UNIVERSITETI I PRISHTINS FAKULTETI I SHKENCAVE MATEMATIKE-NATYRORE DEPARTAMENTI I GJEOGRAFIS STUDIMET MASTER Drejtimi : Modele socio-ekonomike n hapsire

Tema:Zhvillimi ekonomik i Gjakovs ne decenien e fundit (1999-2010)

Lnda : Metodologjia dhe teknikat e hulumtimit

Mentor: Dr.sc Mimoza Dushi,prof.ass

Kandidati : Veton Sadrija

Prishtin 2011

Prmbajtja

1. Hyrja .................................................................................................................................. 2. Metodologjia e puns ........................................................................................................ 3. Faktort qe kane ndikuar ne mos zhvillimin ekonomik te Gjakovs pas viti 1999 ............ 4. Resurset potenciale pr zhvillimin ekonomik .................................................................... 5. Sektori privat ....................................................................................................................... 6. Sektori shoqrore ................................................................................................................. 7. Aktivizimi i shoqrive ........................................................................................................ 8. Sugjerimet pr te ardhmen e zhvillimit ekonomik ............................................................

Hyrja

N kt punim synojm q t analizojm orientimin e zhvillimit ekonomik t Gjakoves n periudhn e tranzicionit, me qllim t zvoglimit t norms s papunsis, varfris dhe rimekembjen e zhvillimit ekonomik dhe industrial. Qllimi i ktij punimi do t jet nj kontribut sa do i vogl q t plotsoj nj munges t madhe t studimeve q trajtojn aspektet ekonomike dhe sociale n Komunen e Gjakoves. Sot ekonomia e Gjakovs si rezultati lufts se fundit (1999) dhe ngecjes ne zhvillimin ekonomik ka rreth 1794 biznese aktive, nga te cilt 1731 biznese private, shumica ne tregti dhe shrbime, 48 shoqri aksionare, 9 ndrmarrje shoqrore dhe 6 ndrmarrje publike. Rreth 60 000 m2 objekte sot jan t zbrazta10. T gjitha potencialet industriale pr agrikultur dhe shrbyese mundt riaktivizohen dhe s bashku me projektet dhe iniciativat ndrmarrse tjera prbjn, nj potencial interesant dhe atraktiv pr investime t jashtme, nga diaspora etj. Gjakova ka t punsuar 8614 veta, nga t cilt 3200 veta n biznese private, 1200 n Shoqeri aksionare, 760 n ndrmarrje publike dhe 135 veta jan t punsuar n banka. Rreth 60% e t punsuarve jan n sektorin e veprimtarive ekonomike. Numri i t punsuarve n bizneset private sht rreth 3200 punonjs apo mesatarisht 1.84 t punsuar pr do biznes, gj q tregon se sektori privat dominohet nga biznesi i vogl. Shoqrit Aksionare gjegjsisht dhe ndrmarrjet shoqrore prbjn nj potencial ekonomik t konsiderueshm pr Komunn e Gjakovs. Rimkmbja e tyre do te jet baz e mir si nga aspekti i punsimit ashtu edhe i zhvillimit ekonomik te Gjakovs.

Zhvillimi ekonomik i Gjakovs ne decenien e fundit (1999-2010)

Shume skeptik ishin t mendimit se ekonomia e Gjakovs do t ringjallej, pasi q disa ndrmarrje e kishin infrastrukturn e gatshme pr fillimin e prodhimit, ku kishte shum ndrmarrje q m nj investim fare t vogl mund t fillonin punn dhe t ndikoj n zbutjen e papunsi dhe zhvillimin ekonomik n ket qytet. Kshtu q Gjakova pas vitit 1999 doli njra nder komunat me t shkatrruar si nga aspekti njerzor edhe ai material. Ekonomia e Gjakovs jo q nuk pati progres n aktivizimin e kapacitete t dikurshme, por ajo shnoj regres n ket drejtim duke u radhitur si komuna e 15 sa i prket zhvillimit ekonomik dhe me shkalln m t lart t papunsis me mbi 42 % sipas UNDP. Prej qershorit t vitit 1999 deri me sot 2010 n prjashtim te fabriks t tjegullave (IMN),e cila sht funksionale dhe punson diku 150 puntor, dhe ndrmarrja JATEX e Dukagjini q koh pas kohe kan qen aktive, ndrmarrjet tjera nuk funksionojn.1 Aktivizimi i shoqrive aksionare dhe ndrmarrje shoqrore q kan qen dikur mund t prbejn nj potencial ekonomik t konsiderueshme pr Gjakovn n t ardhmen. Rimkmbja e tyre do t jet baz e mir si nga aspekti i punsimit ashtu edhe i zhvillimit ekonomik te qytetit. Disa nga veprimtarit ekonomike q sot punojn jan prqendruar n lmin e tregtis, ndrtimtaris, hoteleris dhe transportit e shume m pak n prodhimtari. I ter zhvillimi e ekonomik n 10 vjett e fundit sht bre pa planifikim institucional, ekonomia ka stagnuar, ndrsa sht rritur shkalla e papunsi.2 Sot kto ndrrime q pasuan n shoqrit n tranzicion jan prcjell me ndrrime edhe n strukturn ekonomike t qytetit. Gjakova tani ka nj struktur ekonomike e cila mbshtetet n dy shtylla: n biznesin privat dhe biznesin shoqror i cili sht n privatizim e sipr. Biznesi privat sht n ekspansion dhe treguesit e cilsojn si strukturn kryesore prbrse t ekonomis s Gjakovs. Gjakova, sipas burimeve zyrtare t evidentuara n Ministrin e Tregtis dhe t Industris, deri n fund t vitit 2005 ka pasur t regjistruar rreth 3200 biznese q veprimtarin e ushtrojn n lmi t ndryshme, si ndrmarrje prodhuese, ndrtimore, shrbyese, tregtare, hoteliere, zejtare, transportuese, ndrmarrje t teknologjis informative etj. Ekonomia shoqrore n vitin 1989 ka numruar 45 ndrmarrje ku kan qen t punsuar 18.640 puntor. N veprimtarit joekonomike (arsimi, shndetsia, kultura, institucionet shtetrore, bankat etj. ) kan qen t punsuar 4000 puntor. Ka qen e zhvilluar gjithashtu edhe ekonomike

