13

POM AL

II. PLANIFIKIMI DHE NGRITJA E PEMTORES

ORGANIKE
2.1 Zgjedhja e vendit: parime ekologjike
Emrtimi vendmbjellje prfshin t gjith faktort e shoqruar me klimn,
vendndodhjen dhe tokn. Kto tre faktor jan t lidhur ngushtsisht me
njri-tjetrin. Ky ndrveprim prodhon kushtet e gjalla pr t gjith pemn. Ve
ksaj, ekzistojn gjithashtu ndrveprime t pemve frutore me njra-tjetrn
dhe ndrveprime ndrmjet pemve frutore dhe fauns e flors prkatse
(biocenozs).

Ekonomia e prodhimit t pemve frutore organike sht e varur gjersisht nga
vendmbjellja. Duke qen se prodhimi organik i pemve frutore sht i mundur
vetm nprmjet prdorimit shum t kufizuar t kimikateve pr kontrollin e
smundjeve dhe dmtuesve, zgjedhja e vendmbjelljes ka rndsi shum t madhe
si nj mas parandaluese pr mbrojtjen e bimve. Krkesat e ndryshme t specieve
dhe kultivarve t veant t pemve frutore krkojn vendndodhje specifike. Pr
t arritur suksesin ekonomik, kushtet e vendndodhjes duhet t prputhen me
krkesat e tregut pr specie dhe kultivar t ndryshm sa m pran q t jet e
mundur. Kshtu pra, parakushti m i rndsishm pr prodhimin e suksesshm t
pemve frutore organike sht zgjedhja e kultivarve q jan t prshtatshm pr
vendndodhjen (mbjellja e kultivarit t duhur n nj vendndodhje q sht optimale
pr t). sht e pavler q t ngrihet nj prodhim frutor organik me prfitim
n zona ku kushtet e vendmbjelljes jan t paprshtatshme. Nse mangsit e
vendmbjelljes jan t lehta, sht e prshtatshme q t marrim n konsiderat
nse sht e mundur dhe me efikasitet kostoje pr ti ndrequr ato. Prpara se t
ngrem nj njsi prodhimi organik, sht absolutisht thelbsore q t kshillojm
shrbimin kshillimor vendor pr kultivuesit e pemve frutore, t cilt njohin
Vendndodhja
Rreziku i ngricave
Rrezatimi diellor
Lartsia mbi
nivelin e detit
Kushtet e ers
Klima
Temperatura
Reshjet
Drita
Toka
Tipi i toks
Struktura e toks;
pH
prmbajtja e
humusit
furnizimi me uj e
lnd ushqyese
aktiviteti biologjik
Figura 2-1. Faktort q prcaktojn prodhimtarin dhe
cilsin e kultivimit t pemve frutore
14
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
karakteristikat e veanta n zonn n fjal. N kt mnyr, gabimet n planifikim
mund t shmangen.
2.1.1 Klima
Klima ka nj rndsi parsore n prcaktimin nse specie frutore t veanta mund
t kultivohen me sukses n nj zon t veant. Klima e prgjithshme formsohet
nga faktort e mposhtm:
temperatura;
reshjet;
drita.
Stacionet meteorologjike masin dhe regjistrojn vlerat mesatare t treguesve
klimatik dhe sigurojn bazn pr nj vlersim klimatik. Kushtet klimatike t nj
zone t veant mund t deduktohen nga t dhnat klimatike. Kto t dhna jan
t prmbledhura n harta klimatik, t cilat jan nj element ky n vlersimin e
prshtatshmris s nj zone pr prodhimin e pemve frutore.
2.1.1.1 Temperatura
Me qllim q t vlersojn prshtatshmrin e nj zone t caktuar pr prodhimin
e pemve frutore, prve temperaturs mesatare vjetore sht me rndsi t
dim temperaturn mesatare gjat muajve nga Maji n Shtator (sezoni kryesor i
rritjes).
Temperatura mesatare vjetore nuk sht n vetvete nj tregues i
besueshm i prshtatshmris pr prodhimin e pemve frutore. Nj tregues m i
mir sht gjatsia e sezonit t rritjes, d.m.th. numri i ditve t rritjes: dit me nj
Figura 2-2. Variacioni n temperatur n zona t ndryshme t kultivimit t
pemve frutore.
15
POM AL

temperatur mesatare ditore m t lart se sa +5C (zero fiziologjike). Gjatsia e

sezonit t rritjes n nj zon t caktuar prcaktohet nga numri i ditve t rritjes
dhe prodhimi organik i suksesshm i frutave duhet t jet m shum se 235 dit.
N Evropn qendrore, kufiri i temperaturs pr prodhimin intensiv t pemve
frutore farore mbshtetet afrsisht prgjat nj vije, ku, si nj mesatare afatgjat,
pemt e molls lulzojn prpara 15-20 Maj. Nse lulzimi fillon m von, shum
varietete t pemve frutore (me prjashtim t varieteteve t hershme) nuk mund
t garantohen pr pjekje t plot.
Figura 2-2 tregon ndryshimet n temperaturn vjetore mesatare n zonat e
ndryshme t kultivimit (Stiria, Austri; Trentino, Itali dhe Holland).
Mollt, e veanrisht dardht, shfaqin ndryshime t mdha ndrmjet
varieteteve. Disa varietete jan shum krkuese (p.sh. kultivart e dardhs
dimrore), t tjert m pak (kryesisht varietetet e frutave pr sidr).
2.1.1.2 Ngricat e dimrit
Dimrat e ashpr me temperatura tejet t ulta n periudha t zgjatura, pa mbulim
me bor, mund t ojn n dmtim katastrofik nga ngricat (dmtim nga ngricat e
dimrit).
Tabela 2.1. Krkesat pr nxehtsi t specieve drufrutore t ndryshme
E lart E ult
kajsia
pjeshka
gshtenja
kultivart e dardhs
kultivart e kumbulls
arra
lajthia
ftoi
disa varietete kumbullash (p.sh. Hauszwetschke)
dardha (varietete m pak krkuese t tilla si
Prcoce Trevoux dhe Conference)
shum varietete molle
qershia
frutat e imt
kultivart e vadhs
Tabela 2-2. Krkesat pr nxehtsi t kultivarve t ndryshm t molls
E Lart Mesatare E Ult
Idared
Meran
Florina
Delbrestivale
Jonaglod
Pinova
Fiesta
Elise
Elstar
Boskoop
me pjekje t hershme
(p.sh. J Grieve)
Kronprinz Rudolf
Topaz
Santana
Dmi i shkaktuar nga temperaturat e ulta t dimrit shpesh jan t nnvlersuara.
Ato ndodhin kryesisht n fillim n drejtim t fundit t dimrit. Periudhat e buta me
16
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
temperatura mbi zero, t ndjekura nga nj rnie e menjhershme e temperaturs
(deri n -15C) jan m t rrezikshme.
Ndryshimet e befta t temperaturs t ktij lloji shkaktojn shpesh dme
shum t rnda t degve dhe sythave lulor t kultivarve t ndjeshm (p.sh.
Gala, Elstar, Jonagold, Braeburn) si edhe dmtim t rrnjs tek nnshartesat
(p.sh. ftua dhe M9). sht vrejtur se pjerrsit me diell, fushgropat dhe vatrat me
nivel t lart t ujit nntoksor (toka t lagshta e t ftohta) jan m t rrezikuarat
n kt pikpamje.
Tabela 2.3. Ndjeshmria e specieve t ndryshme t frutave ndaj ngricave
t dimrit
E Lart Mesatare E Ult
ftua
pjeshk
kultivart e kumbulls
moll
dardh
shtog
ribes i kuq
rrush frengu
Mollt dhe dardht paraqesin ndryshime t mdha ndrmjet kultivarve
2.1.1.3 Reshjet
Krkesat pr uj t pemve frutore plotsohen kryesisht nga reshjet n formn e
shiut dhe bors.
Furnizimi me uj m i garantuar nga t gjith mund t sigurohet n toka
t thella me nj kapacitet ujor t lart dhe me shprndarje reshjesh t mir gjat
sezonit kryesor t rritjes. Sasia e ujit t nevojshme nga pemt frutore rritet me
rritjen e temperaturs mesatare gjat sezonit t rritjes. N vatrat e thata, niveli
Figura 2-3. Modeli i reshjeve i zonave t ndryshme t kultivimit t pemve frutore
17
POM AL

