6E.

Tiparet Pomologjike t Dardhs

PEMA Ploidia 1 diploid triploid tetraploid Fuqia e rritjes 2 e dobt mesatare e lart Degzimi mungues ose shum i pakt 3 i pakt mesatar i lart shum i lart Habitusi (ve tipit shtyllor) shum i prpjet 4 i prpjet i hapur i varur lotues DEGZAT NJVJEARE (degz e przier) Qndrimi 5 i drejt i valzuar zig-zag Gjatsia e ndrnyjave (mm) 6 e shkurtr: < 30 mesatare: 30 - 40 e gjat: > 40 Trashsia (mm) 7 e holl mesatare e trash Ploidy diploid triploid tetraploid Vigour low medium high Branching absent or very low low medium high very high Habit (columnar type excluded) fastigate upright spreading drooping weeping ONE-YEAR-OLD SHOOT (mixed shoot) Habit straight wavy zig-zag Length of internodes (mm) short: < 30 medium: 30 - 40 long: > 40 Thickness (mm) thin medium thick TREE Ploidia diploide triploide tetraploide Vigoria scarsa media elevate Ramificazione ALBERO

POM AL

(Ilustrimet dhe prshkrimet pomologjike jan vendosur pas deskriptorit) Nr Shqip Anglisht Italisht

assente o molto scarsa scarsa media elevata molto elevata Habitus (escluso il tipo colonnare) molto assurgente assurgente aperto ricadente piangente RAMO DI UN ANNO (ramo misto) Portamento diritto ondulato a zig-zag Lunghezza degli internodi (mm) corta: < 30 media: 30 - 40 lunga: > 40 Spessore (mm) sottile medio spesso

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS Nr

Ngjyra mbizotruese n pjesn e ekspozuar n diell e kuqe e elur e kuqe e errt gri - e gjelbr gri - e kafenjt e kafenjt portokalli - e kafenjt e kafenjt - e kuqe e kafenjt - e purpurt e kafenjt e errt Numri i lenticeleve pak mesatar shum Sythi drunor: pozicioni n raport me boshtin e degzs i ngjeshur pak i shkputur shum i shkputur Forma e majs s sythit drunor me maj pa maj e rrumbullakosur 12 Sythi lulor: pozicioni kryesisht n degza t shkurtra kryesisht n degza t holla Sythi lulor: gjatsia 13 i shkurtr mesatar i gjat 14 Madhsia e mbshtetsit t sythit i vogl i mesm i madh Lastari i vitit: ngjyrimi antocianik i majs n gjendje barishtore mungues ose shum i leht i leht mesatar i lart shum i lart

Shqip

10

11

Predominant colour on sunny side light red dark red grey - green grey - brown brown orange - brown brown - red brown - purple dark brown Number of lenticels absent medium many Bud: position relative to shoot axis adpressed slightly held up markedly held up Shape of apex of vegetative bud pointed obtuse rounded Flower bud: location mainly on spurs mainly on brindles Flower bud: length short medium long Size of bud support small medium large Young shoot: anthocyanic coloration of growing tip at herbaceous stage absent or very low low medium high very high

Anglisht

Colore prevalente nella parte esposta al sole rosso chiaro rosso scuro grigio - verde grigio - marrone marrone arancio - marrone marrone - rosso marrone - porpora marrone scuro Numero di lenticelle assente in numero medio molte Gemma: posizione in relazione all'asse del ramo appressata poco divergente molto divergente Forma dell'apice della gemma a legno appuntita ottusa arrotondata Gemma a fiore: posizione principalmente su lamburde principlamente su brindilli Gemma a fiore: lunghezza corta media lunga Dimensione del supporto gemmario piccolo medio grande Germoglio dell'anno: colorazione antocianica dell'apice allo stato erbaceo assente o molto scarsa scarsa media elevata molto elevata

Italisht

15

POM AL Nr Shqip
Lastari i vitit: pushzimi i pjess s siprme 16 i pakt mesatar i lart GJETHJA Qndrimi n raport me degzn i prpjet e shtrir e varur Forma nnrrethore 18 vezake e prmbysur heshtake eliptike eliptike - e zgjeruar Gjatsia 19 e shkurtr mesatare e gjat Gjersia 20 e ngusht mesatare e gjer Prmasat (cm2) 21 e vogl: < 30 mesatare: 30 - 40 e madhe: > 40 Forma e bazs me knd t ngusht 22 me knd t drejt me knd t gjer majprer formzemr

Anglisht
Young shoot: pubescence of upper part low medium high LEAF

Germoglio dell'anno: pubescebza della parte superiore scarsa media elevata

Italisht

17

FOGLIA Portamento rispetto al Attitude in relation to shoot ramo upwards verso l'alto outwards downwards Shape subcircular obovate lanceolate elliptic broad - elliptic Length short medium long Width narrow medium broad Size (cm2) small: < 30 medium: 30 - 40 large: > 40 Shape of base acute nearly right-angled obtuse truncate cordate quasi rettangolo verso il basso Forma subrotonda obovata lanceolata ellittico ellittico-allargata Lunghezza corta media lunga Larghezza stretta media larga Dimensione (cm2) piccola: < 30 media: 30 - 40 grande: > 40 Forma della base ad angolo acuto approssimativamente rettangolo ad angolo ottuso troncata cordata

