Operacije sa racionalnim algebarskim izrazima

Najvei zajedniki delilac i najmanji zajedniki sadralac polinoma NZD polinoma P i Q je polinom D koji ima najvei stepen medju polinomima koji su delioci i polinoma P i polinoma Q. NZS polinoma P i Q je polinom S koji ima najmanji stepen medju polinomima koji su deljivi i polinomom P i polinomom Q. Primer 1: Nadji NZS i NZD za polinome:

P ( x) = x 2 4 Q( x) = x 2 x 2 R ( x) = x 2 3x + 2 Prvo moramo svaki od njih rastaviti na inioce (naravno , upotrebom postupka navedenog u poglavlju : Transformacije algebarskih izraza).

P ( x) = x 2 4 = x 2 2 2 = ( x 2)( x + 2) Q( x) = x 2 x 2 = x 2 2 x + x 2 = x( x 2) + 1( x 2) = ( x 2)( x + 1) R ( x) = x 2 3x + 2 = x 2 x 2 x + 2 = x( x 1) 2( x 1) = ( x 1)( x 2)

NZD je ustvari PRESEK, odnosno onaj koji ga ima u svakom od polinoma.

Ovde je to oigledno x-2. Dakle: NZD = x-2 NZS je unija. On mora biti deljiv sa sva tri polinoma. Dakle: NZS = (x-2)(x+2)(x-1)(x+1)
Primer 2: Nadji NZS I NZD za polinome :

P = a 2 ab Q = a2 b2 R = a 2 2ab + b 2 P = a 2 ab = a(a b) Q = a 2 b 2 = (a b)(a + b) R = a 2 2ab + b 2 = (a b) 2 NZD = (a b) jer ga ima u sva tri

NZS = a(a b) 2 (a + b) deljiv sa sva tri
1

Primer 3: Nadji NZS I NZD za polinome:

A = x 2 xy B = xy + y 2 __________

A = x( x y ) B = y( x + y)

NZS = xy ( x y )( x + y )

ta emo sa NZD? Nema inioca koji se sadri u A i B. U takvoj situaciji NZD = 1 , a za polinome kaemo da su uzajamno prosti.
Primer 4: Nadji NZS I NZD za polinome: 9a + 15 =
36a 2 100 = 9a 2 + 30a 25 =
________________________

9a + 15 = 3(3a + 5) 36a 2 100 = 4(9a 2 25) = 4(3a 5)(3a + 5) 9a 2 + 30a 25 = (9a 2 30a + 25) = (3a 5) 2
____________________________________________________________________

NZS = 12(3a + 5)(3a 5) 2

Primer 5: Nadji NZS I NZD za polinome:

4a 2 + 4ab + b 2 = (2a + b) 2 4a 2 b 2 = (2a b)(2a + b) 8a 3 + b = (2a) 3 + b 3 = (2a + b)(4a 2 2ab + b 2 )

________________________________________________________________

NZS = (2a + b) 2 (2a b)(4a 2 2ab + b 2 )

Primer 6: Nadji NZS I NZD za polinome:

3x 3 12 x 2 + 12 x = 5 x 4 + 20 x 3 + 20 x 2 = 3nx 2 12n = 3n( x 2 4) =

__________________________________

3x 3 12 x 2 + 12 x = 3 x( x 2 4 x + 4) = 3 x( x 2) 2 5 x 4 + 20 x 3 + 20 x 2 = 5 x 2 ( x 2 + 4 x + 4) = 5 x 2 ( x + 2) 2 3nx 2 12n = 3n( x 2 4) = 3n( x 2)( x + 2)

__________________________________________________________

NZS = 15nx 2 ( x 2) 2 ( x + 2) 2
Primer 7: Nadji NZS I NZD za polinome:

2a 4 2 = 2(a 4 1) = 2(a 2 1)(a 2 + 1) = 2(a 1)(a + 1)(a 2 + 1) a 3 + a 2 + a + 1 = a 2 (a + 1) + 1(a + 1) = (a + 1)(a 2 + 1) a 3 a 2 + a + 1 = a 2 (a 1) + 1(a 1) = (a 1)(a 2 + 1)
______________________________________________________________________

NZS = 2(a 1)(a + 1)(a 2 + 1)