i ujit nntoksor t prdorshm sht gjithashtu i rndsishm, me kusht q t

mos jet m i thell se sa 1 m n tokat e lehta dhe jo m i thell se 2.5 m n tokat e
rnda.
Mungesa e ujit shkakton nj zvoglim n asimilate. Tek pemt e molls,
shenjat e mposhtme jan tregues t nj mungese akute pr uj:
gjethri e lshuar (humbje e turgorit);
varje dhe rrzim i leht i majave t padrunjzuara t lastarve t gjat.
Kto simptoma karakterizojn fazn kritike t furnizimit me uj dhe tregojn
se pema krkon uj me do kusht. Pemt e reja dhe pemt e sapo mbjella jan
veanrisht t ndjeshme ndaj thatsirs prandaj edhe duhen ujit gjat fazave
kritike. Pr t zvogluar stresin ndaj thatsirs, sht gjithashtu me rndsi t
mbajm zonn e mbjell me bim t padshiruara dhe/ose ta mbulojm at me
materiale organike t ndryshme, si sht plehu i stalls. Duhet br kujdes q
pemt t furnizohen me uj t mjaftueshm n fazn e prodhimtaris s tyre, n
periudhn nga pranvera deri n fillimin e Korrikut (ujitje shtes me sprkats nga
sipr, ujitje me pika ose mikro-sprkats), pasi disa prej rrnjve t tyre shkojn
thell (me prjashtim t tipave xhuxh ose nnshartesave t klonuara) dhe shum
prej organeve jan drunjzuar, pemt frutore jan deri diku n gjendje t prballojn
periudha t shkurtra thatsire pa psuar dme.
Tabela 2-4. Krkesat pr uj t specieve t ndryshme t pemve frutore
E Lart E Ult
kumbulla
molla
rrushi pa fara
shtogu
lajthia
dardha
pjeshka
kajsia
arra
specie t tjera fryt-imtash
Breshri
Breshri sht nj form reshjesh e cila mund t shkaktoj dm katastrofik n disa
rajone, edhe pse vetm n nj zon t kufizuar. N t tilla vendndodhje, prodhimi
i frutave me cilsi sht tejet me rrezik pa masa mbrojtse t prshtatshme pr
mbrojtjen nga breshri.
Tabela 2-5. Mundsit e mbrojtjes nga breshri
Mbrojtje aktive kundr breshrit Mbrojtje pasive kundr breshrit
raketa
aeroplan
aparat pr djegie
rrjeta breshri
18
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
Tabela 2.6. Avantazhet dhe disavantazhet e rrjets s breshrit
Avantazhet Disavantazhet
mbrojtje e frutave dhe degve frytifikuese
prdorim uniform i ambienteve t ruajtjes
shpenzime standardizimi t ulta
prani e garantuar n treg
zvoglim i dmtimit nga djegia
m pak ekspozim ndaj errave
siguri m e madhe e kultivuesve individual
shpenzime
pun shtes gjat vitit
humbje e drits (deri n 25%)
zhvillim i dobt i ngjyrs
gjethet jan t lagta pr m shum
koh
kufizim n mekanizim
2.1.1.4 Drita dhe ort me diell
Prodhimi i pemve frutore cilsore krkon nga 1600 deri 1800 or diell n vit.
Vitet me diell kan ndikime t dobishme si mbi cilsin e jashtme ashtu edhe at
t brendshme t frytit (lkur e ngurt, tul i ngurt, prmbajtje e lart sheqeri dhe
cilsi e mir aromatike).

Rndsia e drits pr pemt frutore
ngroh tokn;
asimilimi (prmbajtja e sheqerit n fruta, pjekje e drurit);
grumbulli i pigmenteve t verdha n fryt, zbrthim i klorofilit;
formim t ngjyrs s kuqe siprfaqsore tek frutat (antocianinat);
zhvillimi i sythave lulor t fort.
Ekzistojn dy periudha n t cilat pemt frutore jan t ndjeshme ndaj mungess
Figura 2-4. Or diell n zona t ndryshme t kultivimit t pemve frutore
19
POM AL

s drits. E para sht menjher pas lulzimit (kur mungesa e drits rezulton
n pem frutore m t vogla dhe mund t oj n rritjen e rrzimit t frutave n
Qershor) dhe periudha e dyt sht prpara vjeljes (kur mungesa e drits ndikon
mbi rritjen e frutave dhe ngjyrn siprfaqsore).
Izolimi n dispozicion ka nj ndikim t ndjeshm mbi prodhimtarin dhe
cilsin e frytit. Pavarsisht nga dendsia dhe metoda e mbjelljes, shifra optimale
pr prdorimin e drits sht 70%. Nse pr shkak t nj dendsie mbjellje shum
t lart do t prdoret m shum se 70% e drits, d.m.th. m pak se 30% e drits
do t mbrrij n tok, kjo on n nj rnie n cilsi. Prdorimi i m pak se 70% t
drits rezulton n cilsi t mir por n prodhimtari t paprshtatshme.
2.1.2 Vendndodhja
Vendndodhja nnkupton mnyrn se si kushtet klimatike ndikohen nga malet,
kodrat, qytezat dhe fshatrat, pyjet, lartsia mbi nivelin e detit, pjerrsia dhe
kundrejtimi.
2.1.2.1 Tipat e vendndodhjeve
Tipat kryesore t vendndodhjeve mund t klasifikohen si t hapura, t mbyllura
ose t mbrojtura.
Vendndodhjet e hapura
Vendndodhjet e hapura jan t ekspozuara n t gjith drejtimet dhe pr kt
arsye jan shum t ndikuara nga era. Prparsia q ato ofrojn sht rastisja e
ult e smundjeve dhe dmtuesve pr shkak t tharjes m t mir e m t shpejt.
Errat e vazhdueshme pengojn rritjen e pems dhe fluturimin e insekteve. Kjo
on gjithashtu n rritjen e dmtimit nga era dhe rrzim t frutave prpara vjeljes.
Prmirsime t ndjeshme n kt aspekt mund t arrihen me streht nga era.
Gardhet e mbjella si erprits shrbejn gjithashtu si nishe ekologjike pr nj
numr t madh organizmash t dobishm n prodhimin e pemve frutore.
Vendndodhjet e mbyllura
Vendndodhjet e mbyllura jan t rrethuara nga t gjith ant prej drurve, shtpive
ose maleve, etj. Mungesa e lvizjes s ajrit on n nj rastisje t shtuar t smundjeve
dhe dmtuesve. Kto vendndodhje i nnshtrohet gjithashtu ndaj nj rreziku t
shtuar t ngricave sepse e grackojn ajrin e ftoht.
Vendndodhjet e mbrojtura
Vendndodhjet e mbrojtura jan tipi m i mir i vendndodhjes pr kultivimin e
pemve frutore. Ato jan t mbrojtura n ann veri-lindore (nga drur, ndrtesa,
etj.) dhe jan t hapura n drejtim t jug-perndimit. Kjo i ofron mundsin ajrit t
rrjedh n kt drejtim dhe zvoglon rrezikun e ngricave.
20
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
2.1.2.2 Kriteret pr vlersimin e nj vendmbjellje
Pr rrezikun e ngricave (ngrica t hershme ose t vona)
Vatrat q jan t prirura ndaj ngricave zvogloj garantimin e prodhimit. Ngricat
e vona n pranver mund t shkatrrojn menjher prodhimin e tr vitit.
Sidoqoft, dmi jo vetm q konsiston n dshtimin e prodhimit por gjithashtu
n faktin se ngrica shkakton prodhim dyvjear. Ngricat e hershme n vjesht
shkurtojn sezonin e rritjes dhe mund t zvogloj cilsin e prodhimit. Duhet
t shmangen vendmbjelljet t cilat grackojn ajrin e ftoht, pr shkak t drurve,
fushgropave, luginave, grupeve t ndrtesave, argjinaturave hekurudhore, etj..
Pr kt arsye, duhet t merret n konsiderat natyra e toks, duke mundsuar
vendimin nse vendmbjellja q po shqyrtohet ndodhet n nj xhep ajri t ftoht.
N kt aspekt, era sht nj faktor i rndsishm. Lvizja e moderuar e ajrit sht
e dobishme; ajri q lviz rrallher on n dmtim prej ngricave!
Masat pr t parandaluar dmin nga ngricat e vona
Ngricat rrezatuese mund t zvoglohen n dm ose t parandalohen nprmjet
mjeteve t ndryshme. Metoda m e sigurt sht ujitja anti-ngric.
Formimiitymit: nj mjegull artificiale krijohet duke djegur materiale
organike t hedhura. Nj rritje n temperatur prej afro 2-3C mund t
arrihet me djegie t organizuar.
Ngrohja: soba me naft ose gaz (150-200 soba/ha) mund t prdoren pr
ngrohje, duke zvogluar kshtu efektin e ngricave.
Qarkullimiiajrit(gjenerimiiers): shtyts t mdhenj prdoren pr
t fryr ajr t ngroht; n kt mnyr, ajri i ftoht przihet me ajrin e
ngroht.
Ujitjaanti-ngric: nxehtsia e ngurtsimit t ujit prdoret pr t
parandaluar dmtimin nga ngrica (335 kJ/litr uj). sht i rndsishm
ndezja n kohn e duhur, pr tu siguruar q bimt t mos ftohen shum.
Izolimi
Pr prodhimin organik t pemve frutore, duhet t merren n konsiderat vetm
vendmbjelljet t cilat kan nj izolim t zgjatur e t mir. Ve ksaj, duhet br
kujdes q t mos ket shum hije n skajet e drurve, ngastra t ngritura, ndrtesa,
etj. N vatrat e pjerrta dhe kodrinore, edhe ndryshimet m t lehta n drejtimin
e faqes s pjerrt (kundrejtimi) mund t ndryshoj mjaft gjatsin e izolimit. N
shumicn e rasteve, shpatet me pjerrsi nga veriu duhet t konsiderohen si t
pafavorshme pr kultivimin e pemve frutore (me prjashtim t kajsive); shpatet
me pjerrsi t leht nga jugu mund t konsiderohen si optimale, me prjashtim
se shpesh ekziston rreziku i thatsirs n ver, kshtu q bhet e nevojshme ujitja.
Vatrat me pamje nga jugu marrin afro dyfishin e drits n krahasim me shpatet me
pamje nga lindja t cilat jan n hije. Megjithat, nj vendndodhje me pamje nga
jugu sht gjithnj e nevojshme pr disa specie dhe kultivar t pemve frutore.
Rritja e hershme n temperatur shkakton elje sythash t hershme dhe n kt
mnyr, prodhim lulesh, t cilat dmtohen m pas nga ngricat. Lulzimi i hershm
21
POM AL

