T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

PLASTK TEKNOLOJS

YZEY SEMBOLLER VE LLENDRME

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ........................................................................................................ ii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1......................................................................................... 3 1.LLENDRME ................................................................................................... 3 1.1. llendirmenin Gerei ve nemi ................................................................... 3 1.2. llendirme Kurallar ..................................................................................... 3 1.3. llendirme Elemanlar .................................................................................. 4 1.3.1. l Snr izgisi....................................................................................... 4 1.3.2. l izgisi ............................................................................................... 5 1.3.3. Balama izgisi ......................................................................................... 5 1.3.4. l Oklar................................................................................................. 6 1.3.5. l Rakamlar .......................................................................................... 7 1.4. llerin Resim zerinde Dal................................................................... 8 1.4.1. Boyut lleri............................................................................................ 8 1.4.2. Konum lleri ......................................................................................... 9 1.4.3. llendirme eitleri ............................................................................. 12 1.5. eitli Elemanlarn llendirilmesi.............................................................. 15 1.6. Resimlere Gerekli lleri Verme ................................................................. 23 UYGULAMA FAALYET-1 ............................................................................... 26 PERFORMANS TEST......................................................................................... 31 RENME FAALYET-2....................................................................................... 32 2. TOLERANSLAR................................................................................................... 32 2.1. Toleransn Tanm.......................................................................................... 32 2.2. Tolerans eitleri ............................................................................................ 32 2.2.1. Boyut Toleranslar .................................................................................. 32 2.2.2. Tolerans Snfnn Gsterilmesi ............................................................... 33 2.2.3. Toleransl llerin Gsterilmesi............................................................ 33 2.3. Boluk ve Sklklar......................................................................................... 35 2.4. ekil ve Konum Toleranslar .......................................................................... 44 2.5. eitli izim Uygulamalar ............................................................................ 50 2.6. Yzey leme aretleri ................................................................................... 51 2.6.1. Yzey leme aretlerinin Tanm Ve nemi ......................................... 51 2.6.2. Yzey leme aretlerinde Kullanlan Bilgiler ....................................... 51 2.7. Przlln Tanm ...................................................................................... 52 2.8. Tala Kaldrlan Ve Kaldrlmayan Yzeylerin Birbirlerinden Ayrlmas ..... 56 UYGULAMA FAALYET-2 ............................................................................... 59 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 62 PERFORMANS TEST......................................................................................... 69 MODL DEERLENDRME.................................................................................. 73 KAYNAKLAR .......................................................................................................... 74

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 211GS0017 Plastik Teknolojisi Plastik leme Yzey Sembolleri ve llendirme Yzey Sembolleri ve llendirme Modl; llendirme, Toleranslar, ve Yzey leme aretleri bilgilerini kullanarak uygun teknik resim izme yeterliinin kazandrld renme materyalidir. 40/32

SRE N KOUL YETERLK

Teknik Resim izimi -2 modln alm olmak. Teknik resim izmek. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda kurallara uygun teknik izim yapabileceksiniz.

MODLN AMACI

Amalar Gerekli ortam salandnda; 1- llendirme ilemini kurallara uygun olarak yapabileceksiniz. 2- Yzey ileme iaretlerini ve toleranslar kurallara uygun olarak kullanabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

izim takmlar, resim derslii.

Modl ierisindeki retim faaliyetleri sonunda lme deerlendirme ve performans testleri ile kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz.

ii

GR GR
Deerli rencimiz; Kreselleen dnyada plastiin nemi ve kullanm alanlar her gn genilemektedir. nmzdeki yllarda da lkemiz plastik sektrnn yetimi insan gcne olan ihtiyacnn hzla artaca bir gerektir. Bugnn endstrisinde, Teknik Resim, mhendisten iiye kadar her trl teknik elemann birbirleriyle kendi ilerinde anlamalarn salayan ak ve amaz bir dil halini almtr. Tasarladn ifade etmek ve onun gereklemesini salamak iin, mhendisin tek vastas teknik resimdir. Herhangi bir makine parasn yapacak olan ii, kendisine verilen malzemeyi ne ekilde ileyeceini, paraya verecei biim ve boyutlar ancak o parann teknik resminden renebilir. Bu resim eksik veya hatal olursa, yaplacak i de eksik kalr veya hatal olur. Hazrladmz bu modl sizin seviyenize gre olup kendi kendinize renmenizi de salayacak, ihtiyalar karlayan ve ok sayda uygulama yapmanza da olanak salayan, ileriki yllarda da alma hayatna atldnzda kaynak olarak da kullanabileceiniz bir almadr. Her konu basit bir ekilde tanmlanm olup ok sayda uygulama iermektedir. Kitap, daha ok grsellie hitap ederek renmenizi kolaylatrmtr. Bu modl en son yaynlanan T.S.E. (Trk Standartlar Enstits) ve I.S.O (Uluslararas Standartlar Organizasyonu) standartlarna uygun olup en gncel bilgileri iermektedir. Modln siz sevgili rencilerimize faydal olmasn dileriz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Gerekli ortam salandnda llendirme ilemini kurallara uygun biimde yapabileceksiniz

ARATIRMA
evrenizdeki iyerlerinde ve atlyenizdeki lme aletleri ile ilgili aratrma yapnz.

1. LLENDRME
1.1. llendirmenin Gerei ve nemi
malat yaplacak paralarn resmi izilir. Resim zerinde boyutlar gsterilir. Deliklerin yerleri, lleri, yzeylerin ileme toleranslar, nasl ve hangi yntemle ilenecei bilgileri bulunur. Bu bilgilerin izimlerde rakamlar, imalat bilgileri, yapm bilgileri halinde bulunmasna llendirme denir. malat yaplacak olan bir i parasnn ilk nce tasarm yaplr. Tasarm yaplan parann retilmesi; llendirmenin eksiksiz ve standartlara uygun yaplmasna baldr. llendirme ileminde tm bilgiler eksiksiz olmal, kurallara gre yaplmal ve imalatta herhangi bir yanlla yol amamaldr. retilecek i parasnn grnleri zerinde gerekli tm llerin ve yapm bilgilerinin bulunmasna byk zen gsterilmelidir.

1.2. llendirme Kurallar

Trk Standartlar 11398 ve 11397de verilen standart kurallara gre llerin imalat yaplacak para zerine verilmesi kurallarn u ekilde aklayabiliriz. l izgisi ince ve parann grnnden 7-10 mm uzakta izilir. l balama izgileri ince, birbirine paralel ve ok ularndan 1,53 mm taacak kadar izilir. l oklar ayn byklk ve nitelikte olmal l balama izgisine dokunmaldr. Kk llerde oklar l balama izgilerine dtan izilir. lnn saysal deeri l izgisinin 1 mm stnde dik konumda yazlr. Kalnlk lleri iin t harfi kullanlr.

Deliklerin merkez (konum) lleri; eksenlerinin uzatlmasyla oluan l balama izgilerine gre verilir. Simetrik durumlarda yalnzca bir tarafn ekil elemanlar llendirilir. llendirmede eitli oklar kullanlsa da bizim standartlarmz 15 derecelik sivri siyah oktur. Resimdeki d ls grn iziminde kullanlan kaln izginin kalnlk lsdr. ok dar yerlerde ok yerine nokta kullanlr. Uzunluk llerinin kolay okunmas iin taral blgedeki konumlarda l verilmez. A llerinin kolay okunmas iin taral blgedeki konumlara l verilmez. Kesik yzeye l vermek gerektiinde kk bir alan taranmaz. Resim llerine uygun boyutta olmayan lnn alt izilir. ilikte zel nemli olan bu muayene (kontrol) ls ereve iine alnr. Tek grnl llendirmelerde iki temel yzey (a ve b) seilir. ller yzeylerin uzants olan balama izgilerine gre verilir.

