1

LETMELERDE VERMLLK ARACI OLARAK UYUMCU LETME MODEL ve UYGULANMASINA YNELK BR ARATIRMA

Yrd. Do. Doktor etin BEKTA

Uak niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi letme Blm Cetinbektas24@hotmail.com

Hseyin YILMAZ Kocaeli niversitesi Ynetim ve Organizasyon Doktora Program hyilmazdoktora@yahoo.com

ABSRACT The economic forces causing enterprises to continually analyze processes and seek out new efficiencies to maximize margins have turned attention to the often fixed-cost nature of many IT solutions, initiatives, and organizations. Along with developing modular business processes, a significant part of the effort to make business faster and cheaper to operate is to link business and IT decisions together and add flexibility to business decisions by enabling faster-moving, more modular IT capabilities. The overall goal of these efforts is to create competitive advantage and differentiation for the company. This study defines an adaptive organization as one that is flexible and dynamically changeable, in both business processes and technology. An adaptive organization is able to integrate new resources or

reallocate existing ones as needed to solve business problems and address arising needs. The adaptive concept goes by many names such as adaptive enterprise, on demand, and utility computing. ZET Ekonomik gler, iletmelerin birok BT (bilgi teknolojisi) zm, giriimi ve rgtn sabit maliyetli yapsna ynelmesine, kr marjlarn maksimize ederek yeni etkinlikleri aramasna ve srelerini srekli ekilde analiz etmesine neden olmaktadr. Modler i srelerini gelitirmenin yannda, iletmelerin daha ucuz ve hzl olarak faaliyet gsterme abalarnn nemli bir paras da daha modler BT yetenekleriyle, daha hzl hareket etmeye olanak salanmas, iletme kararlarna esneklik katlmas ve bununla birlikte iletme ve BT kararlarnn ilikilendirilmesidir. Bu abalarn genel amac, irket iin farkllama ve rekabet avantaj yaratlmasdr. Bu almada uyumcu bir rgt, hem i sreleri hem de teknolojide esnek ve dinamik olarak deiebilen rgt olarak tanmlanmaktadr. Uyumcu rgt, sz edilen gereksinimler ortaya karken ve iletme problemlerinin zmne gerek duyulurken, yeni kaynaklar biraraya getirebilir veya mevcut olanlar yeniden tahsis edebilir. Uyumculuk kavram, uyumcu iletme, talebe karlk verme ve bilgisayardan yararlanma gibi ok sayda isme gtrmektedir. 1.GR rgtler zamanla deimekte ve alanlarn farkl biimlerde koordine etmektedir. Bu ekildeki deiiklikler, alanlarda, evrede, teknolojide, yasalarda veya tepe ynetim takmnda ortaya kan fiili veya ngrlen deiimlerle hzlanmaktadr. Buna uyum yapmacktr ve btn koordinasyon formlar da uygulanabilir deildir. rgtler, doal olarak yaplan hesaplar algladndan akll yapay elemanlarn kullanlmas organizasyonlarn uyumunun incelenmesiyle olas duruma gelmektedir. rgtn dnmesi, alanlarn grevleri baarmak iin aba gstermesi, yneticilerin personeli koordine etmesi, birlemeler, iten karmalar, ie alma uygulamalar ...vb. grntleri akla getirir. rgtsel performans, ou kez retim sreci ve teknolojileri ile balantl olarak tartlr. Dahas modern rgtlerin birou yalnzca fiziksel aralar deil, mallara benzemeyen hizmet ve enformasyonun retimi bilgisiyle de i yapmaktadrlar. Bu ekildeki bilgi, renme olaanst uyumculuk konular olmaktadr. Modern organizasyonlar, esasen bilgi reticileri ve tketicilerileridir. Bilgiyi retme ve kullanma yetenei en azndan bir ynyle de rgtteki alanlara bal olmaktadr. Yine kiiler, rgtler arasnda sk ekilde hareket ederler ve ilerini deitirirler (M.Carley, 2005, p.1).

Teknolojinin gc, tm kayklar ykselten bir yerekimi gibidir. Hayatta kalmann anahtar artk ne kayn bykl, ne de ne kadar hzl hareket edebilmesi deil, yar srasnda kendisini dntrebilme hzdr. Baarl irketler, u andaki yatrmlarn kaldralayacaklar ve kombine zmlerini ok saydaki tedarikiden uyarlanabilir bir altyapya dntreceklerdir. Bu dnmn baarlmas kapsaml bir vizyonu ve yllara gre esneklik gsteren detayl bir plan gerektirir. irketler, ya ncelikle kendi glerine ve zayflklarna dayal olarak baarsz olacaklar ya da bunun yerine hedeflerine ulamak iin farkl i ortaklarnn ok saydaki faaliyet gruplarn etkili olarak koordine edeceklerdir. Uyumcu iletme a talep-gdmldr. ebekede bulunan her irket iin mteri istekleri, ykc travmalar minimize etme ve doru oranda rn akn devam ettirerek bazen otomatik bazen elle tepkilere neden iaretler olmaktadr. Uyumcu iletme ebekesi, ebekede yol gsterici olmak ve daha iyi kararlar alarak iyi belirlenmi metrikler ve performans modelleri ile kombine olarak radyo frekansn tanmlama teknikleri gibi gerek dnyadan veriler elde ederek gerek zamanda faaliyetine devam eder. Uyumcu iletme a, irketlere glerine odaklanma imkn vererek geride kalan i ortaklarn bularak tm snrlara ibirlikiliin nfuz ettii ibirliki bir ebekedir. Tek bir irketin mevcut snrlarnn iinde kulland tasarm sreleri, sipari ynetimi, kaynak tedariki ve hizmet teslimatn birok irket ebekenin her kesinden toplad enformasyon ve kavrayla besleyerek yrtmektedir. Uyumcu iletme ebekesi, kurulmas hayati olan esnek iletiim sistemlerini, blmsel birimleri ve irket snrlarn en dk maliyetle oluturarak, hem endstri hem de teknoloji standartlarnn yaygn kullanmyla gerekletirmektedir. Uyumcu iletme ebekesi, yenilikilie dost ekilde, irketlerin i ilikileri ve sreleri ile destekleyici BT alt yapsn yaratmada ve optimize etmede uzman olduu, uyumcu iletme ebekesi stratejisini kullandklar bir ebekedir. Bu ebeke iin daha ok sayda fikirlerin yaplabilir duruma getirilerek yaratcln serbest brakld bir seti ifade etmektedir (SAP, 2005, p.5). 2.UYUMCU LETME MODELNN ORTAYA IKMASINA YOL AAN FAKTRLER Saysz teorik perspektif, rgtlerde uyumcu davran kavramn desteklemektedir. lem maliyeti yaklam firmalarn uyumcu hareketleri, isel ve dsal maliyetlerinin stesinden gelmek amacyla gerekletirdiklerini ileri srmektedir (Williamson, 1975, p.53). Kaynak bamll teorisi, rgtsel uyumun, rgtn hayatta kalmada gereksindii kaynaklar kontrol etmesi iin ortaya kan bir koalisyon formu olduunu ortaya koymaktadr (Pfeffer, 1981, p.21). Durumsallk yaklam evre koullarnn, irketin ynetimini, uygulamas gereken yap ve stratejiyi belirlemeye zorladn ne srmektedir (Hickson and etc., 1971, p.216-229). Bu birbirine kart perspektifler, aratrmaclar tarafndan, poplasyon ekolojisi ve stratejik uyum yaklamlaryla giriimcilie de uygulanmaktadr (Hannan and Freeman, 1977, p. 929964).

