KAZ YETTRCL Doktora Semineri KONYA 1999

Hazrlayan: Muammer TLK

Danman: Prof. Dr. eref NAL 1. GR

Yirmi birinci yzyla girerken olduka hzl bir ekilde artan dnya nfusunun gnmzdeki en nemli problemlerinden birisi beslenmedir. Bilimsel ve teknolojik gelimelerin etkisiyle, tm dnya da olduu gibi lkemizde de toplumsal yaam deiiklikler gstermektedir. Hayat standartlarmzn ykselmesi beslenme alkanlklarmz da deitirmekte ve hayvansal protein ihtiyacmz gn getike artmaktadr. Bylece zaten yetersiz olan hayvansal protein retimindeki ak da gittike bymektedir.

Farkl bir yetitiricilik kolu olarak kaz yetitiricilii lkemizde ok fazla bilinmemekle birlikte Dnya da pek ok lkede nemli bir yer tutmaktadr. Trkiyede kaz yetitiricilii Dou Anadolu blgesi zellikle Kars ilinde, Orta Anadolu ve Ege blgesi kylerinde yaplmaktadr. 1995 saymlarna gre Trkiyedeki toplam kaz says 1 745 000 adettir (D..E. 1995, Cokun ve ark. 1997).

Kaz yetitiricilii, geen 25 ylda kmes hayvanlar endstrisinin dier kollarnda meydana gelen hzl teknik gelimelerden tam olarak etkilenmemitir. Evcil kazlarda yaplan aratrma says ok azdr. Amerikada, kaz says toplam kmes hayvanlarnn %1inden daha azn oluturmaktadr. Dnyada bugn balca kaz yetitiricilii yaplan lkeler; ngiltere, Kanada, ABD, in, Polonya, ekoslovakya, Fransa, Bulgaristan ve Rusyadr. Bu lkelerin ounda kazlar, karacieri ve tyleri iin retilmektedir (Moreng ve Avens 1985, Parkhurst ve Mountney 1987, Gleaves 1997).

Kazlar nsanlar tarafndan evcilletirilen ilk kmes hayvan olarak bilinmektedir. ok zekidirler, kolayca renirler ve iyi bir hafzaya sahiptirler. Byklk ve tip bakmndan rdek ve kuular arasnda yer alrlar. Dii ve erkek kazlarn ty renkleri birbirlerine benzediinden, tutmadan cinsiyet ayrm yapmak zordur (Parkhurst ve Mountney 1987).

Kazlarn yaam sreleri hakknda eitli bilgiler mevcuttur. Yaam sreleri 20-60 yl arasnda deimektedir. Fakat yetitiriciler tarafndan bu kadar uzun sre elde tutulmazlar. Elde tutulma sreleri yetitirme tipine bal olarak deiir. Eti iin yetitirilen kazlar 3-5 yl elde tutulurlar. Fakat geleneksel yetitirmede bu sre 10 yla kadar uzayabilir (Graves 1985, Parkhurst ve Mountney 1987, Nowland 1997).

2. KAZ IRKLARI

Kaz terimi Anatidae ad verilen su kularndan Anserina alt familyasna ait olan yeleri tanmlamak iin kullanlr. Tm modern kaz rklar birisi hari vahi Greylag (Anser anser) kazndan gelimitir. in kaz ise inin vahi kazlarndan gelimitir (Feltwell 1992).

Gnmzde yetitirilen en iyi kaz rklar Toulouse, Emden, Afrika, Pilgrim ve in kazdr. Bunlarn ilk ar csseli, Pilgrim orta csseli, in kaz ise hafif csseli bir rktr. eitli kaz rklarnn ergin canl arlklar Tablo 1de gsterilmitir (Graves 1985, Ensminger 1992, Gleaves 1997).

Tablo 1. eitli kaz rklarnn ergin canl arlklar (Feltwell 1992, Ensminger 1992, Nowland 1997) Irklar Erkek (kg) 8.2 Dii(kg)

Afrika 9.1 Buff in

8.2-8.6 7.3 4.5-5.4 3.6-4.5 9.1-10

Emden 13.6-15.4 Pilgrim 6.4 5.9

Roman 5.4-6.4 4.5-5.4 Toulouse Sebastopol Kanada 12.7-13.6 5.5-6.4 5.5 5.5 4.5 9.1-10

2.1 Toulouse

Toulouse kaz rk Fransadan orijin alan ar csseli kaz rklarndan biridir. Toulouse kaz rknn yumurta verimi orta dzeydedir. Bir yumurtlama sezonunda yaklak 35-50 yumurta verirler. Yumurta veriminin yan sra gzellii ve eti iin yetitirilen bir rktr (Thear ve Fruser 1988, Ensminger 1992, Nowland 1997).

Kaz civcivleri yava bymeye meyillidir. Toulouse kazlar vcutlarnn byklkleri nedeniyle iyi otlayamazlar. Sakin ve kibar grnldrler. Eti Emden kaz rkndan daha serttir. Kemik ve sakatat oran ise Emden kazlarndan daha yksektir. Emden erkek kaz ile melezlenen Toulouse kaznn bir soyundan elde edilen melezde hzl bir byme ve iyi kalitede et elde edilmitir (Graves 1985, Anonim 1997a, Nowland 1997).

Toulouse kaz rknn ba gl ve kocamandr. Gaga gl ve ksa, gzler kahverengi, boyun uzun ve ince, gerdan byk (ok heybetli bir grnts vardr), vcut uzun, kaba ve derindir. Gsteki kemikler kolayca grlr. Derin bir omurgaya sahiptir. Gaga, bacak ve ayaklar turuncu renkte, tyleri grinin farkl tonlarndadr. Bir varyetesi gri, dier varyeteleri kahverengidir (Graves 1985, Ensminger 1992, Mercia 1995, Taylor 1995, Nowland 1997).

2.2. Emden (Embden)

Orijinini Almanyann Hannover ehrinden alan ar csseli bir kaz rkdr. Bu rk daha sonra ngiltereye getirilmitir. Yumurta verimi iyi olan bir rktr. Her kaz bir yumurta sezonunda 30-40 yumurta verirler. Emden birinci snf yemeklik kazdr (Thear ve Fruser 1988, Feltwell 1992, Nowland 1997).

Emden ve Emden X Beyaz in melezi en hzl byyen varyetelerdir. Sekiz haftalk yata 4.5 kg, 14 haftalk yata ise 5.5-6 kg canl arla eriebilirler. Ticari yetitiricilikte olduka poplerdir. Beyaz in kaz kadar saldrgan deildir ve sakin yaratla sahiptir. Diilerin annelik zellikleri iyidir (Graves 1985, Parkhurst ve Mountney 1987, Anonim 1997a).

