Gajenje 2

Gajenje uma 2
OSNOVNI POJMOVI O SJEAMA PRIRODNOG OBNAVLJANJA I NJEGE UMA Postupci koji se provode u praksi gajenja uma, u zavisnosti od cilja koji treba da postignu djele se na: - mjere prirodnog obnavljanja- to su sjee koje se u nekoj umi izvode kada ona dostigne doba fizike zrelosti plodanoenja, a cilj ovih sjea je da se na mjesto posjeenih stabala stare sastojine pojavi nova mlada sastojina - mjere gajenja uma- tu spadaju sve intervencije koje se izvode u nekoj sastojini od momenta njenog nastanka pa sve do vremena sjee obnavljanja. Cilj mjera njege je da se stvore optimalni uslovi kako za razvoj pojedinih stabala tako i za razvoj u cjelini. Poto se drvna masa iskoriava u oba sluaja sjee obnavljanja se esto nazivaju glavnim sjeama ili sjeama glavne koristi jer se njima dobija vea i kvalitetnija drvna masa, a see njegovanja poto se izvode u vremenu dok je sastojina jo mlada se nazivaju sporednim sjeama ili sjeama meukoristi. U definiciji sjea obnavljanja je reeno da se one izvode u zrelim sastojinama, meutim pojam zrela sastojina je uslovan i promjenjiv, zbog toga to se razvojem industrije za preradu drveta sastojina postaje znatno ranije zrela. Ranije kada ni drvna industrija ni tehnologija nisu bile na dananjem nivou ophodnja je bila veuma duga. Ona je za skoro sve glavne vrste umskog drvea po pravilu iznosila oko 120 godina. Ova ophodnja koja je vezana za doba fizike zrelosti sastojine zove se fizika ophodnja, za razliku od takozvane tehnike ophodnje kod koje se glavne sjee izvode pre doba fizike zrelosti. Treba pomenuti i razliku izmeu pojmova obnavljanje i podizanje uma. Izraz podizanje uma znai osnivanje uma na mjestima gde ih momentalno nema, dok se pod obnavljanjem uma podrazumjeva osnivanje uma prirodnim putem iz semena stabala, izdanaka ili izbojaka postojeih uma. est sinonim za prirodno obnavljanje u praksi je je prirodno podmlaivanje a za vjetako podizanje uma poumljavanje. Znai nova uma moe da se osnuje na dva naina i to: - prirodnim putem iz sjemena zrelih stabala u ve postojeoj umi - vjetakim putem sadnjom sadnica, sjetvom sjemena, sadnjom reznica itd.
Jeki Dalibor
Mart 2009.
Gajenje uma 2
DOBRE STRANE I NEDOSTATCI VJETAKOG PODIZANJA UMA Dobre strane a) osnivanje sastijine ne zavisi od uroda sjemena b) osnivanje sastojine se izvodi brzo i dosta sigurno c) podizanje uma moe lake da se izvede sa kadrom nie strune spreme d) vjetako osnivanje sastojine omoguuje primjenu iste sjee na veim povrinama e) u nekim sluajevima to je jedino mogu nain podizanja uma i to: - pri popunjavanju ne obnovljenih dijelova sjeina - kada se u sastojini iz bilo kojih razloga postojee vrste drvea ele da zamjene nekim drugim na primjer kod totalne rekonstrukcije uma - pri introdukciji raznih vrsta drvea - na siromanim, vrlo suvim, vlanim i zakorovljenim zemljitima gdje prirodno obnavljanje teko uspjeva Nedostatci a) osnivanje sastojine je mnogo skuplje od prirodnog, treba uloiti sredstva u zemljite za rasadnik, obradu zemljita, njegu sadnica, vaenje sadnica, trapljenje, prevoz do radilita i na kraju sadnju b) sjeine se esto zakorovljavaju to zahtjeva poveanje financiskih sredstava pri poumljavanju, a u sluaju neuspjeha kod sadnje svi trokovi se udvostruuju c) pri vaenju i presaivanju biljaka iz rasadnika slabi se ivotna sposobnost biljaka, meutim proizvodnjom sadnog materijala sa busenom ovaj preblem moe potpuno da se otkloni. DOBRE STRANE I NEDOSTATCI PRIRODNOG OBNAVLJANJA Dobre strane a) trokovi osnivanja su manji b) ovim nainom se lake nego vjetakim moe regulisati eljena smjena u mjeovitim sastojinama c) prirodnim obnavljanjem najbolje je rjeeno pitanje porijekla i naslednih osobina stabala nove sastojine
Jeki Dalibor
Mart 2009.
Gajenje uma 2
Navedene povoljne osobine se odnose na sva tri oblika prirodnog obnavljanja istu, oplodnu i prebirnu sjeu, meutim kod primjene oplodne i prebirne sjee povoljne karakteristike su jo i : - stara stabla u sastojini zatiuju podmladak od ekstremno niskih i visokih temperatura i reguliu najpovoljniji reim vlage u zemljitu - krune starih stabala spreavaju zakorovljavanje to se pozitivno odraava na klijanje sjemena i razvoj podmlatka - koliina direktne suneve svjetlosti je smanjena ime je sprijeeno direktno isuivanje zemljita - usled poveanog reima osvjetljavanja pri izvoenju pripremnog i oplodnog sijeka kod oplodne sjee, kao i njezi stabala u prebirnoj umi znatno se poveava debljinski prirast stabala koja ostaju u sastojini - pri duem ili stalnom sklopu u sastojinama koje se nalaze na sipkom, plitkom ili jako skeletnom zemljitu vjetar ne raznosi mrtvu umsku prostirku. Stalan sklop onemoguava negativan uticaj jakih kia erozijom. Nedostatci prirodnog obnavljanja a) jedan od osnivnih nedostataka prirodnog obnavljanja je to ono zavisi iskljuivo od plodonoenja stabala sastojine koja se obnavlja b) u sluaja neuspjeha prirodnog obnavljanja zbog slabog plodonoenja ili turosti sjemena, zakorovljenosti sjeina i slino kada se mora prii vjetakom podizanju uma ono je znatno tee i skuplje od unaprijed planiranog poumljavanja c) kod obnavljanja uma prebirnom i oplodnom sjeom podmladak se dosta oteuje, a sjea stabala, izrada sortimenata i izvioz materijala je otean. IZBOR IZMEU VJETAKOG I PRIRODNOG OBNAVLJANJA UMA Na osnovu svega iznetog o dobrim i loim stranama prirodnog i vjetakog osnivanja sastojina moe se izvesti zakljuak da je izbor metoda koji e se usvojiti prilikom usvajanja sastojine zavisi od prirodnih uslova u kojima se sastojina nalazi, bioekolokih svojstava vrsta drvea koje sainjavaju sastojinu i ekonomskih momenata. Sa ekonomskog stanovita metod prirodnog obnavljanja treba usvojiti uvjek kada postoje uslovi sredine za njegovo izvoenje.
Jeki Dalibor 3 Mart 2009.
Gajenje uma 2
U srednjoj i junoj Evropi zbog povoljnih uslova sredine u prvom redu klimatskih uslova rasprostranjeniji je nain prirodnog obnavljanja dok je u sjevernom djelu Evrope zbog nepovoljnijih klimatskih prilika i uslova zemljita kao i ree uestalosti plodonoenja umskih vrsta drvea znatno je rasprostranjeniji nain vjetakog podizanja uma. I bioekoloke karakteristike umskih vrsta drvea mogu imati uticaja na izbor naina osnivanja sastojina. Sastojine koje su izgraene od vrsta iji je podmladak osjetljiv na ekstremno visoke i niske temperature vazduha a sadnice i ne podnose najbolje presaivanje skoro nikada se ne osnivaju vjetakim putem. OSNOVNI METODI PRIRODNOG OBNAVLJANJA Prirodno obnavljanje ume se izvodi raznim oblicima sjee u zrelom dobu sastojine. Sjee se mogu podjeliti u tri osnovne grupe i to: - ista ili gola sjea - oploda ili postepena sjea - pribirna ili preborna sjea Ova klasifikacija izvrena je prema nainu uklanjanju stabala zrele sastjine i nainu nastanka nove. USLOVI ZA USPJENO PRIRODNO OBNAVLJANJE UME Uspjeh prirodnog obnavljanja bez obzira na metodu zavisi od niza inilaca koji se mogu svrstati u dve grupe: - bioloka svojstva vrsta koje sainjavaju sastojinu - uslovi sredine u kojima se nalazi konkretna sastojina Biloka svojstva U bioloka svojstva koja utiu na uspjeh prirodnog obnavljanja spadaju: - doba nastupanja fizike zrelosti - uestalost raanja semena - graa semena (oblik i teina) - stepen mogunosti vegetativnog razmnoavanja (za niske ume) Jedan od osnovnih uslova za prirodno obnavljanje neke sastojine je da su stabla u njoj dostigla doba fizike zrelosti.
Jeki Dalibor
Mart 2009.
Gajenje uma 2
Uslovi sredine Najznaajniju ulogu u procesu prirodnog obnavljanja imaju komponente uslova klime i zemljita. Vjetar- se javlja kao pozitivan i negativan inilac. Uspjeh osjemenjavanja sjeine kod istih i oplodnih sjea u prvom redu zavisi od pravca i jaine vjetra. Suvie jak vjetar loe utie na podmladak jer poveava evapotranspiraciju. Pozitivan uticaj vjetra na podmladak je u tome to spreava temperaturne ekstreme, smanjuje mogunost pojave radiacionih mrazeva. Temperatura vazduha- Za prirodno obnavljanje uma najbolje je kad je temperatura vazduha ujednaena bez velikih temperaturnih ekstrema u doba vegetacije. Atmosferski talozi- u vidu kie ili snijega pozitivno utiu na proces prirodnog obnavljanja. Uslovi zemljita i prizemne flore i unja- Za uspjeno prirodno obnavljanje umska prostirka mora biti dobro razloena a zdruenost i brojnost pripadnika prizemne flore treba svesti na minimum. PRIRODNO OBNAVLJANJE VISOKIH UMA ISTA ILI GOLA SJEA ista sjea je jedan od najstarijih i najekonominijih naina prirodnog obnavljanja i iskoriavanja sastojine. Kod prirodnog obnavljanja sastojine istom sjeom se na povrini koja se obnavlja posjeku odjednom sva stabla. Sa povrine koja se obnavlja istom sjeom se uklanjaju i postojea pojedinana stabla predrasta (da se ova stabla na osami nebi razvila u jako granata stabla i postala prepreka u pravilnom razvoju podmlatka). Samo u rjetkim sluajevima da bi se podmladak zatitio od ekstremno visokih ili niskih temperatura vazduha kao na primjer pri obnavljanju istih smrevih sastojina istom sjeom povremeno se u sastojinu vjetakim putem uvodi breza ili jasika. Kasnije kada smrev podmladak ojaa sva stabla breze i jasike se uklanjaju. Pri izvoenju iste sjee do pojave stabala nove generacije dolazi na dva naina, iz semena koje se ve
Gajenje uma 2
nalazila na sjeini pre sjee i bonim osjemenjavanjem sjeine sa sjemenom stabala koja se nalaze na ivicama sjeina. Oblici istih sjea Oblici istih sjea meusobno se razlikuju po veliini sjeina, ili po obliku sjeina, po nainu osjemenjavanja, ili po nainu organizacije izvoenja sjea. Prema obliku povrine i veliini sjeine iste sjee se dijele na: - ista sjea na velikoj povrini - ista sjea sa sjeinom u obliku pruga - ista sjea u obliku krune povrine ista sjea na velikoj povrini Pod istom sjeom na velikoj povrini se podrazumjeva sjea svih stabala odjednom na povrini od nekoliko desetina hektara. Poto se obnavljanje sjeine vri sa sjemenom stabala koja se nalaze na veoj udaljenosti od sjeine pa su uslovi za prirodno obnavljanje kod ovog oblika iste sjee jako oteani, (najee se obnavljaju samo pojedini dijelovi sjeina i to oni koji su blii ivicama neobnovljenih dijelova ume). Najnepovoljniji obilk istih sjea na velikim povrinama je takozvana koncentrisana ista sjea koja se izvodi odjednom na povrinama od nekoliko stotina hektara. Primjena ovog oblika je mogua u uslovima velikih prostranstava slabo kupiranih terena (Sibirske tajge), odnosno u umama vrsta koje imaju lako sjeme. Ona se moe primjenjivati samo kod izvoenja totalne rekonstrukcije sastojina ili pri usvajanju i korienju tzv tehnike ophodnje. ista sjea sa sjeinom u obliku pruga Ovaj oblik iste sjee je nastao kao reakcija na este neuspjehe prirodnog obnavljanja istih sjea na velikim povrinama. Njome se eljelo da se preko manjih sjeina ije povrine imaju oblik izduenog pravougaonika znatno olaka odnosno osigura osjemenjavanje sjeine. Kod iste sjee u obliku pruga sa sjeom se poinje sa one strane sastojine koja je suprotna pravcu duvanja vladajueg vjetra. Na uspjeh prirodnog obnavljanja kod ovog vida sjee najvei znaaj imaju sledei momenti: - irina pruge ili sjeine, odnosno teina sjemena vrste koja izgrauje sastojinu - pravac pruge- sjeine - pravac kretanja sjee - vrjeme izvoenja sjee na susjednoj pruzi
Gajenje uma 2
irina pruge ili sjeine Sa poveanjem irine pruga se smanjuje mogunost uspjenog prirodnog obnavljanja na posjeenoj pruzi. Uspjeh obnavljanja istom sjeom sa sjeinom u vidu pruge zavisi i od teine sjemena vrste koja ini sastojinu. Kod vrsta koje imaju teko sjeme kao bukva primjena ovog naina se izbjegava. U sastojinama koje imaju lake sjeme sa kriocetom (smra, bor itd.) irina sjeine je otprilike jednaka jednostrukoj do dvostrukoj visini stabala zrele sastojine za sjeu. Kod vrsta koje imaju sasvim sitno sjeme (topole, breze) irina moe da bude i do 100 metara, priblino trostrukoj visini stabala za sjeu. Pravac pruge- sjeine Tu se podrazumjeva poloaj pruge po duini po stranama svjeta. Pravac pruge ima neposredan uticaj na stepen intenziteta osvjetljavanja sjeine u toku dana, temperaturu vazduha i zemljita, vlanost vazduha na sjeini kao i na sve ostale komponente uslova klime i zemljita. Pravac kretanja sjee Pod pravcem kretanja sjee smatra se pravac u kome se niu pruge jedna za drugom prilikom obnavljanja ume. Sa sjeom se uvjek otpoinje sa suprotne strane od pravca u kome duva vladajui vjetar. Ni jedan pravac pruge okrenut prema pravcima strana svijeta ne prua najpovoljnije uslove za prirodno obnavljanje sjeina. Na primjer na sjeinama pravca sjever-jug e doi do poveanja temperature vazduha i zemljita, znatnog smanjenja vlage u vazduhu i zemljitu, poremeaja u procesima humifikacije i mineralizacije, ponik eksponiran istoku strada od niskih temperatura a zapadu od ekstremno visokih temperatura. Dosadanja istraivanja su pokazala da najpovoljnije uslove za prirodno obnavljanje pruaju pruge koje imaju pravac sjeverozapadjugoistok, a pravac kretanja sjee sjeveroistok-jugozapad. Vrijeme izvoenja sjee na susjednoj pruzi Poto sve nae vrijednije vrste drvea ne plodonose svake godine znai da je za uspjeno prirodno obnavljanje naredne sjeine pruge potrebno priekati do naredne godine punog uroda, to je dovelo do vrlo sporog tempa iskoriavanja uma. Da bi se pri sjei obnavljanja u vidu pruga objedinili i uzgojni i ekonomski principi u razreenju ovog problema polo se od zamisli da se sa sjeom obnavljanja zapoinje na vie mjesta istovremeno. Na primjer prva pruga irine 25 metara e se posjei na poetku ume, druga na
Gajenje uma 2
rastojanju od 100 metara, trea na rastojanju 200 metara itd. Postoje tri osnovna oblika istih sjea u obliku pruga: - prost oblik sjee u obiku pruge - ista sjea na preskok - ista sjea u obliku kulisa Prost oblik sjee sa sjeinom u obliku pruga sa neposrednim priklapanjem pruga- sastoji se u tome to se itav umski kompleks koji se obnavlja najpre podjeli na sjeine u vidu jednako irokih pruga. Sva stabla na prvoj pruzi se sjeku u godini punog uroda, zatim se kroz n godina sjeku sva stabla na pruzi broj dva.
ista sjea na preskok- pre smog obnavljanja i ovde se itav umski kompleks podjeli na niz paralelnih pruga ali sve pruge nisu iste irine. Ovde su sve pruge podjeljene na dve serije i to neparnu gde spadaju pruge 1,3,5,7,9,11 i parnu seriju 2,4,6,8,10 itd. Pruge neparnih serija su ire od pruga parnih serija. Tok obnavljanja se odvija na taj nain to se u godini punog uroda posjeku sva stabla na prugama neparnih serija. Kada osjemenjavanje na prugama neparnih serija potpuno uspije pristupa se sjei svih stabala na prugama parnih serija. Iz tehnike ovog metoda se vidi da ukupan period obnavljanja nije dug. On traje ukupno 5-10 godina. U toku primjene ove metode dolo se do zakljuka da ista sjea na perskok ima i ozbiljne nedostatke: - poto su ovde pruge parnih serija ue nego kod prostog oblika istih sjea moe doi do pojave obrazovanja mraznih jama - uticaj ilita ivinih stabala na isuivanje zemljita i unitavanje ponika ovde je izraeniji nego kod prostog oblika istih sjea u vidu pruga - kod ovog oblika pri obnavljanju su uvjek otkrivene dve ivice stare sastojine
Gajenje uma 2
- obnavljanje pruga parnih serija je sasvim oteano jer su ove pruge posle uklanjanja zrelih stabala nesposobne za osjemenjivanje to jest obnavljanje je ogranieno samo na sjeme sa stabala pre sjee U cilju otklanjanja nedeostataka predloeno je sledee: - da se na sjeinama pruge parnih serija ostavljaju semenjaci, ali sve vrste nisu pogodne za semenjake najee zbog upale kore - jedno od rjeenja ovog problema je da se sa sjeom stabala seka sve dok stabla na prugama neparnih serija ne dostignu doba fizike zrelosti plodonoenja, meutim to bi vodilo dugoj ophodnji - pored iznetog je bilo i predloga da se pruge neparnih serija obnavljaju prirodnim a parne vjetakim putem itd.
ista sjea u obliku kulisa- u sutini predstavlja varijantu iste sjee u vidu pruga na preskok sa tom razlikom to se sjea obavlja u tri serije i to su pruge prve i druge serije iste irine a tree serije neto ue. U prvom navratu se sjeku pruge prve serije 1,4,7 itd. U drugom navratu nekoliko godina poslije sjeku se pruge druge serije 2,5,8 a u treem navratu takoe posle n godina pruge tree serije 3,6,9 itd. Ovim nainom se eljelo da se na sjeinama prve i druge serije obezbjedi sigurnije osjemenjavanje.
