T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

KMYA TEKNOLOJS

BOYA RETM

ANKARA, 2009

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 05.09.2008 tarih ve 186 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. PLASTK BOYA RETMEK............................................................................................. 3 1.1. Genel Bilgi .................................................................................................................... 3 1.1.1. lk Kartrma Prosesi ............................................................................................ 5 1.1.2. Dispersiyon............................................................................................................ 6 1.1.3. Alt lave Prosesi..................................................................................................... 7 1.1.4. retim Ekipmanlar ............................................................................................... 8 1.2. Boyalarn Kuruma Mekanizmas .................................................................................. 9 1.2.1. Solvent Evaporasyonu ile Kuruma ........................................................................ 9 1.2.2. Kimyasal Reaksiyon ile Kuruma ........................................................................... 9 1.3. Plastik Boyann retilmesi ......................................................................................... 10 1.3.1. rnek Reeteler ................................................................................................... 12 1.3.2. Plastik Boyadan Beklenen zellikler .................................................................. 14 1.4. Plastik Boya retim Makineleri ................................................................................. 14 1.4.1. Kartrclar (mikserler) ...................................................................................... 14 1.4.2. Boya Ezme Makinesi........................................................................................... 17 1.4.3. Filtrasyon Makinesi ............................................................................................. 19 1.5. Su Bazl Boyalarn zellikleri .................................................................................... 20 1.5.1. Mat Boyalar (Plastik Boya) ................................................................................. 20 1.5.2. Yar Mat Boyalar (Saten Boya) ........................................................................... 20 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 21 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 23 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 25 2. SENTETK BOYA RETMEK ........................................................................................ 25 2.1. Sentetik Boyalarn retilmesi ..................................................................................... 25 2.1.1. rnek Reeteler ................................................................................................... 29 2.2. Sentetik Boyadan Beklenen zellikler ....................................................................... 30 2.3. Ya Boya zerinde Yaplan Testler ve Kontroller ..................................................... 31 2.3.1. Gzle nceleme .................................................................................................... 31 2.3.2. Viskozite.............................................................................................................. 31 2.3.3. Younluk ............................................................................................................. 32 2.4. Sentetik Boya retim Makineleri ............................................................................... 33 2.4.1. Disolverler ........................................................................................................... 33 2.4.2. Boncuk Deirmenleri (Perl Mili)......................................................................... 37 2.4.3. l Silindirler .................................................................................................... 41 2.5. Solvent Bazl Boyalarn zellikleri ............................................................................ 42 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 43 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 45 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 47 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 49 KAYNAKA ......................................................................................................................... 50 i

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Plastik ve sentetik boya retmek, retim makinelerini tanmak Genel Ama rnn ham hlden mamul hle gelinceye kadar geirdii prosesleri dikkate alarak boya retebileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. Plastik boya retebileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI retebileceksiniz.Sentetik boya 524KI0064 Kimya ve leme Boya retimi ve Uygulama Boya retimi Plastik ve sentetik boyalarn retimini, retim makinelerinin zelliklerini inceleyebilme bilgi ve becerilerinin kazandrld renme materyalidir. 40/32

Boya laboratuar, boya atlyesi Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz.

LME VE DEERLENDRME

retmen modl sonunda lme arac kullanarak ( test, oktan semeli, doru-yanl vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirilecektir.

ii

GR GR
Sevgili renci, Bu modl, kimya ve ileme alannda yer alan boya retimi ve uygulama dal ierisinde Boya retimi ad altnda sizleri bilgi ve beceri sahibi yapacaktr. Hemen hemen btn sanayi rnleri ve hatta etrafmzdaki kullandmz btn eyalar, evimiz, arabamz deiik zellikteki ve tipteki rengrenk boyalarla hem korunur hem de grnmleri gzelletirilir. Boyann kaliteli ve uzun mrl olmas iin doal olarak kaliteli ham maddeler kullanlmas, kuralna uygun retim aamalarndan gemesi gerekir. Boyalar, su bazl ve solvent bazl olarak retilmektedirler. Son yllarda gelien teknolojiyle beraber su bazl boyalarn nemi ve arl artmtr. Ayrca nano teknolojisinin boyalar zerindeki aratrma ve uygulama almalar hzla devam etmektedir.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak plastik boya retebilecek bilgi ve beceriye sahip olabileceksiniz.

ARATIRMA
Su bazl boyalarn solvent bazl boyalara gre stnlkleri nelerdir? Aratrnz.

1. PLASTK BOYA RETMEK

1.1. Genel Bilgi
Boya retiminin balca nemli noktas dispersiyondur. Dispersiyon ile ilgili birok terim kullanlr. Aglemerat: Orijinal byklkteki pigment taneciklerinin ke ve kenarlarndan tutarak bir araya getirdii pigment topluluudur. Yaps dolaysyla iindeki bo alanlara balayc dolabildii iin kolay paralanabilirler. Agregat: Pigment taneciklerinin yzeylerinden birleerek meydana getirdii topluluktur. Paralanp dalmalar olduka zordur. Floklasyon: Bir sv iinde dalm pigment tanecikleri eer dispersiyon kuvvetleri yeterli deilse bir araya gelip byk gruplar olutururlar. Bu gruplara flokl denir. Bunlar bir arada tutan kuvvetler aglemeratlardan ok daha zayftr. Binder: Taycnn uucu olmayan ksmdr. Tayc: Pigmentin iine dispers edildii sv fazdr. Rezin: Binderi oluturan tek tek polimerlerdir. Boya retimindeki dispersiyon ilemini ayr safhada inceleyebiliriz: Islanma: Pigment hava temas yzeyinin pigment tayc i yzeyine deimesidir. Paralanma: Gerek duyulan dispersiyon derecesine ulalncaya kadar flokl, aglemeratlarn ve az da olsa agregatlarn paralanmasdr.

Dispersiyon stabilizasyonu: Elde edilen mamuldeki pigmentlerin dispers hlinin korunmasdr. Stabilizasyonun salanmas iin kat taneciklerin birbirine ok fazla yaklamas nlenir.

Grafik 1.1: Boyalarn retim oranlar

Boyann istenilen nitelie uygun ve istenilen renkte imali iin daha nceden hazrlanm, belirlenmi kodlar olan maddelerin ve miktarlarnn yazl olduu retim kartlar vardr. Bu kartlar; kullanlacak malzemenin stoktan alnmasn, retim ilemlerinin yaplmasn ve ambalajlanabilir duruma gelinceye kadar boyann takip edilmesini salar. Boyann olutuu kimyasallarn her birinin boyaya salad bir zellik vardr. Ancak bu katknn salanabilmesi iin uygun ortam ve uygun oranda homojen karmna dikkat edilmelidir. zellikle boya, retim srasnda viskozitesinin ve younluunun istenilen aralklarda olmas iin testlerden geirilir. Boya retim aamalar aadaki gibidir: lk kartrma Makine gei (MG) Renk (alt ilave) lk kartrma aamasnda reine, pigment varsa dolgu malzemesi belli oranlarda kartrlp, buradan homojen bir solsyon eldilir. Ayrca katk maddelerinin reine iine karabilmesi salanr. lk ama, pigmentleri reineye yedirmektir. lk aamada 20-50 tane bykln 5-10 luk bir bykle tamak gerekir. Bunun iin karm makine geiten 34 pas geer. Reine Pigment (Dolgu) DYNO MLL 4 Reine Katk Solvent Kalite Kontrol

lk kartrma: Pigmentin yeterli balayc ile kartrlarak dispersiyon iin uygun viskoziteye getirilmesidir (pasta). Dispersiyon: Pastann Millden geirilerek pigment partikllerinin hedeflenen tane iriliine drlmesidir. Alt ilave: Dispersiyonu tamamlanan pastann varsa alt ilavelerinin verilerek formln tamamlanmasdr. Renk yapma: Renk komponentlerini kullanarak istenen renge ulalmasdr. Kalite kontrol: Fiziksel zelliklerin ve performans gereksinimlerinin belirlenmesi iin testlerin yaplmasdr. Boya retim Basamaklar S.No 1 2 3 Proses Adm lk Kartrma Dispersiyon Alt lave Etkin Parametre Kesme Hzl-Laminar Srtnme Gleri Trbilans Altnda Kartrma
Tablo1.1: Boya retim basamaklar

retim Ekipman Yksek Devirli Kartrc Bead Mill Kartrma Tank

1.1.1. lk Kartrma Prosesi

Bamsz makina deikenleri

Dev / dak Kartrma ap Kartrc dipten uzakl Sre

Baml makina deikenler

Tketilen g Scaklk

R Resim1.1: Kartrc

1.1.2. Dispersiyon
Pigment partikllerinin balayc ierisinde homojen olarak dalmasdr. Pigment partikllerinin balayclar tarafndan slanmas pigment dispersiyonunda byk nem tar. Pigmentlerin balayc tarafndan slanmas hem pigment partikl yzeyinin yapsna hem de slatc svnn yapsna baldr. Islatc zellii dk olan balayclarn kullanld durumlarda pigment partikllerinin balayc tarafndan slatlmas, organik svlarla (katk malzemesi, slatc) salanr. Tane iriliklerine gre dispersiyonlar u ekilde snflandrlabilir: Kaba dispersiyon: Tane irilii 13 mikron Orta dispersiyon: Tane irilii 0,31 mikron nce dispersiyon: Tane irilii 0,2 mikron Kark disperisyon: nce tane iriliinden, kaba tane iriliine kadar olan farkl tanecikleri ierir.