Bu rk, dier rklarla melezlenmek iin ok uygundur. Emden kaz rknn beyaz olan tyleri dier kazlarn tylerinden daha deerlidir. Gnlk kaz civcivlerine dikkat edildiinde ty renklerine gre cinsiyet tayini yaplabilmektedir. Ancak birka gnden sonra ty renklerindeki farkllk ortadan kalkar (Ensminger 1992, Nowland 1997).

Ba uzun ve dzgn, gaga ksa ve taban salam, gzler koyu ve ak mavi, boyun uzun ve kuuya boynuna benzerdir. Vcut geni, kaln ve yuvarlak, gs yuvarlak, geri dzdr. Bacaklar olduka ksa fakat gldr. Gaga, bacaklar ve ayaklar parlak turuncu renkte ve salam, tyleri sk ve saf parlak beyazdr (Ensminger 1992, Nowland 1997).

2.3. in

En kk ve en ekici rklardan biridir. inden orijin alan bu kaz rknn kahverengi veya gri ve beyaz olan varyeteleri vardr. Irklar arasnda en yksek yumurta retimine sahiptir ve bir yumurta sezonunda 60dan daha fazla yumurta verir. Vahi kaza benzetildiinden dolay eti baz insanlar tarafndan tercih edilmektedir (Graves 1985, Feltwell 1992, Mercia 1995).

Beyaz in kazlar hzl geliirler ve en iyi yabani ot temizleyicileridir. Ayrca in kaz en uygun beki kpeidir. Merakl ve ok saldrgandrlar. Emden yada Toulouse kaz rkndan daha kk olmasnn dnda tylerden ayrm yaplamaz. Diilerin analk zellii iyi deildir. in kaz banda bulunan topuz yada knt ile dier kazlardan ayrlr (Graves 1985, Parkhurst ve Mountney 1987, Nowland 1997).

Bu kazn dier kaz rklaryla melezlenmesi iyi sonular verir. in ve Emden melezleri, saf rklardan daha ekonomik olup kaz palazlarndan beyaz et retilmesi iin arzu edilir. Kahverengi varyetenin, gaga ve gzleri kahverengi, bacaklar portakal sars rengindedir. Vcut tyleri kahverengi ve alt ksmlar daha ak renktedir. Beyaz varyetede gaga ve bacaklar parlak turuncu renkte, gzler kahverengi ve vcut tyleri saf beyazdr (Ensminger 1992, Nowland 1997).

2.4. Roman yada Germen

Roman kaz rk tanmlanamayan orta boylu ve beyaz tyleri olan bir rktr. Emden ve Toulousedan Avrupadan orijin alr ve Emdene benzer. Bilinen tm Avrupa rklarnn en eskisidir (Thear ve Fruser 1988, Nowland 1997).

2.5. Afrika

Afrika kaz rk in kaz rknn bir varyetesidir. Niin Afrika kaz denildii bilinmemektedir. Bu rk bir gre gre Hindistandan orijin almtr. Dier bir gre gre ise, Toulouse ve Kahverengi in kazlar arasnda yaplan melezlemenin sonucu elde edilmitir. kinci gr benimseyen bilim adamlar, in kaznn bandaki topuzu ve biraz yukar doru duru eklinin, Toulouse kaznn ise gerdan ve byklnn Afrika kaznda ortaya ktn belirtmilerdir (Ensminger 1992, Anonim 1997a, Nowland 1997).

Afrika kaz rk, gen kazlarn haricinde hemen hemen Emdenlerle ayn byklktedir. Bu kaz rk, in kaz kadar yumurta retemez. Bir yumurta sezonunda 30-40 yumurta verirler. En byk kaz rklarndan birisidir, yalnz gnmzde az kalmtr. Tyleri kahverengi veya gridir ve belirleyici zellii olarak gagasnn etrafnda topuz eklinde ilik vardr ve bu ekildeki kazlar dewlap olarak adlandrlr (Parkhurst ve Mountney 1987, Feltwell 1992).

Afrika kaz hzl byr ve abuk erginleir, fakat ticari yetitiriciler arasnda renkli tyleri yznden tercih edilmez. Ancak beyaz tylleri iyi bir pazar deerine sahiptir (Anonim 1997a, Nowland 1997). Afrika kaz rknn heybetli, ahane bir grn vardr. ok iyi gelimi gerdanlar, onlarn gerdanlar iin selekte edilmi ilk kaz rk olduu ihtimalini glendirmektedir. Birka yl nce, Afrika kaz rknn erkekleri Toulouse kaz rknn diileri ile pazar retimi iin melezlemeler yaplmtr (Anonim 1997a).

2.6. Sebastopol

Sebastopol, aslnda bir ss kazdr. Bu kaz rknn Avrupann Gneydousundan orijin ald ortaya kmtr. Gnmzde ok az bulunan bu kaz saf beyaz bir ty yapsna sahip olmakla beraber arka ksmnda, vcudunda ve kanatlarnda kvrml ipeksi tylerle karakterize bir yapya sahiptir. Baz tyler o kadar uzundur ki yerde srnrler. Vcudun alt ksmlarnda ksa beyaz kvrml tyler, arka ksmlarnda kavisli beyaz tyler vardr. Sebastopol kaznn bir ifti byleyici bir grntdedir. Bu kaz rk sakin ve arkada canlsdr (Graves 1985, Mercia 1995).

2.7. Buff

Buff kaz rk Amerika da gelitirilmi iki kaz rkndan birisidir. Bu kaz rk bir yumurta sezonu boyunca 20-40 yumurta verir. Renkleri ak kahverengidir. ok ho bir sr oluturur ve gzel bir grne sahiptir (Parkhurst ve Mountney 1987, Anonim 1997a).

Buff rknn temel zellii bir pazar kaz olarak yetitirilmesidir. Fakat pazar iin snrl sayda oaltlrlar. Renk varyeteleri Buffun gsnde aydnlk, arka ksmnda koyu ve vcudun alt ksmlarnda hemen hemen beyaz eklindedir (Ensminger 1992, Mercia 1995).

2.8. Kanada

Kanada kaz Kuzey Amerikann yaygn vahi kaz rkdr. Kanada kaz bata Kanada olmak zere Meksika, Yeni Zelanda, Norve, sve ve ngilterede yetitirilmektedir. Bu kazlar yuvalarn aa dallarna, ince dallara, imenlere ve zararl otlara, genellikle kk adalarda glck ve bataklklara yaparlar. Gen kazlar yumurtadan ktktan sonra yaklak 1 yl aileleri ile birlikte yaarlar ve daha sonra bir e aramaya balarlar. Kanada kazlar tek elidirler (Ensminger 1992, Anonim 1997).

Kanada kazlar uzun, ince boyunlu, dikdrtgen vcutlu ve yatay duruludur. Bu rkn ekonomik deeri, dier evcil kaz rklarnnki kadar deildir. Ge olgunlarlar. Vahi erkek kazlar bazen evcil rklarla melezleme iin kullanlrlar, elde edilen kazlara bu yzden melez kaz ad verilir. Melezler genellikle ksrdrlar fakat kaliteli et verirler (Ensminger 1992).