1.3. llendirme Elemanlar

1.3.1. l Snr izgisi Srekli ince izgi olup izgi kalnl 0,25 mmdir. llendirilecek elemana dik veya gerektiinde eik ancak birbirine paralel olarak izilmelidir. (ekil 1.1)

l izgisi snrlayc oku ap iareti

l rakam

Klavuz izgisi l balama izgisi

1 4
ekil 1.1. llendirme Elemanlar

32

1.3.2. l izgisi Srekli ince izgi olup izgi kalnl 0,25 mmdir. Ular oklarla snrlandrlr. Ok ular l snr izgilerine temas etmeli, ilk llendirme izgisi grnten yaklak 8-12 mm uzakta bulunmaldr. Ondan sonra gelen l izgileri ise kendisinden nce gelen l izgisinden yaklak olarak 7-10 mm uzakta olmaldr. (ekil 1.2)
Paralel olacak 7-10 mm 8-12 mm

5x45 3
Paralel olacak

8-12 mm

1 4
ekil 1.2. l izgileri

1.3.3. Balama izgisi Srekli ince izgidir ve l konacak yzeylerin kenar grnlerinden uzatlr. Balama izgileri l izgisine dik veya gerektiinde eik, fakat birbirine paralel olarak izilmelidir. Ok balar balama izgisine temas etmeli ve balama izgisi ok bandan 2-3 mm kadar dar uzatlmaldr. Balama izgileri l izgilerini kesmemelidir.
Mmknse Kesimemeli

9
5

32

Balama izgisi, l izgisinden 1,5-3 mm ileriye taacak

ekil 1 .3. Balama izgileri

32

3 1 5
Kesimemeli

1.3.4. l Oklar Ok balar l izgilerini snrlar, lnn nereden nereye verildiini gsterir. l oklarnn byklkleri izilen resimlerin byklklerine gre deiir. Ok bann uzunluu 2,5-3,5 mm ve kalnl uzunluunun te biri kadar alnr. l oklarnn nce evresi izilir, ii karalanarak doldurulur. Bir resim zerindeki btn oklar ayn byklkte olmaldr. Ok balar l izgisi snrlar ierisine izilmelidir. Fakat yer dar ise, ok balar darya alnabilir. Bazen de ok ba yerine aka grnen noktalar konulabilir. (ekil 1.4)

1 Birim

Dolu sivri ok 15 Makine teknik resimlerinde

3 Birim
Dolu nokta Yer darl olan yerlerde 45 eik izgi Mimari ve inaat resimlerinde Bo sivri ok 90 Mimari ve inaat resimlerinde

ekil 1. 4. l Oklar Standard

1.3.5. l Rakamlar l rakamlarnn, dzgn ve okunakl yazlmas ok nemlidir. l rakamlar l izgisinin tam ortasna ve 0,51 mm st tarafna yazlr.

Uzunluklarn yazlmas

Alarn yazlmas

ekil 1.5. Rakamlarn Ve Alarn Yazlma Standard

Sac ve lamalarda kalnlk llerini gstermek iin ikinci bir grne gerek yoktur. Sadece sac ve lama paralarda kalnlk, izilen parann zerine yazlr. rnek (t=4 mm) gibi.

R1 0

0 1

Y k s e k l ik

Y k s e k l ik

ekil 1.6. Rakamlarn Gsterilme Standard

1.4. llerin Resim zerinde Dal

1.4.1. Boyut lleri Geometrik cisimlerin genilik, ykseklik ve derinlik olmak zere boyut ls llendirmede verilmelidir. Prizmalar: Dikdrtgen prizmann lleri ekil 1.7de grld gibi konur. ller iki grn arasnda kalacak ekilde konulmaldr. Baz hallerde derinlik ls profil kesit zerine konulabilir. Silindirler: Silindirin ap ve ykseklik olmak zere iki boyut ls vardr. apa ait l rakamnn nne ap iareti konulur.
Dikdrtgen Prizma Kare Prizma Tek grnl silindir

ki grnl silindir

Kare piramit

Dikdrtgen piramit

ki grnl koni

Tek grnl koni

Kre

ekil 1.7. Geometrik Cisimlerin llendirilmesi

1.4.2. Konum lleri malat yaplacak bir parann izimini oluturan tm geometrik ekillerin birbirine gre olan konumlarn belirten llere konum lleri denir. Bu ller yalnz geometrik ekilleri para zerinde yerletirir ve yzeyleri llendirmez. Konum lleri, bir parann grevi, yapm sras, markalama esaslar ve ilenmi yzeyleri dikkate alnarak aada belirtilen metotlardan birini veya bir kan birlikte uygulayarak verilmelidir: Kenar Kenar Metodu Kenar Eksen Metodu Eksen Eksen Metodu Kenar Kenar Metodu zellikle simetrik olmayan paralarn llendirilmesinde bu metot kullanlr. Para zerinde bulunan girinti ve kntlar iki ana referans kenarna gre belirlenir. (ekil 1.8)

33

Referans kenarlar

t=Sac Kalnl

ekil 1 .8. Simetrik Olmayan Paralarda Kenar-Kenar Metodu

Referans kenarlar

KenarEksen Metodu zellikle grnleri yar simetrik olan paralarn llendirilmesinde bu metot kullanlr. Para zerinde bulunan girinti ve kntlarn yeri bir eksen ve bir kenara gre belirlenir. Bu metot silindirik paralarn veya sac paralarn imalatnda kullanlacak llendirilmesinde kullanlr. (ekil 1.9)

Referans ekseni

2x45 1 4 22 33 42
ekil 1.9. Silindirik Paralarda Kenar-Eksen Metodu
x 45

Referans Kenar
3

2 0

25

Referans Ekseni ekil 1.10. Sac Paralarda Kenar Eksen Metodu

10

50

23

Referans kenar

2 1

EksenEksen Metodu zellikle tam simetrik grnlere sahip paralarn llendirilmesinde bu metot kullanlr. Para zerinde bulunan girinti ve kntlarn yeri iki ana eksene gre belirlenir. Gerektiinde yar simetrik ve simetrik olmayan paralar da ekseneksen metoduna gre llendirilir. (ekil 1.11 ve 1.12)
Referans Ekseni

35
R 3
1 2

1 5

1 5

Referans Ekseni

ekil 1.11. Simetrik Paralarda Eksen Eksen Metodu

Referans Ekseni

48 44
R1 0

R5

1 5

R 5

R1 3

t=4
22
Referans Ekseni

4x45

26 39

ekil 1.12. Tam Simetrik Olmayan Paralarda Eksen Eksen Metodu

11

1.4.3. llendirme eitleri: Paralel llendirme l izgileri ayn dorultuda, paralel, iki ya da dorultuda birbirine dik durumda veya birbiriyle ortak merkezli yerletirilmelidir. (ekil 1.13)

R3
1 1 1 5 9

20
Referans kenarlar

20 26

AA 1 9

9 1 1 1

8 1

1 0 29

Tornalama srasna gre llendirme

ekil 1.13. Paralel llendirme

12

3 1

Zincirleme llendirme Tek tek (mnferit) llerin birbiri ard sra dizilerek verildii bir llendirmedir. (ekil 1.14)

39

R5
26

1 3

1 3

21

9 AA 1 9

9 1 1 1

8 1

1 0

1 4

20

ekil 1.14. Zincirleme llendirme

13

3 1

Birleik llendirme Zincirleme llendirme, artan kademeli llendirme, paralel llendirme veya zincirleme llendirmenin birletirilmesi ile yaplan llendirmedir. (ekil 1.15)

39

R5
26 1 3

1 8

21 56 AA 1 9

1 8

9 1 1 1

1 8

9 1 0 29

ekil 1.15. Birleik llendirme

14

3 1

1.5. eitli Elemanlarn llendirilmesi

1. aplarn llendirilmesi Sembolnn ap 0,7xh ykseklii kadar olup orta izgisi 75o eiktir. (h byk harf yksekliidir) aplar ifade eden sembol, her trl durumda l rakam nne konur. (l sembolleri l harfleri ile birlikte kullanlmaz) Dar alanlarda paralel konumlu ap lleri zikzakl olarak verilir. Yetersiz alanlarda ap lleri tek tarafl oklarla verilebilir. Rakamlar l izgisinin sonuna ortalanarak yazlr.

