UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET KRIMINALISTI KIH NAUKA SARAJEVO

Seminarski rad Predmet:Psihologija Tema: Stres i tjelesno zdravlje

Student:Gabri Vedran

Mentor:prof.dr.Mujo Haskovi

Sarajevo,decembar,2009. god

Stres je stanje koje nastaje kada su ljudi suo eni s doga ajem koje smatraju prete im za svoju dobrobit ili koji od njih tra i ulaganje posebnih napora da bi udovoljili zahtjevima koje se pred njih postavljaju. Stresori su unutrasnji i vanjski podrazaji doga aja i situacija koje izazivaju stanje stresa. Klasifikacija stresora na osnovu njihovog trajanja,veli ine,reakcije koja izaziva i broj ljudi na koje djeluje: -kataklizmi ki doga aji-djeluju snazno i manje-vi e na sve ljude(prirodne nepogode,ratovi itd.) -li ni stresori-te ke povrede,smrt bliske osobe i sl. -svakodnevni stresori-dugotrajno ponavljanje doga aja iz svakodnevnog zivota. FRUSTRACIJA-je stanje emocionalne napetosti,neugode,nemira,nezadovoljstva,izazvana zaprekama ili pote ko ama u ostvarenju nekog cilja i zadovoljenje neke potrebe. Klasifikacija pote ko a koje nam onemogu avaju da do emo do cilja: 1.Vanjski (prirodni i dru tveni) 2.Unutra nji (osobine li nosti tj. nedostaci) Faktori koji su odlu uju i za do ivljaj stresa: 1.Primarni-odnosi se na znacenje doga aja ili situacije za pojedinca(da je nesto nevazno,pozitivno ili stresno). 2.Sekundarni-odgovara na pitanje mogu li se nositi sa situacijom;ako je odgovor da onda prepreka postaje izazov.

17

2.1 IZVORI STRESA U POLICIJI

Raznovrsnost i slozenost policijskih poslova omogucava postojanje mnogobrojnih stresogenih faktora u radu.Tako,na primjer,od policije se trazi zastita gradjana,javnih sluzbi i institucija.Rad mnogih od ovih sluzbi je u oblastima koje su opasne za policajce,ili u kojima zadaci i okolnosti mogu biti neprijatni i nepozeljni.Ispitujuci stres u radu policije istrazivaci su dokazali da postoje 4 izvora policijskog stresa:

1.izvrsavanje organizacionih i administrativnih poslova 2.krivicno pravni sistem 3.javnost 4.unutrasnji stresori u radu policije.

Organizacione i administrativne sluzbe.Nesporna cinjenica jeste da je rad u birokratskoj policijskoj organizaciji cesto ekstremno frustrirajuci i stresogen zbog sebicnosti,sporosti i neosjetljivosti takvih organizacija. Stresni faktori koje policajci indentifikuju,a posljedica su prinude organizacione strukture i administrativne sluzbe jesu:prekomjeran kancelarijski rad,pretjerani formalizam,nedovoljno ucesce u procesu donosenja odluka koje se direktno odnose na njih,zastarjeli nacin promocije i propagande o policiji,disciplinske regulative kojima se od njih trazi signifikantno visi moralni nivo nego sto se to ocekuje od civila,smjenski rad,pristrasno ili neodgovorno rukovodstvo policijkog odjeljenja ili ministarstva neadekvatne prilike za napredovanje,pogresne direkcije od strane supervizora i konflikti izmedju jasno izrazenih ocekivanja i faktora na osnovu kojih se policajci procjenjuju. Krivicno-pravni sistem.Prema istrazivackim podacima,zabiljezenim u literaturi,krivicnopravni sistem je za policajce izuzetno stresogen faktor.Na primjer,Kros,Margolis i Harel(Kroes,Margolis and Hurrell,1974) su istrazivali stres medju policajcima Sinsinatija.Intervjuisali su 100 policajaca od kojih je 56% izjavilo da su sudovi veoma stresni.Ni jedna druga kategorija nije smatrala da je pod istim stresom kao sto su to policajci.Policajci su imanovali probleme povezane sa sudnicama:sudska odluka ogranicava policijske procedure,obustava postupka,ublazavanje kazne pociniocima krivicnih djela,potreba da se pojave na sudu na pocetku ili tokom vrsenja duznosti i nedostatak 18

