Hi tho Khoa hc K nim 5 nm thnh lp Khoa K thut Bin

Mt s kt qu nghin cu xi l, bi t vng ven b

khu vc Hi Phng
Trn Anh T1, Trn c Thnh2
Tm tt: Hi Phng l thnh ph cng v cng nghip quan trng, l u mi giao thng ng bin pha
Bc. Trong cc nm tr li y, hin tng xi l, bi t vng ven b Hi Phng xy ra mnh c v quy m
ln cng lm nh hng nghim trng n cc hot ng kinh t - x hi. Tng s chiu di ng b
bin Hi Phng b xi l 16,1 km, chim 23,0% trn tng s 125 km ng b bin. Hu ht cc khu vc o
nh V, nam Bi Nh Mc, ng 14, Ct Hi, Ph Long u din ra hin tng xi st b vi tc xi
ngang t 1,2 - 9,6m/nm, trung bnh 5,4m/nm. Bi t vng ven b Hi Phng cng xy ra kh phc tp,
c bit l lung sng Cm. Vi tc bi t mnh nh hin nay, hng nm khi lng no vt lung cng
t 2,5 n 2,9 triu tn/ nm. Ngoi ra, pha ty nam bn o Sn cng b nh hng khng nh ca hin
tng bi t dn n vic xy dng cng nc su ti khu vc ny trong tng lai gn rt kh thc hin.
Cc t kho: xi l, bi t, cng nc su.

1. M u

Hin tng xi l, bi t b bin l mt trong nhng thin tai nng n nht lm mt t, sa

bi lung cng, nh hng n dn sinh kinh t. Hi Phng l mt trong nhng cng ln
nht hin nay Vit Nam (nm 2007 t 15 triu tn hng ho) v trong tng lai quy
hoch xy dng cng mi bn o Sn.
B bin Hi Phng di 125 km, c 5 ca sng thuc h thng sng Hng - Thi Bnh ra
bin. Cc khu vc o nh V, nam Bi Nh Mc, ng 14, Ct Hi, Ph Long u din
ra hin tng xi st b vi tc xi ngang t 1,2 - 9,6 m/nm, trung bnh 5,4 m/nm
[3]. Tuy nhin, hin tng bi t ca sng v lung cng my nm tr li y gia tng
gy cn tr mi hot ng ca cng. Ngoi ra, khu vc Ty Nam bn o Sn cng b
bi t ng k dn n vic xy dng cng nc su ti khu vc ny trong tng lai phi
chu sc p gh ghm ca bi t lung bn.
Cng trnh ny trnh by mt s kt qu nghin cu tnh trng xi l, bi t ven b khu vc
Hi Phng v cc tho lun lin quan n cc qu trnh mi trng v s m rng cng Hi
Phng.
2. Ti liu v phng php

Cng trnh ny s dng s liu ca mt s ti, d n bao gm D n c lp cp Nh

nc KHCN-5a Nghin cu d bo, phng chng st l b bin Bc B t Qung Ninh
ti Thanh Ho, nm 2000; ti cp c s Vin Ti nguyn v Mi trng bin nh
gi hin trng bi-xi v xut hng s dng khu vc Ty Nam bn o Sn, nm

Vin Ti nguyn v Mi trng bin (IMER)/ Vin Khoa hc v Cng ngh Vit Nam; 246 Nng,
Thnh ph Hi Phng, 084 0313 760605; E-mail: tuta@imer.ac.vn

Vin Ti nguyn v Mi trng bin (IMER)/ Vin Khoa hc v Cng ngh Vit Nam; 246 Nng,
Thnh ph Hi Phng, 084 0313 760605; E-mail: thanhtd@imer.ac.vn

143

Hi tho Khoa hc K nim 5 nm thnh lp Khoa K thut Bin

2002; ti D bo hin tng xi l, bi t b bin ca sng min Bc v gii php
phng chng, nm 2004.
Cc phng php nghin cu c bn sau c s dng:
- Phng php phn tch, tng hp cc ti liu.
- Phng php x l thng k cc yu t kh tng,
thu vn.
- M hnh SBEACH (Numerical Model for Simulating
Storm-Induced Beach Change) tnh bin ng cao
y theo mt ct trong mt chu k ngn.
- Phng php CERC tnh ton vn chuyn bn ct do
sng ven b.
- Phng php phn tch hiu ng bi t, xi l bng
biu Sundborg.
Hnh 1. S khu vc nghin cu

