Portofol

Lenda : Emri I nxenesit : Emri I mesueses : Klasa : Viti shkollor Kimi Xhersika Knga Moza Taga X 2011-2012

Kapitulli I Ndertimi I Atomit

Themeluesit e teorise atomike ( jeta e tyre )

Demokriti lindi n Thraki n qytetin Abder rreth vitit 460 p.e.s. I shtyr nga dshira pr t nxn , thot Aristoteli, udhetoi shume dhe arriti t bj shpjegime racionale mbi natyrn dhe u b burim i rndsishm pr pasardhsit. Besohet t ket shkruajtur pesdhjet e dy vepra Nga mungesa e byrimeve t sigurta, n koht vijuese t antiks, sa n Greqi aq sa edhe n Rom u krijuan anekdota nga t cilat s paku arijm t krijojm nj pasqyr mbi at se qe Demokriti n koht n fjal. Plutarku thot se ai sht verbuar vet pr t ju shmangur shqetesimve dhe pengesave q vijn nga jasht e sidomos nga femrat, t cilat prndryshe dikur n jetn e vet ka dashur ti ket t gjitha. Sa i prket veprimtaris mendimtare, Demokriti pranonte dy principe t krijimit t gjithsis dhe pr hr t par, flitet pr nj sistem t krijimit t gjithsis pa ndrhyrje t forcave mbinatyrore. Ktu kemi me t vrtet nj mundim, nj pun mendimit m t ri dhe jo pse pr her t par prmendet fjala atom, po pse bhet nj hulumtim pr ndrtimin e asaj q egziston me principe t reja dhe mbshtetur n baza t reja materiale. Demokriti pra zhvillon, do t kisha thn nj teori materialiste mekanike ku materjen e quan t formuar nga grimca t pazzhdukshme dhe t pandashme m tej (atom). do trup formohet me lvizjen e grimcave lir n shpraztirn q egziston dhe q mundson kt levizshmri. Pra kshtu formohen trupra m komplekse dhe t njjtat grimcohen pas vdekjes.

Nj shekull m von, teorin e bazuar mbi atomet e mer dhe e zhvillon Epikuri, q njihet njiherit edhe si pasardhs m i denj dhe m besnik i Demokritit. Disa citate ng Demokriti: "Asgj nuk vjen nga hii, dhe asgj, pasiq t jet shkatruar nuk i kthehet hiit. Atomet lvizin n gjithsi duke prodhuar vorbulla dhe nga kjo formohen komponimet: zjarri, uji, ajri dhe toka."

Ernest Rutherford
Sir Ernest Rutherford, Baron i par Rutherford of Nelson, lindi m 30 gusht 1871 n Brightwater afr Nelson n Zeland e re dhe vdiq m 19 tetor 1937 n Cambridge. Ishte nga Zelanda e Re, por punoi n Angli si studiues i fiziks brthamore. N vitin 1908 mori mimin Nobel. Dhe q nga viti 1931 ishte baron i Rutherford of Nelson. Eksperimenti N vitin 1911 fizikani neozelandez Ernest Rutherford dhe bashkpuntoret e tij kryen nj eksperiment, i cili m pas u b historik, n nj laborator t Universitetit t Kembrixhit, n Britanin e Madhe. Ai i kishte vene si qellim vets t vrtetonte vlefshmrin e modelit atomik t Thomsonit prmes vzhgimit t sjelljes s grimcave alfa t lshuara me shpejtsi shum t madhe kundr nj pllak shum t holl floriri. Prfundimet e vrejtura qene si m posht : 1. Pjesa m e madhe e grimcave alfa prshkonte pllakn metalike sikur ajo t mos prbente asnj pengese. 2. Disa grimca alfa psonin nj devijim pak a shum t madh n krahasim me vijn imagjinare pingul mbi pllake.

 3. Vetm shum pak grimca alfa nuk prshkonin pllakn dhe ktheheshin prapa. Duke u menduar rreth ketyre rezultateve, Rutherfordi u perpoq te merrte me mend se cfare takonin grimcat alfa kur pershkonin pllaken. Pothuajse te gjitha grimcat pershkojne pllaken duke e lene te pademtuar: ato nuk gjenin pergese qe t'i ndalonin dhe trajektorja e tyre mbetej e pandryshuar. Grimcat e pakta qe ktheheshin pas, gjenin nje pengese te pakapercyeshme, megjithate shume e vogel meqenese ndodhia ngjet vetem rralle here. Rutherfordi doli ne konkuzionin se kjo pengese duhej te ishe berthama e vogel, e rende, e pajisur me ngarkese pozitive, meqe grimcat alfa qe shmangen nga levizja drejtvizore jane ato, trajektorja e te cilave kalon afer berthamave pozitive. Rezultatet eksperimentale te arritura nga Rutherfordi dhe te vertetuara edhe nga studiues te tjere lejuan te perpunohet i ashtequajturi model atomik berthamor. Ne te cilin, atomi paraqitej si nje sfere, ne qender te se ciles eshte e vendosur berthama, dhe elektronet rrotullohen rreth berthames duke ndjekur orbitale eliptike si ato te planeteve rreth diellit dhe per kete shkak, ky model u njoh edhe si modeli planetar