letmelerin bulunduu evrede, teknoloji ve pazarlar karmak hale gelmekte, mteri beklentileri artmakta ve inili kl durumlar yaanmaktadr. letmeler daha ok esnek olmaya ihtiya duymakta, duyarl olma ve tepki gsterme yetenei zorunlu hale gelmektedir. Bu durum, deiimlere annda uyum salama anlamna gelmektedir. rgtsel uyum perspektifi, rgtlerin mevcut uygulama ve faaliyetlerinin yerini yenileriyle deitirerek evrelerine uyum salamalarn ve bunun iin esneklik ve deiimi gerekletirme yeteneine sahip olmalar gerektiini ileri srmektedir ( Levitt, 1988, p. 319340). Uyum, daha belirgin olarak deiimin hayatta kalma abasyla uygulanmas anlamna geldiinden, amal bir deiim kayna olarak grlebilir. Bununla beraber, uyumun gerekletirilme derecesi ve ondan elde edilen sonular, dikkate deer lde, uyum srecine, yeteneine, bu konuda uzmanlamaya ve bunun gerekletirilmesine bal olan eitli faktrlerin bir fonksiyonu olarak deiiklik gsterecektir (Chakravarthy, 1982, p. 3544). phesiz, rgtler, uyumcu olmak isterler. Ne var ki maliyet ve rekabeti basklar rgtleri daha uyumcu olmalar iin hedef ve stratejiler yaratmaya zorlarken iletmeler genellikle ok hzl hareket etmekten saknrlar. Yneticiler, yeni zmlere hzla gei yapmak ve bunlar balatmak yerine genelde BT rgtlenmesine ve iletmedeki srelere ve alt yapya eklemeler yapma ve/veya taktik ya da olaanst deiiklikler yaplmasn isterler. irketler, uyumcu abalarla birlikte ileriye doru hareket etmek iin maliyet veya ekonomik katma deer gerekesini savunmaktadrlar. Dnya ekonomisinin gelimesi ve harekete geme istekliliine karn daha zor zamanlarda gzlenen maliyete ve yatrm karna odaklanma ikilemi henz norm olmaktadr (META Group, 2004, p.3). Gnmzde imalatlar, son birka yln ekonomik darboazndan sonra pazardaki deiikliin bir sonucu olarak trblansl bir ekonomi ortamnda yaamaktadr. in her boyutu daha byk hz ve etkinlii gerektirmektedir. Etkili ekilde plan uygulama ve sonra da gerek zamandaki belirtilere dayal alglama ve tepki gsterme yetenei, aadaki faktrlerden dolay deimez ve nemli bir rekabet avantaj olmaktadr: Ekonominin ebekelemesi, yeni kanallar ve daha fazlasn talep eden mteriler, daha ok mteriye zel olan yeni rnlerin retimine yol amaktadr. Her irketin ok sayda iletme ebekesi iinde yaamn devam ettirdii ve bunlarn herbirinde farkl roller oynayabildii bir gerektir. Birok durumda, Wal-Mart ve Amerikan savunma Bakanl gibi kanal ustalar, kendi i gereksinmelerine dayal deiimleri zorunlu hale getirmektedir. Bu durum, irketleri bu talepleri karlamak iin farkl yollar aratrmaya zorlamaktadr. ortaklklar, kritik baar faktrleri olan ibirlii yapma ve enformasyonu paylamada kazan-kazan durumlar yaratlmasna gre biimlenmektedir. Dier taraftan, mteri gereksinim ve trendlerindeki deiim hz, yenilii ve krl bymeyi salamada temel rekabet farkllatrcs durumuna getirmektedir. En iyisini uygulayan irketler, pazar zamannn yan sra hacim zamanna da odaklanmakta ve i srelerinin temeline yenilii yerletirmektedirler.