postovanja prema policajcima od strane suda i organa gonjenja.Teskoce u resocijalizaciji u licnosti kriminalaca kao i privremeno pustanje na slobodu osudjenih,dovode do vecih uznemirenja kod policajaca.Nisu rijetki slucajevi da se kriminalci vrate na ulicu pre nego sto policija moze da zavrsi izvjestaj. Javnost.Nesporno je da je za obavljanje vecine poslova pripadnika policije neophodna podrska i prihvatanje javnosti.Medjutim,postoji tradicionalno,naravno,u velikoj mjeri pogresno shvatanje policije da javnost ima nepovoljno misljenje o njima i o poslu kojim se bave.Ovakav nekritican sud izvor je stresa kod mnogih pripadnika policije.Na primjer,Kros,Margolis i Harel su u svojoj studiji naveli da je 22% policajaca bilo uznemireno ravnodusnoscu javnosti i nedostatkom podrske policije.Kod pripadnika policije postoji uvrzeno misljenje da javnost gleda na njih negativno bez obzira na to kako ih stvarno dozivljava.Nepovoljno misljenje,kriticizam,i ravnodusnost reprezentuju stavove javnosti i policije.Osim toga,policija se u svom radu skoro svakodnevno susrece sa potenionalno opasnim situacijama.Bejli(Bauleu,1976) je sazeto izlozio problem opasnosti posla i njegov uticaj na odnos policije i javnosti: Iako se policajac,u vecini radnog vremena,ne on srece mora sa izuzetnom

opasnoscu,realne

mogucnosti za to postoje na sta

uvijek da bude

pripremljen.Mogucnosti oruzane konfrontacije oblikuju trening,patrole i operativne procedure.To takodje utice na oblikovanje odnosa izmedju gradjana i policajca-stvaranjem uzajamne strepnje.Policajac ne smije nikada zaboraviti da osobe sa kojima kontaktira mogu biti naoruzane i opasne.S druge strane,gradjanin ne smije izgubiti iz vida cinjenicu da je policajac naoruzan i da moze gradjanina smatrati opasnim. Za mnoge policajce i njihove starjesine opasnost je oblik distresa.Medjutim,moguca opasnost moze kod nekih pripadnika policije djelovati stimulativno i poprimiti oblik eustresa. Stresori unutar policijskog posla.Od policije se trazi da donosi odluke koje mogu imati ozbiljne negativne posljedice po zivot i imovinu drugih.Oni se takodje cesto postavljaju da rade u sredini u kojoj dosljedno moraju savladjivati patnju,kriminal,siromastvo i beznadezne gradjane.Policija je stalno prisiljena da se bavi najgorim problemima drustva i najgorim elementima drustva,a od njenih pripadnika se ocekuje pozitivno ponasanje sa svima sa kojima dolaze u kontakt.Emocionalna cijena takvog stresa jeste da se mnoge zivotno vazne odluke moraju donijeti trenutno,to jest, za kratko vrijeme.To stvara napete situacije u kojima policajci mogu biti emocionalno paralizovani. 19

Svel(1981) je ispitivao stres sagledavanjem individualnih stresora radije nego tipove stresora.Ispitivanjem kriticnih zivotnih dogadjaja odredio je stresore najveceg intenziteta.Tabela 3 sadrzi listu od 25,za policajce najstresnijih kriticnih dogadjaja:

Tabela 3

1.Nasilna smrt partnera na duznosti 2.Otpustanje iz sluzbe 3.Ubistvo tokom vrsenja duznosti 4.Pucanje na nekog za vrijeme vrsenja duznosti 5.Samoubistvo policajcu bliskog prijatelja 6.Nasilna smrt nekog od policajaca na duznosti 7.Ubistvo koje je pocinio policajac 8.Teze povrede na duznosti 9.Teze povrede drugog policajca na duznosti 10.Suspenzija 11.Izostanak unapredjenja 12.Gonjenje naoruzanog osumnjicenog lica 13.Dolazak po pozivu na mjesto na kojem se dogodilo ubistvo djeteta 14.Rasporedjivanje na duznost koja ga udaljava od porodice na duzi rok 15.Licno ucestvovanje u incidentu pucanja 16.Smanjenje plate 17.Opazanje akta korupcije policije 18.Primanje mita 19.Ucestvovanje u nekom cinu policije 20.Situacija talaca kao posljedica sprijecene kriminalne akcije 21.Odgovor na prizor koji obuhvata nesrecnu smrt djeteta 22.Unaprijedjenje neiskusnih/nekompetentnih policajaca prije njega 23.Interni spor pokrenut protiv policajaca 24.Ocekivane barikade 25.Uzimanje talaca kao posljedica porodicne svadje

20

2.2 FAKTORI STRESA U POLICIJI Poznata je cinjenica da postoje mnogobrojni faktori stresa pri primjenjivanju pravila i propisa uopste,a posebno u organizaciji kao sto je policijska.Oni su uzajamno povezani sa licnoscu policajca,stvarajuci stresnu situaciju.Sa ove tacke gledista,policajac se mora nositi sa stresom,jer ako nije sposoban da to ucini,podlijeze njegovom dejstvu.Uticaj stresa na policajca zavisi od intenziteta i vrste stresa,koriscenja svojih sposobnosti i kolicine spoljasnje podrske koju moze da prihvati. Individua je osnovni cinilac u procesu straha(sl.8).To jest,intenzitet stresa i individualno iskustvo u mnogome zavise od uspjesnosti suprostavljanja stresnoj situaciji.

Stres zbog policijskog posla Organizacijski stres Stres izazvan faktorima okruzenja Stres izazvan osobinama individue Individua Nivo stresa

Slika 8.