Niels Bohr
Niels Henrik David Bohr Lindi me 7 Tetor 1885 dhe vdiq me 18 Nentor 1962 .Ai ishte nje fizikant dhe kimist danez i cili dha kontribute te medha per te kuptuar strukturen atomike dhe mekaniken kuantike,per te cilat mori dhe cmimin Nobel ne vitin 1922.Bohr monitoroi dhe bashkpunoj me fizikante e kimiste te nje niveli te larte ne institutin e tij ne Kopenhagen.Ai u martua me Margrethe Norlund ne 1912 dhe nje prej djemve te tyre Aage Bohr u be nje nga fizikantet me te njohur dhe te rendesishem i

viteve 1975,i cili si I ati ka marre cmimin Nobel.Niels Bohr eshte cilesuar si nje nga fizikantet me me shume influence te shekullit te 20. Jeta Bohr lindi ne Kopenhagen ne vitin 1885 babai I tij ishte nje fiziolog dhe nena e tij ishte nje bankiere shume e famshme ne Danimarke..Me pas ne vitin 1903 u regjistrua ne Universitetin e Kopenhages,fillimisht duke studiuar matematik dhe filozofi.1905 ai I shtyre nga nje medalje ari qe do te jepej nga Akademia Mbreterore Daneze per shkencen dhe letrat kreu nje sere eksperimentesh per te shqyrtuar vetite e tensionit siperfaqesor,duke perdorur laboratorin e te atit qe e njihte shume mire qe ne femijeri.Eseja e tij per temen e mesiperme fitoj vend te pare dhe ai vendosi te braktise filozofine per tju futur fizikes.Me pas ai mori doktoraturen per fizike ne vitin 1911.Ne vitin 1912 ai iu bashkua Ernest Rutherford ne Universitetin e Mancesterit dhe u njoh me strukturat berthamore te Rutherfordit me teorine e tij Max Plank ne kuantike dhe keshtu mori nje teori per strukturen atomike,te cilat paten zhvillime te mevonshme kryesisht ne baze te rezultatit te kimistit Heinsberg,rezultate te cilat mbeten te vlefshme edhe ne ditet e sotme.Ne baze te teorive te Rutherfordit,Bohr-i botoi ne vitin 1913 modelin e tij te struktures atomike ku hidhte teorine se elektronet udhtojn n orbita rreth brthames se atomit dhe vetite kimike te elementit jane te percaktuara kryesisht nga numri i elektroneve ne shtresen e jashtme.Bohri hodhi idene se nje elektron mund te binte nga nje orbital me energji me te larte ne nje orbital me energji me te ulet.Kjo u be baze e teorise kuantike.Pas 4 viteve te frytshme me Rutherfordin ai u kthye ne Danimarke duke u bere ne vitin 1918 duke u bere drejtor I Institutit te sapo krijuar I fizikes teorike.Bohri pati gjithsej 6 djem ku njeri I vdiq ne nje aksident tragjik ne nje shetitje me varke ndersa tjetri vdiq qe ne femijeri nga meningjiti. Kerkimet atomike

Niels Bohr ka punuar ne nje laborator secret ne New Mexico te SHBA gjate Luftes se dyte Boterore,ku punoi ne projektin e famshem Manhatan.Roli I tij ne kete projekt ishte konsulent.Ai ishte I shqetesuar per shkak se ne Amerike ishin hedhuar hapat e para te krijimit te armeve berthamore dhe ai citon se nuk shkoj ne Amerike per te ndihmuar ne berjen e ketyre armeve por donte ndalimin e berjes se nje bombe atomike. Nje nga shkencetaret me te medhenj ne bote vdiq ne Kopebhagen ne vitin 1962 si pasoje e problemeve te zemres.Ai sht i varrosur n Assistens Kirkegrd n seksionin Nrrebro e Kopenhags.