Jeki Dalibor
Mart 2009.
Gajenje uma 2
ista sjea u obliku krunih povrina Kod obnavljanja sastojina istom sjeom u vidu krunih povrina sjea se izvodi na vie mjesta od jednom. Ova mjesta treba da budu ravnomjerno rasporeena po itavoj sastojini. Veliina posebnih krunih povrina zavisi od ekolokih karakteristika vrste drvea koja se obnavlja i od uslova stanita. Oblik sjeine je kruan a moe da bude i u obliku elipse, kvadrata ili mnogougaonika. Za inicajalne krune povrine za obnavljanje se uzimaju ona mjesta na koje je ukazala i sama priroda, to su obino progaljene povrine. Prenici poetnih krunih povrina zavisno od biolokih osobina vrsta drvea koje se obnavljaju se kreu od jedne do dve visine zrelih stabala za sjeu (5-12 ari). Kad se poslije iste sjee na ovim povrinama obezbjedi prirodno obnavljanje u prvoj godini punog uroda sastojine pristupa se proirenju poetnih krunih povrina sjeom ivinih stabala u vidu koncentrinih krugova. Proirenje ovih povrina se vri dok se krune povrine ne spoje. Stabla u preostalim povrinama izmeu krugova se sjeku u isto vrijeme kada se sjeku stabla na poslednjim prstenovima. Dobra strana ovog naina je ta to on sa velikom sigurnou obezbjeuje obnavljanje jer se osjemenjavanje vri sa svih strana i to su sastojine nastale ovom metodom otporne na negativan uticaj snijega i vjetra. Nedostatci ovog metoda su: - ukoliko su inicijalne povrine nedovoljne veliine uslovi mikroklime na njima mogu biti esto nepovoljni. - ivina stabla stare sastojine su uvjek sa jedne strane izloena negativnom dejstvu vjetra, a juni i zapadni djelovi sjeine esto ostaju neobnovljeni zbog jakog zagrevanja zemljita.
Ocjena iste sjee kao naina prirodnog obnavljanja ista sjea je sa jedne strane najjednostavniji i najekonominiji nain prirodnog obnavljanja, a sa druge u poreenju sa oplodnim i prebirnim sjeama najnesigurniji nain osjemenjavanja odnosno obnavljanja sjeina. Dobre strane istih sjea: - ista sjea se izvodi bez doznake stabala za sjeu pa je zbog toga znatno ekonominija od ostalih
Gajenje uma 2
- poto se njome sjeku sva stabla na sjeini ona predstavlja maksimalnu koncentraciju rada i mehanizacije na sjeini - podmladak kod svih oblika istih sjea uiva u punoj mjeri gornju svjetlost - kod sastojina obnovljenih istom sjeom moe po potrebi da se regulie ispaa stoke u umi - istom sjeom se odgajaju jednodobne sastojine ija stabla imaju visoku tehniku vrijednost - period obnavljanja kod istih sjea u odnosu na oplodnu i prebirnu sjeu kao i sve kombinovane metode prirodnog obnavljanja je znatno krai to predstavlja znaajnu ekonomsku prednost - primjenom iste sjee se po potrebi moe izvriti i zamjena vrsta drvea u umi Nedostatci istih sjea: - istom sjeom mogu u izvjesnim sluajevima da se stvore nepovoljni uslovi za razvoj ponika (isuivanje zemljita, zakorovljavanje, izloenost ekstremnim temperaturama, zabarivanje kod stanita sa visokim nivoom podzemnih voda) - na izrazito kupiranim terenima moe doi do erozije - na gole povrine pod dejstvom vjetra, esto mogu da se nasele manje korisne vrste drvea (jasika i breza) - kod sastojina koje su nastale istom sjeom, zbog njihove jednodobnosti naroito u mlaem periodu ivota, postoji velika opasnost od tetnog uticaja snijega i vjetra - na sjeini se, prilikom sjee i izrade drvne mase nagomilava velika koliina otpadaka koja se ne koristi, ime se stvaraju povoljni uslovi za razvoj tetoina fitopatoloke i entomoloke prirode - sa estetskog gledita sastojine obnovljene istom sjeom su najjednolinije i najmanje poeljne.
Jeki Dalibor
11
Mart 2009.
Gajenje uma 2
OPLODNA ILI POSTEPENA SJEA Tehnika izvoenja oplodne sjee sastoji se u tome da se stabla stare sastojine pri obnavljanju ne uklanjaju odjednom ve postepeno u nekoliko zahvata najee u vremenu od 5 do 20 godina. Sa obnavljanjem oplodnom sjeom se poinje kada stabla u sastojini dostignu doba fizike zrelosti plodonoenja. Klasina oplodna sjea se sastoji iz tri osnovna sijeka: pripremnog, oplodnog i zavrnog. Ako se izvodi vie od ova tri sijeka onda se ovi sjekovi nazivaju naknadni, koji se najee izvode izmeu oplodnog i zavrnog sijeka. itav proces po pravilu treba da bude zavren najdue do 20 godina.
Pripremni sijek oplodne sjee Ovim sijekom se poinje stvaranje pogodnih uslova za prirodno obnavljanje, odnosno zapoinje proces prirodnog obnavljanja sastojine. Sa pripremnim sjekom treba poeti nekoliko godina prije nego to se oekuje godina obilnog plodonoenja. Cilj pripremnog sijeka je da se u sastojini stvore optimalni uslovi za osjemenjavanje i nicanje sjemena. U tom smislu treba pripremiti sastojinu i zemljite. Priprema sastojine- poto se pripremnim sijekom oplodne sjee iz sastojine vadi jedan broj stabala to se pod uticajem poveanog reima osvjetljavanja u sastojini poveavaju kronje i korjenov sistem onih stabala koja ostaju u sastojini. Takoe ta preostala stabla usled vee koliine direktne svjetlosti bogatije i ee plodonose.
Gajenje uma 2
Priprema zemljita- vaenjem odreenog broja stabala pripremnim sijekom u sastojini se poveava koliina suneve svjetlosti a time i toplote koje dopire do zemljita. to dovodi do ubrzavanja razlaganja umske prostirke. Pripremnim sjekom se utie direktno i na poboljanje fiziko hemiskih svojstava zemljita. U sastojinama koje su od osnivanja pravilno njegovane pripremni sijek ne treba izvoditi, zato jer je stanje koje se pripremnim sijekom eljelo postii pravilnom i sukcesivnom njegom ve obezbjeeno. Za izvoenje pripremnog sijeka nema potrebe ni u sastojinama izgraenim od heliofitnih vrsta, ovo je iz razloga to su sastojine heliofitnih vrsta drvea u periodu zrelosti zbog rijetkih kronji svijetle. U pogledu pripremnog sijeka posebnu panju zasluuju odgovori na sledea pitanja: - koju koliinu drvne mase pripremnim sijekom treba vaditi iz sastojine, odnosno koji broj stabala - koje kategorije stabala iz sastojine ovim sijekom treba uklanjati. Koliina drvne mase koja se pripremnim sijekom vadi zavisi od bioekolokih karakteristika vrste drvea, stanja sastojine i uslova sredine. Ta masa se kree u granicam od 15% od 50% od ukupne koliine drvne mase sastojine u momentu poetka njenog obnavljanja. U sastojinama koje se sastoje od vrsta drvea koje imaju dubok korenov sistem kao npr u borovim i hrastovim sastojinama kojima ne prijeti opasnost od vjetra i snjegoizvala pripremnim sijekom se vadi i preko 30% od ukupne koliine mase sastojine, dok se u umama vrsta sa plitkim korjenovim sistemom taj procenat kree od 10% do 20%. Odluku o tome koja e se koliina drvne mase vaditi mogue je donijeti tek poslije detaljnog upoznavanja sastojinskih i staninih prilika svake konkretne sastojine. to se tie drugog pitanja ukoliko sastojina koja se obnavlja ranije nije njegovana onda se ovim sjekom iz sastojine prvo uklanjaju stabla nepoeljnih vrsta (jasika, breza i dr). Pored nepoeljnih vrsta uklanjaju se i sva bolesna stabla i stabla loih fenotipskih i genotipskih karakteristika. Ukoliko u sastojini u vremenu izvoenja pripremnog sjeka nema stabala navedenih kategorija onda se vade zdrava stabla glavnih vrsta drvea. Od ovih stabala u prvom redu treba vaditi stabla prvog i petog biolokog razreda. Oplodni sijek oplodne sjee
Gajenje uma 2
U prvoj godini punog uroda poslije izvoenja pripremnog sijeka pristupa se izvoenju oplodnog sijeka. Osnovni cilj izvoenja oplodnog sijeka da se jo veim smanjenjem broja stabala u sastojini sjemenu obezbjede najbolji uslovi za klijanje kao i razvoj podmlatka u vremenu izmeu oplodnog i zavrnog sijeka. Pored ovoga oplodnim sijekom odnosno izvlaenjem materijala sa sjeine putem ranjavanja zemljita stvaraju se jo povoljniji uslovi za nicanje sjemena. to se tie koliine drvne mase koja se vadi ovim sijekom se po pravilu vadi polovina od broja stabala koja u sastojini ostanu posle izvoenja pripremnog sijeka. to se tie kategorije obino se uklanjaju stabla sa jako razvijenim kronjama da nebi pretjerano zasjenjivala podmladak. Stabla koja ostaju u sastojini poslije oplodnog sijeka su praktino najkvalitetnija stabla sastojine. Ranije se cjeli predrast uklanjao, a danas preovladava miljenje da ga ne treba uklanjati ako nije mnogo stariji od generacije nastale iz sjemena posle izvoenja oplodnog sijeka. Zavrni sijek Kada se podmladak na sjeini koja se obnavlja oplodnom sjeom razvije do te mjere da mu vie ne prijeti nikakva opasnost od ekstremno visokih i niskih temperatura vazduha tada se iz sastojine koja se obnavlja uklanjaju sva preostala stara stabla. Due zadravanje stabala stare sastojine moe biti tetno i to ne samo na taj nain to e negativno uticati na pravilan razvoj podmlatka, ve e u znatnom stepenu pri njihovom uklanjanju iz sjeine otetiti podmladak. Razmak izmeu oplodnog i zavrnog sijeka u pojedinim sastojinama je razliit. Kod heliofitnih vrsta, koje obilno raaju i iji je podmladak otporniji, taj razmak iznosi svega dve do tri godine. Kod sciofitnih vrsta traje i do deset godina. Za utvrivanje vremena izvoenja zavrnog sijeka u praksi postoji itav niz indikatora. Kod veine etinara npr zavrni sijek treba izvoditi kada etine postanu svjetlije, sitnije i ree, jer je to znak da nemaju dovoljno svjetla za normalono odvijanje fotosinteze i drugih procesa. Takoe jedan od znakova je kada podmladak dobije kiobranast oblik kod mlade bukve ili tanjirast ili zvjezdast kod jele i smre. Radi zatite podmlatka zavrni sjek i izvlaenje drvne mase po pravilu treba izvesti u toku zime kada je podmladak zatien snijegom.
Naknadni sijek
Gajenje uma 2
Kod vrsta drvea ija je obilnost raanja vea a uestalost plodonoenja ea, kao i iji je podmladak otporan na ekstremne temperature (hrast kitnjak i lunjak, crni i bijeli bor) broj sijekova moe da bude manji od tri. U ovakvim sluajevima se obino izvodi samo oplodni i zavrni sijek. Nasuprot tome kod vrsta drvea ija je obilnonost plodonoenja manja, uestalost plodonoenja rea, a podmladak osjetljiv na ekstremne temperature vazduha to je est sluaj u bukovim i jelovim sastojinama broj sijekova kod oplodne sjee je vei od tri. Stanje u kome se nalazi sastojina na poetku obnavljanja ima takoe uticaja na broj sijekova, jer u sastojinama koje su pravilno njegovane pripremni sijek se nikad ne izvodi. Na broj sijekova pri obnavljanju sastojina oplodnom sjeom utiu i ekonomski momenti, obnavljanje sa vie sijekova je manje rentabilno. Svi sijekovi koji se ubacuju izmeu tri osnovna sijeka kod oplodne sjee se zovu naknadni sijekovi. Ukoliko se pri oplodnoj sjei izvodi samo jedan naknadni sijek onda se on izvodi dve do tri godine posle izvoenja oplodnog sijeka, a ako se izvode dva onda se drugi sijek izvodi takoe 2 do 3 godine posle izvoenja prvog naknadnog sijeka. Ovim sijekom se obino vadi polovina drvne mase koja je u sastojini ostala posle izvoenja oplodnog sijeka. Izbor stabala se vri tako da na sjeini ostaju fenotipski najbolja i najvrijednija stabla koja treba da budu ravnomjerno rasporeena na sjeini. Cilj naknadnog sijeka je: - da se podmladak koji se pojavio posle izvoenja oplodnog sijeka djelimino oslobodi zasjene stabala stare sastojine - da preostala materinska stabla u sluaju potrebe mogu da izvre dopunsko osjemenjavanje onih djelova sjeine koji su ostali nedovoljno osjemenjeni - uvoenjem naknadnog sijeka moe da se pravda i korienje i takozvanog prirasta na svijetlost. Period obnavljanja- podmladno razdoblje kod oplodne sijee Predstavlja vrijeme od izvoenja pripremnog sijeka pa sve do uklanjanja sa sjeine poslednjeg stabla stare sastojine. Period obnavljanja kod oplodne sjee za drvea naeg podneblja se kree u granicama 5 do 20 godina. Sa ekonomske take gledita je poeljno da on bude krai. Na duinu podmladnog razdoblja utie i: - obilnost i uestalost plodonoenja - odnos vrsta prema komponentama uslova klime, uslova zemljita, uslova reljefa i biotikih inilaca - stanje u kojem se sastojina nalazi u vremenu obnavljanja
Gajenje uma 2
- ekonomski momenti Oblici oplodnih sjea Na osnovu oblika, povrine i veliine sjeine oplodna sjea se djeli na: - oplodnu sjeu na velikoj povrini - oplodnu sjeu sa sjeinom u obliku pruga - oplodna sjea sa sjeinom u obliku krune povrine Oplodna sjea na velikim povrinama Obnavljanjem oplodnom sjeom na velikim povrinama se obuhvataju itava odjeljenja. Nekoliko godina pre godine punog uroda na itavoj povrini se izvede pripremni sijek. U godini punog plodonoenja na istoj povrini se izvede oplodni sijek, a nekoliko godina kasnije kada se konstatuje uspjeno obnavljanje sjeine vri se zavrni sijek. Najvaniji nedostatci ovog oblika su: - na itavoj povrini sjeine uslovi sredine nisu isti pa stoga i uspeh prirodnog obnavljanja nije isti - ovim oblikom oplodne sjee se teko obnavljaju mjeovite sastojine. Oplodna sjea sa sjeinom u obliku pruga Ona se sastoji u tome to se obnavljanje izvodi u vidu pruga koje se reaju jedna za drugom po istim principima kao i kod obnavljanja uma istom sjeom u vidu pruga sa razlikom to su pruge ovde ire. One se obino kreu u granicama od dve do etri visine zrelih stabala u sastojini koja se obnavlja, to znai otprilike u granicama od 50 do 100 metara. Na kupiranim terenima pruge se polau upravno ili koso na izohipse. Oplodna sjea u vidu pruga se izvodi na taj nain to se najpre na prvoj pruzi izvede pripremni sijek. Na drugoj pruzi, koja se nalazi neposredno pored prve, pripremni sijek se izvodi tek kad je na prvoj pruzi izveden oplodni sijek. Na treoj pruzi se pripremni sijek izvodi u isto vrijeme kad se na prvoj vri zavrni a na drugoj oplodni sijek. Zatim se na etvrtoj pruzi vri pripremni na treoj oplodni a na drugoj zavrni itd. Oplodna sjea sa sjeinom u obliku krunih povrina Oblik inicijalnih jezgra sjeine je kruan ili eliptian. Za poetne krune povrine se biraju obino razreeni djelovi sastojine, progale koje su nastale usled vjetra ili snijega, na kojima se ve pojavio podmladak. Na njima se izvode potrebni zahvati, oplodni, naknadni ili zavrni sijek, ali ako takvih povrina u umi nema, tada se za poetna jezgra biraju oni dijelovi ume za koje se pretpostavlja da e se podmladak na njima najprije pojaviti.
Gajenje uma 2
Poslije uspjeno izvedenog pripremnog sijeka na inicijalnim krunim povrinama u prvoj godini punog plodonoenja sastojine na istoj povrini se izvodi oplodni sijek. U isto vrijeme sa izvoenjem oplodnog sijeka na inicijalnim povrinama, povrine se proiruju putem izvoenja pripremnog sijeka u vidu koncentrinih krunih povrina. Kada se podmladak na poetnim krunim povrinama razvio do te mjere da vie nije potrebna zatita materinskih stabala na njima se izvodi zavrni sijek. U isto vrijeme na svim serijama drugih koncentrinih krugova se izvodi oplodni sijek, a na treim pripremni. See na svim krunim povrinama se po istom principu izvode sve dotle dok se krugovi ne spoje, ime je cjelokupna sastojina obnovljena. Dobre strane ovog metoda su: - zbog raznodobnosti sastojina koje se obnavljaju ovom metodom u mlaem periodu ivota ona su otporne na tetne uticaje snijega i vjetra - pri izvozu posjeenih stabala kroz jo ne obnovljeni deo sastojine tete na podmlatku su svedene na minimum - ovaj oblik oplodne sjee je vrlo pogodan za prirodno obnavljanje mjeovitih sastojina Nedostatci ovog metoda su: - izvoenje ovog oblika oplodne sjee je u odnosu na oplodnu sjeu na velikim povrinama i sjeu u vidu pruga znatno sloenije i tee - kod ovog oblika oplodne sjee u odnosu na druge oblike znatno su oteani svi radovi koji su vezani za sjeu i izvlaenje drvne mase sa sjeine. Ocjena oplodne sjee kao naina prirodng obnavljanja Dobre strane : - oplodnom sjeom se kao i istom dobijaju jenodobne sastojine u kojima se odgajaju stabla sa oblim i punodrvnim deblima velike tehnike vrijednosti - izvoenje oplodne sijee u odnosu na prebirnu sjeu je znatno jednostavnije - oplodnom sjeom se mogu uspjeno obnavljanti sastojine izgraene od skoro svih vrsta drvea, posebno mjeovite od vrsta drvea sa razliitim bioekolokim osobinama - oteenje podmlatka pri izvozu manje je nego kod prebirne sjee - ume obnovljene oplodnom sjeom u pasivnim siromanim krajevima mogu da se ve 15 do 20 godina poslije obnavljanja koriste za ispau.