Kako upotrebiti NZS? 1) Uprosti izraz: a b a+b + 2 = najpre treba svaki imenilac rastaviti na inioce= 2 ab b a ab ab a b a+b + = zatim nadjemo NZS za imenioce ,to je ab(a b) i izvrimo b(a b) a(a b) ab proirenje razlomka. Kako da znamo koji sa kojim da proirimo? Gledamo imenilac i NZS, ta je viak,sa tim proirimo. Tako prvi sabirak irimo sa a , jer je viak kad gledamo ab(a b) i b(a b) drugi sa b a trei sa (a b) . Dakle:

= =

a a + b b (a + b)(a b) = ab(a b) a 2 + b 2 (a 2 b 2 ) a 2 + b 2 a 2 + b 2 2b 2 2b = = = ab(a b) ab(a b) ab(a b) a(a b)

Pre poetka (ili po zavretku) rada treba postaviti uslove zadataka. Poto deljenje nulom nije dozvoljeno to nijedan u imeniocu ne sme biti nula, tj. a 0; b 0; a b 0 a b 2) Uprosti izraz:

1 2 1 + + 2 2 x x 1 x x +x
2

1 2 1 1 2 1 + + 2 = + + = ta je problem? 2 x x 1 x x + x x( x 1) (1 x)(1 + x) x( x + 1)
2

Izrazi (1 + x) i ( x + 1) nisu, jer vani komutativni zakon ( A + B = B + A) , ali izrazi ( x 1) i(1-x) jesu. Taj problem emo reiti tako to jedan od ta dva izraza okrenemo i izvuemo minus ispred, jer vai da je A B = ( B A)

1 2 1 + = x( x 1) ( x 1)(1 + x) x( x + 1) 1 ( x + 1) 2 x + 1( x 1) = x( x 1)( x + 1) x + 1 2x + x 1 = x( x 1)( x + 1) 0 = =0 x( x 1)( x + 1) Naravno, uslovi zadatka su: = x 0; x 1 0 x 1; x + 1 0 x 1

3) Uprosti izraz:

6a 2a 1 a +1 + 2 a+2 a 4 a2 a +1 6a 2a 1 + 2 = a+2 a 4 a2 a +1 6a 2a 1 + = a + 2 (a 2)(a + 2) a 2 (a + 1)(a 2) + 6a (2a + 1)(a + 2) = Pazi na znak ispred zagrade!!! (a 2)(a + 2)

(a 2 2a + a 2) + 6a (2a 2 + 4a a 2) = (a 2)(a + 2) a 2 2a + a 2 + 6 a 2a 2 4a + a + 2 = Uvek pokuaj da na kraju rastavi i brojilac, jer moda ima neto da se (a 2)(a + 2) skrati!!! a 2 + 2a a(a 2) = = (a 2)(a + 2) (a 2)(a + 2)
a a+2

Uslovi zadatka su:

a + 2 0 a 2 a2 0 a 2

4)

x 3x 1 2x +1 + 2 =? x 1 x 2 x 3x + 2

3x 1 2x +1 x + 2 = x 1 x 2 x 3x + 2 Izdvojiemo i rastaviti na stranu

x 2 3x + 2 = x 2 2 x x + 2 = x( x 2) 1( x 2) = ( x 2)( x 1) x 3x 1 2x +1 + = x 1 x 2 ( x 2)( x 1) x( x 2) (3 x 1)( x 1) + 1(2 x + 1) = Pazi na minus!!! ( x 1)( x 2)

x 2 2 x (3 x 2 3 x x + 1) + 2 x + 1 = ( x 1)( x 2)

x 2 2 x 3x 2 + 3x + x 1 + 2 x + 1 = ( x 1)( x 2) 2x2 + 4x = ( x 1)( x 2) 2 x( x 2) 2 x = ( x 1)( x 2) x 1

Uslovi zadatka:
x 1 0 x 1 x2 0 x 2

5)

1 1 2 + 2 + 2 =? x + 10 x + 25 x 10 x + 25 x 25
2

1 1 2 + 2 + 2 = x + 10 x + 25 x 10 x + 25 x 25 1 1 2 + + = 2 2 ( x + 5) ( x 5) ( x 5)( x + 5)
2

