm yaplacak zamanlama yle yaplabilir. Momentumun nemli bir dip seviyeye ular ve yukar doru dner, (burada alm yaplmamaldr) sonra aa doru yeni bir harekete balar fakat daha nceki dip seviyeye kadar d yapmadan yeni bir dip yaparak ikinci defa yukar dner. te bu tr zamanlarda

396

alm yaplmas dier durumlara gre daha az risklidir. Aadaki ekil bu anlatlan durumu net bir ekilde gstermektedir.

1. Dip Seviye

2. Dip Seviye

AL

Yukardaki maddede anlatlan durumun tersi ise tepe seviyelerde olutuunda sat yapmak daha salkl olabilir. 1. Tepe Seviye 2. Tepe Seviye SAT

b.

rnek Olay

Aadaki adet grafik verilmitir. Bu grafikleri srasyla dikkatli bir ekilde inceleyiniz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

397

Resim IV.8.3-1
Momentum (116.002) 100 100

300

300

250

250

200

200

150

150

40000
x10000

40000
x10000

20000 27 3 10 1994 17 24 31 7 February 14 21 28 7 March 16 28

20000

Resim IV.8.3-2
Momentum (116.002)

110 100 90 80 70 4500 4000 3500 3000 2500 2000 20000 10000 x1000000 27 3 10 August 17 24

110 100 90 80 70 4500 4000 3500 3000 2500 2000 20000 10000 x1000000

31 7 14 September

21

28

5 12 October

19

26

398

Resim IV.8.3-3
Momentum (116.002) 100 100

15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 99999 49999 x1000000 6 13 vember 20 27 4 11 December 18 2 8 2001 15 22 29 5 12 February

15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 99999 49999 x1000000

Yukardaki grafikte de momentum gstergesi tarihi olarak ortalama dip seviyesi olan 80 izgisinin altna dtkten sonra MKB100 endeksi uzun sreli bir gerileme dnemine girmitir. Aslnda kriz zamanlar olarak bildiimiz bu tr zamanlarda momentumun 80 izgisinin altna dm olmas endeksin en azndan birka ay boyunca ok fazla getiri salamayacann ve hatta negatif getiri salayacann bir habercisi olmutur. Kesikli dikey izgiler momentum gstergesinin endeks iin tarihi dip seviyeleri olan 80 izgisinin altna dt anlar gstermektedir. rnein yukardaki son grafikte 2000 ylndaki Kasm krizinde momentum 80in altna dtnde endeks 11 bin 500 seviyelerindedir ve daha sonra 7 bin seviyelerine kadar gerilemitir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

399

Grafik IV.8-1 : Momentum 1

130 120 110 100 90 80 22000 21000 20000 19000 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 50000
x100000

nceki momentum zirveleriMomentum (122.754) geiliyor

130 120 110 100 90 80 22000 21000 20000 19000 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 50000
x100000

AL

bruary

April

May

June

July

August

September

Yukardaki grafikte AL dediimiz noktada biraz nce yaptmz yorumlar erevesinde al yaptmzda, fiyatlarn ykselmesiyle ne kadar nemli bir kar elde edilecei ortaya kmaktadr. Momentum gstergesi daha nce 115 seviyelerine gelip aa dnmken, ilk defa kesikli izgilerle gsterilen blgede yeni bir zirve yapyor. Bu zirve ise yeni bir yukar trendin baladnn habercisi oluyor. Demek ki, zetleyecek olursak, momentumun daha nceki zirvelerine gre, daha yksek bir seviyede zirve yapmas orta vadeli bir k trendinin ilk sinyali olabiliyor. Momentum Psikolojisi Yukardaki satrlar okuyan biri, iin ne kadar da kolay olduunu dnecek ve bunu uygulamaya kalkacaktr. Fakat burada bir noktaya dikkatinizi ekmek istiyorum. AL sinyalinin geldii noktadan sonra momentum yeniden 100 izgisinin altna derken, fiyatlar da 15 bin seviyelerine yaklatktan sonra yeniden aa dnm ve 13 bin 500 seviyelerine kadar gerilemitir.

400

Al noktasnda alm yapan biri yksek bir olaslkla 14 bin lira seviyesinden alm, ama 15 bin seviyesinden satmay karm biri olacaktr. Fiyat yeniden fiyat 15 bin seviyelerine yaklatnda ise daha nce satmad iin piman olduundan, 15 bin seviyesinde satp rahatlayacaktr. Fakat grld gibi bu hisse daha sonra 21 bin lira seviyesine kadar ykselmitir. Burada sizler bu satrlar okurken AL denilen nokta ile fiyatn ulat en son noktay grmektesiniz. nk balang ve sonu sizi ilgilendirmektedir. Beyniniz bu grafii ancak bu ekilde grmenizi salamaktadr. Halbuki 21 bin lira seviyesine klrken ki yolu izleyerek gitseniz, bu tr bir hareketi yapabilmenin hi de o kadar kolay olmadn greceksiniz. u an sakin bir kafa ile bu satrlar okuyorsunuz. Babakan konumuyor, Trkiye ekonomisi hakknda ok kt bir yabanc rapor gelmi deil, veya bir rating irketi notumuzu drm de deil. Yani dardan hibir etki, haber veya dedikodu almyorsunuz. Eer bu hisseyi AL noktasnda alm olsaydnz, hem irket hakknda hem de borsay etkileyebilecek her trl haber hakknda kulaklarnz drt ap, ekrana bakarken de gzlerinizi sekiz aacaktnz. O kadar youn bir haber bombardman altnda kalacaktnz ki, az nce okuduunuz satrlar beyninizden oktan uup gidecekti. Sonu: Teknik analiz kurallarna gre yapm olduunuz bir alm daha sonra bir sr baka sebeple, duyumla veya piyasann o anki irrasyonel bir kararna uyarak sata dnecekti. Daha sonra da siz teknik analizin tutmadn ve zarar ettirdiini syleyecektiniz. te bu durumda hem teknik analiz kuraln nce sorgulamal ve baar ansn bulmal, sonra da hangi artlarda alm yada satm yaptnz sorgulamalsnz.

c.

Momentum iin en uygun gn says nedir?

Bunun formllerinin yazlmas ve test edilmesi de aadaki ekilde olmaktadr. ENTER LONG: cross(MO(OPT1),100) CLOSE LONG: cross(100,MO(OPT1))

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

401

Bu formlleri yazdktan sonra system test penceresi zerindeki Optimize tuunu tklaynz. Karnza aadaki pencere gelecektir. Resim IV.8.3-4

Bu pencere zerinde new tuunu tklayarak aadaki pencerenin gelmesini salaynz. Bu pencerede grlen deerleri giriniz. Yani bilgisayar ksa vadeli hareketli ortalama iin nce 3 deerini alacak, ikier ikier (step) artrarak 45 deerine kadar kacaktr. Bu kutulara siz istediiniz deerleri verebilirsiniz. Resim IV.8.3-5

402

Daha sonra system tester' altrnz. Ben Ereli iin eldeki son 3000 gnlk verileri kullanarak yapm olduum testte aadaki sonular elde ettim. Resim IV.8.3-6

Bu resimde de grld zere en yksek getiriyi 3 gnlk RSI salamtr. Fakat unutmaynz ki bu sonular Ereli hissesine aittir. Baka katlarda farkl sonular verebilir. Net kar kolonunda da ne kadar kar edildii verilmektedir. Dolar deerleri baz alnd iin, tablodaki getiriler gerekten de dolar getirileri vermektedir. Kar/Zar kolonunda toplam ilem saysndan kanda kar kanda zarar olduu verilmektedir. rnein sol bataki kolonda 4. testte toplam 222 al-sat yaplm, bunun 86'si karl ilem, 136's ise zararl ilem olmutur.

d.

Momentum Nasl Kullanlmal?

Tecrbelerim ve yaptm testler gsterdi ki, momentum gstergesi 100 izgisini yukar kesince Al, aa kesince Sat yapmak yerine, dip seviyelerde aykrlk olumasn beklemek ve daha sonra alm yapmak daha karl olmaktadr. Aada gelitirdiim forml, Momentum iin, dip seviyelerde oluan aykrlklar bulmaya almaktadr. Burada kesin olarak btn aykrlklar yakalayacan syleyemem. Bugn hangi hisselerde aykrlk olutuunu bulmak istiyorsak Metastok programnn "Explorer" zelliini kullanmamz gerekiyor.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

403

Explorer' altrdktan sonra aadaki formlleri ilgili column ve FILTER blmne harfi harfine yaznz. Aksi halde formlnz almayacaktr. Eer Metastok 7.0 veya daha eski versiyon kullanyorsanz, ">" veya "=" veya "<" iaretleri arasna da "," (virgl) koymanz gerekiyor. COLUMN A If ( ( Ref ( LLV ( MO ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <85 AND Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) <95 AND Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) >88 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<0 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( LLV ( MO ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <85 AND Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) <95 AND Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) >88 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<-5 ) ,1,0 ) FLTER When(colA>0) Bu aamadan sonra dier kolonlara bir ey yazmanza gerek yok. Yani sadece Column A ve FILTER blmne forml yazyorsunuz. Bu explorer altrdnzda, karnza gelecek senetler listesinde Column Ada 1 ve 2 deerleri yer alacaktr. 2 Deeri alan hisseler daha gl Al sinyali veren hisselerdir. 1 AUSTOS 2003 tarihi iin bu Explorer altrlm ve aadaki sonular elde edilmitir.

404

Resim IV.8.3-7

lgili tarihte bu listede verilen senetleri inceleyerek grafiksel olarak ne kadar uyumlu olup olmadna bakabilirsiniz. Ben aada AYGAZ hissesi iin grafii verdim. Kesikli dikey izgi 1 Austos 2003 tarihini gstermektedir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

405

Resim IV.8.3-8
1 AGUSTOS 2003
130 120 110 100 90 4200 4100 4000 3900 3800 3700 3600 3500 3400 3300 3200 3100 3000 2900 2800 2700 2600 2500

10000 x100000 May June July August September October November December 2004

Bunu system tester'de nasl yazarz? ENTER LONG: WHEN( If ( ( Ref ( LLV ( MO ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <85 AND Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) <95 AND Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) >88 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<0 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( LLV ( MO ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <85 AND Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) <95 AND Mov ( MO ( 14 ) ,5,S ) >88 AND

406

( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 85,MO ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<-5 ) ,1,0 ) )=1 CLOSE LONG: Bir ey yazmaynz. "STOPS" blmn tklayarak "Profit Target" blmnde ilgili boluklara yzde 20 yaznz. Long kutusunu seiniz ve system tester' altrnz.

e.

D Sinyali Veren Aykrlklar Bulan Forml

Az nce art sinyali olarak alglanabilecek hareketleri bulan forml vermitik. imdi de fiyatlar belirli tepelere geldiinde henz de gemeden nce d sinyali veren aykrlklar bulan forml verelim. Burada Column A ve aada yazl olan dier kolonlara tklayarak aada belirtilen ekilde formlleri yaznz. Daha sonra securities blmn tklayarak hisse senetlerinizin bulunduu dizini tanmlaynz. Hangi gn iin explore yaptrmak istiyorsanz, options butonunu tklayarak tarihi belirlersiniz. Aksi halde en son tarihi Metastok program explore tarihi olarak alacaktr. COLUMN A If ( ( Ref ( HHV ( Mo ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) > 125 AND Mov ( Mo ( 14 ) ,5,S ) <115 AND Mov ( Mo ( 14 ) ,5,S ) >105 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 115,Mo ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 115,Mo ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100>-5 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( HHV ( Mo ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) > 125 AND Mov ( Mo ( 14 ) ,5,S ) <115 AND Mov ( Mo ( 14 ) ,5,S ) >105 AND

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

407

( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( 115,Mo ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 115,Mo ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100>0 ) ,1,0 ) FLTER When ( colA > 0 ) Bu aamadan sonra dier kolonlara bir ey yazmanza gerek yok. Yani sadece Column A ve FILTER blmne forml yazyorsunuz. Bu explorer altrdnzda, karnza gelecek senetler listesinde Column Ada 1 ve 2 deerleri yer alacaktr. 2 Deeri alan hisseler daha gl sat sinyali veren hisselerdir. Resim IV.8.3-9

Bu resimde grld zere 18 haziran 2003 tarihinde birok senette momentum aykrlk oluturarak sat sinyali vermitir. Bu hisselerden BSFREN'in grafii aada verilmitir. Dikey izgi 18 Haziran tarihini gstermektedir.

408

Resim IV.8.3-10
140 130 120 110 100 90 22000 21000 20000 19000 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000
x100 10000

50000
x10

September

November December 2003

February

April

May

June

July

August

IV.8.4. Para Akm Endeksi (Money Flow Index)

Para akm endeksi hisseye para giri veya k gcn belirleyen bir gstergedir. Bu gsterge greceli g endeksine benzemekle beraber, hesaplamalarda ilem hacmi de dikkate alndndan daha baarl bir gsterge saylabilir. Aadaki bir seri forml hesaplandktan sonra Para Akm Endeksine ulalr. lk olarak hesaplanmas gereken ey tipik fiyatn bulunmasdr. Bunun iin ncelikle belirli bir srenin seilmesi gerekmektedir. Tipik fiyat ise aadaki formlle hesaplanr.

T ip ik F iy at =
Burada :

EY + ED + K 3

EY : Belirlenen sre iindeki en yksek fiyat ED: Belirlenen sre iindeki en dk fiyat K : Belirlenen sre sonundaki kapan fiyat

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

409

Tipik fiyat hesaplandktan sonra Para Akm ise aadaki formlle belirlenir. Para Akm = Tipik Fiyat * lem Hacmi lem hacminin sabit olduu varsaylrsa, bugnk tipik fiyatn dnk tipik fiyattan yksek olmas durumunda senede pozitif para akm var olduu, aksi durumda ise senetten para k olduu (negatif para akm) dnlr. Tabi ki yukarda vermi olduumuz formllerle hesaplanan deikenler sadece bir gn iin deil gemie doru belli bir sre iin hesaplanr. rnein en ok kullanlan sre 14 gnlk sredir. Yukardaki formller kullanlarak belirli bir sre iinde (14 gn olarak alnabilir) pozitif ve negatif para akmlar hesaplanr ve bu sre iindeki pozitif para akmlaryla negatif para akmlar kendi aralarnda toplanarak 14 gnlk toplam pozitif para akm ile negatif para akm rakamna ulalr. Bu deerler bulunduktan sonra ise aadaki formlle Para Oran denilen deiken hesaplanr.
Para Orani = Belirlenen Belirlenen Suredeki Suredeki Pozitif Negatif Para Akimi Toplami Para Akimi Toplami

Son olarak Para Akm Endeksinin hesaplanmasna sra gelmitir. Bu da aadaki formlle bulunur.

100 Para Akim Endeksi = - 1 + Para Oran

a.

Yorumlanmas ?
Para akm endeksi 100 ile 0 arasnda deerler alr. Para akm endeksinin ykseliyor olmas senede para girii, dyor olmas ise senetten para k olduunu gsterir. Genel yorumlama kurallar aadaki ekilde belirlenmitir. Para akm endeksi ile fiyatlardaki deiim ve tepe ve dip noktalar birlikte izlenmeli ve aykrlklar aratrlmaldr. Aykrlktan kastettiimiz ey, az sonra rnek olay incelemesinde aklanlacaktr. Ama ksaca bahsetmek

410

gerekirse yle bir rnek verebiliriz. Fiyatlar bir tepe yaptnda para akm endeksi de bir tepe yapar ve daha sonra fiyatlar daha yksek bir seviyede tepe yapmaya yneldiinde eer bu endeksin yeni tepesi bir nceki tepenin altnda kalrsa bu bir aykrlktr ve gsterge ile fiyatlar aksi eyleri sylemektedir. Bu durumda ksa bir sre sonra fiyatlarn aaya doru ynelecei yorumu yaplr (Aada verilen rnek olay dikkatli bir ekilde inceleyiniz) Senetten senede deimekle birlikte para akm endeksinin 80e yaklat durumlarda ar alm yapld ve bir sre sonra satlarn gelecei dnlrken, endeksin 20 seviyelerine dmesi durumunda ar satlarn meydana geldii ve artk bundan sonra satlarn artmayaca ve almlarn gelerek fiyatlarn ykselecei dnlr. Ksaca bu gsterge 75-80 seviyelerine yaklatnda SAT, 25-20 seviyelerine dtnde ise AL karar verilir. Aada verdiimiz rnekleri inceleyiniz. Gstergenin 75-80 seviyelerine ulamas durumlarnda senedin nemli (tarihi) tepeler, 25-20 seviyelerine dtnde ise nemli dipler yapt grlr.

b.

MFI Sorgulanyor

Resimde Para akm endeksinin kullanlna ilikin bir rnei grmektesiniz. Grafikte AL ve SAT noktalar belirlenmitir. Uzun vadeli fiyat ve endeks hareketine bakldnda ise fiyatlar aa giderken endeksin trendi yukar dorudur. Bu da belirli bir sre sonra fiyatlarn artacan iaret etmektedir. Nitekim Ocak 1996nn sonundan itibaren fiyatlar da ykselmeye balam ve nemli oranda ykselmitir. Bu senet iin SAT sinyalleri genellikle 70-75 civarnda olumutur. Dolaysyla sat karar vermek iin gstergenin 80e kmasn beklemek anlaml deildir. Ayn ekilde AL sinyalleri ise gstergenin 25 seviyelerine dtnde ortaya kmtr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

411

Resim IV.8.4-1: Para Akm Endeksi 1

Aadaki grafikte hibir yorum yaplmadan ilgili senede ait fiyat hareketleri plak olarak verilmitir. Bu grafii inceleyiniz ve AL-SAT noktalaryla aykrlk durumlarn belirleyip bu gstergenin yukarda yaptmz yorumlarla ne derece uygun olduunu kontrol ediniz. Size gre son gnk fiyat hareketinden sonra ne gibi bir gelime olabilir? Fiyatlarn ne ynde gelieceini dnyorsunuz. AL-SAT veya TUT karar m verirsiniz?

412

Resim IV.8.4-2: Para Akm Endeksi 2 (Deneme)

imdi sorgulamaya balayalm. Varsayalm ki MFI(14) (14 gnlk Para akm endeksi) 30 izgisini yukar kesince alm yapalm, 75 izgisini aa kesince sat yapalm. Bu durumda acaba ne kadar ilem yapm olurduk? Ka ilemde zarar, ka ilemde kar ederdik? Toplam karmz ne olurdu? nce aadaki grafii inceleyiniz. Bu grafikte yukar kaln oklar alm yerini gsterirken, "exit" levhalar da sat yerini gstermektedir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

413

Resim IV.8.4-3
90 80 70 60 50 40 30 20 4.5 4.0 3.5

Y
567 (20)

3.0

510 (18) 510 (18)

588 (19) 588 (19)

O
567 (20)

O
682 (21)

Y
682 (21)

2.5 2.0 1.5 1.0 20000 10000 x100000

August

September

November

1998

February March

April

May

June

July

August

September

Grafikte bu stratejinin ciddi bir performans salamadna ilikin grsel bir yargya vardm. Fakat, yukardaki al-sat noktalar sadece bir kesittir. imdi kadn btn gemiine bu stratejiyi uyguladmzda nasl bir sonu elde ettiimize bakalm. Buna ilikin system tester formlleri aadaki ekildedir; ENTER LONG: cross(mfi(14), 30) CLOSE LONG: cross(75, mfi(14)) Bu testi yaptmzda Ereli iin aadaki sonular elde edilmitir. Sonu olarak yllk dolar baznda yzde 25 getiri saladn gryoruz.
Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi $3051.27 305% 25% $398.91 40% 3%

414

LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? 36 19.87% 0.65 26 26 0 $250.73 $1357.18 $10.83 6 10 10 0 $-384.08 $-967.26 $-33.27 2

Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

26 80 7 682 49 93 21 498

Bu sonular kendinize gre yorumlayabilirsiniz. Unutmaynz, daha ok kar ettiren ve yaplan toplam ilem saysnda daha ok kazandran strateji daha iyi stratejidir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

415

c.

MFI in En Uygun Gn Says Nedir?

Yukarda 14 gnlk MFI kullanarak ilem yapldnda ne tr sonu elde edilebileceini verdik. imdi MFI iin en karl sonucu verecek gn saysn system tester ile test edelim. Formller yle olmal. ENTER LONG: cross(mfi(OPT1), 30) CLOSE LONG: cross(75, mfi(OPT1)) Burada OPT1 olan yerlere daha nce RSI ve Momentumda yaptmz gibi 3'den balayarak 45'e kadar ikier ikier gn saysn artracak ekilde deneme yapabilirsiniz. Dolaysyla OPT1 seenei, 345-2 olacaktr. Resim IV.8.4-4

Bu resimde Ereli iin yaplm MFI gn testi vardr. En yksek kar salayan gn says olarak 9 gn bulunmutur (OPT1 kolonuna baknz). 9 Gnlk MFI'ya gre 56 defa ilem yaplm ve bunun 31 tanesi kar ile, 25 tanesi de zararla sonulanmtr. Ort/Getiri Zarar kolonunda grld gibi bu ilemlerde 1.18 dolar kara karlk 1 dolar zarar edilmitir. Bu strateji yllk ortalama olarak dolar baznda yzde 50'nin zerinde getir salamtr. Burada yapyorsunuz sonulanyor. yukar kesti bir noktay tekrar vurgulamak istiyorum. ve bunun 31 tanesi kar ile 25 tanesi Bu istatistii grdkten sonra herhalde artk hep kazanacam" diyemezsiniz. nk 56 ilem zarar ile "MFI 30'u ilemlerin

416

yarsnda zarar olaslnz var. Ama kar ettiinizde iyi kar ettiiniz iin daha nceki zararlar gtrmektedir. Bu testi 5 ayr hisseye daha uygulayarak dier katlarda uygun gn saylarn bulmaya altm. En uygun gn says olarak 31 gn kt. EN ok kazandran hisse ise Akbank oldu. rnein Akbank hissesinde 31 gnlk MFI kullanlarak yaplacak ilemlerden 10 ylda dolar baznda yzde 1820 getiri salamak mmknken, C hissesi iin ayn dnemde - yzde 83 zarar edilmektedir. Bir baka deyile, eer son 10 ylda Akbank ve C hisselerinde 31 gnlk MFI kullansaydnz bu derece farkl iki ayr getiri elde edecektiniz. C iin en uygun gn says 41 gn olarak kt. Bu durumda 10 yldaki dolar baznda getiri yzde 266 olacakt. Bu getirinin de dk olduunu syleyebiliriz.

d.

MFI gstergesi AL ve SAT sinyali veren hisseler

Eer birok senet arasnda MFI gstergesi 30'un zerine km veya 75'in altna dm olanlar buldurmak istiyorsanz, Explorer blmne aadaki formlleri yazarak eleme yapabilirsiniz. COLUMN A: If(MFI(14)>30 AND Ref(MFI(14),-1)<30,1,0) COLUMN B: If(MFI(14)<75 AND Ref(MFI(14),-1)>75,-1,0) FILTER: When(colA=1) OR When(colB=-1) Bu formlleri kullandnzda aadaki trden bir liste karnza gelecektir. Burada A kolonunda 1 deeri alm olan hisseler, MFI(14) gstergesi 30'u yukar gemi olanlar iken, -1 deeri alm hisseler ise MFI(14) gstergesi 75 seviyesini aa krm hisselerdir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

417

Resim IV.8.4-5

e.

MFI Aykrlklarn Bulan Formller

MFI gstergesi sadece 30 ve 70 seviyelerinin aa ve yukar krlmas eklinde kullanlmamaldr. Aykrlklar da nemlidir. Burada aada hem AL hem de SAT sinyali veren aykrlklar veren Explorer formlleri aada verilmitir. COLUMN A: (Al sinyali verenler) If ( ( Ref ( LLV ( MFI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <30 AND Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) <40 AND Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) >30 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross (35,MFI ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 35,MFI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100<0 ) ,1,0 )

418

+ If ( ( Ref ( LLV ( MFI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) <30 AND Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) <40 AND Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) >30 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross (35,MFI ( 14 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 35,MFI ( 14 ) ) ,CLOSE ) *100< -5 ) ,1,0 ) COLUMN B: (sat sinyali verenler) If ( ( Ref ( HHV ( MFI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) >80 AND Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) <70 AND Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) >60 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( MFI ( 14 ) ,80 ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( MFI ( 14 ) ,80 ) ,CLOSE ) *100>-5 ,1,0 ) + If ( ( Ref ( HHV ( MFI ( 14 ) ,30 ) ,-3 ) >80 AND Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) <70 AND Mov ( MFI ( 14 ) ,5,S ) >60 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) -ValueWhen ( 1,Cross ( MFI ( 14 ) ,80 ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( MFI ( 14 ) ,80 ) ,CLOSE ) *100>0 ,1,0 ) FILTER WHEN(COLA>0) OR WHEN(COLB>0) Yukardaki formlleri explorer'a yazdktan sonra altrdnzda aadakine benzer bir liste gelecektir. Bu listede A kolonunda eer 1 veya 2 rakam yer almsa, bu hisseler MFI(14)'e gre oluan aykrlk zerine Al sinyali vermektedir. 2 rakamna sahip hisseler daha gl al sinyali vermektedir. Eer A kolonu "0" iken B kolonu 1 veya 2 deerini alyorsa, bu hisseler de Sat sinyali vermektedir. B kolonunda 2 deerini alan hisseler daha sert sat sinyali veriyor demektir.

) )

) )

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

419

Resim IV.8.4-6

Aadaki grafikte yukardaki listede yer alan AKGRT hissesi verilmitir. Resim IV.8.4-7
90 80 70 60 50 40 4500

4000

3500

3000

2500

2000 14 21 28 4 11 August 18 25 1 8 15 September 22 29 6 13 October 20 27 3 10 17 November 1 8 15 December 22 29 5 2004 1

420

IV.8.5. Stokastik Osilatr ( Stochastic Oscillator )

Stokastik Osilatr (SO) bir senedin kapan fiyatn verilen bir periyot iinde seyrettii fiyat aral ile karlatran bir gstergedir. Bu gstergeyi gelitirenler kadn son zamanlarda tarad fiyat seviyelerine yakn kapanacan sylemektedirler. Yani eer fiyatlar ykseliyorsa kadn kapan fiyat seilen periyot iindeki en yksek fiyata doru gitme eiliminde olacak, eer fiyatlar dyorsa seilen periyot iindeki en dk fiyata gitme eiliminde olacaktr. SO, bilgisayar programlarnda iki ayr eri ile gsterilir ve yorumlama bu erilerin karlatrlmas ile yaplr. Ana eri yavalatlm %K erisi olarak adlandrlr ve %D olarak adlandrlan ikinci bir eri daha verilir. Yavalatlm %K izgisi genellikle kesiksiz devam eden bir izgi iken %D izgisi noktalarla gsterilir. Yavalatlm %K izgisi iin veriler hesaplanmadan nce %Knn verilerinin hesaplanmas gerekir. %K erisinin hesaplan aadaki forml yardmyla yaplr.
%K = 1 0 0 * (S G K F - E D .) EY - ED

Burada eer son 5 gnlk sreyi periyot olarak almsak, SGKF : Son gnk kapan fiyat ED EY : Senedin son 5 gn iindeki en dk deeri : Senedin son 5 gn iindeki en yksek deeri

Burada eer son gnk kapan fiyat son 5 gn iindeki en yksek deere daha yaknsa fiyatlarn ykseleceine, aksi halde fiyatlarn deceine dair yorum yaplr. Yavalatlm %K erisi ise, %K erisinin belli bir periyot iin hesaplanan hareketli ortalamasdr (hareketli ortalamalarn hesaplama yntemleri iin ilgili blm inceleyiniz). Yavalatlm %K erisi aadaki forml ile hesaplanr. Yavalatlm %K = HO(x) [ %K ]

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

421

Buradaki HO(x), x dnem iin alnacak hareketli ortalamay ifade etmektedir. Bu hareketli ortalama genellikle basit veya ssel hareketli ortalama olur. %D erisi ise yavalatlm %K erisinin belli bir periyot iin hareketli ortalamasdr. Yani;

%D = HO (x) [Yavalatlm %K] ]

Buradaki HO(x), ayn ekilde x gn iin hareketli ortalamay ifade etmektedir.

a.

Yorumlanmas

Yorumlamaya gemeden nce nemli bir noktay belirtmekte fayda gryorum. Genellikle bilgisayar programlarnda incelenecek sre olarak %K iin 5, yavalatlm %K iin 3 ve %D iin ise 3 gnlk sreler baz alnmaktadr. Bu ise ok sk al-sat sinyalleri vermekte ve yatrmclarn ba dnmektedir. eitli senetler iin deimekle birlikte tecrbelerim %K iin 12, yavalatlm %K ve %D iin ise 5 veya 6 gnlk srelerin daha iyi sonu verdiini gstermitir. Tabi ki daha uzun vadeli yatrmlar iin bu sreler daha da uzun alnabilir. imdi stokastik osilatrnn yorumlanmasna ilikin genel kurallar aada verelim. SO 100 ile 0 arasnda deerler alr. Buna gre hisseden hisseye deimekle beraber SO belli bir deerin zerine ktnda satlr (rnein 80 deerini atnda), belli bir deerin rnein 20nin altna dtnde ise alnr. 80 ve 20 deerleri genel bir kural olmamakla beraber ok ska kullanlmaktadr. Hissenin nceki seyirleri izlenerek belli bir hisse iin farkl deerler kullanlabilir. Yavalatlm %K izgisi aadan yukar doru %D izgisini keserse AL karar verilir. Eer tersi olursa yani %K izgisi %D izgisini yukardan aaya doru keserse SAT karar verilir. SO ile fiyatlardaki deiim ve tepe ve dip noktalar birlikte izlenmeli ve aykrlklar aratrlmaldr. Fiyatlar bir tepe yaptnda SO da bir tepe yapar ve daha sonra fiyatlar daha

422

yksek bir seviyede tepe yapmaya yneldiinde eer SOnun yeni tepesi bir nceki tepenin altnda kalrsa bu bir aykrlktr ve gsterge ile fiyatlar aksi eyleri sylemektedir. Bu durumda ksa bir sre sonra fiyatlarn aaya doru ynelecei yorumu yaplr.

b.