letmeler, rekabeti kalmak iin imdiye kadar olduundan ok daha hzl, renme ve verimli olmaya gereksinim duymaktadr. Srekli i deitirerek mteri ve hissedar gereksinmelerine cevap verilmesinin talep edildii bir iletme ikliminde, irketler, giderek boluklar dolduran i ortaklna ve ekirdek yetenekler zerine odaklanmaktadr. Sarbanes- Oxley ve Amerikan Gda ve la Dairesi gibi hkmetler ve dier dzenleyiciler, ok saydaki dzenlemelere uyulmas iin bask yapmakta ve ila retimi bilgisi ve izlenmesini iyiletirmeye gereksinim duymaktadrlar. Bu sonularn tm, tedarik destekli verimliliin tesine gemeyi gerektiren basklar olmaktadr. Tercih edilen i modeli, hzla ekme veya talep gdml i ortam olmakta ve nihai talebin kayna mteri olmaya devam etmektedir. Yukardaki durumun zeti olarak irketler pazara rekabetten daha hzl olarak yksek kaliteli, katma deerli rnleri sunarak mterilerin gereksinmelerini tahmin etmeli ve bunlarn taleplerine gsterdikleri tepkiyi iyiletirmelidirler (SAP, 2005, p.10). 3.UYUMCU LETMEY OLUTURAN UNSURLAR Uyum sreci, uyumculuk konusunda uzmanlama ve bunun iletmeye yaylmasndan oluur. (Chakravarthy, 1982, p. 3544). Uyumculuk konusunda uzmanlama, firmann evresine ve kaynaklarna uygun yapnn tasarlanmas ve uygulanabilir bir stratejinin seimi olmaktadr. Firmann daha iyi bir uyum durumuna gei yapmas sreci, kaynak ve yetenekleri ile semi bulunduu amac arasndaki uyumsuzluun en aza indirilerek, ynetsel ve rgtsel yeteneklerinin ortaya karlmas ve bunlarn amacna uygun halde ynetilerek, sahip olduu kaynaklara bal bir stratejinin formle edilmesinden olumaktadr. Uyum srecinin iletmeye yaylmas, karlalan herhangi bir uyumsuzluk durumunun bilinli ekilde ortadan kaldrlarak yeni ve daha iyi bir duruma gelinmesini ifade etmektedir. Bu sre, firmann yapsnn, kaynak ve yeteneklerinin elverdii lde ve gereksinim duyulan her yerde yeniden tasarlanmasn gerekli klmaktadr. Uyum stratejisi, firmann hayatta kalma ve dsal durumlar deerlendirme araynda, gerekli dzenlemeleri yapmasnda yararland kendine zg tarzlarndan oluur. (Ginsberg, 1988, p. 559575). Uyumcu rgtn operasyonel modeli, deer yaratlmasn ve devam ettirilmesini gerektiren uygulama boyutlarn ortaya koymaktadr. Operasyonel ereve ierisine, karlkl ilikiler, bilgi ve i performans ile ilgili unsurlar yerletirebilir. Bunlar farkl elemanlar olarak ortaya koymak yararl olurken, bu yapnn elemanlarnn olduka birbirlerine bal olduklarna dikkat edilmesi nemlidir. Bunlardan bilgi aktifi, dier eleman iin kritik bir blok oluturmaktadr (Betty, 2005, p.9). 3.1.Bilgi Aktifleri

Uyumcu organizasyonun bilgi aktifleri, tek bana ierik ynetiminden ok daha genitir. Uyumcu organizasyon modelindeki bilgi alan, alanlarn yannda, ierik iin balam da kapsar. Ayrca, alanlar arasndaki karlkl ilikilerin ierik ve birikiminden ortaya km olan modeller kritik olmaktadr. Bunlar, uyumcu organizasyon modeli iinde srekli renme ve kalc ilikiye olanak salayan gl kavramlardr. Uyumcu organizasyon sistemi, oyunculara, gemiteki kolektif deneyime dayal olarak birbirleri hakknda birok bilgiye sahip olmalarna da olanak vermektedir. Bilgi aktifleri kavram ierisinde, alanlar ve ierik iin profiller ve n yer almaktadr. Uyumcu organizasyon evresi, bilgiye sahip olanlarla iliki kurmak iin bilinmesi gerekenlere de olanak verir. ebekenin etkinlii, dierleri tarafndan kefedilebilir ve kullanlabilir olma gibi bir tarzda karlkl ilikiler szkonusu olduunda, nemli dzenlemelerle iyiletirilir. Gerekletirilen karlkl ilikiler, ilgin bir ierik ortaya karrken, iliki ve deer iin belirleyici olann ierik olduu renilmektedir. Altyapnn, ilgili balantlara olanak salama, ierii gelitirme ve yayma yeteneinin bir fonksiyonu olmaktadr. Ortam, bilgi ynetimi uygulamasnda hayal sosu dur. Ayn zamanda ortam, katlmda bulunan insanlarn yansra, ierik iin ilikiyi de belirler. Bilgi, karlkl ilikinin bir rn olarak renilir. Bilgi, bir mzakere, veya bir kitap okuma ya da bir web sitesini ziyaret etme olsa da deneyim ve karlkl iliki yoluyla yaratlr. Bir ilikiden renilen, ondan uzakta elde edilen ey, kelimesi kelimesine szler ve karlkl ilikinin cmleleri deil yeni bir kavram veya anlay olmaktadr (Betty, 2005, p.11). 3.2.Performans Deerlendirme Bilgi-merkezli bir ebeke iinde deerlendirme katks, geleneksel performans deerlendirme yaklamndan farkldr. Katkda bulunma; aktivitelerle, olaylarla veya zaman harcamakla belirlenmez fakat zamanla karlkl ilikiler yoluyla yaratlan modelle ortaya konulur. Bu aktivitenin deil, deer yaratmann deerlendirilmesidir. Uzmanlk, elde edilen ierikle sistemin paras olurken, alann n, ortaklaa uzmanl ile karlkl iliki ve ierik tarafndan belirlenir. Uzmanlk ve retilen sonularn alan (ya ierik kullanm ya da dorudan karlkl iliki yoluyla) sonuta alanlarn n ve tazmininin sonucu olan iletme deerinin niceliksel llerini oluturabilir. Bu durum aktivitenin izlenmesi iin nemli olurken, deerin bir gstergesi deildir. Zamanla ortaya kan performans modeli, hem objektif (davran modelleri) hem de subjektif (alanlarn nasl hissettii) geri bildirimden olumaktadr. Objektif geri bildirim, sistem tarafndan elde edilir, raporlanm ve izlenmi olabilir. Sbjektif geri bildirim, daha az karmak ve hem ak hem de rtl gstergeleri iermelidir (Betty, 2005, p.12). Performans deerlendirme, sistemin znde bulunmaktadr. Profilin n blmnde, elde edilen ve yanstlan rtl veya ak geri bildirimi salayan ierik veya karlkl iliki katks, dierlerinden deeri elde edenlerin olmaktadr. Bu profiller, i iin gerekli kaynaklar tahsis etmenin temelini oluturur. 3.3.Kaynak Tahsisi