1 ( x 5) 2 + 1 ( x + 5) 2 + 2 ( x 2 25) = ( x + 5) 2 ( x 5) 2 x 2 10 x + 25 + x 2 + 10 x + 25 + 2( x 2 25) = ( x + 5) 2 ( x 5) 2 2 x 2 + 50 2 x 2 50 = ( x + 5) 2 ( x 5) 2 = 4x2 4x2 = 2 ( x + 5) 2 ( x 5) 2 ( x 25) 2

Uslovi zadatka:

x + 5 0 x 5 x5 0 x 5

Mnoenje i deljenje racionalnih algebarskih izraza se radi kao i kod obinih razlomaka, s tim da prvo moramo svaki rastaviti na inioce. Dakle:

A C A D A C AC = i : = B D BD B D B C
1)

a 2 a a 2 + 2a + 1 =? prvo svaki rastavimo na inioce !!! a2 1 a2 + a A C (a + 1) 2 a (a 1) = Skratimo (a 1)(a + 1) a (a + 1) B D 1 1 = =1 1 1 Uslov zadatka: a2 1 0 i a2 + a 0 a 1 , a 1 , a 0

a 2 ab a 2b + ab 2 2) 2 = a ab ab a (a b) ab(a + b) a b = = a b a ( a + b) ab 1 Uslov zadatka: a 0, b 0, a + b 0

3)

x 2 25 x 2 + 5 x : =? x 2 3x x 2 9 x( x + 5) ( x 5)( x + 5) = : x( x 3) ( x 3)( x + 3) ( x 5)( x + 5) ( x 3)( x + 3) ( x 5) ( x + 3) = x( x 3) x( x + 5) x2 Uslovi: x 0, x 3 0, x + 3 0 x 3, x 3

a2 + b2 a4 b4 : 4) =? 1 + 2 m + m 2 1 2m 2 + m 4 a2 + b2 a4 b4 = : 1 + 2m + m 2 1 2m 2 + m 4

a 2 + b 2 (a 2 b 2 )(a 2 + b 2 ) = : (1 + m) 2 (1 m 2 ) 2 a2 + b2 (1 m) 2 (1 + m) 2 (1 m) 2 = (1 + m) 2 (a b)(a + b)(a 2 + b 2 ) (a b)(a + b)

Uslov zadatka: x b, x b, m 1, x 1,
5)

a 2 + b 2 c 2 + 2ab =? a 2 + c 2 b 2 + 2ac

a 2 + b 2 c 2 + 2ab = pretumbajmo ih prvo a 2 + c 2 b 2 + 2ac a 2 + 2ab + b 2 c 2 = prva tri ine pun kvadrat a 2 + 2ac + c 2 b 2 (a 2 + b 2 ) c 2 = upotrebimo sad razliku kvadrata (a + c) 2 b 2 (a + b c)(a + b + c) a + b c = (a + c b)(a + c + b) a + c b
Uslov: a + c b 0 i a + c + b 0

6) Skrati razlomak:

x 2 5x + 6 x 2 3x + 2

x 2 5x + 6 x 2 3x 2 x + 6 = 2 = x 2 3x + 2 x 2x x + 2 x( x 3) 2( x 3) ( x 3)( x 2) x 3 = = = x( x 2) 1( x 2) ( x 2)( x 1) x 1
Uslov: x 2 0 x 1 0

x 2 y x y 7) 2 y + xy x + y + x 2 + xy : y 2 + x = ? 2 x 2 xy + y 2 x y 2 = + y ( y + x) x + y x( x + y ) : xy
x 2 2 xy + y 2 x 2 2 xy + y 2 = : xy ( x + y ) xy xy ( x y) 2 1 = 2 xy ( x + y ) ( x y ) x+ y

Uslovi: x 0, y 0, x + y 0, x y 0 7

a 4a a 4 a 8) = + + 2 : 6 3a a + 2 a 4 a 2 a4 a a 4a 3(2 a) + a + 2 + (a 2)(a + 2) : a 2 = PAZI: Moramo 2 a da okrenemo: 2 a = (a 2) , pa (-) izlazi ispred!!! a2 a 4a a 3(a 2) + a + 2 + (a 2)(a + 2) a 4 = a(a + 2) + 3a (a 2) + 12a a 2 = 3(a 2)(a + 2) a4 a 2 2a + 3a 2 6a + 12a = 3(a + 2)(a 4)
2a 2 + 4a 2a(a + 2) 2a = = 3(a + 2)(a 4) 3(a + 2)(a 4) 3(a 4) Uslovi: a 2, a 2, a 4