21

Svaka licnost ima odredjen set potreba i vrijednosti koje je pokrecu.Potrebe,u odredjenom stepenu,upravljaju ponasanjem,a vrijednosti sluze da ogranice izbor ponasanja.Ako je sredina u nesaglasnosti sa potrebama i vrijednostima licnosti,rezultat je stres.

Martin Rajzer(Martin Reiser,1973),psiholog u odjeljenju policije Los Andjelesa,slikovito i ukratko izlozio je kako licnost djeluje na nas:

Mi smo zaista sebi najgori neprijatelji.Mi stavljamo lisice drugima,ali i sebe cinimo sumnjivim,uplasenim,bolesnim,dosadnim i nesrecnim.Vecina nas funkcionise samo na dva do cetiri cilindra od osam,jer obicno nismo svjesni vrijednosti utrosenog vremena,zasluznosti ili obdarenosti zbog podsvjesnog zanovijetanja,neadekvatnosti i inferiornosti.Mi smo rastrzani dosadnom rutinom,zrtve navike.Medjutim,postoji skrivena sposobnost za uspjehom u izvrsavanju zadataka,kreativnoscu i inovacijom.One samo moraju biti otkljucane i oslobodjene uzdrzavanja.

2.3 NAPREDOVANJE U SLUZBI I STRES Rezultati istrazivanja prilagodjavanja policijskom poslu(Neiderhoffer,1967) pokazali su da policajci,tokom profesionalne karijere,prolaze 4 faze: 1. alarmna faza(0-5 godina) 2. faza razocaranja(6-13 godina) 3. faza personifikacije(14-20 godina) 4. faza introspekcije(20 godina i vise). Alarmna faza.Tokom ove faze mlad policajac je izlozen stvarnom policijskom poslu.Oni su pri dolasku u policiju imali svoje vidjenje rada policije,to jest svoju koncepciju o tome sta policija radi,a obicno se ispostavi da je taj posao nesto drugo od onog sta su zamisljali.Novajlije se susrecu sa neuobicajenim dozivljajima policijskog posla:smrt i povredjivanje zbog kriminala ili akcidenata,neprijateljstvo zbog podozrivosti,zrtve i drugi nekooperativni gradjani,produzeni period dosade tokom patrole,i zahtjevanje vodjenja velike 22

administracije.Policajcima u ovoj fazi karijere nedostje samopouzdanje,pa je zbog toga ta faza za njih izuzetno stresna. Faza razocaranja.Ova faza faza je narocito karakteristicna za one kojima su iznevjerena ocekivanja.To je vrijeme kada pojedini policajci shvate i prihvate da su nesposobni da ucine nesto vise u vezi sa problemima drustva i birokratskog odnosa policije i pravosudnog sistema.Policajci postaju ekstremno cinicni i sumnjaju u svakog oko sebe.Strucnjaci koji su se bavili ovim problemom zapazili su da je taj cinizam jedan od primarnih sredstava za savladjivanja stresa tokom ove faze. Faza personifikacije.Za vrijeme ove faze policajci teze da se usmjere prema spolja,van policijske stanice i policijskog posla.To je i razlog sto tokom ove faze dejstvo stresa opada.Licni policajac. Faza introspekcije.Posle 20 godina sluzbe,policajci teze da budu sigurni u svom poslu.Oni imaju veliko iskustvo o vecini nezeljenih situacija i rjesavanju problema povezanih sa poslom policije i sposobni su da se nose s njima,sa relativno malim teskocama.Policajci znaju da je penzionisanje blizu i da mogu zivjeti gdje zele.To ih cini nezavisnim i u mnogome smanjuje uticaj stresa. ciljevi,prije nego policijski posao,teze da dominiraju interesima individue.Policajac nema duzi strah od neuspjeha i prevazidjeno je pitanje da li da postane

2.4 POSLJEDICE STRESA U POLICIJI Pokazalo se da stres na poslu izaziva negativni uticaj kolektiva kao i licnost pojedinih policajaca.Posljedice uticaja kolektiva ogledaju se u manjoj produktivnosti,s jedne strane,i povecanju izostajanja sa posla,s druge strane,kao i povecanim brojem povreda.Medjutim,postoje i drugi problemi koji mogu biti posljedica dejstva stresa.Navodimo nekoliko najizrazitijih:

23

2.5Problemi vezani za zdravlje Stres doprinosi nastajanju brojnih oboljenja i poremecaja zdravstvenog stanja,a mnogi istrazivaci posebno su se bavili ispitivanjem povezanosti zdravstvenih problema policajaca i stresa. Grincik (grencik, 1975) je ispitivao opste i zdravstveno stanje pripadnika policije i nasao mnogobrojne probleme medju njima: 15% policajaca imalo je povisen holesterol, trigliceridi su bili poviseni kod 27% policajaca, a 56% je imalo tezinu od 6 do 20 kg iznad normale, dok je 28% imalo vise od 21 kg.Ova opsta zdravstvena stanja bila su povezana sa povecanjem osjetljivosti na koronarna srcana oboljenja.Svi ovi podaci su ocigledni indikatori teznje policajaca da zanemaruju zdravlje. Dzakobi (Jacobi, 1975) je ispitivao slucajeve nadoknade radnicima zbog ostecenja zdravlja i nasao da su policajci podnosili zahtjeve sedam puta vise od drugih zaposlenih.30% podnijetih zahtjeva odnosilo se na neznatne bolove u ledjima, a drugih 50% na visok krvni pritisak. Blekmor (Blackmore, 1978) je upoznao Institut za profesionalnu bezbjednost i zdravlje sa proucavanjem 2300 policajaca u 29 odjeljenja i o 36% policajaca koji su imali ozbiljne zdravstvene probleme.

2.6 Policajci i porodica Policajci se srecu sa nizom porodicnih problema, i mogu ih dozivjeti u vecem stepenu nego ljudi drugih profesija.Da je stvarno tako, pokazuju rezultati istrazivanja o negativnom uticaju porodice na posao policajca.Upotrebljavani su mnogi izrazi i deskripcije da bi se predstavio taj problem: bracne nesuglasice, problem odgajanja djece, vanbracni izleti, gubitak prijatelja nepolicajca i razvodi (Terrz, 1981).Nekoliko istrazivaca, koji su bavili stresom u policijskoj profesiji, izmedju ostalog, su ispitivali procenat razvoda kod policajaca i nasli da je on prekomjerno visok. Terito i Veter (Territo and Vetter, 1981) su ispitivali dejstvo stresa u porodici policajaca i indentifikovali nekoliko faktora koji su doprinjeli porodicnim problemima: Mjenjanje rasporeda rada.Vecina policijskih odjeljenja zahtjeva od policajaca rad u smjenama.Od njih se trazi rad u vecernjim ili nocnim casovima kada su im zene i djeca kod kuce kao i tokom vikenda i praznika.To dovodi do velikog remecenja zivota u kuci i sprjecava planiranje porodicnih aktivnosti. 24

Emocijonalno iscrpljenje.Kada su kod svojih kuca, policajci se obicno osjecaju emocijonalno iscrpljeno.Dok se nalaze na poslu, konstantno su bombardovani negativnim situacijama i problemima, vecina od njih su nerjesivi.Zato kada dodju kuci uglavnom su frustrirani i psiholoski iscrpljeni.To je i razlog sto cesto nemaju energije uhvate u kostac sa nagomilanim porodicnim problemima, a posljedica toga je povlacenje u sebe i izolacija od porodice.Usljed toga dolazi do konfrontacije izmedju policajca i clanova porodice, sto cesto eskalira u ozbiljan sukob. Javna (drustvena) negativna slika.Policajci tesko sklapaju poznanstva sa osobama izvan policije.Ljudi stalno govore da policajci ne odgovaraju pozivu koji su odabrali, jer nisu u stanju da rijese nijedan tezi slucaj.Rezultat takvog razmisljanja je stvaranje pregrada izmedju policije i javnosti sto se negativno odrazava ne samo na policajca nego i na njegovu porodicu.

2.7 Upotreba oruzja i stres Jedan od najstresnijih dogadjaja koji policajac moze dozivjeti jeste akt upotrebe oruzja(pucanje),kada policajac tesko ranjava ili ubija drugu osobu ili kada je partner policajca tesko ranjen ili ubijen.Vecina strucnjaka saglasna je s misljenjem da mnogo dobrih policajaca napusta sluzbu usljed emocionalne traume nastale posle ovakvih dogadjaja.Trauma moze imati dugotrajno dejstvo na policajca,medjutim,na srecu,traumaticne reakcije takve vrste ne dozivljavaju svi policajci.Postoji 5 faza koje policajac dozivljava kada ucestvuje u nekom katastrofalnom dogadjaju.Faze obuhvataju:

1. odbijanje-u ovoj fazi osoba ne zeli da vjeruje u ono sto se desilo 2. gnjev i ozlojedjenost-je nespecificna ili neodredjena reakcija uperena protiv osobe. 3. pogodba-nastaje kada se kod policajca javi zelja da vrati metak u pistolj,ali zbog straha od represije u odjeljenju moze doci do konflikta 4. depresija-ova faza je najduza.Intenzitet depresije zavisi od strukture licnosti policajca,kolicine traume izazvane incidentom,reakcije drustva na incident,socijalne mreze policajca,i drugih faktora 5. prihvatanje-nastaje kada se dogadjaj integrise u zivot policajca ili policajac cini prelaz od totalne preokupacije dogadjajem do priznavanja da se to samo desilo. 25