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS Nr

Forma e majs (prjashto cepin) me knd t ngusht me knd t drejt me knd t gjer rrumbullake Gjatsia e majs munguese ose shum e shkurtr e shkurtr mesatare e gjat shum e gjat Forma e skajeve e plot 25 e sharruar e dhmbzuar brinore Thellsia e prerjeve t skajeve e cekt mesatare e thell Lakimi i boshtit gjatsor t llaps i drejt i lugt i prkulur Bishti gjethes: gjatsia 28 i shkurtr mesatar i gjat Ndajgjethzat: prania 29 munguese t pranishme Ndajgjethzat: largesa nga baza e bishtit 30 e shkurtr mesatare e gjat

Shqip

Shape of apex (prjashto pointed tip) acute nearly right-angled obtuse rounded Length of pointed tip absent or very short short medium long very long Shape of incisions of margin entire serrate dentate crenate Depth of incisions of margin shallow medium deep Curvature of longitudinal axis of blade straight concave bent Petiole: length short medium long Stipules: presence absent present Stipules: distance from basal attachment of petiole short medium long

Anglisht

23

Forma dell'apice (escludendo la punta) ad angolo acuto approssimativamente rettangolo ad angolo ottuso arrotondata Lunghezza della punta assente o molto corta corta media lunga molto lunga Forma del margine intero seghettato dentato crenato Incisioni del margine poco profonda media profonda Curvatura dell'asse longitudinale della lamina diritta concava ricurva Picciolo: lunghezza corta media lunga Stipole: presenza assenti presenti Stipole: distanza dalla base del picciolo corta media lunga

Italisht

24

26

27

POM AL Nr Shqip
LULJA Diametri i kurors (mm) 31 i vogl: < 20 mesatar: 20 - 30 i madh: > 30 Petlat: pozicioni i skajeve 32 mnjan tangjent t mbivendosura Petlat: forma (pa thonjz) 33 rrethore vezake e gjer vezake Petlat: forma e bazs (pa thonjz) formveshk rrumbullake majprer formzemr Petlat: gjatsia e thonjzave (mm) e shkurtr: < 1 mesatare: 1 - 2 e gjat: > 2 Pozicioni i nnpetlave n raport me kurorn t ngjeshura t sheshuara t riprkuluara Nnpetlat: gjatsia (mm) 37 e shkurtr: < 6 mesatare: 6 - 7 e gjat: > 7 Pozicioni i krezs ndaj pjalmores m lart n t njjtin nivel m posht Gjatsia e shtyllzave (mm) 39 e shkurtr: < 7 mesatare: 7 - 9 e gjat: > 9

Anglisht
FLOWER Diameter of corolla (mm) small: < 20 medium: 20 - 30 large: > 30 Petals: position of margins apart touching overlapping Petals: shape (excluding the claw) circular broad ovate ovate Petals: shape of base (excluding the claw) cuneate rounded truncate cordate Petals: length of claw (mm) short: < 1 medium: 1 - 2 long: > 2 Position of sepals in relation to corolla adpressed spreading recurved Sepal: length (mm) short: < 6 medium: 6 - 7 long: > 7 Position of stigma in relation to anthers above same level below Styles length (mm) short: < 7 medium: 7 - 9 long: > 9

Italisht
FIORE Diametro della corolla (mm) piccolo: < 20 medio: 20 - 30 grande: > 30 Petali: posizione dei margini libero tangente accavallati Petali: forma (esclusa l'unghia) circolare ovale larga ovale Petali: forma della base (esclusa l'unghia) a cuneo arrotondata troncata cordata Petali: lunghezza dell'unghia (mm) corta: < 1 media: 1 - 2 lunga: > 2 Posizione dei sepali in relazione alla corolla appressata appiattita sovrapposti Sepali: lunghezza (mm) corta: < 6 media: 6 - 7 lunga: > 7 Posizione dello stigma rispetto alle antere pi alto alla pari pi basso Lunghezza degli stili (mm) corta: < 7 media: 7 - 9 lunga: > 9

34

35

36

38

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS Nr

40 pa push me push Gjatsia e bishtit (mm) 41 i shkurtr: < 20 mesatar: 20 - 30 i gjat: > 30 FRYTI Fryti i papjekur: ngjyra e nnpetlave e gjelbr 42 e gjelbr - e kafenjt e kafenjt e kafenjt - e kuqrrem e kuq Forma sipas Chasset A plloake B konike e prmbysur e shkurtr C gjatoshe - e shkurtr D formftua - e shkurtr E formmoll F konike prmbysur e shesht 43 G gjatoshe H vezake I konike e prmbysur J konike e prmbysur - konike K formdardh L formdardh - e prer M formftua N formdardh - e zgjatur O formdardh vezake e zgjatur P e zgjatur Madhsia (g) shum i vogl: < 110 i vogl: 110 150 44 mesatar: 150 190 i madh: 190 230 shum i madh: > 230