20

20

8
ap Sembol standart Silindir olan paralar iin llendirme ekli

ekil 1.16. aplarn llendirilmesi Standard

15

2. Yaraplarn llendirilmesi Byk R harfi her durumda yarap l rakamnn nne konulmaldr. l izgileri yarap merkez noktasndan veya bunun dorultusunda izilmeli ve sadece bir okla yay tarafnda iten veya dtan snrlandrlmaldr. Dar alanlarda yarap lleri zikzakl olarak verilir. zde yaraplar atal izgiyle gsterilebilir. Ekseni belli byk yaraplar dar alanda 90o krk izgiyle gsterilir. Ortak merkezli yarap lleri daire yay zerinden datlr.

1
Semboln standart

ekil 1.17. Yaraplarn llendirilmesi

16

R5
4

3. Krelerin llendirilmesi Kre sembol S harfidir. Krelerin tam ap verilirken ap lsnn veya yarap lsnn nne S harfi konulur. Cvata balarnda bulunan kre kesmelerinde kre aklamas bulunmaz; sadece yarap ls verilir.

4 25
Kre Sembol Standart aplarn gsterilmesi

SR2 5

3
21

1 1

6 SR

26 1 4 24
Yaraplarn gsterilmesi
ekil 1.18. Kesirlerin llendirilmesi

17

1 1

4. Yaylarn llendirilmesi Yay grafik sembol 1,4xh apnda bir yarm emberdir. Bu sembol yay erisel lsnn nne veya zerine konur. Yay eritlerde l ait olduu eriye bir okla iaretlenir.

30

20
1 2

62
ekil 1.19. Yaylarn llendirilmesi

5. Karelerin llendirilmesi: Sembol bir kenar 0,7xh olan karedir. Bu sembol kare yzey lleri iin kullanlr. Yzeylerin oluturaca anahtar az ls AA sembolyle gsterilir.

22
Semboln standart

1. Tip
20
AA10

2. Tip

3. Tip

ekil 1.20. Karelerin llendirilmesi

18

22

22

6. Alarn llendirilmesi A kenarlarnn uzants balama izgisi olarak kullanlr. l izgisi a tepesine gre izilir. l rakamlar ekil 1.21de grld gibi eitli konumlarda l izgisinin zerine yazlr. ekil 1.21de arp iareti ile gsterilen yerlere llendirme ilemi yaplmaz. ekil 1.21de alar eksen izgileri arasnda olduu iin 90yi tamamladndan ekle llendirme kurallarna gre gereinden fazla l verilmez.

ekil 1.21. Alarn llendirilmesi

19

7. Seri Deliklerin llendirilmesi ekil 1.22de yay gibi bir sac zerine belirli aralklarla (alarla) delinmi deliklerin llendirilmesi grlmektedir. Snr delikleri arasndaki 4x13o= 52o ls, birinci delikten sonra 13o aralklarla 4 delik bulunduunu gsterir. ekil 1.22de dz bir sac zerine (alttaki ekil) belirli aralklarla delinmi deliklerin llendirilmesi grlmektedir. Burada adet delik gsterilmitir. Snr delikleri arasndaki 4x25=100 mm ls, birinci delikten sonra 25 mm aralklarla 4 delik bulunduunu gsterir.

Eit al deliklerin llendirilmesi

3
4 x 2 5 = 100

Eit mesafeli deliklerin llendirilmesi

ekil 1.22. Seri Deliklerin llendirilmesi

20

1 5

8. Eimin ve Konikliin llendirilmesi Konik yzeyler torna adn verdiimiz tezgahlarda ilenir. malat yapacak kiinin konik bir paray tornalamak iin ilk nce koniklik orann bulmas ve tezgah bu koniklik oranna gre ayarlamas gerekir. Eik kenar zerinde birim boydaki ykselme miktarna eim denir. Birim boyda meydana gelen ap farkna koniklik denir.

20
Semboln standart
D/ 2 ( 3 )

1 D/2 - d/2 Eim = x = L 1 D-d Eim = x = 2L

L
ekil 1.23. Eimin llendirilmesi

1 D-d Koniklik= x = L
Semboln standart
0

ekil 1.24. Koniin llendirilmesi

( 3 )

21

d/ 2

9. Pahlarn ve Havalarn llendirilmesi ekil 25de pahlarn ve havalarn llendirilmesi grlmektedir. Bu ekilde; pah ve hava alarnn 45o olduu ve 45o olmad hallerdeki llendirme ekilleri mil ve delik iin ayr ayr gsterilmitir.

Mil iin

Delik iin

2x45

ekil 1.25. Pahlarn ve Havalarn llendirilmesi

22

10. Dar ksmlarn llendirilmesi malat yaplacak olan parann iziminde yaplacak llendirmede eer para boyutlar kk ise iten ok yerine dtan ok veya dolu nokta llendirme kurallar ile llendirme yaplr. (ekil 1.26) Radys ve pahlar ekil 1.26da olduu gibi llendirilir. aplarn llendirilmesinde her durumda lnn nne ap sembol konur. l rahat grnecek ekilde dairenin dna parann konumuna gre l tanr.

Dtan ok Dolu nokta

ten ok

Dolu nokta

ten ok

ekil 1.26. Dar Ksmlarn llendirilmesi

1.6. Resimlere Gerekli lleri Verme

Delikler, kanallar, profiller ve yaylar standart grnlerle llendirilmelidir. ller, izilen parann ana yzeylerini gsteren izgilerden, nemli olan merkez veya eksenlerden verilmelidir. Ana ller grnler arasna konulmaldr. Balama izgileri kesinlikle grnleri birletirmemelidir. parasna ait bir l iki ayr grnte verilmemelidir. llendirme konusunda aklanan tm llendirmeler kurallarna gre yaplmaldr. Kendiliinden meydana gelen yzeylerin boyut lleri verilmez. Gerekmedike grnmeyen kenarlara (kesik izgiler) l konulmamaldr.

23

Resimlere Gerekli lleri Verme le lgili Bir rnek

ekil 1.27. Resimlere Gerektii Kadar l Verme

24

Bir Resmin izim Aamas Parann hangi grnnn izilecei aratrlr. Karar verilen duruma gre parann grnleri izilir. Para izildikten sonra l balama ve l izgileri izilir. l oklar standartlara gre izilir. l rakamlar standartlara uygun olarak yazlr.
15 8
20 9 1 20 10 50

10

ekil 28: Bir Resmin izim Aamalar

ekil 1.28. Bir Resmin izim Aamalar

25

UYGULAMA FAALYET-1 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA 01: Aadaki rnei verilen ok byklklerine gre sizde verilen izgilere ok ba yapnz.