3. Kt qu v tho lun
3.1. Hin trng xi l b o Ct Hi

Kt qu tnh ton di chuyn bn ct dc b do nng lng sng theo m hnh CERC

ti Ct Hi:

Tnh ti 3 khu vc c ng b khc nhau l Bn Gt, Gia Lc v Hong Chu. Da vo

s liu quan trc sng thng 3 (ma kh), tnh lng vn chuyn bi tch ti Bn Gt v
pha ng l -894 m3, ti Gia Lc v pha ng l -148 m3 v Hong Chu v pha ty l
205 m3, vn chuyn t Gia Lc v c 2 pha Bn Gt v Hong Chu. Thng 8 (ma ma),
cc gi tr tng ng l 6065 m3, 7421 m3, 7644 m3, u vn chuyn theo hng Bn Gt
v Hong Chu (pha ty). Trong c nm, lng vn chuyn ti Bn Gt l 98370 m3, Gia
Lc 131656 m3, v Hong Chu 163617 m3. Cc kt qu ny cho thy trong c nm, c 3
khu vc trn u b mt bi tch v pha ty bc Hong Chu [2].

Kt qu tnh tn sut bi xi theo biu Sundborg ti Ct Hi:

- Vo ma kh (thng 3) khu vc Ct Hi c xu th xi l. Gia Lc l khu vc xi l mnh

nht (58,9%), pha ty xi l mnh, pha ng xi l yu. Ti Hong Chu xi l mc
trung bnh (25,9%), pha ty xi l hn pha ng. Bn Gt bi t mc trung bnh (<
30%), pha ng c xu th bi t hn pha ty [4].
- Vo ma ma (thng 8) khu vc Ct Hi vn c xu th xi l. Hong Chu, Bn Gt
c xu th v cng ging nh ma kh, ti Gia Lc, pha ng c xu th bi t, pha ty
c xu th xi l.

Kt qu tnh ton bin dng y theo m hnh SBEACH ti Ct Hi:

Vi iu kin tnh ton (cp ht trm tch Md, cao sng,...) nh nhau cho ma ma v
ma kh nn trong hai ma u cho kt qu khng khc nhau nhiu:
- Ti tt c cc mt ct u c hin tng bo mn y, nhng phn b t b ra bin khng
u nhau v ln khc nhau (hnh 2).
- Ti Hong Chu: mc bo mn ln nht l 0,060 m, cch v tr ng b khong 250 m.

144

Hi tho Khoa hc K nim 5 nm thnh lp Khoa K thut Bin

- Ti Gia Lc: bo mn trong on 180 - 260m k t b, mc bo mn ln nht 0,072
m.
- Ti Bn Gt: bo mn trong on cch b 180 - 260 m, mc bo mn ln nht 0,066
m.
thay i su ti mt ct b
(gia lc - Ct Hi) Ma ma (08/2000)

0.08

0.08

0.06

0.06

0.04

0.04

Cao (m)

Cao (m)

thay i su ti mt ct a
(hong chu - Ct Hi) Ma ma (08/2000)

0.02

0.02

0
0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

-0.02

1000

2000

3000

4000

5000

6000

-0.02

Khong cch k t ng b (m)

Khong cch k t ng b (m)

Hnh 2. S tnh ton bin dng y theo m hnh

SBEACH khu vc Ct Hi - Hi Phng (Ngun:
[5])

thay i su ti mt ct c
(bn gt - Ct Hi) Ma ma (08/2000)
0.08

Cao (m)

0.06

0.04

0.02

0
0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

-0.02

Khong cch k t ng b (m)