Shqip
Pushzimi i shtratit glabrous downy

Anglisht
Pubescence of receptacle glabro

Italisht
Tomentosit del ricettacolo

Peduncle length (mm) short: < 20 medium: 20 - 30 long: > 30 FRUIT Unripe fruit: colour of sepals green green - brown brown red - brown red Shape according to Chasset A roundish B short - turbinate C short - elongated D short quince - shaped E apple - shaped F flat - turbinate G elongated H ovate J turbinate K cut - turbinate I pyriform L cut - pyriform M quince - shaped N oblong - pyriform O oblong ovate pyriform P oblong Size (g) very small: < 110 small: 110 150 medium: 150 190 large: 190 230 very large: > 230

tomentoso Lunghezza del peduncolo (mm) corta: < 20 media: 20 - 30 lunga: > 30 FRUTTO Frutto immaturo: colore dei sepali verde verde - marrone marroni marroni - rossastri rossi Forma secondo Chasset A sferoidale B turbinato - breve C doliforme - breve D cidoniforme - breve E maliforme F turbinato - appiattita G doliforme H ovoidale I turbinata J turbinato - troncata K piriforme L piriforme - troncata M cidoniforme N piriforme - allungata O calebassiforme P oblunga Pezzatura (prmasat, g) molto piccola: < 110 piccola: 110 150 media: 150 190 grossa: 190 230 molto grossa: > 230

POM AL Nr
Gjatsia 45 e shkurtr mesatare e gjat Diametri maksimal 46 i vogl mesatar i madh Raporti gjatsi/diametr shum i vogl 47 i vogl mesatar i madh shum i madh Pozicioni i diametrit maksimal drejt qendrs pakz drejt kups dukshm drejt kups Simetria (n prerje gjatsore) simetrik pak asimetrik shum asimetrik Forma n profil 50 e lugt e drejt e myst 51 Lkura (siprfaqsore) e lmuar e ashpr Trashsia e lkurs 52 e holl e mesme e trash Ngjyra baz e lkurs 53 e padukshme e gjelbr e verdh - e gjelbr e verdh

Shqip
Length small medium long

Anglisht
short medium lunga

Italisht
Lunghezza

Maximum diameter small medium large Ratio length/diameter very small small medium large very large Position of maximum diameter toward the middle slightly towards calyx clearly towards calyx Symmetry (in longitudinal section) symmetrical slightly asymmetric strongly asymmetrical Shape from profile view concave straight convex Skin (surface) absent or very low low Type of skin thin medium thick Ground colour of skin not visible green yellow green yellow

Massimo diametro piccolo medio grande Rapporto lunghezza/ diametro molto basso basso medio alto molto alto Posizione del massimo diametro verso il centro leggermente verso il calice chiaramente verso il calice Simmetria (in sezione longitudinale) asimmetrico parzialmente simmetrico simmetrico Forma di profilo concava diritta convessa Epidermide (superficie) assente o molto scarsa scarsa Tipo di buccia sottile medio spesso Colorazione di fondo non visibile verde giallo verde giallo

48

49

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS Nr

mungon i prhapur me shirita Shtrirja e mbingjyrimit mungues ose shum e kufizuar 55 e kufizuar mesatare e shtrir shum e shtrir Ngjyra e mbingjyrimit portokalli 56 portokalli - e kuqe e kuqe e kuqe - roz e purpurt Prqindja e ndryshkjes n gjith siprfaqen shum e ult e ult 57 e ult - mesatare mesatare e lart e lart ose trsisht e ndryshkur trsisht e ndryshkur Masa e ndryshkjes prreth zgavrs s kups mungues ose shum e pakt 58 e ult mesatare e lart shum e lart Lenticelet n lkur 59 munguese t pranishme

Shqip
Mbingjyrimi i lkurs absent spread striated

Anglisht
Over colour of skin

54

Sovraccolore dell'epidermide assente soffuso striato

Italisht

Extension of over colour absent or very small small medium large very large Hue of over colour orange orange - red red red - pink purple Amount of russet on the whole skin extremely low low low - intermediate intermediate high high or complete russet complete russet Area of russeti around eye basin absent or very low low medium high very high Lenticels on skin absent present

Estensione del sovraccolore assente o molto limitata limitata media ampia molto ampia Tonalit del sovraccolore arancio arancio - rosso rosso rosso - rosa porpora Percentuale della rugginosit su tutta l'epidermide molto bassa bassa basso - intermedia intermedia elevata elevata o totalmente rugginosa totalmente ruggionsa Estensione della rugginosit intorno alla cavit calicina assente o molto scarsa scarsa media elevata molto elevata Lenticelle sulla buccia assenti presenti

POM AL Nr
60

Shqip
Dendsia e lenticeleve t shprndara mesatare t dendura Madhsia e lenticeleve e vogl mesatare e madhe Masa e ndryshkjes rreth bishtit mungues ose shum e pakt sparse medium dense

Anglisht
Density of lenticels rade medie fitte

Italisht
Densita delle lenticelle

Size of lenticels small medium large Area of russet around stalk attachment absent or very small small medium large very large Consistency of stalk woody partially fleshy fleshy Thickness of stalk (mm) thin: < 4 medium: 4 - 6 thick: > 6 Position of stalk in relation to axis of fruit vertical or straight oblique Curvature of stalk absent or very small small medium large very large Lenght of stalk (mm) short: < 20 medium: 20 - 35 long: > 35