3 ,5

2 ,5

26

2 .5

3 .5

UYGULAMA 02: ekilde verilen parann n grnn izerek verilen ekildeki gibi llendirme yapnz.

t=4mm

UYGULAMA 03: Aada verilen resmi tekrar izerek llendiriniz.

t=3

27

UYGULAMA 04: Aada verilen resmi tekrar izerek llendiriniz.

UYGULAMA 05: ekilde perspektifi verilen parann grnlerini izerek llendirme yapnz.

28

UYGULAMA 06

Yandaki ekilde verilen parann zerinden l alarak paray 2:1 leinde iziniz. izilen resim zerinde gerekli llendirmeleri yapnz.

UYGULAMA 07 Aada verilen grnleri 1:1 leinde tekrar izerek llendiriniz.

14,5

8
32 52

1 2

R2

R2

1 6

52

1 8

1 6
5

24
R2

R8

28
32

6 R3

R2

32

R4

1 1 1 20

29

UYGULAMA 08: ekilde perspektifi verilen parann grnlerini 1:1 leinde izerek llendirme yapnz.

lem Basamaklar

neriler giysisi giyiniz Temiz ve dzenli olunuz. Dikkatli resim iziniz. Gvenlik tedbirlerine uyunuz. izim ara gerelerini yannzda bulundurunuz. llendirme kurallarna ve standartlarna uyunuz. l oklar ve l izgilerinin kalnlklarna dikkat ediniz. l rakamlarn standartlara uygun yaznz. etiine uygun davrannz. llendirme metotlarn uygulaynz. Gereksiz lden kannz. 30

llendirme kurallarn belirleyiniz.

Grnleri llendiriniz.

llendirme metotlar kullannz.

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz.

PERFORMANS DEERLENDRME izim ara ve gerelerini hazr hale getirdiniz mi? . izgi kalnlklarnn farkllklarna dikkat ederek; izim kurallarna gre izimi yaptnz m? izimlerinizin doruluunu kontrol ettiniz mi? llendirme metotlarna gre llendirme yaptnz m? llendirmenin eksiklii-fazlaln kontrol ettiniz mi? llendirmeyi kurallarna gre yaptnz m?

EVET

HAYIR

Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

31

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Gerekli ortam salandnda yzey ileme iaretleri ve toleranslarn kullanlmasn kurallarna uygun biimde yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki retim firmalarn ziyaret ederek; Paralar imal ederken niin tolerans vermek gerekir? Aratrnz. Paralara niin yzey ileme iaretleri vermek gerekir? Aratrnz.

2. TOLERANSLAR
2.1. Toleransn Tanm
retilmek istenen i paralar ile retilen i paralar lleri arasnda eitli deerlerde farkllklar grlr. Parann almasnda hibir saknca meydana getirmeyen en byk l ve en kk l arasndaki bu farka tolerans denir.

2.2. Tolerans eitleri

Toleranslar; cisimlerin boyutlar, ekil ve konumlar gz nnde tutularak standartlatrlm ve bunlarn resimler zerinde nasl gsterilecei belirtilmitir. Buna gre toleranslar iki snf halinde incelenebilirler. Boyut Toleranslar (TS1845, TS450, TS1980, TS1506) ekil ve Konum Toleranslar (TS1304, TS1498)

2.2.1. Boyut Toleranslar Boyut Toleranslar ile lgili Kavramlarn Aklanmas 1-SAPMALAR: l rakamlarnn sa tarafna konulan rakamlarla gsterilir. st sapmalar: Delikler iin ES ve miller iin es harfleriyle gsterilir.

32

Alt sapmalar: Delikler iin E ve miller iin ei harfleriyle gsterilir. Not: st ve alt sapmalar + veya - iaretli olabilmektedir. 2-SINIR LLER: Esas boyut lsnn nndeki deerlerin esas boyut lsne eklenip karlmas ile snr lleri elde edilir. 3-TOLERANS: En byk snr lsnden en kk snr ls karlarak elde edilir. T ve t ile gsterilir. 4-ANMA LS: Resim zerindeki paralarn esas lsdr. A harfi ile gsterilir. 2.2.2. Tolerans Snfnn Gsterilmesi

Tolerans blgesi yeri Toleransl l

N elik num it aras

20 H 6
Anm ls Tolerans snf a

Bir tolerans snf, esas sapma iin harf ile veya esas tolerans niteliinin says ile gsterilir.

rnek: Delik iin H7 Mil iin h7 gibi. Delik toleranslar byk harfle (H7), Mil toleranslar kk harfle (h7) gsterilir.
Burada harf tolerans blgesinin yerini, rakam ise nitelik numarasn gsterir. 2.2.3. Toleransl llerin Gsterilmesi Bir toleransl l, anma lsyle istenilen tolerans snf sembolnden veya anma lsyle sapmalardan meydana gelir.
+ 0,020

33

rnek 1: Delik iin 20H7, Mil iin 25g6 veya 20 0,05 , 25 - 0,005
0

rnek 2: Delik iin 20H6, Mil iin 25h6 veya 25 -0,010

0

rnek 3: Delik iin 20H8, Mil iin 25h5 veya 25 + 0,10

D LK E N
A : Anma ls Delik EB : En byk l Delik EK : En kk l ES : Delik st sapmas E : Delik alt sapmas Td : Delik tolerans

E B

E = A + E K I T=E - E S I T=E - E B K
ekil 2.1. Delik Tolerans ile lgili Genel Bilgiler

34

E = A + E B S

E K

E S

M L N
A : Anma ls Mil EB : En byk l Mil EK : En kk l es : Mil st sapmas ei : Mil alt sapmas T : Mil tolerans Mil EB = A + es Mil EK = A + ei T = es - ei T = EB - EK
ekil 2.2. Mil Tolerans ile lgili Genel Bilgiler

T es ei

Altrma Sistemi: (ISO) Birbirine geirilecek iki parann, delik ve millerinin montajdan nceki lleri arasndaki farkla ilgili balantya Altrma denir. Altrma sistemleri milin ve deliin tolerans alanlarnn birbirine gre ald konumlara gre e ayrlr. Bunlar:

Boluklu altrma Belirsiz altrma Sk altrma

2.3. Boluk ve Sklklar

Birbirine altrlan miller ve deliklerin meydana getirdii gemelerde sklk veya boluk meydana gelir. Boluklu Altrma: ekil 2.3de verildii gibi; En Byk Boluk: Deliin en byk ls ile milin en kk ls arasndaki farktr. EBB harfleri ile gsterilir. En Kk Boluk: Deliin en kk ls ile milin en byk ls arasndaki farktr. EKB harfleri ile gsterilir.

35

E K A

E B

DELK

E BB

ML

ekil 2.3. Boluk Altrma

Belirsiz Altrma:

En Byk Sklk: Deliin en kk ls ile milin en byk ls arasndaki farktr. EBS harfleri ile gsterilir.
DELK

E KB
ML

E BB

ekil 2.4. Belirsiz Altrma

36

E BS

Sk Altrma:

En Kk Sklk: Deliin en byk ls ile milin en kk ls arasndaki farktr. EKS harfleri ile gsterilir.

