T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

NAAT TEKNOLOJS

STATK HESAPLAR 2

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

NDEKLER
AIKLAMALAR ............................................................................................................... ii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. ATALET (EYLEMSZLK) MOMENT HESAPLARI YAPMA.....................................3 1.1. Tanm .......................................................................................................................3 1.1.1. Arlk Merkezi ...................................................................................................3 1.1.3. Atalet Yarap ....................................................................................................7 1.2. eitleri .....................................................................................................................7 1.2.1. Basit Kesitlerin Atalet (Eylemsizlik) Momenti.....................................................7 1.2.2. Bileik Kesitlerin Atalet (Eylemsizlik) Momenti ................................................10 1.2.3. Paralel Eksen (Steiner) Teoremi.........................................................................11 UYGULAMA FAALYET............................................................................................12 LME VE DEERLENDRME..................................................................................16 RENME FAALYET-2 ...............................................................................................17 2. MUKAVEMET (DAYANIM) MOMENT HESAPLARI YAPMA................................17 2.1. Mukavemet (Dayanm) Momenti .............................................................................17 2.1.1. Tanm...............................................................................................................17 2.1.2. eitleri.............................................................................................................20 UYGULAMA FAALYET............................................................................................25 LME VE DEERLENDRME..................................................................................31 MODL DEERLENDRME...........................................................................................33 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................35 KAYNAKLAR ..................................................................................................................39

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 460MI0008 naat Teknolojisi Alan Ortak Statik Hesaplar 2 Atalet ve mukavemet momentlerinin tanm, eitleri, birimleri ve hesap uygulamalarn anlatan bir renme materyalidir. 40/32 Statik Hesaplar 1 modln baarm olmak. Gerekli ortam salandnda atalet ve mukavemet momenti hesaplar yapabilmek. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda, atalet ve mukavemet hesaplarn doru olarak yapabileceksiniz. Amalar 1. Atalet momenti hesaplarn yapabileceksiniz. 2. Mukavemet (dayanm) momenti hesaplarn yapabileceksiniz. Ortam: Snf, atlye, laboratuvar ve ktphane,ev gibi rencinin kendi kendine veya grupla alabilecei tm ortamlar. Donanm: Snf, ktphane, tepegz, projeksiyon, bilgisayar ve donanmlar,retim gereleri vb. Bu modldeki her faaliyet sonrasnda, verilen lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. Modl sonunda retmeniniz tarafndan hazrlanan lme arac ile kazandnz bilgi ve beceriler llerek deerlendirilecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, naat teknolojisi alannn gemii, ilk insanlarn barnma ihtiyalarn karlamak iin yaptklar geleneksel yaplara kadar dayanmaktadr. Mukavemet alanndaki ciddi almalar ve aratrmalar, Rnesans devri ile balamtr. Leonardo Da Vinci (1452-1519) ve Galileo (1564-1642), yap malzemelerinin mekanik zellikleri ve kirilerin mukavemetleri ile ilgili incelemeleri yapmlardr. naat sektr, gnmzde hzla gelien teknoloji sayesinde ok gelimitir. Elle izilen ve hesaplanan projeler artk bilgisayarla yaplmaktadr. naat teknolojisi ok geni bir alandr. Birok nemli blmleri vardr. Statik hesaplamalar da bunlardan biridir. Mhendislik yaps, bir bina veya bir kpr, bir makine, bir uak, bir gemi veya bir otomobil olsun; bunlarn tayc sistemlerini oluturan elemanlarn boyutlar, d kuvvetlerden kaynaklanan i kuvvetlere dayanabilecek biim ve byklkte olmaldr. Bunun tersi de sz konusu olabilir. Yani boyutlar bilinen bir elemann tayabilecei d ykn bulunmas ya da gerilmelerin kontrol edilmesi gerekebilir. Bu modlde, d kuvvetlerin etkisine dayanabilecek kirilerin boyutlarn hesaplayabilmek iin seilen kiri kesitinin atalet (eylemsizlik) ve mukavemet (dayanm) momentlerinin nasl yaplaca uygulamal olarak anlatlmtr.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu renme faaliyeti ile renci, gerekli ortam salandnda atalet momenti hesab yapabilecektir.