Atomet jane aq te vegjel , sa nese do ta zgjasnim kete celes aq sa te mbeshtillte te gjithe globin, nje atom nuk do te ishte me I madh se ky top . Fjala atom vjen nga greqishtja (atomos-I pandashem)

karboni

1 qime floku eshte sa 1 milion atome

Nje grimce pluhuri permban 3 x 1012 atome Numri I atomeve ne 12 gr qymyr eshte me shume se 1,400,000 here moshen e universit ne sekonda Nese nje atom do te kishte permasat e nje kinemaje ,berthama do te kishte permasat e nje pulle postare dhe vetem kjo pulle do te permbante 99.9% te mases se atomit

Bori vs Radherford

Kapitulli II Sistemi Periodik

Dmitri Mendelejev Dmitri Ivanovi Mendeleev kimist rus, lindi m 27 janar - 8 shkurt 1834 n Tobolsk t Siberis, Rusi. Vdiq m 20 janar - 2 shkurt 1907 n Sankt Petersburg, Rusi. Mendelejevi u b i njohur pr punn e tij mbi klasifikimin periodik te elementeve, publikuar n 1869 dhe sot njihet si tabela e Mendelejev-it. Ai deklaroi se elementet kimike mund t rradhiteshin sipas nj mnyre t caktuar q do t lejonte parashikimin e aftsive t elementeve t pazbuluar ende.

N familjen e tij ai ishte fmija m i vogl Mendeleev (i 13-ti sipas Michael Gordin, biograf i shum shkenctareve). Ne moshn 14 vjeare, pas vdekjes t t atit, Dmitri filloi studimet ne gjimnazin e Tobolsk. Ne 1849, e gjith familja u shprngul ne Shn Pjeterburg. Megjith kushtet e renda ekonomike, Mendeleev vazhdoi studimet. Menjher pasi u diplomua, u detyrua te pushonte pr disa kohe pasi u smur nga tuberkulozi. Ne 1885 u transferua n nj gadishull pran detit t Zi ku filloi pune ne nje gjimnaz. Ne 1856 u kthyer serish ne Shn Pjeteburg. Ishte vetm 25 vje kur shkoi t punonte ne Haidelberg prkrah dy dijetareve te mdhenj si ishin Robert Bunsen dhe Gustav Kirchhoff. Qe nga 1859 deri n 1861 qndroi ne Paris, ku beri krkime te rndsishme me densitetin e gazrave dhe studioi mbi funksionimin e spektroskopit. Ne 1863, pas rikthimit ne Rusi, u emrua profesor kimie ne institutin e teknologjis dhe njkohsisht punoi ne Universitetin e Shn Pjeterburg-ut ku ne 1867 do te caktohej profesor kimie. Ne 1866, Newlands botoi ligjin e oktavave. Mendeleev gjithashtu kishte punuar mbi nj ide te tille dhe me 6 mars 1869 ia tregoi kt projekt shoqats ruse pr kimin. Veprn e tij ai e kishte titulluar "Varsia e mass atomike te elementet". Zbulimi i tij tregonte shume nga aftesite e elementeve q mund te zbuloheshin ne saje te mass se tyre atomike. Mbi t njjtn ide t Mendeleev-it, kishte shum kohe q punonte nj tjetr kimist emri i t cilit ishte Lothar Meyer. E vetmja gj q ky i fundit zbuloi m shum se Mendelejevi, ishte fakti se disa masa atomike te tabels s Mendeljevit nuk ishin t sakta dhe se kishte ende shum elemente t cilat deri n at koh njerzimi nuk i njihte. Sot Meyer et Mendeleev mund t cilsohen si bashkkrijues. Ne 1882, u vlersua me medaljen Davi nga Royal society ndrsa ne 1889 u vlersua me mimin Faraday pr kimin. Megjithse puna e Mendeleev-it u vlersua nga shume shoqata n vende t ndryshme tEvrops, aktiviteti i tij politik shqetsonte tej mase qeverin ruse. Pr kt arsye me 17 gusht te 1890 Dmitri dha dorheqjen nga Universiteti i Shn Pjeterburg-ut.

Dmitri Ivanovi Mendeleev u nda nga jeta me 2 shkurt te 1907 n Shn Pjeteburg ku dhe u varros. Elementi 101 i zbuluar ne 1955 u quajt Mendelevium pikrisht n nder te ktij kimisti t madh.