B bin Ct Hi c tng chiu di b pha bin b xi l khong 6200m (bng 1). Trong
, c 4000 m k rt xung yu v nguy him do dn c tp trung st b Gia Lc-Ho
Quang (1500 m), Vn Chn - Hong Chu (2500m). Trong 1930 - 1996 bin ln vo
o khong 230 m khu vc th trn Ct Hi, 360 m khu vc Vn Chn - Hong Chu v
600 m khu vc vng Gia Lc. Cc on b th trn Ct Hi v Vn Chn c k t
sm nn tc xi cc nm gn y gim, on b vng Gia Lc vn b xi l t nhin
nn tc xi gn y ln ti 21 m/nm.
Theo nh gi, mt bi st chn k b bo mn h thp 15-32 cm/nm. Trn by mi
nm qua, mc d c h thng k bo v, qui m xi l b Ct Hi tng t nhng cng
xi l tng nhiu v tng din tch b xi l n 250ha. Ngoi xi l cn bi cao, hn
1000 ha bi triu thp cng b bo mn xi l thnh vng nc di triu su 0,5-2,0m.
D bo trong vng hai mi nm ti, tc xi l t nhin b o Ct Hi khong 6,5 26,5 m/nm, trung bnh 1 m/nm [2].

145

Hi tho Khoa hc K nim 5 nm thnh lp Khoa K thut Bin

Bng 1. Din bin xi l b Ct Hi (Ngun: [2])
Giai on

1930 - 1965

S on b xi l

1965 - 1900

1900 - 2000

6000

6200

6400

3700

3060

trung bnh

1800

mnh

4200

2040

2500

1300

Tc xi trung bnh (m/nm)

4,5

5,0

12,9

Tc xi cc i (m/nm)

8,5

10,0

50,0

Tc xi l (m/nm)

2,7

3,09

8,27

Tng chiu di xi l (m)

Trong : yu

rt mnh

3.2. Hin trng xi l bn o nh V

Bng 2. Din bin xi st b khu vc nh V v ln cn (Ngun: [3])
Giai on 1965 - 1994
on b
Tnh trng

di (m)

Tc tr. Bnh (m/nm)

Din tch (m2)

Nam V Yn

Xi

890

1,2

30972

nh V

Xi

3000

8,6

498800

ng 14

Xi

3400

4,2

414120

Nam Bi Nh Mc

Xi

1700

1,2

59160

Nam Ct Hi

Xi

6400

6,4

454720

Ph Long

Xi

3300

9,6

918720

18690

5,4

2376492

Tng

Bng phng php vin thm v GIS t ngun ti liu nh SPOT a ph chp nm 1994,
IKONO chp nm 2001 v cc ti liu kho st thc t [3] cho thy: pha nam v ng
nam nh V, ng 0 mH (hi ) nm 1934 gn nh nh hng song song vi lung
Ca Cm v Nam Triu, to nn 2 doi ct triu thp ko di ra pha bin v p st hai bn
ca sng ny. Phn bi triu thp pha nam, ng 0mH li lm dng rng ca. Vo
nm 1991, phn ui v phn gia ca cc doi ct ny b ct di ra v b y v pha ng
nam to nn cc chng ct ni cao, c nh cao trn mc bin trung bnh. ng 0mH
c dng rng ca thuc bi triu thp pha nam o nh V c vt liu trm tch xi
mn bi cao a xung bi lp m rng bi thp v pha bin. Bc tranh chung bin i
ng 0mH l m rng xung pha nam (pha ca sng Cm), ni rng nht ti 800m
nhng li b xi pha ca Nam Triu v to nn cc chng ct ni cao trn mc bin trung