Resim 1.2: Dispersiyon makinesi

Pigment dispersiyonu, birbirini izleyen ayr aamada incelenebilir: Pigment paracklarn sarm olan hava tabakasyla balaycnn yer deitirmesi ve taneciklerin slanmas Aglomeratlarn, agregat ve primer paracklara kadar paralanmas ve bunlarn balayc ile sarlmas Dispersiyonun stabilizasyonu 6

Genelde dispersiyonda primer paracklara kadar ezilme istenir. Ancak bazen eldeki artlar buna olanak vermez ve dispersiyonda agregatlardan teye gidilemez. Bu durumda dispersiyon istenilen artlar yerine getiriyorsa agregatla yetinilir. Aksi hlde uygun dispersiyon makinesi ve viskozite seimi, uygun katk maddelerinin (slatclar) ilavesi gerekir. Bazen de pigment dispersiyonu o kadar iddetli olur ki pigment primer paracklar da tlr. Dispersiyonda byle bir ey kesinlikle istenmez. Zira pigmentin rtclk, renk iddeti, k hasl vb. gibi tm optik zellikleri ve kimyasal dayankll deiir. Genelde bir pigment dispersiyonunda primer tanecikler (agregatlar) bir arada bulunur. Pigment primer paracklarnn slanmasn o pigmentle, verilen balayc zeltisi arasnda oluan yzey gerilim belirler ve ounlukla bu yzey gerilimi drmek iin slatc ajanlar kullanlr. Agregat ve aglomeratlarn paralanarak primer paracklara kadar blnmeleri, slanmann yannda tc cihazlarn etkinliine, dispersiyon sresinin uzunluuna ve uygulanan dispers formlasyonuna baldr. lk iki aamann iyi bir performansla yerine getirilmesi, dispersiyona iyi bir stabilizasyon kazandrr. Ayrca gereken aditif ilaveleriyle mkemmel bir stabilizasyon salanr. yi bir boya imalat, uygun bir ham madde seimi, iyi bir ezme (dispersiyon) ve iyi bir formlasyonu gerektirir. Bu parametrenin optimumu oluturduu zaman, iyi bir pigment dispersiyonundan sz edebiliriz. yi bir dispersiyon, uygun makine ve ona uygun reete ile yaplr. Bu aparatlar: Mikserler (kartrclar) Yksek devirli kartrclar Boncuk deirmenleri l silindirler Bilyal deirmenler

1.1.3. Alt lave Prosesi

Pigmentlerin ve dolgularn kararl dispersiyonlar olan pigment pastalarna uygun eklemelerin yaplabildii boyalarn elde edilmesi srecidir. Renk ileme, zellikle son kat boyalarda istenen rengin elde edilmesi iin baz renk bileenlerinin veya pastalarnn ilave yapmak da alt ilave prosesinin bir admdr. Alt ilave prosesi, fiziksel adan bir ekleme ve kartrarak homojenletirme prosesidir. Renk eleme, bir boyann renginin bir referans renge yaklatrlmasdr. Referans renk, kimi zaman boya uygulanm bir panel, kimi zaman bir ya boya, kimi zaman bir eya paras, kimi zaman da bir standart renktir. Boya uygulanarak kurutulmu panellerin renklerinin hem gzle hem de renk lm cihazna okutturulmasyla karlatrma yaplmaktadr. 7

Renk eleme srasnda, belli bir pigment bileimine getirilen boya uygulanarak kuru film elde edilmekte ve rengi, referans rengiyle mukayese edilmektedir. Alt ilave aamalarnda dikkat edilecek hususlar: lave edilen yar rn ve ham maddeler arasnda minimum dzeyde viskozite ve scaklk fark olmaldr. Kuvvetli zcler alt ilavede girilmelidir. Yksek viskoziteli yar rnler ilave edilmeden nce nihai formlde yer alan uygun zc veya balayc ile akkan hle getirilmelidir. Alt ilave ilemleri kartrma esnasnda yaplmaldr.

Resim 1.3: retim tank

1.1.4. retim Ekipmanlar

Stok tanklar retim tanklar Toz ykleme sistemi (reimelt) Dispensing sistem (fll) Scada otomasyon sistemi Dissolverler Kartrclar Bead-milller Dolum makineleri

1.2. Boyalarn Kuruma Mekanizmas

Genel olarak boyalarn kurutulmasnda solvent evaporasyonu ile kuruma ve kimyasal reaksiyon ile kuruma yntemleri uygulanr.

1.2.1. Solvent Evaporasyonu ile Kuruma

Boya, ihtiva ettii uucu svlarn (solvent) buharlamas ve polimerleme ile kurur. Solvent iinde znm hlde bulunan lineer polimer, solvent uunca bir film oluturur. Sellozik boyalan ve PVA bazl emlsiyonlar rnek olarak gsterebiliriz. Bu eit boyalar film meydana getirdikten sonra ihtiva ettikleri solvent karm ile temas ettikleri zaman tekrar znebilirler.

1.2.2. Kimyasal Reaksiyon ile Kuruma

Boya retiminde kullanlan balayclar apraz ba yapma zelliine sahip ise boya filmine salamlk ve sertlik kazandrlr. Sertleen boya filmi kendi solventi ile tekrar znmez. Bu durumda boyann performans ykselir veya azalr. Kimyasal reaksiyon ile kurumay iki farkl yntemle yapabiliriz: Oksidasyon polimerizasyonu Polimerizasyon

1.2.2.1. Oksidasyon Polimerizasyonu

Bu tr kimyasal reaksiyon; doymam, kuruyan yalardan yaplm balayclar ile havann oksijeni arasnda olur. RH ya asidi ester olarak kabul edildiinde; RH + O2 R - OOH Hidroperoksit olur. Hidroperoksit stabil olmadndan iki serbest radikale ayrr. Bunlardan biri hidroksildir. R.OOH RO. + OH Dier bir ester molekl dier serbest hidroksil radikali ile birleebilir ve alkali radikali oluturur. RH + OH R. + H2O Ayn zamanda baka bir ester molekl dier serbest radikalle reaksiyona girebilir. RH + RO ROH + R. 9

Boyann kurumas esnasnda aadaki serbest radikaller oluur. Bu radikaller yadaki konjuge ve izole balarn bulunduu karbonda gerekleir. RO. , R., .OH Bu ekilde birleen molekller, gittike byyerek polimer meydana getirirler. Reaksiyon baladktan bir mddet sonra peroksit ve hidroperoksit miktar maksimuma ular ve sonra dmeye balar. Oksijen miktar boya filmi zerinde fazladr. Polimerizasyon balar ve viskozite kuru bir film tabakas teekkl edene kadar ykselir. Oksijen konsantrasyonunun yksek olmas nedeniyle ilk kuruma yzeyde olur. Oksijen ierlere nfuz ettike i taraflarda kurumaya balar. Balayc arlnn hemen hemen % 1012si kadar oksijen absorbe edilir. Bu ekilde kuruyan boyalarda kullanlan kurutucularn esas fonksiyonu katalitiktir ve iki ynde etki eder. Oksijenin boya filmine geiini etkiler. Peroksitlerin serbest radikallere dnmn hzlandrr. Kobalt ve mangan naftanat gibi kurutucular ise her iki fonksiyonu da gsterirler ve bunlara primer kurutucular denir. Kurun naftanat ise sadece oksijen geiini hzlandrr. Bu eit kurutuculara da sekonder kurutucular denir. Kalsiyum naftanat da bu gruba girer.

1.1.2.2. Polimerizasyon
Baz boya balayclarnn polimerizasyonu yksek scaklklarda olur. Bu eit boyalara frn boyalar denir. Polimerizasyonun olabilmesi iin scakln, boya cinsine gre 90-200oC ye ykseltilmesi gerekir. Buna malenin formaldehit ihtiva eden boyalar rnek verebiliriz. Dier taraftan normal scaklkta katlma polimerizasyonu ile kuruyan boyalar da mevcuttur. Bunlar ift veya komponentli boyalardr. Kullanlmadan nce kartrlr. Bunlara rnek olarak Epoksi- Poliamid sistemleri verebiliriz. Btn koruma eitlerinde ortak olan ve kurumaya etken olan dier faktrler boya filminin kalnl, tatbik edilen yzeyin cinsi, rutubet, scaklk ve ktr.

1.3. Plastik Boyann retilmesi

lk etapta makineye su alnr, kalgon kartrlarak suyun kirelenmesi nlenir. Arkasndan texapon konularak mikser makine 1400 devirde 10 dakika kartrlr. Sonra dehidron C konularak oluan kpk nlenir. Antifriz grevi yapan M.E.G. katlr ve 10 dakika dinlenmeye braklr, bu aamada M.E.G dinlenme srasnda boyann donmasn nler. Daha sonra titan ve kalsit karmn iine katlarak makine 20 dakika daha alr. Natrosol girilerek boyanann kaygan olmasn salar. Tutkal katlr bylece boyann yapmas salanr. Zehir katlarak boyann rmesi nlenir. En son aamada amonyak katlr ve boyann iindeki asitlik giderilir. Bu aamalardan sonra makine 30 dakika kadar altrlr ve boya bir saat kadar dinlenmeye braklr ve ilem sona erer. Eer formlde poliretan kartrc kullanlacaksa viskozite kontrol edilerek girilir. Kartrma esnasnda topaklanma nlenir. Poliretan kartrclar tam sonucunu bir gn sonra gsterir. 10

Balayc girildikten sonra yksek devire klmaz. Boya snr ve balayc bozulabilir. Boyada kpk olumusa 100150 devirde yarm saat ya da bir saat kartrlarak kpk atlabilir. Plastik boyalarn imalatnda dolgu maddeleri, bilhassa ok ince kalsiyum karbonatlar kullanlmaktadr. Bu dolgu maddelerinin boya ezme makineleri(kartrc) tarafndan suyun ierisinde topakk oluturmadan ve kvam zamanla artmayacak ekilde kolayca ve iyice dalmalar mutlaka salanmaldr. Parlak plastik boya imal edebilmek iin mutlaka zel kalnlatrclar kullanmak gerekmektedir. Kalnlatrc; dolgun film, rahat srlme ve filmin iyi yaylmas gibi zellikler katar. naat boyalar retiminde oluturulacak mamuller yap itibar ile sentetik boyalar, emlsiye boyalar, vernikler, d cephe kaplamalar, tiner, renk pastalar ve renk pnar bazlar olmak zere ayrlmaktadrlar. Sentetik veya emlsiye boya retiminde ilk ilem "ilk kartrma"dr. lk kartrma ileminde hangi grup rn retilecek ise bu rnn forml kart oluturulur. Forml kartnda bulunan ham maddeler ya manel olarak retim kazan platformuna alnr ya da silo baslar ile istenilen kazanlara alnr. Bu ilemde ilk kartrma kazanlarna sv ham maddeler alndktan sonra kat ham maddeler ilave edilerek kartrma ilemi yaplr. lk kartrma bittiinde dispersiyon durumu kontrol edilmelidir. Sentetik ve emlsiye boyalarn ilk kartrma ilemleri ayn sray takip ederken daha sonraki ilemler farkllk gstermektedir (ema 1.1).