Grandezza delle lenticelle piccola media grande Estensione della rugginosit intorno al peduncolo assente o molto limitata limitata media ampia molto ampia Consistenza del peduncolo legnoso parzialmente carnoso carnoso Spessore del peduncolo (mm) sottile: < 4 medio: 4 - 6 spesso: > 6 Inserzione del peduncolo in relazione all'asse del frutto verticale o diritta obliqua Curvatura del peduncolo assente o molto limitata limitata media ampia molto ampia Lunghezza del peduncolo (mm) corto: < 20 medio: 20 - 35 lungo: > 35

61

62

e pakt mesatare e madhe shum e madhe Fortsia e bishtit e drunjzuar pjesrisht mishtore mishtore Trashsia e bishtit (mm) i holl: < 4 mesatar: 4 - 6 i trash: > 6 Pozicioni i bishtit n raport me boshtin e frytit vertikal ose i drejt i pjerrt Lakimi i bishtit mungues ose shum e pakt e pakt mesatare e madhe shum e madhe Gjatsia e bishtit (mm) i shkurtr: < 20

63

64

65

66

67

mesatar: 20 - 35 i gjat: > 35

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS Nr

68

Shqip
Ngjyra e bishtit plotsisht e ndryshkur pjesrisht i ndryshkur plotsisht i gjelbr Thellsia e zgavrs s bishtit munguese ose shum e cekt

Anglisht
Colour of peduncle completely russet partially russet completely green Depth of stalk cavity absent or very shallow shallow medium deep very deep Attitude of sepals (at harvest) erect and converging flat and converging wrapping Eye basin (at harvest) absent present Depth of eye basin at harvest (if present) shallow medium deep Width of eye basin at harvest (if present) narrow medium broad Relief of area around eye smooth slightly ribbed embossed Texture of flesh fine medium coarse

Italisht
Colore del peduncolo completamente rugginoso parzialmente rugginoso completamente verde Profondit della cavit peduncolare assente o molto superficiale poco profonda media profonda molto profonda Posizione dei sepali (alla racolta) eretti and convergenti appiattiti e convergenti avvolgenti Cavit calicina (alla raccolta) assente presente Profondit della cavit calicina alla raccolta (se presente) poco profonda media profonda Largezza della cavit calicina alla raccolta (se presente) stretta media larga Rilievo dell'area intorno al calice liscio leggermente costoluto in rilievo Tessitura della polpa fine media granulosa

69

e cekt mesatare e thell shum e thell Pozicioni i nnpetlave (gjat vjeljes) konvergjente t drejta t hapura Zgavra e kups gjat vjeljes

70

71

munguese e pranishme Thellsia e zgavrs s kups gjat vjeljes (nse ka)

72

e cekt mesatare e thell Gjersia e zgavrs s kups gjat vjeljes (nse ka)

73

e ngusht mesatare e gjer Relievi rreth zons s kups

74

i lmuar pakz i rembzuar me reliev Tekstura e tulit e imt mesatare e ashpr

75

10

POM AL Nr
76 Skleridet munguese t pranishme rreth zemrs t pranishme, n tul Fortsia e tulit 77 i but mesatar i fort Krcitshmria e tulit 78 krcits shkrirs Ngjyra e tulit 79 e bardh e bardh - e verdh krem Shija e tulit e dobt 80 mesatare e mir shum e mir Aroma e tulit munguese 81 e dobt mesatare e lart Lngsia e tulit shum i that 82 i that mesatar i lngshm shum i lngshm Tejpjekja 83 munguese e pranishme Forma e fars rrumbullake 84 vezake eliptike eliptike e ngusht

Shqip

Gritt cells absent present around core present into the flesh Firmness of flesh soft medium firm Crisping of flesh crispy melting Colour of flesh white whitish - yellow cream Taste of flesh poor medium good very good Flavour of flesh absent low medium high Juiciness of flesh very dry dry medium juicy very juicy Overripening absent present Shape of seed round ovate elliptic narrow - elliptic

Anglisht

Sclereidi assenti presenti, al torsolo presenti, nella polpa Consistenza della polpa tenera media dura Croccantezza della polpa croccante fondente Colore della polpa bianco bianco giallastro crema Sapore della polpa scarso medio buono ottimo Profumo della polpa assente scarso medio elevato Succosit della polpa molto assciutta asciutta media succosa molto succosa Ammezzimento assente presente Forma del seme rotonda ovoidale ellittica ellitico - allungata

Italisht

11

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS Nr Shqip Anglisht Italisht

CARATTERI FENOLOGICI Epoca della schiusura delle gemme a legno molto precoce precoce intermedia tardiva molto tardiva Epoca della fogliazione rispetto alla fioritura precedente contemporanea successiva Epoca di inizio della fioritura molto precoce precoce intermedia tardiva molto tardiva Durata della fioritura corta media lunga Epoca di raccolta molto precoce precoce intermedia tardiva molto tardiva Scalarit di maturazione (per le cultivar precoci) scarsa media elevata Epoca della caduta delle foglie precoce intermedia tardiva TIPARET FENOLOGJIKE PHENOLOGICAL CHARACTERS Periudha e eljes s sythave Time of leaf bud break drunor shum e hershme 85 e hershme mesatare e von shum e von Periudha e gjethzimit n krahasim me at t lulzimit m e hershme e bashkkohshme e mvonshme Periudha e fillimit t lulzimit shum e hershme 87 e hershme e mesme e von shum e von Kohzgjatja e lulzimit 88 e shkurtr mesatare e gjat Periudha e vjeljes shum e hershme 89 e hershme e ndrmjetme e von shum e von Shkallzimi i pjekjes (pr kultivart e hershm) 90 i pakt mesatar i lart Periudha e rrzimit t gjetheve e hershme e ndrmjetme e von very early early medium late very late Time of foliage compared to flowering before contemporaneous after Time of beginning of flowering very early early medium late very late Duration of flowering short medium long Time of harvest very early early medium late very late Scalarity of ripening (for early cultivars) low medium high Time of leaf fall early medium late