2.8 PREVLADAVANJE PROBLEMA STRESA Individualni stres Odgovori na stres i simptome stresa su individualne prirode i zavise od karakteristika licnosti.Svaka individua razvija sopstvene strategije za savladjivanje opasnosti,stresa ili konfliktnih situacija.Ove se strategije se nazivaju savladjivanje.Savladjivanje je sredstvo koje se koristi za sticanje kontrole nad situacijama skopcanim sa opasnostima.Mojer i Hoper (Moyer and Hopper, 1983) su ukazali na 3 tipa izuzetno stresnih situacija i odgovarajuce strategije savladjivanja koriscenih od strane policajaca:

1.policajci se suprostavljaju konfliktu uspostavljanjem rastojanja ignorisanjem prestupnika,smijanjem na pretnje i ismijavanjem prekrsioca; 2.predvidjanje opasnosti je savladjivano neprihvatanjem postojanja opasnosti i salom na njen racun 3.nadmetanje-takmicenje za napredovanje prevazilazeno je ismijavanjem jedan drugog za ucinjene greske u poslu. 2.9 STRES U POLICIJSKOJ ORGANIZACIJI

Policijske vlasti mogu imati proaktivnu ulogu u upravljanju stresom koji do ivljavaju policajci u svojim odjeljenjima. Starje ine policijskih odjeljenja moraju identifikovati doga aje u okviru poslova koji su pod njihovom kontrolom, a koji mogu biti potencijalni uzro nici stresa. Oni tada mogu uticati na ove doga aje, to jest, da ih promjene u pozitivnom smjeru i na taj na in umanje njihovo stresogeno dejstvo. To se prevashodno odnosi na administrativne stresogene poslove koji nisu u velikoj vezi sa obavljanjem posebnih du nosti, ali koji se javljaju unutar kolektiva i pod njegovom su kontrolom. Elemente koje treba razmatrati jesu sistem unaprije enja, sistem usavr avanja i raspored ljudstva, premje tanje i promjena zadataka, li ne beneficije, obuka, politika i procedure uzimanja izjava, tehnika kontrole i na in kontrole.
26

Proaktivna uloga u upravljanju stresom zahtijeva e od policijskih starje ina da svestranije sagledaju rad u organizaciji i da procjene stresnost doga aja sa kojima se suo avaju pripadnici odjeljenja policije. Vajt i Marino (White and Marino, 1983) su uradili analizu koja obja ljava uzro nu vezu izme u sredinskog (organizacionog) i policijskog stresa s posebnim osvrtom na uticaj stavova, pridr avanje normi i povjerenja u rukovo enje. Na li su da je svaki od njih povezan sa primjetnim stresom. Za smanjenje stresa nastalog zbog nedostatka navedenih uticaja oni predla u:

Stalnu i detaljnu komunikaciju izme u starje ina i policajaca uz davanje potrebnog obrazlo enja za izvr enje radnih procedura. Pojednostavljenje procedure podno enja zahtjeva i rasporeda zadataka mogli bi smanjiti osje aj da su takve restrikcije u kolektivu arbitrarne. Posebnu pa nju treba obratiti na ovaj tip komunikacije za vrijeme obuke i ocjene i procjene li nosti novih policajaca tokom nje. Me utim, politika dono enja odluka kori enjem odbora ili davanje zadataka sakrivanjem iza ina ili prijetnje predstavlja potencijalno sredstvo za pove anje zamr enosti i nerazumijevanje posla povezanog sa restrikcijama. Termin pridr avanje norme na koji aludiraju Vajt i Marino odnosi se na percepciju koja djeluje unutar organizacije, a rezultat je izvanrednih performansi i sposobnosti. Oni ukazuju da se nepridr avanje propisanih normi mo e otkloniti administrativnom akcijom koja obuhvata razja njenje i pridr avanje politike premje taja i unaprije enja. 2.10 Strategija odgovaranja na stres S obzirom na zna aj stresa , o emu je bilo rije i, u injeni su mnogobrojni napori da se prona u odgovaraju i na ini, to jest, strategija za prevenciju i ubla avanje stresa. Od ponu enih kao najadekvatnije za rje avanje ovog problema izdvojene su dvije: proaktivna i retroaktivna strategija [Veb i Smit (Vebb and Smith, 1980)]. Proaktivne strategije su dizajnirane tako da sprije e nastajanje stresa a retroaktivne preporu uju rad na eliminaciji izvora stresa i ubla avanju njegovih posljedica. Da bi