E KS

DELK

ML

ekil 2.5. Sk Altrma

Normal Delik Ve Normal Mil Altrma Sistemi ISO sisteminin uygulanmasnda en ok kullanlan yntemlerden ikisi Normal mil ve Normal delik altrma sistemleridir. Normal mil, st sapmas sfr olan mildir. Genellikle normal mil, altrma sisteminde esas olarak seilmi mildir. Normal delik, alt sapmas sfr olan deliktir. Genellikle normal delik; altrma sisteminde esas olarak seilmi deliktir. malat yaplacak delik ve millerin tolerans belirlenirken altrma sistemi tablosundan faydalanlr. Normal mil sistemindeki A, B, C, D, E, F, G, H harfleri boluklu altrma sistemini, J, JS, K, M, N harfleri belirsiz altrma sistemini, P, R, S, T, U, V, X, Y, Z, ZA, ZB, ZC harfleri ise sk altrma sistemini ifade etmektedir. Demek ki, sfr izgisinin stndekiler boluklu, sfr izgisine yakn olanlar belirsiz, sfr izgisinin altndakiler sk altrma sistemine aittir. Kk harfler ise yine ayn anlama gelir ancak; normal delik sistemine aittir. (ekil 2.6)

37

E BS

NORMAL ML SSTEM

A
Pozitif Sapma

DELKLER
B C D E F G H J JS K M N P
SIFIR ZGS

Negatif sapma

ZB

ZC
Mil ls Sabit Boluklu Altrma

Belirsiz Altrma

Sk Altrma

NORMAL DELK SSTEM

Delik ls Sabit

MLLER
zc p r s t u v x y z za
ei

Pozitif sapma

zb

Negatif sapma

d e c b a

g h

Boluklu Altrma

Belirsiz Altrma

Sk Altrma

Tablo 2.1. Normal Delik ve Normal Mil Altrma Sistemi

Tolerans izelgelerinin Okunmas Tolerans izelgelerinde normal delik sistemine bakldnda, deliklere ait H6, H7, H8, H11 stunlar grlr. Bunlar altrmalarda sabit kabul edilen deliklerdir. Bu deliklere geerek eitli boluk ve sklklar meydana getirecek millerse, stunlarn yannda yer almaktadr. Tolerans izelgelerinde normal mil sistemine bakldnda, millere ait h5, h6, h9, h11 stunlar grlr. Bunlar altrmalarda sabit kabul edilen millerdir. Bu millere geerek, boluk ve sklklar meydana getirilecek deliklerse, stunlarn yannda yer almaktadr. izelgelerin sol tarafnda, paralarn anma boyutlarnn yer ald l basamaklar yer alr. Hangi llerin sapma deerleri bulunacaksa, nce lsnn bulunduu grup bulunur. Daha sonra izelgenin st ksmndaki mil (veya delik) ve buna geen delikler (veya miller) stunundan istenilen tolerans alan ve kalitelerini gsteren semboller bulunur. Bulunan satr ve stunlarn kesitii noktada bulunan deerler istenilen tolerans araln verir.

38

Anma ls

j
es

js k

m n

SIFIR ZGS

Anma ls

R S T U V X Y Z ZA

E S

Tablo 2.2. ISO Altrmalar Sapma Deerleri

39

Tablo 2.3. ISO Altrmalar Sapma Deerleri (Devam)

40

Tablo 2.4. ISO Altrmalar Sapma Deerleri (Devam)

41

Toleransl l Gsterilme Standard

DIN'e gre, TS ve ISO standartlarna gre; st sapma h = Yaz ykseklii

+0,01 6 0 - 0,01 25
Anma ls Alt sapma

h 1 mm h

ekil 2.6. Toleransl l Gsterilme Standard

Toleranslarn izim zerinde Gsterilmesi

A - A Kesit i A

A
h6
20 38
l

H 7 h6
Sembol

+0,021 0 0 - 0,01 6
Sapmalar

ekil 2.7. Toleranslarn ekil zerinde Gsterilmesi

42

20H 7

Mil Tolerans

Delik tolerans

20 h5

H 6 h5 20
h = Yaz ve rakam ykseklii

20 H 6

h 1 mm h

ekil 2.8. Delik Ve Mil Toleranslar Standard

+0,01 0 0 45 H 6 20h5

+0,005 1 - 0,01 1 0 +0,005 28 0

20 38
l

h5 H 6
Sembol

0 - 0,009 +0,01 6 0
Sapmalar

ekil 2.9. Tolerans eitlerinin ekil zerinde Gsterilmesi

43

0 35 - 0,006

2.4. ekil ve Konum Toleranslar

ekil ve konum toleranslar, imalat yaplan paraya kullanm uygunluu salayacaksa imalat yaplan para zerine ekil ve konum tolerans konulmaldr.

Genellikle bir boyut tolerans baz ekil ve konum hatalarn azaltabilir. Bununla birlikte gerekli ise imalat yaplan para zerinde ekil tolerans verilmelidir. Boyut tolerans verilmese bile ekil ve konum tolerans verilebilmektedir. Kendisine gre yn, konum ve yalpalama tolerans verilen elemana referans eleman denir.
ekil ve Konum Toleranslar le lgili Sembollerin Standartlar ekil ve konum toleranslarn gstermek iin eitli semboller standartlatrlmtr. Semboller gsterilirken tolerans deerleri, referans elemanlar ve dier zellikleri belirtmek iin ekil 2.10daki ereveler ve semboller kullanlr. Bu erevelerin iine soldan saa doru srasyla ekil ve konum tolerans sembol, tolerans deeri ve referans elemann belirten harfler yazlr. Referans eleman byk harfle ve ereve iine yazlr. (rnek: A veya B gibi) ekil konum tolerans verilen bir yere ait anma lleri ereve iine alnr.

0,2

0,2

30

ekil 2.10. ekil ve Konum Toleranslarnn Standartlar

44

Tolerans erevesi, ucunda ok bulunan bir iaret izgisi ile resimler zerinde yzeylere veya eksen izgilerine balanr. Referans elemann belirten ereve, ii dolu bir gen ve son bulan bir iaret izgisi ile resimler zerindeki yzeylere veya eksen izgilerine balanr.

0,2

A 0,2

0,2 0,4

0,2 0,3

A A

0,2
ekil 2.11. ekil ve Konum Toleranslarnn Gsterilme Standard

45

DO RUSALLIK 0,2

Yandaki ekilde st kenar, dey ynde 0,2 m m t olerans aralnda, bir dikdrt gen prizm blgesi as iinde bulunm aldr.

0,2

A A Yandaki ekilde silindir yzeyi 0,2 m olan t olerans m aralnda, silindirik bir blge iinde bulunm aldr.

DZLEM SELLK 0,05 Yandaki ekildeki yzey, 0,05 m t olerans aralkl, m iki paralel dzlem arasnda bulunm aldr.

DARESELLK

0,04 Yandaki ekildeki silindirik yzeyin evresi, t olerans aral 0,04 m olan dairesel m bir halka iinde bulunm aldr.

ekil 2.11. ekil ve Konum Toleranslarnn Gsterilme Standard (Devam)

46

SLNDRKLK 0,2 Yandaki ekilde silindirik yzey, yaraplar 0,2 mm t olerans aralnda olan or t ak eksenli, iki silindir ar asnda bulunmaldr.

SEL EKL ZG 0,03 Yandaki ekildeki prof il, bir izgi zerinde bulunan 0,03 mm t olerans aralndaki daireleri snr layan, iki izgi ar asnda bulunmaldr.

YZEY EKL 0,03 KRE Yandaki ekildeki yzey 0,03 mm t olerans aralndaki krelerle snrlanan, iki yzey arasnda bulunmaldr.

PARALELLK

0,05

Yandaki ekildeki delik ekseni, ref erans dzlemine paralel olan 0,05 mm t olerans ar alkl iki dzlem arasnda bulunmaldr.

ekil 2.11. ekil ve Konum Toleranslarnn Gsterilme Standard (Devam)

1 0

47

DKLK 0,05
A

Yandaki ekildeki dz yzey, A r ef er ans dzlemine gr e dik olan 0,05 mm t oler ans ar alkl iki par alel dzlem ar asnda bulunmaldr .