86

91

12

POM AL Nr
TIPARE BIOAGRONOMIKE DHE TEKNOLOGJIKE Hyrja n frytzim e hershme: viti 1 2 e ndrmjetme: viti 2 3 e von: > viti 3 - 4 Organet kryesore frytzuese degz frutore 93 degz e holl shpor frytzues degz torbeste Rrzimi i sythave lulor 94 i ult mesatar i lart Shtrirja e lulzimit shum e vogl 95 e vogl mesatare e lart shum e lart Vetpjelloria 96 munguese, vetshterp e pranishme, vetpllenuese Shkalla e vetpjelloris shum e ult 97 e ult mesatare e lart shum e lart Lidhja e frutave 98 e ult mesatare e lart Rrzimi i frutave para vjeljes mungues shum i ult i ult mesatare i lart shum i lart

Shqip

BIO-AGRONOMICAL AND TECHNOLOGICAL CHARACTERS Beginning of first fruiting early: 1nd 2nd year intermediate: 2nd 3rd year late: 3 - 4 year
rd th

Anglisht

CARATTERI BIOAGRONOMICI E TECNOLOGICI Entrata in fruttificazione precoce: 1 2 anno intermedia: 2 3 anno tardiva: 3 - 4 anno Fruttificazione prevalente ramo misto brindillo lamburda borsa Cascola delle gemme a fiore scarsa media elevata Entit della fioritura molto scarsa scarsa media elevata molto elevata Autofertilit assente, autoincompatibile presente, autocompatibile Grado di autofertilit molto scarsa scarsa media elevate molto elevata Allegagione scarsa media elevata Cascola dei frutti preracolta assente molto scarsa scarsa media elevate molto elevata

Italisht

92

Main fruiting wood fruiting shoot brindle spur dard knob Flower buds drop low medium high Extent of flowering very low low medium high very high Self-fertility absent, self-incompatible present, self-compatible Degree of self-fertility very low low medium high very high Fruit set low medium high Pre-harvest fruit drop absent very low low medium high very high

99

13

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS Nr

100 Prodhimtaria e ult mesatare e lart Periudha e pjekjes pr konsum shum e hershme 101 e hershme mesatare e von shum e von Rezistenca e frutave ndaj manipulimeve e transportit e ult 102 mesatare e lart shum e lart Aftsia ruajtse frigoriferike e ult 103 mesatare e lart shum e lart Prdorimi i frutave prdorim i freskt 104 gatim sidr prpunim, industri ANOMALIT E FRYTIT (n vjelje) Squllja 105 e pakt mesatare e lart Degradimi i zemrs 106 e pakt mesatare e lart Kafzimi i zemrs 107 munguese mesatare e lart

Shqip

Productivity low medium

Anglisht

Produttivit scarsa media

Italisht

high Ripening time for consumption very early early medium late very late Resistance of fruits to handling and shipping low medium high very high Cold storage low medium high very high Fruit use fresh use cooking cyder processing, industry IRREGULARITIES OF FRUIT (at harvest) Soft scald low medium high Core breakdown low medium high Brown core absent or very low medium high

elevate Epoca di maturazione di consumo molto precoce precoce intermedia tardiva molto tardiva Resistenza dei frutti alle manipolazioni e ai trasporti scarsa media elevate molto elevata Conservabilit frigorifera scarsa media elevate molto elevata Uso del frutto consumo fresco cottura sidro trasformazione ANOMALIE DEL FRUTTO (alla raccolta) Riscaldo molle scarsa media elevata Disfacimento del cuore scarsa media elevata Cuore bruno assenti o molto scarsa media elevata

14

POM AL Nr Shqip
NDJESHMRIA NDAJ PARAZITVE KRYESOR Ndjeshmria ndaj morrave t gjelbr e t prgjakshm (Aphis pomi, Eriosoma lanigerum) aspak shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart Ndjeshmria ndaj psills (Psylla spp.) aspak shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart Ndjeshmria ndaj breshkzs San Joze (Quadraspidiotus perniciosus) aspak shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart Ndjeshmria ndaj krimbit (Laspeyresia pomonella) aspak shum e ult 111 e ult mesatare e lart shum e lart Ndjeshmria ndaj grerzs (Hoplocampa brevis) aspak 112 shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart SUSCEPTIBILITY TO MAIN PESTS AND DISEASES Susceptibility to green and woolly apple aphids (Aphis pomi, Eriosoma lanigerum) none very low low medium high very high Susceptibility to psille (Psylla spp.) none very low low medium high very high Susceptibility to San Jos scale (Quadraspidiotus perniciosus) none very low low medium high very high Susceptibility to codling moth (Laspeyresia pomonella) none very low low medium high very high Susceptibility to pear sawfly (Hoplocampa testudinea) none very low low medium high very high