Kanada kaz rknn yaklak olarak 10 alt tr olduu belirlenmitir. Bunlar arasnda 4-6 kg arlndaki Maxima soyunun yetitirilmesi tercih edilmektedir. ok iyi utuklar iin kanat yada tylerinin kesilerek, kapal bir yerde tutulmalar gereklidir (Parkhurst ve Mountney 1987, Mercia 1995, Anonim 1997, Anonim 1997a).

2.9. Pilgrim

Bu rk birka Amerikan kaz rkndan biridir. Pilgrim kaz denmesinin nedeni Pilgrim kardeler tarafndan Amerikaya bir gemi ile getirilmesindendir. Diilerin yllk yumurta verimi 35-45 adettir (Feltwell 1992, Graves 1995).

Pilgrim kaz rknn en nemli zelliklerinden birisi cinsiyetinin, yumuak yada kaba tylerinin renklerine baklarak tayin edilebilmesidir. Erkek yumurtadan sar kar ve beyaza dnr, genellikle renk griye yaklamaktadr. Diiler sar kar ve gri ve genellikle tm vcut gri olur. Diilerin grnts, ak renklerine ve genellikle beyaz yzlerine ramen bir Toulouse a benzemektedir (Ensminger 1992, Taylor 1995, Anonim 1997a).

2.10. Msr

Uzun boylu ve uzun bacakl ama kk bir rktr. Yumurta verimler 6-8 adettir. Msr rklar ov ve ss amal olarak yetitirilirler. Renkleri gri ve siyah glgeli olarak deiiklik gsterir. Vcutlarnda krmz, kahve ve beyaz noktalar vardr (Graves 1985, Parkhurst ve Mountney 1987, Ensminger 1992, Mercia 1995).

3. BARINAKLAR

Kazlar barndrmak, baz kanatl hayvanlardaki gibi pahal deildir ve zel artlar gerektirmez. Az saydaki kazlarn bytlmesi iin zel bir barnaa gerek yoktur. Eer kullanlacak alan kuru ise, uygun bir havalandrma, iyi bir aydnlatma ve altlk kk bir sr iin yetitirme alan olarak kullanlabilir (Hamre 1980, Feltwell 1992).

Kaz barnaklar basite yaplabilir. Bir at ile uygun bir koruma alan salanabilir, fakat bu atnn barakay tamamen kapatmas gerekir ve barnak geceleri de kilitlenebilmelidir. Aksi halde tilki gibi vahi hayvanlar ve dier avclardan gelebilecek tehlikelere kar hayvanlar korumasz kalr (Nowland 1997).

Her kaz barnanda gezinti alanlar yaplmaldr. Bu gezinti alanlarnn bykl, bakmbesleme metodu ve mevcut yerin miktar dikkate alnarak belirlenir. Bir l olarak; bir avluda bir kaz iin 2-3 m2 yer dnlmelidir. Barnak ierisinde tutulan erikin kazlara en azndan 0.5 m2 yer hesaplanmaldr. Eer hayvanlar darda otluyorlarsa alan miktar 5-10 m2ye karlr (Parkhurst ve Mountney 1987, Nowland 1997, Gleaves 1997).

Kazlarn srekli olarak kapal bir alanda tutulmas iyi deildir. Kazlara kn frtnalardan korumak iin kapal bir alan salanmas yeterlidir ve normal k artlarnda hayvanlar rahatlkla darda durabilirler (Gleaves 1997).

3.1. Is

Kapal barnaklarn stlmas iin gaz, mazot veya elektrikle alan stclar kullanlabilir. Kaz civcivlerinde kullanlacak stclar, civcivler iin kullanlan stclara gre yerden yaklak 7.510 cm ykseklikte kurulmaldr. Kaz civcivleri tavuk civcivlerine nazaran daha uzun ve iridirler. 250 Watt gcndeki bir ampul kk bir srnn stlmasnda dier tip stclara gre daha ekonomik, gvenli ve pratik olmaktadr. Lamba reflektrl korumas ile birlikte yerden 45-60 cm ykseklikte olacak ekilde kmesin tam ortasna yerletirilmelidir. Baz yetitiriciler srde grlebilecek olan kanibalizm olaylarn nlemek iin kzl tesi lamba kullanmn nermektedirler. Su ve yem, stc olarak kullanlan lambann yaknlarnda olmal fakat direkt s etkisinden uzak tutulmaldr. Lambann evresine koruyucular taklmaldr (Hamre 1980, Graves 1985, Geiger ve Biellier 1993).

3.2. Altlk

Barnaklarn taban 7.5-10 cm kalnlnda bir altlkla kaplanmaldr. Altlk taban scak tutar ve nemi absorbe eder. Altlk materyali olarak tala, aa kymklar, kat krpntlar, ince kylm saman ve benzeri maddeler kullanlabilir. Kazlar pis yerlerde uyumaya meyillidirler. Kazlar iyi bir ekilde korumak iin slanan veya nemlenen altlk sk sk kaldrlmal, periyodik bir ekilde temizlenmelidir. Kat gibi kaygan yzey oluturabilecek materyaller kullanlmamaldr (Hamre 1980, Graves 1985, Gleaves 1997).

Altlk materyalinin absorbsiyonu iin tavann kalnlnn 10 cm olmas uygundur. Tavan ahap oyma, saman yada yosunla kaplanabilir. Ayrca at, altl kuru olarak muhafaza etmek iin su szdrmamaldr (Hamre 1980, Gleaves 1997).

Birok lkede altlktan kaynaklanan problemler nedeniyle, tahta tabanl kaz barnaklarnn kullanmna doru bir yneli vardr.

Tahta zeminleri hazrlarken unlara dikkat edilmesi gereken noktalar; yi bir alma sahas salamak iin tahta talarn genilii 2 cm olmaldr. Pisliin kolayca kaldrlabilmesini salamak iin alttaki boluk 15 cm olmaldr. Tahta talar arasndaki mesafe 1.5 cm olmaldr. Her kaz iin 1 m2 alan salanmaldr (Nowland 1997).

3.3. Folluk

Yumurtlayan kazlar zel bir yer ihtiyac duymamalarna ramen, yaplacak folluklarla yumurtalarn folluklara brakmalar tevik edilebilir. Barnak ierisinde veya darsnda folluklar bulunmuyorsa yumurtlayacak kazlar kendi folluklarn yeil otlardan, samandan ve vcutlarndan kopardklar tylerle yaparlar. Baz kazlar barnak ierisinde yerdeki altl kullanarak folluk yapabilirler. Yine de her barnak iinde folluk ya da folluklar bulundurulmaldr (Graves 1985, Nowland 1997).

Kaz barnaklarnda ina edilecek folluklarn alan 60X60 yada 50X50 cm ve ykseklii 45 cm ebatlarnda hazrlanmaldr. Folluklara st veya n ksm yapmaya gerek yoktur. Folluklar flardan veya tahta kasalardan yaplabilir. Folluk altl olarak, saman, tala ve dier emici materyallerin kullanlmas uygundur (Hamre 1980, Graves 1985, Nowland 1997).