EKLK
A

0,02
30

Yandaki ekildeki eik yzey, A r ef er ans dzlemine gr e, 0.02 mm t oler ans ar alnda, 30 eik olan par alel iki dor u ar asnda bulunmaldr .

SMETRKLK
A B

0,02

AB

Yandaki ekildeki deliin ekseni, A r ef er ans ekseni ile B r ef er ans dzlemine gr e or t ak, 0,02 mm t oler ans ar alnda bulunan, iki dzlem ar asnda bulunmaldr .

ORTAK MERKEZLLK
0,05
A B

AB

Yandaki ekildeki silindir in ekseni, A ve B r ef er ans eksenler iyle or t ak eksenli, 0,05 mm t oler ans ar alnda, silindir biimli blge iinde bulunmaldr .

1 3

ekil 2.11. ekil ve Konum Toleranslarnn Gsterilme Standard (Devam)

48

BR ELEMANIN KONUMU 0,03 Yandaki ekilde her delik, 0,03 mm t oler ans ar alnda, simet r ik olar ak yer lemi bulunmaldr .

15

15

15

YALPALAMA

0,05
A B

AB

3 1

EVRESEL YALPALAMA st t eki ekildeki evr esel yalpalama, A ve B r ef er ans yzeyler inin or t ak ekseni et r af nda, t am bir t ur dnd zaman 0,05 mm t oler ans ar aln gememelidir .

EKSENEL YALPALAMA st t eki ekildeki eksenel yalpalama C Ref er ans yzeyinin ekseni et r af nda t am bir t ur dnd zaman 0,05 mm t oler ans ar aln gememelidir .

ekil 2.11. ekil ve Konum Toleranslarnn Gsterilme Standard (Devam)

1 3

0,05

49

2.5. eitli izim Uygulamalar

Boyut, ekil ve konum toleranslar ile ilgili rnek para izimi: izimi yaplan parada; A Referans eksenine gre, delik yzeyinin paralellii, 0,02 mm tolerans aralndadr. C Referans yzeyine gre, 20H7 deliin diklik tolerans aral 0,02 mmdir. B Referans eksenine gre, 10 deliin konumunda tolerans aral 0,2 mmdir. 20 delii H7 tolerans aralna gre ilenecektir. 10 delikleri st sapmas 0,1 mm, alt sapmas 0 mm olacak ekilde ilenecektir.

A-A Kesiti

R4

0,03

A
0,02

B
,1 + 00

A
0,2

ekil 2.12. Boyut, ekil ve Konum Toleranslar ile lgili izim rnei

50

H7

2.6. Yzey leme aretleri

2.6.1. Yzey leme aretlerinin Tanm Ve nemi Makine paralar genellikle dklerek ya da dvlerek ekillendirilir. Elde edilen paralarn kullanm yerlerindeki l ve zellikleri dikkate alnarak gerekli yerleri planya, freze, torna v.b tezgahlarda ilenilerek kullanlabilir hale getirilir. Bu gibi paralarn ilenecek ksmlarnn, hangi llerde ve hangi kalitede ilenecei resim zerinde gsterilir. lkemizde kullanlan yzey ileme iaretleri Uluslararas Standartlar Organizasyonu (ISO) tarafndan lkemize tavsiye edilmi olup Trk Standartlar Enstits tarafndan kabul edilerek T.S. 2040 numarayla yaymlanarak yrrle girmitir. 2.6.2. Yzey leme aretlerinde Kullanlan Bilgiler ekil 2.13de; aretin tek bana bir anlam yoktur. Ancak aklamas varsa bir anlam ifade eder. Yzey ileme iareti uzunluklar farkl, 60oeimli, iki izgiden meydana gelir. Kk izgi kolu minimum 3 mm, byk izgi kolu minimum 6 mm ykseklikte olmaldr. Bu iaret, parann yzeyinden tala kaldrlacan belirtir. Bu iaret, parann yzeyinden tala kaldrlmayacan belirtir. zel durumlarda kullanlan iaretlerdir. Parann tm yzeyleri ayn ekilde ilenecekse bu iaret kullanlmaldr.

a)

b)

c)

d)

e)
ekil 2.13. Yzey leme aretleri

51

2.7. Przlln Tanm

Bir yzeyin kalitesini belirleyen izlerin girinti ve kntlarnn deerine przllk denir. Yzey przll ykseklii Rt veya ortalama przllk deeri Ra harfleri ile gsterilir. Yzey przlln lmek iin baz lme aletlerimiz vardr. Bu lme aletleri olmadan yzey przlln lmek mmkn olmaz. Bu lme aletleri ile lm yapmak iin baz standart przllk deerlerine ihtiyacmz vardr. ekil 2.14de bu przllk deerleri verilmitir. Bu lm aletlerine profilmetre denir.

Ortalama Przllk Przllk Snf Deeri Ra m) Numaras

50 25 12,5 6,3 3,2 1,6 0,8 0,4 0,2 0,1 0,05 0,025
ekil 2.14de verilen

N12 N11 N10 N9 N8 N7 N6 N5 N4 N3 N2 N1

ekil 2.14. Yzey Kalite Deerleri

N1, N2, N3 Yzey Kaliteleri: Sper ince ileme, Lebleme, Parlatma, ilemlerinde kullanlan yzey przll kaliteleridir. N4, N5, N6 Yzey Kaliteleri: Silindirik talama, Yzey talama, T ekme ilemlerinde kullanlan yzey przll kaliteleridir. N7, N8, N9 Yzey Kaliteleri: Tornalama, Delik bytme, Frezeleme, Elektroerozyon, Kimyasal tala kaldrma ilemlerinde kullanlan yzey przll kaliteleridir.

52

N10, N11, N12 Yzey Kaliteleri: Scak haddeleme, Souk haddeleme, Dvme, Dkm yapma ilemlerinde kullanlan yzey przll kaliteleridir. Yzey Przllklerinin Yzey leme areti ile Standart Gsterim ekilleri ekil 2.14de ayrca Ra Przllk deerlerine gre yzey ileme iaretleri ve deerleri verilmitir. Yapm resminde bu przllk deerlerinin verilmesi gerekir. Aksi takdirde para istenilmeyen bir ileme makinesi ile ilenebilir veya yzey istenilen ekilde olmaz.

leme zlerinin Ynleri Baz hallerde ileme izlerinin ynn belirtmek gerekebilir. ekil 2.15de ileme izlerini ynleri ile ilgili iaretler ve bunlarn nasl belirtilecei gsterilmitir. ekil 2.15de gsterilen iaretlerin dnda bir ileme eidi gsterilecekse resim zerine aklamal bir not yazlmaldr.

53

Paralel izler

Radyal izler

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde boyuna gre paralel izler kmas gerektiini gsterir.

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde Radyal izler kmas gerektiini gsterir.

apraz izler

Boyuna gre dik izler

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde iki ynde birbirine dik izler kmas gerektiini gsterir.

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde parann boyuna gre dik izler kmas gerektiini gsterir.

Dairesel izler

Boyuna gre dik izler

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde Dairesel izler kmas gerektiini gsterir.