i specieve drufrutore, t tilla si kajsia, qershit dhe kultivart e molls me lulzim

t hershm (p.sh. Braeburn, Jonagold), jan veanrisht t rrezikuar.
Prve orientimit, gradienti i pjerrsis sht gjithashtu nj faktor ky q
prcakton izolimin. Nse gradienti sht 28% ose m shum, prodhimi i frutave
me rentabilitet sht pothuajse i pamundur, duke qen se mekanizimi sht i
pamundur ose mund t arrihet me makina speciale t shtrenjta.
Shpatet e buta me nj gradient prej 10% ose m pak jan optimumi nga
pikpamja e mikroklims dhe kostove t puns.
Kushtet e ers
Fortsia dhe shpeshtsia e ers jan gjithashtu t rndsishme. Errat e forta t
shpeshta kan ndikimet negative t mposhtme:
toka thahet;
ka m pak ves;
sht m e vshtir pr insektet q t fluturojn;
Figura 2-5.
Zgjedhja e vendit:
vendndodhjet e
pafavorshme n
hije, n qoshet
e drurve,
izolim i mir n
majn e shpatit;
vendndodhje t
ulta q prballen
me m shum rrezik
pr ngricat se sa
shpatet.
Figura 2-6.
Shpatet me pamje
nga jugu jan t
prshtatshme pr
prodhimin e frutave
organik.
22
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
Figura 2-7. Nj rrjet mbrojtse
nga breshri dhe ujitja antingric
parandalon humbjen e
prodhimtaris dhe cilsis.
Figura 2-8. Ujitja antingric
parandalon dmtimin e luleve nga
ngricat.
Figura 2-9. Unaza ngrice n fryt.
Figura 2-10. Dmtimi nga breshri i
frutave.
Figura 2-11. Dmtimi nga ngricat e
dimrit n trung.
23
POM AL

performanca vegjetative dhe gjenerative zvoglohet;

acarim i frytit;
rritje e rrzimit t frutave prpara vjeljes;
deg t thyera dhe pem t rrzuara (gjat stuhive).
Mbrojtja efikase mund t realizohet duke mbjell nj gardh si erprits. Nj
erprits i cili sht ndrtuar si duhet n kohn e duhur rezulton n nj fillim
m t hershm t prodhimit t pemve frutore, nj rritje n prodhimtari dhe nj
cilsi m t mir fryti pr shkak t prmirsimeve domethnse n mikroklim.
Nj larmi e gjer bimsh drunore gjethegjera, t cilat duhet t prshtaten me zonn
n fjal (p.sh. frashri, fiku sikamor, akacia e rreme, verri i zi, thana, jargavani,
shtogu, qershia e zez, dorzonja) jan t prshtatshme pr gardhe t gjalla.
Erpritsit zakonisht prbhen nga tre ose katr rreshta, me nj ose dy rreshta
plepash s bashku me dy gardhe shkurresh. Gardhet e mbjella si erprits ofrojn
gjithashtu streh pr shum armiq natyror t dmtuesve t prodhimit t frutave
(gjitar, zogj insektengrns, grabitqar dhe organizma t tjer t dobishm).
Kto prparsi t shumta jan t shoqruara nga disa disavantazhe, sidoqoft,
zvoglimi i qarkullimit t ajrit, tharja m e pakt, rastisja e shtuar e smundjeve
dhe dmtuesve, konkurrenca pr hije dhe rrnj.
Lvizja e leht e ajrit pr shum specie t pemve frutore, p.sh. molla,
kajsia dhe qershia, e than pemn shpejt pas shiut dhe zvoglon n kt mnyr
rastisjen e smundjeve krpudhore.
Lartsia mbi nivelin e detit
Me rritjen e lartsis mbi nivelin e detit, temperatura e ajrit ulet, klima bhet m e
ashpr dhe sezoni i rritjes m i shkurtr. Madhsia e frytit ulet gjithashtu me rritjen
e lartsis mbi nivelin e detit, por sasia e brendshme (ngjyrimi dhe ngurtsia) dhe
cilsia e mbajtjes s frytit zakonisht rritet. Fryti i prodhuar n lartsi zakonisht ka
nj ngjyr m t ndritshme pr shkak t shtimit t rrezatimit UV. Nj rritje prej 30
m n lartsi e vonon maturimin e frytit prej afro 1 dit.
2.1.3 Toka
Toka sht hapsira jetike nntoksore e pems dhe n kt mnyr, nj prej
faktorve m t rndsishm pr prodhimin ekologjik t qndrueshm. Nj tok
e ajrosur mir, mbajtse me thellsi t mjaftueshme, me nj deprtim rrnjor
t mir dhe bollk t organizmave t toks, sht thelbsore pr t garantuar
q bima t jet e shndetshme dhe e garantuar, veanrisht n vitet me kushte
klimatike t skajshme, t tilla si thatsira dhe reshjet e teprta. Bim bujqsore
shumvjeare, si jan pemt, jan veanrisht t varur nga nj vllim rrnjor i
thell. N shum raste, tokat e kultivuara vuajn nga ngjeshja, gj e cila mund t
pengoj seriozisht rritjen e pems. Megjithse rritja e prdorimit t makineris n
prodhimin e pemve frutore zvoglon shpenzimet e puns, ajo ndikon gjithashtu
shndetin e toks (shih Kapitullin 4 pr Mbrojtjen e Toks kur Prdorim Makineri).
Gjithashtu, nj struktur e shndetshme mund t shkatrrohet nse nuk bhet
24
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
kujdes i mjaftueshm gjat kultivimit t toks ose puns pr nivelimin e saj. Pasojat
jan ngjeshja, prmbytja dhe mungesa e oksigjenit ose toks s ngordhur e
cila tregon pak aktivitet biologjik. Prgatitja e duhur e toks sht kshtu nj prej
parakushteve m t rndsishme pr prodhimin e suksesshm t pemve frutore
organike.
Nj tok e shndetshme duhet t ket prbrjen dhe veorit e
mposhtme:
50%prbrstngurt (organik humus, inorganik minerale);
50%hapsirporesh (gjysma e mbushur me uj dhe gjysma me ajr);
jettoksoreepashqetsuar (aktiviteti biologjik i toks).
Poroziteti i toks sht optimal kur afro gjysma e vllimit t toks prbhet nga
pore; mbi 10% e tyre duhet t jen pore t mdha, m shum se 15% pore me
madhsi mesatare dhe m pak se 20% pore t imta.
2.1.3.1 Jeta e pashqetsuar e toks: nj faktor i rndsishm n pjellorin e toks
N bujqsin organike, kapaciteti vet-rregullues i toks dhe ruajtja e mjedisit
nprmjet prdorimit t cikleve t ushqyesve t cilat jan sa m t mbyllura q t
jet e mundur, tradicionalisht kan nj rol ky pr t luajtur. Duke qen se vendimi
pr t mos prdorur agjent korrigjues me veprim t shpejt t till si produktet
sintetike pr mbrojtjen e bimve dhe plehrat q treten me lehtsi, aftsia vet-
rregulluese e toks dhe mbrojtja e mjedisit jan parakushte t rndsishme
mjedisore pr veprimin e suksesshm t sistemeve t kultivimit organik.
2.1.3.2 Roli i organizmave t toks
mineralizimi i lnds organike (mineralizimi i azotit dhe karbonit, etj);
humifikimi (shndrrimi i lnds organike n substanca humike t
qndrueshme);
prmirsimi i mobilizimit t ushqyesve dhe thithja nga bimt (veanrisht
nprmjet mikorizave, krpudhave t simbiozs rrnjore);
fiksimi azotik nga atmosfera, veanrisht nga bakteret e nyjave rrnjore
mbrojtja e bims nga patogjent e toks potenciali antifitopatogjenik i
toks;
zvoglimi i prhapjes potenciale t smundjes bimore, p.sh. zvoglimi i
prekjes nga kroma nprmjet shtimit t dekompozimit gjethor;
stabilizimi i strukturs s toks nprmjet mukusit bakterial.