Kaynak tahsisinin amac, kaynaklarn optimal bir tarzda kullanmn iermektedir. Optimal kavramyla gelecekteki gereksinimler iin yetenek gelitirilmesi ve korunmas ile olas en iyi sonularn elde edilmesi biiminde ifade edilmektedir. Bu durum, motivasyon faktrlerinin baarma ve tannmay destekledii bir sistemi gerektirmektedir. Ayn faktrler, gereksinim ve kaynak arasnda uygunluun gerekletirilmesine gre ilikilerin kurulmasna olanak salar. Uyumcu rgtn kaynak tahsisat uygulamalar yle yaplmaktadr: n: Srekli olarak deer yaratanlar iin giderek artan dikkat dzeyi szkonusu olmakta ve en nemli motivatr, zamanla anlaml katknn bir gstergesi olarak sistemin bir parasn oluturmaktadr. Grnrlk: Sistem, kendi nlerine dayal i frsatlar iin grnrle sahip oyuncular ve rollerini gelitirmeye dayal konu ile ilgili ve uygun kaynaklar iin grnrl salamaktadr. Zengin ve pozitif bir n giderek artan evresel grnrlk dzeyleri yaratacaktr. Grnrlk, organizasyonel snrlar tarafndan snrlanm olmaz. Taahht: alanlar ve i, en iyi yapabilecekleri i seilerek, tercih ettikleri beceri, bilgi ve yetenek alanlarna gre bir araya getirilir (Betty, 2005, p.13).

Uyumcu bir rgt modeli; alanlar, blmler, i ortaklar ve en nemlisi de mteriler arasndaki duvarlar ortadan kaldrr. Bu model, onun amac olan bir hayli ilgili karlkl ilikilerle daha byk bir kavraya olanak salar. Model ortaya karken, herhangi bir irketin istihdam edebileceinden daha yetenekli ve farkl, daha byk olan oyuncular ebekesiyle deiken bir igc yaratlmas iin daha byk bir frsat olmasnn yannda srekli paylalan bir anlay olduu anlamna gelmektedir. Bu igc, derecelere ayrlm i oda ve sorumluluk (ilerin, bir boyutu tmne uygun olmak zorunda deildir) dzeyleriyle faaliyet gsterebilir. Sz konusu igc, letmenin bir parasdr ve mterilerle ilikilidir. Ayrca karlkl ilikileri tevik ederek renmeyi, verimlilii ve yaratcl salamaktadr. 4. UYUMCU LETME MODELNN VERMLLE ETKS (UAK TEKSTL SEKTRNDE ARATIRMA) Verimlilik, belirli bir retim miktarnn, bu retimi elde etmek iin kullanlan hammadde, igc, sermaye, enerji ...vb. faktrlerden birine ya da bir kana oranlanmas olarak kabul edilir. Verimlilik, iletmelerin baar ltlerinden biri, belki de en nemlisidir. Yaplm olan bilimsel aratrmalara gre verimlilik, bir rgtn amacna ulamasn salayan faktrlerin banda gelmektedir (G.Scott, 1973, p.3). Uyumcu iletme modeli, mevcut

iletme yeteneklerinin daha da gelitirilerek verimlilik ve kapasitenin arttrlmasna olanak vermektedir. Dijital teknolojilerin kullanlmasnn yaratt esnek yetenekler sayesinde retim faktrleri dk maliyetle kullanlabilmektedir ( Consortium for service Innovation, 2005, p.1). Uyumcu rgtn evresi, deer katan isel maliyet yapsnn dndaki kaynaklarn kullanmna ve oklu karlkl ilikilere olanak verir. Karlkl ibirliinin doas, geleneksel modellerle karlatrldnda, kapasite ve yetenekte dramatik bir art yaratr. ou yksek dzeydeki karmak ortamlarda organizasyonlar, gnde alan bana en fazla 1 veya 2 kaza probleminin zmn destekler. Uyumcu rgt yapsnn problem zme sresini ksaltmas ve ok saydaki ilikiye olanak yaratmas daha dk kaynak kullanmna ve dolays ile verimlilik artna yol amaktadr. Uyumcu rgt, toplumla ilikilerinin derinliine ve imdiki baarsn gznne almakszn yenilik ve deiim yapabilmekte, srekli deiim ve yenilik ise iletme dzeyinde verimliliin artmasna olanak vermektedir (Consortium for service Innovation, 2005, p.15). 4.1.Aratrmann Amac Bu almann temel amac, Uakta faaliyet gsteren tekstil sektrndeki iletmelerin verimliliklerini arttrmada uyumcu iletme modelinden ne lde yararlandklarn aratrmaktr. Ayrca almada, szkonusu modeli uygulayan iletmelerin krllk ve dier performans gstergelerinde ortaya kan deimeler de belirlenerek, modele ilikin deerlendirmeler de yaplmaktadr. Aratrma sonularnn zellikle Uak tekstil sektrnde faaliyetlerine devam eden iletmeler asndan bu alandaki literatre katk yapaca beklenmektedir. 4.2.Aratrmann Kapsam ve Yntemi Aratrmann kapsam, kuramsal bilgi dorultusunda, Uakta faaliyet gsteren tekstil sektrndeki iletmelerin verimliliklerini arttrmada uyumcu iletme modelinden ne lde yararlandklarnn, rgtsel ve finansal sonulara olas etkilerinin neler olabileceinin deerlendirilmesidir. letmelerin bilgi ekonomisine hzla uyum gstererek bata insan kayna kapasitesi olmak zere dier btn kaynaklarn yksek performansla deerlendirebilmelerine olanak salamaya dnk bir model olan uyumcu iletme modelinin verimlilik zerindeki etkileri anket yntemiyle incelenmitir. Aratrmada salkl bulgular elde edebilmek ve seilen rneklerin ana ktlenin zelliklerinin tmn yanstmas iin rnek seimi resmi kaytlardan yaplmtr. Aratrmada sektr faktr gznnde bulundurulmu olup Uakta faaliyet gsteren 300 tekstil sektr iletmesi ana ktle olarak seilmitir. Dier taraftan tekstil iletmelerinin seilmelerinin asl nedeni olarak bu iletmelerin ihracata dnk ve