9) Uprosti izraz:

1 1 2 4 8 16 + + + + + = 2 4 8 1 x 1 + x 1 + x 1 + x 1 + x 1 + x16

Ovaj zadatak ne moemo reiti klasino, probajmo da saberemo prva dva: 1 1 1+ x +1 x 2 + = = 1 x 1 + x (1 x)(1 + x) 1 x 2 Dodajemo mu trei sabirak:
2 2 2(1 + x 2 ) + 2(1 x 2 ) 2 + 2 x 2 + 2 2 x 2 4 = = + = 2 2 2 2 4 1 x 1+ x (1 x )(1 + x ) 1 x 1 x4

Ovo radi!!!
4 4 4 + 4x2 + 4 4x2 8 = + = 4 4 4 2 1 x 1+ x (1 x )(1 + x ) 1 x8

Idemo dalje:
8 8 8 + 8x8 + 8 8 x8 16 = + = 8 8 8 8 1 x 1+ x (1 x )(1 + x ) 1 x16

Konano:
16 16 16 + 16 x16 + 16 16 x16 32 = + = 16 16 16 16 1 x 1+ x (1 x )(1 + x ) 1 x 32

Uslovi: 1 x 0 i 1 + x 0

10) Pokazati da vrednost izraza ne zavisi od a,b,c i d

4 a+ 1 b+ 1 c : 1 a+ 1 b 4 b(abc + a + c)

4 a+ 1 b+ 4 1 c

1 a+ 1 b

4 = b(abc + a + c)

1 4 = 1 ab + 1 b(abc + a + c) a+ bc + 1 b c 4 b 4 : = c ab + 1 b(abc + a + c) a+ bc + 1 :

A AD Pazi: B = C BC D

4 ab + 1 4 = abc + a + c b b(abc + a + c) bc + 1 4(bc + 1) ab + 1 4 = abc + a + c b b(abc + a + c) 4(bc + 1)(ab + 1) 4 = Izvuemo gore 4 kao zajedniki b(abc + a + c) b(abc + a + c) 4[(bc + 1)(ab + 1) 1] = b(abc + a + c)
4 ab 2 c + bc + ab + 1 1 4b(abc + c + a ) =4 = b(abc + a + c) b(abc + c + a )

11) Ako je a + b + c = 0 dokazati da je a 3 + b 3 + c 3 = 3abc

Dokaz: Podjimo od

a+b+c = 0 a + b = c kubirajmo ovo ( a + b) 3 = ( c ) 3

3

a 3 + 3a 2b + 3ab 2 + b 3 = c 3

a + b + 3ab(a + b) = c 3 a + b = c ovo iz a+b+c=0, zamenimo

3

a 3 + b 3 3abc = c 3 a 3 + b 3 + c 3 = 3abc
12) Ako je

1 1 1 + + = 0 Dokazati da je: a b c

b+c c+a a+b + + = 3 a b c Dokaz: Podjimo od: 1 1 1 + = a b c b+a 1 = ab c ab a+b = c

/ Podelimo sa C da bi napravili izraz iz zadatka

a+b ab = 2 c c
Slino e biti: b+c bc = 2 a a c+a ca = 2 b b b+c c+a a+b + + = a b c bc ac ab 2 2 2 = Priirimo ih redom sa a, b i c a b c abc abc abc 3 3 3 = izvuemo abc a b c 1 1 1 = abc 3 + 3 + 3 Ajde ovo da nadjemo!!! b c a 1 1 1 + = /()3 a b c 1 1 1 1 1 1 1 + 3 2 + 3 2 + 3 = 3 3 a a b a b b c 10

1 3 1 1 1 + + = 3 3 b ab a b c 1 3 1 1 + 3 + = 3 b ab c c 1 3 1 + 3 = 3 abc b c 1 1 3 + 3 + 3 =+ Vratimo se u zadatak: abc b c 1 1 1 = abc 3 + 3 + 3 a b c 3 = abc = 3 abc Malo je zeznuto, pa prouavajte paljivo! 1 a3 1 a3 1 a3 1 a3 +

11