Gajenje uma 2
Nedostatci: - stabla koja na sjeini ostaju poslije oplodnog sijeka su esto izloena negativnom uticaju vjetra, snijega, insekata i biljnih bolesti - izvoenje oplodne sijee kao metoda prirodnog obnavljanja je skuplje od iste - u poreenju sa istom sijeom kod sijee stabala u istom sijeku i njihovom izvlaenju sa sjeine i pri najveoj panji dolazi do izvjesnog oteenja podmlatka PREBIRNA SJEA Pojam prebirne sjee Pod prebirnom umom se podrazumjeva takva uma u kojoj se na relativno maloj povrini nalaze stabla vrlo razliite starosti, prenika i visina. Ova stabla su u umi nepravilno razmjetena i nalaze se ili jedna pored drugih ili jedno iznad drugog, to ima za posljedicu stvaranje kako horizontalne tako i vertikalne izgraenosti ume, odnosno stvaranje stepenastog prebirnog sklopa. Broj stabala u pojedinim starosnim grupama u prebirnoj umi nije isti. Najmanji broj stabala se nalazi u najstarijem dobnom razredu i idui ka mlaim on se konstantno poveava. Odnos izmeu dva susjedna stepena je konstantan i moe da se izrazi koeficijentom k ija se vrijednost kree od 1,20 do 1,50 a itav niz moe da se predstavi formulom koja glasi: N= a+ak+ak2+ak3+.......+akn Veliina koeficijenta zavisi uglavnom od vrste i boniteta zemljita. Osnovne karakteristike prebirne sjee Izvoenje prebirne sjee se sastoji u tome to se iz ume svake ili svake pete, deste ili petnaeste godine vade pojedinana stabla najee ona koja su dozrela za sjeu. Na progalama koje nastaju na mjestu izvaenih stabala posle izvjesnog vremena se pojavljuje podmladak iz sjemena koje je palo sa okolnih stabala. Kao rezultat takvog naina obnavljanja tokom vremena nastaje raznodobna uma. Obnavljanje kod prebirne sjee ono traje neprekidno tokom itavog ivota ume, to znai da se kod prebirne sijee za obnavljanje koriste sve sjemene godine. Zbog ovoga kod prebirnih uma nema ophodnje ve se uvodi pojam ophodnjice. Pod ophodnjicom se podrazumjeva razmak izmeu ponavljanja prebirne sjee na jednom istom dijelu ume. U naim prebirnim umama se kree od 5 do 10 godina, izuzetno i 15 do 20 godina.
Gajenje uma 2
Na duinu ophodnjice u prvom redu utie intenzitet gazdovanja. U podrujima gdje je transportna mrea gusta i gdje se intenzivnije gazduje ophodnjice su kratke, one iznose oko pet godina, dok su u ekstenzivnim uslovima gospodarenja one duge oko 10 do 15 godina a nekad i vie. Podjela prebirnih sjea prema duini ophodnjice U odnosu na duinu ophodnjice sve prebirne sjee se dijele na idealne prebirne i periodine prebirne sjee. Ako se prebirna sjea u jednoj umi vri svake godine na istoj povrini, onda duina ophodnjice iznosi samo jednu godinu, i takve prebirne sjee se nazivaju idealnim prebirnim sjeama. Prebirne sjee se mogu razlikovati i prema kategorijama stabala koja se iz sastojine vade Na ovoj osnovi razlikujemo primitivnu i normalnu prebirnu sjeu. Primitivna prebirna sjea Kod primitivne prebirne sjee se iz sastojine se uklanjaju sva stabla koja imaju dimenzije i kvalitet za eljene sortimente, bez obzira da li su stabla dostigla doba fizike zrelosti ili nisu. Uzgojni momenti su ovom sjeom potpuno zapostavljeni. Danas ovaj oblik sjea u Evropi ima samo istoriski znaaj. Normalna prebirna sjea Ona se sastoji u tome to se iz sastojine u prvom redu uklanjaju stabla radi stvaranja pogodnih uslova za nicanje sjemena i razvoj kvalitetnih stabala koja se nalaze u podstojnom spratu sastojine ili u mlaim bioekolokim grupama. Sjeu u prebirnoj umi treba izvoditi tako da se u njoj kompleksno obezbjede eljeni ciljevi proizvodnje koji se sastoje: - u obezbjeenju obilnog prirodnog podmlatka - maksimalnom korienju produkcione sposobnosti zemljita i stalnom odravanju optimalnih staninih uslova - proizvodnja maksimalne koliine drvne mase visokog kvaliteta. Intezitet zahvata pri sjeama Intenzitet zahvata zavisi od uslova sredine u kojima se sastojina nalazi, od vrsta drvea koje izgrauju sastojinu, od ekonomskih momenata, duine ophodnjice, odnosno intenziteta gazdovanja. U umama koje se nalaze na strmom i plitkom zemljitu, na veim nadmorskim visinama i nepovoljnim uslovima sredine, preporuuju se slabiji zahvati sa kraom ophodnjicom. U
Gajenje uma 2
uslovima intenzivnog gazdovanja, u umama sa dobro razvijenom mreom puteva, duina ophodnjice je kratka a intenzitet manji. Donja granica koliine drvne mase koja se iz sastojine prebirnim sjeama vadi iznosi 10 do 15% a gornja 40% od postojee drvne mase sastojine. Sposobnost vrste za prebirno gazdovanje Prebirno gazdovanje je pogodno za ume koje su izgraene od vrsta sjenke, odnosno one koje mogu dugo da vegetiraju u zasjeni najstarijih stabala. Prema Bolsigeru prebirno gazdovanje najvie odgovara istim jelovim umama i umama u kojima je jela preovlaujua vrsta kao na primjer u mjeovitim umama jela x bukva; jela x bukva x smra; jela x smra. Jelove ume su najpogodnije zato to jela od svih naih vrsta moe najdue da izdri zasjenu nadstojnih stabala, a kada se oslobodi zasjene lako se regenerie. Podjela prebirnih sjea prema obliku i veliini sjeine Jedan najeih oblika prebirnih sjea u prolosti je bila prebirna sjea na velikoj povrini ali ovaj oblik prebirnih sjea danas skoro da nema praktinu primjenu. Takoe tu je i sjea u vidu pruga ili kulisa. Sjea kod ovog oblika prebirnih sjea se izvodi na taj nain to se najpre izvede prebirna sjea na svim prvim prugama kulisa. U narednoj godini se sjea vri na svim drugim prugama, tj sa sjeom se po navedenim principima nastavlja dotle dok se uma na itavoj povrini ne obnovi. Kod ovog oblika najee se koristi stablimina prebirna sjea. Ali uopte reeno ovaj oblik sjee je ree u upotrebi. Najiru primjenu u praksi ima prebirna sjea u vidu krunih povrina. Krune povrine na kojima se izvodi prebirna sjea su rasporeene na vie mjesta u sastojini. Veliine ovih krunih povrina uglavnom zavise od biolokih osobina vrste drvea. Dobre strane i nedostati prebirne sjee Dobre strane: - trajni sklop koji se stvara i odrava prebirnom sjeom stvara vrlo povoljne uslove za prirodno obnavljanje mnogih vrsta drvea naroito sciofitnih - podmladak u prebirnoj umi je zatien od direktne insolacije, ekstremno niskih temperatura vazduha i hladnih vjetrova, a zemljite od pretjerane evapotranspiracije - u prebirnim umama se za obnavljanje koriste sve sjemene godine
Gajenje uma 2
- ovaj nain gazdovanja najbolje obezbjeuje prirodno obnavljanje u umama koje se nalaze u nepovoljnim staninim uslovima - prebirnom sjeom se omoguuje normalno korienje i onih uma koje iz vojnih, opte odbrambenih ili drugih razloga moraju trajno da postoje - prebiran sklop najbolje titi zemljite od erozionih pojava - u prebirnim umama tete od snijega i vjetra su minimalne - zbog velike raznodobnosti i stepenastog sklopa prebirne ume pruaju uvjek prijatniju sliku od uma nastalih istim ili oplodnim sjeama. Nedostatci: - u prebirnoj umi broj mjesta na kojima se izvodi sjea u sastojini je velik pa je zbog toga kontrola sjee oteana, a trokovi oko sjee i izvoza vei - prilikom izvoenja prebirne sjee i pored najvee panje moe da doe do oteenja podmlatka i stabala koja u sastojini ostaju - drvna masa koja se dobija iz prebirnih uma je tehniki loija - u prebirnim umama je ograniena upotreba mehanizacije - tehnika izvoenja prebirne sjee je znatno komplikovanija od iste i oplodne sjee te stoga zahtjeva veu strunu spremu i vee iskustvo radnika koji u njoj uesvuju. Mjesto prebirnog gazdovanja- njena primjena Prebirna sjea se primjenjuje kada se od ume pored proizvodnje drvne mase trai da ona ima i zatitnu ulogu ili neku drugu specijalnu namjenu. PRIRODNO OBNAVLJANJE NISKIH UMA Niska uma je takva gazdinska forma koja je nastala sjeom stabala u sastojini iz ijih panjeva i ila dolazi do prirodnog obnavljanja posjeenih stabala. Sva stabla u niskoj umi nastaju iz adventivnih i proventivnih pupoljaka. Niske ume prirodnim putem se obnavljaju istom i prebirnom sjeom a vrlo rijetko i metodom rezervnih stabala priuvaka.
Obnavljanje niskih uma istom sjeom Obnavljanje se vri na taj nain to se na osnovu visine ophodnje potrebne za dobijanje eljenih sortimenata utvruje broj sjeina. Kada se utvrdi broj sjeina u niskoj umi onda se itava povrina ume koja se
Gajenje uma 2
obnavlja podjeli na odgovarajui broj sjeina, te se svake godine ista sjea izvodi na jednoj od njih. Po zavretku sjee na poslednjoj sjeini u narednoj godini se sjea ponovo izvodi na prvoj sjeini. Raspored sjeina kod obnavljanja niskih uma istom sjeom mora biti prilagoen izvlaenju posjeene drvne mase. Posjeeni materijal se nikad ne smije izvoziti preko obnovljenih sjeina jer bi moglo doi do oteenja ili ak unitenja mladih izdanaka. Poto obnavljanje u niskoj umi ne zavisi od pravca duvanja vjetra kao kod obnavljanja visokih uma to se pravac sjeina- pruga i kretanje sjee usmjeravaju tako da im frontovi sjeina budu neposredno pored puteva. Ukoliko se niska uma nalazi na kupiranom terenu pravac je upravan na izohipse a sa sjeinom se zapoinje od vrha grebena. Izvoz posjeenog materijala se mora obaviti pre pojave izdanaka. Za uspjeh obnavljanja niskih uma istom sjeom vrijeme izvoenja sjee ima poseban uticaj a najpodesnije vrijeme je rano proljee za vrijeme mirovanja vegetacije. Ljetnja sjea je nepogodna zato to su panjevi i izdanci tada pod jakim uticajem sunca, pa se stoga esto sasuuju, a ukoliko i preive do ranih jesenjih mrazeva, ne stignu da odrvene te kao takvi potpuno propadaju. Ni jesenja sjea se ne preporuuje jer se takoe pri povoljnim uslovima mogu razviti izdanci koji kasnije propadaju. Sjeu stabala treba vriti to nie a sijek treba da bude gladak da se atmosverske vode ne bi zadravale na presjeku. Obnavljanje niskih uma prebirnom sjeom Tehnika izvoenja prebirnih sjea u niskim umama se sastoji u tome to se itava povrina ume koja se obnavlja dijeli na onoliko dijelova- kulisa kolika je duina ophodnjice a svaki taj deo na odreeni deo sjeina. Svake godine se sjea izvodi na povrini jedne od sjeina svake kulise kod prebirne sjee u niskim umama se ne sasjecaju sva stabla kao kod iste sjee ve samo ona koja su dostigla dimenzije eljenih sortimenata. Prebirna sjea u niskim umama smatra se povoljnijim nainom obnavljanja od iste, kada se uma nalazi ili u napovoljnijim klimatskim prilikama ili na jako suhim stanitima, jako siromanim zemljitima ili na kupiranim terenima. Dobre strane prebirne sjee u niskim sjeama su te to su njenim izvoenjem izdanci bolje zatieni od negativnih klimatskih inilaca, a nedostatci to se mladi izdanci u prvim godinama nalaze u zasjeni pa stoga imaju i manji visinski prirast nego izdanci iste starosti koji su nastali istom sjeom.
Gajenje uma 2
PREVOENJE NISKE I SREDNJE UME U VISOKU Prevoenje niske ume Ono se moe obaviti na tri naina: putem konverzije, putem totalne ili potpune rekonstrukcije i putem djelimine rekonstrukcije. Prevoenje putem konverzije Osnovni princip ovog metoda se sastoji u tome to se postojea niska uma se njeguje sve dok stabla ne ponu obilno da plodonose, kada se pristupa njenom prirodnom obanvljanju, jednim od naina prirodnog obnavljanja koji odgovara konkretnoj sastojini. Na ovaj nain se iz sjemena stabala vegetativnog porijekla stvara nova sastojina sjemenog porijekla. Ovaj metod se primjenjuje u sluaju kada imamo dovoljan broj zdravih i kvalitetnih stabala koja su ravnomjerno rasporeena po itavoj povrini i koja e se poslije izvedenih uzgojnih sjea u sastojini ostaviti da je osjemene. Prevoenje putem totalne- potpune rekonstrukcije Ovaj nain se bazira na potpunom uklanjanju niske ume istom sjeom i osnivanju nove sastojine sjetvom sjemena ili sadnjom biljaka. Kod ovog naina prevoenja uglavnom dolazi do zamjene postojeih vrsta u sastojini. Ovaj metod prevoenja se u niskim umama primjenjuje, kada sastav, kvalitet biljaka ili opte zdravstveno stanje sastojine ne zadovoljava, te dalje ostajanje postojeih stabala na konkretnom stanitu nema ni biolokog, ni ekonomskog opravdanja. Sadnja biljaka koje se unose vri se neposredno poslije sjee i iznoenja drvne mase sa sjeine. Istovremeno sa sadnjom ili neposredno poslije nje panjevi posjeenih stabala se tretiraju arboricidima radi spreavanja izdanaka i izbojaka. Izbojci se mogu uklanjati mehanikim putem i to po pravilu bar dva puta u toku godine. Prevoenje niskih uma putem djelomine rekonstrukcije Ovaj metod se sastoji u primjeni kombinacije metoda konverzije i totalne rekonstrukcije. On se primjenjuje u niskim umama gde se na relativno malim rastojanjima nalaze razliita sastojinska stanja. U ovakvim sluajevima u kvalitetnijim djelovima niskih sastojina prevoenje u vii uzgojni oblik se vri po principu indirektne konverzije, a u loijim djelovima po principu totalne rekonstrukcije.
Gajenje uma 2
Prevoenje srednje ume I prevoenje srednje ume u visoku se vri na isti nain i po istim principima kao kod niske ume i to konverzijom, totalnom rekonstrukcijom i djeliminom rekonstrukcijom. Izvjesne razlike postoje samo u prevoenju u dijelu djelomine rekonstrukcije koji se prevodi konverzijom jer je period prevoenja u srednjim umama kod ovog oblika prevoenja znatno krai. POMONE MJERE PRIRODNOM OBNAVLJANJU Izvoenje pomonih mjera ima za cilj da se na sjeini obezbjede to povoljniji uslovi za klijanje sjemena i razvoj podmlatka. A da bi se ovi uslovi obezbjedili preduzimaju se mjere koje se sastoje u: - unitavanju i uklanjanju otpadaka od sjea obnavljanja - u uklanjanju prekomjernog ivog umskog prekrivaa - u unitavanju unja Uklanjanje otpadaka sa sjeine Velike koliine otpadaka od sjee i obrade stabala ometaju normalno obnavljanje odnosno pravilno zakorenjivanje i razvoj podmlatka. Sjeme koje padne na polutrulu masu otpadaka najee ne proklija a i ako proklija odrava se na toj podlozi vrlo kratko. Pored toga otpadci pruaju vrlo pogopdnu sredinu za legla insekata i nastanak poara. Zbog ovoga sve krupnije otpadke sa sjeine treba uklanjati. Otpadci sa sjeine se mogu ukloniti na sledee naine: - spaljivanjem - ravnomjernim razbacivanjem po itavoj sjeini u cilju breg razlaganja - sakupljanjem u ravnomjerno rasporeene gomile koje se na sjeini ostavljaju da istrunu - tretiranjem hemiskim sredstvima koja ubrzavaju razlaganje - iznoenjem otpadaka sa sjeina - usitnjavanmjem otpadaka mehanizovanim putem i slaganjem u pruge koje se polijevaju naftom a zatim pale (ovaj metod nema iru primjenu u zadnjim decenijama kao ni metod spaljivanja). Najee se koristi metod iznoenja otpadaka sa sjeine jer se dananjim razvojem tehnologije ti otpadci mogu vrlo korisno upotrijebiti. Unitavanje ivog umskog pokrivaa Kao privremena mjera se primjenjuje koenje i paljenje korova. Paljenje je kod nas rijetka pojava, ea je u sjevernoj Evropi. Najefikasnija
Gajenje uma 2
mjera za unitavanje tetnog ivog pokrivaa su hemiska sredstva herbicidi i dendrocidi. Svi ovi preparati se prema nainu djelovanja dijela na totalne i selektivne. Dejstvo selektivnih preparata se zasniva na poremeaju normalnog metabolizma kod pojedinih vrsta biljaka to dovodi do ubrzavanja deobe elija. Unitavanje mrtvog umskog pokrivaa U sluajevima kada u umi dolazi do pretjeranog nagomilavanja mrtve umske prostirke ona se u cilju pravilnog osjemenjavanja sjeine mora unitavati. Njeno unitavanje se vri uglavnom na dva naina i to: - sakupljanjem i paljenjem mrtve umske prostirke - mehanikim uklanjanjem mrtve umske prostirke odnosno obradom zemljita ime se poboljavaju fizika i hemiska svojstva zemljita. Obrada zemljita se najee sastoji u rastresanju povrinskog sloja zemljita. Ona se vri motikama, aovima, grabljama a u izuzetnim sluajevima se vri i oranje. Dubina obrade se odreuje na osnovu stanja u kome se nalazi zemljite. Najpovoljnije doba za obradu zemljita je pred opadanje sjemena sa stabala ili u ranu jesen. Obrada zemljita na sjeinama moe da se izvodi na malim povrinama, u vidu krpa, u vidu pruga i na itavoj povrini. Obradu zemljita treba vriti neposredno poslije uklanjanja ivog i mrtvog umskog pokrivaa, odnosno 1 do 2 mjeseca pre opadanja sjemena jer je potrebno da se obraeno zemljite malo slegne. Orua koja se koriste pri obradi zemljita u sastojinama Koriste se brojne alatke i maine sa kojima ovijek radi sam ili ih vue zaprega ili maina. U runa orua spadaju: motike, pijuci, grabulje, aovi, uskije. U ona koja se vuku zapregom ili mainom spadaju: plugovi (razlikuju se od poljoprivrednih plugova jer su konstuisani tako da povrinski dio zemljita razgru na dve strane), drljae, freze i rotofreze, kultivatori i diskokultivatori, lindvurm. Zakljuci o pomonim mjerama prirodnom obnavljanju Pomone mjere se primjenjuju u vrlo malom broju zemalja zato to iziskuju odreena finansiska sredstva na iji povrat se mora dugo ekati. KOMBINOVANE METODE PRIRODNOG OBNAVLJANJA Kombinovane metode osnovnih oblika prirodnog obnavljanja nastale su kao rezultat razliitih staninih i sastojinskih prilika u jednoj istoj sastojini
Gajenje uma 2
koja iz ekonomskih ili nekih drugih razloga nije mogla da se izdvoji u manju osnovnu gazdinsku jedinicu sastojinu. Cilj primjene svih kombinovanih sistema gazdovanja na malim povrinama je uvoenje i usvajanje takve tehnologije koja e na bazi naunih i praktinih dostignua u pojedinim tipovima uma najbolje odgovarati prirodnim i ekonomskim uslovima, a kojom e se u isto vrijeme postii trajna maksimalna produkcija kvalitetnog drveta uz to manje trokove.