Anglisht

Italisht
SENSIBILIT AI PRINCIPALI PARASSITI Sensibilit agli afidi verde e lanigero (Aphis pomi, Eriosoma lanigerum) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata Sensibilit alla psyllas (Psylla spp.) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata Sensibilit alla cocciniglia di San Jos (Quadraspidiotus perniciosus) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata Sensibilit alla carpocapsa (Laspeyresia pomonella) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata Sensibilit alla tentredine (Hoplocampa testudinea) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata

108

109

110

15

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS Nr

Ndjeshmria ndaj krimbit t trungut (Cossus cossus, Zeuzera pyrina) aspak shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart Ndjeshmria ndaj kalbzimit (Monilinia fructigena) aspak 114 shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart Ndjeshmria ndaj kroms (Venturia pirina, Fusicladium pirinum) aspak 115 shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart Ndjeshmria ndaj antraknozs (Elsinoe piri) aspak 116 shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart Ndjeshmria ndaj hirit (Podosphaera leucotricha, Oidium farinosum) aspak 117 shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart

Shqip

Anglisht
Susceptibility to goat moths (Cossus cossus, Zeuzera pyrina) none very low low medium high very high Susceptibility to brown rot (Monilinia fructigena) none very low low medium high very high Susceptibility to apple scab (Venturia inaequalis, Fusicladium dendriticum) none very low low medium high very high Susceptibility to pear spotted anthracnose (Elsinoe piri) none very low low medium high very high Susceptibility to apple powdery mildew (Podosphaera leucotricha, Oidium farinosum) none very low low medium high very high

Italisht
Sensibilit rodilegno (Cossus cossus, Zeuzera pyrina) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata Sensibilit alla moniliosi (Monilinia fructigena) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata Sensibilit a ticchiolatura (Venturia inaequalis, Fusicladium dendriticum) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata Sensibilit all'antracnosi (Elsinoe piri) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata Sensibilit al oidio (Podosphaera leucotricha, Oidium farinosum) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata

113

16

POM AL Nr
Ndjeshmria ndaj kancerit t degve (Nectria galligena, Cylindrocarpon mali) aspak shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart Ndjeshmria ndaj dobsimit t dardhs aspak 119 shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart Ndjeshmria ndaj smundjeve bakteriale (Erwinia amylovora, etj.) aspak 120 shum e ult e ult mesatare e lart shum e lart

Shqip

Susceptibility to nectria canker (Nectria galligena, Cylindrocarpon mali) none very low low medium high very high Susceptibility to pear decline none very low low medium high very high Susceptibility to bacterial diseases (Erwinia amylovora, etc.) none very low low medium high very high

Anglisht

Sensibilit al cancro delle pomacee (Nectria galligena, Cylindrocarpon mali) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata Sensibilit alla moria del pero nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata Sensibilit al batteriosi (Erwinia amylovora, etc.) nulla molto bassa bassa media elevata molto elevata

Italisht

118

17

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS

Pema e dardhs (Fig. 6E-1) mund t arrij deri 15 20 m lartsi dhe nj diametr kurore prej mse 10 m; gjethernse, me nj gradient vegjetacioni t tipit akroton dhe form me prirje rritje t prpjet, piramidale

6E.1 Tiparet botanike dhe pomologjike

[#]

numri n kllapa n diiturat e ilustrimeve n vijim prkon me kodin e tiparit n deskriptorin (listn e tipareve) n faqet e mparshme

Figura 6E.1 Pem dardhe [4]

(nga e cila disa autor bjn lidhjen pr emrin e dhn ksaj gjinie); boshti qendror ka nj lvore t errt, q tek bimt e vjetra bhet e rrudhur dhe e plasaritur (Fig. 6E2), ndrsa degt e reja kan lenticele t shprndara dhe t rrumbullakosura (Fig. 6E-6, 7, 8). Degt dalin me nj knd t ngusht nga boshti qendror Degzat (Fig. 6E-3 deri 6E-12) jan formacione me mosh 1 ose 2 vjeare q e kan prejardhjen nga lastar t drunjzuar. Dallojm degza drunore, degza frutore dhe degza t prziera; t parat jan t pajisura vetm me sytha drunor ose vegjetativ (Fig. 6E-13), t dytat kan vetm ose kryesisht sytha t przier (Fig. 6E-14), ndrsa degt e prziera bartin si sytha drunor ashtu edhe sytha t przier, n numr pak a shum t barabart. Nj lloj i veant i degve drunore jan thithakt, t fuqishm, vertikal, q dallin nga deg ose nga boshti qendror, me origjin nga sythat ansor ose adventiv dhe kmbzat (thithakt rrnjor), me origjin nga 18

Figura 6E.2 Lvorja e trungut trupi dhe degt e dardhs

trupi sht boshti qendror pak a shum vertikal i pjess mbitoksore t pems, q fillon q nga qafa e rrnjs dhe mbaron n majn e kurors, ans s cilit dalin degt e kategorive t ndryshme; pjesa e trupit nga ku fillojn degzimet kryesore deri n maj quhet boshti qendror; degt kryesore q dalin prej trupit t pems dhe ato q dalin mbi vet degt kryesore, quhen skeletore, sepse prej tyre formohet skeleti i kurors; mbi degt skeletore dalin deg t gjata (deri 1.5 m), gjysm-skeletore; mbi degzimet e dyta dhe t treta skeletore e gjysm-skeletore dalin degzime m t vogla q quhen veshse, t cilat prbhen nga degza rritse dhe frutore t moshave t ndryshme

POM AL

Figura 6E.3 Degza t shkurtra (shpore) vegjetative (majtas) dhe frytzuese (djathtas)

Figura 6E.4 Degza torbeste

rrnjt ose nga zona e qafs s rrnjs (pjesa e trungut n nivel me tokn).