Lnda organike n tok ka funksionet e rndsishme t mposhtme:
ruajtja e ujit dhe lndve ushqyese n zonn e deprtimit rrnjor t toks;
shkrifron tokat e rnda dhe rrit formimin e grimcave;
tokat bhen m mbajtse;
ngrohje m e mir e toks pr shkak t ngjyrs s errt t humusit (sezon
rritje m i zgjatur);
siguron ushqim pr organizmat e toks;
25
POM AL

Figura 2-12. Vendmbjelljet e hapura

jan t ekspozuara ndaj ers -
kshillohet mbjellja e nj gardhi t
gjall si erprits.
Figura 2-13. Veprimtaria e
krimbave t toks - prov e jets s
pashqetsuar t toks.
Figura 2-14. Nj gardh i gjall si
erprits, me nj rrip me lule t egra.
Figura 2-15. Dekompozim i pakt i
gjetheve nga veprimtaria e dobt e
krimbave t toks.
26
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
furnizon lndt ushqyese dhe e bn CO
2
t disponueshm pr asimilim
vepron si nj buferizues kundrejt thatsirs, ndryshimeve t
menjhershme t temperaturs, etj.
Tabela 2-7. Krkesat e toks s specieve frutore m t rndsishme
Speciet Krkesat pr tok
molla
dardha mbi ftua
dardha mbi farfiliz
qershia
kumbulla
pjeshka
toka t ekuilibruara, t thella, me kullim t lir
toka t ekuilibruara n ranore, t ngrohta, pa prmbajtje t lart
glqere
toka mbajtse, t ngrohta, me kullim t lir
toka mesatare n t rnda, ndjeshmri e ult ndaj glqeres
me kullim t lir, n t kundrt do lloj toke e prshtatshme, n
varsi t nnshartess
toka t thella t cilat ngrohen leht
2.1.3.3 Prgatitja e toks
Testimi i toks
Testimi i toks kryhet n dy mnyra: s pari, vlersimi i toks n vend dhe s dyti,
analiza e kampioneve t toks n laborator.
Testimi i toks n vend
Kur nj tok testohet n vend, merret nj profil i toks. Kjo nnkupton nj prerje
vertikale prmes toks, nga siprfaqja posht n materialin e pandryshuar t toks
(shkmbin amnor). N praktik, hapet nj grop me nj mur vertikal, i cili nxjerr
profilin e toks.
prcaktimi i thellsis s toks. Shkmbi amnor ndodhet n nivele t
ndryshme, n varsi t thellsis s toks:
toka t cekta < 30 cm
toka mesatarisht t thella 30 70 cm
toka t thella > 70 cm
Rritja e thellsis jep prparsit e mposhtme:
zon deprtuese rrnjore m e madhe;
kapacitet m i lart pr mbajtjen e ujit, ajrit dhe lndve ushqyese.
PRCAKTIMI I TIPIT T TOKS. do tok prbhet nga grimca minerale me madhsi
t ndryshme. Raporti madhsis s grimcave t pranishme n nj tok prcakton
n mas t gjer veorit e toks. Prbrja granulometrike (tekstura) e nj toke
mund t prcaktohet me saktsi nprmjet testeve laboratorike (analiza me shosh
dhe e sedimenteve). Grimcat e mdha prcaktohen me an t shoshitjes dhe ato
m t imtat me an t pezullimit. Tipi i toks sht i dukshm nga prpjest
granulometrike individuale.
N vend, tipi i toks prcaktohet me an t testit t gishtit. Pr kt, toka
27
POM AL

laget deri n kufirin e lngshm, e m pas przihet ndrmjet gishtave dhe vlersohet
pr ashprsin nprmjet frkimit midis gishtave, ndjesia e kokrrizave individuale
dhe t deformuarit e tyre (shkalla dhe prsritja).
Tabela 2-8. Klasat e madhsive t grimcave t toks (prpjest
granulometrike t toks s imt)
Klasa e madhsis s grimcave Madhsia e grimcave (mm)
rr
lym
argjil
2.0 0.06
0.06 0.002
<0.002
VLERSIMI I STRUKTURS S TOKS (TEKSTURA E TOKS). Struktura e toks sht e
rndsishme pr prmbajtjen e ujit, prmbajtjen e ajrit dhe metabolizmin termik
t toks. Ka ndikime prcaktuese mbi rritjen e bims dhe mbi deprtimin e rrnjs,
jeta e toks dhe t aftsia pr tu punuar e toks.
Tabela 2-9. Forma t rndsishme t strukturs s toks
Strukturat baz
Struktura kompozite
(struktura t bashkuara)
Fragmentettoks
struktura grimcore teke
struktura e prgjithshme
struktura pllakz
struktura prizmatike
struktura kokrrizore
struktura bllok
struktura grimcore
grimca
TESTI LOPAT PR VLERSIMIN E STRUKTURS. sht absolutisht thelbsore q t
testohet struktura e toks me nj lopat pr t br t mundur marrjen e vendimeve
t duhura lidhur me prgatitjen e toks dhe pr t gjykuar mbi suksesin e masave
prmirsuese t toks. Dy lopata prdoren pr t marr nj bllok toke t paktn
10 cm t trash. Gjendja e toks prshkruhet m pas nga pikpamja e kritereve t
mposhtme:
madhsia, struktura dhe shprndarja e prbrsve t toks n grimca;
sasia dhe thellsia e rrnjve;
shprndarja e rrnjve dhe nyjave kapilare;
shprndarja e lagshtis;
sasia, shprndarja dhe shkalla e dekompozimit t lnds organike t
brendsuar n tok (mbetje bimsh bujqsore, plehu stalle, etj.).
Vlersimi i toks mbi bazn e ktyre kritereve jep nj panoram shum t sakt
t gjendjes s toks. N veanti, shprndarja e strukturs grimcore, rrnjve dhe
lagshtis nxjerr shpejt n pah horizontet q pengojn rritjen e bims n jan t
pranishme n tok.
28
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
N kt vlersim, marrdhniet e mposhtme mund t prcaktohen
ndrmjet gjendjes s toks dhe zhvillimit rrnjor:
N tokat e grimcuar ka nj deprtim rrnjor t bollshm, uniform dhe me
Figura 2-16. Mjetet pr testin lopat. Figura 2-17. Kryerja e testit lopat.
Figura 2-18. Nntoka me pak rrnj dhe struktur toke e dendur - duhet t
zhvillohet me pleh t gjelbr.
29
POM AL

deprtim t thell; rrnjt individuale zgjerohen (grimca <10 mm);

N tokn e shkrift (ngjeshje e grads s 1
r
) ekziston nj deprtim
rrnjor m t pakt; qimet e rrnjve jan t prdredhura dhe rritet prreth
agregateve (agregat >10 mm);
N tokatqzbrthehennplisa (ngjeshje e grads s 2
t
) ka pak deprtim
rrnjor. Rrnjt gjenden zakonisht vetm n siprfaqe e frakturave t
plisave (plisa >50 mm);
N tokat t cilat zbrthehen n pllakza (ngjeshje e grads s 3
t
) ka shum
pak deprtim rrnjor n drejtim vertikal. Rrnjt gjenden kryesisht n
siprfaqen e frakturave horizontale.
TESTI I AKTIVITETIT T KRIMBAVE T TOKS (TESTI KENNEL). Aktiviteti i krimbave
t toks vlersohet duke prdorur kasht. Kjo metod mund t jap nj vlersim
t prafrt t aktivitetit mbitoksore aktual t specieve q grmojn vertikalisht.
Njzet fije kashte, 5 cm t gjata, vendosen n largsi 2.5 cm nga njra-tjetra n nj
siprfaqe t kufizuar (50 x 50 cm), n rastin ideal 2 - 3 dit pas rnies s shiut n
tok t freskt. Ndryshimet n pozicionin e tyre regjistrohen do 24 or gjat nj
sr ditsh. Nse krimbat e toks kan qen aktiv gjat nats, kjo mund t shihet
n ndryshimin e pozicionit t fijeve individuale t kashts. Feet n siprfaqen e
toks jan gjithashtu nj tregues i aktivitetit t krimbave t toks.
Testimi i toks n laborator
N laborator, testohen veorit kimike dhe fizike, si edhe lndt ushqyese. Pr kt
qllim, paraprakisht duhet t merret mostra e toks dhe t drgohet n laborator.
SI DUHET T MERRET NJ MOSTR TOKE? Pr nj analiz toke t sakt, sht me rndsi
kritike q mostrat e toks t merren si duhet. Mnyra m e mir e marrjes s
mostrs s toks sht me nj sond toke. Nse nuk disponohet nj mostr toke,
n vend t saj mund t prdoret nj lopat. Toka e marr duhet t mblidhet n
nj kov t pastr dhe duhet t przihet mir. Mostra e toks duhet t merret n
t paktn 20 40 vende t ndryshme, t shprndara uniformisht n nj zon t
gjer q jemi duke verifikuar (deri n 1 ha). N varsi t udhzimeve laboratorike,
thellsia n t ciln merret mostra duhet t jet 25 - 30 cm. do mostr toke duhet
t jet e shenjuar qart dhe informacioni i hollsishm lidhur me speciet frutore,
kultivarin e pems frutore, madhsin e parcels, etj., duhet t hidhen n formularin
e mbledhjes s t dhnave t laboratorit.
Pr testimin e lndve ushqyese individuale, nevojitet nj mostr e prbr
prej t paktn 0.25 - 0.50 kg. Mostrat e prbra duhet t ambalazhohen n material
paketues t pastr (qeska letre, qese plastike ose kuti). Testet e toks pr lnd
ushqyese duhet t prsritet do 3 vjet.
Mostra e toks testohet zakonisht pr parametrat e mposhtm:
pH (reaksioni i toks, pH n CaCl) - vlerat optimale pr:
pemt frutore farore dhe brthamore 6.0 6.5 (7.0)
frutat e imta 5.5 6.0
30
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
boronica dhe boronica e kuqe < 4.5
Prmbajtjaehumusit:
Prmbajtja minimale e humusit pr:
tokat e lehta 1.5%
toka mesatarisht t lehta 2.0%
toka t rnda 2.5%
Analiza e lndve ushqyese: me qllim q t prcaktojm nevojat pr
plehrim n prodhimin e frutave organike, sht e rndsishme q t
testojm tokn pr lnd ushqyese prpara mbjelljes. Kjo ofron informacion
lidhur me mangsit e lndve ushqyese dhe mund t tregoj gjithashtu
nse ka nivele t teprta t ushqyesve t caktuar n tok. Mostra e toks
duhet t testohet pr lndt ushqyese t mposhtme prpara se t ngrem
nj pemtore t re:
fosfat
potas
glqere(kalciumishkmbyeshm)
magnez
bor
element gjurm t tjer: mangan, zink, bakr, hekur.

