END 543 SEZGISEL OPTIMIZASYON

MetaSezgisel Yontemler

Metasezgisel Yontemler
Cozum kurucu ve YAA gibi bir kere calistirmaya dayali algoritmalarin dezavantaji:
Kisitli sayida farkli cozum uretirler (cozum kurucu algoritmalarda oldugu gibi) Dusuk kaliteli yerel eniyi cozumler elde ederler (YAAda oldugu gibi)

YAAnin bu dezavantaji,
algoritmanin farkli baslangic cozumleri ile yeniden calistirilmasi ile ortadan kaldirilabilir. Ancak bu yol ile de cozum kalitesi cok iyilesmeyecektir.

Metasezgisel Yontemler
Bu dezavantajlari ortadan kaldirmak amaciyla,
son yillarda, cozum uzayini etkin bir sekilde aramayi saglayacak temel sezgisel yontemleri birlestirmeye cabalayan yeni yaklasik yontemlerin gelistirildigi gorulmektedir.

Bu yontemler metasezgiseller (metaheuristic) olarak adlandirilmaktadir. Glover (1986) tarafindan literature kazandirilan metaheuristic kelimesi, Yunanca kokenli iki kelimeden turetilmistir.
Heuristic, bulmak, kesfetmet anlamina gelen heuriskein kelimesinden turetilmistir. Meta ise ust seviye anlamina gelmektedir.

Metaheuristics

modern heuristics

Metasezgisel Yontemler
Metasezgisel algoritmalar: Tavlama Benzetimi Tabu Arama Degisken Komsu Arama Genetik Algoritmalar Karinca Kolonisi Optimizasyonu Kus Surusu Optimizasyonu

Metasezgisel Yontemler
[Osman ve Laporte, 1996] Metasezgisel, arama uzayinda arastirma (exploring) ve isletme (exploiting) icin farkli kavramlari zeki bir sekilde birlestirerek altseviye sezgisellere rehberlik eden iteratif uretim surecidir [Vo et al. 1999]. Metasezgisel, yuksek kaliteli cozumleri etkin bir sekilde uretmek icin alt seviye sezgisellere rehberlik eden bir iteratif ust seviye prosestir. Her iterasyonda, bir cozumu yada cozumlerin bir toplulugunu kullanir. Alt seviye sezgiseller, basit yerel arama algoritmasi yada cozum kurucu bir yontem olabilir.

Metasezgisel Yontemler
[Stutzle 1999] Metasezgiseller, arama uzayinda yuksek kaliteli cozumlere ulasmak icin probleme ozgu sezgisellere rehberlik eden yuksek-seviye stratejileridir. Amac, yerel eniyi tuzaklara yakalanmayi engellemektir. Bu amaca, arama sirasinda kotu hareketlere izin vererek yada YAA icin rassal baslangic cozumleri yerine cok daha zeki bir yolla uretilen cozumleri kullanarak ulasilabilir. [Dorigo and Stutzle, 2004] Metasezgisel, arama uzayinin yuksek kaliteli cozumlerini kapsayan bolgelerinde aramayi gerceklestirmek icin probleme ozgu sezgisellere rehberlik etmek amaciyla tasarlanan genel amacli sezgisel yontemdir

Metasezgisel Yontemler
Metasezgisel Yontemlerin Ozellikleri:
Metasezgiseller, arama surecine rehberlik eden stratejilerdir. Amac, eniyi yada eniyiye yakin cozumleri bulmak icin arama uzayini hizli bir sekilde arastirmaktir. Metasezgiseller, basit yerel arama algoritmalarindan karmasik ogrenme proseslerine kadar genis bir yelpazeyi icermektedir. Metasezgiseller, yaklasik algoritmalardir ve genellikle deterministik degildir.

Metasezgisel Yontemler
Metasezgisel Yontemlerin Ozellikleri:
Arama uzayindaki yerel eniyi tuzaklardan kurtulmak icin cesitli mekanizmalari kullanirlar. Metasezgiseller, probleme ozgu degildirler. Metasezgiseller, ust seviye stratejiler tarafindan kontrol edilen sezgisellerde probleme ozgu bilgi kullanimina izin verirler. Ileri seviye metasezgiseller, aramaya rehberlik etmesi amaciyla arama sirasinda elde edilen bilgiyi (hafizayi) kullanilar.

Kisacasi, metasezgiseller, farkli metodlar ile arama uzayinin arastirilmasi icin yuksek seviye stratejilerdir.