3.4. Suluk

Kazlara her zaman temiz taze iilecek su salanmaldr ve hayvanlar su ierken etrafa su dklebileceinden tabann drenajnn iyi yaplmasna ve altlklarn kuru olmasna dikkat edilmelidir (Geiger ve Biellier 1993, Anonim 1997).

Su, genellikle barnak dnda kovalardan, yalaklardan veya otomatik suluklardan salanr. Suluklar, kazn hem gagasn hem de ban daldrabilecei kadar derin ve geni olmaldr. Suluklarn zeri tel ile rtlmeli ve yerdeki suluklar, altln kuru kalmasn salamak iin tahta blmeli platformlara konulmaldr (Hamre 1980, Gleaves 1997).

Barnakta tutulan 100-200 kaz civcivi iin 2 otomatik suluk balangta yeterlidir. Palazlarn bymesiyle birlikte suluklarn says artrlr. Telle korumal yuvarlak suluklar ya da tekne eklindeki bir suluk veya akan sular gen kazlarn su imesi iin uygundur. Tekne yerletirilmise iki haftalk 500 kaz palaz iin tekne alan 2.5-6 m2 olacak ekilde hesaplanmaldr. Zamanla suluklar deitirilmeli ya da civcivlerin gelimesine gre ayarlanmaldr (Hamre 1980, Ensminger 1992).

3.5. Yemlik

Kaz yetitirmede dier kmes hayvanlarnda olduu gibi asl yemlik ve yer yemlikleri kullanlabilir. Yemlikler yemlerin yamur, gne ve rzgardan korunmas iin mmknse barnak ierisinde olmaldr (Graves 1985, Anonim 1997).

Yemlemenin ilk birka gnnde ii dar olmayan kk yemliklerin yan sra dzenli yemlikler de kullanlabilir. 100 kaz civcivi iin ya evresi 125 cm olan iki asl yemlik, yada uzunluu 2.5 m olan yer yemlikleri kullanlabilir. Kazlarn bymeleri ile orantl olarak yemleme alan da artrlmaldr (Ensminger 1992).

4. KAZ YUMURTALARININ KULUKASI

Tavuk yumurtalarna gre kaz yumurtalarnn daha uzun bir kuluka sresine ihtiyalar vardr. Kuluka sresi ortalama olarak 29-31gn arasnda deimektedir. Hafif csseli in kaznn 2830 gn, ar csseli Emden ve Toulouse kaznn 33-35 gn arasnda deien kuluka sreleri vardr (Hamre 1980, Ensminger 1992, Feltwell 1992).

Kaz yumurtalarnn kulukas dier kanatl trlerinden baz farkllklar gsterir. Bu konu bir baka seminerin konusu olarak ele alnmtr.

Kazlarda dlverimi ve kuluka randman semineri

5. KAZ CVCVLERNN VE PALAZLARININ BAKIMI

5.1. Civcivler

Kaz civcivlerinin bakm iin zel bir ana makinasna veya stma alanna gerek yoktur. Herhangi bir yer, eer kuruysa iyi bir aydnlatma ve havalandrma uygulanarak kk bir sr iin yetitirme alan olarak kullanlabilir. lk gnlerde yetitirme alan olarak kullanlan yerlerden kpek, kedi ve ratlar uzak tutulmaldr. Ayrca ana makinesi olarak kullanlan yer temiz ve kuru olmaldr. Mmknse altlk gnlk deitirilmelidir (Ensminger 1992, Nowland 1997).

Kaz civcivlerinin bulunduu yerin taban seviyesindeki s 85-90 F olmaldr. Civcivler bydke s 70 F ye inene kadar her hafta 5-10 F azaltlr. Kaz civcivlerinin davranlar da dier kanatl civcivlerinde olduu bulunduklar yerin s konusunda bir fikir verir. Bulunduklar

yer souksa s kaynann altnda birbirlerine sokulurlar ya da fazla scaksa s kaynandan uzakta toplanrlar. Yksek s daha yava tylenme ve ge bymeye neden olur (Hamre 1980, Graves 1985, Geiger ve Biellier 1993).

Kaz civcivlerine balangta gerekli olan s tavuk civcivlerinden daha azdr ve daha erken yalarda s uygulamasndan vazgeilebilir. Ana makinesinde uygulanan ilemler tavuk civcivlerinde uygulananlarla ayndr. ki haftalk yataki kaz civcivleri lk havalarda ak havaya karlabilirler. Bu arada hayvanlara yamur yad zaman saklanabilmeleri yada kmese dnmeleri retilene kadar dikkat etmek gereklidir. Kazlarn melerini nlemek iin barnaklar kuru tutulmaldr. meleri halinde hayvanlarda kmeleme grlr ve bu durum boulmalara neden olabilir. Ayrca civcivler ksmen tyleninceye kadar slak artlara adapte olamadklar iin 2 haftalk yaa kadar yzmelerine frsat verilmemelidir. gnlk yatan sonra civcivler otlamaya altrlmaldr (Parkhurst ve Mountney 1987, Ensminger 1992, Nowland 1997).

Kaz civcivleri dar ktklarnda yetikin kazlarda uzaklatrlmalar tercih edilir. Civcivler yumurtadan ktktan sonra Moskova rdekleri ya da gurk tavuklar tarafndan bytlebilir. Bu durumda bir tavuk 4-6 kaz civcivine kadar bakabilir. Ilk havalarda tavuklar sadece 10-14 gn iin kaz civcivlerine annelik ederler (Ensminger 1992, Nowland 1997).

Yetitirme periyodu boyunca 100 kaz palaz iin 40 m2lik iyi bir mera alan yeterlidir. Bu dnemde bol glgelik ve yeterli miktarda temiz ime suyu salanmaldr. Tablo 2de yaa bal olarak her m2ye barndrlacak palaz says gsterilmektedir (Nowland 1997).

Tablo 2. eitli yataki kazlara den yer alan

Ya

m2 ye den kaz says 10.0 5.0 2.5 1.0

1-2 haftalk 3-4 haftalk 5-6 haftalk Yetikin

5.2. Palazlar

Kaz palazlar iin barnaklarn temiz olmas ok nemlidir. Barnak olarak kullanlacak yerin tavan, duvarlar ve taban iyice ykanmal ve dezenfekte edilmelidir. Kaz palazlar iin kullanlacak yap nceden bir tavuk barna olarak kullanlm ise temizleme ve

dezenfeksiyondan sonra 1 ay sreyle havalandrlmaldr. Dezenfektanlarn kullanm ekillerine dikkat edilmeli, herhangi bir kimyasal kalntnn kaz palazlarn etkilemesine izin verilmemelidir (Graves 1985).