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde ok yn izler kmas gerektiini gsterir.

ekil 2.15. leme zlerinin Ynleri

Yzey leme aretlerine Eklenen Rakamlarn ve Yazlarn Yerleri: a = lenecek parann ileme pay (mm) b = Ra przllk deeri (3,2 veya 6,3 gibi) c = Paray ileme yntemi (talama, frezeleme gibi) d = parasnn zerindeki ileme izlerinin yn e = rnek uzunluk veya esas uzunluk (mm) f = Ra, przllk deerlerinden baka verilecek przllk deeri (m)

54

ekil 2.16. Yzey leme aretlerine Eklenen Rakam ve Yazlarn Yerleri

t alanm

ekil 2.17. Yzey Przllklerinin Gsterilmesi

ekil 2.17deki Yzey leme aretlerinin Aklanmas Parann herhangi bir metotla Ra 3,2 przllk deerinde ileneceini gsterir. Parann sadece tala kaldrarak Ra 6,3 przllk deerinde ileneceini gsterir. Parann tala kaldrma hari herhangi bir metotla, Ra 25 przllk deerinde ileneceini gsterir. Parann sadece tala kaldrarak alt snr deerleri arasnda ileneceini gsterir. Ra 1,6 ile st snr Ra 6,3 przllk

Parann yzeyinin Ra 3,2 przllk deerinde talanm olacan gsterir. rnek uzunluk veya esas uzunluk olarak geer. TS6212ye gre, 0,08-0,80-8-0,252,5 ve 25 mm serilerinden birisi seilir.

55

Parann boyuna gre dik olarak ileneceini gsterir. (leme yn) Haddeleme ve dkm ilemlerinde para; boyutundan biraz byk dklr veya haddelenir. Bu ileme paydr. ekilde gsterilen parann ileme pay 2 mmdir ve j) Ra, przllk deerlerinden baka przllk deeri verilecekse przllk deerleri buraya yazlr.

2.8. Tala Kaldrlan Ve Kaldrlmayan Yzeylerin Birbirlerinden Ayrlmas

Yzey Kalite aretlerinin Resim zerinde Gsterilmesi
b

b
b
b b

b b

b b b

c e

a)
b

b) 3
b

c)

d)

ekil 2.18. aretlerin Resim zerinde Gsterilmesi

Yzey ileme iaretlerinin gsterilmesi ekil 2.18deki gibidir. Yzey ileme iaretleri parann yzeyine ekil 2.18a ve ekil 2.18bdeki gibi konur. ekil 2.18c ve ekil 2.18dde ise btn yzeyler ayn kalitede ilenecekse para yzeyine kalite iareti konmaz, sadece parann stne ilenecek yzey kalitesinin iareti konur veya paraya ait numaradan sonra parann st ksmna konur.

56

6,3

1,6

3,2

6,3

veya

1,6

1,6

3,2

ekil 2.19. aretlerin Resim zerinde Gsterilmesi Kural

ekil 2.19daki yzey kalitelerinin gsterimi iki ekilde olabilir. lk ekilde farkl yzey kaliteleri parantez iareti ile belirtilmi, parann dier yerlerinin ise Ra 6,3 yzey kalitesi ile ilenecei belirtilmitir. kinci ekilde farkl yzey kaliteleri parann zerinde belirtilmi, parantez iine bo iaret konularak dier yzeylerin Ra 6,3 yzey kalitesi ile ilenecei belirtilmitir.

3,2

Talanm

ekil 2.20 Yzey leme aretlerinin Resim zerinde Gsterilmesi

Yzeylerin kalitesini belirten ortak yzey ileme iareti, resmin st tarafna konur. malat yaplacak parann yzeylerinin ou ayn yzey kalitesinde ilenecekse yzeylerin ileme iaretleri resim zerine istenilen yerlere konur ve yzeylerin ouna ait olan yzey ileme iareti resmin uygun bir tarafnda aklamas yaplr. Resimde ayr bir yzey kalitesi varsa resmin zerinde yzey kalitesini belirten yzey ileme iareti konur ve bu yzey ileme iareti ayrca parantez iinde resmin st tarafna konur.

57

zel ileme tabi tutulacak yer varsa yzey kalitesi ile birlikte m eki getirilerek yzey ileme iaretinin sa stne yazlr (rnein: talanm) . Yzey kalitesi para yzeyine verilmemise, bu resmin st tarafna yazlr ve dier yzeylerin bu yzey kalitesine gre ileneceini gsterir.

58

UYGULAMA FAALYET-2 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA 01:Aada verilen tablodaki llerin tolerans deerlerini tolerans cetvelinden bulduktan sonra hesapladnz deerleri tabloya yaznz.
A 25 H 7 20 H 6 25 h6 33 h5 E S,es E ,ei E B E K T

UYGULAMA 02:

1 5 25

Yandaki ekilde; 10 delik Ra 0,8 kalitesinde, 20 delik Ra 1,6 kalitesinde, 30 mil ksm Ra 3,2 kalitesinde, Dier yerler Ra 6,3 kalitesinde ilenecektir. 10luk delik H11, 20lik delik H8, 30luk mil ksm h5 toleransnda ilenecektir. Buna gre; 1.Grn izerek llendiriniz. 2.Tolerans cetvelinden tolerans aralklarn bularak hazrladnz tolerans antedine yaznz. 3.Resmin st ksmna yzey ileme iaretlerini ekildeki gibi yaznz.

0H 1 1 1
10

20H 8

H1 1 h5 H 8
Sembol Sapmalar

30 20
l

59

30h5

40

UYGULAMA 03:
50 40

33
A

1 7

b e

1 0

d
Yukardaki mil yatann resmini 1:1 leinde iziniz. llendiriniz. a, b, c yzeyleri Ra 1,6 yzey kalitesinde, d, e, f yzeyleri Ra 3,2 yzey kalitesinde, Dier yzeyler Ra 6,3 yzey kalitesinde ilenecektir. A referans dzlemine gre g yzeyinde diklik 0,05 mm, A referans dzlemine gre h delik eksenindeki diklik 0,05 mmdir. Yukardaki verilen bilgilere gre yzey ileme, ekil ve konum toleranslarn para zerine yzey ileme iaretiyle birlikte yaznz. Parann st ksmna gerekli toleranslar yaznz.

60

40

90

60

36

20

lem Basamaklar
llendirme kurallarn belirleyiniz.

neriler

Grnleri llendiriniz.

giysisi giyiniz Temiz ve dzenli olunuz. Dikkatli resim iziniz. Gvenlik Tedbirlerine Uyunuz. llendirme kurallarna ve standartlarna uyunuz. l oklar ve l izgilerinin kalnlklarna dikkat ediniz. l rakamlarn standartlara uygun yaznz. izim ara gerelerini yannzda bulundurunuz

llendirme metotlar kullannz.

llendirme metotlarn uygulaynz. Gereksiz lden kannz. Yzey ileme iaretlerini standartlara uygun yapnz. ekil ve konum toleranslarn iyi reniniz.

Yzey ileme iaretlerini gsteriniz.

Yzey ileme ynleri gsteriniz.

Yzey ileme iaretlerini paralar zerinde gsteriniz.

Yzey ileme iaretlerini standartlara uygun gsteriniz. zel ilem grm yzeyleri gstermek iin yzey ileme iaretinin sa stne yazarken m eki getirerek yaznz. Tavr ve Mesleki Alkanlkla uyunuz.

zel ilem grm yzeyleri resimlerde gsteriniz.

Tolerans gerektiren nedenleri belirleyiniz.

Toleranslar resimler zerinde gsteriniz.

Etiine Uygun Davrannz.