Degzat frutore t dardhs jan degzat e holla (Fig. 6E11 dhe 12), degzat e shkurtra (Fig. 6E-3 deri 6E-9), degzat torbeste (Fig. 6E-4, 8, 9) dhe degzat e prziera (Fig. 6E-8, 9, 11). Shporet (degzat e shkurtra) (Fig. 6E-3, 6, 8, 9) ndahen n shpore vegjetative dhe shpore lulore ose shpore t vrtet. T parat jan degza shum t shkurtra (nga 1 2 cm, maksimumi 7 8 cm), q e kan prejardhjen nga nj syth drunor, i ngjeshur, t pajisura me nj syth kulmor drunor t vetm q n vitin pasardhs do t jap nj shpor frytzues i pajisur me nj syth kulmor t prFigura 6E.5 Degz gjembore

Degza e przier sht nj degz me fuqi rritje mesatare, e pajisur me nj syth fundor drunor dhe me nj numr pak a shum t barabart t sythave ansor drunor dhe t przier.

19

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS

Figura 6E.6 Degz frutore me shpore frutore

zier. Shpori vegjetativ mund t prfundoj me nj gjemb (Fig. 6E-5), e n kt rast, quhet degz gjembore ose shpor gjem- Figura 6E.7 Degz e hobor. ll dhe degz torbeste Shpori frytzues (Fig. 6E-3, 7, 8, 9) sht nj degz e shkurtr me shpore frutore dhe vegjetativ prej 3 4 cm q prfundon me nj syth t przier. Degza torbeste (Fig. 6E-4, 8, 9) e quajtur kshtu pr shkak t forms, e ka prejardhjen nga zgjerimi i pjess bazale t

Figura 6E.8 Degzat frutore t dardhs

(a) degz vegjetative; (b) degz frutore me sytha t przier; (e) degz me syth frutor n maj; (g) syth vegjetativ; (h) syth i przier; (i) degz e shkurtr; (l) shpor frutor; (m) shpor i prbr; (n) degz torbeste

20

POM AL

Figura 6E.9 Degzat frutore 21

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS boshtit t luless dhe bart sytha vegjetativ nga t cilat formohen shpore vegjetative, shpore lulore dhe degza t holla. Tek dardha, trsia e degzave torbeste dhe shporeve vegjetative dhe lulore ojn n formimin

Figura 6E.10 Kmb gjeli

e t ashtuquajturs kmb gjeli me nj pamje karakteristike.

Figura 6E.11 Degz e holl 22

POM AL

Figura 6E.12 Degz e holl

Degza e holl (Fig. 6E-7, 8, 9, 11, 12) sht nj degz e holl, e gjat mesatarisht nga 6 deri 25 cm, prgjithsisht me nj syth kulmor t przier dhe sytha drunor ansor t cilat shpejt zhvillohen dhe formojn shpore frutore. Tek kultivart m pjellor, disa sytha ansor mund t jen t przier.

Figura 6E.13 Sythi drunor, nga i cili n pranver, formohet nj lastar vegjetativ

Figura 6E.14 Sythi i przier, nga i cili n pranver, formohet nj lastar vegjetativ dhe nj lules 23

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS Sythat (Fig. 6E-13, 14) jan formacione t vogla t dala n form konike ose vezake, t veshura me brakte t pushzuara, t quajtura luspa sythore, t vendosura mbi degza n sqetullat e gjetheve ose n pjesn kulmore t degzave. Sythat drunor (Fig. 6E-15) jan t vegjl dhe konik, t vetmuar, prgjithsisht t pajisur me dy nnsytha, q mbeten gjithnj ansor. Prej

Figura 6E.15 (majtas) syth drunor (vegjetativ); (djathtas) syth i przier

tyre formohen lastart dhe gjethet, formohen n sqetullat e gjetheve dhe n shporet (degzat e shkurtra) vegjetative

Sythat e przier (Fig. 6E-15), m t mdhenj dhe me form m t rrumbullakosur se ato drunor, gjenden n majat e degzave t holla dhe shporet (degzat e shkurtra) frutore dhe prmbajn nj maj vegjetative dhe dalzn e viles lulore. Prej tyre prodhohen lule dhe gjethe, Tek dardha nuk ekzistojn sytha ekskluzivisht lulor. Gjethet jan t thjeshta, me maj, t shklqyeshme, q rrzohen, me ngjyr t gjelbr t errt n faqen e siprme dhe m t elura n ann e poshtme, me skaje n form sharre ose brirsh, prgjithsisht me bisht t zgjatur, n vjesht prpara se t rrzohen marrin ngjyr t verdh t kuqrreme.