Yabani kularn ieri giriini ve dolaysyla hastalk etkenlerini getirmelerini engellemek amacyla barnaklarn pencereleri tel rg ile kaplanmal, sanlarn ve gelinciklerin girmesini nlemek amacyla duvar ve tahta demedeki delikler ve atlaklar kapatlmal, kediler ve kpeklerin giriini nlemek iin kaplar kapal tutulmaldr (Graves 1985).

Kaz palazlarnn bymesi dikkate alnarak barnak ierisinde onlara yeterli alan salanmaldr. Palazlar 4-6 haftalk olduklarnda meraya kabilirler. Kazlar souk havalarda kapal yerde barndrlacaksa, kesinlikle byme nedeniyle oluacak skkln nne geilmeli, ilave alanlar hazrlanmaldr (Hamre 1980, Graves 1985, Ensminger 1992).

5.3. Gen Kazlar

Gen besi kaz, terimiyle hayatn kapal bir yerde geiren ve burada ykl bir protein ve enerji rasyonu ile beslenen gen kazlar ifade edilmektedir. Bu besi sresi ok ksa olmakla birlikte yaklak olarak 14 hafta kadar srmektedir. Ticari iletmeler tarafndan bu ekilde bytlen kaz palazlar 14 hafta ierisinde 6 kg arla ulaabilirler ve gen besi kazlar merada byyenlere gre daha iman grnrler. Ancak ksa bir srede salanan bu yksek arlk kazanc her bir kaz palaznn 25 kg konsantre yem yemesi ile salanmaktadr. On haftalk yaa kadar haftalk arlk kazanc yaklak olarak 450 gramdr. Bu hzl byme daha sonraki haftalarda nemli lde azalr. Tablo 3de 16 haftalk yaa kadar ad libitum beslenen kazlarn hedeflenen canl arlklar verilmitir (Graves 1985, Nowland 1997).

Tablo 3. Kazlarda yaa gre beklenen canl arlklar Ya (hafta) 12 Canl a. kg) 5.2 1 13 0.3 5.4 2 14 0.7 5.8 3 15 0.9 5.9 4 16 1.6 6.3 5 6 7 8 9 10 11

1.9

2.6

3.2

3.7

4.1

4.5

4.7

6. DAMIZLIK KAZLARIN BAKIMI VE BESLENMES

Kazlarn yumurta verimi Ocak-ubat aynda balar ve Haziran-Temmuz aylarna kadar srer. Bu periyot rklara gre deimekle birlikte yaklak 130 gn srer. Daha erken yumurta retimini uyarmak iin, yumurta sezonundan nce kazlarn barndklar yerde her gn 14 ile 16 saat aydnlatma yaplabilir (Anonim 1997, Gleaves 1997).

Zannedildiinin aksine damzlk kazlarn iftlemesinin salanmas ve dll yumurta elde edilebilmesi iin bir havuz veya su birikintisine ihtiya yoktur. Kazlar kuru zeminde de ok iyi iftlemektedirler (Graves 1985). Bununla birlikte havuzda iftleen baz ar kaz rklarnn yumurtalarndaki fertilite daha iyidir (Nowland 1997).

Bir dnm merada, merann kalitesine ve kazlarn byklne bal olarak 20 ila 40 damzlk kaz beslenebilmektedir. Kazlarn otlama alannn etraf yaklak 90 cm yksekliinde tel itle rlmesi tercih edilmektedir. Ayrca kullanlan mera sahasnda kazlar iin zararl olabilecek herhangi bir kimyasal madde kullanlmadndan emin olunmaldr (Ensminger 1992).

Kazlar ka girene kadar merada tutulabilir. Yumurta retimi balaynca uygun bir besleme program takip edilmelidir. Bu periyot esnasnda iyi kalitede bir kaba yem kombinasyonu ve ticari kaz gelitirme yemi (pelet yem eklinde) ok uygundur. evre ss ve kaba yem kalitesine bal olarak gnlk, toplam 115 ile 225 g arasnda pelet yem verilebilir. Pelet yem, yumurta oluumu ve yumurtadan k iin ihtiya duyulan tm besinleri iermelidir. Ticari kaz yeminin bulunamamas halinde tavuk yemleri de kullanlabilir. nk bunlar iyi bir kaz yemine yakn kompozisyondadr. Yaklak olarak, yumurta retiminden 2 ay nce, kazlar uygun bir gelitirme yemi verilmeye balanlmaldr. Bu yem tek bana dengeli bir pelet yem olabilecei gibi, herhangi bir katk maddesi iermeyen dengeli bir yem ile tane yemlerin yar yarya karm eklinde bir yem de olabilir. Fakat ne kullanlrsa kullanlsn, %15.4 ile 18 arasnda bir ham protein salamaldr ve bu iyi bir yumurta retimi iin gereklidir (Anonim 1997, Nowland 1997).

Yemde kalsiyum eksiklii ihtimaline kar, istiridye kabuu gibi kalsiyum kayna kullanlabilir. Yumurta verimine balamadan nceki 8 haftadan itibaren ise iri partikll grit veya istiridye kabuu uygun ekilde verilmelidir (Anonim 1997).

Verimin hangi dneminde olursa olsun damzlk kazlara vitamin ve mineral takviyesi yapmakla kuluka randman artrlabilir. Kuluka veriminin dmemesi iin rasyonun ham selloz dzeyi de % 10u gememelidir. Krpe yeil yemler ve hayvansal protein kaynaklar kuluka randmann artrmaktadr. Damzlk kazlara msr yedirilmesi pek tavsiye edilmez. nk fazla verilirse hayvanlarda yalanmaya bal alarak dl ve yumurta verimi debilir (Cokun ve ark. 1997).

7. CNSYET TAYN

Kazlar hakknda genellikle sorulan sorulardan birisi de erkek ve diinin nasl ayrt edildiidir. Cinsiyet tayininde uygulanan en emin yntem cinsiyet organlarnn muayene edilmesidir. Bu uygulamada yeterli tecrbe kazanldnda ok baarl sonular alnabilir (Gleaves 1997).

Gnlk kaz civcivlerinin cinsiyeti, tavuk civcivleri iin kullanlan teknie benzer bir yolla kloakann muayenesi ile belirlenebilir. Tecrbesiz bir kiinin cinsiyet tayini srasnda civcivlerin cinsel organlarna zarar verme ihtimali olduka yksektir. Bu nedenle bir gnlk kaz civcivlerinin cinsiyet tayini, eitimli ve tecrbeli kiiler tarafndan yaplmaldr. Ergin kazlarda kloaka muayenesi ile cinsiyet tayini kaz palazlarna gre daha rahat yaplmaktadr (Nowland 1997).