ARATIRMA
Bu faaliyeti tam olarak kavrayabilmek iin arlk merkezi ve moment konusunu renmeniz gerekmektedir. Burada size ksa bilgi verilecektir; ancak bu konuyla ilgili aratrma yapmanz gerekecektir.

1. ATALET (EYLEMSZLK) MOMENT HESAPLARI YAPMA

1.1. Tanm
Yer ekiminin dourduu kuvvetlerin bilekesinin uygulama noktasna, cismin arlk merkezi denir.

1.1.1. Arlk Merkezi

Bir cismi meydana getiren kk paracklara etki eden yer ekimi kuvvetlerinin bilekesinin, cisim zerindeki uygulama noktasna, o cismin arlk merkezi denir (cm, dm, m.). Herhangi bir yzey veya eri alalm. Aadaki ekli sonsuz derecede df paralarna blelim. Yzeyi bir koordinat sistemine oturtalm. En kk alandan koordinat sistemine bir paralel izelim. Her minimum alan iin ayn eyleri tekrar ettiimizde paralellerin kesitii nokta, o yzeyin arlk merkezidir(ekil 1.1).

y dF G F x xg y 0 yg x
ekil 1.1 3

y dF x xg y 0 F G yg x

1.1.1.1. Basit Geometrik ekillerin Arlk Merkezi Dairenin arlk merkezi, kendi merkezidir (ekil 1.2).

G
ekil 1.2

Kare, dikdrtgen, ekenar drtgen, paralelkenar arlk merkezleri kelerinin kesitii noktalardr (ekil1.3).

G
ekil 1.3

genin arlk merkezi, kenar ortaylarnn kesime noktasdr. Bu nokta, yksekliin 3/1inden geer (ekil 1.4).

A b/2 b b/2 h/2 C a/2 a G

ekil 1.4 4

c/2 c c/2 a/2 B

Yamuun arlk merkezini hesaplarken alt kenar st kenara, st kenar ters ynde alt kenara ekleyelim, kegenleri birletirelim. Kegenlerin kesime noktas, arlk merkezidir (ekil 1.5).
A B ICDI

IABI D

ekil 1.5

Herhangi bir drtgenin arlk merkezi, kegenlerinin birletirilmesinden ortaya kan 4 genin arlk merkezlerinin karlkl birletirilmesiyle ortaya kan kegenlerin kesitii noktalardr (Aklamaya gre ekli tamamlaynz) (ekil 1.6).
A B D

C
ekil 1.6

Yarm dairenin arlk merkezi, geometrik merkezinden (ekil 1.7).

4r kadar uzaktadr 3

4r 3 M G ekil 1.7

eyrek dairenin arlk merkezi, kendi arlk merkezinden uzaktadr (ekil 1.8).

4r 2 kadar 3

y M

ekil 1.8

y
x

16 4 y

1 8 2 64

x yF

y
x 15 y

1 6 5 90

xyF

0 x y F

y
x r=4 cm y

1 4 1,69 25,12

y
x y

1 2,4 2,4 12,56

y F

G r=4 cm x

x
ekil 1.9

0M

4x y = 3 x3,4 = 1,69 14

G = (2,4 x 2,40)
xy =
4 x 4 x 1 , 41 3 x 3 ,14

F = r 2

= 2 , 40 cm

1.1.1.2. Birleik Geometrik ekillerin Arlk Merkezi Verilen birleik yzey, koordinat dzlemine oturtulur. Birleik yzey, bilinen basit yzeylere ayrlr. Her basit yzeyin arlk merkezi bulunur. Her basit yzeyin arlk merkezinden koordinat eksenlerine dikler inilir. Her basit yzeyin alanlar tespit edilir. x ve y mesafeleri hesaplanr. gx ve gy bulunur.