27

bilo koji policijski kolektiv uspje no rje avao problem stresa mora ostvariti i proaktivnu i retroaktivnu strategiju. 2.11 Proaktivne strategije Obuka. Nesporna je injenica da obuka ne samo teorijska nego i prakti na, igra izuzetnu ulogu u osposobljavanju pripadnika policije za obavljanje poslova. Tako e je poznato da je obuka tijesno povezana sa koli inom stresa koji policajac mo e do ivjeti. To je i razlog to su preduzeta mnogobrojna istra ivanja za odre ivanje programa obuke i edukacije koji e najmanje izazivati stres polaznika. Poznata su dva tipa programa obuke i edukacije koji su korisni za prevenciju stresa. Prvi, obuku bi trebalo sprovesti tako da snabdije policajce vje tinama i znanjem neophodnim za adekvatno izvr avanje obaveza i zadataka posla. Ne rijetko, kriti ki predmeti obuke poprimaju povr nu pa nju ili se nekorektno predstavljaju u kolama za obuku. Na primjer, Tejlor je (Taylor, 1982) zapazio da ljudi odgovorni za obuku esto neadekvatno kombinuju teoriju i praksu u kolama to kod u enika prouzrokuje nerazumijevanje predmeta a to automatski uzrokuje probleme tokom primjene. Zbog toga bi snage trebalo usmjeriti na kompletan sadr aj predmeta i njegovu to bolju realizaciju. Drugi, obuka bi trebalo da bude koncipirana tako da omogu i policajcima da upoznaju sopstvenu li nost, to jest, domet svojih sposobnosti i mogu nosti. Ovdje policajci u e o ograni enjima, potrebama, reakcijama i sposobnostima. Ovi programi se esto ozna avaju kao stres pelcovanje. Oni se zasnivaju na mi ljenju da su ljudi koji razumiju sebe sposobniji da se bave drugima i njihovim problemima. Na primjer, Das je (Das, 1986) ispitivao obuku policije kroz predmet etike. Zaklju io je da policajci koji shvataju i pozitivno vrjednuju pona anje policije uspostavljaju bolje odnose sa javno u i samim sobom. Ovaj tip obuke je izuzetno va an za smanjenje stresa li nosti policajca. Selekcija. Nejasno je i dalje da li postoje osobe sklone stresu i da li se one mogu identifikovati tokom postupka selekcije. Me utim, s obzirom na zna aj koji stres ima danas, preduzeta su i preduzimaju se istra ivanja koja ukazuju da se kandidati

28

podlo ni stresu mogu identifikovati. Mnogi istra iva i, na osnovu dobijenih rezultata, sugeri u da su kandidati koji su na testovima imali visoke rezultate na dimenzijama samopo tovanja i ekstrovertnosti sposobniji da savladaju stres koji je posljedica policijskog posla. Me utim, kako je stres jedan od vode ih problema dana njice u populaciji uop te, a posebno u policijskoj, neophodno je istra ivati ga mnogo opse nije. Tok karijere. Policajci daju izuzetno veliki zna aj napredovanju u slu bi, to jest, unaprije enju. Stalni posao i solidna plata nisu dovoljni motivi da mladi policajac bude sre an. Osim toga, on te i da bude veoma konkurentan i nedobijanje unaprije enja u anticipiranom roku, mo e ga otu iti od grupe, dovesti u depresivno stanje i nesamopo tovanje. Takav gubitak identifikacije sa grupom mo e ozbiljno uticati na sposobnost njegovog funkcionisanja na ulici. Prikladno rukovo enje, stavljanje akcenta va nosti na sve vrste poslova uklju uju i i patrolni, kao i uspostavljanje adekvatnih pozicija napredovanja mogu znatno pobolj ati negativna osje anja i povratiti vjeru u sopstvene sposobnosti. Bez obzira na modalitet, odjeljenje mora preduzeti sve da bi bilo sigurno da status i presti udru eni sa razli itim poslovima i pozicijama unutar odjeljenja budu sasvim jednaki. jer kada su policajci ubje eni da postoji nepravednost ili diferencijacija u statusu, postaju osjetljiviji na stres. Bra ni program. Ovaj program je od izuzetnog zna aja, jer je neosporno da e stres policajca nastao zbog nesporazuma i konflikata u porodici imati negativno dejstvo i na obavljanje njegovih zadataka na poslu. Tako e, stres u porodici je u interakciji sa stresom na poslu i jedan drugog pogor ava. Upravo to je i razlog to se ovom problemu poklanjala i poklanja posebna pa nja i to su identifikovane brojne strategije za redukciju stresa u porodici [ Terito i Beter (Territo and Vetter, 1981)]. Program rada sa supru nicima dizajniran je tako da pomogne supru nicima u razumijevanju policijskog posla. Odjeljenja policije treba da obave intervju sa suprugama svakog kandidata za rad u policiji jer, kao to smo rekli, najve i procenat razvoda je kod policajaca koji su se o enili prije nego to su postali policajci. Intervju treba obaviti kod ku e kandidata, ako jepotrebno treba dizajnirati pomo i