Stokastik rnekleri

Resim IV.8.5-1

Grafikte yukarda verilen birinci ve ikinci kritere gre alm-satm yapld haller gsterilmitir. Stokastik osilatr hesaplanrken %K iin 12, yavalatlm %K ve %D iin 5 gnlk periyotlar ele alnmtr. Noktal izgi %Dyi ve kesiksiz eri ise yavalatlm %Ky gstermektedir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

423

Grafik zerinde AL-SAT noktalar aka gsterilmitir. Eer verilen ilk AL noktasna dikkat edilirse burada yavalatlm %K izgisi, noktal %D izgisini alttan kesmitir. Kesime noktasnda fiyat 10,500 TL; SO, SAT sinyali verdii zaman ise 12,250 TLdir. Grafikteki dier AL-SAT noktalar da buna benzer sonular vermitir. Yalnz burada nemle belirtmek istediim bir nokta var. Bir senet iin bu yolla AL karar verildikten sonra senedi satmak iin bu gstergenin illaki SAT sinyalini vermesinin beklenmesine gerek yoktur. nk SAT sinyali, fiyatlar belli bir tepe yaptktan ve bu tepeden itibaren belli bir d gerekletirdikten sonra ortaya kmaktadr. Dolaysyla senedi satmak iin belli bir gecikme olacaktr. Bunu nlemek iin dier gstergeler, destek diren noktalar, Fibonnaci almalar kullanlarak fiyatlar daha tepede iken ve henz Stokastik, SAT sinyali verilmemiken satlarak kar oran artrlabilir. Aadaki grafikte ise stokastik gstergesine ait aykrlk durumlarna dikkat ekilmi ve fiyatlarn hareketinden nce aa veya yukar gideceine ilikin yorumlarn nasl yaplacana dair rnek verilmitir. Stokastik osilatr hesaplanrken %K iin 5, yavalatlm %K ve %D iin 3 gnlk periyotlar ele alnmtr.

424

Yukarda grld gibi bir aykrlk durumu sz konusu; SO 20nin altndan yukar doru hareketle 80ler seviyesine ulamakta, bu durumda fiyatlarn da yukar ynl olmas beklenir ancak dikey izgilerle ayrlm blmde grld gibi fiyatlar yatay seyretmektedir. Fiyatlar asl ykseliini SO, 80nin zerine ktktan sonra yapmtr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

425

stteki grafikte ise SOnun aykrla ramen yanl sinyal oluturduuna dair rnek verilmitir. Kesikli dikey izgilerle ayrlm blgede SO(5,3) 90 seviyesinden 70 seviyelerine azalan trendde derken, fiyatlar tam aksine 1300 TLden 1800 TLye doru artan bir trendde yukar hareket etmektedir. Burada SOnun almadn grmekteyiz. Stokastik, ubat 99 bandan itibaren srekli olarak SAT vermekte iken, hisse ise ayn dnemde srekli olarak ykseli kaydetmektedir. Bunun sebebi ise Temmuz 98de balayan global krizin neden olduu byk dn artk durmu olmas, endekste ve hisselerde dip noktalara gelinmesi ve bu dip noktalardan destek bularak endekste ve hisselerde ykseli trendine geilmesidir. Dolaysyla, Stokastik gstergesi her zaman her hissede doru olarak almayabilir. Hisse ve piyasa d trendinde ise Stokastiin AL vermesinin hibir nemi yoktur nk den ve yatay piyasalarda bu tip gstergeler pek baarl olmamaktadr. Yatrmc Stokastii referans alarak hareket ediyorsa hissenin ve piyasann hatta global ekonominin

426

iinde bulunduu artlar da birletirerek analiz yapmamal ve ona gre yatrm karar almaldr. SOnun dmekte olduunu gren bir yatrmc 1300-1400 TL seviyesinden bu hisseyi satarak yaklak % 40lk bir primden mahrum kalmaktadr. Dolaysyla SO tek bana ele alndnda alm-satm iin yzde yz geerli ve baarl bir kriter olamamaktadr. Dier kriterler de SO ile birlikte deerlendirilip o ynde hareket edilmelidir. Byle uygulanrsa kayplar minimize, kazanlar maksimize edilebilir.

c.

Yatrmc Psikolojisinin Stokastie Yansmas

SO, belli bir fiyat aralnda Boalar veya Aylarn fiyatlar st veya alt snra yakn kapatma kapasitesini (gcn) lmektedir. Yeni bir ralli balad zaman, fiyatlar en yksek noktasna yakn kapanma eilimindedir. Eer, Boalar gn ierisinde fiyatlar ykseltiyorsa, fakat yksee yakn kapatamyorsa SO dmeye balar. Bu, Boalarn grndkleri kadar gl olmadklarn gsterir ve bu bir SAT sinyalidir. D trendlerinde, kapanlar gnlk en dk seviyelerine yakn kapanma eilimindedirler. Gn ii fiyatlar en yksek seviyelere yakn kapanyorsa, bu bize Aylarn, fiyatlar aa ekmeye altklarn ancak bunda baarl olamadklarn gsterir. SOnun yukar dn, bize Aylarn sanld kadar gl olmadklarn gsterir ve bu bir AL sinyali olarak yorumlanr. 4 MKBde ilem yapan yatrmclarn AL-SAT kriteri olarak en ok kabul ettikleri gsterge olan SO u ekilde kullanlmaktadr: SO, 20nin altna inince AL, 80in zerine knca SAT. Pek ok yatrmc, gazete ve dergilerde verilen SO rakamlarna bakarak alm-satm yapmaktadr. Bu ilemler bazen isabetli olsa da az nceki rnekteki almama veya aykrlk durumlarnda yatrmc ya daha fazla primden mahrum kalmakta yada kazan beklerken kaybetmektedir. Hal byleyken, SOnun en iyi (Kayb en aza indirecek ) kullanm eklini bulmak gerekmektedir. En ok kullanlan Stoch (5,3) gstergesi

Bkz. ELDER, Alexander. Trading For A Living sf: 158

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

427

5 gnlk fiyatlar baz alnd iin daha fazla dalgal olmaktadr. Oysa Stoch (12,5) veya Stoch (14,6) kullanlrsa bu dalgalanmalar daha aza inmekte ve AL-SAT seviyeleri Stoch (5,3)e gre daha kolay belirlenebilmektedir. Aada verilen grafikte Stoch (5,3) ile Stoch (12,5) ayn hisse zerinde izdirilmi ve yaptklar primler ve de alm-satm kriterleri karlatrlmtr: Kesikli dikey izgiler, Stoch (5,3) iin alm-satm araldr. Dz dikey izgiler ise Stoch (12,5) iin alm-satm araldr. Stoch (5,3), 20nin altna indii noktada 1270 TLden aldryor. 80in zerine kt noktada ise 1235 TLden sattryor. Stoch (12,5)de %K izgisi, kesikli %D izgisini 20nin altndan yukar doru kestiinde, 1220 TLden aldryor. Krmz %K izgisi, kesikli %D izgisini 80in zerinde aa krd zaman 1950 TLden sattryor. Ayn zaman diliminde, Stoch (12,5), % 55-60 aras bir prim yaptrrken; Stoch (5,3) ise zarar ettirmektedir. Borsann ykselie getii bir dnemde Stoch (5,3)n zarar ettirmesi dikkat edilmesi gereken bir noktadr.

428

Burada ayrca dikkat edilmesi gereken dier bir nokta ise artan ilem hacmidir. lem hacminin artmaya balad noktadan itibaren Stoch (12,5), AL veriyor, ilerleyen gnlerde daha da artan ilem hacmi ve borsann ynnn yukar olmas bize bu hisseyi tutmamz sylyor. Stoch (5,3), yatrmcy 15 gnde zarara uratmaktadr. Borsann ynnn yukar dnd bir durumda yatrmcnn zarar etmesi pek kabul edilebilir bir durum deildir. Stoch(5,3), Dohol (Doan Holding) hissesinde 99 ubat banda SAT verdikten sonra kendini 80 seviyesi etrafnda (st yatay izgi) dalgalanarak zaten ykselii teyit ediyor. Bu bilgiler nda olumlu bir haber veya baka olumlu bir etkenle yn yukar dnen borsada ksa vadeli gstergelere gre AL karar verilebilir ancak SAT karar vermek rnekte de grld gibi ya zarar ettirir yada daha yksek oranl karlardan

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

429

mahkum brakr. salyor.

Stoch (12,5) ise 30 gnde % 60a yakn kazan

rnek;Aada verilen grafikte nerelerde aykrlklar olduunu kitabn zeride izim yaparak siz bulunuz. AL-SAT karar noktalarn belirleyiniz ve ne derece doru gsterdiini yorumlaynz.

d.

Stokastik Sorgulanyor

Bunun iin en klasik stokastik alm yntemini sorgulayalm. Stokastik izgisi sinyal izgisini yukar keserse al, aa keserse sat yaplm olsun. Bunun System tester'de forml ile ifadesi aadaki ekilde olmaldr. ENTER LONG: Cross(stoch(14,6),mov(stoch(14,6),6,s)) CLOSE LONG:

430

Cross(mov(stoch(14,6),6,s),stoch(14,6)) Dier yerlere bir ey yazmaynz. Bu testi Aselsan iin son 3000 gnlk veriye gre yaptmda aadaki sonular elde edildi.
ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar $7049.94 Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi 705% 58% $2892.73 289% 24% 186 -15.86% 1.5 81 81 0 $567.13 $2542.03 $2.02 4 105 105 0 $-378.20 $-4023.86 $-4.79 7 10 23 1 882

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

431

Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

5 21 1 618

Dikkat edilirse 186 ilem yaplm, bunun 81 tanesi kar getirirken 105 tanesi zarar getirmitir. Fakat kar getiren ilemlerin ortalama kar 567 dolar olurken, zarar yaratan ilemlerde ilem bana den ortalama zarar 378 dolar olmutur.

e.

Stokastik in En Uygun Gn Says

Yukarda 14,6 stokastik gstergesini sorguladk. Daha nce de sorduumuz gibi imdi yine "acaba en uygun ka gn alnsayd, Aselsan'da ayn srede ve artlarda kar en yksek dzeye ulatrabilirdik" sorusunu soralm. Bunu test etmek iin system tester'da yazmanz gereken formller aadaki ekildedir. ENTER LONG: Cross(stoch(OPT1,OPT2),mov(stoch(OPT1,OPT2),OPT2,s)) CLOSE LONG: Cross(mov(stoch(OPT1,OPT2),OPT2,s),stoch(OPT1,OPT2)) Resim IV.8.5-2

Yukardaki sonularda da grld zere Aselsan iin son 3000 gn baz alnarak yaplan dolar baznda testte en iyi sonucu STOCH(39,8) vermitir. En iyi ikinci sonucu ise Stoch(36,8) vermitir.

432

Bunlar tablodaki opt1 ve opt2 kolonlarndan okuyoruz. Eer stoch(39,6)'ya gre ilem yapm olsaydk. Yani sinyal izgisini aa ve yukar kestii noktalarda ilem yapsaydk aadaki sonu tablosunu elde edecektik.
ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar $61703.00 Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama 6170% 510% $2892.73 289% 24% 119 -12.49% 1.84 56 56 0 $2719.61 $25157.67 $29.06 6 63 63 0 $-1480.85 $-12757.02 $-4.94 6 16 36 5 937

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

433

Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

8 28 1 542

Bu tabloda grld zere yllk dolar baznda yzde 510 getiri ve 10 ylda yzde 6170 getiri hi fena deil. Fakat dikkat edeceiniz nemli nokta ise, toplam 119 ilem vardr, bunun 56 tanesi karl sonulanrken, 63 tanesi zararla sonulanmtr. Dolaysyla yaptnz iki ilemden birinde kaybetmektesiniz. Yukardaki sonular Aselsan iin geerlidir. Siz de ilgilendiiniz hisseler iin benzer testi yaparak, en uygun gn saysn bulabilirsiniz.

f.

Stokastik Gstergesi Al ve Sat Verenlerin Bulunmas

Bunun iin explorer zelliini kullanmanz gerekiyor. Eer stokastik(14,6) gstergesi sinyal izgisini yukar kesmi ve aa kesmi olan hisseleri buldurmak istiyorsak forml u ekilde yazacaz. COLUMN A If((Cross(stoch(14,6),mov(stoch(14,6),6,s))),1,0) COLUMN B IF((Cross(mov(stoch(14,6),6,s),stoch(14,6))),-1,0) FILTER WHEN(COLA=1) OR WHEN(COLB=-1) Bu formlleri yazp explorer' altrdnzda karmza aadaki pencere ald. Bu resimde grld zere Column A'daki baz hisselerin "1" deeri almtr ve bu hisseler stockastik(14,6)'ya gre al veren, yani sinyal izgisini henz yukar kesmi hisselerdir. Column b'de "-1" deeri alm olan hisseler ise, stokastik(14,6)'ya gre Sat veren hisselerdir.

434

Resim IV.8.5-3

IV.8.6. Stokastik Momentum Index (SMI)

William Blau tarafndan 1993 ylnda gelitirilen ve Technical Analysis of Stocks and Commodities yaynlanan Stokastik Momentum Indeksi bildiimiz stokastik osilatr gstergesini bir bakma gelitirmitir. Stokastik osilatr, kapan fiyatnn belirli bir dnem iinde en yksek-en dk fiyatlara uzakln lerken, SMI gstergesi +/- 100 deerleri arasnda deien ve kapan fiyatnn belirlenen dnem iindeki en yksek ve en dk fiyatn belirledii orta noktann greceli olarak ne kadar altnda yada zerinde olduunu gstermektedir. Aadaki forml 13,25,2 olarak baz alnm SMI gstergesinin izilmesini salayacaktr. 100 * ( Mov( Mov(C - (0.5 * ( HHV(H,13) + LLV(L,13))),25,E),2,E) / (0.5*Mov( Mov( HHV(H,13) - LLV(L,13),25,E),2,E)))

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

435

Bilgisayarda bu gstergeyi izdirmek istediinizde aadaki noktalar cevaplayacaksnz. %K Time Periods: Buraya ka dnemlik stokastii izdirmek istiyorsanz onu yaznz. %K Smoothing Periods: Buraya yukarda belirlediiniz gn saysnn ka dnemlik hareketli ortalamasn almak istiyorsanz o rakam yaznz. Double Smooth Periods: kinci hareketli ortalama deerini yaznz %D Time Periods : Sinyal izgisi olarak izilecek olan izgidir. Genel olarak stokastik iin aldnz dnem saysnn yarsn yazabilirsiniz. Method: Burada hareketli ortalama yntemini belirleyiniz. Style: Grafik tipini belirleyiniz.

a.

Yorumlanmas
Kapan fiyat eer belirlenen dnem iindeki en yksek ve en dk fiyatlarn ortalamasnn zerinde ise SMI deeri pozitif, aksi halde negatiftir. SMI'nn yorumlanmas aynen Stokastik gstergesinde olduu gibidir. Kritik blgeler alm ve satm amacyla kullanlabilir. Her ne kadar net bir seviye belirtilmemise de rnein SMI -40'n altna gerileyip sonra bu seviyeyi yukar kestiinde alm yaplarak, +40 seviyesini yukar getikten sonra yeniden aa kestiinde de sat yaplabilir. Fakat piyasada trend hakimse, yani net bir art trendi veya net bir d trendi varsa, bu gstergeyi bu ekilde kullanmak faydal sonu vermeyebilir. Genel olarak yatay piyasalarda daha baarl sonu vermektedir. Dier bir kullanm ise SMI gstergesi sinyal izgisini yukar kestiinde alm yapp, aa kestiinde ise sat yapmaktr. Bu teknie gre al-sat yaparken yine dikkat etmeniz gereken

436

nokta, piyasann gl bir trend iinde olup olmaddr. Eer yukar trend gl ise erken sattracaktr. Eer aa trend gl ise erken aldracaktr. Aykrlklara gre alm satm bu gsterge iin de geerlidir. Fiyatlar yukar giderken gsterge aa gidiyor veya daha nceki tepesini geemiyorsa bir sat sinyalidir. Fiyatlar aa giderken, gsterge tersine yukar gidiyorsa bu da bir al sinyalidir. Gstergeyi gelitirmi olan Blau eer SMI deerleri 1,100,100 olarak alnrsa yani 1 gnlk SMI ve bunun 100 gnlk yumuatlm ortalamalar alnrsa, bu erinin o srada piyasann trendi konusunda net bir fikir vereceini sylemitir. Bu erinin yukar doru hareket ediyor olmas, gl ykselen trend, aa doru hareket ediyor olmas ise gl d trendini sinyal vermi olacaktr.

b.

SMI Sorgulanyor

Aadaki grafikte SMI gstergesi verilmitir. SMI gstergesi zerindeki yatay izgileri -50 ve +50 seviyelerinden gemektedir. Grafik zerinde -50 yukar krldnda alm yapp, +50 aa krldnda sat yaplsa nasl bir performans elde edilebileceine baknz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

437

Resim IV.8.6-1
Stochastic Momentum Index (65.4468) 50 0 -50 3500

K J

K
3000

2500

2000

1500

March

April

May

June

July

August

September

November

2001

February March April

May

Tabi ki yukardaki grafie bakarak bu gstergenin bu hareketleri yaptnda alm satm yapmayacak ve daha nceki konularda gsterdiimiz gibi sistem testleri yapacaksnz. Bu kurala gre ilem yapldnda nasl bir kar/zarar durumu ortaya kard sorusunu cevaplamak iin System tester'da aadaki formlleri yazarak ilgili hisse iin testleri yaptrmanz gerekiyor. ENTER LONG: cross(StochMomentum(14,6,6),-50) CLOSE LONG: cross(50,StochMomentum(14,6,6)) Dier blmlere bir ey yazmaynz. Ben bu testi -C hissesi iin yaptm ve aadaki sonular ortaya kt. Toplam 3000 gn kullanld ve dolar deerleri baz alnd.
ISCTR E (ISCTR) 3000 gnlk Bar 26.09.1991-26.12.2003 Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans

$1612.49 161% 13%

438

AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar

$10864.44 1086% 89% 23 15.19% 0.89

Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi?

15 15 0 $234.23 $677.62 $22.04 5 8 8 0 $-262.75 $-569.54 $-1.39 2

Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

37 90 6 557 96 223 33 773

Yukardaki tablodaki bu deerler sadece bir tane rnektir. Bu kurala gre toplam 23 ilemin 15 tanesi karl sonulanm fakat

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

439

ortalama olarak her karl ilemde 234 dolar kar edilirken, zararl ilemlerde ortalama olarak 262 dolar zarar edilmitir.

c.

SMI iin en iyi dnem says ka alnmaldr.

Yukarda SMI iin 14,6,6 deerleri kullanld. Bu gsterge iin belirli bir hisse senedine ilikin olarak en ok kazandran SMI deerlerini bulmak istiyorsanz, aadaki ekilde formle ediniz ve system tester' altrnz. ENTER LONG cross(StochMomentum(opt1,opt2,opt3),-50) CLOSE LONG cross(50,StochMomentum(opt1,opt2,opt3)) OPTIMIZATIONS (Optimizasyonlar) OPT1: min:12 OPT2: min:5 OPT3: min:5 max:35 Max:12 Max:12 Step:3 Step:2 Step:2

Bu ekilde system tester altrldnda ve Aselsan hissesi iin son 3000 gnlk veri kullanlarak yapldnda, binde 2 komisyon denildii ve yllk dolar baznda faizin yzde 3 olduu varsayldnda aadaki sonular elde edilmitir. Resim IV.8.6-2

440

Aselsan hissesi iin en uygun SMI deerleri OPT1, OPT2 ve OPT3 kolonlarnda gsterilmitir. Yani 24, 11,9 rakamlardr. Bu durumda son 3000 i gn iinde Aselsan dolar baznda yzde 1472 orannda kar salamtr. Aselsan iin bu deerler en karl olarak ortaya kmtr. Ama biz en fazla SMI deerini 35'e kadar aldk belki daha uzun vadeler daha etkin sonu verebilir. Bunu test etmek ise size kalm.

d.

SMI Gstergesi Al ve Sat Veren Hisleri Bulmak

Bunun iin explorer blmn kullanacaksnz. Explorer blm altrdktan sonra formlleri aadaki ekilde giriniz. Burada SMI(14,6,6) gstergesi, -50'yi yukar ve +50'yi aa krm hisseler buldurulacaktr. COLUMN A If(cross(StochMomentum(14,6,6),-50),1,0) COLUMN B IF(cross(50,StochMomentum(14,6,6)),-1,0) FILTER When(colA=1) OR when(COLB=-1) Aadaki resimde sonular verilmitir. Yaplan listelemede baz hisseler "1" bazlar da "-1" deeri almtr. "1" deeri alanlar al sinyali verenler, "-1" deeri alanlar ise sat sinyali verenlerdir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

441

Resim IV.8.6-3

e.

SMI Aykrlklar
COLUMN A If ( ( Ref ( LLV ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,30 ) ,-3 ) < -65 AND Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) < - 45 AND Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) > - 55 AND

( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 45,STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( -45, STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) *100<0 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( LLV ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,30 ) ,-3 ) < -65 AND

442

Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) < - 45 AND Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) > - 55 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 45,STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( -45, STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) *100<-5 ) ,1,0 ) FLTER When(colA>0)

Sat Sinyali Veren Aykrlk Durumu COLUMN A If ( ( Ref ( HHV ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,30 ) ,-3 ) < 88 AND Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) < 83 AND Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) > 70 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 88, STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 88, STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) *100>-5 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( HHV ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,30 ) ,-3 ) < 88 AND Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) < 83 AND Mov ( STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ,5,S ) > 70 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 88, STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 88, STOCHMOMENTUM ( 14,6,6 ) ) ,CLOSE ) *100>0 ) ,1,0 ) FLTER When(colA>0)

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

443

Bu formlleri altrarak, ilk formlde AL verenleri, ikinci formlde ise sat verenleri bulabilirsiniz.

IV.8.7. Talep Endeksi (Demand Index)

Belki de btn gstergeler iinde en dikkat edilmesi ve titizlikle izlenilmesi gereken ve faydal sonular veren bir gstergedir. lgilendiiniz hisse senedi piyasada ne derece ilgi gryor? Bu senede kar ar bir talep var m? Yada borsada yatrmclar bu senetten kayor mu? te btn bu sorularn cevabn dier gstergelere nazaran daha baarl bir ekilde talep endeksi vermektedir. Peki endeks nasl hesaplanmaktadr? James Sibbet tarafndan gelitirilmi olan endeks forml, bu kitabn amacn ok amakta ve kompleks bir seyir izlemektedir. Bu yzden burada endeksin formlne deinilmeyecek ve direkt olarak yorumlanmasna geilecektir. Hatrlatlmas gereken nokta bu endeksin senetten senede deimekle birlikte -50 ile +50 arasnda hareket ettiidir. Ksaca zetlersek, talep endeksi kada olan ilgiyi gsteren bir gstergedir.

a.

Yorumlanmas

Bu gstergeyi gelitirmi ve teknik analiz literatrne kazandrm olan Sibbet yorumlanmasyla ilgili olarak 6 adet kural ileri srmtr. Bunlar aadaki ekilde aklanabilir; Fiyatlarn izmi olduu hareketlerle, talep endeksinin izmi olduu hareketler arasnda bir aykrlk olumas, fiyatlarn hemen olmasa da bir sre sonra talep endeksinin gsterdii ynde gideceine iaret eder. rnek verecek olursak, fiyatlar daha da st seviyelerde tepe yaparken talep endeksi de yeni tepeler yapyor fakat talep endeksinin her yeni tepesi bir nceki tepenin altnda kalyorsa fiyatlarn bir sre sonra aa dneceine iaret eder. Talep endeksinin gemie gre daha yksek bir noktada tepe yapmasnn ardndan talep endeksi de gese de fiyatlar

444

daha da yksek seviyede bir tepe yapar. Bu haliyle talep endeksi nceden haber veren bir gstergedir. rnein, gnlk verileri kullanarak bir analiz yapyor olalm. Fiyatlar yukar doru giderken talep endeksinin de gemi bir aya bakldnda en yksek seviyeye ulat grlrse, bu durum fiyatlarn ksa bir sre sonra (rnein 4-5) gn iinde yeni bir tepeye ulaacan ifade eder (aada verilen rnek olay dikkatli bir ekilde inceleyiniz). Talep endeksi derken bir nce yapt tepelere gre daha aalarda kalyorsa ve fiyatlar artyorsa, bu durum artk fiyat artlarnn sonuna gelindiine iaret eder. Bundan sonra fiyatlarn daha da ykselmesi olasl ok zayflamtr. Talep endeksinin 0 izgisini aadan yukar veya yukardan aaya kesmesi fiyatlarda endeksin gsterdii ynde trend deiimi olacana iarettir. Eer talep endeksi belli bir sre iin 0 izgisi etrafnda dalgalanma gsteriyorsa fiyatlardaki hareketlenmelerin zayf olduu ve ksa bir sre sonra fiyatlardaki trendin deiecei anlalr. Talep endeksi ile fiyatlar arasndaki uzun vadeli bir aykrlk (rnein gnlk veri kullanlyorsa 3 ay uzun vade saylabilir) genellikle fiyatlarn uzun vadeli bir tepe ta da dip yapt noktalarda ortaya kar.

b.

rnek Olay

Aadaki grafikte daha nce verilen yorumlara uygun olarak belirtilen A noktasnda talep endeksinin gemi 1 aya gre en yksek seviyeye ulatn gryoruz. Fakat dikkat ederseniz, talep endeksinin nemli derecede ykselmesine ramen fiyatlar fazla ykselmemitir. Bu durum ise kada bu fiyatlardan nemli derecede girildiini gstermektedir. Yani kada olan ilgi ve talep artmtr. Beraberinde yeni fiyat ykselilerini getirecektir. Gerekten de bir sre sonra talep endeksi dse de fiyatlar ayn seviyede kalm ve ardndan ok daha nemli bir fiyat tepesi gelmitir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

445

Resim IV.8.7-1: Talep Endeksi 1

Aadaki grafikte ise bir aykrlk durumunu grmektesiniz. 25 Aralk 1995e doru olan bir fiyat ykseliiyle birlikte talep endeksi de bir hayli ykselmi ve talep endeksi ikinci tepesini daha yukarda yaparken fiyatlar ikinci tepesini daha aada yapmtr. te bu durum aykrlkn bariz bir oluumudur. Burada talep endeksine gvenerek talep endeksi aaya dnmken alm yaplmal ve fiyatlarn yeni ve daha yksek bir yerde tepe yapmasna kadar beklenmelidir.

446

Resim IV.8.7-2: Talep Endeksi 2 (aykrlk durumu)

Bu iki rnei daha nce vermi olduumuz yorumlardan sadece ikisini kullanarak hazrladk. Dier yorumlar iin deiik rnekleri de sizler eitli katlar inceleyerek bulabilirsiniz. Aada vereceimiz rnek iin yorum yapmyoruz ve yorumunu size brakyoruz. Yukarda verdiimiz yorum kriterlerini tekrar okuyarak aada verilen grafii inceleyiniz ve fiyatlarn gelecei konusunda yorum yapnz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

447

Resim IV.8.7-3: Talep Endeksi 3 (deneme)

Grafii inceleyerek aaya yorumlarnz yapnz. Fiyatlarn ne ynde gelieceini dnyorsunuz?

c.

Talep Endeksi Sorgulanyor

Aadaki formlleri yazarak system tester ile talep endeksinin getirisini test edebilirsiniz. Aadaki formlde ifade edildii zere, talep endeksi talep endeksinin 3 gnlk hareketli ortalamas eer, gemi 60 i gn iindeki en yksek talep endeksi ve en dk talep endeksi deerinin ortalamasnn 20 puan zerine karsa AL sinyali verilmi olacaktr. Bunun dier bir anlam ise talep endeksi nemli bir zirve yapm olmaktadr. Bu tr bir durum ortaya ktnda alm yapacaz ve yzde 20 kar ettiimizde de sat yapacaz. ENTER LONG: cross(mov(di(),3,s),(((hhv(di(),60)+llv(di(),50))/2)+20))

448

CLOSE LONG: Bir ey Yazmaynz. STOPS: Profit target blmnde "long" kutusuna tick koyunuz ve "yzde" blmn seerek kutu iin "20" yaznz. Bunun anlam, yzde 20 kazannca sat demektir. Bu sistemi test ettirdiimizde Aselsan iin aadaki sonular elde ettik.
ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? $8936.69 894% 74% $2892.73 289% 24% 18 50.14% 0.09 17 17 0 $1358.11 $4121.03 $226.03 17 1 1 0 $-14880.33 $-14880.33 $-14880.33 1

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

449

Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

78 537 2 1336 886 886 886 886

d.

Talep Endeksi'ne Gre Al veren Hisseler

Bunun iin aadaki forml dizini explorer'a yazarak talep endeksinde nemli artlar olmu hisseleri buldurabilirsiniz. Bu konuda kendiniz de farkl formller gelitirebilirisiniz. COLUMN A ROC (mov(di(),5,s),3,%) COLUMN B ROC (mov(di(),5,s),1,%) FILTER When(colA>20) AND when(colB>15)

e.

Talep Endeksi Aykrlklar Olan Hisseleri Bulmak

Aada talep endeksi zerinde oluan aykrlklar tespit ederek listelemenizi salayan formller verilmitir. Hangi hisselerin talep endeksi aykrlna gre Al ve Sat verdiini bulmak istiyorsanz, aadaki formlleri kullanabilirsiniz. Fakat unutmaynz ki buradaki formller sadece kendinizi gelitirmeniz iin rneklerdir. Sizler daha iyi formlleri gelitirebilirsiniz. COLUMN A If ( ( Ref ( LLV ( DI ( ) ,30 ) ,-3 ) < -25 AND

450

Mov ( DI ( ) ,5,S ) < 0 AND Mov ( DI ( ) ,5,S ) > -15 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( -20,DI ( ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( -20, DI ( ) ) ,CLOSE ) *100<0 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( LLV ( DI ( ) ,30 ) ,-3 ) < -25 AND Mov ( DI ( ) ,5,S ) < 0 AND Mov ( DI ( ) ,5,S ) > -15 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( -20,DI ( ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( -20, DI ( ) ) ,CLOSE ) *100<-5 ) ,1,0 ) FLTER When(colA>0)

Sat Sinyali Veren Aykrlk Durumu COLUMN A If ( ( Ref ( HHV ( DI ( ) ,30 ) ,-3 ) < 55 AND Mov ( DI ( ) ,5,S ) < 47 AND Mov ( DI ( ) ,5,S ) > 40 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 50, DI ( ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 50, DI ( ) ) ,CLOSE ) *100>-5 ) ,1,0 ) + If ( ( Ref ( HHV ( DI ( ) ,30 ) ,-3 ) < 55 AND Mov ( DI ( ) ,5,S ) < 47 AND

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

451

Mov ( DI ( ) ,5,S ) > 40 AND ( Mov ( CLOSE,5,S ) - ValueWhen ( 1, Cross ( 50, DI ( ) ) ,CLOSE ) ) /ValueWhen ( 1,Cross ( 50, DI ( ) ) ,CLOSE ) *100>0 ) ,1,0 ) FLTER When(colA>0) Bu formlleri altrarak, ilk formlde Al verenleri, ikinci formlde ise sat verenleri bulabilirsiniz.