1.1.2. Atalet Momenti

Herhangi bir yzeyin sonsuz derecede kk alan parasnn, herhangi bir x eksenine mesafesinin karesi ile arpmnn toplamna, o alann x eksenine gelen atalet momenti denir. Atalet momenti ,J ile gsterilir. Birimi dm4 cm4 tr.

y
F

x dF y

Jx = SdFy 2 Jy = SdFx 2
x
ekil 1.10

0
1.1.3. Atalet Yarap

Kendi arlk merkezinden geen eksene gre atalet yarap ayn eksene gre alnan atalet momentinin kesit alanna blmnn karekkne eittir. Ix ile gsterilir. Atalet yarapnn birimi cm, dm olur.

x =

Jx F

cm

y =

Jy F

cm

Burada: Ix: Atalet yarap Jx: x eksenine gre atalet momenti F: eklin (kesitin) alan

1.2. eitleri
Basit kesitlerin atalet (eylemsizlik) momenti Birleik kesitlerin atalet (eylemsizlik) momenti

1.2.1. Basit Kesitlerin Atalet (Eylemsizlik) Momenti

En ok kullanlan kesitlerin arlk merkezinden geen tarafsz eksenlerine gre( x-x ve y-y eksenleri ) atalet momentleri, aada maddeler hlinde verilmitir. rnein X-X eksenine gre atalet momenti JX ; Y-Y eksenine gre atalet momenti JY ile gsterilmitir. Kare (kendi arlk merkezine gre)

y b=h h G x

Jx, J y =

h4 12

cm4

b
ekil 1.11

Dikdrtgen

Jx = bh cm 4 12
3

Jx =

hb3 12

cm 4

b
ekil 1.12

gen

Jx = bh cm4 36
3

ekil 1.13

Daire
D Jx = Jy = 64 cm 4
4

NORMAL DARE

ekil 1.14
DELKL DARE

Jx = Jy =

( D 4 D1 4 ) 64

cm 4

ekil 1.15

Yarm daire

Jx = Jy = 0,00686 D 4 cm 4
ekil 1.16

eyrek daire

Jx = Jy = 0,00344D 4cm4
ekil 1. 17

Parabol
a

Jx = ab cm4 4
3

G x

Jy = ba cm4 4
3

ekil 1.18 9

1.2.2. Bileik Kesitlerin Atalet (Eylemsizlik) Momenti

Herhangi bir yzeyin kendi arlk merkezine gre bulunan atalet momenti ile yzey alannn arlk merkezi ve eksen arasndaki mesafenin karesiyle arpmnn toplamna eittir.

1.
2 e2 y G x e1

J11 = Jx + Fe1 atalet J 22 = Jy + Fe2 W11 =

1
J11 e

mukavemet ataletyarap

2 01

J11 F

ekil 1.19 2.

2 y 12 G x 16 2 01 14 1

J x x = J 11 = W11 = x =

14 x13 3 12 14 x 12 12
3

= 2016 + (14 x12 )(16 2 )

= 4502 cm 4
4502 16 4502 168

= 2814 cm 3 = 16 ,37 cm

ekil 1.20

3.
2
INP 320

= 12510 cm
4

tablodan
2

F = 77 , 7 cm

tablodan
4

J 1 1 = 12510 + 77 , 7 x 40 = 136 , 830 cm

40 cm

W 11 = 1 =

J 11 40 J 11 77 , 7

= =

136 , 830 40

= 3420 , 75 cm = 42 cm

136 , 830 77 , 7

ekil 1.21

10

Not: Kaynak iin INP profil tablolarna baknz (statik. MEB). Basit kesitlerin atalet momentinde verilen formller, kesitlerin arlk merkezinden geen eksenlere gre atalet momentleridir. Bir kesitin kendi arlk merkezinin dndan geen eksenlere gre atalet momentini de hesaplamak gerekebilir. Byle durumlarda paralel eksen teoreminden yararlanlr.

1.2.3. Paralel Eksen (Steiner) Teoremi

Bir kesitin ayn dzlem iinde bulunan bir eksene gre atalet momenti; tarafsz eksene gre atalet momentine, kesitin alan ile paralel iki eksen arasndaki uzakln karesinin arpm eklenerek bulunur. JXN = JX + F X e12 JYN = JY + F X e22
yn e2 y G x e1 0 Xn

.. cm4 .. cm4

ekil 1.22

Birleik kesitlerin atalet momentleri, Steiner teoreminden yararlanarak bulunur. Birleik kesitlerin atalet momentini bulmak iin; 1- Verilen kesit, basit geometrik ekillere blnmelidir. 2- Her ekil numaralanp, teker teker alanlar bulunmaldr. 3- Birleik kesitin (tarafsz eksenin getii), arlk merkezi bulunmaldr. 4- Steiner teoremine gre her kesitin atalet momenti bulunarak cebirsel toplam yaplmaldr. Atalet momentinin birimi cm4, dm4 dir.