Rezultatet e testeve t toks ofrojn informacion lidhur me masat
plehruese q mund t krkohen. Prmbajtja e lndve ushqyese n tok
sht e prshtatshme nse do t prmbahen sasit e mposhtme n 100 g
tok:
fosfat (P
2
O
5
) 11 25 mg/l00 g
potas (K
2
O) 11 32 mg/l00 g (varet se sa e rnd sht toka)
magnez (MgO) 7 13 mg/l00 g (varet se sa e rnd sht toka:
metoda Schachtschabel)
kalciumi i shkmbyeshm 250 300 mg/100 g
bori (B) 0.8 ppm (metoda Baron)
mangani (Mn) 70 ppm (ekstraktimi EDTA)
zink (Zn) 8 ppm
bakr (Cu) 8 ppm
hekuri (Fe) 100 ppm.
N pH t ult, potasi dhe fosfati jan t prcaktuar me an t metods
DL (laktat i dyfisht), por nse pH sht >6.0, ato prcaktohen me an t
metods CAL (laktat acetat kalciumi).
Matja eaciditetit ttoks: ekzistojn nj sr metodash laboratorike t
cilat jan t prshtatshme pr matjen e aktivitetit biologjik t toks. N
parim, bhet dallim midis metodave t drejtprdrejta dhe t trthorta
pr caktimin e aktivitetit t toks. Pr shembull, biomasa n tok, mund
t vlersohet duke numruar organizmat individual t toks, ose matjen
e frymkmbimit pas shtimit t nj ushqyesi t teprt mund t ofroj nj
31
POM AL

tregues t biomass aktive. Pr m tepr, n prcaktimet e aktivitetit, duhet

t dallojm ndrmjet aktivitetit aktual dhe potencial. Vlerat e aktivitetit
aktual jan vlerat e matura n tokn kur jan marr mostrat. Nga ana tjetr,
prcaktimet e aktivitetit potencial, tregojn nivelin e performancs t
mikroorganizmave n kushteve eksperimentale nn-optimale, pas shtimit
t nj substrati ushqyes dhe inkubimi t zgjatur.
Plehrimi baz
Plehrimi baz kshillohet kur rezultatet e testimit t toks tregojn se ka nj
furnizim t pamjaftueshm t lndve ushqyese n tok. Vetm produktet e
specifikuara n Aneksin II t Rregullores s BE 834/2007 duhet t merren n
konsiderat pr prdorim si plehrues dhe kushtzues t toks. Nse pH sht
shum i ult, toka duhet t glqerzohet deri n 2000-3000 kg t karbonatit
t kalciumit pr ha n vit (0.2 - 0.3 kg/m
2
) ose me glqere dolomitike nse ka
gjithashtu nj mangsi magnezi. Nse nuk ka humus t mjaftueshm, kshillohet
t pasurohet toka me lnd organike (shih pjesn n Leksionin 4 pr Plehrat
organike pr kushtzimin e toks).
Shkrifrimi i toks (prgatitja mekanike e toks)
N shum raste, tokat e kultivuara kan vatra t ngjeshura t cilat mund t pengojn
seriozisht rrnjt e toks. Ngjeshja e toks mund t vij si pasoj e faktorve t
shoqruar me formimin e toks ose gjeologjin, ose mund t jen shkaktuar nga
trynia mekanike nga makinerit ose nga depozitat nprmjet transportit dhe
mjeteve pr nivelimin e toks. Nse toka sht e ngjeshur, sht absolutisht e
domosdoshme q nntoka t shkrifrohet (p.sh. nprmjet kultivimit t thell)
prpara se t ngrihet nj pemtore e re. Nnshartesat xhuxhzuese pr mollt dhe
dardht (M9, M27, ftoi C), shtogu dhe frutat e imta jan veanrisht t ndjeshme
ndaj ngjeshjes s toks.
Mnyra t ndryshme pr shkrifrimin e toks
Prdorimi i pajisjeve pr punimin e toks prpara mbjelljes varet nga rezultatet
e testeve t toks. Nse ka shtresa n tok t cilat jan t vshtira pr rrnjt e
pemve frutore q ti deprtojn, tokat kan nevoj t shkrifrohen dhe m pas t
pasurohen me plehrim t gjelbr. Thellsia e punimit sht kritike pr shkrifrimin
e suksesshm t toks dhe duhet t jet vetm pak (afro 5 cm) nn horizontin e
ngjeshjes. Tokat t cilat jan ngjeshur natyrshm (p.sh. tokat argjilore, tokat gley)
mund t shkrifrohen mekanikisht deri n nj shtrirje t kufizuar dhe jan n kt
mnyr, m pak t prshtatshm pr prodhimin e pemve frutore organike.
Makineritdridhse-vibruese
KULTIVATORI ME DHMBZA T FORTA. Dhmbzat duhet t prishin zonn e ngjeshur
nga posht. Kultivatort me krah prodhohen nga shumica e prodhuesve kryesor
t plugjeve. Pr shkak t mimit t blerjes relativisht t ult, kto makina jan
t prdorura gjersisht. N varsi t thellsis s punimit dhe madhsis s
32
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
kultivatorve me krah-tek plori, q krkesa fuqie prej 50-150 kuaj fuqi (37-110 kW).
Zakonisht, fuqia trheqse e traktorit nuk sht e prshtatshme pr kultivatort me
shum krah, me madhsi plori minimale prej 120 x 400 mm nevojitet pr t arritur
nj ndikim shkrifrues i prshtatshm dhe krkesat pr fuqi pr kultivatort me dy
krah mund t arrijn deri n 150 kuaj fuqi (110 kW) kur toka shkrifrohet n nj
thellsi prej 70 cm. Nse ploret jan shum t shkurtr dhe shum t ngusht dhe
toka nuk prishet aq sa duhet nga posht dhe toka prreth mbetet e ngjeshur. Me
qllim q t arrihet nj ndikim ngrits i mir, plori duhet t vendoset n nj knd
prej 25. Toka ka nevoj q t jet e that aq sa t thyhet me efektivitet.
Tabela 2-10. Krahasimi i tokave t ngjeshura dhe t shkrifta
Tokat e ngjeshura Tokat e shkrifta
prmbyten
vuajn rrjedhimisht nga mangsia e oksigjenit
jan pr kt arsye t ftohta
pengohet humifikimi
fillon procesi i putrifikimit
rritja e CO
2
n ajrin e toks:
pengon rritjen rrnjore
pengon thithjen e ujit dhe ushqyesve
ulet jeta aerobike e toks
pushon biodegradimi
kan nj vllim t madh pori
shkmbim i lart i gazit ndrmjet ajrit
t toks dhe atmosfers
nj ngarkes e O
2
n tok
toka ngrohet m leht
veprimtari e lart e organizmave t
toks
rritje e mir rrnjore
MAKINAT VIBRUESE. Kto makina jan ndrtuar pr qllimet e arritjes s nj efekti
shkrifrues jo vetm nprmjet fuqis trheqse por gjithashtu prmes shulit
pr ngjitje n traktor t traktorit. N kt mnyr, sht e mundur q toka t
shkrifrohet nse siprfaqja nuk jep nj mbajtje t fort ose makina duhet t
punonj n t prpjet. Lvizjet e plorit ripuntator n dhe nga sht e drejtuar nga
nj transmision ekscentrik.
N disa tipa makinash vibruese, lvizet vetm dhmbi dhe jo plori me gjith
dhmb s bashku. Kjo krkon m pak fuqi nga shuli pr ngjitje n traktor. N nj
thellsi punimi prej 80 cm, makin virbuese me krah tek, ka nevoj pr nj fuqi
transmisioni prej t paktn 80 kuaj fuqi (59 kW) dhe nj makin vibruese me dy
krah ka nevoj pr t paktn 120 kuaj fuqi (88 kW). Pr shkak t ndikimit t tyre
shkrifrues t mir, kto makin vibruese, t cilt jan tepr t qndrueshm, kan
dhn rezultate t mira madje n toka t rnda.
MAKINAT RROTULLUESE. Makinat rrotulluese (me lopat) punojn me mjete t cilat
presin tokn mesprmes dhe mund t prziejn me lehtsi tokn. Ato mund t
prdoren deri n nj thellsi prej 50 cm. Nj mekanizm sigurie i dhmbzave
parandalon thyerjen e mjeteve nse jan objekte t paparashikuara n tok.
TEKNIKAT PRMIRSUESE SHUMQLLIMSHME. Me mjetet prerse t fuqishme, vibruesit
MM 100 ofrojn shkrifrimin e mir t toks deri n nj thellsi prej 70 cm. Fuqia
33
POM AL