IV.8.8. BETA DEER

a. Beta Nedir?

Aadaki forml bir hissenin MKB-100 endeksine gre beta deerini hesaplamaktadr. Peki beta deeri ne demektir? Genel olarak, kafalardaki en nemli sorulardan birisi endeksin yukar doru bir hareket yapmas durumunda en hzl kabilecek veya endeksten daha hzl hareket edebilecek katlarn hangileri olduudur. te beta deeri, belirlenen bir dnem iinde bir hissenin endekse gre nasl hareket ettiini gstermektedir. Endeks hzl bir k yaparken, ilgilendiiniz hisse nasl hareket yapmaktadr? Endeks hzl bir d yaparsa elinizdeki hisse endeksten hzl m, yoksa yava m decektir? Endeksteki yzde 1lik deiim, hisse senedini hangi ynde yzde ka deitirecektir? Daha formal bir tanm yapacak olursak; Beta: Bir hisse senedinin endeksin yzde 1lik deiimine karn, hangi ynde ve yzde ka deieceini veren bir katsaydr. rnein bir hisse senedinin beta deeri eer -1.2 ise; Endeksin yzde 1 yukar hareket etmesi durumunda bu hissenin yzde 1.2 orannda d yapmas beklenir. Tam tersi gr de dorudur. Eer endeks yzde

452

1lik bir d yaparsa ilgili hissenin yzde 1.2lik bir ykseli yapmas beklenir. Bu rnekte beta deerinin eksi olmas durumunu verdik. Dolaysyla eksi beta durumunda ilgili hissenin endeksin tersine hareket yapmas beklenmelidir. Beta deeri art bir deer ise, bu durumda hisse endeks ile ayn ynde hareket edecektir. rnein 1.5 beta deerine sahip bir hisse iin, eer endeks yzde 1 art yapacak olursa ilgili hissenin yzde 1,5 art yapmasnn beklendiini, eer endeks yzde 1 d yapacak olursa ilgili hissenin yzde 1,5 d yapmasnn beklendiini syleyebiliriz.

b.

Ka gnlk beta hesaplanmal?

Orta ve uzun vadeli yatrmc: Beta konusunda kafalardaki en nemli sorunlardan biri de ka gnlk beta deerinin hesaplanmas gerekliliidir. zellikle uzman portfy yneticileri, orta ve uzun vadeli yatrm seenler genel olarak uzun vadeli beta deerlerini kullanmaktadrlar. Bu balamda bir hisse iin 90-120-200-300 gnlk beta deerleri hesaplanabilmektedir. Dolaysyla uzun vadede endeksin kacan dnen ve ksa vadeli hareketlere girmek istemeyen yatrmclar, uzun vadeli beta deerlerini hesaplayarak, uzun vadede endeksten daha yksek getiri salayabilecek hisseleri grmek isteyebilirler. Ksa vadeli yatrmc: Bunun yannda, genel olarak ksa vadeli hareket eden ve ortalama olarak hisseleri ellerinde tutma sresi 1-2 haftay amayan yatrmclar iin ise 15-20-30-45 gnlk beta deerleri hesaplanarak, son zamanlarda endeksle en yakn hareket eden katlar belirlenebilir ve ksa vadede endeksin ykselecei dnlyorsa, beta deerleri yksek katlara, ksa vadede endeksin decei dnlyorsa ksa vadeli beta deerleri eksi olan veya beta deerleri ok dk olan hisse senetleri seilmelidir.

c.

Betann Grafii Nasl izdirilir?

Arzu ettiiniz hisse senedinin grafiini ve ayrca endeksin grafiini Metastok programnda ayr ayr anz. Daha sonra fare ile

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

453

endeksin grafiini klikleyip Ereli grafiinin iine braknz. Dolaysyla hem Ereli hem de MKB-100 grafii ayn pencere iinde grnecektir. Burada her ikisi iin de son 500 gn baz alnmtr. Daha ak renk olan Erelinin grafii, siyah olan ise endeksin grafiidir. Resim IV.8.8-1

kinci aamada Forml penceresinde beta isimli gstergeyi bulunuz ve fare ile klik yaptktan sonra elinizi kaldrmadan siyah renkle gsterilen endeks grafiinin zerine geliniz. Endeks grafii eflatun renge dnecektir. Bu durumda fareyi serbest braknz. Karnza aadaki pencere gelecektir. Bu pencerede overlay without Scale seeneini seiniz ve OK tuuna basnz.

454

1. Beta deerleri grafik zerine izdirilecek ve karnza aadaki grafik gelecektir. Resim IV.8.8-2

Bu grafik zerinde ince izgi ile gsterilen eri, 21 gn baz alnarak hesaplanm olan beta deerlerini gstermektedir. Buna gre 24 Ocak 2003 itibariyle Ereli hissesinin 21 gnlk beta deeri 1.12 seviyesindedir. Fakat krmz eriden de grlecei zere, baz zamanlarda Erelinin beta deeri 0.60 seviyelerine kadar gerilemitir. Eer beta grafiini maousun sol tuu ile klik yapp hisse grafiinin isim band zerine brakrsanz, aadaki grafii elde edeceksiniz ve Beta deerlerinin daha net nasl gelitiini greceksiniz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

455

Resim IV.8.8-3

Bu grafikte beta deerinin deiik zamanlarda 1.6 seviyelerine kadar ktn, deiik zamanlarda da 0.60 seviyelerine kadar gerilediini gryoruz. Fakat burada 21 gn gibi ksa vadeli bir beta hesapland iin beta deerleri ok deiebilmektedir.

d.

Btn Hisseler iin Beta Deerlerini Hesaplatmak

Bunun iin nce Explorer altrn. Karnza gelen pencerede new tuuna basarak yeni bir Explorer forml yazacanz belirtin. Yeni formle BETALAR adn verin. Karnzda aadaki pencere olacaktr.

456

Resim IV.8.8-4

Burada Column A ve dier kolonlara tklayarak aada belirtilen ekilde formlleri yaznz. COLUMN A (( 7 * Sum( ROC( CLOSE,1,%) * ROC( INDICATOR,1,%),7))( Sum( ROC( CLOSE,1,%),7) * Sum( ROC( INDICATOR,1,%), 7))) /(( 7 * Sum( Pwr( ROC( INDICATOR,1,%),2),7)) Pwr( Sum( ROC( INDICATOR,1,%),7),2)) Bu forml 7 gnlk beta deerini hesaplayacaktr. ok ksa vadeli olarak son 7 gnde endekse en yakn hareket yapan veya endeksin tersine hareket eden katlar ortaya kacaktr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

457

COLUMN B (( 21 * Sum( ROC( CLOSE,1,%) * ROC( INDICATOR,1,%),21))( Sum( ROC( CLOSE,1,%),21) * Sum( ROC( INDICATOR,1,%), 21))) /(( 21 * Sum( Pwr( ROC( INDICATOR,1,%),2),21)) Pwr( Sum( ROC( INDICATOR,1,%),21),2)) Bu forml 21 gnlk beta deerlerini hesaplayacaktr. Dolaysyla A kolonundakine gre biraz daha vade uzamtr. Son 21 gnde hangi senetlerin endeksle birlikte hareket edip etmedikleri ortaya kacaktr. COLUMN C (( 30 * Sum( ROC( CLOSE,1,%) * ROC( INDICATOR,1,%),30))( Sum( ROC( CLOSE,1,%),30) * Sum( ROC( INDICATOR,1,%), 30))) / (( 30 * Sum( Pwr( ROC( INDICATOR,1,%),2),30)) Pwr( Sum( ROC( INDICATOR,1,%),30),2)) Bu forml ile 30 gnlk beta deerleri hesaplanabilecektir. COLUMN D (( 60 * Sum( ROC( CLOSE,1,%) * ROC( INDICATOR,1,%),60))( Sum( ROC( CLOSE,1,%),60) * Sum( ROC( INDICATOR,1,%), 60))) / (( 60 * Sum( Pwr( ROC( INDICATOR,1,%),2),60)) Pwr( Sum( ROC( INDICATOR,1,%),60),2)) Bu forml ile 60 gnlk beta deerleri hesaplanabilecektir. COLUMN E (( 120 * Sum( ROC( CLOSE,1,%) * ROC( INDICATOR,1,%),120))( Sum( ROC( CLOSE,1,%),120) * Sum( ROC( INDICATOR,1,%), 120))) / (( 120 * Sum( Pwr( ROC( INDICATOR,1,%),2),120)) Pwr( Sum( ROC( INDICATOR,1,%),120),2)) Bu forml ile 120 gnlk beta deerleri hesaplanabilecektir.

458

COLUMN F (( 200 * Sum( ROC( CLOSE,1,%) * ROC( INDICATOR,1,%),200))( Sum( ROC( CLOSE,1,%),200) * Sum( ROC( INDICATOR,1,%), 200))) / (( 200 * Sum( Pwr( ROC( INDICATOR,1,%),2),200)) Pwr( Sum( ROC( INDICATOR,1,%),200),2)) Bu forml ile 200 gnlk beta deerleri hesaplanabilecektir. Bu formlleri yazdktan sonra kolon isimlerini de arzu ettiiniz ekilde belirleyebilirsiniz. Ben Column A iin beta7 ismini , Column B iin beta21 ismini verdim. OK NEML: Bu ilemler sonrasnda ise explore yapmadan nce endeks grafiini amanz ve bu grafiin zerini fare ile tklamanz gerekiyor. MKB-100 grafiini anz ve fare ile zerini tklaynz. Daha sonra Explorer penceresinde explore tuuna basarak beta deerlerini hesaplaynz. Ben 24 Ocak 2003 itibariyle aadaki hesaplamay yaptm. Karnza bu tr bir pencere gelecektir. Resim IV.8.8-5

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

459

Bu pencerede grld zere MKB-100n kendisiyle arasndaki beta deeri 1 dir. Byle de olmas gerekir. Aksi halde hesaplamada bir hata yapmsnz demektir. Bu pencerede beta7 yazan kolon (Column A) zeri tklatldnda aadaki pencere ekrana gelecektir. Resim IV.8.8-6

Bu listede en dk betadan en yksek betaya doru bir sralatma yapm oluyoruz. Yani son 7 gn baz alarak beta hesaplamas yaptmzda z finans faktrn endeksin tersine hareket etmektedir. Endeks nmzdeki gnlerde yzde 1 yukar giderse zfinansn yzde 2 dmesi, endeks yzde 1 derse zfinansn yzde 2 ykselmesi beklenir. Fakat zfinansn 120 gnlk betasna baktmzda 0.69 olduunu gryoruz, yani orta ve uzun vadede endeks ile birlikte, fakat endeksten zayf hareketler yapacaktr. Ayn ekilde son 7 gnlk betas en yksek olanlara gre bir sralama yapmak iin beta7 yazan kolonu tklaynca aadaki grafik karmza gelecektir. rnein Haznedar tulann son 7 gndeki betas 3.06 iken, 200 gnlk betas 0.55 civarndadr. Bu da gven vermez ve

460

son gnlerde tesadfi bir ilikiyi gsterir. Deiik vadeler iin hesaplanm betalar ne kadar birbirine yakn olursa o kadar gvenilir olurlar. Resim IV.8.8-7

IV.8.9. Williams'n %R Gstergesi (Williams %R)

Lary Williams tarafndan gelitirilmi bu gsterge, Alm-Satm lem hacmi gstergesinde olduu gibi ar alm ve satm zamanlarn tespit etmeye yneliktir. Ayrca bu gsterge daha nce aklanm olan stokastik gstergesi ile yakn ilikilidir. Adeta Stokastik gstergesinin ters evrilmi halidir. Williamsn %R gstergesi 0 ile -100 deerleri arasnda dalgalanr. Bu gstergenin yorumlanmasna gemeden nce aada nasl hesaplandn verelim. ncelikle W. %Rnin hesaplanabilmesi iin bir periyot belirlenir. Bu periyot analistler tarafndan genellikle 14 gn olarak belirlenmitir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

461

Belirlenen n gnlk periyot iin aadaki forml kullanlarak Williamsn %R gstergesi hesaplanr.
EY - Bugnk kapanis Williams %R = * ( 100 ) EY - ED

Burada; EY : n gn iindeki en yksek fiyat ED : n gn iindeki en dk fiyattr. Parantez iindeki rakamn -100 ile arplmas hem elde edilen sonular bir endeks haline dntrebilmek hem de yorumlamay daha da kolaylatrabilmek iindir.

a.

Yorumlama Teknii

Gstergenin -80in altna dmesi normalden fazla sat basks olduunu, -20nin zerine kmas ise normalden fazla alm gc olduunu gsterir. Buna benzer dier gstergelerde olduu gibi ar alm ve satm blgelerinde bu gsterge de pek fazla kalamaz. Yani -20nin zerine karsa 0 ile -20 arasnda ok fazla bir sreyle kalamaz. Fakat gsterge bu blgede iken hemen sat yapmamak gerekir. Senedi satmak iin fiyatlarn da yn deitirdiini grmek ve ondan sonra satmak gerekir. Yukarda anlatlann tam aksi durum ise yledir; eer gsterge -80in altna derse yine bu blgede uzun sre kalamaz ve tekrar yukar dner. Fakat ar satm blgesi olan bu blgeye indikten hemen sonra alm yapmamak gerekir. nce fiyatlarn ykselmeye balamas beklenmeli ve sonra alm yaplmaldr. Williams %R gstergesi, baz durumlarda fiyatlardaki trend deiimini nceden haber veren bir gstergedir. Gstergeyi gelitiren kii, fiyatlar, %R gstergesi tepe yapp aaya dndkten birka gn sonra aa dneceini iddia etmektedir. Ya da tam tersini syleyecek olursak, fiyatlar bir dip yapp ykselmeye balamadan bir ka gn nce %R gstergesinin yukar doru dnmesi beklenir. Fakat bu yorum daha nce talep endeksinde verdiimiz yorum kadar gl

462

deildir. Bu durum ok sklkla olmasa da baz hallerde ortaya kabilmektedir.

b.

rnek Olay ncelemesi

Aadaki grafikte, bir senede ait fiyat grafii ve 14 gn baz alnarak hesaplanm Williams %R gstergesi gsterilmektedir. Gsterge zerinde dikkat edecek olursanz, AL-SAT noktalar verilmitir. Bu noktalar -80 ve -20 izgileri baz alnarak verilmitir. Yani, gsterge -20 izgisini aa doru krd zaman SAT, -80 izgisini yukar doru krd zaman ise AL karar verilmitir. Burada -80 izgisinin aadaki, -20 izgisinin ise yukardaki izgi olduuna dikkat ediniz.

imdi gelelim en nemli noktaya. Yukardaki grafikte grnen odur ki; bu tr bir alm ve satm stratejisi izlemek, ciddi boyutta kar yaratm izlenimi vermektedir. Peki gerekten de, sadece bu teknii uygulayarak, alm satm yapsaydk ne kadar srede ne kadar kar veya zararmz olurdu? Bu teknii bu ekilde kullanmak ne derecede anlamldr? te bu tr sorulara cevap verebilmek iin nce bu tr bir

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

463

alm satm tekniinin ortaya karaca kar ve zarara bakalm. Bunu test edebilmek iin, Metastok programnn System tester fonksiyonuna ihtiyacnz vardr. System tester, kitabnzn daha nceki blmlerinde ayrntl olarak incelenmiti. Ksaca tekrar etmek gerekirse, gelitirmi olduunuz mekanik alm satm kurallarnn uygulamaya konulduunda ne tr bir sonu saladn vermektedir. unu merak ediyor olabilirsiniz; stokastik gstergesi 30un altna dtnde alm yapsanz ve 70in zerine ktnda da satm yapsanz acaba incelemekte olduunuz senet size hangi srede % ka getiri salayacakt? Bir baka soru da yukarda Williams % R iin sorduumuz soru olabilir. Sorular oaltlabilir. MACD gstergesi sinyal izgisini yukar kestiinde alm yapp, aa kestiinde de satm yapmak; RSI gstergesi kendi 10 gnlk hareketli ortalamasn yukar kestiinde alm yapp, aa kestiinde satm yapmak v.s gibi sorular sonucunda belirli bir dnemde belirli bir senette ne kadar kar veya zararmz olacakt.

c.

Williams %R Gstergesi Sorgulanyor

Metastok 7.02 versiyonu ve daha nceki versiyonlarnda aadaki ekilde sistem testi yaplabilir. Metastok 8.0 versiyonunda ayn sistemi birden fazla senette test etmek mmkndr. Kitabnzn Sistem Test Edicisi blmnde Metastok 8.0n ayrntl uygulama rneklerini bulabilirsiniz. nce istediiniz bir senedin grafiini anz ve System tester ikonunu tklaynz. Karnza gelen pencerede NEW tuunu tklaynz. Aadaki resim ekrannza gelecektir.

464

Resim IV.8.9-1

Bu resimde Name kutusu iine Williams %R AL-SAT yazmaktadr. Biz bu ismi verdik, siz baka bir isim verebilirsiniz. Resimde Rules yazan ksmda drt ana blge grnmektedir. Bunlar; Enter long, Close long, Enter short ve Close short blgeleridir. Enter long yazan blgenin dmesi dikkat edilirse tklanm durumdadr. Bu aamada alttaki kutunun ii tklatlp buraya Williams %R Gstergesi -20nin zerine ktnda alm karar verecek matematiksel forml yazlmaldr. close long blgesine ise sat yaplrken uygulanacak olan mekanik kuraln matematiksel forml, metastok mant ile yazlmaldr. enter short ve close short blgeleri aa satla ilgili olduu iin imdilik burada deinmiyoruz. Yukarda anlattklarmz ieren pencere aadaki ekilde olmaldr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

465

Burada name kutusunun iine bu sistemin ad, notes kutusunun iine hangi kurala gre al-sat yapt ve enter long kutusunun iine de hangi durum gerekletiinde alma gemesi gerektii metastok mantyla matematiksel bir forml, When( Cross(WillR(14),-75)) eklinde yazlmtr. Resim IV.8.9-2

when komutu senet alm satm forml yazlmadan nce yazlmal ve ardndan parantez almaldr. cross un trkesi kesime anlamndadr ve bu komut WILLR gstergesinin -75 izgisini yukar kestii anda alm yaplmas gerektiini gstermektedir.

466

Cclose long kutusunun iine sata ilikin bir forml yazlmaldr. Buna gre WILLR gstergesi -25 deerinin altna dnce sat yapacaktr. When( Cross(-25,WillR(14))) Neden -25 ve -75 deerlerini kullandk? ou zaman bu gsterge -80nin zerine ktktan hemen sonra, yeniden aa dnebilmektedir. Bu nedenle -80nin zerine ktndan emin olabilmek iin ben -75 deerini kullandm ama sizler daha farkl deerleri yukar kestiinde alm yapmasn salayabilirsiniz. Ayn mantkla -20 yerine -25 kullanlmtr. Formller yazldktan sonra OK tuuna bastnzda ve karnza gelen pencereden de TEST tuunu tkladnzda, o srada grafik olarak hangi senet aksa, o senet iin test sonularn alabileceksiniz. Test sonularn grmek iin, System Test Completed penceresi ekrana geldiinde reports tuunu tklaynz. Biz bu testi VESTEL iin yaptk ve aadaki sonular aldk. Resim IV.8.9-3

Eer bu kural izleseydik, toplam 89 kere alm satm yapacaktk, bunun 54 tanesinde kar, 35 tanesinde zarar oluacakt. Toplamda yzde 16.85 kazanabilecektik. Ortalama kazanma ve kaybetme oran 0.67 olduu iin, zararla sonulanan bir alm satmda 1 dolar

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

467

kaybediyorsak, karla sonulanan bir alm satmda 0.67 cent kazanmamz beklenir. Bu nedenle de yzde getiri ok dk kmtr. Yukarda biz Williams %R gstergesinin 14 gnlk deerlerine gre alm satm yaptk. Acaba farkl gn deerleri kullansaydk, daha yksek bir kar veya alm satm saysnda baar oran elde etmek mmkn olabilir miydi?. Bana en ok gelen sorulardan biri budur. Herhangi bir gstergenin ka gnlk deeri kullanlmaldr? Buna biz karar veremeyiz ve senetten senede deiir. imdi yukarda yaptmz ilemlerini aynsn yeniden yapacaz, fakat bu sefer bilgisayar en uygun gn saysn kendisi bulacak. Daha dorusu en yksek kar salayacak gn saysn verecek Bunun iin System Tester penceresinin forml blmne bu sefer aadaki formlleri yaznz. ENTER LONG : When( Cross(WillR(opt1),-75)) CLOSE LONG : When( Cross(-25,WillR(opt1))) Bu formlleri yazdktan sonra system test penceresi zerindeki Optimize tuunu tklaynz. Karnza aadaki pencere gelecektir. Resim IV.8.9-4

468

Bu pencere zerinde new tuunu tklayarak aadaki pencerenin gelmesini salaynz. Bu pencerede grlen deerleri giriniz. Yani bilgisayar Williams %R gstergesi iin nce 5 deerini alacak, er er artrarak 45 deerine kadar kacak ve bu arada en ok kar salayan deeri bulacaktr. Eer siz step kutusunun iine 1 yazarsanz, 5den 45e kadar birer birer artracaktr. Bunun tek sakncas bilgisayarn hesaplamasnn uzun zaman almasdr. Bilgisayarnzn hzna gre birka dakika beklemek zorunda kalabilirsiniz. Burada 45 deerini kullanmamn zel bir sebebi yok. Siz istediiniz deeri verebilirsiniz. Resim IV.8.9-5

OK tuuna basarak daha nce yaptnz gibi, testi yineleyiniz. Aadaki trden bir pencere karnza gelecektir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

469

Resim IV.8.9-6

Burada grlyor ki VESTEL hissesi iin ele aldmz dnem iinde, en baarl sonucu Williams %Rnin 26 gnlk deeri vermitir. Eer biz WILLR(26) deerine gre alm satm yapm olsak, ilgili dnem iinde yzde 1930 kazan salayabilecektik. En kt sonucu ise, yzde 8.7 getiri ile 17 gn deeri vermitir (Resimde grlmyor). Bizim bata kullandmz 14 gnlk deer ise getiride sondan nc olmutur. Unutulmamal ki, bu sonular VESTEL hissesinin ele alnan dnemi iin geerlidir. Dier senetlerde de ayn ey geerli olacak diye bir genelleme yaplamaz. Sizler belirli bir kural gelitirmi ve bu kurala gre alm satm yapmaya karar vermiseniz, bu alm satm kuraln gemite uygulasaydnz, size ne tr bir getiri salam olacan system tester ile test etmelisiniz.

d.

Williams % R'a Gre Al verenler

Peki bugn itibariyle WILLR(26) gstergeleri henz -25 izgisini yukar krm senetleri 300 tane senet iinden bulmak iin ne yapmalyz? Bunun iin Explorer kullanmalsnz. Daha nceki blmlerde explorern kullanmna ilikin, ayrntl bilgi verildii iin, burada sadece forml yazmakla yetineceim.

470

Explore mensn anz ve yeni bir explore tanmlaynz; Bu forml ve explore size o gn itibariyle willR(26) deeri -25in altna derek SAT verenleri veya -75in zerine karak AL verenleri listelesin. Burada 26 deerini kullanmamn sebebi, az nce VESTELde iyi sonu vermesi nedeniyledir. Fakat her senet iin ayn deer kullanlacak diye bir genelleme yaplamaz. COLUMN A WillR(26) FILTER When(Cross(-25,WillR(26))) OR When( Cross(WillR(26),-75))

IV.8.10.

Talep Konsantrasyon Erisi

Yllarca sren bir almann ardndan edindiim tecrbeler sonucu basit bir ortalama alarak oluturduum bir gstergedir. Bu gstergedeki ama, alm riski en az olan ve alm yapldnda, sabrla beklenirse orta ve uzun vadede stres yaamadan srekli kazan salayacanz senetleri seebilmektedir. u ana kadarki tecrbelerimle ve yaptm simlasyonlarla baarl sonular aldm, fakat aada vereceim stratejinin dikkatle ve dn verilmeden izlenmesi gerekir. Sizlerle burada sadece basit bir mekanik teknik vermekle kalmayp ayrca strateji de nereceim. Bu gstergeye elbetteki okuyucularn hepsinin katlmas beklenemez fakat sadece bu gsterge iin deil, dier tm gstergeler ve yaplan yorumlar iin gemie dnk testler yapmal ve tutarlln snamalsnz. Amerikay yeniden kefetmemek iin daha nce gelitirilmi gsterge formllerinden yararlanlmtr. Bu forml iine enjekte ettiim teknik gstergelerin hepsinin ortak yan 0-100 veya 100 - +100 arasnda deiiyor olmalardr. Bylelikle farkl gstergeler bir pota iinde eritilmektedir. Fakat gstergelerin arlklar 8 yl kapsayan gnlk veriler kullanlarak uzun testler sonucunda elde edilmitir. Yani farkl arlklara sahiptirler.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

471

a.

Metastock Formatnda Talep konsantrasyon erisi Forml

(Stoch(14,6)+RSI(14)+Mo(14)+CCI(14)+DI()+WillR(14)+Ult(7,14,21))/7 Yukardaki forml verilmitir ve al sat amacna gre 14 gn baz alnmtr. Daha uzun vadeli pozisyon almak isteyenler formlde 14 grdkleri yere rnein 21 veya 45 yazabilirler. Bu forml yeni bir gsterge olarak Metastockun gsterge penceresine ekleyebilir ve istediiniz senedin talep konsantrasyon erisi gstergesini izdirebilirsiniz. imdi bunun nasl yaplacan ksaca aklayalm. ikonunu tklaynz. Karnza aadaki pencerede verilen ekran alacaktr. Resim IV.8.10-1

Bu resimde oluturulmu olan gstergeler liste halinde verilmitir. Herhangi bir gstergenin formlnde deiiklik yapmak istiyorsanz Edit tuunu tklaynz ve daha nce yazlm forml deitiriniz. Aada yeni bir forml yazmaya ilikin kurallar

472

anlatacaz buradaki kullanabilirsiniz.

kurallar

forml

deitirirken zere

de

Yukardaki verdiimiz forml yazmak pencerede New tuunu tklamak gerekiyor. Resim IV.8.10-2

aadaki

A harfi ile gsterilmi olan elips iine otomatik olarak New Indicator yazs gelecektir. Bu kutuya gstergenin isminin ne olmasn istiyorsanz o ismi yaznz. Varsayalm ki gstergenin ismi TKE(14) olsun. B harfi ile gsterilmi ember iindeki kutunun tklatlmas bu yeni gstergenin TKE(14) ad ile gstergeler listesine ekleneceini gsterir. Formula yazan kutunun iini tkladmzda ve forml yazdmzda karmza aadaki ekran gelecektir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

473

Resim IV.8.10-3

Bu resimde yukarda verilen forml yazlmtr. OK tuu tklatldnda TKE(14) gstergesi de gstergeler listesinde eklenmitir.

b.

Yorumlanmas

Gsterge zaten 7 tane ok bilinen teknik analiz gstergesinden olumaktadr. Bylece momentum yukar giderken, talep endeksi veya RSI ne oluyor diye sormak zorunda kalmyoruz. Ek olarak, her bir gsterge iin ayr ayr sistem testleri veya Explorer formlleri gelitirmek yerine, hepsini tek bir eride izleme imkan buluyoruz. Daha nce de belirttiim gibi bu gsterge, kaybettirme riski en dk hisselerin bulunup, bu hisselerde pozisyon alnmasyla ilgilidir. Buna u ekilde bir itiraz olabilir; nemli olan ey riski dk kalm hisseleri bulmak deil, kaybetme riski dk olsa bile ksa zamanda prim yapacak hisseleri belirleyebilmektir. te Talep konsantrasyon erisi gstergesinin en byk avantaj da srekli olarak yatay gidecek

474

hisselerden ziyade ka balama olasl yksek hisseleri bulabilme zelliine belirli bir dereceye kadar sahip olmasdr. TKE genellikle 30 ve +100 arasnda deerler alr. -20nin altna dmesi hissenin youn bir sat basks altnda ezildiini gsterir. Bu yzden -20 izgisine doru yaklaan veya 0 izgisini aa krm hisselerde sat basksnn bitmesi yani hisse fiyatnn bir sre daha dmesi veya yatay gitmesi beklenmelidir. Hisse seimi yaplrken TKE gstergesi 0 izgisinin altna inmi ve 20 civarnda olan hisseler n plana karlmaldr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta; gsterge ilk defa 0n altna dtnde alm yaplmamal fakat alm iin izlemeye alnmaldr. Fiyatlar belirli bir seviyeye dtkten sonra TKE 0a yaklatnda veya altna dtnde, fiyatlar yeni bir dip yaparken gsterge daha da dmse alm tehlikelidir ve senet izlemeye devam edilmelidir. Fiyatlar belirli bir seviyeye dtkten sonra TKE -20ye yaklatnda veya altna dtnde, fiyatlar yeni bir dip yaparken gsterge art trendine girmise, nce gstergenin aa doru ksa vadeli bir dn yapmas beklenmeli ve aa doru ksa bir d yapp tekrar yukar dnmesi durumunda ise alm yaplmaldr. Fakat alm yaplrken dikkat edilecek en nemli konu, alm yaptnz fiyat, gsterge 20lerde iken oluan fiyattan en az %5-10 aada olmaldr (aada verilen rnekleri inceleyiniz). Ayrca son bir haftalk ilem hacmi en az son iki aylk gnlk ortalama ilem miktarna eit veya daha fazla olmaldr. lem miktar greceli olarak ne kadar yksekse alm yapmak o kadar salkldr. Daha nceki teknik gstergelerde anlatld gibi bu gstergede aykrlklar nemlidir bir yer tutar. Fiyat ve gstergenin aykr hareket etmesi durumunda bir sre sonra fiyatlarn, gstergenin gsterdii ynde hareket edecei anlalr. Bu gsterge bir risk gstergesi olduundan gstergenin 80 seviyesinin zerine kmas durumunda sat iin hazrlkl olunmaldr. Fiyatlar yukar gitmeye devam ederken gstergenin yeni tepeleri srekli aada kalyorsa mutlak sat sinyali olarak

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

475

alglanmaldr. Ya da gstergenin kendi ortalamasn aa krmas sat sinyalidir.