11

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Atalet Momenti Hesap Uygulamalar 1. Aada verilen bileik yzeyin arlk merkezini analitik (hesap) yol ile bulunuz.

18 x y F 1 6 8 192 2 15 3 36

16

G x2 6 y G2 y2 6
ekil 1.23

10

12

lem Basamaklar ekilleri, basit geometrik ekillere ayrnz. Ayrm olduunuz her eklin arlk merkezini bulunuz ve tablonuzu oluturunuz. ekil 1.23 te sa stte bulunan tablo Ayrm olduunuz her eklin alanlarn hesaplaynz. Ayrma ileminden yararlanarak eklin basit ekillere ayrlmam durumun arlk merkezini bulma formln oluturunuz.

neriler Hesaplanmasnn kolay olduu ekilleri elde etmeye alnz.(Kare,dikdrtgen,gen) Arlk merkezini bulurken eksenlerden almanz gereken deerleri kartrmaynz. X X ynndeki deeri alrken yataydaki lleri kullanacaksnz. Y-Y ynndeki deeri alrken dikeydeki lleri kullanacaksnz.X ynnde X1 iin 12/2 = 6 X2 iin sfr noktasndan ikinci eklin kesine olan l (12 ) + ( eklin arlk merkezi ) 6/2 = 15 Y ynndeki deerlerin bulunmasnda X ynndeki deerlerin bulunmas yntemini kullannz. Tm hesaplamalarmzda sfr noktasn esas aldmz unutmaynz. Dikdrtgenin alan forml; ksa kenar x uzun kenar mesafesidir.

Gx =

F1 x1 + F2 x2 +... + Fn xn F1 + F2 + ... + Fn

Gy =

F1 y1 + F2 y 2 +...+ Fn y n F1 + F2 +...+ Fn

Formldeki simgelerin yerine yazlacak deerleri, izim zerinden ve tablodan

12

alnz.

16x12= 192
6 x192 +15 x 36 192 + 36

6x6=36

Gx =

= 7,42cm

Gy =

8 x192 + 3 x 36 192 + 36

= 7,210 cm

Forml olutururken arlk merkezlerini ( F ) Gx te X deerleriyle Gyde Y deerleri ile arplmas gerektiine dikkat ediniz. Deerleri yerine yazarken doru yere yazdnzdan emin olunuz. X deerlerini Gx e, Y deerlerini Gy formlnde kullanacaksnz. Hesaplamalar yaparken matematiksel hata yapmadnzdan emin olunuz.

2. Aada verilen birleik yzeyin arlk merkezini analitik (hesap) yoluyla bulunuz.

8 x2 x1 G1 y1

6 G2 x3

10 x y F 1 4 12 192 2 11 20 48 3 19 12 240 24 G3 y3

y2

16

0
ekil 1.24

x
G1 x =
G1 y =
192 x 4 + 48 x11+ 240 x19 192 + 48+ 240
192 x12+ 48 x 20 + 240 x12 192 + 48+ 240

= 12,2cm
= 12,8cm

13

3. Aada verilen basit yzeyin (kesitin) atalet momentini ve atalet yarapn hesaplaynz. y
x12 Jx = bh = 1012 = 1440cm 4 12
3 3