GAJEROV SISTEM NEJEDNOLINIH OPLODNIH SJEABAVARSKI FEMELLAG

Gajenje uma 2
Bitna karakteristika Bavarskog femellaga je da se sa obnavljanjem na svim mjestima u sastojini ne zapoinje u isto vrijeme, kao i da poetne krune povrine nisu ravnomjerno rasporeene po itavoj povrini sastojine kao kod klasine oplodne sjee u vidu krunih povrina sa kraim periodom obnavljanja. Kod Bavarskog femellaga su sve poetne krune povrine, kao obnovni centri, rasporeene u dve do tri serije. Na svim krunim povrinama jedne serije se sa sjeama pripremnog, oplodnog, zavrnog sijeka zapoinje i zavrava u isto vrijeme. Period obnavljanja na prvim serijama krunih povrina u zavisnosti od vrste drvea u sastojini kree se u granicama 10 do 20 godina. Po zavretku obnavljanja na krunim povrinama prve serije ili jo u fazi oplodnog sijeka ovih povrina, na krugovima druge serije se zapoinje sa pripremnim sijekom. Kada se konstatuje uspjeno obnavljanje na krugovima druge serije poinje se sa obnavljanjem krugova tree serije. Obnavljanje na krugovima tree serije se izvodi po istom principu kao i na krugovima prve i druge serije. Druga karakteristika Bavarskog femellaga je da se sa obnavljanjem sastojina poinje u njenoj unutranjosti a ne kao kod ivino grupiminog sistema sa ivice sastojine. Period obnavljanja Bavarskog femellaga traje 30 do 40 godina, dok on kod klasine oplodne sjee po pravilu nikad nije dui od 20 godina. Bavarski femellag je predvien u prvom redu za obnavljanje mjeovitih uma smre bukve i jele na ravnijim i blago nagnutim terenima. Sa bioloke take gledita Bavarski femellag nema zamjerke jer se kroz grupimino oplodnu sjeu u mjeovitim umama moe postii potpuno potovanje bilokih karakteristika svih vrsta drvea koje izgrauju sastojinu kao i izvriti izbor prioritetnih povrina za obnavljanje. IVINA ILI RUBNA SJEA
Gajenje uma 2
Ivina sjea kao metod prirodnog obnavljanja predstavlja kombinaciju iste i oplodne sjee stepenovane po vremenu, prostoru i intenzitetu zahvata. Ivinom sjeom se obnavljanju ivice sastojina, najee u vidu pruga, premda se ona moe ukomponovati i u obnavljanje sastojina koje se nalaze u unutranjosti ume. Pruga koja se obnavlja ivinom sjeom na ivici sastojine se sastoji iz dva dijela i to: - spoljne pruge na kojoj nema stabala stare sastojine, koja se nalazi pod zatitom stare sastojine - unutranje pruge koja se vezuje na spoljnu. irina spoljne pruge iznosi 1/2 do 2/3 visine sastojine koja se obnavlja, a unutranja 1/2 do dve visine stabala sastojine. Kada se tretiranje vri samo na spoljnoj pruzi onda se govori o zatvorenoj ivinoj sjei, a kada se sjea primjeni i na unutranjem dijelu pruge o progalnoj ivinoj sjei. Kada se obnavljanje ivinom sjeom vri u unutranjosti sastojine onda ivica sjeina na uem dijelu pruge ima oblik kruga ili elipse. Za primarna podmladna jezgra se ove obino biraju mjesta gdje se ve javio podmladak koji se oslobaa starih stabala. Ovakva jezgra se kasnije proiruju po principu ivine sjee. Ako sjea napredujue od sredine ivinog jezgra na sve strane podjednako ona se naziva koncentrinom, a ako se odvija samo na jednu stranu od primarnog jezgra naziva se ekscentrinom. Primjena ovog metoda prirodnog obnavljanja je mogua i kod vrsta drvea sa tekim i lakim sjemenom. Na unutranjoj pruzi se obnavljaju vrste drvea sa tekim sjemenom, vrste sjenke iji je podmladak osjetljiv na visoke i niske temperature vazduha, a na spoljnoj heliofitne vrste drvea sa lakim sjemenom i otpornim podmlatkom na ekstremne temperature vazduha. Teite obnavljanja kod ovog oblika sjee lei na unutranjoj pruzi. Na njoj se priliv svjetla moe regulisati prema potrebi vrsta drvea koja se obnavljaju. Ovde osim gornje svjetlosti u sastojini prodire i bona svjetlost to omoguava bri rast podmlatka. Najpovoljnije uslove za prirodno obnavljanje i razvoj podmlatka pruaju pruge ako su im ivice okrenute sjeverozapadu i sjeveru. Tada u toku itavog dana na prugu dopire bona svjetlost koja i kod zatvorenog i progaljenog ruba stvara vrlo povoljne uslove za klijanje sjemena i razvoj prirodnog podmlatka.
VAGNEROVA IVINA SJEA U KULISE

Gajenje uma 2
Teite Vagnerovog sistema je bilo usmjereno u prvom redu na uspjeno rijeenje prirodnog obnavljanja istih smrevih uma iako je ovaj sisitem gazdovanja Vagner sa uspjehom primjenjivao i u mjeovitim umama smre, jele, bukve i bjelog bora. Vagner svoj sistem temelji na znaaju ekolokih inilaca koji se poslije sjee stvaraju u sjeini, u prvom redu na promjenama u reimu osvjetljavanja i jaini vjetra. Polazei od injenice da se sa obnavljanjem zapoinje sa ivinom prugom Vagner je doao do zakljuka da se uslovi za prirodno obnavljanje na sjeini bitno mjenjaju u zavisnosti sa koje e se ivice sa sjeom zapoeti. Na osnovu sopstvenih istraivanja u uslovima Vitemberke oblasti Vagner je utvrdio da su najpovoljniji uslovi za prirodno obnavljanje kada pruga zauzima pravac istok zapad. Kada su u pitanju kupirani i strmiji tereni, gde se esto menja ekspozicija, Vagner je izradio emu po kojoj treba izvesti sjeu na pojedinim ekspozicijama. Prema Vagneru na istonoj ekspoziciji pruga treba da zauzima pravac sjeverozapad a pravac sjee sjever-jug. Na jugoistonoj, junoj, jugozapadnoj i zapadnoj ekspoziciji pruga treba da ima pravac istokzapad, a pravac sjee sjever-jug. Na sjeverozapadnoj ekspoziciji pravac pruge treba da bude sjevrozapad-jugoistok a pravac sjee sjeveroistok jugozapad. Na sjevernoj ekspoziciji pravac pruge treba da bude sjever-jug a pravac sjee istok-zapad. Na sjeveroistonoj ekspoziciji pravac pruge treba da bude sjeveroistok-jugozapad, a pravac sjee sjeverozapad-jugoistok. Osnovni principi i sutina Vagnerovog metoda su: - sa obnavljenjem se zapoinje uvjek sa ivice sastojine i to u vidu pruga- kulisa - irine pruge mogu da budu razliite poev od pa do dvostruke ili ak trostruke visine stabala u sastojini - najpovoljniji pravac pruge je istok zapad - ivice na zapadnoj i junoj strani radnog polja se ne sijeu. One najee slue kao zatita obnovljenoj sastojini od vjetra Tehnika ovog sistema obnavljanja se sastoji u tome to se itava uma podjeli na niz kulisnih pruga- sjecinih cjelina. Prvobitna irina jedne sjeine cjeline je bila 200 do 300 metara. Prve pruge na kulisama su iroke visine stabala sastojine a ostale su znatno ire. Prve pruge se najee obnavljaju istom sjeom premda se one mogu i tretirati oplodnom sjeom, a ostale oplodnom ili ivinom sjeom. Da bi se sprijeile tete na podmlatku obaranje se vri na pravcu dijela stare sastojine na kojem obnavljanje jo nije zapoeto, isto tako i posjeena drvna masa se izvlai kroz stari dio sastojine.
Gajenje uma 2
EBERHARDOVA SJEA SA SJEINAMA U OBLIKU KLINA Sastoji se iz dvije faze a izvodi se po principu oplodne- postepene sijee. U umama u kojima je predvieno gazdovanje ovim sistemom ve od starosti oko pedesete godine pa nadalje na itavoj povrini se izvode sjee koje imaju karakter kasnih proreda slabog intenziteta ili pripremnog sijeka oplodne sijee. Ovim sijeama se vade uglavnom stabla treeg i etvrtog biolokog razreda i ovo je prva faza Eberhardove sjee koju on naziva pripremnom fazom za prirodno obanvljanje. Ona traje 10-15 godina a ima za cilj da omogui obnavljanje i razvoj podmlatka sciofitnih vrsta drvea u konkretnom sluaju jele i bukve. Kada je konstatovan podmladak sciofitnih vrsta onda se prelazi na drugu fazu to jest izvoenje sjea u obliku klina. Prostorna organizacija sjeina u drugoj fazi prirodnog obnavljanja ove metode se bazira na radnim poljima u vidu pruga koja se dalje dijele na dva priblino jednaka dijela. Prosjeka koja dijeli sastojinu u isto vrijeme slui za izvlaenje posjeene drvne mase. irina pruga na kojima se vri obnavljanje je 150 metara a duine nisu ograniene. Po sredini svakog dijela pruge sasjecaju se stabla na povrini koja ima oblik jako izduenog klina. Osnova ovog klina obino iznosi oko 5 metara. Sjea na ovoj povrini se vri po principu oplodne sjee. U vrijeme izvoenja oplodnog sijeka na prvoj sjeini u vidu klina, u isto vrijeme se na povrini koja opasuje klin u vidu trougla izvodi pripremni sijek. U vremenu kada se na poetnoj obnovnoj povrini izvede zavrni sijek, na treem trouglu se izvodi pripremni sijek. Sve obnovne povrine imaju oblik klina a sa sjeama se produava sve dok se itava povrina ne obnovi, odnosno sve dok vrh klina ne izbije na prosjeku odnosno ivicu ume. Kojom brzinom e se vrhom klina doi do ivice sastojine zavisi od ugla klina, a koji dalje zavisi od opasnosti od vjetra. Vrijeme nizanja pruga e u prvom redu zavisiti od uestalosti plodonoenja vrsta. Period obnavljanja kod Eberhardove metode traje 30 do 40 godina od ega na pripremu obnavljanja na prvu fazu dolazi 10 do 15 godina, a na drugu fazu 20 do 25 godina. U sredini klina gdje je zapoeto sa obnavljanjem nalazi se najstariji i najvii dio sastojine a lijevo i desno od njega niu se pojasevi sa mlaim i niim stablima, zbog ega su ove sastojine vrlo otporne prema vjetru. Treba uvjek imati u vidu da se ovde radi o oplodnoj sjei sa duim podmladnim razdobljem kojim se dobijaju jednodobne sastojine. Dobre strane
Gajenje uma 2
ovog sistema su to se njime smanjuje opasnost od vjetroizvala a izvoz posjeenog materijala je lak. Pored toga uske i duge sjeine stvaraju vrlo povoljne mikroklimatske uslove za nicanje sjemena. Nedostatak ove sjee je da je njena primjena ograniena na ume vrsta drvea koje podnose jau zasjenu. Primjena ovog metoda iziskuje visoku strunost i posebnu panju svog osoblja koje uestvuju u njegovom izvrenju.
Jeki Dalibor
31
Mart 2009.
Gajenje uma 2
VAJCARSKI POBOLJANI GRUPIMINI SISTEM Sastojine u kojima se primjenjuje vajcarski poboljani femellag kao sistem gazdovanja najprije se izdjele na radna polja ije se irine odreuju na osnovu bonog dometa ueta na traktoru ili iara sa jedne strane, a sa druge strane na osnovu prostornog i vremenskog usklaivanja organizacije obnavljanja, u zavisnosti od vrste drvea koja uestvuju u sastavu sastojine. Najea irina radnih polja je 80 do 120 metara. Izmeu radnih polja se prave prosjeke irine oko 10 metara do kojih e se vriti izvlaenje posjeene drvne mase sa radnih polja. U isto vrijeme sa podjelom sastojine na radna polja i formiranja prosjeka u sastojinama se utvruju i takozvane uzgojne grupe, njihov raspored i ukupna povrina pojedinih uzgojnih grupa. To se utvruje preko detaljnog snimanja stvarnog stanja sastojine. Ovim sistemom se vri tipizacija sastojina ili njihovih dijelova u okviru radnih polja i to na osnovu ivotnih faza na kojim se one nalaze, na osnovu stepena ouvanosti, sklopljenosti, prisustvu ili odsustvu podmlatka. U prvoj fazi obnavljanja ovog sistema na cijelom radnom polju se izvodi pripremni sijek oplodne sijee. Posle ovoga se pristupa formiranju primarnih podmladnih centara. Sva poetna jezgra obnove se nalaze priblino na istoj liniji. Ona se proteu sredinom irine radnih polja. Prvenstvo treba dati starijim, loijim i progaljnijim dijelovima sastojine. Na tim obnovnim centrima provode se one vrste sjea ili faze pojedinih sjea koje su u datom momentu najkorisnije. Ukoliko se prirodni podmladak jo nije pojavio u godini punog uroda se provodi oplodni sijek, a ako se podmladak ve pojavio onda se primjenjuje naknadni ili zavrni sijek. U povoljnim uslovima sredine primarni podmladni centri imaju oblik kruga ili elipse, a u nepovoljnim duguljast oblik. Veliina primarnih podmladnih centara zavisi od niza faktora u prvom redu od uslova stanita, odnosa vrsta prema svjetlosti, kupiranosti terena i ekspozicije. to su ovi uslovi povoljniji veliina podmladnog centra moe biti vea. Prosjene minimalne povrine primarnih podmladnih centara su: za bukvu 5-7 ari, za jelu 3-5 ari, za smru 8-10 ari, bjeli jasen 25 ari itd. Za dalju etapu ovog sistema obnavljanja vezana su dva zadatka. Prvi je da se matina sastojina na primarnim centrima dalje progaljuje oplodnim sijekom, a ako je potrbno ona se mogu i potpuno ukloniti zavrnim sijekom. Drugi zadatak koji se izvodi u isto vrijeme sa prvim je da se primarno podmladno jezgro proiruje u vidu prstena preko pripremnog sijeka oplodne sjee ili ivinom sjeom. irina prstena obino iznosi jednu visinu stabala zrele sastojine. Kod heliofitnih vrsta proirenja su vea nego kod sciofitnih. Sa ovim radovima se nastavlja sve dok se ne zavri obnavljanje na poetnim
Gajenje uma 2
primarnim centrima. Sa obnovnim centrima druge serije e se zapoeti u momentu kada je na prvom krugu primarnih podmladnih centara izvren oplodni sijek, a sa obnovnim centrima tree serije kada na poetnim krugovima prve serije doe do zavrnog sijeka, odnosno na primarnim krugovima druge serije podmladnih centara doe do oplodnog sijeka. Kad se dijelovi sastojina obnove pristupa se njihovoj njezi, koja mjera njege e se primjeniti u pojedinim mlaim uzgojnim grupama zavisie od perioda ivota u kojim se nalaze pojedine uzgojne grupe u sastojini. Pod optim podmladnim razdobljem se podrazumjeva vrijeme od poetka obnavljanja na jednom objektu, sastojini, pa do vremena kad se poslednje materinsko stablo uklanja iz sastojine. Opte podmladno razdoblje kod ovog sistema iznosi najee 50 do 60 godina. Pod specijalnim podmladnim razdobljem se podrazumjeva vrijeme od poetka do kraja obnavljanja jedne serije podmladnih centara koje obino ne traje due od 20 godina. Moe se zakljuiti da je vajcarski poboljani grupimini femellag prilagoen za dugorono obnavljanje kako istih tako i mjeovitih sastojina u razliitim uslovima sredine. Ovaj metod je potpuno razraen za mehanizovano sakupljanje drveta uz dobro usklaenu uzgojno-tehniku, umskozatitnu i prevozno-tehniku stranu gazdovanja, ali i zahtijeva visok stepen obrazovanja svih kategorija radnika.
Jeki Dalibor
33
Mart 2009.
Gajenje uma 2
IVINO GRUPIMINI OPLODNI SISTEM GAZDOVANJA Ovaj sistem se zasniva na grupimino oplodnoj sjei ili uporednoj kombinaciji grupimino oplodne sa grupimino istom. Osnovna karakteristika ovog sistema je ta da se sa obnavljanjem zapoinje uvjek sa ivice sastojine po emu je ovaj sistem i dobio ime. Pre poetka obnavljanja itava povrina koja je predviena za obnavljanje se podjeli na radna polja, pruge irine dve do tri visine sastojine (60-90 metara). Podjela sastojine na pruge je izvrena zbog prostornog i vremenskog uvida u obnavljanje kao i to lakeg izvoza posjeene drvne mase bez tete po obnovljeni dio sastojine. Izmeu radnih polja se sasjecaju prosjeke irine oko 5 metara, koje slue za izvlaenje drvne mase. Koncepcija ovog sistema obnavljanja zahtjeva da na ravnim i balgo nagnutim tertenima pruge imaju pravac istok-zapad, sjeveroistok-jugozapad, sjeverozapad-jugoistok, ali dozvoljava mogunost da se pravac prilagodi odluujuem ekolokom iniocu. Sjea na inicijalnim obnovnim jezgrima, na ivinim prugama u vidu inicijalnih povrina, bilo da se radi o oplodnoj, istoj ili uporednoj kombinaciji ova dva oblika sjea, su prostorno i vremenski stepenovane. Na svim jezgrima se preko prstenastog proirivanja obnavljanje izvodi sa 3 do 4 sijeka. Period obnavljanja kod ovog sistema iznosi 30-40 godina, a sistem je predvien za obnavljanje mjeovitih sastojina jele, bukve i smre, gdje je smra glavna vrsta.