12

gnlk

hareketli

Eer TKE 20nin altna dm ve sfra yaklarken henz fiyatlar yukar giden bir trendi aa krmam olsa dahi fiyatlarn ok byk bir olaslkla trendi aa kraca anlalr. TKE gstergesi 0n altna dm ve 30 ile 0 arasnda yatay dalgalanma yapyorsa kesinlikle alm yaplmamaldr. SONU: TKE gstergesi 20ye dm senetler izlemeye alnmal ve bu senetlerde alm dnmelidir. Alm kararn ise yukarda anlattmz ekilde yapmalsnz.

c.

TKE Sorgulanyor

Aadaki resimde grld zere TKE yukar doru giderken fiyatlar gerilemeye devam etmi ve bir aykrlk oluturmutur. Resim IV.8.10-4
TKE(14) (27.0107) 50 0 2500 2400 2300 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 20000 10000 x1000000 14 21 28 4 11 June 18 25 2 9 July 16 23 30 6 13 August 20 27 3 10 17 September 24

Bu gstergenin sorgulamas demek, bu gstergenin forml iinde yer alan teknik gstergelerin ortalama bir hareketinin sorgulanmas demektir.

476

lk olarak vurgulamamz gereken nokta: Gsterge, "0"n altna gerileyip daha sonra, yeniden yukar dndnde ve 20 seviyesini yukar kestiinde Alm yaplmas, gsterge 80 seviyesinin zerini grdkten sonra 60'n altna gerilediinde ise sat yaplmasdr. Formlleri aadaki ekildedir. ENTER LONG: when(Llv(Fml("tke(14)"),15)<0 And cross(Mov(fml("tke(14)"),3,s),20)) CLOSE LONG: when( hhv(Fml("tke(14)"),15)>80 And cross(60,Mov(fml("tke(14)"),3,s))) Bu sistemi test ettirdiimizde Akbank iin aadaki sonular elde ettik.
AKBNK E (AKBNK) 3000 Daily Bars 11.11.1991 Through 30.12.2003 (4432 Days) Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar $35109.87 3511% 289% $4482.12 448% 37% 34 28.71% 0.95 26 26 0 $1919.54

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

477

En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi 13 8 8 0 $-2020.30 $-9158.09 $-3.29 2 34 109 9 888 82 164 23 661

$8961.58 $20.16

Toplam 34 ilemden 26's karla, 8'i zararla sonulanmtr. Yllk dolar baznda bileik getirisi ise yzde 289 olmutur. Siz de rnein bir hisse senedi iin eer TKE(14) gstergesinin Al verdiini grmseniz, bu testi o hisse iin yaptrarak, bu ilem stratejisinin hangi srede ne kadar getiri saladn ve ka ilemden kanda kar ve zarar edildiini grmelisiniz.

d.

TKE'ye Gre Al ve SAT Verenler

imdi de birok hisse iinden TKE'ye gre al ve sat veren hisseleri ayklayan bir explorer forml yazalm. COLUMN A If ( ( LLV ( Fml ( "tke ( 14 ) " ) ,15 ) <0 AND Cross ( Mov ( Fml ( "tke ( 14 ) " ) ,3,S ) ,20 ) ) ,1,0 ) COLUMN B

478

If ( ( HHV ( Fml ( "tke ( 14 ) " ) ,15 ) >80 AND Cross ( 60,Mov ( Fml ( "tke ( 14 ) " ) ,3,S ) ) ) ,-1,0 ) FILTER WHEN(COLA=1) OR WHEN(COLB=-1) Bu forml altrdmzda aadaki ekilde bir liste elde ettik. Bu listede ColumnA'da "1" deeri alm hisseler, al verenler, columnB'de "-1" deeri alm hisseler ise Sat sinyali veren hisselerdir. Resim IV.8.10-5

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

479

IV.9. DNYADA GSTERGELER

YEN

TEKNK

ANALZ

IV.9.1. Lineer Regresyon Gstergesi

a. Nedir?

Lineer regresyon gstergesi (LRG) belirlenmi bir sre iinde hisse senedinin izledii trendi temel alan bir gstergedir. Fiyatlarn izledii trend, en kk kareler yntemi kullanlarak hesaplanm olan lineer regresyon trend erisi ile belirlenir. En kk kareler yntemi fiyatlarn hareket ettii noktalarla, izilmi bir lineer regresyon dorusu arasndaki farklar en aza indirmeye alan bir yntemdir. Lineer regresyon gstergesi zerindeki herhangi bir nokta, lineer regresyon trend erisinin son noktasna eittir. rnein, son 10 gnn verilerini kullanarak ,lineer regresyon dorusal denklemini tahmin ettiinizi varsayalm. Bu durumda elde edilen dorunun son noktas, lineer regresyon erinin son noktasna eit olacaktr. Lineer regresyon erisi gstergesi, zaman serileri yntemine gre ok az farkllk gsterir. Zaman serileri yntemi, son fiyat hareketlerini eriye daha abuk yanstr. zaman serileri tahmin gstergesini, lineer regresyon erisinin son fiyat noktasna yanstr. tahmin tahmin nk eimini

Lineer regresyon erisi ile ilgili olarak teknik aklamalar yaptk, fakat buraya kadar yapm olduumuz aklamalardan, aslnda lineer regresyon erisinin ne olduunu tam anladnz zannetmiyorum. imdi bir rnekle olay aklamaya alalm. Sadece 10'ar gnlk periyotlar iin bir doru izdiinizi dnn. rnein aadaki grafikte grlecei zere 2 tane doru izdik. Bu dorular izerkenki amacmz, 10 gnlk bir periyodu kapsamas ve bu dorunun altnda kalan fiyatlar ile zerinde kalan fiyatlar arasndaki fark en aza indirmek.

480

Resim IV.9.1-1

12000

12000

11500

11500

11000

11000

10500

10500

x10000000

29999 19999

x10000000

29999 19999

21

28

4 August

11

18

25

Ben bu grafikte sadece grsel olarak, 10 gn kapsayan bir doru izip dorunun altnda ve stnde kalan alanlar eit brakmaya altm. Yukarda aslnda iki tane doru izilmitir. Varsayn ki her yeni veri geldiinde son 10 gnn dorusunu iziyorsunuz ve bu dorularn son noktalarn birletiriyorsunuz. izdiiniz dorularn zerinde ve altnda kalan blgeler birbirine olabildiince eit kyor. te lineer regresyon gstergesi bu son noktalar birletiren bir eri olarak ortaya kyor. Sonu olarak lineer regresyon gstergesi 10 gnlk izilmise, son 10 gndeki fiyatlar baz alarak, tam bu fiyatlarn ortasndan geen bir trend dorusu denklemini bulup son fiyat hesaplayan ve bunu da bir fiyat tahmini olarak veren bir gstergedir.

b.

Bilgisayar uygulamas

Bilgisayarda Metastok 7.0 ve zerindeki versiyonlarnda bu gsterge yer almaktadr. Gsterge penceresinden bu gstergeyi seip izdirmek istediinizde aadaki resimde verilen pencere karnza gelecektir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

481

Resim IV.9.1-2

Bu resim zerinde "Time periods" yazan kutuya ka gnlk olarak lineer regresyon gstergesini izdireceinizi yaznz. Yukardaki kutuda 14 gn olarak belirlenmitir. "Price field" kutusundan ise, lineer regresyon gstergesini hangi fiyata gre (kapan, en yksek, en dk vs.) izdireceinizi belirleyiniz. Resim IV.9.1-3
19000 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 49999
x10000000

19000 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 49999
x10000000

une

July

August

September

October

November December

2004

482

Yukardaki grafikte lineer regresyon gstergesi fiyatlarn zerinde adeta bir hareketli ortalama gibi grnmektedir.

c.

Yorumlanmas
Lineer regresyon gstergesinin yorumlanmas aynen hareketli ortalamalarda olduu gibidir. Yani fiyatlar LRG'ni fiyatlar yukar kestiinde alm, aa kestiinde sat yaplabilecei gibi, farkl gn saylar kullanlarak gstergeden ksa vadeli olan uzun vadeli olann yukar kestiinde alm, aa kestiinde ise satm yaplabilir. Her ne kadar LRG hareketli ortalamalara benzese de, hareketli ortalamalara gre iki avantaj vardr. Birincisi, LRG'de hareketli ortalamalarda olduu gibi pek fazla gecikme yoktur. Lineer regresyon dorusu fiyat deiimlerine, hareketli ortalamalardan daha duyarldr. LRG aslnda yarnn tahmin deerini vermektedir. Dolaysyla gemi verilerden hareketle aslnda yarn tahmin edilmeye allmaktadr.

d.

Lineer regresyon gstergesi Sorgulama Formlleri

System tester kullanarak bu gstergeyi sorgulamak istediinizde aadaki formlleri kullanabilirsiniz. Aadaki formlde kapan fiyatlar, 21 gnlk lineer regresyon gstergesini yukar kestiinde alm yapld, aa kestiinde ise sat yapld varsaylmtr. ENTER LONG cross(c, LinearReg(c ,21)) CLOSE LONG cross(LinearReg(c ,21),c) Baka yerlere bir ey yazmanz gerek yoktur.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

483

e.

Lineer Regresyon Gstergesinde en Uygun Gn Says

Yukarda sadece 21 gn baz alnarak elde edilecek sonular incelenebilir. Fakat eer en karl sonucu veren gn saysn bulmak istiyorsanz aadaki ekilde olay formlletirebilirsiniz. ENTER LONG cross(c, LinearReg(c ,opt1)) CLOSE LONG cross(LinearReg(c ,opt1),c) OPTIMIZATIONS OPT1 : Min: 10 Max: 50 Step: 3

f.

Ksa ve Uzun Vadeli LGR Kesime Durumu

Yukarda sadece kapan fiyatlar LRG'ni yukar yada aa kestii durumlarda nasl sonu alnabileceine ilikin formller verilmitir. Aada bir tane ksa vadeli, bir de uzun vadeli Lineer regresyon gstergesi izdirilerek bunlardan ksa vadeli olan uzun vadeli olan yukar kestiinde alm yaplrsa ve aa kestiinde sat yaplrsa nasl sonular elde edebileceimiz veren formller vardr. cross(LinearReg(c ,opt1), LinearReg(c ,opt2)) CLOSE LONG cross(LinearReg(c ,opt2), LinearReg(c ,opt1)) OPTIMIZATIONS OPT1: OPT2: Min: 5 Min: 15 Max: 15 Max:50 Step: 2 Step: 3

Yukardaki formlleri Aselsan'a uyguladmda en karl sonucu veren gn saylar 5 ve 27 olarak bulundu. Yani 5 gnlk LRG eer 27 gnlk LRG'ni yukar keserse alm yapldnda, aa keserse sat

484

yapldnda aadaki grafikteki trden bir hareket elde edildi. Ayrca bu strateji sonucunda 3000 gn iin aadaki tabloda verildii zere, Aselsan yzde 10 bin 631 orannda getiri salad. Yllk dolar baznda getiri ise yzde 878 oldu. Aadaki grafikten sonra verilen tabloyu inceleyiniz. Resim IV.9.1-4
ASELS, LR, LR

1.10 1.05 1.00 0.95 0.90 0.85 0.80 0.75 0.70 0.65 0.60 0.55 0.50 20000 15000 10000
x100000

5000

April

May

June

July

August

September

October

November

2004

ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar $106312.90 Performans 10631% Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar 878% $2892.73 289% 24% 162 -17.07% 2.01

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

485

Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

76 76 0 $3099.55 $31058.93 $3.86 6 86 86 0 $-1543.54 $-9896.29 $-1.17 6 14 37 1 1082 5 20 1 466

Bu tabloda grld zere, getiri yksek grnyor ama toplam 162 ilemin 76'snda kar, 86'snda ise zarar edilmitir.

IV.9.2. Tahmin Gstergesi (Forecast Oscilator)

Tahmin gstergesini Tushar Chande tarafndan gelitirilmi ve lineer regresyon temelli gstergelerden biridir. Tahmin gstergesini, tahmin edilmi fiyat ile gerekleen fiyat arasndaki yzde fark bir eri ile gsterir. Eer eri "0"n zerindeyse bu durumda tahmin edilmi olan fiyatn u anki fiyattan daha yukarda olduunu anlarz. Eer bu eri "0"n altndaysa bu durumda da tahmin edilmi olan fiyatn gerekleen fiyatn altnda olduunu

486

anlarz. ok nadir durumlarda, gerekleen fiyat ve tahmin edilen fiyat birbirine eit olur.

Tahmin gstergesinin ne olduuna ilikin daha ayrntl bilgi iin lineer regresyon ve zaman serileri analizi blmlerini inceleyebilirsiniz.

a.

Yorumlanmas

Eer gerek fiyatlar srekli olarak tahmin edilmi fiyatlarn altnda seyrediyorsa, ileride fiyatlarn deceine dair bir sinyal olarak alglanr. Eer gerek fiyatlar srekli olarak tahmin edilen fiyatlarn zerinde seyrediyorsa bu durumda da ileride fiyatlarn artacana dair sinyal olarak alglanr. Ksa vade yatrm yapan yatrmclar, tahmin yaparken, ksa sreleri baz almal, ve gerek fiyatlarla tahmin edilen fiyatlar arasndaki farkllklarn sresi ksa tutulmaldr. Uzun vade yatrmclar ise, tahmin yaparken uzun vadeleri baz almal ve tahmin ile gerek fiyat arasndaki farkllk sresini daha uzun tutmaldr. Tushar Chande, trenddeki deiimleri erken grmek iin, tahmin gstergesinin 3 gnlk hareketli ortalamasnn sinyal izgisi olarak kullanlabileceini belirtmitir. Eer tahmin gstergesini kendi 3 gnlk hareketli ortalamasnn altna derse, fiyatlarn deceinin sinyali alnm olur. Tam tersi olduunda, yani tahmin gstergesini, kendi sinyal izgisinin zerine ktnda fiyatlarn ykseleceine dair sinyal olarak alglanr.

b.

Bilgisayarda izdirilmesi
izdirmek

Gsterge penceresini kullanarak bu gstergeyi istediinizde aadaki ekilde bir pencere alacaktr.

Bu pencere zerinde "Time periods" blmne tahmin osilatrn ka gnlk izdirecekseniz, bu gn saysn yazacaksnz, "price field" blmnden kapan, en yksek veya en dk fiyatlardan birini seeceksiniz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

487

"Signal moving average" blmnde ise sinyal izgisini ka gnlk izdirmek istiyorsanz bunu belirleyeceksiniz. izginin tipini style blmnden ayarlayabilirsiniz. Resim IV.9.2-1

Aadaki grafikte endeks grafii zerine tahmin osilatr erisi ve sinyal izgisi (14,5) olarak izdirilmitir. Bu grafikte fiyatlarn zerine de lineer Regresyon gstergesi izdirilmitir. Grld zere, ne zaman fiyatlar LRG'nin zerine karsa Tahmin osilatr de "0" izgisinin zerine kmtr. Tushar Chande bu durumun genel ykseleceine dair sinyal olduunu sylemektedir. olarak fiyatlarn

Dier taraftan, farkl bir yorumlan ise daha nce belirttiimiz gibi tahmin osilatrnn kesikli olan sinyal izgisini yukar kesmesi durumudur. Bu tr bir durumda al, aa kesmesi durumunda ise sat sinyali gelmektedir.

488

Resim IV.9.2-2
Forecast Oscillator (-1.13995)

10 5 0 -5 -10 14000 13000 12000 11000 10000 9000

10 5 0 -5 -10 14000 13000 12000 11000 10000 9000

49999
x10000000

49999
x10000000

23

30 7 October

14

21

28

4 11 November

18

25

2 9 December

16

c.

Tahmin Osilatr Sorgulama Formlleri

Aadaki formlleri kullanarak, rnein Tahmin osilatr "0" izgisini yukar kestiinde al, aa kestiinde ise sat yapldnda nasl bir getiri yada sonu elde edebileceinizi system tester ile test edebilirsiniz. ENTER LONG Cross( ForecastOsc(c,14),0) CLOSE LONG Cross(0,ForecastOsc(c,14)) Baka yerlere bir ey yazmanza gerek yoktur. Bu testi yaptmzda Aselsan iin aadaki tabloda verilen sonular elde edilmitir.
ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar $24751.89 Performans Yllk Bileik getiri performans 2475% 204%

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

489

AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

$2892.73 289% 24% 317 -22.89% 2.11 131 131 0 $555.76 $5264.85 $0.84 6 186 186 0 $-263.10 $-5611.56 $-0.74 8 7 17 1 972 3 16 1 593

Burada toplam ilem saysnn 317 olduuna ve bunlarn sadece 131'i kar getirirken, 186'snn da zarar ettirdiine dikkatinizi ekmek isterim. Tushar Chande bu gsterge bu ekilde kullanlabilir diyor ve getiri de olduka iyi grnyor ama neredeyse 3 ilemden ikisinde zarar ediyorsunuz.

490

d.

Tahmin Osilatr in En Uygun Gn Says

rnekte 14 gnlk tahmin osilatr deerleri

Yukardaki kullanld.

Acaba en yksek kar verecek gn says ne olmalyd. Bunu buldurmak iin ise aadaki formlleri kullanabilirsiniz. ENTER LONG Cross( ForecastOsc(c,opt1),0) CLOSE LONG Cross(0,ForecastOsc(c,opt1)) OPTIMIZATIONS OPT1: Min: 10 Max: 45 Step: 3

Yukardaki formlleri yine Aselsan'a uyguladmda en yksek kar veren tahmin osilatr olarak 25 gn rakam kt. Eer biz 25 gnlk tahmin osilatr "0" izgisini yukar kestiinde alm, aa kestiinde satm yapsaydk, yzde 8 bine yakn kar edecektik. Toplam 217 ilemin 87'si karl, 130'u da zarar yaratan ilem olacakt.
ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says $78420.20 7842% 648% $2892.73 289% 24% 217 -29.33% 2.27 87 87 0

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

491

Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi 6 130

$2529.09 $18537.91 $8.12

130 0 $-1113.66 $-11761.54 $-9.18 8 12 27 1 1060 3 22 1 483

Tahmin osilatrnn kendi sinyal izgisini yukar kestii ve aa kestii durumlarda ilem yapan biri ne kadar kar veya zarar ederdi? Bu soruyu cevaplayacak formleri de siz gelitiriniz. Kitabnzn Metastok Forml dili blm sizin iin faydal olacaktr.

IV.9.3. Projeksiyon Bantlar

Projeksiyon Bantlar, zarflar, Bollinger bantlar eklinde izilen ve yorumlanan bantlardr. Aadaki resimde grld zere fiyatlarn st ve alt limitleri baz alnarak izilmektedir. Bollinger bantlarndan farkl olarak, projeksiyon bantlarnn forml gerei, fiyatlar srekli olarak bant iinde kalrlar. Fiyatlar en fazla bandn st yada alt ksmna deebilirler fakat dna kamazlar.

492

Fiyatlar st banda doru hareket ediyorsa, piyasada iyimserlik havasnn hakim olduunu, alt banda doru hareket ediyorsa ktmserliin hakim olduunu syleyebiliriz. Bu bantlar hesaplanrken, stokastik gstergesinin lineer dorusal denklemi bulunmakta ve bu denklemin eimi esas alnarak st ve alt bandn yeri hesaplanmaktadr. Hesaplanmas iin ekonometri ve dorusal denklem tahmin modellerini bilmenize ihtiya vardr, fakat Metastok program bu gstergeyi otomatik olarak izdirmektedir (Not: Bu gsterge Metastok 7.03 ve daha yukar versiyonlarnda mevcuttur.) Projeksiyon grlmektedir. Osilatrne ilikin bir rnek izim aada

Resim IV.9.3-1

1.35 1.30 1.25 1.20 1.15 1.10 1.05 1.00 0.95 0.90 0.85 0.80 49999

x10000000

1 8 15 September

22

29 6 13 October

20

27 3 10 17 1 8 15 November December

22

29 5 12 2004

Bu gstergeyi izdirmek istediinizde aadaki ekilde bir pencere alacaktr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

493

Resim IV.9.3-2

Bu pencerede "time periods" blmne band ka gnlk izdirmek istiyorsanz ilgili gn saysn yazmanz gerekiyor. "OK" tuunu tklattnzda fiyat grafii zerinde projeksiyon band izilmi olacaktr. Yorumlanmas ve kullanlmas ile ilgili genel kurallar Aada verilen Projeksiyon Osilatrne gre yapnz.

IV.9.4. Projeksiyon Gstergesi (Projection Oscillator)

Mel Widner tarafndan gelitirilmi olan gsterge biraz ekonometri bilgisi gerektirmektedir. Bu kitabn ieriini ok geniletecei iin burada ayrca ekonometri blm eklenmemitir, fakat ksaca aklamak gerekirse, bu gsterge eimi ayarlanm stokastik gstergesinden baka bir ey deildir (Not: Bu gsterge Metastok 7.0 veya zerindeki versiyonlarnda yer almaktadr.) Projeksiyon gstergesi hesaplanrken stokastik erisinin eimi en son gelen veriye gre dikkate alnmaktadr. Stokastik gstergesinden en nemli fark ise, ani fiyat deiimlerine kar bu gstergenin ok

494

duyarl olmas, normal stokastik erisinden daha nce AL ve sat sinyali vermesidir. Bir baka deyile, projeksiyon osilatr cari fiyatn projeksiyon bandna gre nerede olduunu gstermektedir. Projeksiyon bandnn ne olduunu grmek iin projeksiyon bantlar blmn inceleyiniz. Projeksiyon osilatr eer 50 ise, bantlarn tam orta yerinde olduunu anlarz. Eer bu gsterge 100 deeri almsa, bu durumda en st projeksiyon bandna dediini, eer "0" deeri almsa, alt banda dediini anlarz. Projeksiyon osilatr farkl dnemler iin izdirilebilir. Gnlk veri kullanyorsanz 10-20 gn aras ksa vadeli olarak deerlendirilebilir. Daha uzun gn saylar da orta ve uzun vadeli olarak deerlendirilecektir. Resim IV.9.4-1

Projeksiyon gstergesini izdirmek istediinizde karnza resimde gsterilen pencere gelecektir. Burada "time periods" yazan kutunun iine gn saysn, "slowing periods" yazan kutunun iine ise gerekli olan hareketli ortalama gn saysn yazmanz gerekiyor. Bylelikle gstergedeki sert hareketleri yumuatm oluyorsunuz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

495

izdirildiinde ise aadaki ekilde bir grnm oluuyor. Gsterge "0" ile "100" arasnda deien deerler alabiliyor. Fakat ounlukla alt snr "10", st snr deerleri ise "90" seviyeleri olabiliyor. Gsterge ok nadiren 10 seviyesinin altna iniyor veya "90" seviyesinin zerine kyor. Resim IV.9.4-2
Projection Oscillator (73.9650) 50

1.3 1.2 1.1 1.0 0.9 0.8 0.7 49999

x10000000

May

June

July

August

September

November

2004

a.

Yorumlanmas
Projeksiyon osilatr hem ksa hem de orta vadeli bir ilem (alsat) gstergesi olarak kullanlabilir. 10-20 gnlk bir sre baz alndnda ksa vadeli bir gsterge olacaktr ve 3 gnlk sinyal izgisini yukar ve aa kestii noktalar kullanlarak ilem gelitirilebilir. Ar alm ve satm blgelerine gre yorumlanmas: Osilatr belirli bir dip seviyenin altna (rnein 20) gerileyip yeniden bu dip seviyeyi yukar doru krdnda alm yapp, ar yksek bir seviyeye kp (rnein 80) yeniden bu seviyeyi aa krdnda sat yaplabilir. Fakat elbetteki bu tr bir strateji izlemeye balamadan nce, sistem testleri yaplarak baar sonular grlmelidir.

496

nemli bir nokta vardr. Eer piyasada net bir yukar yada aa trend hakimse bu gstergeye gre yaplacak ilemler ok iyi performans salamayabilir. Eer, piyasada net bir trend yoksa ve belirli bir yatay kanalda dalgalanan fiyatlar hakimse, bu gstergeye gre yaplacak ilemler ok iyi karlar salayabilir. Piyasann net bir yukar yada aa trend gstermesi durumunda yapacanz ilemlerde eer projeksiyon osilatrne gre karar veriyorsanz, yukar trendde iken projeksiyon osilatr al verirse almal, fakat osilatr sat sinyali verdi diye satmamalsnz. Eer aa trend hakimse projeksiyon osilatrnn al dedii noktalar pas gemeli, fakat sat dedii noktalarda sat yapmalsnz. Aykrlklar dikkatlice takip edilerek, fiyatlar yeni tepeler yaparken, eer gstergenin yeni tepeleri hep daha aada gerekleiyorsa sat dnlebilir. Eer, fiyatlar yeni dipler yaparken gsterge yukar doru gidiyorsa al dnlebilir.

b.

Projeksiyon Osilatr Sorgulama Formlleri

Aadaki system test formllerini kullanarak bu gstergensin belirli bir hisse senedi zerinde ne kadar baarl olup olmadn test edebilirsiniz. ENTER LONG Cross(ProjOsc(14,3),25) CLOSE LONG Cross(75,ProjOsc(14,3)) Dier blmlere bir ey yazmaynz.

c.

Projeksiyon osilatr iin En Uygun Gn Says

Aadaki formlleri yazarak "system tester"da projeksiyon osilatr iin en yksek kar veren gn saysn buldurabilirsiniz. ENTER LONG

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

497

Cross(ProjOsc(opt1,opt2),opt3) CLOSE LONG Cross(opt4,ProjOsc(opt1,opt2)) OPTIMIZATIONS OPT1: OPT2: OPT3: OPT4: Min:10 Min: 3 Min: 20 Min: 65 Max:45 Max: 12 Max : 30 Max : 85 Step:3 Step:3 Step:5 Step:5

NOT: BU system tester Pentium IV ilemcili ve 256 Mb RAM' olan bir bilgisayarda yaklak 5 dakika srmektedir. nk tam 720 ayr kombinasyon test edilmektedir. Bu testi gerekletirdikten sonra en uygun rakamlar yle kt. eer Aselsan iin son 3000 gnlk veri kullanlrsa Projeksiyon osilatr en iyi performans (16,9) deerleri ile vermitir. Ne zaman (16,9)'a gre izdirilmi projeksiyon osilatr 20 seviyesini yukar kestiinde alm yaplrsa ve 85 seviyesini aa kestiinde sat yaplrsa, yllk dolar baznda yzde 315 getiri salanmtr.
ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar $38187.01 Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says 3819% 315% $2892.73 289% 24% 5 41.71% 35.74 4 4

498

Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

0 $9487.72 $14192.91 $1903.28 4 1 1 0 $-265.49 $-265.49 $-265.49 1 477 670 153 1911 521 521 521 521

Tabloda da grlecei zere, toplam 5 ilem yaplm ve bu be ilemin 4' karla 1 tanesi de zararla sonulanmtr. Projeksiyon osilatr iin aykrlklar yakalayan forml de sizler gelitirmeye alnz. Bunun iin "Bu gstergelere Dikkat" isimli blmdeki formlleri inceleyiniz.

IV.9.5. Polarize Fraktal Etkinlii (Polarized Fractal Efficiency)

a. Nedir?

Polarize Fraktal Etkinlii gstergesi (PFE) Hans Hannula tarafndan 1994 ylnda gelitirilmitir. Mhendis, programc ve borsada ilem yapan biri olarak Mr. Hannula, fraktal geometri kanunlar ve kaos teorisini piyasalara uygulayarak 30 yllk birikimini borsaclarla paylamtr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

499

Burada PFE gstergesinin hesaplanma ayrntlarna giremeyeceiz. nk bu gstergenin hesaplanmas ileri dzey matematik bilgisi gerektirmekte ve kitabn snrlar dna tamaktadr. Fakat ilgilenen okuyucular, kitabn Kaos teorisi blmn be bu blmdeki formlleri inceleyebilirler.

b.