12

Jy = x = y =

hb3 12 Jx F Jy F

x10 = 1212 = 1000cm 4

3

= =

1440 120 1000 120

= 3,46cm = 2,88cm

10
ekil 1.25

4. Aada verilen eklin atalet momenti ve atalet yarapn hesaplaynz.

44 cm

x44 Jx = bh = 2012 = 47324cm4 , 12

3 3

x =
20 cm
ekil 1.26

Jx F

4732444 , 440

=1075cm ,

5. Aada verilen birleik yzeyin atalet momentini ve atalet yarapn hesaplaynz.

y 18 1,9 2,6

4,1 9 G x1 10,9 x 2,1 2,9 y2 y1 6

ekil 1.27 14

x2

nu 1 2

x 2 7

y 9 13,5

F 73 54

ex 1,9 2,6

Ey 2,1 2,9

Gx =

72 x 2 + 54 x 7 72 + 54

= 4 ,1 cm

Gy =
Jx 1 =

72 x 9 + 54 x 13 , 5 72 + 54
bh 3 12

= 10 , 9 cm

4 x 18 3 12

= 1944 cm 4

Jx2 =

bh 3 12

6 x 93 12

= 365cm 4

Jx x = (1944 + 72 x1,9 2 ) + ( 365 + 54 x 2 ,6 2 ) = 2934 cm 4

x =

F
hb 3 12
hb 3 12

Jx x

2934 72154

= 4 ,8 cm

Jy 1 =
Jy 2 =

=
=

18 x 4 3 12
9 x63 12

= 96 cm 4
= 162 cm 4

Jy y = ( 96 + 72 x 2 ,12 ) + (162 + 54 x 2 ,9 2 ) = 1030 cm 4

15

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Aada verilen birleik yzeyin arlk merkezini analitik (hesap) yol ile bulunuz.

20

12

ekil 1.28

2. ap 20 cm olan dairenin atalet momentini ve atalet yarapn bulunuz. 3. Aada verilen bileik yzeyin atalet momentini ve atalet yarapn hesaplaynz.

14

6
ekil 1.29

Not: Bu sorular doru olarak zebildiyseniz dier renme faaliyetine geiniz. Ya da takldnz yerde modln ilgili blmne baknz.

16

12

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu renme faaliyeti ile renci, gerekli ortam salandnda mukavemet momenti hesab yapabilecektir.

ARATIRMA
Bu faaliyeti tam olarak kavrayabilmeniz iin arlk merkezi ve moment konusunu renmeniz gerekmektedir.Burada ksa bilgi verilecektir;ancak bu konuda aratrma yapmanz gerekecektir.

2. MUKAVEMET (DAYANIM) MOMENT HESAPLARI YAPMA

2.1. Mukavemet (Dayanm) Momenti
2.1.1. Tanm
Kuvvet ile kaldra kolunun (kuvvet kolunun) arpmna, kuvvetin dndrc etkisi veya mukavemet momenti denir. 2.1.1.1. Eilme Momenti Bir kiriin kesitinde, d kuvvetlerin etkisiyle (kiri tarafsz ekseninden geen bir dzlem ierisinde) kuvvet ifti douyorsa buna basit eilme ad verilir. Kuvvet iftinin belirttii dzleme eilme dzlemi denir. Kuvvet iftinin momentine ise eilme momenti denir. Ve (Mb) ile gsterilir. Mb= x W dir. Eilen kiri kesitinin bir tarafnda ekme, teki tarafnda basn gerilmeleri doar.ubuun ekme tarafnda lifler uzar. Basn tarafnda ksalr .Bu nedenle ekme tarafnda kopma; basn tarafnda ezilme olabilir. Tarafsz eksende uzama ve ksalma yoktur.Eilme momenti birimi tm, tcm, kgm, kgcm ile gsterilir.

17

Tarafsz eksen

b A L B

ekil 2.1

2.1.1.2. Eilme Gerilmesi Eilmeye zorlanan cisimlerin en d noktalarnda meydana gelen ekme ve basn gerilmelere denir. (Sigma) sembol ile gsterilir. Birimi kg/cm2 ile ifade edilir..Basit kirilerde ykleme durumuna gre eilme(fle) miktarn veren formller vardr.(Daha fazla bilgi iin kaynak statik.mukavemet MEB.) 2.1.1.3. Kesme Kuvveti ve Eilme Momenti Diyagramlarnn izilmesi
P=100 kg 20 cm A 80 cm B RB +1600 cm2 A' A'' 400 800 1200 1600 Mmax -1600 cm2 B'' B'

ekil 2.2

Kuvvet diyagramnda alanlar bulunur(+;-). Moment diyagram alanlara gre izilir.