Figura 6E.16 Format e gjetheve t dardhs [18] 24

Dallohen gjethe t rritura dhe gjethe t vileve: t parat kompozohen sipas treguesit filotaksik 2/5 dhe n sqetullat e tyre bartin

POM AL

Figura 6E.17 Pamje e hollsishme e tipareve t gjethes s dardhs

Figura 6E.18 Qndrimi i gjethes n raport me lastarin [17] sytha; t dytat zhvillohen vetm n lules dhe jan m t vogla. Skajet (jan brinore sharr tek speciet euroaziatike, sharr me knd t ngusht dhe brinore

Figura 6E.19 Tipologjit e skajeve t gjetheve [25]

Figura 6E.20 Forma e bazs s gjethes [`27] 25

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS

me pushzim tek speciet lindore, ndonjher t valzuara.

Lulet kan tiparet tipike t trndafiloreve, dyseksore, t bashkuara n nj vile me 5 15 lule. Formohen nga 5 nnpetla, 5 petla t lira, q rrzohen dhe me ngjyr t bardh. Petlat kan ngjyr prgjithsisht t bardh, ndonjher roz. Organi riprodhues sht i prbr nga 17 30 thek me pjalmore t kuqrreme, vezore t nntshme t ndara n 5 erdhe (kthina) dhe q kaprcehen n lartsi nga 5 shtyllza dhe kreza t verdhreme. Kupa sht e qndrueshme (tek speciet perndimore sepse tek ato lindore rrzohet). Bishti i lules, me prirje pr tu zgjatur dhe prkulur, mund t jet ose jo mishtor tek speciet perndimore e jomishtor tek ato lindore. Gjinia Pyrus karakterizohet nga nj vetshterpsi e prhapur faktoriale. Meqnse pjesa drrmuese e kultivarve t dardhs jan vetshterp, pr t marFigura 6E.20 Vile me lule dardhe (posht) ikonografia e lules 26

POM AL r prodhimtari t lart kshillohet t kultivohen n t njjtn pemtore kultivar t ndryshm t pajtueshm me njri tjetrin. Tek dardha sht i shpesht frytzimi partenokarpik i konsideruar nj alternativ e favorshme pr pjalmimin e kryqzuar, vetm pas dmeve nga i ftohti dhe ecuris s paprshtatshme sezonale, q pengojn vizitn e insekteve pjalmuese, q komprometojn pjalmimin.

Fryti, q n fakt sht nj fryt i rrem pasi pasi pjesa e ngrnshme e ka prejardhjen nga zmadhimi i shtratit lulor, sht nj pome me form t ndryshme. Gjat frytzimit, n pjesn e skajshme

Figura 6E.21 Prerje gjatsore dhe trthore e frytit 27

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS

Figura 6E.22 Paraqitje skematike e frytit

t bishtit t frutave, zhvillohet e ashtuquajtura torb, q gjat vjeljes, sht e formuar plotsisht. Mund t jet i shesht, i rrumbullakosur, n form faqoreje, i zgjatur, etj; tek kultivart lindor mbizotrojn forma vezake dhe ajo plloake.

Edhe madhsia ndryshon: kemi nga dardh shum t vogla e deri n shum t mdha. Bishti ka tipare mjaft t dallueshme ashtu sikurse edhe zgavra e bishtit dhe e kups. Madje edhe lkura mund t ket ngjyrime shum t ndryshme: e gjelbr, e verdh, e kuqe dhe ngjyr bronzi. N prgjithsi, lkura ka ngjyr baz t verdh t elur, ndonjher me mbingjyrim t kuq pak a shum t ndezur dhe shtrir deri n tr siprfaqen, ashtu si edhe ndryshkja, q sht tipike si e kultivarve t P. communis, por veanrisht t disa kultivarve t P. pyrifolia.Nj ndryshueshmri e madhe shfaqet edhe tek tuli pr shijen, lngshmrin, fortsin dhe rezistencn ndaj mavijosjeve. do fryt prmban farra me ngjyr t errt ose t verdhreme. Ekzistojn dardh me pjekje shum t hershme si Etrusca dhe Gentile, t ndrmjetme si William dhe t vona si Curato dhe Passa Crassana.

Figura 6E.23 Forma e frutave sipas skems s Chasset [43] 28

POM AL

Figura 6E.24 Trashsia e bishtit [64]

Figura 6E.25 Pozicioni i bishtit n raport me boshtin e frytit [65]

Figura 6E.26 Gjatsia e bishtit [67] Tuli prgjithsisht ka ngjyr t bardh krem, por Figura 6E.27 Pozicioni i nnmund t ket edhe ngjyr t kuqe pak a shum t petlave (n vjelje) [70] kthjellt. Tipike pr shum kultivar t P. communis, por veanrisht pr speciet lindore, sht prania n tul e qelizave t drunjzuara sklerideve) q justifikojn emrtimin sand pear (dardh ranore), q i atribuohet P. pyrifolia.

29

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS

Figura 6E.28 Ndryshueshmria e madhe brenda gjinis Pyrus

Figura 6E.29 Standardi varietor i dardhs aktualisht n treg 30

POM AL

Figura 6E.30 Ndryshueshmria e germoplazms s kultivarve vjeshtor dimror

Figura 6E.31 Habitusi i pems [4]

31

TIPARET POMOLOGJIKE T DARDHS

32