61

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
Cevap Anahtar 1

7 7 7 7 7 3 ,5 3 ,5 3 ,5 3 ,5

5 5 5 5 5 2 ,5 2 ,5 2 ,5 2 ,5

3 .5

3 .5

3 .5

3 .5

3 .5 2 .5

2 .5

2 .5

2 .5

2 .5

62

2 .5

5 5 5

3 .5

7 7 7

Cevap Anahtar 2

t=4mm

Cevap Anahtar 3

t=3

63

Cevap Anahtar 4

Cevap Anahtar 5

8
4 R3

3 0
8
t=5

34

64

60

Cevap Anahtar 6
20 20

50

30

50

50

Cevap Anahtar 7
14,5

8
32 52

1 2

R2

1 0

1 5

65

R2

1 6

52

1 8

1 6
5

24
R2

R8

28
32

6 R3

R2

32

R4

1 1 1 20

65

Cevap Anahtar 8

25
2x45

1 5
t=4

37

20

1 0

2x45
E K 25.000 20.000 24.987 32.989

R5

R5

R3
5x45

23 55

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

Cevap Anahtar 1
A 25 H 7 20 H 6 25 h6 33 h5 25.000 20.000 25.000 30.000 E S,es +0.021 +0.01 3 0 0 E ,ei 0 0 - 0.01 3 - 0.01 1 E B 25.021 20.01 3 25.000 33.000 T 0.021 0.01 3 0.01 3 0.01 1

66

1 0

1 5

Cevap Anahtar 2

0H 1 1 1

20H 8

1 5 25
10

H1 1 h5 H8
Sembol

30 20
l

+0,090 0 0 - 0,009 +0,033 0

Sapmalar

67

30h5

40

Cevap Anahtar 3

6,3

1,6

3,2

50 40

33
A

1 7

3,2

0,05

1,6

40
1,6
0,05 A

90

60

36

20

3,2

3,2

68

1,6

1 0

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. PERFORMANS DEERLENDRME KRTERLER izim ara ve gerelerini hazr hale getirdiniz mi? izimin ilem srasn belirlediniz mi? izgi kalnlklarnn farkllklarna dikkat ederek; izim kurallarna gre izimi yaptnz m? llendirme metotlarna gre llendirme yaptnz m? llendirmenin eksiklii-fazlaln kontrol etiniz mi? Tolerans cetvelinden gerekli sapma deerlerini bularak bulunan sapma deerlerini antede yazdnz m? Yzey ileme iaretlerini ilgili yerlerde kullandnz m? ekil ve konum toleranslarn ilgili yerlerde kullandnz m? almalarnz i alkanlklarna uygun olarak yaptnz m? Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz. EVET HAYIR

69

Aada verilen resmi istenilen zelliklere gre iziniz. Merkezleme milinin n grnn 1:1 leinde iziniz. Gerekli llendirmeleri yapnz. Merkezleme milinin 42 ksm h5 toleransnda ilenecektir. 20lik ksm h6 toleransnda ilenecektir. Gerekli toleranslar tolerans cetvelinden bularak antede yaznz 20lik ksmda dairesellik 0,05 mm 20lik ksmda silindiriklik 0,05 mm 42lik ksmda dorusallk 0,05 mm A referansna gre; 20lik ksmdaki diklik 0,05 mm, 42lik ksmdaki silindiriklik 0,05 mm, 27lik ksmdaki silindiriklik 0,05 mm, 42lik ksmdaki diklik 0,05 mm B referans eksenine gre; 27lik ksmn sa yan kenarndaki eksenel yalpalama 0,05 mm 20, 38lik ksmlar ve 50lik ksmn sa yan kenar, Ra 0,8 kalitesinde ilenecek, 42lik ve 20lik ksmn yan kenar, 50lik ksm Ra 3,2 kalitesinde ilenecek, Dier yerler Ra 6,3 kalitesinde ilenecektir. Yukardaki verilen bilgilere gre resim zerine gerekli yzey ileme, ekil ve konum toleranslarn doldurunuz. Merkezleme milinin n grnn 1:1 leinde iziniz. Gerekli llendirmeleri yapnz. Merkezleme milinin 42 ksm h5 toleransnda ilenecektir. 20lik ksm h6 toleransnda ilenecektir. Gerekli toleranslar tolerans cetvelinden bularak antede yaznz 20lik ksmda dairesellik 0,05 mm 20lik ksmda silindiriklik 0,05 mm 42lik ksmda dorusallk 0,05 mm A referansna gre; 20lik ksmdaki diklik 0,05 mm, 42lik ksmdaki silindiriklik 0,05 mm, 27lik ksmdaki silindiriklik 0,05 mm, 42lik ksmdaki diklik 0,05 mm B referans eksenine gre; 27lik ksmn sa yan kenarndaki eksenel yalpalama 0,05 mm 20, 38lik ksmlar ve 50lik ksmn sa yan kenar, Ra 0,8 kalitesinde ilenecek, 42lik ve 20lik ksmn yan kenar, 50lik ksm Ra 3,2 kalitesinde ilenecek, Dier yerler Ra 6,3 kalitesinde ilenecektir. Yukardaki verilen bilgilere gre resim zerine gerekli yzey ileme, ekil ve konum toleranslarn doldurunuz..

70

A
2x45

B
42h5 20h6
27m6

50

38

30

34

38

46
2x45

1 8

1 0

1 0 1 35
27

69

m 6 h5 H6
Sembol Sapmalar

42 20
l

71

6,3
0,05 0,05 A

3,2

0,8

0,8

3,2

4
0,8

0,05

B 0,05 0,05

A
0,8

2x45

B
42h5 20h6
0,05
27m6

50

38

30

34

38

46
0,05 A

2x45
3,2 3,2

1 8

1 0

1 0 1 35

69

0,05

27

m 6 h5 H 6
Sembol

42 20
l

+0,021 +0,008 0 - 0,009 +0,01 6 0

Sapmalar

Modlde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz.

PERFORMANS DEERLENDRME KRTERLER izim ara ve gerelerini hazr hale getirdiniz mi? izimin ilem srasn belirlediniz mi? izgi kalnlklarnn farkllklarna dikkat ederek; izim kurallarna gre izimi yaptnz m? llendirme metotlarna gre llendirme yaptnz m? llendirmenin eksiklii-fazlaln kontrol etiniz mi? Tolerans cetvelinden gerekli sapma deerlerini bularak bulunan sapma deerlerini antede yazdnz m? Yzey ileme iaretlerini ilgili yerlerde kullandnz m? ekil ve konum toleranslarn ilgili yerlerde kullandnz m? almalarnz i alkanlklarna uygun olarak yaptnz m?

EVET

HAYIR

Modl deerlendirmeniz sonucunda hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

72

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl ile ilgili eksiklikleriniz var ise ilgili faaliyetlere geri dnerek bu eksikliklerinizi tamamlaynz. Modl baar ile tamamladysanz retmeninize danarak bir sonraki modle geebilirsiniz. Yzey Sembolleri ve llendirme Modl ile kazandnz yeterlii bundan sonraki modller de sk sk kullanacanz unutmaynz. Bu konular birok kez karnza kacaktr. Bunun farknda olarak bu modlde kazandnz yeterlii gelitirmek ve gncel gelimeleri takip etmek, alannzda sizin kalifiye eleman olmanz salayacaktr.

73

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
AutoCAD 2000, AutoCAD2004, Program izim Kaynaklar. M. Gedikta, M. N. zda, Teknik Resim, alayan Yaynlar, stanbul, 1995 M. Bac, Teknik Resim, Birsen Yaynevi, 1998 .Zeki en, Nail zilingir, Temel Teknik Resim, stanbul, 1992 M. Arslan, M. Salam, Teknik Resim, Nobel Yayn Datm. M. Gedikta, M. N. zda, Teknik Resim, S.Bask, alayan Yaynlar, stanbul, 1995

74