Yorumlanmas
Hannula bu gstergeyi fiyatlarn zaman ierisinde iki nokta arasndaki hareketinin ne kadar etkin olduunu bulma amacyla gelitirdi. Fiyat hareketleri ne kadar dorusal ve etkin ise, bu durumda iki nokta arasndaki fiyat hareketi de o derece ksa olacaktr. Fiyatlarn hareketi ne kadar de kalka oluyor ise, iki nokta arasndaki hareketi de o derece etkin olmayacaktr. PFE gstergesinin en nemli kullanm, fiyat hareketinin ne kadar gl bir trende sahip olduunun grlmesidir. Yani fiyatlar belirli bir ynde hareket ederken bu trendin gcn yada gszln PFE gstergesine bakarak anlayabileceiz. PFE gstergesi eer sfrn zerindeyse trend yukar dnm demektir. Bu seviyenin zerine kldka art trendinin glendiini ve daha etkin bir fiyat hareketi olduunu anlarz. PFE gstergesinin sfrn altna gerilemesi trendin aa doru dndne iarettir. Gsterge ne kadar d gsterirse, aa trend o kadar netlemi ve aa doru etkin bir fiyat hareketi var demektir. Eer gsterge sfr izgisi etrafnda aa yukar hareketler yapyorsa, kaotik bir durum vardr ve bu tr durumlarda genel olarak piyasa net bir yn bulmaya almaktadr. Bu tr durumlarda aa ve yukar trenlerin balama noktasna yakn olduumuzu anlayabiliriz. PFE gstergesi eer sfrdan uzaklam ve olduka yksek seviyelerde yatay hareket ediyorsa, gl bir yukar trend var demektir. Bu trendin aa dnmesi ncesinde PFE gstergesi

500

sfr izgisine doru bir hareket yapar, ama sfrn altna dmez. Daha sonra yeniden yukar doru ynelir. Bu durum gl trendin devam etmesine ynelik son bir abadr ve trendin artk aa doru yneleceine dair bir sinyal olarak alglanmaldr. Aadaki resimde bu durum gsterilmitir. Resim IV.9.5-1
Polarized Fractal Efficiency (9.64184)

_ ^

` a b

5 0 -5 0.90 0.85 0.80 0.75 0.70 0.65 0.60 0.55 49999

x10000000

23

30 7 October

14

21

28

4 11 November

18

25

2 16 December

23

30 6 2003

13

20

27

3 17 February

1 numaral noktada PFE gstergesi yukar doru hareket ederek 2 numaral noktada tepe seviyeye ulayor ve yatay hareket etmeye balyor. Yani yukar doru gl bir trendin balad sinyalini veriyor. 3 numaral noktaya kadar gl trend devam ederken PFE gstergesi, bu noktada aa doru bir d yapyor. 4 numaral noktaya gelindiinde ise PFE gstergesi yeniden yukar hareketi deniyor ve baarsz oluyor. Sonrasnda 5 numaral noktada PFE'nin sfr izgisinin altna gerilemesiyle birlikte sert bir d trendi balyor. Burada nemle vurgulamak istediim nokta ise, her zaman yukardaki trden hareket olmayabilir. Yani PFE gstergesi 3 numaral noktada aa doru d yaptktan sonra yeniden yukar dnerek uzun sre yukar seviyelerde kalabilir ve gl trendin devam edecei sinyalini verebilir. Aadaki resimde bu duruma rnek verilmitir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

501

Resim IV.9.5-2
Polarized Fractal Efficiency (9.64184)

5 0 -5

1.20 1.15 1.10 1.05 1.00 0.95 0.90 0.85 0.80 0.75 0.70
x10000000

49999

30 7 July

14

21

28

4 11 August

18

25

1 8 15 September

22

29

6 13 October

20

27

3 10 17 November

Yukardaki resimde grld zere, 2 numaral noktada PFE gstergesi aa dnyor. 3 numaral noktadaki ykselii son bir k abas olarak yorumlayabiliriz fakat yle olmuyor ve 3 numaral noktadan sonra yukar trend glenerek devam ediyor. 4 Numaral noktadan sonra trendin aa dn sinyalleri gelmitir. PFE gstergesi dier birok nemli gsterge iin ila gibi gelmitir. Stokastik gstergesi iin en byk eksikliklerden biri, yukar doru gl olan trendlerde stokastik gstergesi erken sattrabiliyor. Yada tam aksine gl aa trendlerde stokastik gstergesi erken alm yaptrp ciddi zarar ettirebiliyor. te bu eksiklikleri PFE gstergesini kullanarak giderebilirsiniz. imdi aadaki grafikte stokastik gstergesinin ne kadar erken sattrdn gryorsunuz. Yani Stokastik kendi sinyal izgisini aa kestii noktada sat sinyali gelmi demektir.

502

Resim IV.9.5-3
Polarized Fractal Efficiency (9.64184)

5 0 -5

Stochastic Oscillator (84.8671) 50 1.20 1.15 1.10 1.05 1.00 0.95 0.90 0.85 0.80 0.75 0.70 9 e 16 23 30 7 July 14 21 28 4 11 August 18 25 1 8 September 15 22 29 6 October 13

AL

SAT

AL

SAT

Bu grafikte Stokastik ilk alm yaptrd noktadan sonra SAT sinyali verdii srada PFE gstergesinin st seviyelerde olduuna dikkat ediniz. Yani Stokastik "Sat" demesine ramen, PFE gstergesi, gl yukar trendin devam ettii sinyalini verdiini gryoruz. Resim zerinde ikinci AL ve SAT noktasnda da ayn durum geerlidir. Dolaysyla PFE gstergesi dier gstergelere yardmc olarak kullanlabilir.

c.

PFE Sorgulama Formlleri

Aadaki formlleri kullanarak, PFE gstergesi sfr izgisinin zerine ktnda trend yukar dnd iin alm yapldnda, ve sfr izgisini aa kestiinde sat yapldnda nasl bir performans elde edilecei bulunabilir. ENTER LONG Cross(PFE(c,14,3),0) CLOSE LONG Cross(0, PFE(c,14,3))

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

503

Dier blmlere bir ey yazmaynz. Bu testi Aselsan iin son 3000 gnlk dolar baznda veri kullanarak yapldnda aadaki sonular elde edildi. Yllk dolar baznda yzde 179 getiri salarken, toplam 162 ilemden 54'nde kar, 108'inde ise zarar edildi. Fakat karl ilemlerin ortalama olarak elde ettii kar, zararla sonulanan ilemlerin ortalamasndan yksek olduu iin bu ekilde bir sonu ortaya kt.
ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi $21645.38 2165% 179% $2892.73 289% 24% 162 -27.02% 2.55 54 54 0 $1711.25 $12693.43 $1.90 5 108 108 0 $-671.65 $-7047.10 $-3.17 11 18 46

504

En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

1 981 5 21 1 545

d.

PFE iin En Uygun Gn Says

Aadaki formlleri yazarak system tester'da Polarize Fraktal Etkinlii gstergesi iin en yksek kar veren gn saysn buldurabilirsiniz. ENTER LONG Cross(PFE(c,opt1,opt2),opt3) CLOSE LONG Cross(opt4,PFE(c,opt1,opt2)) OPTIMIZATIONS OPT1: OPT2: OPT3: OPT4: Min:10 Min: 3 Min: 0 Min: -6 Max: 30 Max: 12 Max : 6 Max : 0 Step:3 Step:3 Step:2 Step:2

Bu testi Aselsan iin gerekletirdiimizde en yksek kar veren parametre olarak PFE(10,6) gstergesi kt. Yani 10 gnlk, ve 6 gn yavalatlm PFE gstergesi sfr izgisini yukar kestiinde alm yapldnda, ve -4 seviyesini aa kestiinde sat yapldnda en yksek getiriye ve kara ulalmaktadr. Aadaki tabloda sonular verilmitir.
ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar $85422.30

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

505

Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

8542% 706% $2892.73 289% 24% 81 -6.98% 3.04 38 38 0 $3495.22 $28085.54 $15.87 7 43 43 0 $-1148.64 $-3828.30 $-50.17 5 31 74 7 1185 15 39 3 656

Toplam 81 ilemden 38'i karla, 43' ise zararla sonulanmtr. Ayn sistem testini Abank hissesi iin uyguladmzda ise yine ayn sonularla karlatk. Ne zaman PFE(10,6) gstergesi sfr izgisini

506

yukar keserse alm yapldnda ve -4 seviyesini aa kestiinde sat yapldnda en yksek kar elde edilmitir. Akbank'a ilikin sonular aadaki tabloda verilmitir. Bu hisse iin toplam 3000 gn iinde 80 ilem yaplm, 40' karla, 40' zararla sonulanmtr.
AKBNK E (AKBNK) 3000 Daily Bars 13.11.1991 Through 02.01.2004 (4433 Days) Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi $89322.64 8932% 735% $4511.22 451% 37% 80 -11.15% 1.94 40 40 0 $4462.81 $24054.03 $4.46 5 40 40 0 $-2299.61 $-8812.41 $-0.81 6 34 86 4 1362

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

507

Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

10 30 3 437

IV.9.6. Klinger Osilatr (Klinger Oscillator)

a. Nedir?

Klinger Osilatr (KO) Stephem J Klinger tarafndan yeni gelitirilmitir. Joseph Granville, Lary Williams ve Chaikin ile yakn alarak ilem hacmini temel alan ve hem ksa hem de orta ve uzun vadede faydal olabilecek bir gsterge gelitirmitir. KO gstergesi hem ksa vadeli tepe ve dip seviyeleri bulmay, hem de orta vadede senede olan para giri ve klarn yanstmay amalamtr. KO aadaki noktalar temel alarak hesaplanmtr. Fiyat Aral (En yksek ve En Dk) hareketin boyutunu gsterirken, ilem hacmi de bu hareketin arkasndaki gtr. En yksek+En Dk+ Kapan fiyatlar trendi oluturur. Eer bugnn toplam dnk toplamdan daha bykse katta toplama vardr. Tersi olursa datm vardr. Eer bu toplamlar birbirine eit ise, trend devam ediyor demektir. lem hacmi fiyatta alm ve satm basks oluturarak gn iinde aa yukar hareket etmesine neden olur. KO gstergesi toplanan ve datlan lot miktarlar arasndaki fark hesaba katarak "hacim gcn" hesaplar. Gl bir hacim gc, gl bir yukar trend ile birlikte ortaya kmaldr ve yukar trendin sonuna yaklatka hacim gc azalmal ve d trendinin balangcnda da iyice zayflamaldr. D trendinin bittii ve toplamann balad yerlerde hacim gc zayftr fakat gitgide artan bir hal alarak, yukar trendi balatabilir. Hacim gcn osilatr haline dntrmek iin, 34 ve 55 dnemlik hacim gc ssel hareketli ortalamas arasndaki fark alnr.

508

Bu ekilde bir eri bulunur. Bunun da 13 dnemlik ssel hareketli ortalamas alnarak sinyal izgisi oluturulur. Bylelikle senede olan para giri ve k hesaplanmaya allmaktadr. Hesaplanan bu gstergenin gc ile, tepe ve dip seviyelerdeki fiyatlarda ortaya kan aykrlklar karlatrlarak, dn noktalar bulunabilir.

b.

Yorumlanmas

Klinger bu gsterge kullanlrken aadaki noktalara dikkat edilmesini neriyor. En salkl al veya sat sinyalleri, KO gstergesinin trendin ynnde sinyal izgisini veya "0" izgisini kesmesi durumunda ortaya kar. En nemli sinyal, aykrlklar durumunun ortaya kmasdr. Fiyatlar yeni bir tepe yaparken, gstergenin tepelerinin aada kalmas veya gstergenin d gstermesi SAT ynnde bir aykrlktr. Tam tersine fiyatlar gerilerken, gstergenin ykseliyor olmas ise Al ynnde bir sinyaldir. Eer fiyatlar 89 gnlk ssel hareketli ortalamasnn zerinde seyrediyorsa (yani yukar trenddeyse), KO sfr izgisinin altndaki en dip seviyelerine yaklam ve daha sonra sinyal izgisini yukar kesmise alm yaplmaldr. Eer fiyatlar 89 gnlk ssel hareketli ortalamasnn altnda seyrediyorsa (yani d trendindeyse), KO sfr izgisinin stndeki tepe seviyelerine yaklam ve daha sonra sinyal izgisini aa kesmise sat yaplmaldr. Klinger, aadaki formln senede olan para giri ve k gstereceini sylemitir. FORML: cum(kvo())

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

509

c.

Klinger Osilatr Sorgulama Formlleri

Aadaki formlleri "system tester"'da yazarak Klinger Osilatrne gre alm satm yaptnzda nasl sonular elde edebileceinizi nceden grebilirsiniz. ENTER LONG when(c>mov(c,89,e)) and cross(KVO(),mov(KVO(),13,e)) CLOSE LONG when(c<mov(c,89,e)) and cross(mov(kvo(),13,e),kvo()) Dier blmlere bir ey yazmaynz. Bu test Aselsan'a uygulandnda aadaki sonular ortaya kt.
ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says $3273.73 327% 27% $2892.73 289% 24% 24 -32.40% 4.38 6 6 0 $1489.46 $4237.05 $318.12 2 18

510

Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

18 0 $-339.76 $-1480.53 $-39.25 8 161 243 77 966 33 119 3 595

Tabloda da grlecei zere bu gsterge ok ciddi bir kar getirecek sonu salamad. Siz farkl gn saylar deneyerek en yksek kar getiren hareketi bulabilirsiniz.

d.

Klinger Osilatr in En Uygun Gn Says

KO gstergesi 13 gnlk sinyal izgisini yukar kestiinde alm, aa kestiinde sat yapld durumda yukardaki sonular elde ettik. Aadaki formlleri kullanarak KO, ka gnlk sinyal izgisini yukar veya aa keserse daha karl sonular elde edebiliriz sorusunu yantlamaya altk. ENTER LONG when(c>mov(c,89,e)) and cross(KVO(),mov(KVO(),opt1,e)) CLOSE LONG when(c<mov(c,89,e)) and cross(mov(kvo(),opt1,e),kvo()) OPTIMIZATIONS OPT1: Min:10 Max: 30 Step:3

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

511

Aadaki resimde grlecei zere Aselsan iin son 3000 gnlk dolar deerleri baz alndnda en yksek kar 28 gnlk sinyal izgisi vermitir. Resim IV.9.6-1

28 gnlk sinyal izgisini yukar ve aa kestii yerlerde alm satm yapldnda aadaki sonular ortaya kmtr.
ASELS E (ASELS) 3000 Daily Bars 21.11.1991 Through 26.12.2003 (4418 Days) Performans Kar Performans Yllk Bileik getiri performans AL ve TUT yapsaydk ne olurdu? AL ve TUT yapsaydk getiri ne olurdu? AL ve TUT stratejisi yllk bileik getirisi LEM ZET Toplam al-sat says AL-SAT'n etkinlii Ortalama kar / Ortalama Zarar Karl LEMLER Toplam al-sat says Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Kar En Yksek Kar En Dk Kar Arka Arkaya en fazla ka kar edildi? Zararla sonulanan lemler Toplam al-sat says $3852.39 385% 32% $2892.73 289% 24% 24 -33.68% 3.96 7 7 0 $1275.21 $3251.33 $257.09 2 17

512

Normal al-sat says Aa Al sat says Ortalama Zarar En Yksek Zarar En Dk zarar Arka Arkaya en fazla ka zarar edildi? Karl Zamanlama Ortalama elde tutma sresi En uzun elde tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi Zararna Zamanlama Ortalama al-sat sresi En uzun tutma sresi En Ksa elde tutma sresi Toplam al-sat sresi

17 0 $-321.83 $-1149.31 $-45.67 8 160 311 67 1126 25 127 2 436

Yukardaki tabloda da grld zere, bu tip bir strateji kar artrmtr ama ok ciddi bir farkllk yarattn syleyemeyiz. 24 ilem yaplm, bunun 7 tanesi karla sonulanrken, 17 tanesi zararla sonulanmtr. Sizler ok daha farkl varyasyonlar deneyebilirsiniz. Baka senetlerde ok daha karl sonular bulmak mmkn olabilir. Benim burada vermek istediim mesaj; eer KO gstergesine gre Al-sat karar vermek zere iseniz, bu osilatre gre daha nce alm satm yaptnzda nasl sonularla karlaacanz ncelikle test etmeli ve daha sonra bu stratejiyi uygulamalsnz. Bu mesaj tm gstergeler iin geerlidir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

513

IV.10.

DER

TEKNK

ANALZ

GSTERGELER
IV.10.1. Index)
Bu gsterge seans ii hareketlere ynelik olarak, 1 dakikalk grafikleri ve hatta saniyelik grafikleri izleyerek alm-satm yapmak ve ok ksa vadeli kararlar vermek isteyen yatrmclar iin gelitirilmitir. imdi nce gstergenin zne bir bakalm; Biliyorsunuz hisse senetlerinin fiyatlar kademelerle ifade ediliyor. rnein Ereli hissesi 11.250 al, 11.500 sat fiyatndan ilem gryor. Yani 11.250 kademesinde alc var, 11.500 kademesinde ise satc var. Seans boyunca bu fiyatlardan ilem grdn varsayalm. En azndan belirli bir sre boyunca bazen 11.250 fiyatndan aktif satlar oluyor, bazen 11.500 fiyatndan aktif allar oluyor. 11.250 kademesine 150 lot sat oluyor, bir sre sonra bakyorsunuz ki 11.500 kademesinden 275 lot al oluyor. unu merak etmez miydiniz? Sadece iki kademede ilem olurken, acaba allar m fazla yoksa satlar m fazla? te bu gsterge bu soruya cevap aryor. Aadaki tabloya baknz. 11.250 kademesinde olan ilemler negatif, 11.500 kademesinde olan ilemler ise pozitif olarak ele alnm.

Alm-Satm lem Miktar Endeksi (Trade Volume

514

lem fiyat lem miktar Arz ve Talep 11250 50 -50 11500 25 25 11250 35 -35 11500 67 67 11250 89 -89 11250 56 -56 11250 34 -34 11500 21 21 11250 34 -34

TVI -50 -25 -60 7 -82 -138 -172 -151 -185

Fiyatn belirlenen miktarda art yapmas durumunda her bir ilem miktar bir nceki toplam miktara eklenir yada fiyatn belirlenen miktarda d yapmas durumunda oluan ilem miktar bir nceki toplam miktardan dlr. Bu ekilde TVI gstergesi hesaplanr. Bu gstergenin hareket ettii nokta, sat fiyatndan yaplan ilemlerin alm arlkl bir piyasa olduunu, al fiyatndan yaplan ilemlerin ise sat arlkl bir durum olduuna dair fikir verir. Bu gsterge 0 etrafnda dalgalanr. Gstergenin 0 deerinin zerinde olmas al arlkl, altnda olmas ise sat arlkl bir piyasa olduunu gsterir. Aadaki grafikte srekli olarak 11.250 ve 11.500 aralnda ilem olmaktadr ve alt kadrandaki TVI gstergesi 0 izgisinin altnda seyrederken, bu izginin zerine geme abas iine girmitir. Fakat tam bu srada fiyatlar 11.750 seviyesinden tekrar 11.250 seviyesine dm, ama TVI o kadar sert d yapmamtr. Yukar doru bir eim iine girmitir. Koyu izgi ile gsterilen blmde ise fiyat 11.750ye yeniden geliyor fakat TVI 1.500n zerine kyor.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

515

Metastok programnda bu gstergeyi izdirmeye kalktnzda aadaki pencere karnza gelecektir.

516

Burada minimum tick yazan kutuya bir rakam yazmanz gerekiyor. Eer dolar baznda analiz yapyorsanz bu kutuya 0.02 deerini yazmak u anlama gelecektir. Eer fiyatlar 2 cent artarsa o ana kadarki ilem miktarn bir nceki TVI deerine ekleyecektir, eer fiyat 2 cent azalrsa o ana kadarki ilem miktarn TVI deerinden karacakt. Eer bu rakam yerine 0.05 rakam seilseydi, 5 centlik bir yukar hareket olursa bir nceki TVI deerine o ana kadarki ilem miktarn ekleyecek, eer 5 centlik bir aa d olursa o ana kadarki ilem miktarn bir nceki TVI deerinden karacakt. Yani TVI hesaplama forml 5 dakikalk grafikler iin u ekilde oluyor; lk TVI Deeri = minimum tick kadar ilk yukar veya aa hareketteki ilem miktardr. Daha sonraki TVI deerleri fiyattaki aa yada yukar hareketlere gre aadaki ekilde hesaplanr. 1) TVI = nceki TVI + son be dakikadaki ilem miktar (eer minimum tick olarak 0.02 selimi ve fiyat son be dakikann kapan itibariyle 2 cent yukar gitmise) 2) TVI = nceki TVI son be dakikadaki ilem miktar (eer minimum tick olarak 0.02 seilmi ve fiyat kapan itibariyle 2 cent aa gitmise) 3) TVI = nceki TVI (eer minimum tick olarak 0.02 seilmi ve fiyat kapan itibariyle 2 centlik hareket yapmamsa, yani 2 cent yukar gitmemi yada 2 cent aa gitmemise) Eer TL grafik kullanyor ve analiz yapyorsanz minimum tick kutusuna senedin ka liralk bir hareket yaparsa TVI deerinin hesaplanmasn istiyorsanz bunu yazmalsnz. rnein 5300 fiyatndaki bir hisse iin bir kademelik hareket 100 TLdir ve bu durumda minimum tick kutusuna 100 yazlabilir. Ama rnein bir senedin fiyat 30.000 TL ise bir kademelik hareket 500 TLdir ve 500 Tl yazmak doru olur. Fakat Metastok en fazla 100 deerinin

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

517

yazlabilmesine izin verdii iin bu kutuya 500 TL yazamazsnz. Dolaysyla TL bazl analizlerde kullanm uygun deildir. Ama dolar bazl analizlerde kullanlabilir.

a.

Yorumlanmas

Tekrar nemle vurgulamalym ki bu gsterge daha ok seans ii grafiklerde 1 dakikalk yada 5 dakikalk grafiklere bakarak gn ii alm-satm amac tayan al-sat'lar (traderlar) iin gelitirilmitir. Gnlk grafiklere uyguladnzda problemler kabilecek yada gstergenin hibir anlam kalmayabilecektir. Buna aada bu gstergeyi sorgularken deineceiz. TVI yukar doru bir seyir izlerken aa dnerse ve nemli bir d yaparsa bu durum sat basksnn geldiini gsterir. Byle bir durumda TVI yukar dnmedii srece alma gememek gerekir. Eer fiyatlar yatay bir diren seviyesi ile karlamsa ve bu arada TVI artmaya devam ediyorsa fiyatlarn direnci yukar doru kraca beklenir. nk bu srada senede talep artt iin TVI ykselmektedir. Eer fiyatlar yatay bir destek izgisine gelmise ve yatay izgiyi aa doru krmyorsa ve bu arada TVI azalyorsa, fiyatlarn yatay destek seviyesini aa doru kraca beklenir. Fiyatlar art yaparken TVIn dmeye balamas bir aykrlk durumudur ve fiyatlarn artnn uzun srmeyecei sylenebilir. Yani ksa bir sre sonra fiyatlar yn deitirip aa dnecektir. Eer TVI nemli bir d yaparsa fiyatlar dmeye balar. TVI yatay bir hal alsa dahi veya tekrar yukar zayf bir hareket yapsa dahi fiyatlardaki d devam eder.

b.

TVI Sorgulanyor

Bu gstergeyi gnlk grafiklerde ve Metastok programnda kullanmaya kalkarsanz hibir fayda salamadn grrsnz. nk grafiini atnz senedin balang tarihi eer 1 Ocak 2001 ise, o gnden itibaren her senedin

518

Buraya kadar bu gstergenin ne olduunu ve nasl kullanlmas gerektiini akladk. Fakat acaba yukarda TVI ile ilgili yazdmz yorumlar uygulamaya kalkarsanz banza neler gelir? Acaba yukarda yazdmz eyler ne derecede dorudur? Yukarda diyoruz ki; Eer fiyatlar yatay bir destek izgisine gelmise ve yatay izgiyi aa doru krmyorsa ve bu arada TVI azalyorsa, fiyatlarn yatay destek seviyesini aa doru kraca beklenir. Eer bu tr bir durumla kar karya kalsaydnz ve TVI aa doru gidiyor olsayd ve siz satsaydnz doru bir karar m olacakt? Teknik analist bunun testlerini yapmaldr. u an seans ii grafiklerle analiz yapamadmz iin gnlk grafiklerde TVI ile ilgili bir rnek vereceim. Kendi tecrbelerime dayanarak gnlk grafiklerde sizlere bu gstergenin pek fazla faydal olduunu syleyemem. Belki k dnemlerinde hzla artan TVI deerleri alm konusunda iyi sinyal verebilir, fakat sat iin kullanmak pek fayda salamayabilir. Resim IV.10.1-1

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

519

rnein borsann 2000 ylnda 3,5 dolar getikten sonra, balad d trendi srasnda TVI gstergesi srekli yatay hareket ederek d trendinin balad sinyalini nceden haber verememitir. fiyatlar takip eden bir gsterge niteliindedir. Yani nce fiyatlar dm, sonra TVI dmtr. Bu adan bakldnda yukarda nasl yorumlanr balyla verdiimiz, yorumlara gre hareket etmek yerine, gemi fiyat hareketlerinin incelenerek bu yorumlarn doruluu test edilmelidir. Bu gstergenin ok yava hareket etmesinin nedeni ise grafikteki ilk gnden itibaren TVI deerinin hesaplanmaya balamas ve toplam ilem miktar rakam bydke, gnlk olarak TVI deerine eklenilen ve karlan ilem miktar nispeten ok kk kalmakta ve bu eri ok az art yada azal gstermektedir. Bu gstergeyi sorguluyoruz. Yani diyoruz ki; gerekten sen ie yarar bir gsterge misin? u ana kadarki aklamalardan, zellikle gnlk grafikler kullanlarak yaplan yorumlarn pek faydal olmayacan anlamsnzdr. Ama seans ii grafiklerde fiyat kademeleri ok sk deimedii iin ve TVI deeri her seansn balangcndan itibaren hesapland iin ok faydal olabilmektedir. Senet rnein 5.400-5.500 fiyatlarndan ilem grrken TVI deerinin srekli artmas, daha sonra senedin yukar doru hareket yapaca sinyalini verebilmektedir. Yada bu fiyatlardan ilem olurken, TVI deerinin srekli aa gitmesi senedin aaya doru gidecei sinyalini verebilmektedir. Ama Metastok programnda seans ii grafikleri kullanamadmz iin ok fayda salamamaktadr.

IV.10.2.

Artan-Azalan izgisi (Advance-Decline Line)

Borsann genel endeksinin gcn len bir gstergedir. Hisse senedi baznda artan-azalan erisi izilmez. Genellikle bu izginin dt durumlarda borsa endeksinin performans gittike zayflamakta, aksi durumda ise borsada kazan performans artmaktadr. Hesaplanmas ise aadaki ekilde olmaktadr. ncelikle Artan/Azalan izgisinin balangc 0 olarak alnr ve ilk gnk artan hisse senedi says ile azalan hisse senedi says bulunur. Daha sonra

520

fiyat itibariyle artan senet saysndan azalan senet says karlr ve bulunan rakam 0 rakamna eklenir. kinci gn ise yine ayn ekilde artan ve azalan senet says bulunup aradaki fark alndktan sonra bir nceki gnk bulunan artan/azalan saysna eklenir. Bylelikle fiyatlar artan senetlerin says azalan senet saysndan fazla olduunda bu izgi yukar doru hareket ederken aksi durumda aa doru harekete balar ve borsann zayflamaya baladn gsterir. imdi artan-Azalan (A/A) izgisinin hesaplann bir rnekle gsterelim. Tarih 1 2 3 4 5 Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak 1996 1996 1996 1996 1996 Artan 120 80 100 150 110 Azalan 100 140 120 70 110 Fark 20 -60 -20 80 0 A/A 20 -40 -60 20 20

Yukardaki tabloda Artan-Azalan izgisinin nasl oluturulduu 5 gnlk bir sre iin gsterilmitir.

a.

Nasl Yorumlanr ?

Bu izginin devaml bir ykseli seyrinde olmas borsann kazandrma performansnn gittike arttn, aksi bir durum ise tam tersini iaret eder. kinci ve en nemli yorumu ise aykrlk durumlarnn olumasdr. Yani endeks daha nceki seviyelerine gre yeni bir tepe yaparken A/A izgisinin yeni tepesi bir nceki tepenin altnda kalyorsa her an bir dn geleceini haber verir. Deiik senaryolara gre oluabilecek yorumlar aadaki tabloda verilmitir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

521

Genel Endeks Ykseli var Ykseli var D var D var

Aratan/Azalan izgisi D var Ykseli var D var Ykseli var

Yorum D olacak Ykseli devam edecek D devam edecek Endeks ykselecek

b.

rnek Olay ncelemesi

Aadaki grafikte MKB-100 endeksi ve Artan-Azalan erisinin hareketlerini gryorsunuz. Burada dikkat eken en nemli nokta; kaln dikey izgi sonrasnda MKB-100 endeksi yatay hareket yapmasna ve 7500-15000 arasnda dalgalanma yapmasna ramen, Artan-Azalan izgisi srekli olarak aa eimde dmeye devam etmitir.

17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 21000 20000 19000 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 O N D 2000

1 2

#INX ART.AZALAN (934.000, 789.000, 934.000, +145.000)

ARTAN - AZALAN EGRISI

17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 21000 20000 19000 18000 17000

#IMKB 100 (10,712.99, 10,454.92, 10,658.81, +203.890)

1
IMKB-100 ENDEKSI

16000 15000 14000 13000

12000 11000 10000 9000 8000 7000 6000 5000

M A

D 2001

M A

D 2002

2003

1 numaral erilerde dikkat edilirse A/A izgisi aa giderken MKB-100 zerindeki 1 numaral izgi yatay hareket yapm, yani ift tepe olumutur. ift tepe oluurken, A/A izgisinin aa eimli olmas ise endeksin deceine dair sinyal olarak alglanmaldr. Nitekim bu ok net grlmektedir. 2 ve 3 numaral izgilerin olduu yerlerde ne tr hareketler olduunu siz inceleyiniz.

522

Vurgulanmas gereken nokta ise, endeksin eimi ve A/A izgisinin eimlerini karlatrmaktr. Yani endeks aa doru eer 20 derecelik bir eimle hareket ederken, A/A izgisi ok daha fazla bir eimle aa doru hareket ediyorsa, endeksin yukar doru yapaca hareketler clz kalacaktr. Buna karn eer, endeksin yukar doru eimi 20 derece iken A/A izgisinin eimi 30 derece ise, bu durumda endeksin de hzl bir ekilde artacan sylemek mmkn olabilecektir.

IV.10.3.
a. Nedir?