29

odrediti kompatibilnost bra nog para sa te ko ama policijskog posla. Ponekad policajci mogu bolje manipulisati problemima ako su ih sasvim razumijeli prije nego su se dogodili. Drugi program vrijedan pa nje jeste program vo nje supru nika. U ovom programu se supru nicima policajaca dozvoljava da se voze sa svojim suprugama ili mu evima radi boljeg upoznavanja sa policijskim poslom i situacijama u kojima se on mo e na i. Osim toga, oni mogu diskutovati o konkretnim policijskim aktivnostima uklju uju i i telefonske pozive. Ovakvo iskustvo je od izuzetnog zna aja jer supruga, kada policajac potpadne pod dejstvo stresa, ima znatno ve e razumijevanje i mo e zajedno sa njim u estvovati u rje avanju problema, to ubla ava dejstvo stresa a ubrzava oporavak ako do e do njega. Program fizi ke obuke. Ovaj program se uop teno shvata kao fizi ka spremnost, koja zavisno od kvaliteta, posredno poma e toleranciju na stres ili intenzivira njegovo dejstvo. Jer, neosporno je, da dobra fizi ka priprema pobolj ava mentalnu sposobnost, to preventivno djeluje na pojavu stresa. Postoje brojna eksperimentalna istra ivanja iji su rezultati uticali na izgradnju fiskulturnih dvorana u svim policijskim stanicama gdje je to bilo mogu e a tamo gdje nije iznajmljivane su od lokalnih klubova. Program fizi ke obuke, sproveden na adekvatan na in, dovodi do o uvanja i pobolj anja ne samo fizi kog nego i mentalnog zdravlja. Me utim, problem fizi ke spremnosti ne rje ava se samo obezbje ivanjem povoljnih uslova ve i obezbje ivanjem u e a svakog policajca u takvom programu obuke. Zna i, na nivou uprave treba donijeti odluku i od svakog pripadnika policije zahtijevati odr avanje odre enog stepena fizi ke sposobnosti. 2.12 Retroaktivne strategije Navedene proaktivne strategije su izuzetno korisne za ubla avanje dejstva stresa prije nego to do njega do e ili postane problem za policajca. Suprotno, reaktivne strategije se koriste kada je policajac ve pod odre enim nivoom stresa a pojedine sposobnosti su mu inhibirane. U tim slu ajevima, rukovodioci treba takve li nosti da uklju e u retroaktivni program. Me utim, esto se de ava da policajci koji su ve podlegli

30

uticaju stresa budu uklju eni u takve programe kada ve manifestuju o igledne emocionalne ili psiholo ke probleme, na poslu ili kod ku e. Savjetovanje. Jedno je od najdjelotvornijih sredstava manipulativnog stresa i drugih problema koje do ivljavaju policajci. Me utim, op te je poznata injenica da policajci nerado prihvataju takvu vrstu tretmana jer se boje da im se to ne uzme za zlo, to jest, pripi e kao slabost ili iz straha da e im to rukovodioci uzeti kao opravdanje za izricanje disciplinskih kazni, ili preduzimanje drugih akcija protiv njih. U stvari, razloga za takvu vrstu sumnje ima jer je bilo raznih presija (ve inom pogre nih) za uspostavljanje emocionalne vrstine kod policajaca. No, zahvaljuju i rezultatima uspje nosti programa to jest, upornosti psihologa, i rukovodioci i policajci po eli su da gledaju na savjetovanje kao na na in za razrje avanje stresa. Savjetovanje kao posebna metoda tretmana mo e biti uop teno ili usredsre eno na probleme specifi ne prirode, kao to su, na primjer, zloupotreba alkohola, porodi ni problemi, traumati ne situacije kao to je anksiozno stanje poslije upotrebe oru ja, te kih povreda na du nosti ili smrt kolege iz patrole. Uop teno, savjetovanje treba primjenjivati kod policajaca koji imaju te ko a i osje aju potrebu da im se pomogne. Me utim, postoje i odre eni kriterijumi programa za pru anje pomo i policajcima (stvaran broj disciplinskih gre aka, incident upotrebe oru ja, zloupotreba alkohola ili droge, razvod ili smrt supru nika) na osnovu kojih rukovodilac mo e policajca poslati na tretman i protiv njegove volje. Ali zloupotreba ovih kriterijuma obeshrabruje pripadnike policijskog kolektiva da tra e pomo kada im je ona potrebna, posebno prije nego to on postane manifestan. 2.14 Program za unaprije enje podr ke Umno avaju i se, policijska odjeljenja su ostvarivala program za pomo slu benicima u otkrivanju i postupku sa zavisnim od hemijskih supstanci i alkohola. Ova vrsta zavisnosti je ozbiljan problem u policijskim kolektivima. Korisnici raznih hemijskih supstanci a posebno alkohola mogu godinama ostati u policijskim snagama bez vidnih znakova u poreme aju pona anja ili te ko a u obavljanju posla. Me utim,