146

Hi tho Khoa hc K nim 5 nm thnh lp Khoa K thut Bin

bnh. Cc chng ct ny li c xu hng di chuyn v pha ty v t c ly 700 - 800m.
Mi nm sau p p nh V (1991), lng lch Ca Cm sau p nh V b lp y
hon ton v tr thnh bi triu thp, di xi l nh V khong 3000 m (bng 2). n
nm 2001, hai mi nm sau p p, lng lch Ca Cm sau p nh V ni cao n
mc bin trung bnh v c quai p thnh nhiu m nui trng thu sn. Hin nay
gia b nh V v b Trng Ct ch cn cch nhau 100 - 200m lm lch triu ly nc v
tiu thot nc m nui.
Tm li xu th bi, xi chung pha nam, ng nam nh V l xi l bi triu cao, bi t
lung lch v bi t m rng bi triu thp din ra t rt lu. c bit t sau nm 1981,
p nh V hon thnh, bi t lung lch v b thp pha ty, ty nam nh V tng ln
t bin lm bi lp hn lch Ca Cm, bt u xut hin xu th pht trin bi t m rng
c bi triu cao. Tuy nhin, t u on b k b tng pha nam nh V ti ca Nam
Triu, mc bi t bi cao gim chm, xi l mnh vn din ra nhiu on thuc b
cao.
Xu th hin nay l bi triu
thp v cc lch trng su b
bi lp mnh bi cc qu trnh
t nhin v cng trnh p
nh V nhng ng b
cao ca b ng nam nh V
vn ang tip tc din ra qu
trnh xi st. Kt qu ny xut
pht t thc t v c xc
nh nh so snh 2 ng b
cao (cao 2,3m/0mH) trn 2
nh v tinh a ph SPOT chp
nm 1994 v nh IKONO
chp nm 2001. Trn sut
chiu di ng b gn
1500m t u b k b tng
ti bn ph nh V ang xy
Hnh 3. S xi l - bi t khu vc ng nam nh V nm 1965
- 1980 - 2001 (Ngun: [3])
dng trong vng 7 nm (1994
- 2001) b cao lin tc xi l.
Cng xi st b ng nam nh V c th chia ra lm 4 cp: mnh (tc >10m/nm)
chim khong10,3%, mnh va (5 - 10m/nm) chim 24%, trung bnh (2,5 - 5m/nm)
chim 31,5%, v yu (< 2,5m/nm) chim 34,2%. Nh vy khong 1/3 chiu di on b
ng nam nh V c xi st mnh tr ln (>5m/nm), 1/3 on b xi l trung bnh v
1/3 chiu di cn li xi l yu.
Kt qu nghin cu bin ng bi - xi ca ng b trung bnh ng nam nh V cho
thy:
- Giai on t 1965 n 1980: l giai on trc khi c p nh V, y l giai on din
ra xi l mnh nht v t tc ln nht 11,8m/nm. B b xi l trn chiu di 1610m,
chim 83% tng chiu di on b bi - xi v on b xi l mnh nht di 1250m,
chim 64,4% tng chiu di on b bi - xi v bng 77,6% tng chiu di b xi l (hnh
3). Tc xi st trung bnh ca on b l 7,7m/nm. on b xi l mnh nht cch
u b b tng khong 1km v pha ng. Ni y trc kia tn ti hai ct c, pha
ngoi ct c l bi triu cao c rng ngp mn.

147

Hi tho Khoa hc K nim 5 nm thnh lp Khoa K thut Bin

Bng 3. Bin ng bi - xi ng b trung bnh ng nam nh V giai on 1980 - 2001 (Ngun: [3])
Chiu di trung
bnh on b
(m)

Din tch (ha)

Chiu rng
trung bnh
on b (m)

Bi

Xi

Cn bng bi xi

Tc trung bnh
(m/nm)

1100

150

16,5

+16,5

+7,1

210

52

1,1

-1,1

-2,5

150

53

0,8

-0,8

-2,5

30

10

0,03

-0,03

-0,5

16,5

1,93

14,6

+3,5

Tng: 1490

(+) Cn bng v tc bi, (-) Cn bng v tc xi

- Giai on 1980 - 2001: l giai on p nh V hon thnh. nh hng ca p

nh V n ng b trung bnh kh ln do khng nhng tc xi l gim yu m
chiu di on b xi l cng gim i (bng 3). Tuy nhin, ng b nh phn tch nh
v tinh SPOT chp nm 1994 v nh IKONO chp nm 2001 vn lin tc b xi st trong
vng by nm tr li y vi tc trung bnh
4,2m/nm. Cng theo cc t liu o su a hnh v Bng 4. Khi lng no vt lung v cng
nhng kt qu kho st ca chng ti trong khong
Hi Phng
mi nm tr li y [3], mc d bi triu thp
Nm
Khi lng no vt
ng nam nh V c xu th bi t v pha bin.
(triu m3) (*)
Nhng cch ng b trung bnh khong 250 500m v pha ng nam lun tn ti mt lch triu 2001
2,950
nh ko di theo phng ng bc - ty nam ri
2,361
chuyn dn v phng gn bc - nam. Lch triu 2002
ny xi mn bi thp to ra cc trng thp c su
2003
2,404
tng i so vi mt bi triu 1,0 - 1,5m.
3.3. Tnh trng bi t ven b bin Hi Phng