Sistemi periodik i elementeve

Sistemi periodik i elementve (shkurt:SI) sht skema me t ciln renditen elementet sipas numrit t tyre atomik "Z". I ideuar nga kimisti rus Dimitrij Mendeleev n 1869, dhe n t njjetn koh por n mnyre t pavarur nga kimisti gjerman Julius Lothar Meyer (1830 - 1895), fillimisht kishte shum hapsira boshe, t parashikuara pr elementet q do t zbuloheshin n t ardhmen, disa n gjysmn e dyt t viteve 90'. N nder t kimistit rus sistemi periodik quhet ndryshe dhe tabela e Mendelejevit. Sistemi periodik ndahet n grupe dhe perioda.Ky sistem periodik i ka 18 grupe dhe 7 perioda. Periodat jan rende horizontale , ndrsa grupet n rende vertikale. N kt tabel , secili element sht i shnuar me simbolin perkats. Periodat 1,2 dhe 3 jan perioda te shkurtra. Perioda e 4 dhe 5 jan perioda te gjata . Perioda e 6 quhet perioda shum e gjat , ndrsa e 7 perioda e paprfunduar. Elektronet e shtress s fundit quhen elektrone valentore.

do grup (shtylle e sistemit) prmban elementet t cilt kan t njjtin konfigurim elektronik t jashtm (menyren sesi elektronet shprndahen rreth berthams). Brenda do grupi gjenden atome me veti t ngjashme. do periode (rrjesht i tabels) fillon me nj element atomi i t cilit ka nj konfigurim t jashtm t tipit "s" ose "ns", ku "n" sht numri kuantik parsor, dhe duke vazhduar n atomt e tjera t periods, numri atomik "Z" rritet m nga nj njsi n do kalim.

Rrezja atomike Koncepti sht i vshtir pr t prcaktuar sepse elektronet nuk kan orbitat caktuar, ose shkon prcaktuar ashpr. Prkundrazi, pozita e tyre duhet t prshkruhet si probabilitet q shprndarjet kon off gradualisht si nj lvizje larg nga brthamn, pa nj ndrprerje t mpreht. Pr m tepr, n shtjen kondensuar dhe molekulave, ret elektronike t atomeve zakonisht prputhen n nj far mase, dhe disa nga elektronet mund t bredh mbi nj rajon q prfshin dy ose m shum t mdha atomet. Prkundr ktyre vshtirsive konceptuale, nn prkufizimet m radii e atomeve neutrale gam t izoluar n mes 30 dhe 300 pm (trillionths e nj metr), ose n mes t 0,3 dhe 3 angstroms. Prandaj, rreze e nj atom sht m shum se 10.000 her rreze e brthams saj (1-10 FM). [2], dhe m pak se 1 / 1000 e gjatsi vale t dukshme t lehta (400-700 nm). Formn e prafrt e nj molekule e etanolit, CH3CH2OH. do atom sht i modeluar nga nj sfer me modelimin elementit Van der Waal-it radius.The e atomeve nga sfera sht vetm nj prafrim i paprpunuar, por ajo mund t japin shpjegime sasiore dhe parashikimet pr shum fenomene, t tilla si densiteti e lngjeve dhe solids, difuzionit e lngjeve prmes sieves

molekulare, rregullim t atomeve dhe joneve n Kristal, dhe madhsin dhe formn e molekulave Radii Atomike ndryshojn n mnyr t parashikueshme dhe t shpjegueshm npr tabela periodike. Pr shembull, n prgjithsi radii rnie prgjat do periudhe (rreshti) i tryez, nga metalet alkali t gazeve fisnik, dhe rritjen e posht do grup (kolona). Rritet rreze ashpr mes gaz fisnik n fund t do periudhe dhe metalike alkali n fillim t periudhs s ardhshme. Kto trende t radii atomike (dhe t tjera t ndryshme kimike dhe vetit fizike t elementeve) mund t shpjegohet nga teoria shell elektronike e atomit, q dhan prova t rndsishme pr zhvillimin dhe vrtetimin e teoris kuantike. Radiusi atomik sht quajtur edhe gjersia e atomike.

Metalet Disa nga metalt njeriu i ka njohur q n kohet e lashta, duke u njohur n vetit e hekurit, nikelit, kromit, bakrit. Ndrsa n kohet e mvonshmeve sht zbuluar edhe atomi. Metalet si : ari, argjendi, hekuri, etj. jan zbuluar m hert. Aristoteli e prmendi merkurin n shek. VII. Disa nga metalet mund t gjenden n nj gjendje elementare p. sh ari, argjendi,