Jeki Dalibor
34
Mart 2009.
Gajenje uma 2
KOMBINOVANI BAVARSKI FEMELLAG Osnovu ovog sistema uglavnom ini oplodna sijea u vidu grupa na unapred projektovanim prugama, premda se ovdje uz oplodnu sjeu doputa i kombinacija iste ili ivine sjee. irina radnih polja- pruga kod ovog sistema prirodnog obnavljanja u zavisnosti od vrste se kree od 100 do 150 metara. Svako radno polje- pruga je podjeljeno na dva dijela razliite irine. iri dio pruge iznosi 2/3 irine pruge a ui 1/3 irine pruge. Sama obnova zapoinje na unutranjem irem dijelu pruge najee oplodnom sjeom u vidu veih ili manjih grupa u obliku kruga ili elipse (0,3 do 0,5 ha). Cilj ove intervencije je obnavljanje sciofitnih vrsta drvea jele i bukve, ako se radi o mjeovitoj sastojini jele, bukve i smre. Obnavljanje na ovim povrinama je stepenovano po vremenu a njihov prostorni raspored je ucrtan u kartu. Pripremnim sijekom na ovim grupama se uklanjaju pre svega one vrste od kojih se na tim grupama ne eli potomstvo. Kada se kasnije pojavi podmladak jele i bukve to jest kad on dostigne visinu od 0,6 do 1 metara za bukvu,odnosno 0,5 za smru, tada se ovdje izvodi zavrni sijek. To obino biva 10 do 15 godina nakon zapoinjanja obnavljanja na njima. U to vrijeme ili neposredno pred zavrni sijek u godini punog uroda smre na itavoj pruzi ireg dijela, na dijelovima koji nisu obuhvaeni sijeom obnavljanja se izvodi oplodni sijek. Cilj ove intervencije je favorizovanje obnavljanja heliofitnije smre. Zavrni sijek na itavom dijelu pruge se izvodi kada podmladak smre na itavom dijelu dostigne visinu oko 0,5 metara. U vrijeme sa zapoinjanjem obnavlajanja smre na irem dijelu pruge, zapoinje se i sa obnavljanjem ueg dijela pruge oplodnom ili klasinom ivinom sjeom pri emu se takoe favorizuje obnavljanje smre. Kombinovani Bavarski femellag daje mogunost da se obnavljanje zavri u kraem vremenskom periodu pa je stoga prihvatljiv i za obnavljanje prestarelih sastojina. Jedan od ozbiljnih nedostataka je taj to mu je primjena ograniena samo na ravnije i blae nagnute terene.
Gajenje uma 2
KUBELKIN FEMELSTREIFENSCHLAG- GRUPIMINIH SJEA NA PRUGE On je predvien za prostorno obnavljanje odnosno intenzivno gazdovanje u visoko planinskim podrujima. Tehnika ovog sistema se sastoji u tome da se itava povrina sastojine nezavisno od susjednih sastojina najpre izdjeli na pruge ije su irine priblino jednake visini stabala sastojine plus pet metara. irina pruge se kree od 30 do 40 metara. Izmeu pruga se sasjecaju pojasevi 1-2 metra irine koji slue za izvlaenje drveta. Pre poetka obnavljanja na itavoj povrini svih pruga se izvodi sjea koja ima karakter pripremnog sijeka oplodne sjee. Od ove sjee su poteene samo ivice sastojine u irini oko 30 metara. Nakon nekoliko godina, odnosno u godini punog uroda sjemena, na svakoj etvrtoj pruzi se izvodi ista sjea u vidu veih ili manjih, najee ovalnih povrina. Na veliinu inicijalnih povrina utiu ekoloki inioci i cilj gazdovanja (ao se favorizuje obnavljanje sciofita povrine e biti manje i obratno). Kad se na inicijalnim krunim jezgrima svake etvrte pruge pojavi podmladak ova jezgra se i dalje proiruju istim sjeama sasjecanjem ivinih stabala. Razmak izmeu dva proirenja na poetnim jezgrima se kree u granicama od 3 do 5 godina, to zavisi od biolokih osobina vrsta. Po istom postupku e se izvriti na prugama tree, druge i prve serije, stim to razlika u poetku obnavljanja izmeu pojedinih serija iznosi jednu do dve godine. Na taj nain e se na prugama pojedinih serija dobiti jednodobne sastojine.
Jeki Dalibor
36
Mart 2009.
Gajenje uma 2
SISTEM VIEFAZNOG POSTUPNOG OBNAVLJANJA OPLODNOM SJEOM NA PRUGE I DOLEALOVA VARIJANTA OVOG SISTEMA Ovaj sistem se bazira na principu oplodne sijee na pruge koje su rasporeene u sjeine cjeline- kulise, sa po dve ili tri pruge. Ovaj sistem je predvien za prirodno obnavljanje sastojine na strmim planinskim terenima gdje ne postoji mrea odvodnih puteva, odnosno gde bi pruge poredane u kluise svojom duinom bile upravno ili koso postavljene na izohipse djelei dugake padine na ue pojaseve. Da ne bi dolo do veeg oteenja podmlatka pripremnim sijekom se na prugama uklanjaju najgranatija stabla. Oplodna sjea se ovde izvodi u dva ili tri sijeka. Doleal je primjenjujui ovaj sistem u uslovima ehoslovake doao do posebne varijante ovog sistema koja se sastoji u tome da se u okviru sjeine cjeline koju ine tri pruge koje se obnavljanju oplodnom sjeom sa obnavljanjem se otpoinje sa srednje pruge u vidu grupa- kruga odakle se obnova proiruje u vidu grupimine sjee na susjedne pruge.Smisao ovog postupka je da se na izrazito kupiranim terenima omogui upotreba iare, za sakupljanje drveta bez faze iznoenja kao i da se dobije dovoljna koliina drveta u cilju obezbjeenja rentabilnog rada iare. Duina perioda prirodnog obnavljanja ovde obino traje 30 do 40 godina, a predloena varijanta je pogodna za kombinovano prirodno i vjetako obnavljanje sastojina.
Jeki Dalibor
37
Mart 2009.
Gajenje uma 2
GRUPIMINO POSTUPNI SISTEM GAZDOVANJA Ovaj sistem gazdovanja je nastao u srednjoj Evropi kao tenja za pretvaranjem jednodobnih sastojina u prebirne. Nov kvalitativan momenat u grupimino-postupni sistem gazdovanja je uneo edelin kada je u njega ugradio savremene principe njege uma. Kod grupimino-postupnog gazdovanja vrsta i oblik sjee se slobodno bira, a stabla se uklanjaju pojedinano ili u grupama. Podmladna jezgra se postepeno ire i spajaju prelazei iz mlaih u starije razvojne faze. Tako e na kraju obnavljanja na primarnim podmladnim jezgrima biti najstariji dijelovi sastojine a oko njih to se ide dalje sve mlai dijelovi. Sve mjere njege na pojedinim dijelovima sastojine se reaju jedna za drugom u odreenom vremenu i prostoru, a prate razvoj ivotnih faza pojedinih dijelova sastojine. Na primjer podmladak se njeguje jo pomou stabala stare sastojine kao i kasnije odgovarajuim sjeama kao mjerama njege. Druga karakteristika podmladnog sistema je da se podmladno razdoblje kod njega za pojedine dijelove sastojine odreuje slobodno prema potrebi. Grupimino oplodni sistem gazdovanja ne priznaje ophodnju. Ovde vlada princip individualnosti u korist optimalne proizvodnje. Grupiminopostupno gazdovanje je kombinacija prebirnog i povrinskog gazdovanja. Ono je od prebirnog gazdovanja usvojilo stablimino prebiranje a od povrinskog sistema gazdovanja odreeni prostorni raspored. Trea vana karakteristika je ta to transportna granica ima prvenstveno uzgojni a ne transportno tehniki karakter. U sutini za uspjeno izvoenje grupimino-postupnog sistema obnavljanja neophodno je detaljno poznavati prirodu konkretnog tipa ume, kao i najpogodnije metode njege konkretnog tipa zasnovane na savremenim i racionalnim principima njege kao i uvid u trine prilike radi planiranja i prodaje drveta.
Jeki Dalibor
38
Mart 2009.
Gajenje uma 2
KOMBINOVANA METODA BONEMANA Teite ove metode je posebno na zatiti prirodnpg podmlatka pri obaranju stabala stare sastojine. Koncepcija ovog metoda polazi od injenice da najvee tete na prirodnom podmladku kod istih sastojina oplodnom sjeom na veim povrinama pri obaranju i izvozu stabala materinske sastojine kao i da pomenuti metod prirodnog obnavljanja ne prua dovoljan uvid u podmlaene povrine. Zbog ovoga Boneman u svom kombinovanom metodu primjenjuje kombinaciju iste, oplodne i ivine sjee. Metod se sastoji u sledeem: itav kompleks zrele ume se najprije izdjeli linijama za vuu preko kojih se posjeena stabla izvlae do puta. Rastojanje i pravac linija zavise od terena i pravca transporta drveta. Poslije ovoga se pristupa realizaciji prve faze ovog metoda obnavljanja koja se sastoji u sjei stabala u vidu grupa najee kvadratnog oblika i to istom sjeom. Cilj ove faze je favorizovanje heliofitnih vrsta. U drugoj fazi se na itavoj povrini izmeu linija za izvlaenje kroz pripremni a esto i oplodni sijek oplodne sjee favorizuje obnavljanje glavne vrste drvea. Trea faza to jest dalje obnavljanje sastojine se izvodi putem ivine sjee. Ovom metodom se pored smiljenog izvlaenja drvne mase bez tete po podmladak dobija i dobar uvid u povrine mladih sastojina to znatno olakava primjenu svih potrebnih mjera njege u njima.
Jeki Dalibor
39
Mart 2009.
Gajenje uma 2
PRIRODNO OBNAVLJANJE METODOM REZERVNIH STABALA PRIUVAKA Ovaj metod se izvodi na taj nain to se pri provoenju osnovnih oblika prirodnog obnavljanja jedan broj stabala ostavlja ravnomjerno rasporeen po itavoj povrini sjeine, najee 60 do 90 po jednom hektaru poslije zavrene obnaove. Rezervna stabla ili priuvci ostaju na sjeini sve dok stabla nove generacije ne dostignu doba fizike zrelosti, to znai da su rezervna stabla jedanput ili dvaput starija od stabala osnovne sastojine. Metod rezervnih stabala moe se ugraditi u sve ostale osnovne oblike prirodnog obnavljanja, ali se najee primjenjuje kod oblika istih i oplodnih sjea. Kod oblika istih sjea on se izvodi na taj nain to se sa sjeine ne uklanjaju sva stabla ve se izvjesni broj stabala ostavi najee za jo jednu ophodnju osnovne sastojine. Kod oblika oplodnih sjea on se izvodi tako to se naormalno izvode pripremni i oplodni sijek, dok se iz serije stabala zavrnog sijeka oko jedna polovina broja stabala ostavlja na sjeini kao rezervna stabla u dvostrukoj ophodnji osnovne sastojine. Osnovni razlozi za opredeljenje izbora ovog naina su sledei: - korienje prirasta u debljinu koji nastaje kao posljedica dueg ivota rezervnih stabala pod neposrednim uticajem suneve svjetlosti - korienje tih stabala kao sjemenjaka u godinama uroda sjemena za eventualna naknadna osjemenjavanja sjeine Ovaj nain gazdovanja najee se primjenjivao i danas se sree u nekim zemljama Evrope pri obnavljanju borovih i hrastovih sastojina. esto se deava da kod obnavljanja hrastovih sastojina ovom metodom da se vrhovi pojedinih stabala sue a du debla se aktivraju preventivni pupoljci koji vremenom obrazuju sekundarnu kronju dok se primarna potpuno sasuuje. Ovaj metod se kod nas moe primjeniti u specifinim kategorijama degradiranih uma koje su najee nastale usled antropogenih faktora i mogu se esto dovesti u normalno stanje ovom metodom. Ovaj metod je koristan i u prevoenju srednjih uma u visoke.
Jeki Dalibor
40
Mart 2009.
Gajenje uma 2
NJEGA UMA
OSNOVNI POJMOVI O NJEZI UMA Pod njegom uma se podrazumjevaju sve intervencije koje se u umi izvode od trenutka njenog nastanka pa sve do vremena sjee obnavljanja odnosno konanog iskoriavanja uma. Sve one ume koje u toku ivota od vremena nastanka pa do vremena iskoriavanja nisu bile njegovane ve su bile preputene samoj sebi redovno su u odreenom periodu ivota pruale vrlo povoljne uslove za razvoj raznih tetoina fitopatoloke i entomoloke prirode a i tete od abiotikih faktora su vee. Najefikasnije sredstvo za borbu protiv navedenih pojava su mjere njegovanja sastojina. Ciljevi i zadatci mjera njegovanja uma bi bili sledei: - proizvesti maksimalnu koliinu drvne mase visoko tehnike vrijednosti u to kraem vremenskom periodu - obezbjediti maksimalno povoljno sastojinsko stanje posebno u pogledu klime i plodnosti zemljita - njegom uma se odgajaju sastojine otporne na sve negativne biotike i abiotike inioce kao to su bolesti fitopatoloke i entomoloke prirode, odnosno vjetar, snijeg, poar i drugo - zatita sastojine u najmlaem ivotnom dobu od stoke, divljai i korova - regulisati sastav sastojine - obezbediti najbolji razvoj visinskog i debljinskog prirasta, razvoj kronji i kvalitet oblovine - da se iskoristi i ona drvna masa koja bi u sastojini do glavnih sjeasjea obanvljanja propala - njegom uma se pored naprijed iznijetog eli da obezbjedi takav razvoj sastojine u cjelini da u periodu obnavljanja one budu u takvom stanju da mogu bez tekoa prirodnim putem da se obnove. Oblici mjera njege sastojina Njega sastojine se sastoji iz niza razliitih intervencija koje dovode do poboljanja sastojine. Klasifikacija i terminologija mjera njege sastojina nisu iste kod svih autora. Pa tako Tkaenko, Bunuevac i Dakov u okviru njege sastojina razlikuju sledee mjere: zatitu mlade sastojine, podsaivanje sastojine, rezanje grana u sastojini i posebne mjere njege sastojina. Leinbundgut, Kestler, Heger, Dengler i drugi razlikuju njegu mladika, njegu gutika, prorede, njegu zemljita, njegu sastojinske klime i dodatne mjere (oblikuvanje sastojina rezanje grana i dr.).
Gajenje uma 2
ZATITA MLADE SASTOJINE U ovu mjerunjege sastojine spadaju: - zatita mlade sastojine od stoke, divljai i sl - zatita podmlatka od tetne konkurncije korovskih i drugih tetnih biljaka Zatita mlade sastojine od stoke i divljai U mnogim planinskim podrujima gdje nema dovoljno panjakih povrina u jednodobnim sastojinama koje se nalaze u periodu starijeg mladika srednjeg doba, doba sazrevanja i zrelim sastojinama je dozvoljeno paarenje. U takvim umama poslije sjee obnove treba zabraniti paarenje. Najsigurnija mjera zatite je podizanje ograde ali ova mjera je jako skupa i retko se primjenjuje. Zabrana traje dotle dok biljke ne dostignu toliku visinu da stoka ne moe da im odgriza vrhove. U umama koje slue iskljuivo za proizvodnju drvne mase visoke tehnike vrijednosti treba nastojati da se u njima paarenje trajno zabrani. Zbog toga svuda gdje su tete od divljai velike sastojine treba ograivati a broj divljai odstrjelom svesti na normalnu mjeru u odnosu na konkretan tip ume. Zatita podmlatka od tetne konkurencije korovskih i drugih tetnih biljaka Ponik i podmladak u svom ranom periodu ivota su posebno ugroeni od raznih korovskih biljaka. Potrebno je da se sastojina u najranijem periodu ivota zatiti od svih tetnih konkurenata. Naroito terminalni izbojci podmlatka moraju biti osloboeni konkurencije svih tetnih predstavnika prizemne flore. POPUNJAVANJE NEOBNOVLJENIH DIJELOVA SJEINE esto se desi da posle prirodnog obnavljanja da je broj biljaka na nekim dijelovima znatno manji nego to je to potrebno za normalan razvoj sastojine. Do ovog najee dolazi zbog nedovoljnog osjemenjavanja, turog sjemena ili zbog nepovoljnih uticaja mikrosredine. Popunjavanje ovih dijelova vri se sa biljkama iste starosti i iste vrste drvea koje izgrauju mladu sastojinu. Za popunjavanje neobnovljenih dijelova sjeine najee se uzimaju biljke sa onih dijelova gdje je podmladak vrlo gust, a ako su neobnovljene povrine velike materijal se uzima iz rasadnika.