1 2

Analiza e situats ekonomike t komuns s Gjakovs ; Gjakov 2004 material nga K.K Analiza e situats ekonomike t komuns s Gjakovs: Gjakov 2004 material nga K.K

private ku kan qen t regjistruara 920 subjekte afariste me afro 2000 t punsuar3. Ekonomia e komuns s Gjakovs m s shumti ka psuar gjat sanksioneve ekonomike si dhe me rastin e aplikimit t masave t dhunshme nga okupatori serb. Gjendja sht keqsuar edhe m tepr gjat sulmeve t NATO-s si pasoj e veprimeve shkatrruese t forcave t shumta ushtarako-policore serbe, t cilat kan qndruar dhe vepruar n objektet e ndrmarrjeve ekonomike, ashtu q gjat trheqjes s tyre kan vjedhur, plakitur dhe shkatrruar pjesn m t madhe t mjeteve themelore dhe inventarit, mjetet e transportit, etj,. Humbjet e krijuara nga lufta n ekonomin shoqrore jan afro 95 milion DM kurse n ekonomin private afro 50 milion DM. Me prfundimin e lufts dhe vendosjen e administrimit civil ndrkombtar (UNMIK) u krijuan kushtet pr rimkmbjen dhe zhvillimin e ekonomis dhe hapjen e saj ndaj bots. Mirpo gjate viteve ne vazhdim pasuan disa pengesa te cilat ja pamundsuan shume ndrmarrjeve shoqrore qe te aktivizohen dhe te fillojn me prodhim. Prandaj shumica e ktyre ndrmarrjeve tani jan jasht funksionit pr pune, ngase jan plakitur dhe demoluar, disa jan pas viti 2008 jan shitur me mime te lira dhe e kane nderuar destinimin qe kane pasur me hert, dhe puntoret qe kane punuar dikur jan mbetur pa pune, pa kurrfar prkujdesje institucionale.

Sektort potencial t industris dhe ekonomis se Gjakovs kane qene :

Industria metalike ku prodhon litar eliku, gozhda, gypa t zinkuar, profile e traka metalike, komerciale. Ekzistuese sht edhe industria e prodhimit t elektromotorve pr lavatriqe, motor pr aplikime industriale dhe motor pr kompresor hermetik, en t zinkuara dhe t teflonit, oxhaqe, brryla, en t emaluara, gazra teknik dhe koncentrat kromi. Industria e tekstilit ku prodhohen tjerr pambuku, plhura pambuku, lkura artificiale, veshje t brendshme, kostume femrash e meshkujsh, si dhe lloje t ndryshme t rrobave ku veohen xhinsit etj. Industria kimike ku prodhohen shampone pr prdorim industrial dhe shtpiak, si dhe produkte tjera kimike pr higjen shtpiake. Industria ushqimore me prodhime t miellit, t buks, vezve, brumrave, prodhimit t okollats, vers me cilsi t lart dhe mishit t freskt. Industria e materialit ndrtimor me prodhimin e tullave, blloqeve, montave, tjegullave, dyerve dhe dritareve, briketit, llamperive, shtpizave prej druri t nivelit botror (log houses) si dhe prodhimit t asfaltit, betonit t freskt, pllakave prej betoni, dhe gypave prej betoni.

Kuvendi Komunal Gjakove, Drejtoria pr zhvillim ekonomik.

Literatura ekzistuese.
1. [PDF]

Strategjia e Zhvillimit t Qndrueshm t Komuns s Gjakovs ... www.ks.undp.org/repository/docs/alb.pd

2. [PDF]

SISTEMI I ARSIMIT DHE ZHVILLIMI EKONOMIK I KOSOVS ZHVILLIMI ... www.riinvestinstitute.org/publikimet/pdf/18.pdf

3. [PDF]

Deklarata Parimore mbi Zhvillimin Ekonomik Lokal www.komunat-ks.net/.../20090225_141125_1.pdf

4. [PDF]

KOSOVA: NJ STRATEGJI PR ZHVILLIMIN EKONOMIK repository.forcedmigration.org/pdf/?pid=fmo.

5. [PDF]

Gjakova Raporti komunal www.gapinstitute.org/.../Gjakova-raporti_komunal.

6.

Modeli i ekonomis s hapur si baz e sistemit t ri ekonomik n Kosov

Dr. Muhamet Mustafa, (Riinvest) Prishtin 2000

7. www.komuna-gjakova.org

Kuvendi Komunal i Gjakovs me drejtorit e saja.