ema 1.1: lk kartrma

11

lk kartrma ileminden sonra genel olarak aadaki ilem sras uygulanr (ema 1.2).

ema 1.2: Plastik (emlsiyon) boya retimi

1.3.1. rnek Reeteler

Plastik boya balang reetesi(ekonomik) Ham madde Musluk suyu Kf nleyici (bodaxin tx) Shmf ofsat (calgon pt) Disperzant (coatex pt) Kalnlatrc (celalol 30) Titan, rutil (cristal 121) zel ince kalsit (ultracite) rtc dolgu Binder=tutkal Kpk kesici (bussetti 234) Asitlik giderici (amonyak NH3) miktar (kg) 280 2 2 3 5 80 400 90 120 3 3

TOPLAM~1000 KG

12

Plastik boya balang reetesi(antibakteriyel--lks) Ham madde Musluk suyu Kf nleyici (bodaxin tx) Disperzant (coatex p90) Kalnlatrc (celalol 30) Titan, rutil (cristal 121) zel ince kalsit (ultracite) rtc dolgu Binder=tutkal Kpk kesici (bussetti 234) Asitlik giderici (amonyak ) rtme arttran kalnlatrc (RHEO 3000) Duvar kf ve yosunu nleyici (cinon af) Renk pastas (colormix) miktar ( kg) 263 2 3 2 200 90 120 220 3 3 10 5

TOPLAM.~1000 KG

Tablo 1.2: Solvent bazl boya ile su bazl boyann karlatrlmas

Su bazl plastik boyalar, her trl yzeye mkemmel bir yapma gsterir. Esnek yaps sayesinde atlama, dklme yapmaz. Mkemmel beyazla ve rtcle sahiptir. Su ile silinme ve ykanmaya dayankldr. Teneffs edebilme zellii ile duvardaki rutubetin dar atlmasn salar. Kolay uygulanr. abuk kurur. Renkleri solmaz. 13

Resim 1.4: Boyalarn depolanmas

1.3.2. Plastik Boyadan Beklenen zellikler

Dahili plastik (pva esasl) boyalardan beklenen zellikler Bu tip boyalardan rtclk, beyazlk, silinebilirlik, dekoratiflik beklenmektedir. Harici plastik (akrilik esasl) boyalardan beklenen zellikler rtclk, d atmosferik artlara dayankllk, solmama zellii, dekoratiflik istenmektedir.

1.4. Plastik Boya retim Makineleri

1.4.1. Kartrclar (mikserler)
Kartrclar eitli ebatlardaki kartrma kazanlarnda ( 1lt10000 lt ve zeri) sv ve kat komponentlerin homojen bir ekilde karmasn salayan cihazlardr. evresel hzlar 812 m/sn olup ilevleri sadece homojen bir karm yerine getirmektir ama yaptklar i dispersiyon deildir. Buna ne evresel hzlar ne de formilasyonlar uygundur. Kartrclardan istenen de yalnz kartrma yapmalardr. Kazana nce sv komponentler konulur ve buna kartrma altnda toz komponentler (pigment +dolgu) porsiyonlar hlinde ilave edilir. Ortalama 1015 dakika kartrlarak homojen bir dalm elde edilir. Toz komponentlerin ilavesi esnasnda, torbay kartrma kazanna birden boaltmadan kesinlikle kanlmaldr. Byle durumlarda oluan sert pigment topaklar ezmek ok gtr.
Resim 1.5: Kartrc-disperser

14

Bir disperserin istenen fonksiyonu ve verimi gstermesi iin aada belirtilen hususlar gz nnde bulundurulmaldr. Kuru pigmentlerin slatlmas gerekir. Pigment topraklarnn(aglomeratlarnn) dispersiyonu gerekir. Pastann kartrlmas gerekir.

1.4.1.1. Kuru Pigmentlerin Islatlmas

Vernik, disperser ban kapayacak ekilde konur. Makine altrlr. Bu srada ban tam merkezde olmas gerekir. nk en iyi slatma bu konumda elde edilir. Kuru pigment, girdabn teekkl ettii yere dklr ve vernik tarafndan absorbe edilir edilmez ilave edilir. Bu ilave balangta ok hzl yaplmal daha sonra gittike yavalatlmaldr. Yklemenin balangcnda bak tabana yakn olmal ve dk hzda altrlmaldr. Bir girdap teekkl iin bak ara sra ykseltilmeli ve pigment ilave edildike hz da orantl olarak ykseltilmelidir. Ykleme srasnda kenarlar kaznarak aaya alnmaldr. Aksi takdirde boya iinde ptrler meydana gelir. Pigment ilavesi srasnda bak hznn dk olmas; srama, arpnt gibi istenmeyen oluumlara mani olamad gibi tozlanmaya ve dispersiyona ters etki eden fazla s artna da engel olur. Pigment karm ile hazrlanacak pastalar iin genel kural, dispersi zor olan pigmentlerin nce ilave edilmesidir.

1.4.1.2. Pigment Topraklarnn(Aglomeratlarnn) Dispersiyonu

Pigment ilavesinden birka dakika sonra, hibir kuru pigment ve topak, pastann yzeyinde, kabn kenarnda veya bak aftnda grlmezse, makine durdurulur ve bak kabn merkeziyle kenar arasndaki mesafenin ortasna getirilir. Bunun sebebi, pastann sadece merkezde olan hareketine, fazla s oluumuna ve dolaysyla fazla g kaybna mani olmaktr. Bu hareket ayn zaman da dispersiyon verimini % 2550 arttrr. aft etrafnda dnen derin bir girdap yerine daha kk birka girdap meydana gelir. Bu girdaplarn derinlikleri ve mesafeleri, pastann viskozitesine, aftn bulunduu yere, ban byklne, yksekliine, ekline ve hzna baldr. Optimum bak hz genelde 4500-6000 ft/dk (23-30m/sn.)dr. Fakat dilatant pastalarda bu hz 3000 ft/dk (15,3 m/sn.)nin altna debilir. Dispersiyonu kontrol eden deikenler aadaki tabloda belirtilmitir. DEKEN Bak ap Disperser kabnn ap Kap iindeki pastann ykseklii Ban kabn dibinden ykseklii Ban evresel hz Vernik solidi Pasta PVC Dispersiyon zaman 15 DSPERSYON D 2.8D D-2D 0.5D-D 23-30m/sn %25-55 %42-46 10-15 dakika

Tabo1.3: Dispersiyonu kontrol eden deikenler

Dispersiyon verimi, dispersiyonun balangcnda dk temperatr, yksek viskozite ve kuvvetli kesme dolaysyla yksektir. Sonunda bu verim belirgin ekilde der.

1.4.1.3. Pastann Karm

Pastann iyi kartrlmas iyi bir dispersiyon iin arttr. Dispersiyon zaman ne kadar uzun olursa olsun, iyi bir kartrma salanamazsa istenilen netice alnamaz. Disperserin almas srasnda, iindeki pastann yuvarlanarak karmas, herhangi bir srama ve arpmann grlmemesi gerekir. Kartrma srasnda ban bir ksm da grlmelidir. Pastann dnme yn yle olmaldr ki st d tarafta olan bir pigment tanecii kartrma kabnda bir dn tamamlamadan nce girdabn altna inmelidir. yi bir kartrmann olabilmesi iin genel olarak bak, kabn ihtiva ettii pastann takriben orta mesafesinde bulunmaldr. Dier taraftan pasta viskozitesi arttka kap iindeki pasta yksekliinin azalmas ve kap apnn kltlmesi gerekir.

Resim1.6: Kartrma ilemi

1.4.1.4. Dispersiyon Talimat

Disperser altrlmadan nce bak ortaya getirilir. Bak merkezde kalmak artyla tabana doru en sona indirilir. Ba kaplayacak kadar vernik konur. Makine dk devirde altrlr. Girdabn teekkl ettii yere pigmentler mmkn olduu kadar hzl ilave edilir. (Dispersiyonu zor olan pigmentler nce ilave edilmelidir.) Tam bir girdap teekkl iin bak arada ykseltilir. Pigment ilave hz gittike azaltlr. Pigment miktar arttka bak hz orantl olarak artrlr. Ykleme srasnda arada kap kenarlar kaznr. Birka dakika kartrmaya devam edilir. Pastann yzeyinde, kabn kenarnda veya bak aftnda hibir kuru pigment kalmaynca makine durdurulur. Bak kabn merkeziyle kenar arasndaki mesafenin ortasna getirilir. Ban tabandan ykseklii, pasta yksekliinin yars kadar olmaldr. Ban hz 2330 m/sn.ye karlr. Disperserin almas srasnda, iindeki pastann yuvarlanarak karmas, herhangi bir sramann ve arpmann grlmemesi gerekir. Kartrma srasnda ban bir ksmnn grlmesi gerekir. Pigment yklemesinin bitiminden itibaren, dispersiyon 10-15 dakika iinde tamamlanmaldr. 16

1.4.2. Boya Ezme Makinesi

rnn ezilmesi iin gerekli olan enerji, diskler yardmyla ezme bilyelerine aktarlr. Hz kontrol cihazyla kumanda edilen bir dili pompa vastasyla rn srekli olarak ezme haznesine baslr. rnn, hazne iinde kalma sresi pompa hznn ayarlanmasyla gerekletirilir. Bilyelerin hazne iinde tutulmas ve k aral ayarlanabilir, dner diskler ile salanr. Hazne iine aktarlan kartrma ve ezme ilemleri iin enerjinin uygun olmas gereklidir.