dolaysyla global bilgi ekonomisinin etkilerine dorudan maruz kalmalar olmutur. Anket sorularnn kuramsal bir temele dayanabilmesi iin literatr almas yaplarak konu ile ilgili bilimsel yaynlar incelenmi elde edilen bilgiler dorultusunda ve aratrmann amacna uygun olarak bir anket formu gelitirilmitir. Ayrca, bir pilot alma yaplarak soru formunun gvenilirlii ve bilgisayarla deerlemeye elverili olup olmad test edilmitir. Daha sonra, anket formu aratrma kapsamndaki iletme yneticilerine yz yze grme yoluyla uygulanmtr. Resmi kaytlara gre, Uakta 300 iletme tekstil sektrnde faaliyet gstermektedir. Sektr 10.000den fazla kiiye istihdam salamaktadr. Sektrde bulunan iletmeler alt sektr olarak dokuma ve iplikte younlamlardr. Aratrmada szkonusu bu iletmelerin 257 tanesine anket yoluyla ulalmtr. Bu iletmelerin yerleim itibariyle belirli merkezlerde olmas, anketin uygulanmasn kolaylatrm ve aratrma rnekleminde bulunan 257 iletmenin tamamna ulalmtr. Uak tekstil iletmelerinin st dzey yneticileri tarafndan doldurulan anket formu yantlar ile elde edilen veriler bilgisayarda SPSS istatistik paket program kullanlarak deerlendirilmitir. 4.3.Aratrma Sonularnn Deerlendirilmesi Bu blmde, aratrma kapsamnda anket yntemiyle elde edilen veriler dorultusunda aratrmaya ilikin yaplan deerlemeler ksaca zetlenmektedir.

4.3.1. Aratrma Kapsamna Giren Tekstil Sektr letmelerinin zelliklerinin Deerlendirilmesi

10

letmelerin Hukuki Yaps Tek kii iletmesi Limited irket Anonim irket Dier Toplam Ortaklk Durumu Ortaklk Var Ortaklk Yok Toplam

Say

letmelerin Faaliyet Sreleri (Yl) 0-4 5-9 10-14 15 ve zeri Akrabalk Durumu Akrabalk Var Akrabalk Yok

Say

63 117 45 32 257 Say 138 48 186

25 45 18 12 % 74 26

39 29 52 87 207 Say 114 19 133

19 14 25 42 100 % 85 15 100

100 Toplam

100 Toplam

izelge-1: Aratrma Kapsamna Giren Tekstil Sektr letmelerinin zellikleri

izelge 1de grld gibi rneklemi oluturan iletmelerin en byk ounluunu limited irketler oluturmaktadr (% 45). Ardndan srasyla tek kii iletmesi % 25, anonim irketler % 18 ve bunlarn arkasndan % 12 oranyla dierleri gelmektedir. Sektrdeki iletmelerin faaliyet srelerine bakldnda, % 73lk ksmnn 10 yl ve zeri faaliyette bulunduklarn grlmektedir. Bu ayn zamanda sektrdeki iletmelerin uzun sreli bilgi birikimlerinin olduunun gstergesi olarak yorumlanabilir. irketlerin ounluunun sermaye irketi niteliinde olup akrabalk bann yksek olduu grlmektedir.

11

4.3.2.Bilgi Teknolojisi Uygulamalarna Geilmesini Engelleyen Balca Nedenlerin Deerlendirilmesi

BT Uygulamalarna Geilmesini Engelleyen Neden
Profes yonel Ynetici Eks iklii Ortaklktan Kanm a s tei Siyas i s tikrars zlk Nitelikli Elem an Eks iklii Talep Yeters izlii Kredi Bulm aktaki Zorluklar Ekonom ik Krizler Bilgi Yeters izlii Brokratik Engeller TOP Nedenler (1.n) Say 15 6 29 13 41 7 25 1 7 144 % 10,4% 4.16 % 20,1% 9.02 % 28,4% 4.8 % 17,3% ,0.6 % 4.8% 100,0 % Nedenler (2.n) Say 4. 5. 9. 5 95 10 .8 6. 3 34 .2 20 33 .3 14 .4 10 .8 144 .9 % 2.7% 6.25 % 6.9% 4.1% 23.6% 13.8% 22.9% 9.7% 0.6% 100,0 % Nedenler (3.n) Say 17 .1 7. 7. 12 13 .5 4. 5 9 11 .7 26 .1 9. 9 12 .6 111 .6 % 11.8% 4.8% 9% 2.7% 6.25 % 7.6% 18% 6.25 % 8.3% 100,0 %

izelge-2: Bilgi Teknolojisi Uygulamalarna Geilmesini Engelleyen Balca Nedenler Aratrma kapsamndaki iletmelerin, bilgi teknolojisi uygulamalarna gemelerini engelleyen faktrlerin neler olduuna bakldnda, ncelikle talep yetersizliinin % 28.4lk bir oranla bata gelen engelleyici faktr olduu anlalmaktadr. Tekstil iletmeleri, talep yetersizlii nedeniyle d dnyadaki ihracat finanse etmede optimal nakit dengesini oluturamamakta olmaydr. bu durum yeni giriimleri iletmelerin engellemektedir. bilgi teknolojisi Bilgi teknolojisi uygulamalarn engelleyen ikinci faktr % 22.9 ile ekonomik artlarn istenilen dzeyde Bunlardan baka, uygulamalarn benimsemelerinin nndeki dier engel olarak profesyonel ynetici eksikliinin olduu anlalmaktadr. Seeneklerin tm deerlendirildiinde, bilgi teknolojisi ile ilgili uygulamalarda performans gstermenin nndeki balca engelleyicilerin talep, ekonomi ve uzmanlk faktrleri olduu grlmektedir.

