PLAN SAKUPLJANJA SJEMENA

Sakupljanje sjemena je jedna od aktivnosti koja je Zakonom o umama bila predviena, ali koja u praksi nije bila zastupljena. Novi Zakon u umskom reproduktivnom materijalu, koji je usklaen sa propisima EU, nametnuo je mnogo obaveza, koje CG mora ispuniti, kako bi se umski reproduktivni materijal mogao marketinki predstavljati. Jedna od tih obaveza koja je usklaena sa legislativom i pravilima EU, je i sakupljanje sjemena. Sakupljanje sjemena je vezano za dva veoma vana momenta, a to su: nacionalni program poumljavanja, i potrebe sjemenskog centra.

Ovi momenti, u aktuelnom trenutku umarstva CG, imaju razliit znaaj. Nacionalni program poumljavanja CG je planski dokument, koji je izradila radna grupa formirana od strane MPV, i koji je validan za period od 2005 2014 godine. Ovaj nacionalni program je obuhvatio samo ume i umska zemljita u dravnom vlasnitvu, sa ciljem da se usklade potrebe iskoriavanja uma i njihovog obnavljanja, kao obaveze koja proistie iz Zakona o umama. Po ovom programu, potrebe za sadnim materijalom iznose 5. 840. 000 sadnica, za predvieni period. Ovdje treba napomenuti, da se samo radi o sadnom materijalu etinara ( smra, crni bor i neto malo bijelog bora ). Dakle, ovaj program ne obuhvata potrebe privatnih vlasnika uma, promjene kultura, potrebe za druge projekte ( Ureivanje vodotoka Lima i Tare projekat World Bank predvia oko 3, 5mil. sadnica ) , itd. Obzirom da CG ima ogroman procenat prirodnih uma, od opteg je interesa da se postojei genofond sauva i obogati u narednom periodu. Kako je sjemenski centar obaveza po novom Zakonu o umskom reproduktivnom materijalu, logino je da se sakuplja sjeme za potrebe centra, kako u cilju uvanja, tako i u cilju marketinkog predstavljanja CG u ovoj oblasti. Ova faza projekta je poela u 2007 oj godini, u kojoj je dolo do obilnog uroda smre, jele i crnog bora, te skoro svih liara. Kako do sada nije bilo praenja plodonoenja od strane Uprave za ume, nije se moglo predvidjeti da e se ba ove godine javiti obilan urod. Sakupljanje sjemena bi trebalo da bude obaveza svake godine, kada su u pitanju skoro svi liari, i svake godine punog uroda, kada su u pitanju etinari. U ovom planu samo se treba osvrnuti na ekonomski vane vrste drvea., pa u tom cilju treba da poslui i tabela sa podacima o tim vrstama, koje se odnose na vrijeme cvjetanja, dozrijevanja, opadanja, sakupljanja sjemena, vremena raanja periodiciteta raanja ( TABELA BR. 1 ).

Tabela br. 1
PODACI O VRSTAMA

cvjetanj vrsta drvea e dozrijevanje otpadanje raanje

puni urod

medju urod

ETINARI Abies alba - jela maj septembar odmah 60 - 70 god 30 - 50 god 9 - 20 god 30 god 25 - 35 god 15 - 20 god 12 god 15 god 8 - 10 god 8 - 10 god 4-6 god 4-8 god 3 - 10 god 3-4 god svake svake 3-4 god svake 2-3 god svake 2 - 3 god

Picea abies - smrca Pinus silvestris - bijeli bor Pinus nigra - crni bor Pinus heldreichii munika Pinus halepensis - a.bor Pinus peuce - molika Pinus pinasterprimor.bor LIARI Acer campestre - klen Acer platanoides mlije

smra

april-juni

okt.-decem

okt.-april mart-april 3g mart - april sept.-okt. ljeto 4 god odmah proljece 3g

2 - 3 god

maj - juni maj - juni juni mart april maj - juni mart

nov.-dec.2g sept.-okt.2g 15sept.-okt. sept. 3. god sept.okt.2g avgust 2god

maj april

sept. - okt. sept. - okt.

novembar okt. - nov.