Gajenje uma 2
SJEE KAO MJERE NJEGOVANJA SASTOJINA U sastojinama koje nisu njegovane uee stabala onih vrsta drvea koje bre rastu i koje po pravilu imaju drvnu masu manje tehnike vrijednosti je najee vee. Pored ovoga u ranom periodu ivota dolazi do diferenciranja i izumiranja biljaka. esto se moe doi do zakljua da sva preivjela stabla i nisu najkorisnija. Iz svega navedenog dolazimo do zakljuka da se sastojine ne mogu prepustiti stihiskom razvoju ve se moraju njegovati. Njega stabala u sastojini se zasniva na injenici da je fenotip odraz genotipa i sredine. Ciljevi sjea njege uma Ovi ciljevi bi se sastojali u sledeem: 1. da se prirodno odabiranje zamjeni umskouzgojnim odabiranjem u okviru kojeg se razlikuje negativno odabiranje (takozvano ienje ili masovna njega sastojine) i pozitivno odabiranje ili individualna njega. Odabiranje i uklanjanje negativnih individua iz sastojine ima svoje opravdanje sve dok stabla budunosti nisu jo jasno izdvojena u sastojini. im plus stabla mogu lako da se identifikuju prelazi se na takozvano pozitivno odabiranje. Pri emu se uklanjaju sve one individue koje na bilo koji nain ometaju pravilan razvoj odabranih stabala. 2. formiranje kronji pravilnih oblika i optimalnih duina 3. poboljanje sastava ume 4. skraivanje vremena tehnike i fizike zrelosti sastojine 5. poboljanje zdravstvenog stana sastojine uklanjanjem ozlijeenih i zaraenih stabala sastojine kao i onih koja su zaostala u razvoju 6. poveava se otpornost sastojine prema abiotikim iniocima 7. pripremanje stabala da to pre i obilnije plodonose 8. sjeama njege se poboljava proces raspadanja mrtve umske prostirke KLASIFIKACIJA SJEA NJEGE SASTOJINE U SSSR-u prema Bunuevcu je podjela sjee njege izvrena prema periodu ivota u kojem se sastojina nalazi na: - sjeu osvjetljavanja podmlatka - sjeu ienja - sjeu proreda - sjeu prostora ili progala
Gajenje uma 2
Dengler sjee njege dijeli na: - sjeu ienja - prorede - sjeu osvjetljavanja Petrai razlikuje samo dve kategorije sjea njege i to: - ienje kultura i mladih narataja - proreivanje IVOTNE FAZE RAZVOJA SASTOJINE Po klasifikaciji koja je u upotrebi u srednjoj i zapadnoj Evropi razlikujemo: 1. Faza ili period mladika- smatra se da se sastojina nalazi u fazi mladika sve do vremena kad se grane mladih biljaka ponu dodirivati. 2. Faza ili period gutika- pod periodom gutika smatra se razvojna faza od momenta kada se mlada sastojina sklopila do poetka prirodnog ienja debla od grana. 3. Faza ili period letvenjaka- pod ovom fazom se smatra ona faza kada stabla u njenoj gornjoj etai dostignu visinu 6 do 12 metara, to u povoljnim uslovima sredine priblino odgovara jednoj etvrtini produkcionog perioda ophodnje 4. Faza odrasle sastojine- u ovom periodu sastojina je prola polovinu svoje ophodnje. Visinski prirast poslije kulminacije naglo poinje da jenjava a debljinski dostie svoju kulminaciju. 5. Faza ili period zrelosti sastojine- posle faze odrasle sastojine po ovoj klasifikaciji poinje faza zrelog doba sastojine. U ovoj fazi sva stabla u sastojini su sposobna za plodonoenje. Po klasifikaciji koja je u upotrebi u istonoj evropi razlikujemo: 1. Faza ili period podmladka- razlikujemo period ranog i kasnog podmlatka. Period ranog podmlatka poinje sa pojavom mladih biljaka na sjeini posle uspjenog prirodnog obnavljanja stare sastojine. Na kraju ovog perioda dolazi i do prvog sklopa mlade sastojine. Period kasnog podmladka karakterie poetak jedva primjetnog izdvajanja biljaka po visinama i debljini. Karakterie ga veliki broj biljaka po hektaru usled ega dolazi i do borbe za svjetlost i mineralne materije 2. Faza ili period mladika- takoe se razlikuje period ranog i kasnog mladika. Period ranog mladika karakteriu iste pojave kao i kod kasnog podmldka samo to su znatno uoljivije. Gui sklop dovodi do perioda najintenzivnijeg raenja biljaka u visinu. Dolazi do diferenciranja i jedna stabla znatno bre rastu dok druga zaostaju u porastu. Period
Gajenje uma 2
3.
4.
5.
starijeg mladika se karakterie time da su u jednodobnim sastojinama ve jasno uoljive odreene grupe stabala koje se meusobno jasno razlikuju po visinama i debljinama i obliku kronje. Ovaj period nastaje u naim uslovima najee od dvdeste godine starosti. Faza ili period srednjeg doba- u ovom periodu je ve potpuno izvreno diferenciranje stabala u umi. Krune stabala su toliko razvijene da stvaraju vrlo gust sklop to dovodi do sasuivanja i izumiranja donjih grana i do kulminacije visinskog prirasta. Faza ili period dozrevanja sastojine- ovaj period karakterie poetak plodonoenja sastojine. U sastojini po neko stablo poinje da plodonosi, obino rubna stabla, a poinje i period kulminacije debljinskog prirasta Faza ili period zrelog doba sastojine- u ovom periodu sva stabla u sastojini plodonose i sastojina je sposobna da se prirodnim putem obnovi.
SJEA OSVJETLJAVANJA PODMLATKA Posle uspjenog prirodnog obnavljanja pojavljuje se vrlo gust ponik. U prvim godinama ivota sastojine u borbi sa korovskim biljkama ova gustina je neophodna u protivnom korovske biljke nadrastaju i uguuju ponik. U isto vrijeme sa izvoenjem mjera zatite mlade sastojine od korovskih biljaka, iz sastojine treba ukloniti i sve oteene biljke prilikom izvoza drvne mase u konanoj fazi obnavljanja, kao i individue manje vrijednih vrsta drvea. Kada je podmladak izaao kao pobjednik sa korovskim biljkama, a to je obino u starosi od tree do pete godine, veliki broj individua mlade generacije postaje smetnja svom sopstvenom razvoju i porastu. Ve tada je potrebno preko masovne selekcije izvriti odabiranje i pomaganje onim vrstama onim individuama za koje se pretpostavlja da e u doba obnavljanja dati najkvalitetniju i najveu drvnu masu. Sa ovom mjerom treba zapoeti najkasnije kada se podmladak poeo sklapati a provoditi je u jedan do dva navrata. Obino se snjom zapoinje oko 4 godine a zavrava oko 10 godine. Osnovni cilj sjea osvjetljavanja podmlatka je osvjetljavanje najvrijednijih vrsta i individua i uklanjanje nepoeljnih vrsta i nepoeljnih individua to znai da se sa sjeom osvjetljavanja podmlatka vri takozvana negativna selekcija. U mjeovitim sastojinama koje su sastavljene od sciofitnih vrsta drvea i vrsta polusijenke na sjeini ranije dolazi do pojave podmlatka sciofitnih vrsta drvea. Pored ovoga podmladak sciofitnih vrsta drvea je brojniji pa je sasmim tim u bioloki povoljnijem poloaju pa treba pomagati podmladak heliofitnih vrsta.
Gajenje uma 2
Poto se sijea osvjetljavanja podmlatka vri direktnim ukazivanjem na negativne individue, pa lice koje rukovodi sjeom i radnici koji uestvuju u izvoenju sjee moraju biti dobro pripremljeni za ovaj posao. Prema profesoru Bunuevcu ovu sjeu treba izvoditi u kasno proljee ili rano ljeto to jest u periodu kada je drvee i bunje olistalo pa se jasno zapaaju oblici debla i kruna. Sjea se izvodi lakim makazama ili kosierima. SJEA IENJA (NJEGA GUSTIKA) Ovde je teite na uklanjanju manje vrijednih jedinki u viem spratu sastojine to znai da se i ovde radi o negativnom odabiranju stabala u sastojini. Cilj uklanjanja fenotipski negativnih jedinki iz vieg sloja sastojine je da se pored favorizovanja najkvalitetnijih individua u viem spratu omogui kvalitetnim jedinkama iz nieg sprata da urastu u vii proizvodni sprat sastojine. U cilju to pravilnijeg izvoenja sjea ienja u sastojini je neophodno da se izvri to praktinija podjela stabala. U tom smislu sva stabla su svrstana u tri kategorije i to: - prvu kategoriju ine stabla sa najboljim fenotipskim osobinama - drugu kategoriju ine stabla i bunje koja pomau razvoj prve kategorije - treu kategoriju ine stabla koja ometaju pravilan razvoj prve i druge kategorije. U ovu kategoriju su svrstana i stabla koja su deformisana, suhovrha i bolesna. Kod mjeovitih sastojina glavni cilj sjea ienja je regulisanje sastava sastojine, a kod istih kao to je ve iznijeto njegovanje i odabiranje najboljih stabala. Prilikom izvoenja sjea ienja treba se drati pravila da se ovim sjeama ne vadi prevelik broj stabala da ne bi dolo do prekida sklopa koji u ovom dobu ima veliki uticaj na oblik kronji i debla u starijem dobu sastojine, odnosno na tehniku vrijednost drvne mase. PROREDE Prorede se izvode u sastojinama koje se nalaze u periodu ivota starijeg mladika (starijeg gutika) i u srednjem dobu (letvenjaku). U periodu starijeg mladika i srednjeg doba sastojine u jednodobnim sastojinama dolazi do vidnijeg diferenciranja stabala u okviru kojih se jasno zapaaju najkvalitetnija stabla koja u stvari predstavljaju kandidate elitnih stabala. U tom momentu se u okviru sjea njege od negativnog odabiranja prelazi na pozitivno to jest pomaganje fenotipski najboljim stablima.
Gajenje uma 2
Cilj sjea proreda To su : - odabiranje i pomaganje fenotipski najkvalitetnijih stabala glavne vrste drvea u sastojini - njegovanje kronji i debala odabranih biljaka - regulisanje sastava sastojine i rasporeda stabala u sastojini - njega visinskog i debljinskog prirasta Jedno od osnovnih pravila kod izvoenja sjea proreda je da sjeom proreda sklop sastojine ne smije biti due vremena prekinut. Vrste proreda Svi naini proreda se mogu svrstati u dva osnovna oblika i to nisku proredu i visoku proredu. Svi ostali oblici predstavljaju samo razne varijante ova dva osnovna oblika. Nose nazive ili prema imenima onih umara koji su ih primjenjivali i opisivali (Borgereova, Mielisova, Salihova) ili prema zemljama u kojima su one bile najire u upotrebi (Danska, Francuska, Srpska). KLASIFIKACIJA STABALA U SASTOJINI PRI IZVOENJU PROREDA Vanost poznavanja ovog problema proizilazi iz injenice to se pojedini oblici proreivanja sastojine meusobno razlikuju po tome koje kategorije stabala se iz sastojine uklanjaju, odnosno to je svaki metod proreivanja vezan za odreenu klasifikaciju. Kraftova klasifikacija Kraft u sastojini razlikuje pet kategorija stabala s tim to u etvrtoj i petoj izdvaja jo dve podklase. U prvu klasu spadaju predominantna ili nadvladajua stabla sa naroito razvijenim krunama, jako granata, esto ravasta sa deblom nepravilnog oblika i drvnom masom koja nema uvjek veliku tehniku vrijednost. U drugu klasu spadaju dominantna ili vladajua stabla, koja po visini neto zaostaju iza stabala prve klase. Ona imaju pravilno razvijene kronje koje stoje visoko na stablu. Debla su im prava i ista od grana, malog pada prenika. U treu klasu spadaju kodominantna suvladajua stabla koja su neto nia i sa neto slabije razvijenim krunama od stabala druge klase. Ako ih dovedemo u povoljne uslove ona mogu jo da se razviju u stabla druge klase. etvrtu klasu ine nadvladana stabla koja su po visini znatno zaostala i ija je ivotna sposobnost slaba zbog ega su esto izloena napadima
Gajenje uma 2
insekata i biljnih parazita. Debla imaju veliki pad prenika, esto su kriva i deformisana, a visinski i debljinski prirast su im vrlo mali. Stabla ove klase su razvrstana u dve podklase: - 4a stabla kod kojih su kronje jako ukljetene i stjenjene a samo vrhovi su im slobodni - 4b stabla ije su kronje pod svodom stabala prve tri klase. Gornji deo kronje je iv dok je donji djelimino odumro. U petu klasu spadaju potitena stabla, koja su sasvim zaostala u razvoju. Drvna masa im je vrlo mala i obino su suha, suhovrha, najee bolesna, deformisana i malih visina. I kod ove klase se razlikuju dve pod klase: - 5a stabla sa jo ivom kronjom - 5b stabla sa odumiruom ili odumrlom kronjom Jufro klasifikacija Ona se bazira na biolokim, gazdinskim i kvalitativnim momentima stabala, odnosno na vrednovanju navedenih elemenata. Bioloki momenti U okviru biolokih osobina ocjenjuje se poloaj stabala u sastojini, vitalnost, razvojna tendencija stabala - poloaj stabala u sastojini - vitalnost - razvojna tendencija stabala Poloaj stabala u sastojini Poloaj stabala u sastojini se ocjenjuje na osnovu pripadnosti stabala pojedinim spratovima sastojine i to: - 100 gornjem spratu- pripadaju sva stabla ije su visine preko dve treine od najviih stabala u sastojini - 200 srednjem spratu- pripadaju sva stabla od jedne treine do dve treine najviih stabala - 300 donjem spratu pripadaju sva stabla ije su visine ispod jedne treine najviih stabala. Vitalnost Vitalnost se odreuje prema stanju u kojem se stablo nalazi i prema njegovoj sposobnosti da reaguje u novostvorenim uslovima sredine: - 10 jaka vitalnost- kada je kronja ispunjena asimilacionim organima koji po svojoj brojnosti ukazuju da se stabla nalaze u optimalnim uslovima razvoja
Gajenje uma 2
20 normalna vitalnost- kronje i asimilacioni organi su normalno razvijeni i normalne gustine - 30 slaba vitalnost- kada kronje i asimilacioni organi nisu najvitalniji Razvojna tendencija Glavni pokazatelj razvojne tendencije stabala je brzina raenja stabala u visinu u odnosu na susjedna stabla u sastojini slinih dimenzija i starosti.
-
Gazdinski momenti Prema JUFR-o klasifikaciji gazdinske vrijednosti stabala se odreuju na osnovu: - uzgojne uloge stabala - kvaliteta stabala - duine kronje Uzgojna uloga stabala Prema uzgojnoj ulozi stabla se dijele na: - 400- odabrana. Pod njima se podrazumjevaju sva stabla budunosti bez obzira na momentalan poloaj stabala u sastojini - 500- korisna. U ovu kategoriju spadaju stabla koja ne spadaju u odabrana i tetna - 600- tetna. Ovoj kategoriji stabala pripadaju sva stabla koja u datom momentu ometaju razvoj odabranih stabala, bez obzira da li su dobra ili loa i kojem spratu pripadaju. Kvalitet debla Razlikujemo sledee kategorije: - vrijedna deblovina- debla sa najmanje 50% drvne mase za najvrijednije sortimente - normalna deblovina- koja najmanje 50% zadovoljava tehnike uslove - drvo sa grekama- manje od 50% odgovara tehnikim uslovima Duina kronje Pod duinom kronje se podrazumjeva duina od prve grane do vrha stabla i djelimo ih na: - duge- vie od jedne polovine ukupne duine stabla - srednje- od jedne polovine do jedne etvrtine - kratke- manje od jedne etvrtine Kvalitet dubeih stabala Ovde ocijenjujemo dodatne karakteristike i to: Zdravstveno stanje
Gajenje uma 2
Kod kojeg razlikujemo: - potpuno zdrava stabla - sumljiva - bolesna Oblik debla Ocjena se vri vizuelno i ocjenjimo ih kao: - vrlo dobar- deblo bez greaka - dobar- deblo sa manje greaka - slab- deblo sa veim brojem greaka Granatost i oblik kronje Granatost se odreuje na osnovu broja grana i njihove debljine. Oblik kronje se odreuje na osnovu odnosa duine i irine kronje na mjestu gdje ona najira i prenika stabla na prsnoj visini. Klasifikacija koja se primjenjuje pri izvoenju Danske prorede Sva stabla su razvrstana u etri kategorije: - glavna stabla- glavni nosioci proizvodnje, fenotipski najbolja i najvia stabla u sastojini - tetna stabla- ovde spadaju sva stabla koja ometaju razvoj stabala budunosti kao i bolesna stabala - korisna stabla- ovde spadajui sva stabla koja potpomau pravilan razvoj glavih stabala - indiferentna stabla- tu spadaju sva stabla koja ne pripadaju ni jednoj od navedenih kategorija Klasifikacija stabala koja se primjenjuje kod metode intenzivnog prorjeivanja Ovom klasifikacijom sva stabla u sastojini su svrstana na: - stabala proizvodnog dijela sastojine - stabla pomonog dijela sastojine Proizvodni dio sastojine Proizvodni dio sastojine ine stabala u: - glavnoj- dominantnoj etai- ovu etau ine najvia i bioloki najbolja stabla koja su glavni nosioci prirasta budue sastojine - uzgrednoj etai- ovu etau ine neto potitena stabla ali koja jo uvjek vidno uestvuju u proizvodnji drvne mase Pomoni dio sastojine Pomoni dio sastojine ine zaostala stabla u sastojini koja su se tokom vremena izluila iz uzgredne etae ili su uneena u sastojinu u momentu
Gajenje uma 2
formiranja sporedne sastojine. Njihova proizvodna sposobnost je neznatna, a bioloki nisu sposobna da evoluiraju u proizvodni dio sastojine Klasifikacija stabala koja se koristi pri izvoenju srpske prorede Ona se bazira na visinama i meusobnom poloaju stabala u sastojini pri emu se svako stablo posmatra posebno. U okviru ove klasifikacije se razlikuju etri kategorije stabala. U prvu kategoriju spadaju sva predominantna stabla koja svojim visinama uoljivo nadmauju sva stabla u sastojini. Drugu kategoriju sainjavaju dominantna stabla koja su neto nia od predominantnih ali uglavnom obrazuju gornji sprat. Stabla prve i druge kategorije su nosioci najveeg prirasta ona ine proizvodni dio sastojine. U treu kategoriju spadaju stabla ije se kronje nalaze neto ispod kronji stabala prve i druge kategorije ali iji vrhovi zadiru u sloj kronji prve i druge kategorije. Njihova uloga je da potpomau razvoj stabala u proizvodnom spratu. U etvrtu kategoriju spadaju stabala koja su potpuno nadvladana pa su zbog toga i najnia. Klasifikacija satabala u sastojini koja se koristi u primjeni proreda njemakih oglednih stanica Ova klasifikacija se bazira na ekonomsko tehnikim momentima i sva stabla se dijele na vladajua i nadvladana stabla. U kategoriji vladajuih stabala u sastojini se razlikuju dve podklase, a u nadvladanim tri. Kategorija vladajuih stabala Klasa I- u ovu klasu spadaju stabla sa normalno razvijenom kronjom i kvalitetnim deblom Klasa II- u ovu klasu su uvrtena stabla sa enormno razvijenim kronjama i loom deblovinom Kategorija nadvladanih stabala Klasa III- ovde spadaju stabla koja su zaostala u porastu, ali koja jo uvjek imaju slobodne kronje Klasa IV- ovde spadaju stabla zaostala u porastu ali su jo sposobna da se odre u ivotu. Uloga ovih stabala moe da bude u zatiti zemljita i zatiti deblovine od izbijanja vodenih izbojaka. Klasa V- ovde spadaju praktino ve odumrla stabla
Jeki Dalibor
51
Mart 2009.