Chaikin Osilatr (Chaikin Oscillator)

Chaikinin gelitirmi olduu bu gsterge daha ok toplamadatm endeksi gstergesini temel alarak hesaplanmtr. Chaikinin osilatr (CO) bir ilem hacmi gstergesidir. Genellikle fiyatlarla ilem hacmi doru orantl olarak hareket etmektedir. Yani ilem hacmi artarken fiyatlar artmakta ve ilem hacmi derken fiyatlar dmektedir. Aksi durum sz konusu olduunda ise nemli trend deiimleri meydana gelmektedir. te Chaikin osilatr de bu gibi durumlarn saptanmasna yneliktir. Gstergenin hesaplanmas ise aadaki ekilde olmaktadr. CO = T/D (HO-10) - T/D (HO-3) Burada; T/D (HO-10) = Toplama / Datm Gstergesinin 10 gnlk ssel hareketli ortalamas T/D (HO-3) = Toplama / Datm Gstergesinin 3 gnlk ssel hareketli ortalamas

Toplama / Datm gstergesi konusunda daha fazla bilgi iin ilgili blm inceleyiniz. Bu gstergeyi gelitiren Chaikin, gstergenin ayr amaca hizmet ettiini belirtmitir. Bunlar aadaki ekilde sralanabilir. Eer bir senedin fiyat o gnk en yksek ve en dk fiyatn basit ortalamasndan daha yksekte kapanrsa bu durum senedin

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

523

toplanyor olduuna (senede girildiine) iaret eder. Kapan fiyat en yksek fiyata ne kadar yaknsa kada giri o kadar fazladr. Aksine kapan fiyat en dk fiyata ne kadar yaknsa o derece kattan k vardr. Bir baka deyile gstergenin ykselen bir seyir izlemesi kada giri olduunu, den bir seyir izlemesi ise kattan k olduunu gsterir. kinci nemli nokta ise; salkl bir fiyat ykselii ancak artan bir ilem hacmi ile gereklemelidir. Fiyatlar artarken ilem hacminin dyor olmas artk kadn fiyat art ivmesinin zayfladna ve fiyatlarn aa dneceine iaret eder. Tersine fiyat dleri genellikle ilem hacmindeki dlerle beraber gelmelidir. Eer fiyatlar derken ilem hacmi artarsa kattan nemli derecede bir k olduu gzlenir. Son olarak, Chaikin osilatr sayesinde hem ksa, hem de orta vadede senede giri ve klarn analiz edilmesiyle nemli tepe ve dip noktalar belirlenebilmektedir. Her teknik analiz aracnda olduu gibi bu gsterge de tek bana kullanlmamal bir dizi dier aralarla da desteklenmelidir. Chaikin zellikle zarf bantlar ile fiyatlarn uzun vadeli hareketli ortalamas (rnein 90 gnlk) ile birlikte kullanlmasn ngrmektedir. Aykrlk durumlarnn dikkatle incelenmesi gerekmektedir. zellikle orta vadeli aykrlklar nemli ipular vermektedir. Aykrlktan kastettiimiz ey ise yle aklanabilir. Fiyatlarla gsterge ayn trendi gstermelidir. Osilatr aa trend yaparken fiyatlar yukar bir seyir izliyorsa bu durum bir aykrlktr ve bir sre sonra fiyatlarn deceini iaret eder. Tam aksi durumda ise, osilatr yukar bir trend izerken, fiyatlarn azal trendi gstermesi bir sre sonra fiyatlarn yukar dneceine iaret eder. Fiyatlar 90 gnlk hareketli ortalamann altnda iken ve bu gsterge 0 izgisi zerinde iken, gstergenin aa doru hareket etmeye balamas SAT sinyali olarak kabul edilir. Fakat fiyatlar 90 gnlk hareketli ortalamann zerinde ise SAT karar verilmemelidir.

524

b.

rnek Olay

Grafik IV.10-1de Chaikin osilatr ile fiyatlarn seyrinde meydana gelen aykrlk incelenmitir. Grafikte gsterilen X(A) ve X(B) noktalarndaki trendlere bakldnda osilatr aa giderken fiyatlar yukar doru bir trend izmi ve arkasndan fiyatlar da osilatre uyarak de gemitir. Grafik IV.10-1 : Chaikin Osilatr 1

Y(A) ve Y(B) noktasnda ise ilgin bir durum sz konusudur. Fiyatlar 60 gnlk hareketli ortalamann zerinde hareket ederken osilatr ok nemli bir dip yapm ve yukar dnmtr. Bunun anlam ise kadn bu fiyatlardan toplanmaya (kada giri olduuna) iarettir ve 10 ubat 1996dan sonra fiyatlarn ykselmeye balayacana inanyoruz (Fakat u unutulmamaldr ki, sadece bir gstergeye baktk ve bu yorumu yaptk. Dier gstergelerin de incelenmesi daha salkl bir karar almamza yardm edecektir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

525

IV.10.4.
a. Nedir?

Denge lem Miktar (On Balance Volume)

Denge ilem miktar (OBV) fiyatlarla ilem miktar arasndaki ilikileri gsteren bir gstergedir. Bu gsterge para akm endeksinde olduu gibi parann senede akp akmadn belirler. Senedin fiyat bir nceki gne gre daha yukarda kapand zaman o gne ait tm ilem miktar artrc ilem miktar olarak adlandrlr. Eer tam aksi olursa, yani senedin fiyat bir gn nceye gre daha aada kapanrsa o gne ait ilem miktar azaltc ilem miktar olarak adlandrlr. Bu gstergenin hesaplanmas ise aadaki formller yardmyla olur. ncelikle balang gnndeki fiyat ve ilem hacimleri veri olarak alnr ve Eer bugnn kapan fiyat dnk kapan fiyatndan daha yksekse ; OBV = Dnk OBV + Bugnk lem miktar Eer bugnn kapan fiyat dnk kapan fiyatndan daha dkse; OBV = Dnk OBV - Bugnk lem miktar Eer bugnn kapan fiyat dnk kapan fiyatna eitse; OBV = Dnk OBV BU gsterge iin yaplan yoruma gre OBVdeki deimeler fiyatlardaki deiimlerden nce ortaya kar. Yani OBV artarsa arkasndan fiyatlar artar veya OBV derse fiyatlar der. Bunun arkasndaki teori ise udur. Bilinli yatrmc senede giri yaptnda OBV artar ve fiyatlarn artmaya balamasyla birlikte kk yatrmcnn da piyasaya girmesiyle OBV daha da artar ve fiyatlar daha da ykselir. Tabi ki bu satrlar okuduktan sonra herhalde, bu kural aynen uygulamayacak ve kitabn giriinde belirttiimiz gibi, sylenilenleri sorgulayacak, test edecek, deneyecek ve ondan sonra kararlarnzda kullanp kullanmayacanza karar vereceksiniz. Biz imdilik bu gsterge ile ilgili aklamalar vermeye devam edelim.

526

Fiyatlar ykselirken yapm olduu her yeni tepe bir nceki tepenin zerinde kalyorsa OBV ykselmeye devam edecektir. Ayn ekilde fiyatlar derken her yeni tepe bir nceki tepenin altnda kalyorsa OBV decektir. Eer OBV aadaki ekilde yatay ve dzensiz hareket yapyorsa buna pheli hareket ad verilir ve fiyatlar belli bir sre sonra aa veya yukar dnebilir.

Eer OBV aadaki ekilde ykselen bir trend iziyorsa bu durum fiyatlarn artacana iarettir.

Eer OBV aadaki ekilde olduu gibi azalan bir trend eklinde hareket ediyorsa bu durum fiyatlardaki dn sreceini gstermektedir.

Trendler blmnde anlatld ekilde eer, OBV yukar giderken bu trendi yukardan aaya doru krarsa, yani azal trendine girerse arkasndan fiyatlarda dme gelir. Tam aksi durumda ise, yani aa trend yapan bir OBV yukar doru bu trendi krarsa fiyatlarda ykselme olaca anlalr.

b.

rnek Olay

Grafik IV.10-1de elik halat senedine ait fiyat hareketleri ve OBV verilmitir. Yukarda yorumlarn vermitik. Aadaki grafii inceleyerek bu yorumlarn ne derece geerli olduuna karar veriniz. Benim u ana kadarki ahsi izlenimlerim ise bu gstergenin ok faydal sonular vermedii ynndedir. Baz durumlarda baz senetler iin iyi alan bu gsterge birok durumda ileriye dnk iyi sonular

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

527

vermemektedir. Bu yzden burada sadece bir rnek vermekle bunlar aklamakla yetineceim. Grafik IV.10-1 : Denge lem miktar, OBV

IV.10.5.
a. Nedir?

Dikey-Yatay Filtre (Vertical Horizontal Filter)

Bu gsterge tm gstergeler iinde en yenilerinden birisidir. Adam White tarafndan 1991 ylnda gelitirilmitir. Yeni fakat ok rabet gren ve kullanlan bir gsterge olduu sylenebilir. Dikey yatay filtrenin (DYF) nasl bir gsterge olduuna gemeden nce konuyu anlatmaya bir soruyla balamak istiyorum. Trendler blmnde fiyatlar ykselmeye veya dmeye baladnda bu art yada azal trendinin belirli bir sre devam edeceini sylemitik. Diyelim ki fiyatlar ykselmeye balad. Peki bu ykseli trendi ne kadar gldr? Yani trend ne kadar salamdr? Bu trend tekrar aa dnebilir mi? Yoksa ykseliini devam ettirecek midir? te tm bu sorulara ksmi de olsa bir cevap almak istiyorsanz DYF gstergesine

528

bakmanz gerekir. Bu gsterge, yeni balayan bir trendin salam olduunu belirlediini iddia etmektedir.

ne kadar

DYF gstergesi bir eri ile gsterilir. Bu eri 0 ile 1 arasnda deiir. Hesaplanabilmesi iin bir periyodun belirlenmesi gerekir. rnein ok sklkla 28 gnlk periyot kullanlmaktadr. Daha sonra bu dnem iinde senedin ulat en yksek ve en dk fiyat seviyesi bulunur. EYF: Periyot iinde senedin ulat en yksek fiyat seviyesi EDF: Periyot iinde senedin ulat en dk fiyat seviyesi Bu fiyatlar belirlendikten sonra EYDden EDF karlr ve mutlak deeri alnarak numaratr denilen rakam bulunur. Mutlak deer ile kastedilen ey, iki rakam arasndaki fark - bile olsa + olarak ele alnr. Numaratr = Mutlak Deer (EYF - EDF) Bundan sonra ise denominatr belirlenir. Denominatr hesaplanrken, belirlenen periyot iinde her gn iin bir nceki gn ile bugnn kapan fiyatlar arasndaki fark alnarak bunlarn mutlak deerleri toplanr. Formlle gsterecek olursa;

Denominato r =

Mutlak
i =1

Deger ( K i K i 1 )

Yukardaki formlde K harfi kapan fiyatn ifade etmektedir. Numaratr ve Denominatr belirlendikten sonra DYF ise numaratr, denominatre blnerek bulunur. Formlle gsterirsek,
DYF = N u m arat r D en o m in at r

Yukarda verilen ekilde hesaplanan DYFnin yorumlanmas ise aada verilmitir.

b.

Gstergenin yorumlanmas

Daha nce de belirttiimiz gibi, fiyatlar ykselmeye veya dmeye baladnda bu gerekten bir art veya azal trendimidir?

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

529

yoksa fiyatlar nereye gideceini bilmemekte midir? sorularna cevap buluruz. MACD, RSI ve Stokastik gibi momentum gstergeleri trende bal gstergelerdir. Yani fiyatlar devam ettii ynde trendini srdrrse bu gstergeler kararlarmzda yardmc olabilir. Aksi halde bu gstergeler yanl sinyaller verebilmektedir. Bu yzden trendin gl olup olmadn anlamak iin DYF gstergesine baklr. DYF deeri ne kadar yksekse fiyatlarn gittii yn de o kadar kuvvetlidir. Byle durumlarda yukarda bahsettiimiz momentum gstergelerine daha ok gvenilerek karar verilebilir. DYFnin belirli bir ykseliten sonra aaya doru dnmesi fiyatlarn trendinde zayflama olduunu ve bir kararszlk dnemine girildiini gsterir. Genellikle DYFnin yksek deerlere ulatktan sonra aaya dnerek bir kararszlk dnemine girdii, belirli bir dip noktaya ulatktan sonra ykselmeye baladnda ise nemli fiyat trendlerinin balayaca beklenilir.

IV.10.6.

Fiyat Osilatr (Price Oscilator)

Fiyat osilatr (FO), MACDye benzer. Yani fiyatlarn hareketli ortalamas arasndaki fark alnarak hesaplanr (Hareketli ortalamalar hakknda daha geni bilgi iin ilgili blm okuyunuz) Fiyat osilatr son gnlerdeki fiyat ortalamalaryla , daha uzun vadeli olarak belirlenmi bir periyottaki fiyat ortalamalarn karlatrarak tek bir eri izilmesini salayarak fikir verir. Hesaplanmas ise ncelikle biri ksa biri uzun olmak zere iki ayr gn says belirlenir. rnein 10 gn ve 25 gn gibi. Fiyatlarn hem 10 gnlk hem de 25 gnlk hareketli ortalamalar hesaplanr (genellikle uygulamada ssel hareketli ortalamalar alnmaktadr). Ksa ve uzun vade hareketli ortalamalar hesaplandktan sonra ksa vadeli hareketli ortalamadan uzun vadeli hareketli ortalama karlarak aradaki fark bulunur. stendii takdirde aradaki fark fiyat fark olarak veya yzde fark olarak gsterilebilir. Formlle fiyat osilatrnn hesaplan ise aadaki ekildedir.

530

FO = Fiyatlarn Ksa Vadeli HO - Fiyatlarn Uzun Vadeli HO Eer fiyat osilatrn 100 bazl bir endeks olarak gstermek istersek forml aadaki ekildedir.

Burada

KHO : Ksa vadeli hareketli ortalama UHO : Uzun vadeli hareketli ortalamadr.

Daha nce de belirttiim gibi uygulamada en ok ssel hareketli ortalamalar kullanlmaktadr. Bunun sebebi ise ssel hareketli ortalamann son gne daha fazla arlk vermesi ve son gnk fiyat hareketlerini daha fazla dikkate almasdr. Fiyat osilatrnn forml dikkatle incelendiinde nasl yorumlanmas gerektii de ortaya kacaktr. Diyelim ki 10 gnlk (ksa vade) ve 30 gnlk (uzun vade) hareketli ortalamalar arsndaki fark hesapladk. Eer son 10 gndeki fiyatlarn ortalamas son 30 gnk fiyatlarn ortalamasndan daha bykse aradaki fark (+) kacak, tam aksi olduu takdirde ise aradaki fark (-) kacaktr. Eer fiyat osilatr 0 referans izgisini yukardan aaya doru krarsa son zamanlarda fiyatlarn dmekte olduu, 0 referans izgisini aadan yukar doru krarsa fiyatlarn son 30 gne gre ykselmekte olduunu anlarz. Temel olarak FOnun 0 referans izgisine aadan yaklap da yukar doru krdnda AL karar verilir. Yukardaki maddenin aksine FO 0 referans izgisine yukardan yaklap da aaya doru krdnda SAT karar verilir. FO izilerek ve gemi verilere baklarak nerelerde dip yapt belirlenir. Ne zaman FO bu dip noktaya yaklap da yukar dnerse yine AL karar verilir (Bu tip bir analizin daha baarl olmas iin FO izgisini % artlar azallar eklinde izdirmek daha faydal olur.) FO izgisinin ortalama olarak gemite hangi seviyelerde tepe yaptna baklr ve FO bu noktalara yaklap da aa doru

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

531

dndnde SAT karar verilir. (Bu gstergenin yorumlanmasn MACD ile birlikte yapmak faydal olur.)

a.

Fiyat Osilatr Uygulamas

Aadaki resimde Trk Demirdkme ait fiyat grafiini ve 5 - 25 gn baz alnarak izilmi olan fiyat osilatr izgisini grmektesiniz. Resim IV.10.6-1: Fiyat Osilatr

Dikkat edilirse Trk Demirdkmn grafiinde fiyat osilatr iin st ve alt snr izgileri de izilmitir. Grlmektedir ki ne zaman fiyat osilatr 10 olarak belirtilen st snra yaklatnda veya bu snr getiinde aaya dnmekte, alt snr izgisi olan 7.5 rakamna yaklatnda veya bunu getiinde yukar doru dnmektedir. Burada yaklak 10 aylk bir zaman dilimi ele alnmtr. AL - SAT noktalarna dikkat ederseniz, FO ne zaman alt veya st snra gelip tersine dndnde AL veya Sat sinyali olumutur. Yukardaki yorumlarmzda eer FO 0 izgisini krarsa AL veya SAT sinyalidir demitik. Fakat benim bu zamana kadarki tecrbelerim

532

bu kuralla hareket edildiinde kar marjnn ok dk kaldn gstermekte ve FOnun bu ekilde yorumlanmas ge sinyal vermektedir. Dolaysyla alt ve st snr izgilerine baklarak yaplacak yorumlar daha salkl olmaktadr. Resim IV.10.6-2: DYF Gstergesi (28 Gnlk)

IV.10.7.

Fiyat ve lem Hacmi (Price/Volume Trend)

Bu gsterge hemen hemen denge ilem hacmi gstergesi ile ayndr. Denge ilem hacmi gstergesinde fiyattaki art yada azala gre bir nceki gnk denge ilem hacmine son gnk ilem hacmi ekleniyor yada kartlyordu. Bu gstergede ise bir nceki kmlatif ilem hacmine bugnk ilem hacminin belirli bir yzdesi eklenilir yada kartlr. Bu yzde oran ise fiyatlardaki art yada azal oranna gre belirlenir. Forml ise aadaki ekildedir;

BK DK F / I = * BIH + Dunku F/I DK

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

533

Burada F/I BK DK BIH

: Fiyat ve lem Hacmi Gstergesi : Bugnk Kapan : Dnk Kapan : Bugnk lem Hacmi

Formle dikkat edilirse bugnk fiyatta dne gre yzde ka art yada azal olmusa bu oran bugnk ilem hacmi ile arplarak dnk F/Iya eklenmektedir. Dolaysyla eer fiyatlar nemli oranda derken ilem hacmi de artmsa F/I de nemli oranda decektir. Fakat fiyatlar nemli oranda derken ilem hacmi ok azalmsa F/ fazla dmeyecektir. Tam aksi durumda ise; fiyatlar nemli oranda artarken ilem hacmi de ok artmsa F/I de nemli oranda ykselecektir. Daha nce bu gstergenin denge ilem hacmi gstergesine benzediinden bahsetmitik. Dolaysyla yorumlanmalar da birbirine benzemekle beraber F/I gstergesi daha anlaml sonular vermekte ve daha baarl olmaktadr. Eer F/I nemli bir d yapyorsa bu durum kattan nemli oranda kldn gsterir ki arkasndan fiyatlar dmeye devam edecektir. nk talep nemli lde azalyor ve arz artyor demektir. Yukardaki yorumun tam aksine eer F/I nemli oranda ykseliyorsa, bu durum nemli lde almlarn baladn ve kada olan talebin arttn gsterir ki fiyatlarn artacan haber verir. F/Inin kendi orta vadeli hareketli ortalamasnn altna dmesi fiyatlardaki d trendinin, stne kmas ise fiyatlardaki ykseli trendinin devam edeceini gsterir.

a.

Uygulama

Birinci grafikte Trakya Cama ait fiyat ve F/I grafiini grmektesiniz. Grafik zerinde yaplan aklamalara dikkat ediniz. Daha nce de belirttiimiz gibi F/Inin bir anda aniden artmas yksek

534

bir ilem hacmi ile birlikte fiyatlarn nemli oranda arttn gsterir ki bu da salkl bir ykselitir ve fiyat artnn devam edeceini gsterir. kinci grafikte ise Akbanka ait fiyat ve F/ grafiini grmektesiniz. Burada da nemli bir ilem hacmi art ve arkasnda fiyatlarn dtn gryorsunuz. Dikkat edilirse, yukar fiyatlarn trend, bu olaydan sonra aa dnmtr. Resim IV.10.7-1: Fiyat ve lem Hacmi Gstergesi 1

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

535

Resim IV.10.7-2: Fiyat ve lem Hacmi 2

IV.10.8.

Fiyat Yzde Deiimi (Price Rate of Change)

Fiyat yzde deiim (FYD) gstergesi bugnk fiyatn belirli bir dnem nceye gre % ka arttn veya azaldn gsterir (gnlk analiz yaplyorsa, ka gn nceye gre yzde ka deitiini gsterecektir). Eer haftalk analiz yaplyorsa bu haftaki fiyatlarn belirli bir hafta ncesine gre % ka artp azaldn gsterir. Deiimler grafik zerinde % olarak gsterilirler. Bu gsterge momentum ile ayndr. Aralarndaki tek fark, momentum endeks halinde gsterilerek 100 bazl bir izgi olutururken, bu gsterge deiimleri % 0 etrafnda dalgalanan bir eri olarak gsterilir. Dolaysyla yorumlar momentum gstergesi ile hemen hemen ayndr. Hesaplanmas ise aadaki formlle yaplr.
Bugunku FYD = Kapanis - x gun onceki x gun onceki kapanis kapanis * 100

536

a.

Yorumlanmas

Gstergenin hesaplanndan da anlalaca zere, fiyatlar artmaya baladnda FYD ykselir, fiyatlar dmeye baladnda FYD der. Fiyatlardaki art veya d miktar ne kadar yksekse gstergedeki deiim de ayn ynde o kadar yksek olur. Genellikle bu gstergeye baklrken ksa dnem iin 12 gn, uzun dnem iin ise 25 gn baz alnr. 1. FYD ar alm ve satm gstergesi olarak da yorumlanabilir. Gstergenin ok ykselmesi ar alm yapldn, ok dmesi ise ar satm yapldn iaret eder. 2. Ar alm ve satm blgelerinin snrlar belirlenirken gstergenin daha nce izmi olduu seyre baklr ve en st ve an alt seviyeleri civarnda bu snr belirlenir. Aadaki rnei inceleyiniz. 3. Gstergenin ar alm veya satm blgesine girdikten sonra buralarda bir sre kald grlr. Bu ekilde bir sre gstergenin ar alm-satm blgelerinde kalmas o an devam eden trendin devam edeceine iarettir. 4. Bir de aykrlklar durumu vardr ki, bu MACD, Stokastik ve baz dier gstergeler incelenirken aklanmt. Burada aykrln ne olduunu tekrarlayalm; fiyatlar bir tepe yaptnda FYD de bir tepe yapar ve daha sonra fiyatlar daha yksek bir seviyede tepe yapmaya yneldiinde eer FYDnin yeni tepesi bir nceki tepenin altnda kalrsa bu bir aykrlktr ve gsterge ile fiyatlar aksi eyleri sylemektedir. Byle bir durumda ksa sre sonra fiyatlarn aa dnecei anlalr. 5. Temel olarak FYDnin 0 referans izgisine aadan yaklap da yukar doru krdnda AL karar verilir. 6. Yukardaki maddenin aksine FYD 0 referans izgisine yukardan yaklap da aaya doru krdnda SAT karar verilir.

b.

Uygulamas

Aadaki resimde Tpraa ait fiyat ve 12 gnlk FYD grafii verilmitir. Yani verilmi olan FYD grafii en son kapan fiyatnn 12

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

537

gn nceye gre % ka artp azaldn gstermektedir. Grafikte belirtilmi olan AL-SAT blgelerini inceleyiniz. Dikkat edilirse bu blgelerden AL blgelerinde FYD ar alm blgesine dtkten sonra yukar doru kmaya balam ve alt snrn da zerine kmtr. SAT blgelerinde ise ar satm blgesinin st snr aaya doru krlmtr. st ve alt snr blgeleri izilirken ise FYDnin daha nce yapm olduu tepe ve dip noktalar gznnde bulundurularak izilmitir. Resim IV.10.8-1: Fiyattaki Yzde Deiim Gstergesi

u ana kadarki tecrbelerimde 0 referans izgisine gre deil de ar alm ve satm snrlarna gre AL-SAT kararlarnda daha ok kar marj olutuunu gzlemledim. Bu gsterge ise yaklak %70-75 olayda yatrmcnn doru karar vermesini salamaktadr.

IV.10.9.
a. Nedir?

Fourier Transformasyonu (Fourier Transform)

Bu analiz teknii senedin ka gnlk bir sreden sonra arta veya azala getiini gstermektedir. Yani senet fiyatlarndaki ritmik

538

hareketleri yakalamaya almaktadr, bir baka deyile senet fiyatlarndaki dnemsel art azallar belirlemeye almaktadr. Fourier transformasyonu mhendislik bilimlerinde gelitirilmi bir teknik olup daha sonra teknik analiz literatrn de kazandrlmtr. Bu konunun ayrntl analizi belki de bu konuda bir kitap yazlmasn dahi gerektirebilir.5 Hesaplamalar ok karmak ve yksek matematik bilgisi gerektirdiinden bu kitabn amacn amaktadr. Dolaysyla burada yorumlanmasn vereceiz.

b.

Yorumlanmas

Borsa analizi yaplabilen bilgisayar programlarnda fourer transformasyonu grafik halinde gsterilebilmektedir. Fourier transform iki yolla hesaplanarak grafii izdirilebilir. Bunlar interpreted (yorumlanm) ve Raw (Ham) eklinde tanmlanabilir. Bunlardan interpreted tipine ait rnek verilecek ve aklanacaktr. Raw tipini hesaplatmak ve izdirebilmek iin ekstra forml bilgileri ve yntemlerinin bilinmesi gerektiinden dolay burada gsterilmeyecektir. Biz sadece basit bir yorumlanmasn vereceiz. Aadaki grafikte Transtrk Holdingin Austos 1994 ve 18 Mart 1996 tarihleri aras gnlk fiyat hareketleri ve Fourier transformasyonu verilmitir. Fourier transformasyonu interpreted olarak izilmitir. Grafiin st ksmnda blok halinde dikey izgiler grnmekte ve zerlerinde de gn says verilmektedir. Bu gn saylar ne anlama gelmektedir?

5 Daha geni bilgi iin bkz. Technical Analysis of Stocks and Commodities Vol.1 No: 2-4-7; Vol. 2, No:4, Vol.3 No:2-7

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

539

Resim IV.10.9-1: Fourier Transformasyonu

Senedin piyasaya kndan itibaren art ve azallar dikkate alndnda Transtrk Holding bir uzun vadede belli bir dip noktasndan balayarak tekrar ayn seviyelere gelmesi 344 gn almaktadr. Yani uzun vadeli bir dnemlik hareketini (salnm) 344 gnde tamamlamaktadr. Bir benzetme yapacak olursak Dnyann Gne etrafndaki yrngesinde nasl ki bir tam dnmeyi 365 gnde yapyorsa bu senet de balad bir fiyat seviyesine 344 gn civarnda tekrar gelmektedir. 102 gn olarak belirtilen ksmda ise yukardaki uzun vadeli hareket ierisinde 102 gnlk bir baka dnemsel hareketi olduunu ve daha ksa vadede ise 37 gnlk bir dnemsel hareketi olduunu anlyoruz. Dolaysyla ksa vadeli salnmlar 37 gndr.

IV.10.10.

Herrick'in deme Endeksi (Herricks Payoff Index)

Bu gsterge bizim borsamzda uygulama bulamamaktadr ve Herrick tarafndan vadeli ilemler (futures) piyasalarndaki fiyat

540

hareketlerini tahmin gelitirilmitir.

etmeye

ynelik

olarak

ynelik

olarak

Fakat ileride zellikle u sralarda zmir Ticaret Borsasnda vadeli ilemler yaplmaya baland dnlerek ve belki de senetler zerinde vadeli ilemlerin de yaplmaya balanaca gznnde bulundurularak sadece burada nasl yorumlandn vereceim. Yorumlanmas : Bu gsterge kitabn ileriki blmlerinde anlatlan Para Akm Endeksi ve daha nce gsterilen Talep endeksinde olduu ekilde gibi yorumlanmaktadr. Herrick deme endeksi 0 izgisi etrafnda dalgalanr. Endeksin 0 izgisinin zerine doru hareket etmesi vadeli ileme konu olan kymetin fiyatnn ileride artacana tersi durum ise deceine iaret eder. Herrick deme endeksinin artmas ilgili kymete olan talebin arttn, azalmas ise talebin azaldn gsterir.

IV.10.11.

lem Hacmi (Volume)

lem hacmi toplam alnp satlan senet saysn gsterir. rnein ilem hacmi belli bir gn 100.000 ise bu durumda o gn borsada 100.000 (100 lot) senet satldn ve bunlarn alc bulduunu anlarz. lem hacmi hareketleriyle fiyat hareketleri ileride oluacak gelimelere ilikin nemli ipular verir. lem hacimleri devaml gzlenmeli ve aada verilen yorumlar hibirzaman unutulmamaldr.

a.

Yorumlanmas
Dk seviyedeki ilem hacimleri genellikle fiyatlarn yatay bir hareket izdii durumlarda kararszlk belirtileri olarak ortaya kar. Tabiki bu kesin bir kural deildir. Fiyatlar derken ilem hacminin de dt grlr. Salkl bir fiyat hareketinde ilem hacmi ykselirken fiyatlar ykselir ve ilem hacmi derken fiyatlar der. Eer aksi bir durum oluuyorsa, yani fiyatlarla ilem hacmi ters ynde geliiyorsa bu durum piyasadaki trendin zayfladna ve bir trend deiimi olacana iaret olabilir. Eer fiyatlar derken ilem hacmi artyorsa, kattan k balam demektir ve

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

541

ertesi gn fiyatlar biraz ykselse bile orta vadede fiyatlar dereceli olarak azalr. Uzun bir dten sonra fiyatlarn artmaya balamasyla birlikte ilem hacmi de artyorsa trendin deitiini ve salkl bir ykseliin baladn syleyebiliriz. Fiyatlar belli bir sre ykseldikten sonra de gemise ve ilem hacmi de dyorsa, bu dn srekli olmayacan ve fiyatlarn tekrar ykselmeye balayabileceini syleyebiliriz.

b.

rnek Olay
Resim IV.10.11-1: lem Hacmi

Bu grafikte lem hacmi ve fiyat hareketleri birlikte gsterilmitir. Grafik zerinde yazlm olan yorumlar okuyunuz ve daha nce vermi olduumuz yorumlama kurallar ile karlatrnz.

542

IV.10.12.

Fiyat Hareketleri Serbestisi (Ease of Movement)

Biroumuzun da katlaca gibi birok durumda baz senetlerin fiyatlar az bir ilem hacmiyle dahi olsa bir anda ok ykselebilir. Birok durumda ise nemli miktarlarda ilem hacmi gereklemesine ramen fiyatlar bu ilem hacmi ile doru orantl olarak artmazlar. Yani fiyat srklemek iin daha yksek ilem hacmi gerekir. Bu gstergenin ana temas ise az bir ilem hacmiyle dahi olsa kolaylkla artan senetleri belirlemektir. Bu gibi senetlere yatrm yaparak kar etme oran ok daha yksektir. Fiyat hareketi serbestisi (FHS) gstergesi bu yzden fiyatlar ve ilem hacmi arasndaki ilikileri ortaya koyan bir gstergedir. FHSnin hesaplanabilmesi iin bir seri n deer bulmak gerekmektedir. Bunlardan ilki ortanca deer hareketidir (ODH). Bunun nasl hesaplandn aada grelim.
BEY + BED DEY DED ODH = 2 2

Burada ; BEY BED DEY DED : Bugnk en yksek fiyat : Bugnk en dk fiyat : Dnk en yksek fiyat : Dnk en dk fiyat

Bundan sonra Kutu Oran (KO) denilen bir baka deerin de hesaplanmas gerekmektedir. Bu da aadaki formlle hesaplanr.
KO = Bugunku Islem Hacmi BEY - BED

Yukardaki iki deer hesaplandktan sonra ise Fiyat hareketi serbestisi (FHS) gstergesi aadaki formlle hesaplanr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

543

FHS gstergesi hesaplandktan sonra, kk dalgalanmalardan arndrlmak iin genellikle ssel hareketli ortalamas hesaplanr ve ondan sonra yorumlanr. ssel hareketli ortalamas hesaplanrken genellikle 14 gnlk sre ele alnr.

a.