e nevojshme sht afro 100 kuaj fuqi (73.6 kW) me ngjeshje mesatare. Nj variant
i modifikuar, MM 50, i cili mund t prdoret me traktor me kalibrim t ngusht
pemtoresh q kan nj fuqi prej 50 kuaj fuqi (37 kW) ose m shum, jan ndrtuar
pr pemrritsit. Thellsia maksimale e puns sht e kufizuar n 55 cm. Kto
makina mund t pajisen me mjete prerse vertikale, n mnyr q t mundsojn
ajrosjen e toks n thellsi deri 35 cm.
PLUGIMI I THELL MEKANIK ME NJ BULDOZER OSE TRAKTOR (PLUG LRUES). Gjat plugimit
t thell, toka shkrifrohet dhe kthehet me nj plug special, deri n nj thellsi prej
60 cm ose edhe m shum. Ky operacion sjell tokn pajet nga shtresat m t thella
t toks n shtresat e siprme, e si rezultat, toka e siprme e pasur me humus, me
nj numr t madh organizmash aerob groposet. Kjo on n nj zvoglim t jets
aktive t toks. Nse toka sht e shndetshme, plugimi i thell nuk duhet kryer:
nj tok siprfaqsore me nj prmbajtje t lart t humusit dhe organizmave t
gjall nuk duhet groposur.
N kopshtet private (p.sh. pas ngjeshjes gjat ndrtimit t shtpis), plugimi
i thell mund t kryhet gjithashtu me dor (20-60 m
2
pr do person n dit).
Prgatitja organike e toks nprmjet plehrimit t gjelbr dhe sistemeve
ugar Shkrifrimi i thell i tokave t ngjeshura kshillohet vetm nse bimt pr
plehrim t gjelbr me rrnj t thella do t mbillen menjher m pas. Rrnjt
rriten prmes toks q sht zbrthyer dhe
n kt mnyr parandalohet ngjeshja e
toks.
PRPARSIT E PLEHRIMIT T GJELBR
stabilizon tokn
v n dispozicion humusin ushqyes
zhvillon organizmat e toks
pasuron me azot (bishtajoret)
shkrifron tokn nga rrnjt
v ushqyes q gjenden thell n
dispozicion (P)
siguron hijezim dhe optimizon
kshtu lrimin e toks
pengon rritjen e bimve t
padshiruara
zvoglon shterrimin e toks
(pengimi i nematodave)

UGARI I GJELBR. Nse ekzistojn
probleme rimbjellje (rritje e dobt e
pems pr shkak t shterrimit), sht e
kshillueshme nj ugar i gjelbr pr pak
Figura 2-18. Nntoka me pak rrnj
dhe struktur toke e dendur - duhet t
zhvillohet me pleh t gjelbr.
34
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
vite. Shkatrrimi i plot i bartsve t smundjeve virusale dhe mikroorganizmave
t tjer (p.sh. aktinomicetet si nj shkak i shterrimit t toks) nuk jan gjithnj t
mundshme n ugarin e gjelbr.
Jan t njohura ndikimet e mposhtme:
kultivimi i bimve barishtore nuk pengon nematodat por prkundrazi i
shton ato n nj thellsi prej 60 cm.
pjesa drrmuese e substancave penguese zbrthehen nga aktiviteti
biologjik i fort i toks; struktura e toks prmirsohet dhe toka pasurohet
me azot dhe lnd organike.
rrjedhimisht nuk ka nevoj pr plehrim azotik fillestar n pemtoret e
mbjella rishtazi.
vaji i rrapanidhes dhe mustards, por jo i drithrave, sht i dobishm n
nj ugar 1-vjear.
nj ugar 1-vjear sht m pak i kshillueshm, pasi nuk i kontrollon
nematodat ose nuk jep nj prmirsim domethns n strukturn e toks.

Nj ugar i gjelbr duhet t mbahet pr disa vjet nse dshirojm t marrim prfitim
prej tij.
PRZIERJET E UGARIT DHE PLEHUT T GJELBR. Przierja e mposhtme jep rezultate t
mira n tokat argjilore t dendura t vshtira pas shkrifrimit t toks:
misr 20 kg/ha
bath 20 kg/ha
buxhak ose lupin 20 kg/ha
bizele 20 kg/ha
luledielli 5 kg/ha
trshr foragjere 20 kg/ha
gjithsej 135kg/ha
Mbjellja kryhet ndrmjet mesit dhe fundit t Prillit. N kushte moti t zakonshme,
nga fundi i Korrikut do t zhvillohet nj mbules bimore e harlisur. Kjo grihet me
nj rrahs drithi prers dhe lihet t vyshket pr 2 3 dit pasi t jet pluguar n t.
Mbulesa bimore e dyt, 1520kg/haevajittrrapanidhes ose sinap, mbillet
m pas n fillim t Gushtit.
Pr bimt tokmbuluese dimrore duhet t prdoren przierjet nematod-
penguese e mposhtme:
facelie 4.0 kg/ha
hejda 4.0 kg/ha Rekomandohet mbjellja
trfili i Aleksandris 5.0 kg/ha prpara mesit t
trfil persian 2.0 kg/ha Gushtit.
sinap i bardh Maxi 2.0 kg/ha
vaji i rrapanidhes Pegletta 3.0 kg/ha
gjithsej 20.0kg/ha
35
POM AL

Nj przierje tolerante ndaj thatsirs, e mbshtetur kryesisht tek bishtajoret, t

cilat sigurojn azot shtes pr prodhimin e ardhshm, kan dhn rezultate shum
t mira si bim tokmbuluese dimrore:
vingjr pyjesh 20.0 kg/ha
grashin pr far 20.0 kg/ha Mbjellja duhet
grurzi 2.0 kg/ha prfunduar
trfili i Aleksandris 4.0 kg/ha maksimalisht n
mllag 1.0 kg/ha mesin e Gushtit.
facelie 2.0 kg/ha
sinap 1.0 kg/ha
gjithsej 50.0kg/ha
Przierjet n rripa t luleve spontane pr rritjen e larmis biologjike dhe
inkurajimin e organizmave t dobishm n pemtore
Przierjet n rripa t luleve spontane mund t prdoren pr ndrtimin afatgjat t
brezave me lule spontane ndrmjet rreshtave n qoshet e pemtores. Kjo sht nj
mnyr mjaft efikase pr arritjen e nj larmie t specieve bimore dhe shtazore dhe
inkurajimin e organizmave t dobishm n pemtore. Przierjet tipike prfshijn
lulet spontane t tilla si shaja mjeksore, kamomili, tipa t ndryshm trfili, ciani
dhe barpezmi.
2.1.4 Biocenoza
Kjo nnkupton ndrveprimin e pemve frutore me njra-tjetrn dhe ndrveprimin
e pemve frutore me faunn dhe florn e pranishme. N kultivimin e pemve frutore
organike, synimi sht rritja e larmis biologjike, d.m.th. sigurimin e nj biotipi
pr nj faun dhe flor t pasur. Nj pemtore e menaxhuar n mnyr organike
paraqet nj kombinim ideal t elementve ekologjik t ndryshm.
Rrugkalime t pasura me bim: rritje e ult me nj larmi t gjer speciesh dhe
veanrisht bimsh me rritje t ult, tolerante ndaj thatsirs dhe q ofrojn
nj afrim t mir pr mjetet. Prerja e tyre mund t kmbehet pr t garantuar
q barishtet bulzuese dhe bimt jan gjithnj t pranishme n pemtore.
Rreshta me nj larmi t gjer bimsh t padshirueshme: rreshtat nuk duhet
t mbahen t pastruara gjat gjith vitit; edhe n rastin e pemve t reja, disa
bim tokmbuluese mund t tolerohen, t paktn n dimr.
Rripat me lule spontane: lule spontane t przgjedhura mbillen si rripa
shumvjear n qoshet e pemtoret.
Livadhe t gjera n zona t pashfrytzuara: zonat joprodhuese, relativisht t
pashqetsuara (p.sh. rripat n qoshe, zona t vogla t pashfrytzuara, qoshet
e rruginave, rrpirat) duhet t konvertohen n livadhe t gjera me nj larmi
speciesh t gjer.
Gardhe t gjelbra t mbjella: gardhet e gjalla prbjn nj biotop dhe streh pr
bimt dhe kafsht t cilt shpesh rrallohen, si edhe pr armiqt natyror t
dmtuesve (p.sh. zogjt, iriqt, speciet e insekteve t dobishm), pjalmuesit
(p.sh. blett) dhe bashksit komplekse t cilat prmirsojn ekuilibrin
36
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
ekologjik.
Pemt individuale (pemt frutore dhe specie pemsh t tjera t cilat jan t
prshtatshme pr vendndodhjen): pemtoret q prbhen nga pem
standarde n afrsi t pemtoreve tregtare duhen ln ose t rimbillen. Pemt
e molls t patrajtuara jan nj rezervuar i mir pr kpushat grabitqare dhe
jan t banuara nga mbi 1000 specie insektesh, kpushash dhe merimangash.
Pemt frutore standard jan nj elementi i rndsishm i peizazhit dhe
imazhit rural.
Strehimetartificiale: kuti fole pr zogjt; pirgje gursh dhe degsh si vende pr
insektet, araknidet, kafsht e vogla dhe zvarranikt q t kalojn dimrin;
kafaz pr zogjt grabitqar.
2.2 Mbjellja e materialit pr pemtore organike
Sipas rregullave t BE pr prodhimin organik, n t ardhmen mund t prdoret
vetm materiali mbjells i siguruar nprmjet metodave t prodhimit organik (me
prjashtim t periudhave tranzitore). Kjo presupozon gjithashtu se fidanishtet
duhet t prshtaten sipas rastit dhe t planifikojn prodhimin e tyre n konformistet
me rregullat pr prodhimin organik; d.m.th. nnshartesat dhe pemt e reja duhet
t rriten n fidanishte organike.
2.2.1Shtimiimaterialitmbjellsnfidanishtenorganike
2.2.1.1 Zgjedhja e vendmbjelljes (vendndodhja dhe toka)
Vetm siprfaqet relativisht t sheshta jan t prshtatshme pr fidanishte. N
vendmbjelljet e pjerrta, ekziston rreziku i erozionit sepse toka duhet t mbahet
djerr. Ve ksaj, vendndodhjet ku ekziston rreziku i ngricave (ngricat dimrore
dhe ato t vona) nuk duhet t prdoren si fidanishte, veanrisht pr shtimin e
nnshartesave t brthamorve dhe t dardhs mbi ftua. Paraplqehet q fidanishtet
t ndrtohen mbi toka mesatare n t rnda. Tokat e ekuilibruara n ranore, t
pasura me humus jan veanrisht t prshtatshme. Pr fidanishtet kshillohet nj
tregues i toks mbi 50.
Tipi i toks
Tokranore: mund t punohet hert, sht e mundur t punohet menjher
pas shiut (pa rrezik ngjeshje). sht e prshtatshme pr nj fidanishte
vetm nse ujitet artificialisht.
Toka t rnda: t paprshtatshme, sepse jan shum t lagshta e t
ftohta.
Tokamesatare: jan m t prshtatshmet pr prdorim si fidanishte. Ato
kan ajrosje t mir dhe nj kapacitet ruajts t mir pr ujin dhe lndt
ushqyese.
Prmbajtja e humusit duhet t jet ndrmjet 1.5 dhe 4% dhe pH ndrmjet
5.5 dhe 6.5. Nse prmbajtja e humusit sht shum e ult, kshillohet q toka t
pasurohet me lnd organike (shih pjesn pr Plehrat organike pr kushtzimin e
37
POM AL