M max =

Pxdxd1 L

100 x 80 x 20 100

= 1600kg .cm
18

nce mesnetlere gelen kuvvetleri buluruz.

RA = RB =

Px 80 L Px 20 L

= 100 x 80 = 80kg 100 =

100 x 20 100

= 20kg

Daha sonra kirie paralel olan AB noktasndan RA kadar yukar klr. RA nn bitim yerinden AB eksenine paralel olarak P kuvvetinin uzant izgisine kadar gidilir. P yi kesen noktadan P istikametinde ve P iddeti kadar inilir. P iddetinin bittii noktadan AB eksenine paralel RB iddeti kadar klr. Bylece kesme kuvvetleri diyagram izilir ve kiriteki en tehlikeli nokta grlr. AB izgisine paralel AB izgisi izilir.

M max =
M max =

Pxdxd 1 formlnden L
x 80 = 100 100 x 20 = 1600kg.cm

Pxdxd1 L

bulunur.

Bu sonu bize en byk eilme momentini verir. ekillerde eitli yklemelere gre kirilerin kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlar grlyor.
P1 L/3 A RB A' En tehlikeli kesit L B' RB P2 2L/4 B

Mmax

ekil 2.3

19

q kg/m A RB A' En tehlikeli kesit

q 1000 B

B' RB

Mmax

ekil 2.4

R A B =

qxL 2

= 1000x1 = 500kg 2

M max =

qxl 2 8

= 1000 x1 8

M max = 125kgm = 12500kgcm

2.1.1.4. Mukavemet Momenti Herhangi bir kesitin kendi arlk merkezinden gelen mukavemet momenti, ayn eksene gre alnan atalet momentinin tarafsz eksen ile yzeyden uzak mesafenin atalet momentine blm, o yzeyin mukavemet momentini verir.W ile gsterilir.

2.1.2. eitleri
Basit kesitlerin mukavemet (dayanm) momenti Birleik kesitlerin mukavemet (dayanm) momenti

2.1.2.1. Basit Kesitlerin Mukavemet (Dayanm) Momenti En ok kullanlan kesitlerin arlk merkezinden geen tarafsz eksenlerine gre( x-x ve y-y eksenleri ) mukavemet momentleri aadaki maddeler hlinde verilmitir. rnein X-X eksenine gre atalet momenti WX , Y-Y eksenine gre atalet momenti WY ile gsterilmitir.

20

Dikdrtgen
y 2 Wx= 12 = bh h = bh cm3 h 12 6
3 2 2 3 bh

h/2

G b/2

Wy= 12 = hb = bh cm3 h 6 6
2 2 2

hb3

ekil 2.5

Kare
y b=h h G x

Wx = h6 cm3
3

Wx = Wy ekil 2.6

gen

G h/2

2 3 1 3

h= h=

bh 2 24 bh 2 12

cm 3 cm 3

ekil 2.7

21

Daire
D Wx = Wy = 32 cm3
3

NORMAL DARE

ekil 2.8

Yarm daire

Wx = 0,0323D3cm3
ekil 2.9

Boru
DELKL DARE

Wx = Wy = ( D32 D1 ) cm3 D
4 4

ekil 2.10

eyrek daire

e2

W1 = 0,0162 D 3 W2 = 0,012 D 3

e1

ekil 2.11 22

Parabol
y a

G x

Wx = Wy =

ab 4 ba 4

ekil 2.12

2.1.2.2. Birleik Kesitlerin Mukavemet (Dayanm) Momenti Atalet momentini (J), tarafsz eksenden kiriin st kenarna olan uzakla (e) ye blerek (W) dayanm momenti bulunur. Aadaki formle dikkat ediniz.

W =
1.