12

4.3.3. Bilgi Ekonomisinde Rekabet Gcn Arttracak Faktrlerin Deerlendirilmesi

Bilgi Ekonomisinde Rekabet Faktrleri

BT ve Ynetimi letmelerle birlii Marka Oluturma Fason alma Toplam Kalite Ynetimi Gl Finansal Yap Dier Seenekler Toplam

Rekabet Gcn Artracak Faktrler (1.ncelik) Say 71 14 47 6 20 22 8 188 % 37,8 7,7 24,9 3,3 10,5 11,5 4,3 100

Rekabet Gcn Artracak Faktrler (2.ncelik) Say 12 .6 17 34 . 9 51 16 2 . 141 % 8,9 12,0 24,1 6,3 36,1 11,4 1,3 100

Rekabet Gcn Artracak Faktrler (3.ncelik) Say 17 11 16 6 26 40 % 14,7 9,3 14,0 5,4 22,5 34,1

100 izelge-3:Bilgi Ekonomisinde Rekabet Gcn Arttracak 129 Faktrler

izelge -3 de iletmelerin sektrdeki rekabet gcn artracak faktrler sralamasnda bilgi teknolojileri ve ynetimi % 37.8 oranla ilk srada yer almaktadr. letme yneticileri bilgi teknolojileri ile elde edilecek katma deerin mevcut yntemlerle salanamayacan nemli bir ounlukla vurgulamaktadrlar. % 36.1 ile ikinci srada ncelikli olarak toplam kalitenin salanmas gelmektedir. Global pazarlarda toplam kaliteye dayal rnlerin rekabet performansnn yksek olmas iletme yneticilerini byle bir tercihe yneltmitir. nc ncelikli srada % 34.1 ile gl finansal yap cevab yer almtr. Kukusuz, gl finansal alt yap enformasyon teknolojisine dayal uyumcu iletme modelinin kritik bir faktr de olmaktadr. letmelerin finans sorunlarn ve toplam kalite uygulamas problemlerini zerek bilgi ve enformasyon teknolojilerine odaklanmalar hem onlar iin global pazarda rekabet avantaj yaratacak hem de ele alnan iletmelerin global pazarlarn olumsuz yansmalarna kar esneklik yeteneklerini daha da gelitirecektir.

13

4.3.4. Sektrle lgili Global Pazar zlemede Yararlanlan Yntemlerin Deerlendirilmesi

Global Pazar zleme Yntemleri Sektrle lgili Gelimeleri Takip(1. ncelik Say ) % 64 26 11 8 5 8 122 52,2% 21,3% 8,8% 6,6% 4,4% 6,6% 100,0 % Sektrle lgili Gelimeleri Takip(2. ncelik Say ) % 11 47 15 3 3 1 80 13,6% 59,1% 19,3% 3,4% 3,4% 1,1% 100,0 % Sektrle lgili Gelimeleri Takip(3. ncelik Say ) % 31 12 31 11 3 1 89 35,0% 13,4% 35,1% 12,4% 3,1% 1,0% 100,0 %

Fuarlara Katlma nternet Kullanm Sreli Tekstil Yaynlar Mesleki Kurulular Mesleki Seminerler Dier Aktiviteler TOPLAM

izelge-4: Sektrle lgili Global Pazar zlemede Yararlanlan Yntemler izelge-4te, yneticilerin sektrle ilgili gelimeleri takip etmede kulland yntemler aratrlmtr. Aratrma katlan yneticilerin %52,2si fuarlarla, %21,33 internetle, %8,8i sreli tekstil yaynlaryla, %6,6s mesleki kurulular kanalyla, %4,4 seminerlerle sektrel gelimeleri takip ettiklerini belirtmilerdir. Sektrle ilgili gelimeler kurumsal olarak en etkili ekilde fuarlarla takip edilmektedir. Bunun yannda mesleki seminerler de sektrn bulunduu durumu ve yenilikleri takip etme asndan nem arz etmektedir. Elde edilen bulgulardan sektrel seminerlerin yeterli dzeyde olmad sonucu elde edilmitir. Sreli yaynlar ve internet tabii ki bilgilendirici zellie sahiptir. Ancak birebir iletiimin olduu fuarlar ve seminerlerin verimlilii daha yksek olarak deerlendirilmektedir 4.3.5.Verimlilik Analizi Deerlendirilmesi in letmede Gerekletirilen Grev Dalmnn

Verimlilik Analizi in Grev Dalm Yaplmas Evet Grev Dalm Var Hayr Grev Dalm Yok Ksmen Grev Dalm Var TOPLAM Hata Deeri TOPLAM

Frekans 155 36 32 223 34 257

Yzde 60,1 14,0 12,6 86,7 13,3 100,0

Geerli Yzde 69,4 16,1 14,5 100,0

Kmlatif Yzde 69,4 85,5 100,0

14

izelge-5: Verimlilik Analizi in letmede Gerekletirilen Grev Dalm

izelge-5de grld gibi, aratrma konusu iletmelerin % 69.4nn uyumcu iletme modeli ile ilgili bir verimlilik analizi yapmak zere grev dalm yaptklar grlmektedir. letmelerin % 16.1 orannda grev dalm yapmadklar anlalmaktadr. Cevaplarn geneline bakldnda iletmelerin bilgi ekonomisinde verimlilii arttrmak amacyla, deer elde etmeye dnk yaklamlar benimsedikleri ve bu amala grev dalm yaptklar anlalmaktadr. Bu durum sektrde, verimli olunmas iin organizasyon dzeyinde kararlarn alndn, i, grev ve pozisyonlarn belirlendiini kantlamaktadr. Dolaysyla iletme ynetimleri gelecein rekabet ortamna verimlilik boyutundan hazrlkl olmaya aba gstermektedir. 4.3.6.Verimlilik in Uyumcu letme Modelini Uygulamada Danmanlardan Yararlanlmas Durumunun Deerlendirilmesi irket D

Uyumcu letme in Danman Yardm Evet Danman Var Hayr Danman Yok TOPLAM Hata Deeri TOPLAM

Frekans 31 48 212 45 257

Yzde 12,2 70,3 82,5 17,5 100,0

Geerli yzde 14,8 85,2 100,0

Kmlatif Yzde 14,8 100,0

izelge-6:Verimlilik in Uyumcu letme Modelini Uygulamada irket D Danmanlardan Yararlanlmas izelge-6da grld gibi anket kapsamna alnan 286 iletmenin % 14.8inde uyumcu iletme modelinden verimlilik salanmas iin danmanlardan yararlanlmaktadr. Bu durum, finansman yetersizlii nedeniyle danmanlara fon ayrma gc olmad anlamna gelse de enformasyon teknolojisi alanndaki gelimeleri verimlilie dntrmede danmanlarn ve danmanlk hizmetlerinin neminin gz ard edilmesini de gerektirmez. Bilgi ekonomisinin temel faktr olan bilginin verimliliinin arttrlmasnn rekabet gcnn temel belirleyicisi olduu dnldnde iletmelerin bu konuda fon ayrmalar

15

zorunludur. Bu balamda dnldnde danmanlar ve danmanlk irketleri de bilginin verimliini arttrmada birer kaynak olarak alglanarak onlardan faydalanmaldr.