toks n Kapitullin 4) dhe nse pH sht shum i ult, toka duhet t glqerzohet
me glqere dolomite ose karbonat kalciumi (2000 kg/ha).
2.2.1.2 Prgatitja e toks
Nj analiz toke sht e domosdoshme prpara se t ngrem nj fidanishte
organike, Niveli i plehrimit baz do t vendoset mbi bazn e saj. Pas plehrimit
baz dhe do mase tjetr prmirsuese t toks q nevojitet (shkrifrim i thell),
kshillohet mbjellja e nj plehu t gjelbr. Bimt azoto-fiksuese pr plehrim t
gjelbr (bishtajoret) duhet t prdoren me preferenc pr t optimizuar furnizimin
me azot. Nj mbulim dimror i toks me bishtajore, i cili e v azotin n dispozicion
pr bimn pasardhse (pemt e reja), duhet t kultivohet pas ktij plehrimi t
gjelbr. Mbjellja duhet t prfundoj maksimalisht nga mesi i Gushtit. Kshillohet
prdorimi i plehrave azotike organike prpara punimit t toks n pranver.
Miellrat e farrave vajore (kolza ose mielli vajor i ricinit), urina, melasat, miellrat
e mishit, etj., jan veanrisht t prshtatshme pr kt qllim.
Punimi i toks prpara mbjelljes
Plugimi (afro 20cm) pas pasurimit t mparshm me humus nga plehrimi
i gjelbr ose plehrimit me humus nga vet pemrritsi (i kombinuar me
plehrim baz nse nevojitet).
Punimi i toks me kultivator rrotullues menjher prpara mbjelljes.
2.2.1.3 Mbjellja
Prgatitja e nnshartesave ose shartimeve
Rrnjt shkurtohen (10-14 dit prpara mbjelljes) me nj shat dhe zhytet
n nj tretsir bakri (1%) si mas parandaluese kundr kancerit gungor
t pemve frutore.
Prerje deri n nj lartsi prej afro 50 cm (matur nga qafa e rrnjs) prpara
mbjelljes s nnshartess, me prjashtim t rastit t nnshartesave t
qershis.
Zhytja n nj kllf argjile ose vendosja n uj prodhon nj rritje m t
mir.
Distancat: 80 120 cm x 30 40 cm, n varsi t materialit mbjells. sht
absolutisht thelbsore pr t ruajtur kt hapsir, me qllim q t arrihet
nj prodhim m i mir i lastarve t hershm. Sidoqoft, n prcaktimin e
hapsirs n fidanishte, mjetet n dispozicion pr kontrollin e bimve t
padshirueshme (satr misri) duhet t merren gjithashtu n konsiderat.
Teknikat e mbjelljes
Mbjellje me dor: lopat
Mbjellje gjysm-mekanike: meshenjues shpimi ose mbjellje t thjeshta.
SHENJUES SHPIMI: Kto nuk duhet t prdoren prve rasteve kur numri i
38
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
nnshartesave sht t paktn 10.000 15.000. Ato mund t lidhen me nj
traktor dhe t prdoren pr t hapur brazda n tok me nj distanc rreshtash t
paracaktuar. Nnshartesat vendosen m pas n brazda, grihen dhe mbulohen me
dh.
MJETE MBJELLSE PR NNSHARTESAT DHE SHARTESAT. Prdoret nj mjet me nj deri tre
rreshta; nj plor hap nj brazd, nnshartesat vendosen n brazd nga nj person
i vetm dhe mjeti mbjells i ngulit ato dhe i mbulon me dh.
2.2.1.3 Plehrat (shihni gjithashtu pjesn Plehra organike t rndsishme pr kultivimin
e pemve frutore: Kapitulli 4)
Plehrim N i vazhdueshm: miellrat e farrave vajore (farrat e kolzs
ose mielli vajor i ricinit), urina, melasat, miellrat e mishit, Biosol, Biofert.
Sprkatje plehruese gjethore (t kombinuara zakonisht me insekticide
organike dhe/ose fungicide organike), nse nevojitet, duhet t prdoren
deri sa t jen zhvilluar disa gjethe.

2.2.1.4 Ujitja
N muajt e par nevojitet nj furnizim i prshtatshm me uj pr t garantuar q
toka t shtrohet mir dhe nnshartesat t shfaqin nj rritje rrnjore t mir. Ujitja
sht absolutisht e domosdoshme n tokat ranore.
Kontrolli i vazhdueshm i smundjeve dhe dmtuesve (shih gjithashtu
Kapitullin5prMbrojtjeneBimve)
sht me rndsi t veant pr t zbuluar do shenj t kroms dhe hirit, ashtu
si edhe afidet, kpushn e kuqe t pemve frutore dhe kpushn e ndryshqeve.
Lidhjet e reja dhe shartimet me syth t cilat kan filluar t mugullojn mund t
dmtohen nga turigjati i hardhis (Rhynchites conicus). N disa zona t Evrops,
sht absolutisht thelbsore t kontrollojm fidanishtet pr minjt e fushave
prpara prgjumjes dimrore (kapen me gracka ose duke fumiguar gropat).
2.2.1.5 Shkrifrimi i toks dhe kontrolli i bimve t padshirueshme
Duke qen se prdorimi i herbicideve nuk lejohet n prodhimin organik, bimt e
padshirueshme kontrollohen me an t kultivatorve rrotullues ose kultivator
me makina t lidhura. Kjo realizohet m mir pas mbjelljes sepse toka sht
shpesh e ngjeshur fort. Kontrolli i hershm i bimve t padshirueshme sht
veanrisht i rndsishm n muajt e par.
2.2.1.6 Cilsia e materialit mbjells
Nj prej faktorve m t rndsishm pr suksesin e nj pemtoreje sht cilsia e
materialit mbjells. Prve disa krkesave baz, materiali mbjells duhet t ket nj
cilsi t brendshme e t jashtme t knaqshme. N ditt e sotme, sht e pazakont
q t mbillen pem pa lastar ansor. Me kto pem, pemrritsi po vepron ashtu
39
POM AL