JX e

e: Tarafsz eksene olan kiriin en uzak noktas

2 e2 y G x e1

J11 = Jx + Fe1 J 22 = Jy + Fe2 W11 =

1
ekil 2.13
J11 e

atalet

mukavemet ataletyarap

2 01

J11 F

2.
2 y 12 G x 16 2 01 14 1
x13 J x x = 14 12 = 2016
3

J 11 = W11 = x =

14 x 12 3 12

+ (14 x12 )(16 2 )

= 4502 cm 4
4502 16 4502 168

= 2814 cm 3 = 16 ,37 cm

ekil 2.14 23

3.
2
INP 320

= 12510 cm
4

tablodan
2

F = 77 , 7 cm

tablodan
4

J 1 1 = 12510 + 77 , 7 x 40 = 136 , 830 cm

40 cm

W 11 =
1

J 11 40 J 11 77 , 7

= =

136 , 830 40

= 3420 , 75 cm = 42 cm

1 =

136 , 830 77 , 7

ekil 2.15 Kaynak INP profil tablolarna baknz (statik.MEB).

Mukavemet momentinin birimi cm3. dm3 tr.

24

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Mukavemet Momenti Hesab Uygulamalar 1. Aada verilen basit yzeyin (kesitin) atalet ve mukavemet momentini hesaplaynz.
y 6

Jx =
12 G x

bh 3 12 hb 3 12 bh 2 12 hb 2 12

x12 = 1012 = 1440 cm 4

3

Jy = Wx = Wy =

x10 = 1212 = 1000 cm 4

3

x12 = 1012 = 240cm 3

2

10

x10 = 12 12 = 200 cm 3
2

ekil 2.16

2. Aada verilen eklin atalet ve mukavemet momentini hesaplaynz.

44 cm

Jx = Wx = Wx =

bh 3 12 bh 2 24 bh 2 12

= = =

20 x 44 3 12 20 x 44 2 24 20 x 44 2 12

= 47324,44 cm 4 = 1613,33cm 3 = 3226,63cm 3

20 cm
ekil 2.17

3. Aada verilen birleik yzeyin atalet ve mukavemet momentini hesaplaynz. Birimleri cm alnz.
18 x y F 1 6 8 192 2 15 3 36 10 16 x G x2 6 y Gz y2 6

12

ekil 2.18 25

e1y x y F 1 6 8 192 2 15 3 36 e1x G G G2 e2x

e2y
ekil 2.19

4. Kesiti basit ekillere ayrarak teker teker alanlar hesaplaynz. Birleik kesitin arlk merkezinin yerini bulunuz. 4.1. e1x , e2x , e1y , e2y uzunluklarn bulunuz. 4.2. J1X , J2X , J1Y , J2Y hesaplaynz. 4.3. Steiner teoremini uygulaynz. 4.4. Mukavemet momentini hesap ediniz. ZM: 4. F1 = 16x12 = 192 cm2 F2 = 6x6 = 36 cm2 2 F= F1+F2 = 192+36 = 228 cm X ve Y eksenlerine gre F1 ve F2 nin arlk merkezi koordinatlar X1 = 6 cm X2 = 15 cm. Y1 = 8 cm. Y2 = 3 cm.

Gx =

F1 x1 + F2 x2 +... + Fn xn F1 + F2 +... + Fn

Gx =
Gy =

6 x192 +15 x 36 192 + 36

8 x192 + 3 x 36 192 + 36

= 7,42cm

Gy =

F1 y1 + F2 y 2 +...+ Fn y n F1 + F2 +...+ Fn

= 7,210cm

Gx = 7,42 cm

Gy = 7,21 cm arlk merkezinin yeri

26

4.1. e1x = (y1-gy) = 8 7,21 = 0,79 cm. e1y = (gx-x1) = 7,42 - 6 = 1,42 cm.

e2x = (gy-y2 ) = 7,21-3 = 4,21 cm e2y = (x2-gx ) = 15-7,42 = 7,58 cm

Bu yaplanlar tablo halinde de dzenleyebiliriz nu x 1 6 2 15 4.2.

x16 Jx = 1212 = 4096cm4
3

y 8 3

F ex ey ex2 ey2 192 0,79 1,42 0,62 2,016 36 4,21 7,58 17,72 57,45

Jx =
4

64 12

= 108cm4

x12 Jy = 1612 = 144cm4

3

6 Jy = 12 = 108cm4

4.3. JX-X = ( J1X + F1 . JY-Y = ( J1y + F1 .

3

e1y2 ) + ( J2X e1x2 ) + ( J2y

4

+ +

F2 . F2 .

e2y2 ) e2x2 )

x16 6 Jx x = ( 1212 + 192x0,62) + ( 12 + 36x17,72) Jx x = 4960,2cm4 x12 6 Jy y = ( 1612 + 192x2,01) + ( 12 + 36x57,45) Jy y = 4864,32cm4
3 4

4.4.