Resim 1.7: Boya ezme makinesi

Makinenin baz zellikleri unlardr: tme haznesi ift cidarl ve su soutmaldr. Spiral akl su ceketi sayesinde etkin bir soutma zelliine sahiptir. aft szdrmazl, tek tesirli mekanik salmastra teflon lipseal sistemi veya ift tesirli kartu tipi mekanik salmastra ile salanmaktadr. ift tesirli kartu tipi, mekanik salmastra szdrmazlk sisteminde ise srtnme yzeyleri rn tarafnda tungsten karbr / silisyum karbr, rulman yata tarafnda seramik / karbon eklindedir. Tampon sv olarak gliserin kullanlmakta ve mekanik salmastra, kapal devre gliserin soutma ve ykamas ile korunmaktadr. Tampon sv basnc ve ak manel valf ve basn gstergesi ile izlenip ayarlanabilmektedir. Gliserin haznesi de ayrca soutulmaktadr. Salmastraya ait tm elastomerler, en agresif solventlerin direk temasna dahi dayanabilecek ekilde seilmektedir. 17

rn k / bilye ayrm, rotor / stator hareketli tungsten karbr mal k azlar vastas ile salanmaktadr. k aral, kullanlan bilye apna gre kolaylkla ayarlanabilmektedir. Kartrc disk evresel hzlar motor kasnann deimesi ile ayarlanabilmektedir. Gvde zerindeki kumanda paneli; motor kumandalar iin start/stop butonlar, besleme pompas hz kontrol iin potansiyometre, ampermetre, acil durdurma butonu ve ayarlanabilir elektronik scaklk ve basn kontrollerinden olumaktadr. Ex Proof makinelerde kullanc tercihine gre Ex Proof kontakl manometre ve termometre ile basn ve scaklk kontrol de salanabilmektedir. Makine nne kolaylkla akuple edilebilen ray sistemi sayesinde makine detayl i temizlii, bilye ve makine bakm, para deiimi gibi ilemler sadece birka adet somun ve cvata sklerek kolaylkla yaplabilmektedir. Makinelerin retim kapasitesi; dispers edilmek istenen pastann cinsi, dispers formlasyonu, istenilen incelik deeri, ezilecek pastadaki kat madde konsantrasyonu, pigmentlerin ezilme kabiliyeti, rn viskozitesi, kullanlacak ezici bilyelerin cinsi, bilye ap, ezilecek malzemeye uygunluu, ezilecek pastann gei hz, tme haznesi ierisinde dispersiyon esnasnda kal sresi gibi birok deiken parametreye bal olup optimum deerler operasyon esnasnda elde edilebilir. Genel olarak pompa debisi verilerine gre tme haznesi, hacmine bal olarak 801300 kg/saat deerleri arasnda deikenlik gsterebilmektedir.

1.4.2.1. Dispersiyon Makinesinin Bamsz Deikenleri

Disk u hz Disk tipi Kum doluluk oran Kum ap Dispersiyon debisi Soutma suyu debisi Pas says Elek aralk boyu

1.4.2.2. Dispersiyon Makinesinin Baml Deikenleri

Harcanan g Dispersiyon scakl Basn Makine anmas Kum anmas rn kalitesi

18

1.4.3. Filtrasyon Makinesi

Boyada istenmeyen partikllerin filtre malzemeleri yardm ile tutulmas ilemidir. Filtre amal kullanlan malzemeler unlardr: Kartu pek elek Polyester torba Gaf filtre torbas

Resim 1.8: Filtrasyon makinesi

Tekerlekli bir ase zerine monteli, tek veya ift filtre gruplu olarak imal edilebilmektedirler. ift filtre grubunun avantaj, ilem yaplan grupta herhangi bir tkanma, kirlenme gibi bir problem yaand anda, ilemi durdurmadan dier gruba by-pass yaplarak srekliliin salanmasdr. Makinenin zellikleri unlardr: Makine filtre gruplarna rn, redaktrl motor tahrikli, frekans konvektr vastas ile hz kontroll, dolays ile debi kontroll olan dili tip bir pompa vastas ile basnl olarak verilmektedir. Proses gvenlii asndan, basn deeri kontakl bir manometre vastas ile kontrol altnda tutulmakta, set edilen basn deerine ulaldnda makinenin otomatik olarak durmas salanabilmektedir. pek filtre elemanlarnn rn basncna dayanabilmesi iin paslanmaz elik, delikli filtre kartular kullanlmaktadr. pek filtre eleman ncelikle kartua geirilmekte ve bu kartula beraber makineye akuple edilmektedir.

Filtre kartularnn montesi ve demontesi, sadece drt adet balant elemannn gevetilmesi sayesinde kolaylkla alabilen filtre grubu st kapa vastas ile olduka pratik bir ekilde gerekletirilebilmektedir. Kresel vana kontroll by-pass sistemi sayesinde ilem esnasnda bir gruptan dierine gei son derece hzldr. Filtre eleman olarak az ksm elik ember takviyeli kee olan ipek torbalar kullanlmaktadr. Szlecek rnn zelliine ve nihai szme deerine gre eitli mikron mertebelerindeki geirgenlikler de seilebilmektedir.

19

1.5. Su Bazl Boyalarn zellikleri

Su ile inceltilen boyalara su bazl boyalar denir. nk su bazl boyalar kokusuzdur. Uygulamadan ksa bir sre sonra boyanan meknlar kullanma alabilir. Avantajlar unlardr: evreye ve insan salna zarar vermez. abuk kurur. kinci kat boya bir ka saat iinde srlebilir. Silinebilir. Teneffs etme zelliine sahiptir. Uygulanmas kolaydr. Su ile kolayca temizlenir. Amerika ve Avrupa, insan salna zarar vermeyen yaps ve evreci kimliinden dolay su bazl boyalara ynelmitir. Su bazl plastik ve saten boyalar beton yzeylerde, parlak boyalar ise kap, pencere ve metal yzeylerde kullanlr. Su bazl boyalar, parlaklk derecelerine gre mat, yar mat ve parlak olarak snflandrlabilir.

1.5.1. Mat Boyalar (Plastik Boya)

Su bazl mat boyalara halk arasnda plastik boya denir. Plastik boyalar kaygan bir yapya sahip deildir ve tam silinebilme zellikleri yoktur. Bu yzden, plastik boya ile boyanm duvarlarn ok sk ve slak bezle silinmesi boyann renk kaybna uramasna ya da lekelerin boya zerinde iz brakmasna neden olabilir. Tavanlar iin, zel retilmi su bazl mat boyalarn kullanlmas tavsiye edilir. Kapatma gc yksek olan ve teneffs etme zelliine sahip su bazl plastik tavan boyalardr.

1.5.2. Yar Mat Boyalar (Saten Boya)

Yar mat boyalara halk arasnda saten boya denir. Saten boyalar, yzey hatalarn gizleme zelliklerinden dolay macun ya da al ile dzeltilmi yzeylerde dekoratif amal uygulanr. Kaygan bir yapda olan saten boyalar, tam silinebilme zelliine sahiptir. Su itme ve buhar geirgenlii zellikleri sayesinde suyun boya tarafndan emilmesine ve lekelerin silinirken boyaya bulamasna izin vermezler.

20

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Plastik boya retimine ilikin aadaki uygulamay yapnz. Uygulamada kullanlacak hammadde numunelerini hazrlaynz. lem Basamaklar Pasta dairesinde dispers kazanna nce su koyunuz. alma ortamnz hazrlaynz. Laboratuvar veya alma nlnz giyiniz. Laboratuvar veya atlye gvenlik kurallarna uygun hareket ediniz ve dikkatli alnz. neriler

Katk maddeleri, kalnlatrc maddeler koyarak kartrma ilemine devam ediniz.

Kartrma ilemi yaparken mutlaka retmeninizden yardm alnz.

21

Dolgu maddeleri ve pigment ilave ederek yksek hzla dispersiyon ilemini yapnz.

Makinede alrken dikkatli olunuz.

Oluan pastaya balayc ilave ederek kartrnz.

Doru oranlarda ham madde ilave ettiinizden emin olunuz.

Hazrlanan beyaz boya renk dairesine alndktan sonra ezilmi pigmentleri ilave ediniz. Kullandnz ara gereci temizleyerek yerine kaldrnz. Plastik boya retimi uygulamas esasnda nelere dikkat ettiinizi not ediniz.

alrken mutlaka eldiven ve maske kullannz. Kullandnz btn malzemeleri uygun bir ekilde temizleyiniz ve yerine kaldrnz.

22

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi dispersiyon ile ilgili terimlerden deildir? A) Aglemerat B) Rezin C) Binder D) Hepsi Pigment partikllerinin balayc iinde homojen olarak dalmasna ne denir? A) Alt ilave B) Dispersiyon C) Renk eleme D) Hibiri Aadakilerden hangisi plastik boya retim ekipmanlarndandr? A) Dissolver B) Kartrclar C) Dispersiyon sistemleri D) Hepsi Aadakilerden hangisi su bazl plastik boya zelliklerinden deildir? A) Renkleri solabilir. B) Yzeyin hava almasn salar. C) abuk kurur. D) Silinme ve ykanmaya dayankldr. Aadakilerden hangisi kalnlatrclarn boyaya katt zelliklerden deildir? A) Dolgun film B) Rahat srlme C) Mat renk D) Filmin iyi yaylmas

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

23

UYGULAMAI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. DEERLENDRME LTLER 1. 2. Uygulamaya balamadan malzeme listesi yaparak bunlar temin ettiniz mi? Dispers kazanna nce su koydunuz mu? Katk maddeleri, kalnlatrc maddeler koyarak kartrma ilemine devam ettiniz mi? Dolgu maddeleri ve pigment ilave ederek yksek hzla dispersiyon ilemini yaptnz m? Oluan pastaya balayc ilave ederek kartrdnz m? Hazrlanan beyaz boya renk dairesine alndktan sonra ezilmi pigmentleri ilave ettiniz mi? Evet Hayr

3.

4.

5.

6.

DEERLENDRME Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.

24

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun sentetik boya retebilecek bilgi ve beceriye sahip olabileceksiniz.

ARATIRMA
Nano teknolojinin boya sektrndeki yeri ve nemi nedir? Aratrnz.

2. SENTETK BOYA RETMEK

2.1. Sentetik Boyalarn retilmesi
Sentetik boya retiminde Dissolver( yksek devirli kartrc) ve Pearl-mill (tc) makineleri kullanlmaktadr. Sentetik boya retiminde kullanlan malzemeleri ana hatlaryla u ekilde sralayabiliriz: Balayc (solvent bazl reine) Solvent Pigment Dolgu malzemesi Dier Sentetik boya retimi iin gerekli olan malzemelerin uygun zamanda, uygun miktarda dispersiyonu ile gerekleir. Prosesin tamam aamada meydana gelir. n kartrma: Reetede hazrlanm ham maddelerin sentetik reine ile mikserde yksek hzda kartrlp boyann ezme aamasna hazrlanmasdr. tme: n kartrmas tamamlanm malzemenin ezilmesi iin pearll-mill cihazndan geirilmesidir. Cihaz boya ierisinde var olan pigment dolgu karmnn istenilen incelie getirilmesini salayan tme makinesidir. laveler: stenilen incelie getirilmi boyann skatifler ve dier malzemelerinin ilave edilmesidir.