si fidanrritsi n vitin e par, pasi duhet t kultivoj lastar ansor n pemtoren

e tij. Kjo zvoglon n mnyr t pashmangshme prodhimtarin fillestare.
N prodhimin organik t pemve frutore, n veanti, sht thelbsore t
prdoret vetm material mbjells i cilsis m t lart, pasi nuk sht e mundur t
prdoren kimikate pr prmirsimin e zhvillimit t pems. Motoja e pemrritsve
organik duhet t jet: Vetm m e mira sht e mir sa duhet: me fjal t tjera, duhet
t prdoret vetm material mbjells i prgatitur si duhet (lastar t parakohshm
ose 1-vjear.
Kjo do t thot se, si material mbjells duhet t prdoren vetm shartimet
me syth t cilsis s lart, pemt knip ose pemt e zakonshme 2-vjeare.
2.2.1.7 Kritere pr material mbjells t cilsis s lart
Nnshartesat(1-vjearngakalemat ose trapiantimet)
Diametr i qafs s rrnjs t paktn 6 mm
Lastar t drejt
Sistem rrnjor i mir (t paktn gjasht rrnj)
T paktn 20 cm gjatsi nga qafa e rrnjs deri n degzimin e par
Gradimi: 5 7 mm (i matur n nj lartsi prej 30 cm)
7 9 mm (pr shartimet me syth)
9 12 mm (pr shartimet me bashkim)
Tabela 2-11. Krkesat minimale pr materialin mbjells
t shndetshm
pa smundje (p.sh. kanceri i pemve frutore, kanceri gungor)
dhe dmtues (p.sh. breshkza San Joze, kpusha e kuqe e
pemve frutore, e lir nga dmi mekanik dhe dmi prej motit
(p.sh. breshri, ngrica)
t fuqishm fortsi dhe gjatsi t prshtatshme
uniform e njjta mosh, e njjta nnshartes, cilsi uniforme
nnshartesn e vrtet nnshartes uniforme ose nnshartes klonale
kultivarin e vrtet
t gjith pemt duhet ti korrespondojn kultivarit t shnuar
n etiket
pastrtia varietore pa przierje varietetesh
e pastr nga viruset
e lir nga t gjith viruset e njohura, nprmjet
termoterapis
Shartimetmesythnj-vjear
Sistem rrnjor i prshtatshm
Krcell i drejt me maturim t mir t drurit
Diametr i krcellit 10 cm, t paktn 13 mm mbi pikn e
shartimit
T paktn katr lastar t parakohshm (> 30 cm) n nj
lartsi prej t paktn 70 100 cm
Knd i vogl
40
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
Gjatsi minimale 1.0 m (paraplqehet 1.30 m)
Lartsia e lidhjes s shartimit t paktn 15 cm
Gjatsia e nnshartess prej t paktn 30 cm.
Pemdy-vjearemenjkurorqprbhetngapend (pem knip)
Priten n lartsi t paktn 50 cm (paraplqehet 60 cm)
Diametri i krcellit 10 cm, t paktn 13 mm mbi lidhjen e
shartimit
T paktn katr pend (> 30 cm) n nj lartsi prej t
paktn 70 100 cm
Knd i vogl
Gjatsi minimale 1.0 m (paraplqehet 1.30 m)
Lartsia e lidhjes s shartimit t paktn 15 cm
Gjatsia e nnshartess prej t paktn 30 cm.
Pemnormale2-vjeare
Priten n lartsi ndrmjet 80 cm dhe 100 cm
Lartsia e degzimit n diapazonin minimal 70 100 cm
Figura 2-19. Materiali mbjells i
dobt vonon fillimin e prodhimit.
Figura 2-20. Materiali mbjells me
cilsi t lart me shum lastar t
pamaturuar.
41
POM AL

T paktn katr lastar 1-vjear > 30 cm (ansoret q

konkurrojn me udhheqsin nuk numrohen)
Knd i vogl
Diametr krcelli 10 cm, t paktn 13 mm mbi lidhjen e
shartimit
Gjatsia minimale prej 1.30 m
Krcell i drejt me maturim t mir t drurit
2.3 Sistemet e mbjelljes n prodhimin organik t pemve frutore
Ka ende shum pemrrits t specializuar q prdorin metodat e prodhimit organik;
pjesa drrmuese jan pemtore t prziera, zakonisht me zona kultivimi t gjera.
Kalimi n nj sistem standard t ult ka ndodhur m von se sa n prodhimin e
integruar. Dendsia e mbjelljes sht shtuar n vitet e fundit, por kjo sht ende
nn mesataren n krahasim me prodhimin e integruar.
Distancat m t mdha t mbjelljes ndrmjet rreshtave dhe brenda rreshtave
kan pr qllim q t arrihet nj ventilim m t mir dhe ekspozim ndaj drits. N
prodhimin organik me pemtore m t mdha, prodhimtarit jan shpesh m t
ulta dhe krkesat pr pun krahu m t larta, pr shkak t dendsive m t ulta
t mbjelljes dhe formave me pem t mdha.
Prmirsime domethnse n prodhimtarin absolute dhe relative
(prodhimtaria pr njsi siprfaqe dhe kostot pr kilogram fruta) mund t priten nga
nj sistem mbjellje modern, t cilt jan, n parim, t papajtueshme me objektivat e
bujqsis organike. Krkesat m t mdha pr pun krahu n pemtoret organike
(veanrisht rrallim manual) mund t zvoglohen duke prdorur pr shembull
forma peme m t vogla. sht me rndsi t zvoglohen shpenzimet pr mbshtetje
me tel (sa m pak shtylla q t jet e mundur) dhe pr t prdorur materiale t cilat
nuk shkaktojn dmtim ndaj mjedisit (p.sh. pa dru tropikal).
Pemtoret me m shum se 4000 5000 pem/ha kan shpenzime ngritje
shum t larta dhe rrisin rrezikun e prodhimit. N shum raste, ato nuk arrijn
prodhimtari me rentabilitet dhe ta bjn t vshtir prodhimin e frutave cilsore. N
rritjen e dendsis s mbjelljes mbi nnshartesa xhuxhzuese, krkesat ekologjike
duhet t merren n konsiderat po aq sa edhe kriteret ekonomike. Pr shembull,
n prodhimin organik, synimi sht t arrijm nj tokmbulim brenda rreshtit
t pemve pr nj koh t kufizuar, e cila duhet t filloj nj prirje n drejtim t
nnshartesave m t fuqishme.
Me format e pemve me kuror t vogl dhe dendsi bimore m t mdha,
synimet e prodhimit organik jan t ngjashme me ato t prodhimit t integruar:
hyrje m e hershme n prodhim
prodhimtari t rregullta nprmjet shmangies s prodhimit t alternuar
prmirsimi i cilsis s frytit nprmjet ekspozimit ndaj drits optimale
zvoglim n krkesn pr krah pune (krasitje, rrallim, vjelje)
mekanizim efikas (mulrim, mbrojtje bimsh, menaxhim i toks)
mbrojtje m e leht e bimve nga ngricat dhe breshri (rrjeta anti-ngrirje,
rrjeta breshri)
42
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike
ulje e shpenzimeve t prodhimit
prshtatje e shpejt e diapazonit me krkesat e konsumatorit dhe prparimit
n prmirsimin gjenetik t pems (varietete rezistente).
N zgjedhjen e distancave t mbjelljes, aspektet e mposhtme duhet t mbahen
parasysh:
Sa m xhuxhzuese nnshartesa dhe sa m t shkurtra distancat e mbjelljes,
aq m i vogl do t jet vllimi i pems i dobishm pr do pem dhe aq
m e madhe ndjeshmria e pemtores nga mungess s ujit dhe lndve
ushqyese. Plehujitja (plehrim + ujitje) dhe plehrimi gjethor pr nj
korrigjim afatshkurtr t furnizimit me lnd ushqyese lejohen vetm n
nj shtrirje t kufizuar n prodhimin organik dhe mund t prdoren vetm
disa plehra organike t miratuara.
Menaxhimi i toks sht i rndsishm n zgjedhjen e distancave t
mbjelljes. Nse distancat ndrmjet pemve jan shum t shkurtra (1.20
m), puna e mekanizuar n rresht n vitet e para pas mbjelljes sht e
vshtir, s sht gjithashtu mulrimi i rreshtave me bim tokmbuluese
me krahun zbulues. Distancat m t shkurtra t mbjelljes n rresht krkojn
metoda t tjera, zakonisht m t kushtueshme t menaxhimit t toks n
pajtim me bujqsin organike, t tilla si mbulimi me materiale organike,
film mulrues ose pajisje speciale moderne.
Vmendje e veant i duhet kushtuar masave pr kontrollin parandalues
t smundjeve dhe dmtuesve. Kjo sht veanrisht e rndsishme
pr prodhimin organik, prandaj mbjelljet e shkrifta jan me prparsi.
Nj sistem me rresht tek, me distanca mbjellje t prshtatshme, sht
prgjithsisht i prshtatshm pr prodhimin organik.
Drejtimi i rreshtave dhe sistemet e mbjelljes duhet t planifikohen n
mnyr q t arrijn izolimin optimal (drejtimi veri-jug). Rrjetat pr tu
mbrojtur kundrejt breshrit zvoglojn gjithashtu sasin e drits q mbrrin
n tok dhe zvoglon n kt mnyr zhvillimin e ngjyrs s frytit. Pemt m
t vogla, t rritura n form boshtore, prodhojn pak hijezim, veanrisht
nse distanca ndrmjet rrugkalimeve sht dyfishimi i lartsis s pemve
t przgjedhura
(lartsiaoptimaleepems=largsinndrmjetrreshtave/2+1.0m)
2.3.1 Distancat e mbjelljes t rekomanduara pr specie frutore t ndryshme
Molla
Boshtore hollake/M9, rresht tek 3.0 3.5 m x 1.0 1.3 m
Boshtore hollake/M26,M7,M11,rresht tek 3.5 4.0 m x 1.3 1.5 m
(kombinime t fuqishme)
Dardha
Boshtore hollake/ftua MG, rresht tek 3.0 4.0 m x 1.3 2.3 m
Ftoi Adams/ftoi BA29, OHF333 4.0 4.5 m x 2.3 2.8 m
43
POM AL

Kumbulla
Boshtake hollake (J. Fereley, INRA GF 655/2) 3.5 4.5 m x 1.5 2.5 m
44
Planifkimi dhe ngritja e pemtores organike