31

kako vrijeme odmi e bolest sve vi e napreduje i ako se ne preduzmu adekvatne mjere terapije, neminovno dolazi do gubitka slu be, a u te im slu ajevima i do smrti. Vi e puta ponavljane prijetnje o udaljavanju sa posla mogu biti motivi u i faktor za odlazak na tretman. Me utim, ozbiljni problemi nastaju kod onih policajaca za koje se ne zna, to jest, koji ilegalno upotrebljavaju drogu ili alkohol. Jo te i slu ajevi za rukovodioce su policajci alkoholi ari ili oni za koje se zna da koriste drogu, posebno ako se utvrdi da je njihova hemijska zavisnost povezana sa poslom ili me uljudskim odnosima u kolektivu. U takvim slu ajevima pru a im se jo jedna ansa, a rukovodioci preuzimaju obavezu da pomognu takvom policajcu, to jest, da u ine sve kako bi veoma va no jer: iskusni policajci sa dugogodi njim sta om ne mogu se lako premjestiti ni otpustiti. Njegova ili njena vrijednost za dru tvo i odjeljenje te ko se mo e procijeniti i odrediti, ali je to osnovno. Tako e, za njegovo ili njeno ste eno znanje, neophodno iskustvo i obuku ulo eno je hiljade radnih asova i dinara. Bilo bi rasipni ki odstraniti takvog policajca a ne poku ati da mu se pomogne. Poslije svega policajac ponovo kre e kao dobar policajac. On je prije toga pro ao provjeru bezbroj sposobnosti, testove psiholo kih, medicinskih i fizi kih sposobnosti, njegov karakter je bio bez prijekora. Osim toga, uspje no je zavr io policijsku akademiju ali se onda javila bolest, to jest, hemijska zavisnost koja je razgradila sve to je do tada u injeno. Izbor je jasan. Policajcu treba pomo i. Ako prihvati pomo vjerovatno e ponovo uspostaviti adekvatno funkcionisanje na poslu i dru tvu, ako pomo odbije pogor ava ve postoje i problem to e vjerovatno dovesti do disciplinskih prestupa, slabe ugro enom policajcu o uvali posao. To se mo e ostvariti edukacijom, intervencijama i programom tretmana zavisnosti. Ovo je administrativno

produktivnosti, raznih incidenata i ugro avanja li ne, kolektivne i dru tvene bezbjednosti. Proces lije enja policajca koji se odao porocima je i skup i bolan za familiju, rukovodioce, odjeljenje i javnost. Me utim, vrijedi poku ati. Radi efikasnosti, program obavezno uklju uje odjeljenje u pru anje pomo i policajcima da prekinu sa upotrebom alkohola ili droge, i da se bave medicinskim, psiholo kim i spiritualnim problemima koji prate bolest. Osim toga, za stru nu terapiju

32

neophodno je obezbijediti multidisciplinarni tim specijalizovan za te vrste bolesti. Ljekari i sestre obezbje uju 24 asa brigu za upravljanje simptomima zavisnosti. Terapeuti, odre eni za tretman hemijske zavisnosti, razvijaju i primjenjuju plan individualnog tretmana svakog policajca. Intenzivni dvadeset etvoro asovni program koji se sprovodi na specijalnom mjestu za oporavak zavisnih inkorporira tretman razli itih aspekata hemijske zavisnosti i uklju uje grupu, porodi nu i individualnu terapiju; edukaciona predavanja i filmove i vje tine upravljanja stresom.

33

ZAKLJU AK Stres se univerzalno prepoznaje kao faktor koji doprinosi brojnim li nim, porodi nim, kolektivnim i stvarala kim problemima. Rukovodioci u policiji ne mogu o ekivati da policajac egzistira i du e radi u negativnoj sredini bez do ivljavanja problema stresa. Zato, treba da uspostave sigurnosnu mre u za ubla avanje problema stresa. Novac utro en na ovakve programe ima e za posljedicu znatno stabilniji personal i pove anu produktivnost u kolektivu. Proces djelovanja stresa i njegove implikacije trebalo bi podjednako da poznaju i rukovodioci i policajci. Znanje je jedno od najsigurnijih na ina za uspje nu borbu protiv stresa. Ako policajci razumiju sebe i ono to se de ava oko njih, bi e sposobniji da iza u na kraj sa svim neda ama sa kojima se susre u, a samim tim, i da upravljaju stresom.

34

Literatura: 1.IZBJEGLI TVI I STRES....................................................................................................1 1.1 Definicija i vrste stresa.................................................................................................1 1.2 Karakteristike stresora.................................................................................................5 1.3 Karakteristike li nosti..................................................................................................5 1.4 Psiholo ka i socijalna podr ka i poma .......................................................................6 1.5 Psihosocijalne posljedice...............................................................................................7 1.6 Posljedice u vidu poreme enja i oboljenja..................................................................8 IZVORI STRESA U POLICIJI.............................................................................................18 2.2 Faktori stresa u policiji.....................................................................................................21 2.3 Napredovanje u slu bi i stres...........................................................................................22 2.4 Posljedice stresa u policiji................................................................................................23 2.5 Problemi vezani za zdravlje.............................................................................................24 2.6 Policajci i porodica..........................................................................................................24 2.7 Upotreba oru ija i stres....................................................................................................27 2.8 Prevladavanje problema stresa.........................................................................................26 2.9 Stres u oolicijskoj organizaciji.........................................................................................26 2.10 Strategija odgovaranja na stres......................................................................................27 2.11 Preaktivne strategije.......................................................................................................28 2.12 Retroaktivne strategije...................................................................................................30 ZAKLJU AK..........................................................................................................................34

35

36