Gajenje uma 2
NISKA PROREEDA Niska proreda se sastoji u tome to se iz sastojine preteno vade stabla podstojnog dijela sastojine ali i pojedinana stabla I i II biolokog razreda koja su kriva ili napadnuta od strane insekata i gljiva i slino. Niskim proredama se odgajaju jednospratne sastojine sa horizontalnim sklopom. U praksi postoje razliiti oblici niskih proreda meu kojima je najpoznatija niska proreda njemakih oglednih stanica u kojoj se prema tome koje kategorije stabala se njome iz sastojine uklanjaju razlikuju tri stepena niskih proreda i to: - slaba niska proreda (stepena a)- ovde se iz sastojine uklanjaju samo bolesna i odumrla stabla koja su sasvim zaostala u prirastu - umjerena niska proreda (stepen b)- ovdje se iz sastojine uklanjaju odumrla i odumirua stabla, zatim savijena, bolesna i loe formirani predrast - jaka niska proreda (stepen c)- ovim oblikom se pored kategorija stabala koja se vade slabom i umjerenom proredom uklanjaju i stabla svih kategorija ako su im krune pretjerano razvijene ili ako su povreena ili zaraena nekom boleu. VISOKA PROREDA Osnovna karakteristika visoke prorede sastoji se u tome to se njome ne vade sva stabla podstojnog dijela u sastojini kao kod niske prorede. Visokom proredom se uzgajaju dvospratne sloene sastojine. Stabla podstojnog sprata se visokom proredom ostavljaju u sastojini sa jedne strane zbog zatite zemljita od zakorovljavanja, prejake insolacije i isparavanja a sa druge strane da doprinesu ienju debala od grana nadstojnih stabala u sastojini. Kao i kod niskih tako i kod visokih proreda ima vie oblika od kojih je najpoznatija visoka proreda njemakih oglednih stanica u okviru kojih se razlikuju dva stepena: - slaba visoka preoreda (stepen d)- ovim oblikom se iz sastojine uklanjaju stabla svih kategorija koja su jako zaostala u visinskom prirastu, koja su odumrla i odumirua, zatim bolesna i stabla sa rakljama i irokim kronjama, a i potpuno zdrava i kvalitetna stabla ukoliko ona ometaju razvoj stabala budunosti. - jaka visoka proreda (stepen e)- ovdje se uklanjaju sva ona stabla koja ometaju optimalan razvoj stabala budunosti. Ovim oblikom prorede se iz sastojine uklanjaju stabla I, II i V biolokog razreda.
Gajenje uma 2
EDELINOVA SELEKTIVNA PROREDA Selektivne prorede su kao sjee njege su interesantne i privlane zbog toga to one u sebi pored biolokih i tehnolokih postupaka pri njegovanju uma vode rauna i o ekonomskim momentima koji se proredama ostvaruju. I selektivne prorede se izvode u periodu starijeg mladika i srednjeg doba sastojine, otprilike oko 20 godine. U to vrijeme se u sastojini u sloju drvea ve formirana tri sprata i to gornji, srednji i donji sprat. U gornjem spratu se nalaze uglavnom dobro formirana, zdrava i dominantna stabla koja je edelin nazvao kandidatima. Njih u tom periodu u sastojini na srednje povoljnim stanitima ima 2 do 3 hiljade, a na optimalnim 4 do 5 hiljada. Srednji sprat se sastoji od neto niih i tanjih stabala ali zdravih i fenotipski dobrih. U ovom spratu ima isto toliko kandidata kao i u gornjem spratu. Donji sprat je znatno malobrojniji po broju biljaka od gornjeg i srednjeg i uoljivo nii. Od kandidata iz gornjeg sprata preko selektivne prorede e se uglavnom formirati najbolje, elitne jedinke sastojine. Fenotipski najbolja stabla u srednjem spratu slue kao rezerva kandidatima iz prvog sprata. U praktinom izvoenju selektivnih proreda u periodu starijeg mladika i srednjeg doba sastojine razlikuje etri kategorije stabala i to vladajua, suvladajua, nadvladana i podstojna. U isto vrijeme on debla i kronje svih navedenih kategorija ocjenjuje sa ''dobar'' ili ''lo'', ali je za praksu vana ocjena kandidata. U narednoj ili narednim proredama iz redova kandidata prve prorede biraju se kandidati drugog stepena takozvani aspiranti i na kraju elitna. Ocjena kandidata se vri po decimalnom sistemu kojim se pomou trocifrenog broja moe na jednostavan nain vrednovati svako stablo prema njegovom poloaju u sastojini i kvalitetu debla i kronji. Stabla u nadstojnom sloju glavne sastojine se obiljeavaju: - vladajua sa brojem 100 - suvladajue sa brojem 200 Stabla u podstojnom djelu sastojine se obiljeavaju sa: - nadstojna sa 300 - podstojna sa 400 Deblo stabla se obiljeavaju sa: - dobro sa 10 - loe sa 20 Kronje stabla: - dobra sa jedan - loa sa 2
Gajenje uma 2 -
Mora se naglasiti da ocjenjivanje koje je izvreno prilikom prve prorede ne vai zauvjek ve se prilikom svake prorede vrijdnosti kandidata moraju uvijek ponovo ocjenjivati.
DANSKA PROREDA Osnovna zamisao kod Danske prorede je da se u to kraem periodu po jedinici povrine proizvede manji broj stabala ali sa veim prenikom. U vrijeme konanog iskoritavanja sastojine odnosno obnavljanja sastojine koja je njegovana Danskom proredom ista deblovina stabla treba da iznosi 12 do 15 metara. Kod Danskih proreda se ve u prvoj intervenciji sjea proreda, u starosti sastojine oko 20 godina, vri se intervencija i to odmah u gornjem dominantnom spratu. Iz ovoga sprata se uklanjaju sva loa stabla, bolesna i nepoeljnih vrsta, kao i stabla koja konkuriu gornjim dijlovima kronji stabala budunosti. Ovaj princip se primjenjuje i u narednim intervencijama, sve do starosti sastojine od oko 60 godina. Cilj ovoga je da donji dijelovi kronji glavnih stabala odumiru, odnosno da se debla ovih stabala prirodnim putem oiste od grana. Ovo se postie zadravanjem u sastojini takozvanih korisnih stabala, koja svojim kronjama zadiru samo u donje dijelove kroanja glavnih stabala. Kad se glavna stabla oiste od grana do visine 12 do 15 metara kronje glavnih stabala tada ne samo da treba odrati ve ih u tom momentu upravo trebamo poveati zbog intenziviranja debljinskog prirasta. Zato se u ovom momentu uklanjaju sva ona stabla koja utiu na odumiranje donjih grana kronji glavnih stabala. Jedan broj stabala iz donjeg sprata se i dalje zadrava u sastojini sve do faze obnavljanja sastojine zbog zatite zemljita od zakorovljavanja i spreavanja tetnog uticaja vjetra u sastojini. FRANCUSKA PROREDA Osnovna karakteristika ove prorede je da se u sastojini u kategorijama dominantnih stabala u starosti izmeu 40 i 50 godina pronalaze i pomau najkvlitetnija stabla u sastojini a uklanjaju sva ona stabla koja ometaju normalan razvoj stabala budunosti. Stabla koja se uklanjaju francuskom proredom se nalaze u gornjem spratu i spadaju u dominantna i kodominantna stabla. U sastojini pored odabranih stabala budunosti poslije intervencija sjea francuskom proredom ostaju stabla koja se nalaze u srednjem i donjem spratu sastojine. Iz kategorija stabala donjeg sprata francuskom proredom se vade samo bolesna
Gajenje uma 2
i odumrla stabla, dok sva ostala ostaju u sastojini radi zatite zemljita od zakorovljavanja i ienja deblovine elitnih stabala od grana. Iz navedenih postupaka se vidi da je osnovni princip ove prorede da kronje elitnih stabala budu na svjetlu, deblovina u zasjeni a korijenov sistem u svjeem i humusnom zemljitu bogatom mineralnim materijama. MIELISOVA PROREDA U njenoj primjeni se koristi skoro identina klasifikacija stabala kao i kod danske prorede. Moe se smatrati jednom od varijanti danske prorede. Mielis kod izvoenja prvih proreda preporuuje postepene intervencije u gornjem spratu sastojine. Iz ovog sprata se uklanjaju sva ona stabla koja ometaju pravilan razvoj stabala budunosti a podstojna stabla u sastojini se zadravaju. Ovakve intervencije se u sastojini izvode sve dok debla glavnih stabala ne postignu istou od grana 50 do 60% od njihove ukupne visine. U momentu postizanja ovog cilja pristupa se uklanjanju onih stabala koja imaju uticaja na smanjenje kronji glavnih stabala. U ovom momentu Mielis istovremeno preporuuje uklanjanje pojedinih glavnih stabala iz sastojine. PREBIRNA PROREDA PO BORGGREOVEU Borgereov je ovu metodu razvio za bukove ume koje su vodile porijeklo iz nekadanjih srednjih uma u kojima se zbog toga u gornjem spratu nalazio veliki broj nekvalitetnih stabala. Osnovna koncepcija Borgreova u proredama ovih uma je bila uklanjanje upravo tih previe granatih, krivih stabala koja su u isto vrijeme i najdominantnija u sastojini. Ova stabla sa najveom drvnom masom u sastojini u periodu starosti izmeu 40 i 50 godina imaju i najveu prou. On je bioloke aspekte i principe svoje prorede nadopunio ekonomskim momentima. Nakon uklanjanja nekvalitetnih stabala iz gornjeg sprata, stabla boljih fenotipskih osobina koja su se nalazila neposredno uz uklonjena znatno poboljavaju svoj poloaj u sastojini a samim tim i visinski i debljinski prirast. Do vremena izmeu 50 do 60 godina Borgreov preporuuje slabe zahvate proreivanja, a od tog vremena svake desete godine se u sastojini ponavljaju prorede i to intenziteta 10 do 20% drvne mase koja se u sastojini zatekne u vrijeme izvoenja proreda. I u narednim proredama kao i u prvoj, iz sastojine se uklanjaju stabla samo iz gornjeg sprata i to sa najloijim fenotipskim osobinama. Sva zdrava kodominantna i podstojna stabla se ostavljaju u sastojini jer je Borgreov smatrao da e ona vremenom zamjeniti
Gajenje uma 2
loija dominantna stabla koja se iz sastojine vade svake desete godine, tako e drvna masa u sastojini ostati uvjek priblino ista. METOD INTENZIVNOG PROREIVANJA- DEKANI Osnovna ovog metoda je jak zahvat u proizvodnom dijelu sastojine a slab u pomonom dijelu sastojine. Kod ovog naina proreivanja stabala u podstojnom dijelu sastojine, imaju funkciju zatite deblovine elitnih stabala u dominantnoj etai jer je zbog zahvata sklop kronje dominantne i uzgredne etae esto privremeno prekinut. Iz proizvodnog dijela sastojine se uklanjaju i ona stabla koja po spoljnom izgledu ne obeavaju kvalitetniju proizvodnju, a iz pomonog ona koja vie ne vre svoju funkciju ili ako je broj tih stabala u sastojini prekobrojan. SRPSKA PROREDA Uvrtavanje sjea osvjetljavanja podmlatka i sjea ienja u proredne sjee autori obrazlau time to se sastojina i u periodu podmlatka i u periodu mladika i doba dozrevanja i u zreloj sastojini proreuje, to znai da se proreivanje proiruje na cjeli ivot. Njega mladika (podmlatka)- u srpskoj proredi se pored njege ranog podmlatka putem sjea osvjetljavanja podmlatka podrazumjeva i zatita podmlatka materinskim stablima prije izvoenja zavrnog sijeka; oslobaanje podmlatka uklanjanjem stabala zavrnim sijekom i popunjavanje neobnovljenih dijelova sjeine. Njega gutika (mladika)- u okviru njege gutika u ovoj kategoriji proreda su obuhvaene uzgojne faze: - rezanje grana na stablima da bi se ovim olakalo kretanje i rad u sastojini. Ovdje se podrazumjeva i rezanje suvih i ivih grana. - negativna selekcija- uklanjanje svih fenotipski loih stabala, krivih, povijenih, ozlijeenih, bolesnih i svih stabala predrasta. Njega letvenjaka (stariji mladik i srednje doba sastojine)- teite rada je ovde usmjereno na pozitivnu selekciju to jest teite njege u ovoj fazi je na njezi i favorizovanju odabranih stabala. I pri njezi letvenjaka se vade stabla svih kategorija. Njega odrasle sastojine- ovde se i dalje provodi iskljuivo pozitivna selekcija jer su sva fenotipski loa stabla uklonjena ranijim sjeama. Na odabranim stalima se favorizuje debljinski prirast. U sastojinu se dovodi vie svjetla iz nje se uklanjaju sva stabla III i IV kategorije, ime ova faza proreivanja dobija sve vie obiljeje jakih visokih proreda.
Gajenje uma 2
OSNOVNE KARAKTERISTIKE TEHNIKE VRIJEDNOSTI STABALA Od karakteristika kvaliteta i oblika debla najznaajnija osobina je pravost debla. Pravost debla zavisi u izvjesnoj mjeri i od biolokih uslova drvea. U jednakim uslovima srednie etinari uvijek imaju pravija debla od liara. Od spoljnih inilaca najvei uticaj na pravost debla ima svjetlost a u vezi stim i jaina sklopa. Na pravost debla utii i osobine zemljita, naroito dubina koja pozitivno utie na pravost debla. Na pojavu ravanja utiu i vjetrovi niske temperature, napadi insekata divlja i domae ivotinje. Za tehniku vrijednost drvne mase pored pravosti debla znaajan je i popreni presjek stabala na njegovu pravilnost najvei uticaj ima vjetar i svjetlost. Druga karakteristika po vanosti je istoa debla od grana na koju u najveoj mjeri utie sklop sastojine. Pored pravosti i istoe od grana znaajna je i punodrvnost stabla koja zavisi od vrste drvea, boniteta sredine i sklopa sastojine. Sva stabla koja u sastojini ostaju posle proreda moraju biti potpuno zdrava. JAINA I INTENZITET ZAHVATA KOD SJEA PROREDA Pod jainom zahvata proreivanja se podrazumjeva odnos postojee temeljnice proreene sastojine i maksimalne temeljnice neproreene sastojine ili vrste drvea iste starosti i istog boniteta sredine, a pod intenzitetom prorede vrijeme poetka i uestalosti navrata sjea proreda na istu povrinu sastojine. Jaina zahvata u drvnu masu kod sjea proreda je vrlo delikatan posao. Ona sa jedne strane zavisi od biolokih momenata stanja konkretne sastojine, a sa druge strane od momenata ekonomske prirode. U mlaim sastojinama sa velikim brojem stabala po jedinici povrine je poeljno uklanjanje manjeg broja stabala. Ovo naroito vai za liarske ume u prvom redu bukove, ija su stabla u mlaem periodu ivota jako podlona pojavi kitina. Stanje umske prostirke i prizemne flore takoe moe da bude jedan od indikatora za odreivanje stepena jaine proreivanja. Vea koliina neraspadnutog unja ukazuje na potrebe intenzivnijeg proreivanja. Vee prisustvo prizemne flore je znak da kod jaine zahvata treba biti obazriviji. Na veim nadmorskim visinama i u hladnijim predjelima proreivanje treba da bude jae. U mjeovitim i sloenim sastojinama zahvat moe da bude jai nego u istim i prostim sastojinama.
Gajenje uma 2
Na stepen jaine intenziteta prorjeivanja takoe utie i kvalitet drvne mase koji se iz sastojine na kraju ophodnje eli dobiti. Ako je cilj gazdovanja proizvodnja manje vrijednih sortimenata na primjer trupaca za rezanje jaina prorjeivanja moe da bude i vea. Razlikujemo etri stepena proreivanja i to: slab, umjeren, jak ili vrlo jak. Intenzitet proreivanja neke konkretne sastojine zavisi: - od jaine zahvata kojim je izvedena prethodna proreda, ukoliko je jaina bila vea i razmak e biti vei - vrijeme imeu dve uzastopne prorede zavisi od starosti sastojine. U mlaim sastojinama gde se krune stabala bre sklapaju intenzitet treba da bude ei - intenzitet proreivanja zavisi od odnosa vrsta prema svjetlosti. U sastojinama heliofitnih vrsta i vrsta koje brzo rastu intenzitet je ei - u mjeovitim sastojinama intenzitet proreivanja je ei nego u istim - na intenzitet utiu i uslovi zemljita, to su oni povoljniji intenzitet je ei. IZBOR NAINA PROREIVANJA Ako se izbor naina prorede posmatra sa aspekta sklopa sastojine odnosno uzgojnog oblika moe se rei da je njima ve unaprijed odreen nain proreivanja. U sastojinama prebirnog ili stepenastog sklopa proreivanje se vri takozvanim prebirnim proredama po principima njege u prebirnim umama, a u sastojinama horizontalnog ili vertikalnog sklopa niskom, visokom ili mjeovitom proredom. Zato kad se govori o nainu proreivanja onda se to praktino odnosi na izbor proreivanja u jednodobnim sastojinama na niske visoke ili mjeovite prorede odnosno na njihove varijante. PRAKTINO IZVOENJE SJEA PROREDA Kod obiljeavanja stabala za sjeu proreda (doznake stabala) u isto vrijeme se obiljeavaju i stabla budunosti. Obiljeavanje stabala budunosti se najee vri masnom bojom u vidu prstena na prsnoj visini. Tehnika doznake stabala za sjeu se sastoji u tome to se na pridanku stabala ili na najnioj jaoj ili stabla zateu i na zatesani deo se stavlja doznani eki i redni broj. Takoe doznaeno stablo se zasjeca i na prsnoj visini i na ovaj zasjek se takoe stavlja doznani eki. Na svim doznaenim stablima se mjere prenici i unose u knjigu doznake razvrstavajui ih prema vrsti drvea
Gajenje uma 2
i debljinskim stepenima. Brojevi doznaenih stabala u svakom odjeljenju odnosno odsjeku polaze od rednog broja jedan. Ekipu za doznaku ine jedan rukovodioc i tri do etri radnika. Doznaka stabala za proredu je jedan od najdelikatnijih umskih poslova. Obiljeavanje stabala za sjeu u etinarskim umama se vri tokom itave godine, a u liarskim u toku vegetacionog perioda. Ovo je zbog toga to se u vegetacionom periodu ima najbolji uvid u projekcije kronji stabala u sastojini. Zbog potrebne izuzetne koncentracije rukovodioc na doznaci nebi trebao da radi vie od 5 do 6 sati. Tehnika izvoenja sjea i njeni oblici pri racionalizaciji njega sastojina U tehnici racionalizacije sjea kao mjera njege sastojina sve sjee njege su svrstane u tri kategorije i to: - Selektivna- odabiranje i ostavljanje pojedinih najboljih stabala u sastojini. Ovde spadaju svi do sada poznati oblici mjera njegovanja sastojina kao to su sjee osvjetljavanja podmlatka sjee ienja i proreda. - ematska- odstranjivanjem cijelih redova ako se radi o kulturama ili odstranjivanjem svih stabala na uskim ili irim prugama ako se radi o mladim sastojinama nastalim prirodnim putem. Glavni nedostatak ovog metoda je to se na tim prugama uklanjaju i sva stabla budunosti, no poto se ovaj metod preporuuje samo za mlae sastojine i samo na 20 do 25% povrine sastojine ovaj nedostatak nije mnogo bitan zato to na netretiranim povrinama uvjek ima dovoljan broj stabala budunosti koja e ostati do zrelog doba sastojine. - Kombinovane sjeemogu u sebi da spoje sve prednosti selektivne i ematske metode, vezane i za uzgojnu i ekonomsku stranu. One su pogodne za veinu gustih mladih sastojina i kultura.