4.3.7.Uyumcu letme Modelinden Verimlilik Salanmas in Gerekli Olan Kaynaklarn Tedarik Edildii Alanlarn Deerlendirilmesi
Uyumcu letme Modelinin Uygulanmas in Gerekli Olan Kaynaklarn Saland Alanlar Banka Kredisi le Yeni Ortaklar Bularak Sermaye Artrm le z kaynaklardan Kendi mknlar le Devletin Verecei Tevikler le Leasing Yntemi le Dier Toplam Cevapsz Toplam Frekans 39 18 56 4 6 1 133 124 257 (%) 15,1 7,0 22,0 1,7 2,4 0,4 51,75 48,24 100,0 Geerli (%) 30,9 14,4 45,3 3,6 5,1 0,7 100,0 Kmltif (%) 30,9 45,3 90,6 94,2 99,3 100,0

izelge7:Uyumcu letme Modelinden Verimlilik Salanmas in Gerekli Olan Kaynaklarn Tedarik Edildii Alanlar

izelge-7, aratrmaya katlan iletmelerin bilgi ekonomisinde baarl olmak amacyla gereksinim duyulan teknoloji alt yapsn oluturarak, uyumcu iletme modelinden verimlilik salamak iin gereksinim duyduklar kaynaklar hangi alanlardan karlayabileceklerini gstermektedir. letmelerin % 45.3 kendi z kaynaklarnn

yeterli olduunu ortaya koyarak, uyumcu iletme ile birlikte szkonusu olacak bir verimlilik uygulamasn kendi finansal varlklar ile gerekletirmeyi istediklerini vurgulamlardr. letmelerin % 30.9u mevcut finansman glerinin enformasyon ve bilgisayar sistemlerini tedarik etmeye yetmeyeceini bunun iin banka kredisinin en doru yntem olacan belirtmilerdir. Dier taraftan ilgili iletmelerin % 14.4 ise yeni ortaklar bularak ve mevcut iletme sermayesini arttrarak esnek ve evik bir yap olan uyumcu anlayn

16

salayaca verimlilii gerekletireceklerini ortaya koymulardr. Geri kalan iletmelerin % 5.1i uyumcu yapnn verimliliini leasing yntemini kullanarak gerekletireceini, dierleri ise sras ile devletin verecei teviklerle (% 3.6) ve dier (% 0.7) modelin verimlilii iin harcama yapmay dndklerini belirtmilerdir. Btn seenekler gznne alndnda, iletmelerin bilgi ekonomisi srelerine uyumcu bir yaplanmann verimlilii ile ynelmede kaynak kompozisyonu olarak banka kredilerini ve kendi kaynaklarn tercih ettikleri anlalmaktadr.

4.3.8.Bilgi Ekonomisinde Verimlilie Dayal Deerlendirilmesi

Bir letme Olma Durumunun

Verimliliin Baarya Etkisi Evet Hayr TOPLAM Hata Deeri TOPLAM

Frekans 148 87 235 22 257

Yzde 57,7 33,9 91,6 8,4 100,0

Geerli % 63,0 37,0 100,0

Kmlatif Yzde 63,0 100,0

izelge-8:Bilgi Ekonomisinde Baarl Olmak in Verimlilie Dayal Bir letme Olma izelge-8e bakldnda iletmelerin bilgi ekonomisinde varlklarn devam ettirmelerinin verimlilie dayal bir iletme anlay ile szkonusu olaca anlalmaktadr. letme yneticilerinin % 63.0 gelecein piyasasnda yaamn devam ettirmenin verimlilie dayal iletmecilikle mmkn olacan belirtmilerdir. Dier taraftan iletmelerin % 37si mevcut durumlarnn devam etmesinin yeterli olacan yani gelecekte de geleneksel yaplanmaya dayal de anlay benimsediklerini iin ortaya koymulardr. iletme Seenekler, genel olarak deerlendirildiinde, iletmelerin, global piyasalara dorudan ak bir sektrde, gelecekte istihdam yaratabilmeleri uyumcu modelini gerekli grdkleri anlalmaktadr. letme yneticilerinin byk ounluunun bilgi ekonomisi srelerinde en azndan dnce dzeyinde de olsa verimli olmay benimsedikleri anlalmaktadr. 4.3.9.Uyumcu letme Deerlendirilmesi Modelinin Salayaca Verimlilik Beklentisinin

17

Uyumcu letme Modelinin Verimlilik Yarataca Alanlar Finans Finansal Kaynak Kullanm Teknolojik Geliimin zlenmesi Sosyal Konularda yileme Alanlar Rekabette Baarl Olma TOPLAM Hata Deeri TOPLAM

Frekans 15 5 3 7 30 227 257

Yzde 5,9 1,7 1,0 2,8 11,5 88,5 100,0

Geerli Yzde 51,5 15,2 9,1 24,2 100,0

Kmlatif Yzde 51,5 66,7 75,8 100,0

izelge-9:Uyumcu letme Modelinin Verimlilik Salamasnn Beklendii Alanlar

izelge-9da iletmeler, verimlilik arac olarak uyumcu iletme modeli ile en bata finansal avantajlar (% 51, 5) elde edeceklerini belirtmilerdir. kinci olarak beklenilen avantaj (% 24,2) ile rekabette stn olma eklinde karmza kmaktadr. Ortaya koyduumuz uyumcu model verimlilii ile elde edilmesi beklenilen bir dier avantaj, teknolojik geliimi daha hzl olarak izlemek (%15.2) eklinde ifade edilmitir. Uyumcu iletme modelinin verimli klnmas ile salanabilecek baka bir avantaj ise, sosyal boyutlara ilikin (% 9.1) olmaktadr. Bu kapsamda modelin, istihdamn kalitesini arttraca, alanlara daha fazla i tatmini ve motivasyon salayaca beklentisi kmaktadr. Tablonun tm deerlendirildiinde ise, uyumcu iletme modelinin verimlilik temelinde uygulanmas ile iletme yneticilerine finansal, rekabet, teknolojik ve sosyal boyutlardan zmler salayaca dnlmektedir. Modelin, verimlilik arac olarak, global enformasyon teknolojilerini uygulayarak d pazarlarda daha dinamik bir yaplanmay getirecek olmas beklenilmektedir. 5.SONU VE NERLER Uyumcu iletme modeli ve bilgiye-dayal iletme anlay mevcut endstrileri hzl bir ekilde dnme zorlamaktadr. Enformasyon ve iletiim teknolojilerinin srekli gelimesi, ekonomide deer yaratma tarzlarnn deiiklie uramas, bilgi retiminin ve datmnn temel ekonomik sreler haline gelmesi, iletmeleri bata youn rekabet olmak zere beklenmedik artlarla kar karya getirmektedir. Global ekonomiden, global bilgi ekonomisine gei, standart iletme yaplarndan uyumcu modele doru ynelim, nmzdeki dnemde daha sk rastlanlan kavramlar haline gelecektir. letmelerin mevcut