Yorumlanmas

FHS gstergesi 0 etrafnda dalgalanr ve senedin fiyatna gre dalgalanma band deiebilir. Dk ilem hacmi ile birlikte nemli fiyat artlar yaand durumlarda FHS de yksek deerler alr. Tersi durumda ise, yani nemli fiyat dleri dk ilem hacmi ile birlikte gerekletiinde FHS de negatif deerler almaya balar, yani ok der. FHSnin genellikle 0 deeri etrafnda dalgalandndan bahsetmitik. Eer yukar veya aa doru olan zayf fiyat hareketleri ok yksek ilem hacmi ile gerekleiyorsa FHS de 0 izgisi etrafnda dalgalanacaktr. Genel olarak hayatta uygulamas ise; eer FHS 0 izgisini aadan yukar doru kesip arka arkaya iki gn boyunca ykselirse AL karar verilir. Aksi durumda ise, yani FHS 0 izgisini stten aa doru kestiinde SAT karar verilir.

b.

rnek Olay ncelemesi

Resim IV.10.12-1de FHS gstergesi Ereli Demirelik iin hazrlanmtr. Grafikte belirtilen AL-SAT noktalarna dikkat ediniz. Bu blgelerde alm veya satm yaptktan sonra eer FHS erisinin 0 izgisini kesmesi beklenirse genellikle kar oran dmektedir. Bu yzden 0 izgisinin altnda negatif blmde olsanz dahi bu izginin ykselmeye balamas ve 0 izgisine doru hareket etmesi durumunda AL karar verebilirsiniz. Aksi durumda ise, yani FHS izgisi 0 izgisinin zerinde iken eer aa doru dn yaparsa SAT karar verilebilir. Fakat zerinde hep nemle durduum bir noktay burada tekrarlamak istiyorum. Baka hi bir gstergeyi incelemeden sadece

544

FHS gstergesine deil hibir gstergeye tek bana gvenmemelisiniz. Mutlaka en az 6 ila 10 arasnda gstergeye baklarak verdiiniz AL veya SAT kararn desteklemelisiniz. Resim IV.10.12-1: Fiyat Hareketi Serbestisi Gstergesi 1 (14 Gnlk)

IV.10.13.

Korelasyon Analizi (Correlation Analysis)

Korelasyon, genellikle iki ayr deiken arasndaki ilikinin derecesini len (sk veya zayf iliki durumu) bir katsaydr. Bu say 1 ile +1 arasnda deiir. Katsaynn +1 olmas iki ayr deiken arasndaki ilikinin ayn ynde ve birebir (tam) bir iliki olduunu gsterir. Katsaynn -1 olmas ise iki deiken arasndaki ilikinin tamamyla zt ynde ve birebir olduunu gsterir. Katsaynn 0 olmas durumunda ise iki deiken arasnda hi iliki olmad anlalr. Yukarda anlattklarmz imdi ksaca zetleyelim (r : korelasyon katsays)

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

545

r = +1 r=0 r = -1

: Ayn ynde birebir tam bir iliki : Hi iliki yok : Ters ynde birebir tam bir iliki.

rnin sfrdan uzaklaarak (+) veya (-) yne doru hareket etmesi ilikinin ayn veya ters ynde glenmeye baladn gsterir. rnein rnin 0dan +0.70e kmas iki deiken arasndaki ilikinin ayn ynde olmak zere glendiini gsterir. 0.40a kadar olan bir ilikinin zayf bir iliki olduunu, 0.40tan 70e kadar olan bir ilikinin gl saylabilecek bir iliki olduunu ve 70den yksek bir ilikinin ise ok gl bir iliki olduunu syleyebiliriz. imdi diyelim ki bir gsterge ile fiyatlar arasndaki ilikiyi grmek istiyoruz. rnein MACD gstergesi ile fiyatlar arasndaki iliki ne derecede kuvvetlidir ya da gerekten de MACD artnca fiyatlar artyor mu? Bu soruya cevap vermek iin MACD gstergesi ile fiyatlar arasndaki korelasyona bakmak gerekmektedir. Korelasyon katsays ne kadar +1e yaknsa MACDye gre karar vermek o derece gvenilirdir. ki deiken arasndaki, rnein MACD ile fiyatlar arasndaki, korelasyon katsays aadaki forml ile bulunur.

r =

(xi * yi ) x i2 * y 2 i

Burada xi belli bir sreye ait Fiyatlarn kapan deerlerini, yi de ayn sreye ait MACD deerlerini gstermektedir. Eer talep endeksi ile fiyatlar arasndaki ilikiye bakyorsak yinin yerine Talep endeksi saylar konacaktr. Ayn mantkla dier gstergelerle fiyatlar arasndaki iliki bulunabilir.

a.

Yorumlanmas

Fiyatlarla bir gsterge arasndaki iliki incelendikten sonra, bu gsterge ile fiyatlar arasnda ne kadar sk bir iliki olduunu bulmak iin korelasyon analizi yaparz. Eer gsterge ile fiyatlar arasndaki korelasyon katsays +1e yakn bir deer bulunursa, rnein +0.85

546

gibi, bu durumda gsterge artmaya baladnda fiyatlarn artacan, gsterge dmeye baladnda fiyatlarn deceini syleyebiliriz. Eer -1e yakn bir deer bulursak gsterge artmaya baladnda fiyatlarn deceini ve, gsterge dmeye baladnda fiyatlarn ykseleceini syleyebiliriz. Peki bu iliki ka gnlk bir sre iin hesaplanacaktr? Genellikle son 20 gndeki ilikiyi grmek iin 20 gnlk bir zaman sresi ele alnabilir. 20 gnden aa bir zaman sresinin incelenmesi kanmca olumlu sonular vermeyecektir. Aada verdiimiz rnek olaylar inceleyiniz.

b.

rnek Olay

Grafikte talep endeksi ve fiyat arasndaki korelasyon erisini grmektesiniz. Talep endeksi blmn incelerseniz orada talep endeksi arttka fiyatlarn aratacan nk kada giri olduunu sylemitik. Gerekten de bu byle midir? Resim IV.10.13-1: Korelasyon Analizi 1 (Talep Endeksi ve Fiyatlar likisi)

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

547

Grafik incelendiinde grlyor ki talep endeksi ile fiyatlar arasndaki korelasyon katsays bir defa hari olmak zere hep pozitif olmu ve genellikle +0.5 ile +1 arasnda hareket etmitir. Yani fiyatlarla talep endeksi arasnda uzun dnemli gl saylabilecek pozitif bir iliki vardr. Bir baka deyile ne zaman talep endeksi artmaya balarsa kada girilmelidir. Aadaki grafiktede ise Adana C iin MACD ile fiyatlar arasndaki korelasyon erisini grmektesiniz. 20 gnlk srelerle bu eri hesaplanp incelendiinde MACD ile fiyatlar arasnda genelde pozitif bir iliki olduunu gryoruz fakat bu iliki az nceki grafikte (Resim IV.10.13-1) grlen ilikiden daha zayftr. nk korelasyon erisinin negatif olduu durumlar olmutur. Yani MACD artarken fiyatlarda dme olabilmitir. Fakat genel olarak korelasyon erisinin 0 izgisinin zeride seyretmesi ilikinin uzun vadede pozitif olduunu gstermektedir. Resim IV.10.13-2: Korelasyon Analizi 2 (MACD ile Fiyatlar likisi)

548

IV.10.14.

MACD Gstergesi (MACD)

Daha nce hareketli ortalamalar gstermi ve detayl bir ekilde hesaplan formllerini vermitik. MACD gstergesi ise trendleri izleyen bir gstergedir. ki hareketli ortalama arasndaki ilikileri kullanarak AL-SAT kararlar vermenizi salar. Genellikle bizim borsamzda analizcilerin sklkla kulland fakat eksik kulland bir gstergedir. Hesaplanmas ise basittir. ncelikle fiyatlarn bir uzun vadeli (26 gnlk) bir de ksa vadeli (12 gnlk) ssel hareketli ortalamas bulunur. Bunlar bulunduktan sonra ksa vadeli hareketli ortalamadan uzun vadeli hareketli ortalama karlarak MACD izgisine eriilir. Eer son 12 gndeki fiyatlarn ssel hareketli ortalamas son 26 gnden yksekse sonu pozitif kacaktr ve MACD gstergesi 0 izgisinin zerinde olacaktr. Bu ise fiyatlarn art eiliminde olduunu gstermektedir. Tersi durumda ise MACD gstergesi 0 izgisinin altna decektir. Forml ise aadaki ekildedir. MACD = 12 gnlk ssel HO - 26 gnlk ssel HO Uygulamada ve bilgisayar programlarnda kesikli izgilerle gsterilen bir de sinyal izgisi hesaplanr. Bu sinyal izgisi ise fiyatlarn son 9 gnlk ssel hareketli ortalamas hesaplanlarak izilir. Ne zaman MACD gstergesi sinyal izgisi aadan yukar doru keserse AL karar verilir. Eer MACD gstergesi sinyal izgisini yukardan aaya doru keserse SAT karar verilir.

a.

Yorumlanmas
MACDnin ilk yorumu yukarda anlattmz ekildedir. Yani MACD izgisi kesikli sinyal izgisini yukardan aaya doru kestiinde SAT, MACD gstergesi sinyal izgisi aadan yukar doru kestiinde ise AL karar verilir. MACDnin ar alm veya satm gstergesi olarak kullanlmas da mmkndr. Yani bu gstergeye bakarak ilgili senet zerinde ar alm veya satm yapldna karar verebilirsiniz. Eer MACD son zamanlara gre ok yksek bir seviyeye kmsa kada ar girildii, aksi halde yani MACD gstergesi

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

549

son zamanlara gre 0 izgisinin ok altna inmise ar satm yapldna karar verilir. eer ar alm durumu mevcutsa bu fiyatlarn gerekenden ok fazla ykseldiine iaret eder ki, ksa bir sre sonra fiyatlar dmeye balayacak ve normal seviyelerine dnecektir. Ar satm durumunda ise, fiyatlar gereinden fazla dmtr ve bir sre sonra eski seviyelerine dnmek iin harekete geebilecektir. Son olarak bir de aykrlklar durumu vardr. MACD gstergesi ile fiyatlardaki deiim ve tepe ve dip noktalar birlikte izlenmeli ve aykrlklar aratrlmaldr. Aykrlktan kastettiimiz ey, fiyatlar bir tepe yaptnda MACD de bir tepe yapar ve daha sonra fiyatlar daha yksek bir seviyede tepe yapmaya yneldiinde eer MACDnin yeni tepesi bir nceki tepenin altnda kalrsa bu bir aykrlktr ve gsterge ile fiyatlar aksi eyleri sylemektedir. Bu durumda ksa bir sre sonra fiyatlarn aaya doru ynelecei yorumu yaplr. Aksi durumda ise fiyatlar bir dip yaptnda MACD de bir dip yapar ve daha sonra fiyatlar daha alt bir seviyede dip yapmaya yneldiinde eer MACDnin yeni dip noktas bir nceki dip noktasnn stnde kalrsa bu bir aykrlktr ve gsterge ile fiyatlar aksi eyleri sylemektedir. Bu durumda ksa bir sre sonra fiyatlarn yukar doru ynelecei yorumu yaplr. (Aada verilen rnek olay dikkatli bir ekilde inceleyiniz).

b.

rnek Olay ncelemesi

Aadaki resimde MACDnin ilk yorumuna ilikin bir rnek verilmi ve AL-SAT noktalar belirlenmitir.

550

Resim IV.10.14-1: MACD Gstergesi 1

bl

Ar i

Grafikte AL ve SAT noktalarnn yerine dikkat ediniz. lk AL noktasnda MACD izgisi sinyal izgisini aadan yukar doru kesmi ve buradan sonra fiyatlar belli bir sre ykselmitir. Ondan sonraki SAT noktasnda ise satm yapmak akllca olmutur. Grafiin en sanda ise yanl bir SAT karar grmektesiniz. Bunu zellikle gstermek istedim ve temel amacm ise hibir zaman sadece bir gstergeye bakarak yorum yaplmamasn vurgulamakt. Eer bu gstergeye baktktan sonra destek ve diren izgileri de izilmi olsayd o noktada nemli bir fiyat desteinin olutuu grlecekti ve yanl karar vermekten kurtulabilecektik. Destek ve diren izgilerinin nasl izildii iin trendler blmn inceleyiniz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

551

Resim IV.10.14-2: MACD Gstergesi 2

Bu resimde aykrlk durumu gsterilmitir. Burada MACD ve fiyatlar ayn eyi sylememektedir. izilen trendler, fiyatlar ve gsterge iin birbirinin tam zdddr. Yani fiyat trendi yukar doru iken gstergenin trendi aa dorudur. Bu durumda MACDnin gsterdii trende gvenmek gerekir ve ksa vadede fiyatlar biraz daha ykselse bile bir sre sonra aa doru ynelecektir. Nitekim fiyatlar ikinci tepeyi yaptktan sonra nemli miktarda fiyat d beraberinde gelmitir. Bu durum dier birok gstergede de ayn ekilde yorumlanmaktadr. Aada zeride izim ne gibi bir belirleyiniz ve verilen grafikte nerelerde aykrlklar olduunu kitabn yaparak siz bulunuz. Sizce 30 Ocaktan sonra fiyatlarda gelime olacaktr? Ayrca AL-SAT karar noktalarn ne derece doru gsterdiini yorumlaynz?

552

Resim IV.10.14-3: MACD Gstergesi 3 (Deneme)

pucu : Nisann ortalarndan itibaren Temmuza kadar olan fiyat hareketlerini inceleyiniz. 30 Ocak itibariyle nasl karar verirsiniz?

IV.10.15.

Mal Seim Endeksi (Commodity Selection Index)

Bu gstergenin temel amac ksa vadeli al satlarda hangi kada yatrm yaplacan belirlemek, yani katlar arasndan seim yapmaya yardm etmektir. Daha ok ksa vadeli ilem yapanlar iin ideal bir gstergedir. Dier birok gstergede olduu gibi bu gsterge de Welles Wilder tarafndan gelitirilmitir. Baz gstergelerin hesaplan formllerini yeri geldike vermekteyim fakat zellikle okuyucunun kafasn bulandracak olan kark hesaplamalar bu kitab amacndan uzaklatrp bir el kitab olmaktan karmaktadr. Bu yzden burada Mal Seim endeksinin (MSE) hesaplann vermiyorum. Daha sonra kartmay dndm kitap daha teorik bazl olacak ve forml ksmlarna oka deinilecektir. imdi nasl yorumlanacan aklamaya alalm.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

553

a.

Yorumlanmas
MSE gstergesi senedin trendinin ne kadar gl olduunu ve ne kadar deiken (inip kan) senet olduunu gsterir. Yksek bir MSE deerine sahip bir senedin yukar k trendi o kadar gldr. Fakat nemle vurgulanmas gereken bir nokta ise MSE yksek bir deerde iken MSEnin aa dnd an kayplar da o kadar fazla olur. Bu yzden bu gstergenin riski seven yatrmclar iin uygun olduu sylenebilir. MSE hesaplanrken 14 gnlk sre ele alnmas durumunda Trk piyasas iin MSEnin 40000in zerinde olmas yksek saylacak bir rakamdr. Tekrar uyarmak istiyorum, bu gsterge riski seven yatrmclar iin uygundur. Kazanlar yksek olabilecei gibi kayplar da yksek olabilir. nk yksek bir MSE ayn zamanda fiyatlardaki ar dalgalanmalarn da bir gstergesidir.

b.

rnek Olay
Resim IV.10.15-1: Mal Seim Endeksi (14 Gnlk)

554

Bu resimde MSEye ait bir rnek olay verilmitir. Gl trend ve fiyat dalgalanmas olan ikinci blgede fiyatlarn daha belirgin bir trend izdiini ve nemli oranlarda arttn gryoruz. Bunun yannda grafiin sol tarafnda gsterilen birinci blgede ise MSE 25000 ve 10000 arasnda oynamaktadr ve fiyatlardaki dalgalanma ve trend daha zayftr.

IV.10.16.

Mass Endeksi (Mass Index)

Kitabn daha nceki blmlerinde ve bundan sonraki blmlerinde trendin deiimini haber verecek gstergelerden bahsedilmitir. Mass endeksi de trend deiimini haber vermeyi amalayan bir baka gstergedir. Bu endeks hesaplanrken en dk ve en yksek fiyatlar arasndaki mesafenin artp azaldna baklr. Eer en yksek ve en dk fiyatlar arasndaki mesafe genilerse Mass endeksi artar, daralrsa azalr. Aada yorumlanmas verilecektir. Fakat daha nce Mass endeksinin nasl hesaplandn ksaca verelim. 12. ncelikle fiyatlarn en yksek ve en dk seviyeleri arasndaki farkn 9 gnlk ssel hareketli ortalamas hesaplanr. 13. Yukardaki birinci aamada hesaplanm olan hareketli ortalamann tekrar 9 gnlk ssel hareketli ortalamas hesaplanr. 14. Birinci aamada bulunan hareketli ortalama, ikinci aamada bulunan hareketli ortalamaya blnr. 15. nc aamadaki rakamlar bulunduktan sonra, belirlenmi bir dnem iin, rnein 27 gn iin, bulunan rakamlar toplanr. Forml ise aadaki ekildedir.
27 9 Gnlk HO (EY - ED) M ass End. = 9 Gnlk HO ( 9 Gnlk HO (EY - ED) 1

a.

Yorumlanmas

Yukarda formlleri verilen Mass endeksi gelitiren Dorsey 25 gn iin hesaplanan mass endeksin nce 27 seviyesinin zerine kmas ve arkasndan 26.5un altna dmesi durumunda trendin

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

555

deieceini sylemektedir. Eer fiyatlardaki trend yukar doru ise aa dnecektir, aksi durumda ise yukar dnecektir. Trendin aa yada yukar olduunu belirleyebilmek iin fiyatlar 9 gnlk hareketli ortalamas izilir ve aa yada yukar olup olmadna baklr. Eer mass endeksi 27nin zerine kp tekrar 26.5un altna dndnde fiyatlarn 9 gnlk hareketli ortalamas yukar doru ise SAT karar verilir. Aksi durumda ise, mass endeksi 27nin zerine kp sonra 26.5un altna derse ve fiyatlarn 9 gnlk hareketli ortalamas aa doru ise AL karar verilir.

b.

rnek Olay
Resim IV.10.16-1: Mass Endeksi 1

Bu resimde dikey izgi ile gsterilen blgenin sol tarafnda mass endeksi nce 27nin zerine km ve sonra da 26.%un altna inmitir. te tam bu noktada fiyatlara ve hareketli ortalamasna baklacak olursa her ikisinin trendi de aa dorudur. Ama dikey izgiden hemen sonra trend deimi ve fiyatlar yukar doru hareket etmeye balamtr.

556

Aada verilen resmi dikkatli bir ekilde inceleyiniz ve daha nce verdiimiz yorumlarla karlatrnz. Grafik IV.10-2 : Mass Endeksi 2

IV.10.17.

Medyan Fiyat (Median Price)

Medyan fiyat en basit gstergelerden birisidir. Dnem ii en yksek ve en dk fiyatlar toplanarak 2ye blnd zaman medyan fiyat bulunur. Formlle gsterirsek;
Medyan Fiyati =
EY + ED 2

Burada EY dnem ii en yksek fiyat, ED ise dnem ii en dk fiyat gstermektedir. Ele alnan dnem eer gnlk verilerden oluuyorsa EY gn ii en yksek fiyat, ED ise gn ii en dk fiyattr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

557

a.

Yorumlanmas

zel bir yorumu yoktur. Tek faydas ise fiyatlarn basit bir ortalama deerini yanstarak karmak fiyat seyrinden analizciyi kurtarr.

b.

rnek Olay

Aadaki grafikte MKB-100'e ait ift seans fiyat grafii verilmi ve grafiin st blmnde ise medyan fiyat gsterilmitir. Bu da bize fiyat gidiatn daha basit biimde grmemizi salamtr. Resim IV.10.17-1: Medyan Fiyat
Median Price (18,146.05) 15000 10000 15000 10000

15000

15000

10000

10000

49999
x10000000

49999
x10000000

Nov Dec 2003

Mar

Apr

May Jun

Jul

Aug Sep

Oct

Nov

20

IV.10.18.
a. Nedir?

Negatif lem Miktar Endeksi, NVI

Bu gsterge ilem hacminin bir nceki gne, haftaya veya aya gre azalmas durumlaryla ilgilenir. Peki ilem hacmindeki azalmann ne nemi vardr? Borsa uzmanlarnn inandklar ve birok borsada da ortaya kan temel davran karakteristii yledir; Borsada oynayanlardan byk hacimli ve piyasadaki btn bilgilerden

558

haberdar olan yatrmclar genellikle fiyatlar ve ilem hacminin dmesi durumlarnda portfylerini oluturur, katlar ucuzken ve kada ilgi azalmken almlarn yapmaya balarlar. Aksine, kk ve piyasadaki bilgilerden haberdar olmayan yatrmclar, kat fiyatlar artmaya baladnda ve hatta kat fiyatlar belirli bir ekilde arttktan sonra kada ilgi duyup alm yapmaya balarlar. Dolaysyla ilem hacminin ykseldii durumlarda genellikle bilgisi snrl olan bir kalabalk (sr psikolojisi) kada ilgi duyarken, ilem hacminin gittike dt durumlarda uzman yatrmclar pozisyon almaya balarlar. Bu dnceden hareketle negatif ilem hacmi endeksi (NHE) gelitirilmitir. NHEnin hesaplanmas ise aadaki ekildedir. Eer bugnn ilem hacmi dnk ilem hacminden daha az olursa yeni NHE hesaplanr, aksi halde bugnn NHEsi dnkne eit olacaktr. Forml ise aadaki ekildedir.

Kapanis - Dunku Kapanis NIHE = Dunku NIHE + * Dunku NIHE Dunku Kapanis
Eer dnk ilem hacmi bugnk ilem hacmine eit veya daha bykse bu durumda forml;

NHE = Dnk NHE

Formln hesaplanma yntemi nedeniyle genellikle NHE aa doru eimlidir.

b.

Yorumlanmas

Borsa uzmanlarnn yapm olduu analizlerde NHEden oluturulan ok uzun vadeli Hareketli Ortalamay (150-200 gnlk HO) eer NHE aadan yukar doru krarsa BOA piyasasna girildiinin bir iareti olduu belirtilmitir. Norman Fosback Stock Market Logic kitabnda NHEnin bu ekilde kullanlnn 100 olaydan 95inde doru olarak gerekletiini belirtmitir. Yani bu yorum %95 baar ans vermektedir. Bununla birlikte eer NHE kendi hareketli ortalamasn yukardan aaya doru keserse, AYI piyasasna girildiinin iareti olduu anlamna gelmez. NHEnin kendi hareketli ortalamasn aa doru krdnda ise yaklak 100

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

559

olaydan ancak Dolaysyla;

50sinde

fiyatlarn

aa

gittii

grlmtr.

NHE kendi uzun vadeli hareketli ortalamasn aadan yukar kestiinde AL, fakat, yukardan aa kestiinde ise SAT olmayabilir. NHEnin hareketli ortalamas hesaplanrken asgari 100-150 gnlk HO hesaplanmaldr. NHE grafii ykselmeye baladnda bunun anlam udur; lem hacmi derken fiyatlar artyor. leride yksek kar olacan bilen ok az yatrmc sessiz sedasz pozisyon alyor. Bir dier nokta ise fiyatlar artarken NHEnin de artmaya balamas o katta maniplasyon olduunu iaret edebilir. Yani speklatif bir ekilde (Bilano veya kadn temeli iyi olmasa bile) fiyatlar artyor demektir. Bizim yatrmclarmz tarafndan ok iyi bilinen ukurova ve Kepezde bunu grmekteyiz.

IV.10.19.

Toplama/Datm

Endeksi

(Accumulation-

Distribution Index)
Toplama-Datm Endeksi (T/D) ilem hacmi ve fiyatlardaki hareketleri birletirerek fiyatlarn trendinin srp srmeyecei konusunda fikir veren bir gstergedir. Bu gstergenin temel olarak syledii ey udur; bir fiyat hareketi ne kadar ok ilem hacmiyle birlikte gerekleirse o kadar gvenilirdir. Yani fiyat hareketi trendi ynnde hareket edecektir. Gsterge yukar gittike senedin topland, ve aa gittike senetten k olduu dnlr. Hesaplan ise her gnk ilem hacminin belli bir oran (ki bu oran fiyat deiimlerine baklarak hesaplanr) bir nceki gnn kmlatif toplamna eklenir veya karlr. Gstergenin hesaplan formll aadaki ekildedir.
(K ED ) (EY K ) T / D = T / D ( Dunku ) + * IH (EY ED )

560

Burada: K : Senedin gn ii kapan fiyat EY: Senedin gn ii en yksek deeri ED: Senedin gn ii en dk deeri IH: Gn ii ilem hacmi Bu formle gre eer kapan fiyat en yksek fiyata yaknsa bu durumda gnlk ilem hacminin hesaplanan oran kadar bir miktar dnk T/Dye eklenir. Aksi durumda ise, yani kapan fiyat en dk fiyata daha yaknsa ilem hacminin hesaplanan oran kadar bir miktar dnk T/Dden karlr.

a.

Yorumlanmas

Daha nce de sylenildii gibi bu gstergenin ykselmeye balamas, senedin toplandn, dmeye balamas ise senedin elden karldn gsterir. Gsterge belli bir dip noktaya ulap da tekrar ykselmeye balarsa AL karar, belli bir tepe yaptktan sonra ise dmeye balarsa SAT karar verilir. Genellikle gstergenin dip yapt noktalarda artk bu senet yatrmclar bezdirmitir ve kattan klar hzlanmtr. Bu arada tecrbeli ve uzman yatrmclar artk senedin daha fazla aa gitmeyeceini grrler ve alma geerler. Bu da T/D endeksini ykseltmeye balar. Aksi durumda ise, yani gsterge nemli bir tepeye ulatnda senede talep ok artmtr ve kk yatrmc senede girmeye baladnda tecrbeli yatrmclar senedi elden karmaya balarlar ki bu da gstergeyi aaya evirir. kinci nemli bir yorum ise aykrlklarn analizidir. Herhalde artk aykrlktan kastetiimiz ey, dier gstergeleri incelerken de oka deindiimiz iin u ana kadar anlalmtr. Aykrlklara rnek durumlar iin bkz. sayfa 184. Eer gsterge yukar eim yaparken fiyatlar aa eim iindeyse bir sre sonra fiyatlarn artaca, aksi durumda yani, gsterge aa

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

561

eimli iken fiyatlarn artyor olmas bir sre sonra fiyatlarn deceine iaret eder (verilen rnek olay inceleyiniz).

b.

rnek Olay

Grafikte T/D endeksine ait bir rnek grmektesiniz. Grafii inceleyerek AL-SAT noktalarnn nasl altna baknz. lk AL noktasnda T/D endeksi ok dk bir seviyededir ve AL karar verilmitir. Hemen ardndan fiyatlarn hzla arttn gryoruz. SAT noktalarndan sonra ise fiyatlarn de getii grlmektedir. Resim IV.10.19-1: Toplama / Datm Endeksi 1

IV.10.20.

Ortalama Doru Aralk (Average True Range)

Ortalama Doruluk Blgesi (ODB) fiyatlardaki dalgalanmann boyutlarn len bir gstergedir. Dier gstergelerle birlikte kullanldnda olumlu sonular vermektedir. ODBnin artyor olmas fiyatlardaki deikenliin (hareketliliin) arttn, aksi durum ise fiyatlardaki dalgalanmann dtn gsterir. Dolaysyla fiyatlar aniden dmeye baladnda veya aniden ykselmeye baladnda bu

562

gsterge artar. Eer fiyatlar belirli bir deer etrafnda dalgalanyorsa ODB decektir. Hesaplanmas ise aadaki sra ile yaplr. ncelikle ayr kritere gre doruluk oran (DO) bulunur. DO1 = Mutlak Deer [EY(B) - ED (B)] DO2 = Mutlak Deer [ K (D) - EY (B)] DO3 = Mutlak Deer [ K (D) - ED (B)] Burada mutlak deerle kastettiimiz ey, parantez iindeki hesaplamann sonucu negatif olsa daha bu deer pozitif olarak alnacaktr. Ayrca ; EY (B) : Bugnk en yksek fiyat ED (B) : Bugnk en dk fiyat K (D) : Dnk kapan fiyat Yukardaki ekilde ayr doruluk oran bulunduktan sonra bunlarn iindeki en byk rakam esas alnr. Her gne ait bir doruluk oran bulunduktan sonra ise senetten senede deimekle birlikte, genellikle doruluk oranlarnn 14 gnlk ssel hareketli ortalamas alnr (Hareketli ortalamann nasl hesapland konusu iin bkz. sayfa 83). Daha ksa vadeli kararlar vermek isteyenler iin ise 9 veya 5 gn de baz alnarak hareketli ortalama hesaplanabilir.

a.