A.pseudoplatanusg.javor

maj april maj febr. maj april maj maj juni april maj april maj

sept. - okt.

novembar

8 - 10 god 40 - 50 god 8 - 10 god 8 - 10 god 8 - 10 god 30 - 40 god 30 - 40 god

svake 7 - 12 god 1-2 god 1-2 god 1-2 god 3-4 god 3-4 god

Fagus silvatica - bukva F.angustifolia-poljski jasen F.excelsior - bijeli jasen F.ornus - crni jasen

sept. - okt. 15avg.sept. 15avg.sept. 15avg.sept.

okt. - nov. febr. mart febr. mart febr. mart

Q.cerris - cer Q.rubra - crveni hrast

sept. 2god sept. 1god

sept. - okt. sept. - okt.

U.campestri-poljski brijest U.montana - gorski brijest U.laevis - vez

mart april mart april mart april

maj - juni maj - juni maj - juni

odmah odmah odmah

svake svake svake

U budunosti, plan sakupljanja sjemena e zavisiti i od podataka o plodonoenju pojedinih vrsta. Takva evidencija e se poeti voditi od 2007 godine, ne samo zato to su poslovi na izdvajanju sjemenskih objekata raeni u toj godini, ve i zbog toga to je u toj godini bio obilan urod smre, jele i bora. Ovaj plan e biti tabelarno predstavljen,

poevi od 2008 godine, a zavroe se 2010 godine.

Tabela br. 2 2008 vrsta periodi puni drveta ni urod urod jela IX - X smra X b.bor XI - XII c.bor IX - X alepski bor X molika IX - X munik IX a klen IX mlije IX gorski javor IX bukva IX - X poljski jasen VIII - IX b.jasen VIII - IX

2009 periodi puni ni urod urod IX - X X XI - XII IX - X X IX - X IX IX IX IX IX - X IX IX

2010 periodi puni ni urod urod IX - X X XI - XII IX - X X IX - X IX IX IX IX IX - X VIII - IX VIII - IX

c.jasen cer crveni hrast p.brije st g.brije st vez

VIII - IX IX III VI VI VI

IX IX III VI VI VI

VIII - IX IX III VI VI VI

NAPOMENA: U dravnim umama jo neme izdvojenih sjemenskih objekata sa vrstama hrasta. Hrast je po Zakonu o umskom reproduktivnom materijalu ubaen na Nacionalnu listu drvea. Do izdvajanja sjemenskih objekata kupovati sjeme

PRIPREMNI RADOVI NA SAKUPLJANJU UMSKOG SJEMENA I NJIHOVA DINAMIKA

Osoblje Uprave za ume treba da bude odgovorno za bezbjednost provenijencije i porijekla sjemena u toku sakupljanja. U tom smislu treba da postoji menader za umsko sjeme, koji e koordinirati radove na sakupljanju i realizaciji sakupljanja sjemena. Osnovni podaci, neophodni da bi se pristupilo procesu sakupljanja, dati su u tabeli br. 1 , i na osnovu njih menader treba da odredi prioritete, dinamiku i raspored sakupljanja sjemena. Osim toga, potrebno je, radi preciznijeg prognoziranja uroda, voditi evidenciju prethodnih uroda, sa poetkom od 2007 godine. Pored toga, neophodno je sledee:

1) 2) 3) 4)

izrada pravilnika o izdvajanju provenijencija, kao podzakonski akt Zakona o umskom reproduktivnom materijalu; rok: I kvartal 2008 obaviti izbor i obuku za sakupljae sjemena, rok do 1. 07. 2008 pripremiti prostor za skladitenje sjemenskog materijala, rok 1. 07. 2008 pripremiti skladite sjemena smre, crnog i bijelog bora za proljenu kampanju sjetve 2009, rok 1. 12. 2008

Ovdje treba napomenuti da je zadatak br. 2 predvien da se obavi, po projektnoj dokumentaciji, negdje u inostranstvu. Potrebno je taj zadatak obaviti u predvienom roku, zbog vezanosti sa vremenom sakupljanja veine vrsta sjemena. TA projekta bi trebao da obavi strunu pomo oko izbora sakupljaa. i to u smislu upoznavanja kandidata sa nainom izvoenja poslova, bionomije vrsta, potrebnom opremom i nainom obuke koja e se vriti. Sve te poslove treba da prati menader uprave za umsko sjeme. Sama obuka sakupljaa penjaa bi trebala da se ogleda u sledeem: upoznavanje sa tipom opreme za penjanje, trening penjanja, trening o zatiti na radu, osnovno upoznavanje sa bionomijom vanijih ekonomskih vrsta drvea, ije e sjeme biti sakupljano, osnovno upoznavanje sa tipovima umskog sjemena i plodova, naini sakupljanja branja sjemena.