18

endstri koullarnda rekabet paradigmas yerini global bilgi pazarlarnda rekabet paradigmasna brakmaktadr. Enformasyon teknolojisi iletme srelerini, uygulamalarn grnr ve esnek duruma getirmitir. Entelektel sermaye ve onun boyutlarn etkili olarak deere dntrebilen iletmeler en krl duruma gelmitir. Standart, deiime gerek duymayan ve merkeziyeti iletme modelleri yerini uyumcu iletme yapsna brakmaktadr. Mevcut enformasyon teknolojisini ve i srelerini yeni gelimelere dinamik ve olduka esnek ekilde dntrebilen uyumcu iletmeler, btn ynlerden istenilen bilgiye ulalmasna olanak salamakta, rakiplerinden nce bilginin performansn arttrarak krllk orann ykseltmektedir. Bu yeni dnemde mevcut endstri ve eski ekonomi odakl iletmelerin baarl olamayacaklar aktr. Bilgi ekonomisi srelerinde, verimlilii elde etmenin bir arac olarak grlen uyumcu iletme modeline ilikin olarak gerekletirilen ve iki ana blmden oluan aratrmada, ilk olarak, iletmelerin, enformasyon teknolojisini kullanmada ve organizasyon yapsn harekete geirmede verimlilii gz nnde tutmalar gerektii anlalmaktadr. Bu balamda iletmeler, ncelikle uyumcu iletme yaklamn uygulayarak kurumsallaman bu yapnn deerlerini benimsemeli, buna ynelik olarak da kadrolarnda bilgi profesyonellerine yer vermelidirler. kinci olarak, iletmelerin, bilgi ekonomisindeki verimlilik an kapatabilmeleri amacyla, gerek kendi kaynaklar gerekse de iletme dndan eitim ve gelitirme programlarn salayarak bunlar uygulamalar gereklidir. letmelerin, verimli bilgi ve teknoloji ynetimi ile ilgili olarak bata niversiteler olmak zere deiik kaynaklardan yararlanarak alt yap oluturmaya almalar bir zorunluluk haline gelmitir. nc olarak, gnmzde entelektel aktiflerin verimliliine yatrm yapan iletmelerin ayakta kald dnldnde, iletmelerin bata insan sermayesi olmak zere, rgtsel sermaye ve mteri sermayesini verimli olarak kullanabilmeye dnk zmler retmesi gerekmektedir. letmelerin, verimlilie dnk zmleri takip etmek amacyla, fuarlar ve internet dndaki kaynaklardan da global bilgi ekonomisini izlemeleri gerekmektedir. Buna ilikin olarak, iletmelerin, baka iletmelerle ilikilerini gelitirerek sanal ibirliklerine ynelmeleri, baka lkelerin iletmeleri ve kaynaklar ile yeteneklerinden yararlanmay da renmeleri verimlilie dayal deer yaratmann n art haline gelmektedir.

19

Drdncs, iletmelerin, global bilgi ekonomisinin zelliklerini renmeleri ve bunlar kendi retim srelerinde kullanmalar verimlilii daha da arttracaktr. Uyumcu ynetim yaklam, mterilerden, pazarlardan ve rakiplerden elde edilen stratejik bilginin, iletme srelerinde deer yaratmak amacyla kullanlmasn amalamaktadr. letmelerin mterilerinden ve alanlarndan elde ettikleri bilgiyi yeni rnlerin tasarmnda kullanarak tasarmda verimlilii arttrmalar da sz konusu olacaktr. letmeler, bilgi ynetiminden deer elde etmede, ynetim srelerinde esneklik oluturmada ve rakiplerinden nde olmada yararl bir model olarak uyumcu iletme modelini benimsemelidirler. KAYNAKA 1. B. Levitt, B., J.G. March, (1988), Organizational Learning, Annual Review of Sociology (14), p. 319340. 2. Betty, A., (2005), The Adaptive Organization, Operational Model, Consortium for service Innovation, Version 4.0, April, 2005, pp.9. 3. Betty, A., (2005), Adaptve Busness Networks: A Strategy For Masterng Change And Effcency, In Manufacturng, 2005 Sap Ag., p.5.

4. Carley, K.M., (2005), Adaptive Organizations and Emergent Forms, www.brint.com, eriim tarihi, 15-11-2005. 5. Carley, K.M., (2005), The Adaptive Organization: An Examination of On Demand Computing A META Group Multiclient Study, Management Summary, May 2004, p. 3. 6.Chakravarthy, B.S., (1982), Adaptation: a promising metaphor for strategic management, Academy of Management Review 7(1), p. 3544. 7. Ginsberg, A., (1988), Measuring and modelling changes in strategy: theoretical foundations and empirical directions, Strategic Management Journal (9), p. 559575. 8.Hannan, M.T., and S.H. Freeman, (1977), The population ecology of organizations, American Journal of Sociology (82), p. 929964.

20

9.Hickson, D.J. and C.R. Hinings, C.A. Lee, R. Schneck, J.M. Pennings, (1971), A strategic contingency theory of intraorganizational power, Administrative Science Quarterly (16) , p. 216229. 10.Pfeffer, J., (1981), Power in Organizations, Pitman, Boston, MA, p.21. 11.Scott, W.G., and T.R., (1973), Organization Theory, Richard D. Irwin, Inc, III.p.3.