Kazlarda kloaka muayenesi ile cinsiyet tayini;

1- Kazlar kanat ve ayaklar yakalanarak yukar kaldrlr,

2- Diz zerine yada bir masann zerine uzatlr, kuyruk kiiden uzaklatrlr,

3- Daha sonra iaret parma yaklak 1.25-2.5 cm kadar kloakadan ieri sokulur,

4- Kapal olan yeri amak ve sfinkter kaslarn gevetmek iin birka dairesel hareket yaplr, (Bazen bu ii baarmaya yardmc olmas iin iaret parmana bir miktar vazelin srlr)

5- Bundan sonra iaret parma ile, cinsiyet organn tersine dndrmek iin direkt olarak deliin yan tarafna ve aa tarafna bask yaplr ve bu ekilde cinsiyet organlar meydana karlr, fakat bu arada sert hareket yaplmamaldr,

6- Eer kaz palaz erkek kaz ise penis kloakadan ters dnerek darya kar,

7- Kaz palaz dii ise genital organnn ykseklii dikkat eker (Hamre 1980, Ensminger 1992, Mercia 1995, Nowland 1997, Gleaves 1997).

Deneyimsiz bir cinsiyet tayin uzman, erkeklik organ dar kmayan hayvan kolayca dii diye tanmlayabilir. Bunu belirlemenin tek yolu, dii genital organnn derinliinin tam olarak belirlenmesidir. Aksi halde bir dii kazn erkek kaz diye tanmlanmas da mmkndr (Hamre 1980, Feltwell 1992, Gleaves 1997, Nowland 1997).

Spiral ekilde ve beyaz olan penis, tam gelimemi hayvanlarda 1 cm iken, yetikin erkeklerde 4cmye kadar kabilir. Erkeklerde deliin bulunduu yerin i ksmnn rengi pembedir ve yzeyi dzdr (Parkhurst ve Mountney 1987, Nowland 1997).

Daha az yanlgyla yetikin kazlarda hayvanlarn davranlarna baklarak cinsiyet tayini yaplabilir. Bu amala sr birka gn sreyle dikkatli bir ekilde gzlenmeli ve erkeklerle diiler arasndaki farklar tespit edilmelidir. Grlen balca farkllklar tablo 4de gsterildii gibi zetlenebilir.

Tablo 4. Erkek ve dii kazlarn baz davran farkllklar (Nowland 1997) Erkek kaz Dii kaz

1- Yksek ince bir ses 2- Biraz byk bir vcut 3- Biraz uzun bir boyun 4- Daha byk bir ba 5- in kaz rklarnda gagann dip ksmnn zerinde topuz 6- Srye yaklaldnda kaarlar 2- Yumuak karn 3- Yumurta veren kazlarda geni pelvis kemikleri 1- Ksk kaba bir t

8. ERGN KAZLARIN ARETLENMES

Cinsiyetlerine ve rklarna gre kazlar; kanat numaras, ayak perdelerine zmba veya ayak perdelerini kesme ve bacak bantlar ile iaretlenirler.

Yalandka kazlarn birbirlerinden ayrt edilmeleri zorlar, ayaklarndaki zmba delii de kapanmaya balar. Bu nedenle kazlarn baparmaklarna yark aarak iaretlenmesi daha kalc bir yoldur. Baparma yarma ilemi, ayak dz ve temiz bir yzeye yerletirilerek ve ayak perdesinin keskin bir bak ya da skalpel yardmyla V eklinde kk bir parann kesilip alnmas ile gerekletirilir.

Kanat numaralama ilemi de kazlarda yaygn ekilde kullanlan iaretleme eklidir. Kanat numaralama uygulamasndaki en nemli sorun, aranlan hayvan bulmak iin bazen btn hayvanlarn tek tek elden geirilmesidir (Nowland 1997).

9. KAZLARIN KESLMES

9.1. Kesim

Kazlar mmkn olduu kadar abuk ve uygun ekilde kesilmelidir. lk olarak keskin bir bakla vena jugularis kesilir ve ba vcuttan ayrlr. Kazlarn idaresinde zorluklar yaanyorsa, kesmeden nce kafatasna vurularak hayvan sersemletilebilir (Feltwell 1992, Nowland 1997). Kesimden nce kazlar, 12-18 saat kadar a braklmal ve sadece su verilmelidir. Bu uygulama, kanamay ve temizlemeyi kolaylatrr ve kaliteli karkas elde edilmesini salar (Gleaves 1997, Nowland 1997).

9.2. Temizleme ve tylerin yolunmas

9.2.1. Kuru yolma Kesilen kazlar karkas olarak satlacaksa tylerin kuru olarak yolunmas daha uygundur, ksacas kuru yolma metoduyla daha gzel karkas elde edilir. Bununla birlikte kuru yolma ileminin olduka yava ve zahmetli olduu hesaba katlmaldr. Kuru yolma metodundaki en byk tehlike derinin yrtlmasdr ve dikkat edilmelidir. Kazlarn tylerinin kuru olarak yolunmas ayn zamanda iyi kaliteli ty elde edilmesini de salar. (Nowland 1997, Gleaves 1997).

9.2.2. Islak yolma Scak suya daldrma ynteminde tyler daha ok zarar grr. Ancak kuru yolma metodunun hem daha pahal hem de zaman alc bir uygulama olmas nedeniyle tercih edilmektedir. Scak suya kazn kesilmi vcudunun daldrlmasyla tyler kuru metottan ok daha kolay ekilde uzaklatrlmaktadr. Vcudun ok scak suya ya da uzun sre scak suya daldrlmas karkasta istenmeyen grn veya halanmaya neden olabileceinden dikkat edilmelidir. Ty yolma ilemi srasnda ilk olarak kanat ve kuyruk tyleri ekilir, daha sonra dier tyler ovarak uzaklatrlr. Deersiz tyler keskin olamayan bir bak yardmyla da kaldrlabilir (Nowland 1997, Gleaves 1997).

Scak suya daldrdktan sonra scak balmumunun kullanlmas olduka yaygn olarak kullanlan bir metottur. Bu uygulama iin srasyla aadaki ilemler uygulanr.

1. Kaz kesilir ve kan aktlr.

2. Kesilen kaz slatmak iin kullanlacak olan daldrma kab yeterli byklkte olmaldr. Daldrma ileminde kaz, bir elle gagadan dier elle ayaklardan tutulur ve suya daldrlr. Tylerin daha az olduu srt ksmlarnda suda tutma sresi biraz daha ksa olabilirken, youn tylerin olduu dier ksmlarda sre uzatlmaldr.

3. Kaz tylerinin kaba yolumu iin scak suya daldrma yada hafif scak suya daldrma yeterlidir. Kazlar 54.5-65.5 C deki suda 1-3 dakika tutularak karlr. Daha yksek slarda scak suya daldrma sresi daha ksa uygulanabilir. Tylerin slanmasn hzlandrmak iin suya biraz deterjan katlabilir.

4. Scak suya daldrmada suyun tm tyleri etkilediinden emin olunmaldr. Bunu anlamak iin vcudun baz blmlerinden birka ty kopartlabilir.