25

laveler tamamlandktan sonra renk ve viskozite gibi zellikleri sabitlenmi malzemeden alnan numune, kalite kontrol laboratuvarna gnderilir. Kalite kontrol laboratuvarnda boyann karakteristik zelliklerinin standart olup olmad yaplan testlerle denetlenir. Bu zellikler viskozite, younluk, parlaklk, izilme direnci, darbe dayanm gibi zelliklerdir. Standartlara uygun olduu belirlenen rn dolum aamasna geer. Bu gruba giren boyalarn ham maddesi, maden kmrnden elde edilen katrandr. Bu madde her zaman kok(maden) kmrnden salanmaz. Turf ve linyit kmrlerinden de kuru damtma yoluyla elde edilir. Ayrca grgen (kayn) ve ard aalarnn kuru damtlmasyla kazanda toplanan buhar soutulur. Siyah, kvaml bir madde elde edilir. Katran, ok eskiden beri bilinen bir malzeme olup empirme ve eski Msrllarda boya ilerinde kullanlrd. Kmr katran, hava gaz fabrikasyonundan sonra bulunmutur. nceleri bu damtma artnn ne yaplaca bilinmediinden belirli bir ksm empirme yapmnda kullanlr, geri kalan ise fabrikalar iin nemli sorun olutururdu. Katran, kimyasal olarak organik hidrokarbon snfna girer. inde asitli maddeler toz kirele ntrletirilerek pas boyas olarak kullanlr. Yeni aratrmalar sonucu; hibir ekonomik yk getirmeksizin, yzlerce maddenin ana maddesi olmutur. Bu maddeler, katrann aamal damtlmas sonucu elde edilir. Aratrmalar, aromat (aromatik solvent- koku) ve kurun ieren sentetik boyalarn, insan vcudunda birikerek ciddi salk sorunlarna yol atn gstermektedir. Aromatik solvent/ koku birikiminin, ileri vakalarda kansere, sinir sistemi problemlerine ve hamilelerde de neden olabilecei; kurun birikiminin ise sinir sistemine, metabolizmann geliimine, reme sistemine byk zararlar olduu iddia edilmektedir. Kurundan en ok etkilenenler, kurun ieren maddelerle kar karya gelinen meslek gruplardr. Bu gruplarn banda boya uygulayclar gelmektedir. Kurun bu meknlarda yaayanlar iin de tehlike oluturmaktadr. zellikle ocuklar, sinir sistemlerinin geliim hlinde olmasndan dolay, kurun zehirlenmelerinde yetikinlerden daha duyarldrlar. Avrupa boya endstrisi son yllarda sentetik boyalar aromatik solventsiz ve kurunsuz retme ynnde almalar yapmakta, rnlerini bu ynde gelitirmektedir. Gnmzde, Avrupada, aromatik solvent ve kurun ieren sentetik boyalarn kullanmna ilikin yasal kstlamalar getirilmitir.

Grafik 2.1: Otomotiv endstrisinde su bazl boyaya gei trendi

26

Sentetik boyalar, alkid balayc esasl boyalardr. Duvar, ahap, metal, al gibi her trl yzeyler zerine son kat olarak uygulanabilir.

Resim 2.1: Ham madde

Aadaki srayla anka ayr hattan pigment, dolgu, balayc solvent kartrma ilemi yaplr (doal olarak bunlarn miktar, disolver optimum dispers formlasyonuna uygun olmaldr). Balayc zeltisi iin solvent ve aditifleri takiben pigment ve dolgu (toz hlinde) kartrlr ve n dispersiyon yaplr. Disolverde dispersiyon tamamlandktan sonra ayn tankta, eer hacim yeterli deilse bir baka byk mikser tankna alnr. Boncuk deirmeni optimum dispers formlasyonuna uygun gelecek ekilde kartrma altnda balayc zeltisi ve solvent ilave edilir. Boncuk deirmeninden ezilmi olarak kan dispersiyon (ezme ilemi ) yaplr. Boncuk deirmeninden ezilmi olarak kan dispersiyon, dier tanka gelir. Burada son rne (reeteye) uyacak miktarda balayc zeltisi, kartrma altnda, ayrca solvent ve gerekiyorsa renk tonu pastalar ilave edilir. Laboratuvar testleri yaplr. Doluma geilir. Grld gibi disolver, genel olarak son dispersiyon cihaz olmayp yalnz bir n dispersiyon makinesidir. Baz zel hllerde ( rnein plastik boya) imalatnda son disperse cihaz olarak kullanlr. Disolverde n dispersiyona uratlm disperse edilecek boya, muhakkak boncuk deirmeninden geirilmelidir. 27

Resim 2.2: Ham madde ilavesi

ema 2.1: Sentetik boya iin ilk kartrma

Dispersiyon ileminden sonra sentetik boyalar ara depolama tanklarna alnr ve ezme makinelerinden geirilir. Bu ilemde temel ama, partikl boyutlarnn 5 mikronun altna inmesidir. Bylece parlak veya yar mat olan sentetik boyalarda uygulama sonras kusursuz bir yzey elde edilmesi salanmaktadr. lk kartrma ileminden sonra sentetik boyalarn ilemleri emada grld gibi devam etmektedir.

28

ema 2.2: Sentetik boya retimi

2.1.1. rnek Reeteler

Parlakl dk sentetik boya beyaz (EKONOMK TP) Ham madde Titan Dolgu maddesi Balayc Kurutucu(derinlemesine) Kurutucu(yzey) Islatc-stabilizan Islatc- disperzan kme nleyici Kaymak nleyici nceltici(white sprite) miktar (kg) 160 100 710 9 3 11 3 2 2

TOPLAM.~1000 KG Solvent bazl boya kaln bir film oluturarak duvarn nefes almasn asgariye indirir. Su bazl boyada bu tam tersidir. Solvent bazl boya daha parlak bir grnmde olup boya sonras ksa bir sre iin, kullanlan yerde boya kokusu brakr. Su bazl boya kokusuzdur. Solvent bazl boyalar duvarn nefes alma zelliini asgariye indirir. Kuruma srasnda iindeki solvent buharlaacandan ortamda boya kokusu brakr. Tamamen kuruma gerekletikten sonra koku kalmaz.

29

Mat sentetik boya beyaz ( Y KALTE) Ham madde Alkit kme nleyici Islatc Titan, rutil Dolgu maddesi Beyaz dolgu Kobalt kurutucu Kurun kurutucu Kalsiyum kurutucu Kaymak nleyici nceltici (white sprite) miktar (kg) 300 2 3 150 360 90 1 3 1 3 87

TOPLAM1000 Kg

2.2. Sentetik Boyadan Beklenen zellikler

rtclk, fra ile rahat uygulanmas, parlaklk kalcl, sararmama, solmama, silinirken sabun ve deterjanlardan etkilenmeme, d koullarda atmosferik artlara dayankllk ve dekoratifliktir. Yukardaki zelliklere dikkat edilirse, dekoratiflik ok nemli bir zellik olmasna ramen dier zellikler boyann uzun mrl olmas ile ilgilidir. Bunun yannda uygun olmayan yzey hazrl, boyann hatal uygulanmas ve kullanlmas, uygun olmayan hava artlar boyadan iyi sonu alnmasn en az % 50 olumsuz etkiler.

Resim 2.3: Boya varilleri

Kullanlacak boyalarn TSE standartlarna uygun olmas istenmektedir. Su bazl boyalarda TS 5808e, sentetik boya ve verniklerin TS 39a, d cephe hazr svalarnn ve boyalarnn TS 7847ye uygun olmas gerekir.

30

2.3. Ya Boya zerinde Yaplan Testler ve Kontroller

2.3.1. Gzle nceleme Ambalajda bo hacmin tespiti: Boya ambalaj iinde hava boluunun yaklak hacmi ambalajn toplam hacminin %'si olarak belirlenmelidir. Kaymaklama: Ambalaj iinde bulunan boyann yzeyinde kaymak tabakas olup olmad, varsa bu tabakann kalnl, sert veya yumuak olduu tespit edilmelidir. Eer kaymaklama varsa ve ok kaln deilse kaymak tabakas bozulmadan alnmal ve boya szldkten sonra kullanlmaldr. Jel oluumu: Boyann kvam kontrol edilerek jel olup olmad kontrol edilmelidir. Kontrol srasnda jelleme ile "tiksotropi"yi ayrt etmek gerekir. Jelleme ynnde olan bir boyay kartrarak akc hle getirmek mmkn deildir, te yandan jelimsi bir grnm olan tiksotropik boyalar kartrma ile akc bir zellik kazanrlar. Faz ayrmas: Boya iinde nitelikleri ok farkl maddelerin bulunduu bilinir. Bunlarn fazlar hlinde birbirlerinden ayrlp ayrlmad not edilir. kme: Boyada kme olup olmad bir spatula ile kontrol edilir. kme varsa kmenin nitelii "sert" veya "yumuak" kme olarak belirtilir. kme yapan bir boya, kelek iyice kartrlp homojenize edilmeden kullanlmamaldr. Bu ilem srasnda yine kmenin nitelii "kolay kartrlabilir", "zor kartrlabilir" veya "kartrlamaz" olarak belirtilmelidir. Yabanc maddeler: Boya iinde yabanc madde olup olmad, szme yaplp yaplmad belirtilir. Etiketler: Etiketler zerinde boyann kod numaras, retim tarihi ve parti numaras, mteri ismi gibi bilgiler bulunmaldr.