Preporuka TA je da za sakupljae penjae umskog sjemena budu izabrani ljudi dobrog zdravlja, starosti u intervalu od 25 35 godina, i da se njihova zamjena vri po potrebi, ali da neki optimalan rok bude od 5 7 godina. Svi kandidati moraju proi kroz veoma detaljan zdravstveni sistematski pregled.

POTREBNA OPREMA ZA SAKUPLJAE SJEMENA

Oprema za sakupljanje sjemena treba da bude predmet javnog tendera, a po mogunosti na tenderu treba da se nau najpoznatije robne marke u ovoj oblasti. Razlog za takav stav lei, prije svega, u opasnosti samog posla koga moe da obavlja osoba samo uz pomo najkvalitetnije i najrenomiranije opreme. Takve kompanije su BCC iz vedske, GRUBE iz Nemake, itd. Uglavnom, tender treba da se raspie za za sledei set opreme: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) oprema za penjanje, garderoba, ljestve za penjanje i potkresivanje 20m, zatitna oprema za penjae, potrebni pribor za penjae, jutane vree za sakupljanje, kolica.

Obzirom na razliito vrijeme sakupljanja umskog sjemena i plodova, potrebno je nabaviti ljetnju i zimsku garderobu. Po projektnoj dokumentaciji predviena je obuka za dva sakupljaa, to podrazumijeva nabavku dva (2) seta opreme. Nabavljena oprema mara posjedovati potrebne garancije i ateste, a u katalozima se mogu vidjeti tipovi opreme, sa svom potrebnom prateom dokumentacijom. Ukoliko je potrebno, TA e dati pojedinaan spisak dijelova za stavke 1, 4 i 5, mada se one u redovnoj prodaji uzimaju kao standardizovani set.

POTREBNA OPREMA ZA SKLADITENJE SAKUPLJENOG UMSKOG SJEMENA I PLODOVA

Obzirom na razliito vrijeme sakupljanja sjemena, na razlike u tome koje se sjeme skladiti a koje se odmah sije, na razliite uslove skladitenja izmeu etinara i liara, na razliite stepene vlanosti, potrebno je da se obezbjedi odreen skladini prostor, prije nego se uspostavi sjemenski centar u Crnoj Gori, to je inae zakonska obaveza. Do tog trenutka potrebno je sakupljeno sjeme drati u podrumima, i to u plastinim ili jutanima vreama, kako bi se odravala povoljna relativna vlanost vazduha. Rasadnici u Kolainu i Roajama imaju za to predviena potkrovlja, sa kapacitetom od 3 tone plodova i iarki. Za kvalitetno uvanje sjemena i plodova na ovaj nain, potrebno je sledee: 1) skladini prostor mora imati betonsku podlogu, pri emu

2) 3) 4)

temperatura vazduha ne smije zimi biti ispod +2 C, a ljeti preko +10 C; plastine vree moraju biti tamnije boje, kako bi se spreio pristup suneve svjetlosti i spreilo klijanje; plastine vree mogu biti na betonskoj podlozi; jutane vree su nepropusne za svijetlost, ali se ne smiju stavljati na beton, jer dolazi do poveane kondenzacije na zidovima vrea; svi prostori moraju imati prirodnu ventilaciju.

Rok za izvrenje 15. 04. 2008, prije kretanja u kampanju sakupljanja. Ovako e se skupljati sjeme i plodovi sve dok se ne uradi sjemenski centar, koji e biti opremljen komorama i hladnjacima.