2004

2,845

2005

2,470

Ven b bin Hi Phng ang phi i mt vi vn

1,480
bi t, nht l lung vo cng Hi Phng. Cng Qu I nm 2006
c xy dng dc theo vng ca sng hnh phu (*): khi lng trn cha k khi lng no vt
Cm - Bch ng. Hai con sng chi phi ton b D n ci to Cng Hi Phng giai on II
ch thu vn khu vc l sng Cm v sng Bch trong nm 2004-2005 ca knh H Nam v
Lch Huyn.
ng, cng ra bin qua ca Nam Triu. Tng ti
lng nc trung bnh hng nm qua ca Nam Ngun: Cng v Hi Phng, 2006.
Triu l 12 km3 v ti lng bn ct xp x 5 triu
tn. Hm lng bn ct l lng ln, thay i theo ma. Ma ma c trung bnh cc
trm thay i trong khong 53-215g/m3, cc i n 700-964g/m3. Ma kh c trung
bnh bin i trong khong 42-94g/m3, cc i t 252-860g/m3, tp trung vng ca sng
pha ngoi do khuy ng ca sng v dng triu. Thng 8 thng c tng lng bn ct
ln nht chim t 35-40% tng lng bn ct trong nm, lng bn ct nh nht thng
vo thng 3 ch t 0,5-1% tng lng bn ct c nm [6]. Theo bng 4, giai on 2001 -

148

Hi tho Khoa hc K nim 5 nm thnh lp Khoa K thut Bin

2005, hng nm khi lng no vt lung v cng Hi Phng trong cc nm gn y t 2,3
- 2,9 triu m3.
Bng 5. Kt qu d bo v tr ng ng su khu vc Ty Nam Sn nm mi nm ti so vi nm 2002
(ngun: [1])
Cung b

Tc v v tr cc ng
ng su so vi nm 2002
Mc bin
trung bnh

0m hi

2m

4m

Cng Hng 2,5 km

Bng La 1,5km

Qun Mc 1,7 km

Tc bi (m/nm)

70

56

50

V tr so vi MBTB nm 2002 (m)

3500

2800

2500

Tc bi (m/nm)

40

50

30

V tr so vi 0m hi nm 2002 (m)

2000

2500

1500

Tc bi (m/nm)

30

20

20

V tr so vi 2m nm 2002 (m)

1500

1000

1000

Tc bi (m/nm)

18

16

14

V tr so vi 4m nm 2002 (m)

900

800

700

Vng ven b ty nam bn o Sn l b phn ra ngoi cng pha ng bc chu th

sng Hng ko di t Sn n Lch Trng. Tin ho mi trng trm tch ca khu
vc trong k Holoxen cho thy rng qu trnh lng ng trm tch lin tc din ra trong
sut 8000 nm qua vi tc trung bnh 2,2 mm/nm. Khong 3000 nm tr li y, tc
lng ng trm tch tng ln mnh v t trung bnh 5 mm/nm, vt xa tc dng
cao mc nc v h ln kin to (xp x 3mm/nm). Ngun cung cp bi tch chnh cho
khu vc hin nay l sng Vn c vi ti lng ph sa t khong 11 triu tn/nm. ng
b trung bnh c th hin pha bi t, xi l r rng vi thi khong lun i khong 30 - 40
nm, tc trung bnh t khong xp x 10m/nm, cc i c ni t trn 100m/nm
trong thi gian khng lu. Cn bng bi xi ca hai pha bi v pha xi lin nhau cho xu th
bi t ln bin. ng 0m hi cho xu th bi t lin tc khi cn bng bi - xi vi tc
bi ln trung bnh trn 10m/nm, cc i c ch t 70 - 80m/nm, th hin pha bi xi khng r rng. Phn sn b, cn bng bi - xi cc ng ng su cng thy xu
th lin tc bi t ln ra pha bin kh r vi tc ln hn chc ln so vi cc ng b.
D bo rng, 5 - 10 nm ti, tc bi t b v sn b nh giai on 10 nm trc
y, ng b trung bnh s cch hin nay khong 500 - 600m, ng 0m hi bi t
tin ra bin khong 600 -700m, trong khong su 4 - 12m, tc bi t vn c iu
kin bi t mnh nh hin nay. n 20 nm ti, tc bi t b v b ngm s gim i so
vi 1992 - 2002 nhng ln hn nhiu ln so vi 1934 - 1965, ng b trung bnh c hnh
thi gn ging ng ng cao 1m trn 0m hi hin nay. n 50 nm ti, phn sn b
ngm st b hot ng bi t ca sng to nn ct ngm pha ng nam Hn Du,
ng 0m hi tin ti ngang vng Vn St, gn ti ng ng su 2m hin nay v
ng b trung bnh tin ti gn vng Vn Hng.
Khu vc ty nam Sn thuc vng cu trc chu th vi c im bi t mnh, hnh thi
li cong ra pha bin, ng ng su v ng b lun bin ng mnh trong khi cng
nc su lun cn duy tr lung su t chc mt tr ln. Bi vy vic xy cng nc su ti
khu vc ny l khng ph hp vi quy lut t nhin.