2.3.2. Viskozite
Boyann ilk akla gelen nemli bir zellii olup her zaman spesifikasyonlarda belirtilen bir deerdir. Satn almada karlatrma bakmndan gerekli bir zellik olduu gibi boyann kullanlabilme niteliklerini de belirler. Boya kuruma ve/veya dekorasyon amacyla belirli bir yzeye belirli bir arala uygulanacaktr. Bu nedenle boyann bu zelliinin (viskozite, akclk, kvam), boyann amaca uygun ekilde kullanlmasn salamas gerekir. lave olarak boyann viskozitesi zellikle uygulama srasnda fonksiyonel olan yaylma, sarkma, akma, fra veya tabanca ile uygulanabilirlii vb. zelliklerini etkilediinden nemi yukarda belirtilenden daha fazladr. Gelien boya teknolojisi ile birlikte viskozite ve buna bal bulunan dier boya zelliklerini lmek iin birok ara gelitirilmitir. Bu ara ve yntemlerin bir ksm ok zel ve kstl bir evrede kullanlrken bir ksm da ok karmak cihazlarn kullanmn gerektirir ki ancak boya aratrma laboratuvarnda kullanlr. 31

Viskozite lmnde kullanlan ara trleri unlardr: Kapiler viskometreler Ak tipi viskometreler Dnl viskometreler Bilyal viskometreler Dier viskometreler Bunlar arasnda boya ve astar sz konusu olduunda DN CUP (DN), FORD CUP (astm-D 1200) EMILA, ICI Cone and Plate viskometreleri yaygn olarak kullanlan tiplerdir. Ancak hangi yntem veya ara kullanlrsa kullanlsn viskozite lm srasnda scakln kontrol son derece nemlidir. Bilindii gibi viskozite, scakla byk lde bal olup zellikle yksek viskozitelerde 23 derecelik scaklk fark, sonucu % 1020 etkiler. Yntem (DN CUP ile viskozite lm): Hangi viskozimetre kullanlrsa kullanlsn viskozite lme cihaz temiz olmal, arka arkaya lmler yaplyorsa temizlenmelidir. zellikle deliin temizliine dikkat edilmelidir. Su banyosunda boyann scakl 20 0,5C'ye (veya retici ile alcnn anlat baka bir scaklk deerine) getirilir, iyice kartrlan ve iinde hava kabarc olmayan boya, tam yatay olarak sehpas zerinde duran DN CUP iine delii parmakla kapatlarak tamamen doluncaya kadar doldurulur. Kap iine hava kabarc girmemeli, girmise bunlarn k iin bir sre beklenmelidir. Parmak delikten ekildii anda kronometre altrlr ve devaml, kesintisiz boya ak bitip boya damlamaya balad anda kronometre durdurulur. Mmknse ak srasnda veya lmden hemen sonra boya scakl tekrar kontrol edilir. Bu ekilde kabn boalmas iin geen sre saniye olarak tespit edilir ve en az iki lm yaplr. Sonu: lmden elde edilen deer, lmn yapld scaklk ve viskozimetrenin tipi belirtilerek verilir. 63"/DN CUP 4/20C, 96"/FORD CUP 4/25C vb. 2.3.3. Younluk Arlk ve hacim arasndaki ilikiyi gsteren bu deer boyann fonksiyonel zellikleri arasna girmemekle birlikte boya tketiminin hesaplanabilmesi iin gerekli olabilir. Ancak boyann formlasyonu ve ambalajlanmas (ambalaj bykl ve tipinin seimi) srasnda, gerek ham maddelerin, gerekse bitmi boyann younluklar nemlidir. Ayrca dnyann byk ksmnda hacim esasna gre pazarlanan boyalarn lkemizde de arlk esasndan vazgeilerek hacim esasnda pazarlanmas sz konusu olduunda, bu deerin spesifikasyonlarda verilmesi gereklidir. Yntem: Younluk genellikle 100 ml hacminde zel olarak yaplm younluk kabnda (piknometre) llr. Younluk kab, daras alndktan sonra ok az taacak ekilde boya ile doldurulur. Kapa kapatlarak taan boya temizlenir ve tekrar tartlr, iki tartm arasndaki fark 100 ml boyann arl olup boyann younluu hesaplanr. lmler yaplrken boya scakl yine 20C olmal ve kullanlan terazi en az 0,01 g hassasiyetinde olmaldr. Sonu: Boya younluu gr/cm3 olarak, lmn yapld scaklk belirtilerek verilir: "1.163 gr/cm3 20C de" vb. 32

2.4. Sentetik Boya retim Makineleri

2.4.1. Disolverler
Disolverler yksek devirli n dispers edicilerdir, tc kreleri yoktur. evresel hz 20-25 m/sn. ve dispersiyon sresi 20 m/sn.lik hza ulatktan itibaren 15 dakikadr. Viskozite alan 10.000 mPas ve zeridir. Disolverler kademesiz devir ayarl olduklarndan, dk devirlerde kartrc, yksek devirlerde de (2025 m/sn.lik evresel hzlarda) disperzer olarak kullanlr. Disolver ana tahrik motorunu ieren, ykseklii ayarlanabilir kprye sahiptir. Kprnn bir ucu silindirik ana gvdeye monte edilmi olup kpr bu gvde zerinde hidrolik olarak yukar ve aaya hareket eder. Kprnn dier ucunda mil ve milin ucunda disolver organ bulunmaktadr. Ana motordan mile tahrik, variatr kayyla geer ve buradaki kay/ kasnak dzenei ile kademesiz devir ayar yaplr. Disolverler zemin zerinde kullanlabilir veya bir st kata monta edilip tavana asl drt tanka kadar servis verebilir. Laboratuvar apnda 1-2 kW motordan balayp iletme apnda 150-180 kW motora kadar eitli gte olanlar vardr. letme apnda olan disolverin motor gc disolver organna bal olarak 40 kWdan aa olmamaldr. Disolver ile yaplacak bir dispersiyonda parametre sz konusudur. Didisolver organ ile kazan arasndaki geometri 2025 m/san.lik evresel hz ve 20m/sn.ye ulatktan sonra 15 dakikalk bir dispersiyon sresi deal bir laminer akm temin edecek dispers formlasyonu

Resim 2.4. Disolver

33

2.4.1.1. Disolver Dipers Formlasyonu

Disolver dispers formlasyonu, tc kreler olmad iin mutlaka laminer akm gstermelidir, kesinlikle turbulenz akm olmamaldr. Laminer akmda katmanlar birbiri zerinden kayarak geer ve ierdikleri pigment partiklleri birbirine srterek kendi kendilerini ezer. Laminer akm iin, sistemin akkanl dilatant karakter gstermektedir. Trblans akmda katmanlarn birbiri zerinden kaymalar sz konusu deildir ve trblans akm boncuk deirmeninde istenen akkanlk karakteridir. Eer sistemde 10.000 mPas ve zeri bir deer yakalanamyorsa o sistemde ezilme olmaz. Disolverdeezilme, vurma eklinde dnlemez, tam aksine srtme olarak dnlmelidir. Boncuk deirmeninde vurma, disolverde srtme sz konusudur. Disolverde alrken uygulanan dispers formlasyonu ile laminer akmn oluup olumad kontrol edilmelidir. evresel hz ve ezilecek boyann kap iindeki sirklasyonu sonucu, iyi bir dispers formlasyonunda dispersiyon kazanna stten baklnca svnn yukardan aa doru daralan bir koni oluturduu grlr. Buna "trombe" (girdap) ad verilir. Trombe laminer akmda ortaya karken trbulans akmda trombe meydana gelmez. Disolver dispers formlasyonu ile allrken koni mutlaka olumal ve koninin ucunda da disolver organ grnmelidir. Disolverde olmas gereken hareketler ve trombe aadaki resimde grlmektedir.

ekil 2.1: Disolverde olmas gereken hareketler

Kazana stten bakta, dispers malzemesinin 2025 m/sn.lik bir evresel hzdaki toplam hareketleri, ekil 2.1de grlmektedir. Meydana gelen laminer akm bir yukardan aaya, bir de aadan yukarya dalga dalga yaylan bir koniyi oluturur. 34

Disolverde dispersiyona balarken nce balayc zeltisi, sonra srekli kartrma altnda solvent, aditifler, bunlardan sonra toz hlindeki pigment ve dolgular birdenbire deil, porsiyonlar hlinde ilave edilir. Daha nce de belirttiimiz gibi dispersiyon esnasnda kazan iinde laminer akm tekili ile katmanlarn birbirine srtnmesinin sonucu, snma ortaya kacak ve bu s viskozitenin dmesine neden olacaktr. Toz komponentlerin ilavesinden hemen sonra, 2025 m/sn. ilk evresel hza ulalamaz. 35 dakika iinde scakln artmas, viskozitenin dmesi ve buna bal olarak ana tahrik motorunun ektii akmn (amperin) dmesiyle yava yava devir says artar ve 20 m/sn.ye ulald andan itibaren 15 dakika saylr. 15 dakikann sonunda dispersiyona son verilir. Ortalama olarak scaklk, 5060 Cdr. Ancak baz durumlarda 70C hatta 80 C a kabilir. Bundan dolay dispers edilecek boyann karakteri nceden iyi bilinmelidir. Disolverde laminer akm, geometri ve 2025 m/sn.lik evresel hz (15 dakika sreli) ok nemli parametrelerdir ve mutlaka uyulmas gerekir. Birinin farkl olmas tm dispersiyonu bozar. Disolverin mekanik parametrelerinin yannda, tm bu artlara uygun boyu dispers formlasyonu (mill-base) ile optimum dispersiyon gerekletirilir. Laminer akm yakalayacak formlasyonda arlka pigment yzdesi, anorganik pigmentlerde balaycya bal olarak, 50- 80 % arasnda, organik pigmentlerde balaycya bal olarak 15- 30 % arasnda deiir. Disolverin diskontin bir dispersiyon aparat olmas ve kolay disperze edilebilen pigmentler dnda ezilmeyi son dispersiyon kademesine kadar gtrememesi, bu aparat iin bir dezavantajdr. Bundan tr bir n disperze edici olarak dikkate alnmas gerekir. Bunun yan sra dispersiyon sresinin ok ksa olmas (15 dakika), seri hlde alma imknn vermesi, tc krelere ihtiya gstermemesi, temizlenmesinin az bir zaman almas, bunlara ek olarak alak devirden yksek devre, dolaysyla dk evresel hzdan, yksek evresel hza kadar istenen hzda alma olanan vermesi vb. birok yararl ynleri vardr. Ezilecek boyann 15 dakika dissolverde ve bir n dispersiyondan sonra, kum deirmeninde son tlmesine geilir. kinci aparatn kapasitesi ortalama 50 % orannda artar. Ancak su bazl ve pigment olarak yalnz titandioksit ieren inaat boyalarnda, disolver tek bana kullanlabilir.