Metasezgisel Yontemler
Metasezgisellerin en onemli ozelligi; cesitlendirme (diversification) ve yogunlasma (intensification) arasindaki dinamik dengeyi olusturmasidir. Cesitlendirme; arama uzayinda arastirmayi Yogunlasma; arama sirasinda elde edilen tecrubenin (bilginin) isletilmesi Cesitlendirme Yogunlasma arastirma (exploration) isletme (exploitation)

Metasezgisellerin Siniflandirilmasi
Metasezgiseller; Esinlendikleri kaynaklara Aramada kullandiklari cozum sayisina Kullanilan amac fonksiyonuna Kullanilan komsuluk yapisina Hafiza kullanimina gore siniflandirilmaktadirlar.

Metasezgisellerin Siniflandirilmasi
Esinlendikleri kaynaklara gore Dogadan esinlenen ve dogadan esinlenmeyen metasezgiseller olmak uzere ikiye ayrilir. Dogadan esinlenen algoritmalar; Genetik Algoritmalar, Karinca Kolonisi Optimizasyonu, Kus Surusu Optimizasyonu, vb. Dogadan esinlenmeyen algoritmalar; Tabu Arama, Degisken Komsu Arama

Metasezgisellerin Siniflandirilmasi
Aramada kullandiklari cozum sayisina Tek cozume dayali ve Cozumlerin topluluguna dayali (population-based) metasezgiseller olmak uzere ikiye ayrilir. Arama sirasinda tek bir cozum kullanan algoritmalar, yorunge (trajectory) metotlari olarak adlandirilirlar.

Metasezgisellerin Siniflandirilmasi
Arama sirasinda tek bir cozum kullanan algoritmalar, Tabu Arama, Degisken Komsu Arama, Iteratif Yerel Arama ve Tavlama Benzetimi bu sinifta yer allmaktadir. Bu yontemlerde arama, arama surecinde arama uzayinda tanimlanan bir yorunge uzerinde gerceklestirirler. Cozumlerin toplulugunu kullanan metasezgiseller (population-based metaheuristics), arama uzayindaki noktalarin bir kumesinin gelisimini tanimlayan arama surecini kullanirlar. Bu metasezgiseller, Genetik Algoritmalar, Karinca Kolonisi Optimizasyonu, Kus Surusu Optimizasyonu.

Metasezgisellerin Siniflandirilmasi
Kullanilan amac fonksiyonuna Dinamik amac fonksiyonu ve statik amac fonksiyonu kullanan metasezgiseller olmak uzere ikiye ayrilir. Statik Amac Fonksiyonu Kullanan Metasezgiseller: Genetik Algoritmalar, Karinca Kolonisi Optimizasyonu, Kus Surusu Optimizasyonu, Tabu Atama, Degisken Komsu Arama, Iteratif Yerel Arama ve Tavlama Benzetimi arama.

Metasezgisellerin Siniflandirilmasi
Dinamik Amac Fonksiyonu Kullanan Metasezgiseller:

Yonlendirilmis Yerel Arama (Guided Local Search) metasezgiseli, arama sirasinda amac fonksiyonunu duzenler. Amac, arama uzayinda yapilan bu tur bir modifikasyon ile yerel eniyi cozumlere yakalanmayi onlemektir. Dolayisiyla, arama sirasinda elde edilen bilgi kullanilarak amac fonksiyonu degistirilir.

Metasezgisellerin Siniflandirilmasi
Kullanilan komsuluk yapisina Bir komsuluk yapisini ve Cesitli komsuluk yapisini kullanan metasezgiseller olmak uzere ikiye ayrilir. Degisken komsu arama metasezgiseli haricindeki metasezgiseller tek bir komsuluk yapisini kullanirlar. Cesitli komsuluk yapisini kullanmada amac, aramada cesitliligi saglamaktir.

Metasezgisellerin Siniflandirilmasi
Hafiza kullanimina Hafiza kullanmayan Hafiza kullanan metasezgiseller olmak uzere ikiye ayrilir. Metasezgisellerin siniflandirilmasinda kullanilan en onemli ozellik,
arama sirasinda aramadan elde edilen gecmis bilgiyi kullanip kullanmadiklaridir.

Metasezgisellerin Siniflandirilmasi
Hafiza kullanmayan metasezgiseller, sadece arama surecinin mevcut durumunda elde ettikleri bilgiyi kullanirlar.Tavlama Benzetimi bu sinifta yer almaktadir. Hafiza kullanimi iki farkli sekilde gerceklestirilebilir. Kisa donem hafiza, Uzun donem hafiza Kisa donem hafizada, yeni yapilan hareketler, cozumler yada alinan kararlar tutulur. Uzun donem hafiza ise, arama sirasinda elde edilen bilgiler tutulur.

Metasezgisellerin Siniflandirilmasi

Hafiza kullanimi, guclu bir metasezgiselin en onemli ozelliklerinden birisi olarak bilinmektedir. Tabu Arama, Genetik Algoritmalar, Karinca Kolonisi Optimizasyonu, Kus Surusu Optimizasyonu hafiza kullanimini gerceklestiren metasezgisellerdir.

10