merkuri, hekuri. Te gjitha metalet jan t ngurta me prjashtim t merkurit,franziumi dhe ceziumi qe jane te lengeta. Metalet jan paraqitur me veti fizike t veanta si jan : shklqimi metalik, prcjellshmria elektrike dhe nxehtsia, fortsia e madhe dhe qndrueshmria. Pr nga vetit ata ndahen n reaktiv dhe jo reaktiv. Kan veti t prbashkta se veprojn me oksigjenin dhe dezertojn okside. Oksidet q veprojn me uj formojn bazat. Veti karakteristike sht se mund t kombinohen dhe t formojn aliazhe.Ne sistemin peridik gjinden ne anen e djathte Jometalet Jometalet gjenden n ann e djath t sistemit periodik dhe ndodhen n tri gjendjet agregate: t ngurt, t lnget dhe t gazt. Jometalet nuk jan prcjells t mir as t nxehtsis as t elektricitetit prpos karbonit, i cili kur sht grafit sht prcjells i mir i nxehtsis dhe elektricitetit, kurse si diamant sht prues i nxehtsis. Veti e prbashkt e jometaleve sht se ato formojn acidet.

10 Qytete me emra elementesh

10 Radium Texas Numri atomik = 88

9 Lead, Dakota jugore Numri atomik = 82

8 Merkur Nevada Numri atomik = 80

7 Platin Alaska Numri atomik = 78

6 Tungsten Colorado Numri atomik = 74

5 Zink Arkansas

Numri atomik = 30

4 Hekur Michigan Numri atomik = 26

3 Mangan Minesota Numri atomik = 25

2 Krom Pensilvani Numri atomik = 24

Kripton dhe Neon Kentaki Numri atomik 36 and 10

Kapitulli III

Lidhjet kimike
Lidhja jonike
Lidhja jonike eshte terheqje elektrostatike e joneve me ngarkesa te kunderta. Lidhjet jonike jan lidhje t elementve t kolons s par dhe t dyt me elementt e kolons s gjasht dhe t shtat-t. Kjo lidhje nuk konsiston n bashkndarjen e elektroneve por n marrjen e tyre nga elementi me elektronegativitet m t lart. Pr shembull;HCl, hidrogjeni sht element i kolons s par hidhet me klorin, kjo lidhje nuk sht kovalente sepse klori q sht m elektronegativ se hidrogjeni mban elektonet m afr vetes. Per shembull: NaCl(kripa e kuzhines) Na 1s2 2s2 2p6 3s1 Cl 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 Atomi i natriumi qe gjendet ne shtresen e fundit kalon ne klor dhe behet lidhja jonike pra ne baze te joneve.

Lidhja kovalente
Prvec lidhjeve mes metaleve dhe jometaleve,atomet e jometalet mund krijojn lidhje mes veti.Gjat ksaj lidhje atomet e jometaleve as nuk lirojn e s nuk pranojn elektrone por bjn iftzimin e tyre.Kshtu formohet lidhja kovalente. LIDHJA KOVALENTE FORMOHET ME IFTZIMIN E ELKTRONEVE T ATOMEVE PRKATSE! Lidhja kimike e cila formohet si rezultat i

formimit t qiftit te perbashket elektronik quhet lidhje Kovalente. Lidhja kovalente formohet me bashkimin e elektroneve teke(t pa qiftzuara). Nje qift i perbashket elektronik midis dy atomeve paraqet nj lidhje kovalente. Lidhjet kovalente ne molekul mund te jene njefish, dyfishe, dhe trefishe. Lidhjet kovalente jane te orientuara ne hapesir dhe e kushtezojn gjeometrin e molekules. ne qofte se jane te lidhura dy atome te cilat kane elektronegativitet te ndryshem, ateher do te formohet lidhja kovalente e polarizuar. Molekulat e tilla kane moment dipolar. Momenti dipolar esht madhesi vektoriale e orientuar prej skajit pozitiv te molekules kah skaji negativ i saj. lidhja kovalete mund t formohet edhe me mbivendosje ansore t orbitaleve atomike. komponimet t cilat formohen me lidhje kovalente quhen komponime kovalente. Lidhjet kovalente mund te jen njefishe, dyfishe, dhe trefishe.

Forma gjeometrike e molekulave

Lidhja kovalente

Lidhja jonike

Polariteti :

I ulet

I larte

Formimi :

Behet I perbashket nje cift elektronik per te plotesuar 8-shen

Shkembehen elektrone per te plotesuar 8-shen

Forma :

Kristal

Molecule

Pika e vlimit :

E ulet

E larte

Shembuj :

Metani (CH4), acid klorhidrik (HCl)

Klorur natriumi (NaCl), acid sulfurik (H2SO4 )

Ndodh midis:

Dy jometaleve

Metal + jometal

Gjendja ne temperature dhome:

E lenget ose e gazte

E ngurte

Perciellja e elekticitetit:

po