Jeki Dalibor
59
Mart 2009.
Gajenje uma 2
PROGALE ILI SVJETLE PROREDE Kada sastojina dospije do perioda dozrevanja njena dalja njega moe da se provodi na dva naina i to: - putem izvoenja proreda sve do samog poetka obnavljanja sastojine - putem progala Osnovni cilj sjea progala kao mjera njege je da se stabla budunosti oslobode konkurencije susjednih stabala u pogledu priliva svjetlosti da bi se izazvalo pojaano priraivanje stabala u debljinu u cilju proizvodnje to skupljih sortimenata. Ovo se postie jaim prekidanjem sklopa, odnosno vaenjem vee koliine drvne mase nego kod proreda (iz sastojine se vadi 40 do 50% drvne mase koja se u sastojini zatekne). Na taj nain se sklop u sastojini prekida trajno ili na due vrijeme. Upravo po tome se sjee progala razlikuju od sjea proreda, sjea ienja i sjea osvjetljavanja podmlatka. Sjee progala se mogu izvoditi postepeno preko dva do tri zahvata ili odjednom. Ako se sjee progala izvode odjednom odnosno kada se njima trajno prekida sklop onda se u sastojini obavezno vre podhvati podsaivanja sastojine kao posebne mjere njege sastojina. Sjee progala se kao mjere njege po pravilu izvode u sastojinama heliofitnih vrsta i vrsta polusjeneke, ree u sastojinama vrsta sjenke. PODSAIVANJE, FORMIRANJE PODSTOJNOG DIJELA SASTOJINE Uloga podstojnog dijela sastojine kod progala Pri izvoenju progalnih sijea kao mjera njege bez obzira da li se one u sastojini izvode odjednom ili postepeno u postojeoj glavnoj sastojini je neophodna i sporedna sastojina koja se formira ili njegom postojeih sporednih vrsta ili podsaivanjem. Zadaci sporedne sastojine su viestruki: - tite zemljite od zakorovljavanja u vremenu od prvih progalnih sjea pa sve do vremena poetka prirodnog obnavljanja sastojine - ienje deblovine stabala glavne sastojine - titi stabla glavne sastojine kao i zemljite od prejake insolacije, vjetra, ublaava temperaturne ekstreme u sastojini ime povoljno utie na sastojinsku klimu u cjelini kao i mikrofloru koja ubrzava razlaganje organske mrtve umske prostirke, odnosno u prizemnom sloju zemljita u znatnom stepenu poveava koliinu CO2.
Gajenje uma 2
Za podsaivanje se upotrebljavaju starije sadnice iz rasadnika ili divljakue iz prirodnog podmlatka. Razmak izmeu biljaka sporedne sastojine obino se kree od 1,5 do 3 metra to zavisi od odnosa prema svjetlosti vrste drvea koja se nalazi u glavnoj sastojini i osnovnog zadatka sporedne sastojine. Najpodesnije vrijeme za podsaivanje je 10 do 15 godina pre poetka izvoenja prvih progalnih sjea. Drugi vaan momenat o kome treba voditi rauna je da stabla sporedne sastojine suvie ne urastaju u kronje glavne sastojine. NJEGA PREBIRNIH UMA Sjee kao mjere njege uma u prebirnoj umi nisu ni vremenski ni prostorno odvojene od sjea obnavljanja. Ove dve sjee se meusobno razlikuju po ciljevima koji se njima ele da postignu. Kod prebirne sjee naglaeniji je ekonomski momenat, iskoriavanje odnosno obnavljanje sastojine, dok su kod sjea njege naglaeniji uzgojni momenti. Koji e od ova dva momenta biti dominantniji u pojedinim dijelovima sastojine zavisie od stanja u kojem se ti dijelovi nalaze. Cilj uzgojnih sjea je da se dobro razvijenim, odabranim stablima mlaih dobnih razreda pomogne da se to prije razviju u kvalitetna zrela stabla za sjeu. U tom cilju iz sastojine se uklanjaju stabla sledeih kategorija: - stabla koja po svom poloaju i obliku krune u sastojini ometaju razvoj odabranih stabala koja uz to i zasjenjavaju podmladak i onemoguavaju klijanje sjemena - stabla loih fenotipskih osobina - stabla nepoeljinih vrsta drvea koja takoe ometaju razvoj stabala budunosti. Njega podmlatka, mladika i srednjeg doba Sjee osvjetljavanja podmlatka, sjee ienja i sjee proreda u prebirnim umama se izvode po istim principima kao i u jednodobnim umama. Razlike izmeu njege naroito u periodu podmlatka i mladika izmeu prebirnih i jednodobnih uma su u tome to se one u jednodobnim sastojinama zbog jednorodnosti sastojinskog stanja izvode po istom principu na itavoj povrini sastojine, dok su u prebirnim umama zbog razliitih sastojinskih stanja na malim povrinama i zahvati sjea i njihovi ciljevi razliiti.
Gajenje uma 2
Jedan od posebnih zadataka njege u prebirnim umama je pravilna njega debljinskog prirasta stabala naroito izabranih stabala. Naime u prebirnim umama jedno isto stabalo u toku ivota se nalazi i razvija pod razliitim uslovima raima osvjetljavanja, to ima za posljedicu formiranje neravnomjernog debljinskog prirasta. Meutim kroz pravilnu i pravovremenu njegu u prebirnim umama moe se uticati da debljinski prirast i u prebirnim umama bude ravnomjerniji, homogeniji, odnosno da se u prebirnim umama moe proizvesti drvna masa visokog kvaliteta. VJETAKO IENJE STABALA OD GRANA KAO MJERA NJEGE SASTOJINE ienje stabala od grana u sastojini se deava u periodu starijeg mladika ili srednjeg doba kada se kronje susjednih stabala djelimino inkorporiraju jedne u druge ime stvaraju vrlo gust sklop koji onemoguava dovoljne koliine svjetlosti potrebne za normalan ivot i razvoj asimilacionih organa na donjim granama stabala. To dovodi do toga da asimilacioni organi izumiru a na stablima jo dugo ostaju poluive ili potpuno suhe grane. Kojom brzinom e se proces raspadanja suhih grana odvijati zavisi od: od vrste drvea, uslova mikroklime u sastojini, debljine grana, oblika ili forme sastojine i dr. Ukoliko drvo neke vrste drvea u svom sastavu sadri vie smole, raznih kiselina, terpena i raznih ulja (materija koje usporavaju aktivnost mikroorganizama) proces truljenja e tei sporije. Vea vlaga vazduha stvara povoljne uslove za raspadanje suhih grana. Zbog toga u dvospratnim sloenim sastojinama po obliku ili formi kao i mjeovitim gdje je vlanost vazduha u predjelu suhih grana vea truljenje grana e se odvijati bre nego u istim jednodobnnim sastojinama. Deblje grane sporije odumiru nego tanje. Ovde treba dodati da pri truljenju debljih grana, naroito kod liarskih vrsta sa malim uglom insercije grana, kada grane otpadnu na njihovom mjestu se stvaraju upljine koje omoguavaju zadravanje vode i predstavljaju plodno tlo za razvoj gljivica. Inae grane na deblovini od najranije mladosti biljaka u drvetu debla prouzrokuju tehnoloke greke i utiu na njegova mehanika i hemiska svojstva. Ove greke se nazivaju vorovi ili kvrge. Neurasli dijelovi grana koji se nalaze van debla bez obzira da li su jo ivi ili odumrli nazivaju se aprljevi ili badrljci. vorovi etinara su znatno sitniji od liara pa stoga i prouzrokuju manje anatomske poremeaje u deblu. Prirodno ienje liara od grana je znatno bre od etinara, pa liari ili nemaju ili imaju vrlo malo
Gajenje uma 2
uraslih grana. Ovaj momenat je uticao da je prerada etinara prilino ablonizirana a liara vie individualna. Zarastanjem ivih grana u drvnu masu stvaraju se takozvani zdravi vorovi. Zarastanjem aprljeva mrtvih grana se stvaraju mrtvi vorovi. U tehnikom pogledu prema stepenu sraslosti vorova sa deblom svi vorovi koje stvaraju grane se dijele na: urasle, zarasle i neurasle. CILJ REZANJA GRANA KAO MJERA NJEGE SASTOJINE U USLOVIMA SAVREMENOG GAZDOVANJA UMAMA Cilj rezanja je da se stvore to vrijedniji sortimenti jer se vrijednost drveta cijeni na osnovu udjela drveta bez vorova. Ako u rezanoj grai pored nepovoljnog rasporeda vlakana ima i dosta vorova onda je ta graa loeg kvaliteta i upotreba joj je ograniena na polufinalne proizvode. REZANJE GRANA KAO MJERA NJEGE Pri ovoj mjeri treba razlikovati rezanje suhih i rezanje zdravih grana. Rezanje suvih grana Suve grane nemaju nikakve fizioloke veze sa ivim dijelom debla. Rezanjem suhih grana se ne prouzrokuju nikakve fizioloke promjene u samom deblu pa ono nije tetno za deblo. Rezanje suhih grana odnosno aprljeva se vri u cilju smanjenja duine trajanja procesa urastanja suhih grana u deblo. Sa urastanjm aprljeva u deblo prestaje opasnost od zaraze debla. Kod rezanja suhih grana mora se voditi rauna da se aprlj odree to blie deblu da bi to pre urastao u deblo a da pri tome ivi dio debla ne bude povreen. Poto se kora u vegetacionom periodu lako odlubljuje preporuuje se da se rezanje obavlja u toku mirovanja vegetacije. Rezanje ivih grana Za razliku od suhih ive grane su u fizilokoj vezi sa deblom biljke te u znatnoj mjeri utiu na proizvodnu aktivnost stabala u sastojini. U umama liarskih vrsta gustim sklopom u mlaem periodu ivota ili pravovremenim stvaranjem podstojne sastojine od sporednih vrsta drvea grananje stabala se moe svesti na minimum. Meutim kod etinarskih vrsta to se uvjek ne moe postii. U tom sluaju jedina mjera borbe protiv ivih grana je rezanje grana, ali kod rezanja ivih grana moramo biti obazrivi. Da bi rezanje grana kao mjera njege sastojine bila pravilno izvedena moraju se u cjelini sagledati sledea pitanja:
Gajenje uma 2 -
u kojoj doba starosti sastojine treba otpoeti sa ovom mjerom njege i kada sa njom prekinuti koje grane, odnosno do koje visine treba rezati grane koja stabla u sastojini odnosno koji broj stabala treba tretirati rezanjem najpovoljnije doba godine za rezanje grana koje sastojine dolaze u obzir za rezanje grana- izbor sastojine za rezanje grana alat za rezanje grana trokovi rezanja- ekonominost rezanja organizacija rada i izbor radne snage odnos i specifinosti pojedinih vrsta drvea prema rezanju grana
U koje doba starosti treba otpoeti sa rezanjem grana i kada sa njom prekinuti Kada e se u sastojinama otpoeti sa rezanjem grana zavisi u prvom redu od bilokih osobina vrsta koje izgrauju sastojinu i sortimenata koje elimo da dobijemo. to se bilokih momenata tie naelno se moe rei da kod vrsta koje bre rastu u mladosti i koje rastu na boljim stanitima sa rezanjem grana treba otpoeti ranije. Tako maarski istraiva Rake i francuz Dekurval kod veine umskih vrsta drvea preporuuju rezanje grana kada stabla dostignu 10 do 15 godina. Sa gledita cilja gazdovanja bez obzira da li se vri rezanje suhih ili ivih grana mora se postaviti pitanje koliki srednji prenik debla odnosno cilindra u zoni srca smije da bude sa uraslim granama. Ako se eli dobiti drvo za ljuteni furnir onda sa rezanjem grana treba otpoeti kada ona dostignu prenik 8-10 cm. Za proizvodnju manje vrijedne rezane grae sa rezanjem grana treba zapoeti znatno kasnije kada stabla dostignu prsne prenike 16 do 20 cm, a ponekad i 25 cm. Iz svega iznetg sa rezanjem grana u sastojini treba poeti tek u periodu ivota kasnog mladika i srednjeg doba i letvenjaka. Koje grane, odnosno do koje visine debla treba rezati grane Sutina odgovora na ovo pitanje se ne moe nai u cifarskim podatcima ve u injenici da se u odreenim fazama razvoja sa stabala treba da se uklone sve one grane koje na sebi nose lie sjenke. Od ekonomskoeksploatacionih momenata na visinu rezanja grana na deblu utiu trokovi rezanja, poveana opasnost od nesrea pri radu, kao i da li je cijena drveta poveanog kvaliteta rezanjem grana na odgovarajuoj visini sa umanjenim
Gajenje uma 2
trokovima rezanja vea od istog dijela deblovine na kojem nisu rezane grane. Posmatrajui rezanje grana sa ekonomskog aspekta Majer Wegelin smatra da minimalna donja visina do koje se reu grane treba da bude 4,5 metara a gornja 8,5 metara. Koja stabla u sastojini odnosno koji broj stabala treba tretirati rezanjem Rezanje grana u sastojini treba vriti samo na stablima budunosti na fenotipski najljepim i najkvlitetnijim stablima od kojih u doba konanog iskoritavanja sastojine oekujemo najkvalitetnije sortimente. Na kojem broju stabala u sastojini e se rezati grane zavisi od boniteta stanita, od visine rezanja grana na deblu i srednjeg prenika sastojine. Na stanitima povoljnih uslova sredine broj stabala za rezanje grana e biti vei, a ukoliko se rezanje grana vri do vee visine i na stablima veih prenika broj stabala za rezanje e biti manji. Najbolje doba godine za rezanje grana Rezanje suvih grana moe da se vri u svako doba godine ali bi trebalo izbjegavati da se reu poetkom proljea kada se kora lako odlubljuje kao i u vremenu kada insekti polau jaja. Najpovoljnije doba godine za rezanje ivih grana je period mirovanja vegetacije, od kasne jeseni do ranog proljea, to jest do poetka kretanja sokova u biljci. Izuzetak od ovog pravila su topola i duglazija. Koje sastojine dolaze u obzir za rezanje grana Za rezanje grana u prvom redu dolaze u obzir vrijedne, zdrave i mlae sastojine koje se nalaze u dobu starijeg mladika i srednjem dobu, a koja se u isto vrijeme nalaze na dobrim stanitima sa dovoljnim brojem stabala povoljnih fenotipskih osobina, koja e biti sposobna za proizvodnju najvriednije drvne mase. Sa gledita rentabilnosti sve sastojine se mogu svrstati u dva tipa i to: - sastojine koje se naplauju dobro - sastojine koje se isplauju brzo Sastojine koje se naplauju dobro su sastavljene od vrsta drvea sporijeg rasta, ija je ophodnja visoka. To su sastojine brdskih i planinskih regiona, ije drvo bez vorova ima vrlo visoku vrijednost. Sastojine koje se naplauju brzo su sastojine od drvea brzog rasta sa kratkom, niskom ophodnjom. Kod njih trokovi rezanja mogu vrlo brzo da se naplate.
Gajenje uma 2
Rezanje grana u nekoj sastojini e biti rentabilno tek tada kada proizvedena drvna masa sastojine od vremena rezanja do iskoriavanja sastojine kroz poveanje kvaliteta moe da podnese ukamaene trokove uloenih financijskih sredstava za rezanje grana. Alat za rezanje Pod dobrim alatom podrazumjevamo alat koji pri rezanju grana stvara gladak rez, odnosno ne oteuje ni koru ni drvo na deblu. Najpogodnije runo orue za rezanje grana je voarska pila sa limenim lukom. Sa razvojem mehanizacije u novije vrijeme za rezanje grana u sastojinama se upotrebljava samohodna kruna pila zvana ''umski majmun''. Trokovi rezanja- ekonominost rezanja Na trokove rezanja grana u sastojini utie niz faktora od kojih su najvaniji: - tvrdoa grana u zavisnosti od vrste drveta - debljina grana - gustina i veliina sastojine - tehnika rezanja - organizacija rada - visine do kojih se grane reu - alat - strunost i obuenost radne snage - konfiguracija terena - vremenske prilike i dr. Organizacija rada i izbor radne snage Poto se sa svih stabala u sastojini ne reu grane, u cilju to vee ekonominosti ovog vida posla neophodno je da sva stabla predviena za rezanje grana budu unaprijed obiljeena. Ona se obiljeavaju sa etri take na prsnoj visini ili jednim prstenom tako da budu vidljiva kada se posmatraju sa bilo kog mjesta u sastojini. Za obiljeavanje se koristi plava boja. Rezanje grana do visine 4 metra se izvodi sa jednim radnikom, a preko 4 metra ekipno sa dva radnika od kojih jedan ree grane do do 4 metra visine a drugi do 6 metara visine. Rezanje grana iznad 6 metara se vri sa merdevinama i sa ekipom od 4 radnika.
Jeki Dalibor
66
Mart 2009.
Gajenje uma 2
POSEBNE MJERE NJEGE U ove mjere u prvom redu spada primjena razliitih hemiskih sredstava u cilju poveanja prirasta, unitavanja nepoeljnih predstavnika bunaste i prizemne flore u sastojini radi zatite prirodnog podmlatka; poboljavanje nepovoljne hemiske reakcije zemljita; drenaa zabarenih terena i drugo. UMSKO UZGOJNI PLAN Da bi se mogao izraditi umsko uzgojni plan najprije se mora utvrditi stanje sastojine, dijagnoza sastojine koje se zasniva na analizama bioekolokih karakteristika vrsta koje izgrauju sastojinu, uslovima stanita i ekonomskim momentima. Plan uzgoja moe biti generalni koji daje samo smjernice za postizanje konanog dugoronog cilja i etapni koji se ostvaruje postepeno, etapno, iji ciljevi konano vode ka ostvarenju generalnog uzgojnog plana. Sastojine ili dijelovi sastojine za koje se vri izrada posebnih uzgojnih planova se nazivaju uzgojne jedinice. Pri odreivanju etapnih ciljeva njege za svaku uzgojnu jedinici mora se uvjek imati u vidu konaan cilj njege. Na primjer za njegu podmlatka je etapni cilj stvaranje kvalitetne sastojine u fazi mladika.
Jeki Dalibor
u Banja Luci 28.03.2009.
Jeki Dalibor
67
Mart 2009.

Gajenje 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gajenje 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gajenje uma 2

GAJEROV SISTEM NEJEDNOLINIH OPLODNIH SJEABAVARSKI FEMELLAG

VAGNEROVA IVINA SJEA U KULISE

u Banja Luci 28.03.2009.

You might also like