2.4.1.2. ift Milli Disolverler

Disolverler genelde tek mil ve bunun zerinde tek disolver aparat ierir. Bunun yannda ift milli disolverler de yaklak otuz yldan bu yana boya imalatnda kullanlmaktadr. ift milli disolverlerin disolver organ bulunur.
ekil 2.2: ift milli disolverlerin organ

35

Bu miller birbirlerine ters ynde dner ve her iki milin zerindeki organlarn meydana getirdii akmn birletii noktada evresel hz 30 m/sn.nin zerine kar. Bu ortaya kan srat 25 m/sn.den daha iyi dispersiyon yapmayacaktr ama disolver organlarnn kesime noktasnda ortaya kan diferenz hz, tm kazann iinde dispers edilecek boyann, ok daha iyi bir sirklasyonunu salayacak, ok daha az l noktann olumasna neden olacak ve dispersiyonun kalitesini ykseltecektir. Pratikte ift milli disolverlerin tek milli disolverlere oranla 510% daha etkin dispersiyon aparat olduklar tespit edilmitir.

2.4.1.3. Kapal Sistemde alan Disolverler

Gnmzde tamamen kapal sistemde alan disolverler, gittike daha fazla kullanm alan bulmaktadr. Tm disolver birimleri kapal bir kazana monte edilmi olup kazanla birlikte komple bir nite oluturur. Kazan st bombede tahrik motoru vardr. Bunlar; kartrma mili( sa), disolver mili(sol) ve syrc mildir. Kat komponentlerin dolumu esnasnda kartrc mili alr, daha sonra disolver mili devreye girip dispersiyon tamamlanr.

ekil 2.3: Kapal sistemde alan disolver

Bunlarda kartrc ve disolver milleri ayr ayr tahrik aldklarndan disolver mili iin kademesiz devir ayarl bir sisteme ihtiya yoktur. Ancak disolver tahrik motoru ift devirlidir. Disperze edilecek boyann (veya svnn) ok viskoz olmas hlinde, nc tahrikle eperdeki l noktalarda oluan birikintiler, syrc ile alnarak dispersiyona itirak ettirilir. Yukardaki resimde ayn sistemin tek tahrikli olan grlmektedir. levi bir nceki ile ayn olup tm dispersiyon, tek mil ve zerindeki organla yerine getirilir. Bu disperze ediciler 2.000 lt-14.000 it hacime kadar kazan bykle sahip olup ayn nitede hem boya imalat, hem de sva imalat mmkndr. 36

2.4.2. Boncuk Deirmenleri (Perl Mili)

l silindir, zellikle kreli deirmenlerden 1950li yllarda kum deirmenlerine gei olmu ve kum deirmeni Birleik Amerikada 1952de patentlemitir. Bu patent, tc kre olarak kumu (Ottavva Sand) ngrd iin bu tcler, " sand mili " olarak literatre gemitir. 1957de Du Pont Firmas kum deirmenini (sand mili), boya imalatnda kullanlabilir noktaya getirmitir. Daha sonralar tc kre olarak cam veya elik boncuk kullanlarak boncuk deirmenleri (perl mili) kullanma girmitir. Ksaca kum deirmeni veya boncuk deirmeni prensipte ayn olup tc kreleri farkldr.

Resim 2.5: Daire kesitli boncuk deirmeni ve ift kamaral kare kesitli boncuk deirmeni

Yukardaki resimde grld gibi boncuk deirmenleri seri bir ekilde alr ve aadaki drt ana paradan oluur. anzmanla donatlm pompa zerinde aadan yukarya doru sralanm tc dilimlerini (disklerini) ieren kartrc mil Bu milin iinde bulunduu soutma ceketli ezme kazan (ezme haznesi) Ana tahrik nitesi (elektrik motoru veya hidrolik tahrik)

2.4.2.1. Boncuk Deirmeninin alma Prensibi

Ezilecek boya komponentleri, daha nce bir kazanda karm ve disolverde n dispersiyona uram olarak besleme pompas araclyla boncuk deirmeni ezme haznesine alttan verilir. Pompay kendisine bal anzmanla kademesiz ayar imkn vardr. 37

Seri alan boncuk deirmeninde pompa ayar ok nemlidir. Zira pompa ayar maln kazan iinde kal sresini, dolaysyla ezilme sresini etkiler. Hzl gei ksa ezilme sresini; ar gei, uzun ezilme sresini meydana getirir. Bu itibarla istenen incelie ulatktan sonra kazan kndan kronometre ile rnein dakikada ka litre, dolaysyla saatte ka litre mal getii belirlenir. Bundan sonra pompa ayarna dokunulmaz ve geiin hep ayn debide olup olmad belli aralklarla kontrol edilir. Herhangi bir nedenle debi deiirse, yeniden yukarda anlatld ekilde debi tespiti yaplr ve bir daha deitirmeksizin imalata devam edilir. malat muhakkak sabit debide srdrlmelidir. Debi ayar yaplrken deirmenden geen boya ayr bir kazana alnr. Debi ayarn yaptktan sonra da tme haznesi i hacmi kadar boya (rnein hazne 100 lt ise, deirmenden ilk geen 100 lt), yukardaki ayr kazana alnr. Ancak bundan sonra deirmen k ezilen boya mal kazanna verilir. ncekiler yeniden deirmen giriine verilerek bir daha disperze edilir. Milin tahrikiyle zerindeki dilimler, 8-12 m/sn.lik bir evresel hzla dnmee balar. Ezilecek boyayla tme krelerini bir karm olarak kabul edersek bu karm tme dilimler kenarlarndan haznenin i yzeyine doru sratle itilir. Bu srat dilim kenarlarnda maksimum, hazne i yzeyinde minimumdur. Bunun sonucu, uyguladmz mekanik enerjinin byklne ve disklerin toplam yzeyine bal olarak kesme kuvveti ve kanatlarn haznenin i yzne olan uzaklklaryla orantl olarak kesme eimi ortaya kar. Ayrca her iki disk arasnda bir ezilme kamaras oluur ve burada turbulenz akm sz konusudur. Aglomeratlar, iki faktre (kesme kuvveti ve kesme eimi) bal olarak kazandklar sratle karlarna gelen bir ktle ile arpmalar sonucu paralanr. Bu karlarna gelen ktle tc boncuklardr. tc boncuk kum olduu gibi eitli byklkteki ve eitli kimyasal bileimdeki kreler de olabilir. Ancak aglomeratlarn kendisi de bir tc ktle gibi birbirleriyle arparak ezmeye yardm eder. te bu anda ezilen boyann, baka bir deyimle dispersiyon maddesinin gsterecei akkanlk zellii nemli bir rol oynamaa balar. arpmann skl ve iddeti orannda iyi bir ezilme yaplm olur. Bu da uygulanan mekanik enerjinin ykseklii ve aparatn geometrik byklklerinin ortaya kard kesme kuvveti ve kesme eimi ile sistemin gsterecei akkanlk zelliine sk skya baldr.

2.4.2.2. Konvansiyonel Boncuk Deirmenleri

Konvansiyonel boncuk deirmenleri atmosfere kar ak konumda olup dikey kazanldr ve kazann st tarafna epeevre oturmu bir elek kovasn ierir. Ezilecek boya aadan girip ezilmesini ve dolaysyla dispersiyonunu tamamlam olarak kazan st taraftan terk ederken tc kreler ierde kalmaldr. Bir baka deyimle, boyann kazan terk ettii blgede boyayla tc kreler arasnda bir ayrlma (seperasyon) salanmaldr ki, bu ilemi elek kovas yerine getirir. Elekten geen boya dar alnr, kreler kazan iinde kalr. 38

2.4.2.3. Kapal Boncuk Deirmenleri

Zaman iinde, zellikle mekanik salmastral sistemlerin gelimesiyle boncuk deirmenleri de byk bir gelime gstermitir. Elek kovas kalkm, yerine iinde mekanik salmastra ieren bir kafa monte edilmi ve mekanik salmastra sayesinde kazan gvdesiyle kafa tarafndaki tahrik ksm mkemmel bir ekilde contalanmtr. Bunun sonucu kapal sistem boncuk deirmenleri imal edilmitir. Bugn dikey kazanl, yatay kazanl, daire kesitli, kare kesitli olmak zere birok boncuk deirmeni kullanlmaktadr. Bunlarn tm atmosfere kar kapal olup dispersiyonun bittii u noktada tc kre / boya ayrlmas bir tr kapal elek sistemiyle yaplr. Bu kapal tip boncuk deirmenlerinin konvansiyonel tip (atmosfere ak) boncuk deirmenlerine kar birok stn taraflar vardr. Bunlardan bazlar unlardr: Atmosfere kapal olduklarndan, imalatn kesilmesi, ertesi gne braklmas hlinde, herhangi bir zc umas ve boyann kurumas sz konusu olmayp akam durdurulan makine, ertesi gn sabah butona basarak altrlr (kazan iinde kme olmamas kaydyla). Kapal bir sistem olduundan ok daha yksek bir viskozite alannda alabilir. Dolaysyla kapal sistem boncuk deirmenleri, konsantrasyon geninde Daniel akkanlk erisine yakn blgedeki viskozite alanna belli bir mesafeye kadar yaklar. Bu deirmenlerde dili pompa ile besleme yaplr ve dili pompann basabildii viskozite yksekliine klabilir. Bu imkn zellikle optimum dispers formlasyonunda operatre ok nemli imknlar salar(yksek pigment konsantrasyonunda alma gibi). k vanasnn belli bir dzeyde kapal konuma getirilmesiyle kazan iinde bara kadar kabilen bir basn yaratlarak daha yksek performansta ezme salanabilir. Dispersiyon esnasnda atmosferle temasa gelince etkilenebilecek boyalar kapal tiplerde atmosfer temas olmakszn dispers edilebilir. Boya ve tc kre ayrlmas kazan iinde kapal ortamda olduundan boyann kazan zerinden tamas sorunu yoktur.

2.4.2.4. Yatay - Dikey Kazanl Boncuk Deirmenleri

Baz kapal boncuk deirmeni imalatlar tme kazann yatay konumda, bazlar dikey konumda imal etmektedir. Yatay ve dikey konumda olmasnn dispersiyon efektine ok etkili olduu saptanmamtr. Olsa olsa dikey konumda olanlarn belli bir avantaj olabilir. Disperze edilecek boya, pompayla aadan verilip yukarya doru karken hliyle tc kreler kendi arlklaryla aaya doru basacak ve bylece ilave kar bir basn oluacaktr. Bunun sonucu dispersiyon kalitesine pozitif bir katk salanr.