PLANIRANE AKTIVNOSTI NA PRAENJU I OPERACIONALIZACIJI NACIONALNOG PROGRAMA ZA POUMLJAVANJE

Nakon izdvajanja sjemenskih objekata, proizvodnje sjemena i sadnog materijala, potrebno je pratiti dinamiku sprovoenja Nacionalnog programa za poumljavanje. To ujedno predstavlja logian slijed poteza u ovoj oblasti. Do sada se uvozio sadni materijal, a zadnje dvije godine on se u veoj mjeri proizvodi u Crnoj Gori, a na bazi uvezenog sjemena. Prethodne radnje na izdvajanju sjemenskih objekata, predviaju sakupljanje umskog sjemena godinu dana unaprijed, a sa formiranjem sjemenskog centra, umsko sjeme e se sakupljati bar za 3 5 godina unaprijed. Razlog za ovakvu prognozu lei u tome to e se uspostaviti sistem praenja plodonoenja, ime se svake godine, za etinare i liare obezbjeuju potrebne koliine sjemena iz sopstvenih resursa, a neki liari ( brijest, jasen, javor ) plodonose takorei svake godine. Menader Uprave uma za sjeme i sadni materijal treba da koordinira poslove sakupljanja sjemena tekue godine, proizvodnje potrebne koliine sjemena za narednu godinu skladitenje preostale koliine sjemena. Rok za ove poslove je od VI XI mjeseca tekue godine. TA projekta koordinira i prati ove poslove. TA projekta zajedno sa menaderom Uprave uma za sjeme i sadni materijal koordinira i prati izvoenje proljetnog i jesenjeg poumljavanja, a rokovi su kraj V mjeseca i prva polovina XI mjeseca, svake radne godine. Za vrijeme trajanja projekta taj plan izgleda ovako: vrsta planiranih radova 2008 prolje e ha jesen ha 2009 prolje e ha jesen ha 2010 prolje e ha jesen ha

poumljavanje popunjavanje poumljavanje poarita proljee + jesen UKUPNO

170 65 20 255 366

63 28 20 111

170 65 20 255

63 28 20 111

170 65 20 255 366

63 28 20 111

366 1. 098

Kolona za poumljavanje je uraena na bazi Nacionalnog programa za poumljavanje. Popunjavanje je uraeno na bazi iskustvenih normi uspjenosti poumljavanja, a kolona za poarite je uraena na bazi iskustvenih normi tj. koliko se izgorjele povrine pripremi za poumljavanje. Prema normativima, za ove povrine je potrebno: poumljavanje 699 ha X 2. 500 komada = 1. 747. 500 komada popunjavanje 279 ha X 1. 500 komada = 418. 500 komada poarite 120 ha X 3. 000 komada = 360. 000 komada

UKUPNO: 2. 526. 000 komada

To znai da se godinje u dravnim umama poumi 842. 000 sadnica. Tom broju treba dodati i broj sadnica za poumljavanje u privatnom sektoru, koje , iz iskustva, u prosjeku iznosi 200. 000 godinje, Na kraju, treba dodati i broj sadnica za projekat ureenja vodotoka Lima i Tare, a te potrebe iznose oko 1. 300. 000 sadnica godinje. To znai da e se godinje, do 2010 godine, troiti 2. 342. 000 sadnica. Od 2010 2014 godine troie se godinje 1. 042. 000 sadnica godinje. Na osnovu sumiranja utroaka sadnica po godinama dolazimo do podatka od 11. 194. 000 sadnica u periodu od 2008 2014 godine. Menader Uprave uma za sjeme i sadni materijal i TA projekta dostavljaju podatke o povrinama i utroenom sadnom materijalu u roku koji je dat u alineji 2 ovog poglavlja. Osim toga, potreban je obilazak predvienih povrina za poumljavanje u vrijeme poumljavanja, rok od 1 aprila do 1 maja tekue godine i od 15. Septembra do 1 novembra tekue godine. Takoe je potrebno obii povrine koje su poumljene prethodne godine I ustanoviti stepen prijema, rok od 5 20 maja tekue godine. Preporuka: Menader Uprave uma za sjeme i sadni materijal treba u periodu od 15. 01 2008 05. 02. 2008 godine, da izvre kontrolu pripremljenih planova za poumljavanje po svim vidovima.

10