Yorumlanmas

imdi u noktann ok iyi anlalmas gerekmektedir. Bunu bir soruyla vurgulamaya alalm. ODBnin ani ekilde artmaya balamas fiyatlarn da hzl bir ekilde arttnn bir gstergesi midir?. Buna cevabmz HAYIRdr. Fiyatlar ani bir ekilde artmaya baladnda ODB de artacaktr, FAKAT fiyatlarn ani bir ekilde dmeye balamas da ODByi artrr. nk ODB fiyatlardaki dalgalanmay lmektedir ve fiyatlar ister aa doru isterse yukar doru artyor olsun ODB artacaktr.Yani fiyatlardaki dalgalanma arttka ODB artacaktr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

563

Genellikle panik satlarn gelmesi durumunda ODBnin de ani ekilde ykseldii grlmtr. Fiyatlar belli bir dip yaptktan sonra (ki, uzun vadeli bir destek noktasna geldiinde) fiyatlarn ykselmesiyle birlikte ODBnin ykselmeye balamasyla AL karar verilir. Fiyatlar belli bir tepe yapp da bir diren noktasna ularsa ve orada durursa ve ODB ykselmeye balarsa SAT karar verilir. ODBnin derek belli bir deer etrafnda dalgalanmaya balamas bir sre sonra ani bir fiyat hareketinin oluacan haber verir (Bu fiyat hareketi aa veya yukar yne doru olabilir.

b.

rnek Olay

Grafik 36-1de ODBye ilikin bir rnek grmektesiniz. Grafiini sol tarafndaki fiyat ve ODB deiimine bakacak olursanz, fiyatlarla ODB ters ynde hareket etmektedir. yani fiyatlar aa giderken ODB yukar gitmektedir. Bu ise dn hzl olduunu ve devam edeceini haber vermektedir. Grafiin sa tarafnda ise tam aksi bir durum sz konusudur. Fiyatlarla ODB ayn ynde hareket etmektedir. Fiyatlar belli bir dip yaptktan sonra sonra ODBnin ykselmeye balamasyla birlikte fiyatlar da ykselmitir.

564

Resim IV.10.20-1: Ortalama Doruluk Blgesi

IV.10.21.

Parabolik SAR (Parabolic SAR)

Bu gsterge zellikle ne zaman senede girilmesi veya ne zaman senetten klmas gerektiini baaryla yerine getiren bir gstergedir. Fiyatlardaki artn durmas ve geri dnmesi durumunu ok ince bir hesaplama yoluyla tespit etmekte ve zamannda AL-SAT karar verilmesini salamaktadr. Hesaplanmas ok uzun ilemleri gerektirdiinden burada aklanmayacaktr. SAR kelimesi ise Stop And Reversal (Dur ve Geri dn) kelimelerinin ba harfleridir. SAR noktalar fiyatlarn altnda veya zerinde gsterilen ok kk noktalar eklinde kendini gsterir. Birok borsa analiz bilgisayar program bunu hesaplamakta ve fiyatlarla ayn grafikte gstermektedir. Aada nasl yorumland verilecektir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

565

a.

Yorumlanmas

SAR noktalar daha nce de sylediimiz gibi fiyatlarn altnda veya zerinde ortaya karlar. nemli olan nokta SAR noktalarnn fiyatlarn altnda veya zerinde hareketini srdrrken birden ters yne getii an yakalamaktr. Eer SAR noktalar fiyatlarn zerinde gzkrken ve bir sre bu ekilde devam etmiken, fiyatlarn altna derse AL karar verilir. Yukarda verdiimiz yorumun tam tersi olursa, yani SAR noktalar fiyatlarn altnda hareket ederken bu noktann fiyatlarn zerine kmas ise SAT karar vermeyi gerektirir.

b.

rnek Olay

Grafikte parabolik SARa ilikin bir rnek verilmitir. Grafik zerinde AL ve SAT noktalar SAR noktalarnn aadan yukar veya yukardan aaya gei yapt yerlerde verilmitir. Resim IV.10.21-1 : Parabolik SAR

566

u ana kadarki analizlerimde Parabolik SARn byk bir ounlukla olumlu sonular verdiini grdm ve teknik analizle uraanlara bu gstergeyi iyi takip etmelerini neririm.

IV.10.22.

Performans Gstergesi (Performance)

Bu gsterge senedin bir balang dnemindeki fiyatna gre getirisini gsterir. rnein 1 Ocak 1996 itibariyle senet 1000 TL ise ve 1 ubat 1996da fiyat 1300 TLye kmsa senedin bir aylk getirisi %30dur. Demek ki; performans gstergesi belli bir tarihi baz alarak senetten elde edilen kar veya zarar gstermektedir. Hesaplanma forml ise;

Performans =

Bugunku kapanis Ilk gunku Kapanis lk Gunku Kapanis

a.

Yorumlanmas?

Yukarda akladmz gibi senedin getirisini veren bu gsterge belirli bir senedin dier senetlerle getirilerini ve hangi senetlerin uzun vadede daha ok getiri saladn belirlemekte kullanlr. Bunun haricinde ileride oluacak fiyat hareketlerine ilikin kesin bir sonu vermemekle birlikte, gemite performans iyi olan bir senedin istatistiksel olarak eer finansal yaps da hala iyiyse gelecekte de ayn performans srdrmesi beklenir.

b.

rnek Olay ncelemesi

Aadaki resimde Eczac laa ait fiyat grafii ve performans erisi verilmitir. Dikkatle incelenirse grafiin en sol tarafndaki ilk tarihe karlk gelen performans gstergesi 0 dr. Yani senedin performans Haziran 1995 tarihinin ilk gnlerine gre llmektedir. Austos 1995in balangcna gelindiinde senedin 3 ay iinde %50den fazla bir getiri saladn gryoruz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

567

Resim IV.10.22-1: Performans Gstergesi

1996 ylna girilirken ise senedin Haziran 1995 bana gre %25den fazla zarar ettirdiini gryoruz.

IV.10.23. Index)

Pozitif lem Miktar Endeksi (Positive Volume

Pozitif ilem hacmi endeks (PHE) gstergesi direkt olarak ilem hacimleri hareketleriyle ilgilidir. nceki gne gre ilem hacmi arttnda bugnn ilem hacmi dnk pozitif ilem hacmi endeksine eklenir. Dolaysyla bu gsterge yukar doru giden seyir izler. Hesaplanmasnda ise ncelikle belli bir tarihteki ilem hacmi baz alnr ve takip eden gnlerde eer ilem hacmi artarsa bu rakama ekleme yaplr. Formlle verirsek; bugnk ilem hacmi eer dnk ilem hacminden daha yksek gereklemise

Kapanis - Dunku Kapanis * Dunku PIHE PIHE = Dunku PIHE + Dunku Kapanis

568

Eer bugnk ilem hacmi dnk ilem hacminden kkse veya dnk ilem hacmine eitse, bu durumda forml; PHE = Dnk PHE eklindedir.

a.

Yorumlanmas
Yukarda verilen forml dikkatle incelenirse grlecektir ki; dne gre ilem hacmi artarken fiyatlar dne gre dyorsa bu durumda PHE aa bir seyir izleyecektir. Demek ki PHEnin aa dnmesi fiyatlar derken ilem hacminin arttn gsterir ki senetten kldna iarettir ve arkasndan uzun sreli inili kl bir d gelebilir. Eer PHE uzun vadeli hareketli ortalamasnn zerinde seyrediyorsa bu durumda ykseliin devam edebilecei sylenir. Aksi halde PHE uzun vadeli hareketli ortalamasnn altnda seyrediyorsa bu da dn devam edecei konusunda fikir verir. Bu gsterge iin u ana kadarki tecrbelerime dayanarak Trk borsasnda ok iyi sonu veren bir gsterge olmadn syleyebilirim. Fakat bunun sebebi henz borsamzn geliiyor olmas ve gemiinin ok ksa olmasdr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

569

b.

rnek Olay
Resim IV.10.23-1: Pozitif lem Hacmi Endeksi

PHE ve fiyat hareketleri Akbank iin birlikte gsterilmitir. lem hacminin artmasyla birlikteki fiyat dnden sonra PHE azalmaya balamtr. Bu durum arkasndan dn devam edeceini gsterir, nk kattan kldnn iaretidir. Eer ilem hacmi ve fiyatlar birlikte ayn ynde hareket ediyorsa salkl bir trend var demektir. Fakat PHEnin dmeye balamas veya fiyatlar artarken PHEnin sabit kalmas fiyatlarn trendinin zayflna iarettir.

IV.10.24.

Standart Sapma (Standart Deviation)

Standart Sapma (SS) fiyatlardaki dalgalanma miktarn len istatistiksel bir gstergedir. Diyelim ki fiyatlar durgun bir seyir izlemektedir. Bu durumda SS dk kacaktr. Eer fiyatlar daha fazla dalgalanmaya balarsa SS rakam byyecektir. Bu gsterge tek bana kullanlmamal ve dier gstergelerle birlikte kullanlmaldr. nk tek bana kullanldnda fazla bir anlam ifade etmemektedir. Hesaplanmas ise aadaki formlle olur.

570

SS =

(Kapanis
i =1

BHO

)2

Burada belirli bir gn says (n) ele alnarak SS hesaplanr. BHO, ele alnan gn says iin kapan fiyatlarnn basit hareketli ortalamasdr. rnein son 15 gn ele alnyorsa son 15 gndeki kapan fiyatlar toplanr ve 15e blnerek BHO bulunur.

a.

Yorumlanmas

Genellikle fiyatlar dalgalanmaya baladnda veya daha yksek fiyat oynamalar olmaya baladnda SS rakam byyecektir. Tecrbeler gstermitir ki nemli fiyat tepelerinden nce senedin SSsi artmaktadr. Fakat illaki fiyatlar artmaya baladnda SS artar diye bir kural yoktur. Fiyatlar zellikle trend deitirip de aniden dmeye baladnda da SS artar.

b.

rnek Olay

Facto Finans iin fiyat hareketleri ve 14 gnlk SS aada verilmitir. Grafik zerinde yazlm olan aklamalar okuyunuz.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

571

Resim IV.10.24-1: Standart Sapma

Yukardaki grafikte grld gibi SSnin artmasyla birlikte fiyatlar ya hzla artmaya balyor yada daha hzl dmeye balyor.

IV.10.25. Index)

Toplam Yn Deiim Endeksi (Accumulation Swing

Bu gsterge iin bir seri hesaplama yaplmas gerekmekte ve ncelikle yn deiim endeksinin (Swing Index) bulunmas zorunluluu domaktadr. Yn deiim endeksi rakamlar bulunduktan sonra kmlatif toplama son gnk yn deiim rakam eklenerek Toplama yn deiim endeksi bulunur. lkemizde veri datm irketleri al fiyatlarn gndermemektedir. Halbuki bu endeks ve yn deiim endeksinin hesaplanabilmesi iin kesinlikle al fiyatlarnn bulunmas zorunludur. Bu yzden u anki bilgisayar programlar bu endeksi hesaplayabilecek kapasitede olmasna ramen, al fiyatlar olmamas nedeniyle bu endeks Trkiyede hesaplanamamaktadr.

572

leri bir tarihte al fiyatlarnn da salanmas durumunda, kitabmzn sonraki basklarnda bu endeks trne de deinilecektir. imdilik bu konuda daha fazla bir aklama yapma gereini duymuyorum.

IV.10.26.

Trendden Arndrlm Fiyat Osilatr (Detrended

Price Oscillator)
Fiyatlar belli bir trend iine girip de artmaya (art trendi) veya azalmaya (azal trendi) baladnda bu trendi fiyat hareketlerinden arndrdmzda fiyatlarn dnm noktalar (cycles) ile ar alm ve satm blgelerini daha yakndan grebiliriz. Fiyatlar trendden arndrma ilemi yaplmadan nce trendden arndrlacak gn says belirlenir. Eer fiyatlarn 20 gnlk trendden arndrlm fiyat osilatr (TAFO) hesaplanp grafii izilirse 20 gnden daha fazla sren fiyat art veya azal trendleri, bu gsterge sayesinde elimine edilmi olur. Dolaysyla fiyatlarn 20 gnde bir yapm olduu hareketler daha net grlebilir. TAFOnun hesaplanmas ise aadaki formller yardmyla yaplr. TAFO hesaplanmadan nce fiyatlarn belirli bir gn baznda basit hareketli ortalamas hesaplanr ve bu aadaki forml yardmyla bulunur.

Hareketli

Ortalama

Kapanis n

j =1

imdi de bulduumuz bu hareketli ortalamay (n/2)+1 gn nceki kapan fiyatndan karrsak TAFOyu buluruz. Yani; TAFO = Kapan - (Hareketli Ortalama ((n / 2) + 1) gn nce)

a.

Yorumlanmas

Uzun dnem fiyat dnm noktalar (cycles) bir ok ksa dnem fiyat dnmleri gerekletikten sonra meydana gelmektedir. Bu yzden uzun vadeli trendleri fiyatlardan arndrdmzda ortaya kan

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

573

grafik uzun vadeli fiyat hareketlerinden ziyade ksa vadeli fiyat hareketlerini daha net gsterir. Eer senedin her 50 gnde bir yeni bir tepeye ulatn dnyorsanz 50 gnlk bir TAFO izdirebilirsiniz ve bu grnzn ne derece geerli olduunu grebilirsiniz. Eer bu gsterge de her 50 gnde bir tepeye ulayorsa bir cycle (dnm noktas) bulmusunuz demektir ve uzun vadeli stratejinizi belirleyebilirsiniz. Aada verilen rnei inceleyiniz. Fakat nemle vurgulamak istiyorum ki bu gstergenin faydal bir ekilde kullanlabilmesi iin zerinde tecrbe kazanmanz gerekmektedir.

b.

rnek Olay

Resim IV.10.26-1 : Trendden Arndrlm Fiyat Osilatr (45 gnlk)

Grafikte hesaplanm olan 45 gnlk trendden arndrlm fiyat osilatrn gryoruz. Trendden arndrdmzda fiyatlarn kk

574

dalgalanmalarla ortalama olarak her 40 gnde bir yeni tepeye ulatn grmekteyiz. Dolaysyla kadn dnm noktalar 40-45 gn olarak belirlenmitir. Eer 20 gnlk TAFO hesaplanm olsayd bunu grmemiz mmkn olmayacakt. Bu analiz trend erileri ve Fibonnaci almalar ile desteklenerek daha salkl sonular elde edilebilir.

IV.10.27.

Trix Gstergesi (Trix)

Bu konuyu daha iyi anlamak iin hareketli ortalamalar blmnn iyi anlalmas gerekir. zellikle ssel hareketli ortalamaya ilikin aklamalar incelenmelidir. Trix gstergesi bir momentum gstergesidir ve fiyatlardaki kk ini klar elimine etmek iin, analist tarafndan belirlenmi sreler iin kapan fiyatlarnn kere arka arkaya ssel hareketli ortalamas alnarak hesaplanr. Bu sayede grafii izildiinde fiyatlarn trendi ok daha net grlebilir ve yorumlanabilir. Trix grafiini izdirebilmek iin ncelikle bir zaman dilimi belirlenir. Bu zaman dilimi belirlenirken uzun, orta veya ksa vadeli analiz dikkate alnr. Uzun vadeli analiz iin zaman dilimi genellikle gnlk serilerde 90 gn veya zeri, orta vadeli analiz iin 30 ile 90 gn sreleri ve ksa vadeli analiz iin ise 9 ile 1 ay aras zaman sresi belirlenebilir. Bu zaman sresi belirlendikten sonra ise srasyla aadaki hesaplamalar yaplr; a. Belirlenen zaman sresi iin (rnein n gn iin) kapan fiyatlarnn n gnlk ssel hareketli ortalamas alnr ve yeni bir seri elde edilir. b. Birinci aamada buluna serinin tekrar n gnlk ssel hareketli ortalamas alnr ve yeni bir seri daha elde edilir. c. kinci aamada elde edilmi serinin tekrar n gnlk ssel hareketli ortalamas alnr ve son seri elde edilir. d. Yukardaki son aamada bulunan son serinin eer gnlk analiz yaplyorsa 1 gnlk yzde deimeleri bulunur ve Trix gstergesi hesaplanm olur.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

575

Hesaplama tekniine dikkat edilirse yanl sinyal oluturabilecek btn kk fiyat hareketleri elimine edilmi olur ve fiyatlarn trendi daha net grlebilir. Trix gstergesi 0 izgisi etrafnda dalgalanma yapar. Genellikle analistler trix gstergesini izdirdikten sonra n gnden daha az sayda gn iin (rnein Trix 12 gn baz alnarak izdirilmise bu durumda 9 gn baz alnarak) trixin sinyal izgisi izdirilir ve MACDye benzer bir Resim elde edilir (MACD iin bkz. sayfa 110). Yorumlamalar da bu Resim incelenerek yaplr.

a.

Yorumlanmas
Trix 0 izgisi etrafnda dalgalanma yapar. Ne zaman 0 izgisinin stne ktktan sonra tepe yapar da tekrar de geerse SAT karar, ne zaman 0 izgisinin altna dp de tekrar ykselmeye balarsa AL karar verilir. Trixin sinyal izgisi de izdirilmise yorum MACDde olduu gibidir. Yani ne zaman trix izgisi sinyal izgisinin stten aa doru krarsa SAT, ne zaman aadan yukar doru krarsa AL karar verilir. rnein 12 gnlk trix izgisi izdirilmise trixin 9 gnlk hareketli ortalamas alnarak sinyal izgisi izdirilebilir. Bir de aykrlklar durumu vardr. Trix aa bir trende dnmse ve yapt her yeni tepe bir nceki tepenin altnda kalyorsa fakat bu arada fiyatlarn yapt her yeni tepe bir nceki tepenin zerinde gerekleiyorsa gsterge ile fiyatlar arasnda bir aykrlk olumu demektir. Bu durumda fiyatlarn ksa bir sre sonra aa dnebileceini syleyebiliriz. Yukardaki son yorumun tersi de geerlidir. Eer trixin yeni tepeleri bir nceki tepenin zerinde oluurken fiyatlarn yeni tepeleri bir nceki tepenin altnda oluuyorsa yine aykrlk durumu vardr ve trixin gsterdii yne gvenmek gerekir. Dolaysyla fiyatlarn ksa bir sre sonra yukar dneceini syleyebiliriz.

576

b.

rnek Olay

Resim IV.10-1 : Trix 1

Yukarda verilmi olan yorumlara paralel olarak Resim IV.10-1de trixin ve fiyatlarn farkl ynleri iaret etmi olmas aykrlk yaratm ve daha sonra fiyatlar gstergenin iaret ettii ynde harekete geerek nemli kar potansiyeli yaratmtr. Resim IV.10-2de ise AL-SAT noktalar Trix (12 gnlk) ve Trixin 9 gnlk ssel hareketli ortalamas hesaplanarak bulunan sinyal izgisine gre belirlenmitir. Fakat dikkat edilirse bu tip bir karar verme teknii aynen MACDde olduu gibi ge sinyal vermektedir.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

577

Resim IV.10-2 : Trix 2

IV.10.28.

Ynsel Hareket Gstergesi (Direc. Mov. Indicator)

Ynsel hareket gstergesi (YHG), adndan da anlalaca gibi fiyatlarn belli bir yndeki hareketine ilikindir. Diyelim ki; fiyatlar belli bir yne yeni dnmtr veya trend deitirmitir. Bu gsterge fiyatlarn deitii ynde hareketini srdrecek midir? sorusuna cevap bulmaya alr. YHGnin hesaplanmas olduka karmak ilemler gerektirdiinden ve bu da okuyucunun konsantresini bozabileceinden burada vermiyoruz.6 Sadece unu sylemekle yetinmek istiyorum. +DI ve -DI olarak iki ayr gsterge hesaplanr. Bunlardan ilki pozitif yndeki fiyat hareketlerini dieri ise negatif

6 Bu konuda daha geni bilgi iin Welles Wildern New concepts in Technical trading Systems kitabna bakabilirsiniz.

578

yndeki fiyat hareketlerini gstermektedir. Hesaplanan bu iki erinin hareketleri incelenerek yorum yaplr.

a.

Yorumlanmas

ncelikle yukarda belirttiimiz gibi +DI ve -DI hesaplanr. Fakat bunun iin gn saysnn belirlenmesi gerekir. Genellikle dnya borsalarnda 14 gn baz olarak alnmakta ve incelemeler 14 gn zerinden yaplmaktadr. 14 gnlk incelemenin genellikle olumlu sonular verdii grlmtr. Ne zaman +DI -DIy aadan yukar doru keserse AL karar, ne zaman +DI -DIy yukardan aaya doru keserse SAT karar verilir. +DI -DIy aadan yukar doru kestii durumda AL karar verilmeden nce baklacak nemli bir nokta vardr. Bu da kesimenin olduu gnk en yksek fiyata baklmas ve ertesi gn fiyatn dnk en yksek fiyat gemesini beklemektir. Eer bugnk fiyat dnk en yksek fiyat geemezse AL karar verilmemelidir. nk birok durumda +DInn -DIy tekrar yukardan aa kestii grlmtr. +DInn -DIy yukardan aa kestii durumda ise hemen SAT karar vermeden nce kesimenin olduu gnk en dk fiyata bakmak ve ertesi gn fiyatlarn dnk en dk seviyeden daha aa dmesi beklenmelidir. Wildersn sylediine gre bu gsterge genellikle Mal Seim Endeksi yksek seviyelerde olan hisse sentlerinde daha iyi almaktadr. Eer senedin Mal Seim Endeksi gstergesi derse bu durumda ynsel hareket gstergesine gvenmemek gerekmektedir.

b.

rnek Olay

Grafikte ynsel hareket gstergesine ilikin bir rnek grmektesiniz. Grafik dikkatle incelendiinde 10 Ocak 1996 tarihinde Alarko Sanayinin +DIs -DIsnn zerine km ve bundan sonra da fiyatlar 17.000 TL seviyelerinden 25.000 TL seviyelerine kmtr.

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

579

Sylediimiz tarihte bu senedi alan bir yatrmc yaklak bir ay iinde %50 civarnda kar etmitir. Bu gstergenin her ikisini st ste izdirmek yerine gstergeler (+DI ve -DI) arasndaki fark izdirip 0 noktasnn zerine kldnda AL ve altna dldnde ise SAT karar verilmelidir. Fakat daha nce de nasl yorumlanacana dair verdiimiz noktalar gznnde bulundurulmaldr. Resim IV.10-1 : (14 Gnlk +DI ve -DI)

c.

+DX, DIy yukar kesen Hisseler

Metastok programnda Explorer ikonunu tklayarak bir explorer forml yazabilir ve o gn iin +DXnn DIy yukar kestii durumlarda olan hisse senetlerini sralatabilirsiniz. Explore mensn anz ve yeni bir explore tanmlaynz; Bu forml ve explore, o gn itibariyle 14 gnlk +DXin, 14 gnlk DXi yukar kesen senetleri bulmanz salayacaktr. Column A: Close

580

Column B: pdi(14) Column C: mdi(14) FILTER :

When(Cross(PDI(14),MDI(14)))

d.

Ynsel Hareket Gstergesi Sorgulanyor

Acaba 14 gnlk deerleri kullanarak yukardaki endeks grafiinde verildii ekilde alm satm yapsaydk son 1000 gnde kazancmz ne olurdu? Bu soruya da System Tester ile cevap vereceiz. Daha nceki teknik analiz derslerinde system testeri ok defa anlatmtk Burada sadece system test formllerini veriyorum. ENTER LONG When(Cross(PDI(14),MDI(14))) CLOSE LONG When(Cross(MDI(14),PDI(14)))

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

581

Resim IV.10.28-1

Yukardaki system tester sonularna gre, eer son 1000 gnde MKB100 alp satma imkanmz olsayd ve +DX DXi yukar kestiinde alm yapsaydk, aa kestiinde satm yapsaydk yzde 158 getiri salayacaktk. stelik yaptmz al-satlarn 9unda kazanp, 21inde kaybedecektik. Bu sonular da gsteriyor ki, bir kural uygulamaya balamadan nce system testlerini yapmak gerekiyor.

e.

En Uygun +DX ve -DI Gn Says

Eer burada 14 rakamn yazmak yerine opt1 seeneini kullanarak farkl gn deerlerine karn kar ve zararn ne kadar olduunu grmek isteseydik ne yapacaktk. Bu durumda forml aadaki ekilde deitirecektik. ENTER LONG When(Cross(PDI(OPT1),MDI(OPT1))) CLOSE LONG When(Cross(MDI(OPT1),PDI(OPT1)))

582

Resim IV.10.28-2

Bunu deitirdikten sonra en iyi sonucu veren +DX ve DX deerlerini system tester bizim iin bulacaktr. En iyi sonucu veren deeri bulmak iin 5 gnden balayacak, 3er 3er artracak ve 60 gn de hesapladktan sonra en iyi sonu veren seenee gre sralayacaktr. Bu testlerin sonucu aadaki ekildedir. Resim IV.10.28-3

Yukardaki tablo MKB100 endeksi iin en iyi sonucu veren seenein, 11 gn olduunu gstermektedir. Eer 11 gn deerini

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

583

kullanm olursak, getiri yzde 346.89a kadar ykselecekti. kinci en iyi sonucu veren seenek ise 8 gn seeneidir. Bunda da yzde 274.4 getiri salanm olacakt. u an yukardaki resimde grnmese de en kt seenek, 59 gn seeneidir. nk getiri yzde 41e kadar gerilemitir. Burada ok nemle vurgulamak istediim bir baka konu vardr. Biz endeksin son 1000 gnlk rakamn kullanarak bu sonular elde ettik. Dolaysyla en iyi sonu veren 11 gn rakam eer son 500 gne gre test yapsaydk, ayn ekilde kmayabilirdi. Ben bu testleri de yaptm fakat sonu deimedi. Dolaysyla MKB 100 iin Ynsel hareket gstergesi deeri olarak 14 gn yerine 11 gn deerini almak daha anlaml olacaktr.

IV.10.29.

Zig-Zag Erileri (Zig-zag)

Bu gsterge kk fiyat deimelerini elimine ederek fiyat art ve azallarn, belirlenmi bir % oranna gre dorular halinde gsterir. Fiyattaki deimeler belirlenmi olan % oranndan dkse izilmi olan dorularda bu fiyat deiimi gzkmez. Ancak nemli fiyat deimeleri olduunda izgi krlarak yn deitirir.

a.

Yorumlanmas

Zig-Zag izgileri yorumlanrken bilinmesi gereken nemli konulardan birisi udur. Diyelim ki son hareket olarak izgi aaya dnd. Fiyatlar son gn yeni bir hareket yaptnda nceki gnk izginin ynn etkileyebilir. Yani nceki gn aay gsteren izgi yukar dnebilir. Zaten, son gnk fiyat deimelerine kar nceki gnk grafiklerde deiiklik yapan tek gsterge zig-zag gstergesidir. Bu sebepten dolay zig-zag izgileri gelecee dnk tahmin yapmaktan ok, halihazrda oluan anlaml fiyat hareketlerini daha net grmeye yarar. Peki bunu ne faydas olur? Eer Elliot Dalgalar blmn okuyacak olursanz, Elliot dalgalarnn dikkatli bir ekilde saylmas gerektiinden bahsetmitik. te Elliot dalgalar saylrken bu gsterge yardmc olarak kullanlabilir.

584

b.

rnek Olay

Aadaki grafikte Adana Cye ait fiyat ve zig-zag gstergesini grmektesiniz. Grld gibi fiyat trendleri daha net bir ekilde izlenebilmektedir. Grafik IV.10-1 : Zig-Zag Gstergesi

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

585

586

KAYNAKA

ACHELS, Steven B., Technical Analysis, From A to Z, Porbus Publishing, 1995, Cambridge-England ARMS, Richard W., Jr. Volume Cycles in the Stock Market, Salt Lake City, UT :EQUIS Internatonal,Inc., 1994 BROCK, W., Lakonishok, J., and LeBaron,B., Simple Technical Trading Rules and Stochastic Properties of Stock Returns, The Jurnal of Finance, Vol.XLVII, No.5, December 1992. CALLEN. E., and Shapero. D., A Theory of Social Imitation, Physics Today, July 1974. COSINEAU, Phil. The Heros Jurney: The Wold of Campell, HarperCollins publishers, New York, 1990. Joseph

DORSEY, Donald; Relative Volatility Index Revisited, Technical Analysis of Stock and Commodities magazine (TASC), September 1995. DORSEY, Donald; Relative Volatility Index , Technical Analysis of Stock and Commodities magazine (TASC), June 1993. ERDN, Yaar.; Borsada Teknik Analiz El Kitab ; Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996. ERDN, Yaar.; Borsada Analiz ; Siyasal Kitabevi, Ankara, 1998. FOSBACK, Norman G. Stock Market Logic. Chicago, Dearborn Financial Puplishing, Inc., 1992. FROST, A.J., and PRETCHER, R. Jr., Elliott Wave Principle, New Classics Library Puplishing, expanded edition, 1995, Georgia USA KRISHNAMURTI, J., The First and Last Freedom, Victor Gollancz, London, 1954 MERGEN, Ahmet., Kurtlarla Tango, Mergen Yaynlar, 1993, stanbul, Trkiye

Yatrmc ve Teknik Analiz Sorgulanyor

587

MILLER, A., The Drama of Being a Child, Faber and Faber, London, 1983 NAGEL, Darryl, The Psychology of Trading, Jurnal for the Colleagues of the Internatonal Federation of Technical Analysts, IFTA, 1996/97 edition. NILSON, Steve. Beyond Candlesticks. New York, John Wiley and Sons, 1994. ONEIL, William J. How to Make Money in Stocks, Second edition, New York, McGraw-Hll, Inc., 1995 PECK, Scott, M., The Road Less Travelled, Simon and Schuster, New York, 1978 PETERS; E., Clifford.,Using Technical Professional Publishing, 1994, London England Analysis, Irwin

PRING, Martin j. Technical Analysis Explained, Third Edition. New York McGraw-Hill,Inc.,1991 RISO; Don,R., Personality Types, Houghton Mifflin Co., Boston, 1987 ROBBINS, Anthony, Unlimited Power , Fawcett Colombine, New York, 1986. SANDSTORM, Roy E., Demsystifying Wall Street., Dear born Financial Publishing, Inc., 1992. VAGA, Tonis, Profiting From Chaos, Using Chaos Theory For market Timing, Stock Selection, and Option Valuation, McGraw Hill, 1994 WALSH, Roger, Staying Alive: The Psycology of Humun Survival. Shambhal Publications Inc., Boston, 1984. YILMAZ, Metin; Tests of Weak From Efficiency In The stanbul Stock Exchange, Unpublished MA dissertation, University of Newcastle Upon Tyne, U.K., September, 1994. ZWEIG, M., Double Barrel Buy Signal, Bararrons, February 11, 1991.