5. Scak suya daldrmadan sonra tylerdeki su derhal uzaklatrlmaldr. Ksa bir sre iin kurutma uygundur.

6. Daha sonra karkas 2.5-5.0 cm kalnlndaki eritilmi balmumuna daldrlr. Mum ve altndaki su karkas rtecek kadar derin olmal, suyun ss 60-65 C arasnda tutulmaldr. Daldrma ilemi 3. Maddede belirtildii gibi uygulanr.

7. Eritilmi balmumundan karlan karkas buzlu suya daldrlr, daha sonra tekrar muma daldrlr. Birinci muma daldrma mumun tylere penetrasyonu iin gereklidir. kincisi ise mum tabakasnn inceltilmesini salar.

8. Eritilmi balmumundan karlan kaz ikinci defa buzlu suya daldrlr ve hzlca yar kat muma alnr. Muma konmadan nce kazn zerindeki su uzaklatrlr. Mumun daha yumuak olmas halinde suyun uzaklatrlmas daha kolaydr.

9. Mumun elle uzaklatrlmas sonucu mumla birlikte tm tyler de yolunmu olur.

10. Son olarak mumun ierisindeki artklar uzaklatrmak iin mum iyice kartrlr ve artklarn kmesi salanr. Katlaan mum toplanr ve geriye kirli atk ksm kalr.

Ty yolmak iin nerilen balmumu karm aadaki gibidir;

Parafin balmumu %68

Reine %30

Domuz ya %2

9.3. organlarn karlmas

Byk iletmelerde karkasn ierisinin boaltlmas, otomatik zincir sistemiyle yaplmaktadr, ancak en iyisi elle ve paslanmaz bir elik tel yardm ile yaplmasdr. Hayvann kafasnn koparlmas istee baldr. Serin bir tanka konulan kazlar, barsaklar karldktan sonra, temiz su ile ykanr ve daha sonra fazla sular tamamen uzaklatrlana kadar asklarda kurutulur. Eer karkas dondurulacaksa, dondurucuya koymadan birka saat nce buz poetleri iinde bekletilip soutulduktan sonra plastik poet ierisine yerletirilmeli ve dondurucuya konulmaldr (Nowland 1997).

9.4. Karkas yzdesi

Kazlarn kesilmesi ve tylerinin yolunmas sonucu vcut arlnda %10luk bir kayp meydana gelir. Ayaklar ve ba karldktan ve i organlar tamamen boaltldktan sonra kazlarda toplam % 30luk bir kayp meydana gelir. Ksaca kazlarn karkas randman ortalama %70-75 civarndadr (Crawford 1990, Taylor 1995, Nowland 1997).

Kazlar dier kmes hayvanlar gibi derecelendirilir, ekli, vcudun yaps ve arl ve yallk durumu gibi kriterlere dikkat edilir. Derisi yrtlan, baz paralar ezilen ve kemiklerinde krk olan karkaslarn deeri der (Ensminger 1992, Gleaves 1997, Nowland 1997).

10. KAZLARDAN ETL FAYDALANMA YOLLARI

10.1. Yabani otlar temizleme

Kazlar baz yetien filizlere zararl olmakszn yabani zararl otlarn kontrolnde herhangi bir yata kullanlabilirler. Yabani otlarn temizlenmesi bakmndan en iyi performans 6 haftalk gen kazlar gsterirler. Kazlar; msr, pamuk, eker kam ve ilek tarlalar ile fidanlk, meyve baheleri ve zm balarnn yabani otlarn ok iyi temizlerler. Bununla birlikte kazlarn niin baz filizleri yemedikleri bilinmemektedir. Meyveler olgunlamaya baladklarnda kazlar ilek bahelerinden uzaklatrlmaldrlar. Alt veya 8 kaz 1 dnmlk ilek bahesindeki yabani ot temizleme iini rahatlkla yerine getirebilirler (Graves 1985, Thear ve Fruser 1988, Mercia 1995, Nowland 1997).

Yabani ot temizliinde kullanlan kazlara bol su verilmeli ve glgelik salanmaldr. Sk yaprakl aalar, A tipi iskeletler veya kk barnaklar glgelik olarak kullanlabilir. Ayrca akamlar

kazlara ok az yiyecek verilmelidir. Yabani ot temizliindeki temel nokta kazlarn a tutulmasdr (Graves 1985).

Yabani ot sezonunun sonunda kazlar genellikle tarladan alnrlar ve 3 ila 4 hafta arlklar 4.55.5 kg yada daha fazla oluncaya kadar yalanmas iin barnaklara yerletirirler (Ensminger 1992).

Kazlar dar bir alanda yetitirilirlerse, ksa bir sre ierisinde bulunduklar alanda bitkilerin yok olmasna ve talarn ortaya kmasna neden olabilirler (Feltwell 1992).

10.2. Alarm hayvan

Kazlar yabanc seslere ve rahatsz edilmelere kar tepki gsterirler ve hep bir azdan grlt yaparlar. Yaklaan tehlikelere kar tslama sesiyle karlk verirler ve balar eip uzatarak tehlikeye gz da verirler. Kazlar iyi bir beki kpei gibi grev yaparlar. Kaz rklar ele alndnda az ya da ok bekilik zellii tamalarna ramen, in kaz bekilik grevi iin en ok kullanlan rktr. Hava alan, hapishane, askeri s, cephanelik gibi kritik yerlerin gvenliklerinin salanmasnda kullanlmaktadrlar (Nowland 1997, Cokun ve ark. 1997).

11. KAZLARDAN ELDE EDLEN RNLER

11.1. Ty

Kazlardan elde edilen rnlerden birisi de tydr. Kaz tyleri; uyku antas, yastk ve yorgan yapmnda, koltuk retiminde, okulukta, boya sanayinde ve olta inesi yapmnda kullanlabilir. Kaz tyleri rdek tyleri ve dier su kularn tylerinden daha byk ve daha yumuaktr, dolaysyla dier tylerden daha yksek fiyatla satlabilirler. Kazn karn alt tyleri ile yumuak vcut tyleri ok deerlidir. Kaba tylerin deeri ise biraz daha dktr. Yetimi 10 iyi kaz palazndan yaklak 1 kg kuru ty retilebilir (Ensminger 1992, Taylor 1995).

Baz kaz rklar yumuak ty elde etmek iin yetitirilmektedir. Emden kaz rknda bulunan beyaz tyler dier kaz rklarna gre daha deerlidir. 50 kazdan her defasnda yaklak olarak 4.5 kg ty retilebilir (Nowland 1997).Yal kazlardaki yumuak ty verimi daha fazladr. kazdan yaklak 450 g kaba ve yumuak ty karm elde edilebilir. Bu karmn % 15-25 i yumuak tydr (Taylor 1995). Yaplan bir almada (Crawford 1990) 3 farkl ty yolma yntemiyle elde edilen yumuak ve kaba tylerin miktarlar karlatrlm, bymekte olan kazlardaki ty miktar 43.9, erikin kazlardaki ty miktar ise 54.5 g olarak bulunmutur.