39

Resim 2.6: Dikey tme hazneli Pearl-Mill

2.4.2.5. Farkl Kazan Kesitlerinin Dispersiyona Etkisi

Boncuk deirmenlerinin tme kazanlarnn kesitleri de dispersiyona etki eden bir baka parametredir. Yaplan bir aratrmada aada gsterilen kesitler incelendi. Bu aratrmada renk kuvveti baz alnm ve ayn artlarda yaplan dispersiyonda, en yksek renk kuvvetini gsteren sisteme, en iyi puan verilmitir. Buna gre en kt sonu daire kesitte alnrken en iyi netice kare kesitte alnmtr. Daire kesitte milin kazan iindeki dn esnasnda tc kreler ve boya, kazann eperini yalayarak geer. Kare kesitte bir dnte yatay dzlemde her bir keye gelite arpma (kompresyon), geri dnme (dekompresyon) meydana gelir ve bir dn tamamland vakit, bunlar toplam drt defa ortaya km olur. Bunun sonucu ayn artlarda yaplan dispersiyonda, kare kesitin, konvansiyonel daire kesite oranla 2-4 kat daha fazla verimli olduu bildirilmektedir. tc kre olarak 68,5 % ZrO2 31,5 % SiO2 ieren zirkon boncuklar daha fazla tavsiye edilmektedir ( Resim 2.7). Bunlarn fiziksel zellikleri aada verilmitir. Dolum arl: 2,36 lt/kg Sertlik: 7 mohs Renk: Beyaz Younluu: 3,76 g/cm3 40

Resim 2.7: Zirkonyum boncuklar

ift kamaral boncuk deirmenlerinde tavsiye edilen zirkon boncuklar; 1. kamara iin 0 1.6 - 2,5 mm; 2. kamara iin 0 1,0 - 1,6 mmdir. Zirkon boncuklarn alma mrleri cam boncuklara oranla defa daha uzundur. Gerek konvansiyonel gerekse kapal tip boncuk deirmenlerinde de disolverde olduu gibi ilerleyen dispersiyon sresiyle s aa kacaktr. Tm kazanlar ift cidarl olup dta soutma ceketi vardr ve su ile soutulur. Soutma suyu hattnn montaj ekli ok nemlidir. Giri suyu, genellikle pompayla beslenen 5-6 bardaki sirklasyon suyu olmaktadr. Bu basntaki su, soutma ceketine verilirse ime veya atlamalar olabilir. Bunu nlemek iin giri flan her zaman k flannn yars kadar olmaldr. rnein 1 inch boru (veya flanla) ile giri yaplyorsa, k minimum 2 inch olmaldr.

2.4.3. l Silindirler
l silindirlerde ezme aadaki resimde grld gibi tlecek boyann valsler arasndan geerken ezilmesiyle meydana gelir. Tane iriliinin 10 mikron ve altna inmesi istendiine gre, vals aralklarnn da tm eksen boyunca 10 mikronun altnda tutulmas gerekir. Bu da l silindirlerin ne derece hassas cihazlar olmalar gerektiini ortaya karyor. Silindirler aadaki blmlerden meydana gelir: Besleme silindir Merkez silindir Toplama silindir Besleme silindiri, disperze edilecek boyay merkez silindire tar. Burada besleme silindiriyle merkez silindir arasnda ortaya kan ok yksek bir kesme kuvveti ile boyann ezilmesi sz konusudur. Ayn dnce tarz toplama silindiri iin de geerlidir.

41

Resim.2.8: l silindir

Her ne kadar l silindirler bugn boya sanayisinde ok az kullanm alanna sahiptir. Ancak yksek viskoziteli malzemelerin, rnein macunlarn dispersiyonunda ve ezilmesinde l silindirler bugn hla vazgeilmez dispersiyon makineleridir. Kapal tip boncuk deirmenleri besleme pompasnn basabilecei en yksek viskozitede boya karmn basabilir ama macunlar iin l silindir gerekir. l silindirin viskozite alan konsantrasyon geninde Daniel akkanlk erisinin hemen sol tarafndadr ve bu alma aral l silindirlerde bir pompann basamad yksek viskozitedeki bir boya veya macun karmnn ezilmesine olanak salar.

2.5. Solvent Bazl Boyalarn zellikleri

Tiner ile inceltilen boyalara solvent bazl denir. Solvent bazl boyalar uygulama ve kuruma esnasnda koku verir. Bu yzden boyanan meknlar birka gn havalandrlmal ve mmknse uygulama bir maske ile yaplmaldr. Solvent bazl boyalarn kurumas iin uzun bir sreye ihtiya vardr. Temizlii ise kimyasal zclerin yardm olmakszn kolayca gereklemediinden zararl yan etkiler ierir. zellikle ocuk sahibi ailelerin, astm hastalar ve alerjisi olan evlerin solvent bazl boyalar ile boyanmamas nerilir. Gnmzde, duvar boyalarnda saten ve plastik boyalar tercih edilmekte, solvent bazl boyalar ahap kap pencere ve metalleri boyamak iin kullanlmaktadr. Son yllarda nanoteknolojisinin gelimesiyle boya sektr de byk bir gelime iine girmitir.

42

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Sentetik boya retimine ilikin aadaki uygulamay yapnz. Uygulamada kullanlacak ham maddeleri hazrlaynz. lem Basamaklar Reeteye gre gerekli tartmlar yapp dispers kazanlarna ykleyiniz. Alkidleri pompalarla kazana ykleyiniz. neriler

alma ortamnz hazrlaynz. Laboratuvar veya alma nlnz giyiniz. Laboratuvar veya atlye gvenlik kurallarna uygunhareket ediniz ve dikkatli alnz.

Kartrma ilemi yapnz.

Kartrma ilemi retmeninizden isteyiniz.

yaparken yardm

43

Ezme ve renk ayar dispers edilen ham boya permillden kum deirmenlerinden istenilen ezilme derecesine gelinceye kadar birka defa geirmek suretiyle ezme ilemi yapnz.

Ezme ilemi esnasnda ok dikkatli olunuz.

stenilen ezilme derecesine gelmi boyay rengine gre kazanlara alnz.

Doru lm yapnz.

ve

gzlem

Performans artrc ilave katk maddeleri konarak boyann iyi zellikler kazanmasn salaynz. Kullandnz ara gereci temizleyerek yerine kaldrnz. Sentetik boya uygulamas esnasnda nelere dikkat ettiinizi not ediniz. 44

alrken mutlaka eldiven ve maske kullannz. Kullandnz btn malzemeleri uygun bir ekilde temizleyiniz ve yerine kaldrnz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi sentetik boya retim proseslerindendir? A) n kartrma B) tme C) laveler D) Hepsi Aadakilerden hangisi ya boya zerinde yaplan testlerden deildir? A) Gzle inceleme B) Renk C) Viskozite D) Younluk Yksek devirli kartrc olarak adlandrlan makine hangisidir? A) Dissolver B) l silindir C) Pearl-mill D) Hibiri Aadakilerden hangisi solvent bazl boyalarn zelliklerinden deildir? A) Uygulama esnasnda kokar B) Ge kurur C) Erken kurur D) Temizlii zordur Disolverde dispersiyon sresi ne kadar olmaldr? A) 5 dk B) 15 dk C) 30 dk D) 45 dk

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

45

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. DEERLENDRME LTLER 1. Uygulamaya balamadan malzeme listesi yaparak bunlar temin ettiniz mi? Reeteye gre gerekli tartmlar yapp, dispers kazanlarna yklediniz mi? Alkidleri pompalarla kazana yklediniz mi? Kartrma ilemi yaptnz m? Ezme ve renk ayar dispers edilen ham boya permillden kum deirmenlerinden istenilen ezilme derecesine gelinceye kadar birka defa geirmek suretiyle ezme ilemi yaptnz m? stenilen ezilme derecesine gelmi boyay rengine gre kazanlara aldnz m? Performans artrc ilave katk maddeleri konarak boyann iyi zellikler kazanmasn saladnz m? Evet Hayr

2.

3. 4.

5.

6.

7.

DEERLENDRME Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier Modl Deerlendirmeye geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.

46

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Pigment partikllerinin balayc iinde homojen olarak dalmasna ne denir? A) Alt ilave B) Dispersiyon C) Renk eleme D) Hibiri Aadakilerden hangisi su bazl plastik boya zelliklerinden deildir? A) Renkleri solabilir. B) Yzeyin hava almasn salar. C) abuk kurur. D) Silinme ve ykanmaya dayankldr. Aadakilerden hangisi kalnlatrclarn boyaya katt zelliklerden deildir? A) Dolgun film B) Rahat srlme C) Mat renk D) Filmin iyi yaylmas Aadakilerden hangisi ya boya zerinde yaplan testlerden deildir? A) Gzle inceleme B) Renk C) Viskozite D) Younluk Disolverde dispersiyon sresi ne kadar olmaldr? A) 5 dk B) 15 dk C) 30 dk D) 45 dk Aadakilerin hangisinde boya retimi en yksek orana sahiptir? A) Otomotiv sektr B) Mobilya sektr C) Metal sektr D) naat sektr Aadaki makinelerden hangisi eskisi kadar kullanlmamaktadr? A) Kartrclar B) Dissolverler C) l silindirler D) Pearl -miller 47

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Aadaki malzemelerden hangisi filtrasyon amal kullanlr? A) Kartu B) pek elek C) Polyester torba D) Hepsi Sentetik boyalar retilirken ara depolama tankna alnp ezme makinelerinden geirilir. Bu ilemde partikl boyutu, ka mikronun altna indirilmesi amalanr? A) 5 B) 10 C) 20 D) 50 Aadaki ya boya testlerinden hangisi gzle yaplamaz? A) Kaymaklama B) kme C) Younluk D) Jel oluumu

9.

10.

DEERLENDRME Yaplan deerlendirme sonunda yanl cevaplarnzla ilgili konular bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz.

48

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. D B D A C

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. D B A C B

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. B A C B B D C D A C

49

KAYNAKA KAYNAKA
GEREK Selahattin, Boya Laboratuvar, Milli Eitim Yaynlar, stanbul, 1987. TUNGEN Mustafa, Genel Boya Bilgileri, Akzo Nobel Kemipol, zmir, 2004.

50