149

Hi tho Khoa hc K nim 5 nm thnh lp Khoa K thut Bin

4. Kt lun

Vng b Hi Phng khu vc ng bc Sn c trng bi ca sng hnh phu Bch

ng, hin tng xi-bi b bin din bin phc tp v gia tng c v cng v tn sut
trong thi gian gn y. ng k l hin tng xi l b o Ct Hi, b o nh V, xu
th xm thc ngang ph bin, bi lp lung lch, trong c bi lng lung Nam Triu,
lung Bch ng, lung sng Cm vo cng Hi Phng lin quan ti c cc qu trnh t
nhin quy nh bn cht a h v mi trng a cht vng ca sng hnh phu v c hiu
ng dn xut ca cc cng trnh nhn to lm thay i cu trc thu vn vng ca sng
hnh phu. Tng s chiu di ng b bin Hi Phng b xi l 16,1 km, chim 23,0%
trn tng s 125 km ng b bin, trong c bit hin tng xi l b o Ct Hi xy
ra nghim trng nht so vi ton di b bin Hi Phng, sau n khu vc ng Nam
bn o nh V. Hin tng bi t vng ven b Hi Phng cng xy ra kh phc tp, c
bit l lung sng Cm, lung chnh ca cng Hi Phng, l mt trong nhng cng ln
nht ca nc ta. Vi tc bi t mnh nh hin nay, hng nm khi lng no vt lung
t 2,5 n 2,9 triu tn/ nm. Ngoi ra, khu vc Ty Nam bn o Sn thuc vng ven
b chu th cng bi t ng k v nu xy dng cng nc su ti khu vc ny trong
tng lai phi chu sc p gh gm ca bi t lung bn.
Ti liu tham kho
[1] inh Vn Huy v nnk (2002). nh gi hin trng bi - xi v xut hng s dng khu vc Ty Nam
bn o Sn. ti cp c s Vin Ti nguyn v Mi trng bin.
[2] Trn c Thnh, Nguyn c C, Nguyn Hu C, nh Chin (2000). Nghin cu d bo, phng
chng st l b bin Bc B t Qung Ninh ti Thanh Ho. Bo co Tng hp D n c lp cp nh
nc KHCN - 5A. Lu tr ti Vin Ti nguyn v Mi trng bin.
[3] Trn c Thnh (2004). D bo hin tng xi l, bi t b bin ca sng min Bc v gii php phng
chng. Bo co nm 2004. Lu tr ti Vin Vin Ti nguyn v Mi trng bin.
[4] Trn Anh T (2001). p dng phng php tnh bi, xi theo biu Sundborg gp phn nghin cu di
chuyn bn ct ven b Hi Hu. Ti nguyn v Mi trng bin, Tp VIII, Nxb KH&KT H Ni, trang
75 - 84.
[5] Trn Anh T, nh Chin, Nguyn Th So (2002). p dng m hnh SBEACH tnh ton bin dng
a hnh y khu vc pha nam o Ct Hi. Ti nguyn v Mi trng bin, Tp IX, Nxb KH&KT H
Ni, trang 23 - 32.
[6] Bi Vn Vng, Trn c Thnh, Th Thu Hng, Cao Th Thu Trang (2007). No vt cng Hi
Phng v mt s nh hng ca n n mi trng v h sinh thi bin. Trng i hc Hng hi Vit
Nam, trang 202 - 209.

150