Tablo 5. Farkl yolma yntmindeki kaba ve yumuak ty miktarlar (g) Byyen kazlarda Yolma Yntemi Toplam 1 2 3 40.3 70.7 87.6 4.7 16.9 22.3 198.6 Erikin kazlarda Yumuak ty Toplam Kaba Ty Yumuak ty

Kaba Ty

45.0 87.6 109.9 43.9

71.2 57.6 88.9 242.5

18.0 15.4 21.1 217.7

89.2 73.0 110.0 54.5 272.2

Toplam

Palazlardaki ilk tylenme 21. gnde balar ve 49. gne kadar devam eder. lk yolma ilemi, tylerin tamamen olgunlat 70-77. gnler arasnda yaplabilir. Yumurtlayan kazlardaki yolma ilemi ise birinci yumurta verim sezonunun sonunda yaplabilir. Genel kural olarak kazlar bir ylda 4 seferden daha fazla ve kn asla yolunmamaldr (Nowland 1997).

Ty ileme yntemi;

1. Tyler yolunduktan sonra kaba tyler yumuak tylerden ayrlr,

2. Islak tyler amar sodas ve az miktarda boraks stne deterjan ilave edilerek lk suda ykanr,

3. rmeyi nlemek iin tyler hemen durulanr ve birbirinden ayrlr,

4. Daha sonra tyler tel alar zerine 3 cm kalnlnda serilir ve kurumaya braklr,

5. Tyler kuruyuncaya kadar her gn dzenli olarak kartrlr, yaylr ve silkelenir,

6. Tyler slakken torbalara konulmamaldr, yoksa snrlar,

7. Tyler yeterince kuru deilse, rmeyi nlemek iin bir koruyucu kullanlabilir. Bu amala 6 kg slak ty, 6 kg tuz, 500 ml HCl ve 130 litre suyla iyice kartrlr ve tyler bu karmda bir gece braklr (Nowland 1997).

Bir dier ty ileme yntemi;

Tyler yolunduktan sonra ya havadar bir odada yada gnete braklr.

Tyler 4 hafta asl tutulur ve ardndan beyazlamayan bir patiska torba iersine paket tyler gevek ekilde konulur. Daha sonra bu tyler ya havadar bir odada ya da gnete braklr. Skmay ve kzmay nlemek iin torbadaki tyler ara sra silkelenmelidir. Tam kurumay garantiye almak ve ho olmayan kokular nlemek iin, tyler torbaya konulmadan nce tyler zerine formalin serpilebilir (Nowland 1997).

11.2. Karacier retimi

Kaz yetitiriciliinin en nemli rnlerinden birisi de karacierleridir. Karacier retimi bata Fransa olmak zere dnyada birok lkede yaygn olarak yaplmaktadr. Avrupa lkelerinin birounda iki sofralarnn vazgeilmez mezesi olan kaz karacieri lezzetlidir ve olduka yksek fiyatlardan pazarlanmaktadr. Normalde 150-200 g arlndadr ancak zel besleme yntemleriyle 1000 grama kadar karlmaktadr. zel besleme yntemlerinden birisinde 4-8 hafta sreyle gnde 3 n olmak zere zorlamal msr verilerek yaplmaktadr. Bu besleme sonucunda karacierdeki toplam ya ierii 10 kat kadar artmakta, protein dzeyi ise % 50 orannda azalmaktadr (Taylor 1995, Cokun ve ark. 1997, Nowland 1997).

Karacier retimi, zellikle Landaise ve Slovak kaz rklar ile bunlarn melezlerinde uygulanmaktadr. Bu rklarda zorlamal besleme sonucu ar yalanma eii olduka dktr. Dk yalanma eii, vcutta ar yalanma olmadan karacierin yalanarak bymesini salamaktadr. Landaise kaznn iki hatt iin ortalama karacier arln sras ile 773 ve 732 g olarak tespit edilmitir (Crawford 1990).

11.3. Kaz eti

Kaz eti lezzetli bir ettir. Kzartldnda azda paralanabilen altn rengindeki derisi ile ok nefis bir ziyafet yemei oluturur (Graves 1985). eitli zelliklerdeki kaz etlerinin besin deerleri tablo 6da gsterilmitir.

Tablo 6. eitli zelliklerdeki kaz etlerinin besin deerleri (Berry 1996) Kalori kcal/kg Protein, g Derisiz et 161 23 238 25 7 29 22 Ya, g Kolesterol, mg 84 12.7 91 96

Derisiz et, erkek Derili et, erkek 305

Kaz etinin her kilogramnda tavuk etinden ok daha fazla enerji vardr. nk kazlarn deerlendirilebilen ksmlarnda iki kat daha fazla ya bulunmaktadr. Kaz etinin ttslenmesi ve tuzlanmas tavuk etindeki uygulamayla ayndr. Kaz eti ile tavuk eti kompozisyonunun karlatrlmas tablo 7de verilmitir (Nowland 1997).

Tablo 7. Kaz ve tavuk etinin kompozisyonu (Nowland 1997) Deerlendirilen Ksm Trler Su % % % % Kalori/100g Et, deri, sakatat Ve ya dahil Sadece et Kaz 51.0 20.0 22.3 4.8 16.4 11.0 7.1 1.1 31.5 1.0 1.1 126 0.9 179 153 349 Protein Ya Kl

Tavuk 67.6 Kaz 68.3 20.6

Tavuk 73.4

Kazlar et iin beslendiklerinde artc bir canl arla ularlar ve bu konuda dier kanatl trlerine gre daha iyidirler. Bir Rock Cornish broiler tavuu 8 haftalk olduunda 1.8 kg arlna sahiptir. Ayn srede beyaz bir Pekin rdei 3.2 kg gelebilir. Fakat bir Emden kaz bu srede 4.5 kg arla ulaabilmektedir. Bu deerlere iyi bakm ve ad libitum besleme uygulanan hayvanlarda ulalabilir. Bu deerlere gre tavuk ve rdek yemek iin uygun

arlktadr. Fakat kazlar bymelerine devam ederler. Bir kaz 10-12 haftalk olduunda arlk art dmeye balar (Graves 1995).

11.4. Yumurta

Yumurta verimi yln erken dnemlerin de balar. Irklarna gre deimekle birlikte bir sezonda (yaklak 130 gn) 15-60 yumurta verebilirler. Baz in, Roman ve Toulouse rklar bu saydan daha fazla verebilirler. Kazlar 10 yana kadar verimli bir yumurta reticileridir. Fakat yumurta verimi ilk yllarda, sonraki yllara gre daha fazladr. Yumurtalar tavuk yumurtalarna nazaran olduka byktr ve birok kimse bunlar sadece yemek iin kullanr. Kmes hayvanlarndaki en ar yumurtalar elde edilir ve arlklar yaklak olarak 200 grama kadar kabilir (Crawford 1990, Ensminger 1992, Mercia 1995, Nowland 1997).