Wx x =

4960, 2 8,73

= 564,3

, 32 Wy y = 486458 = 459,76 10,

5. ekil 2.20de grld gibi yklenen 15 cm apnda bir kiri bu ykn altnda ne kadar eilir? Elastisite modl 2,1x106 kg/cm2 dir.
p=14 ton d=15 cm A L/2 B

5m

ekil 2.20 27

Ortadan yklenmi kirilerdeki eilme miktarn aadaki formlle bulabiliriz.

f =

PxL3 48 xExJ dir.

f: eilme miktar P:yk L: Aklk E: Elastikiyet katsays J: Atalet momenti

j=

D 4 64 olduundan
4

x j = 3,146415 = 158962,5 = 2483,78cm4 64

olur.

J yi eilme formlnde yerinde koyacak olursak:

PxL 14000 f = 48 xExJ = 48 x 2,1x10x 500 ,78 = 1750000 = 6,98cm 6 250365 x 2483
3 3

Sonu: Kirite eilme miktar 6,98 cm olur. 6.

p=40 ton 3m A RA + Mmax RB 1m B

ekil 2.21

ekildeki kiri dairesel kesitli olup ap 10 cm dir. Bu kiriin kesme kuvveti eilme momenti diyagramn izerek; a) b) c) Mesnet tepkilerini En byk eilme momentini Ne kadar eileceini bulalm.

28

Elastisite modl E = 1,1x10 6 kg / cm 2 a) Mesnet tepkileri MA= 0 P x 300 B x 400 =0 40000x300 -400B=0 12000000=400B B=30000kg MB= 0 -P x 100 + A x 400 =0 -40000x100 +400A=0 -4000000+400A=0 400A=4000000 A=10000kg b) En byk eilme momenti
PxL1 xL2 L

M max =
c)

40000 x 300 x100 400

= 3000000 kgxcm

Eilme miktar

PxL2 f = 3 xExJxL (Daha fazla bilgi iin kaynak statik.mukavemet MEB.)

Eilme miktarn bulmak iin nce atalet momentini bulmamz gerekir. Kesit daire olduu iin izelgeden;

J=

D 4 64

3,14.104 64

31400 64

= 490cm 4

bulunur.

Eilme miktar
PxL2 100 4000000 f = 3xExJxL = 3x1,140000xx490x 400 = 646800x106 = 6,18x106 x106

7. ekildeki kmal kiri, kuvvet ve yklerle yklenmitir. Kiriin gvenli dayanm 960 kg/cm2 olduuna gre kesit ap ne olur?
100 kg/m 100 kg/m P=800 kg/m

RA 4m 600 1200 cm2 2m 4m 800 800 cm2 2m 200 cm 2400 4m

400

-800 cm2 -400 -800 1200 400

1600 2000 -2400 2400Mmax.

ekil 2.22 29

zm: nce mesnetlerden gelen ykleri buluruz.

M M

A
A

=0

= 400 x 2 + 400 x 4 + 800 x8 12 xRB = 0

= 0 dan

800 + 1600 + 6400 = 12 RB RB = 600kg

B

12 RB = 7200

= 800x4 400x8 + 12 xRA 400x14 = 0

3200 3200 + 12R A 5600 = 0 R A = 1000kg

12R A = 12000

Kiriin kesme kuvveti (v) ve Eilme momenti : (M) diyagramlarn izeriz. En byk eilme momenti Mb =2400 kgm =240000 kgcm bulunur.

b =
960 = Wb =

Mb Wb
240000 Wb

Wb = 250cm3
D3 32 .3,14 D 3 32

250 =

D 3 = 2547,7 D = 13,65cm

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Aada verilen birleik yzeyin arlk merkezini analitik (hesap) yol ile bulunuz.

20

12

ekil 2.23

2. ap 20 cm olan dairenin, atalet momentini ve mukavemet momentini bulunuz. 3. Aada verilen birleik yzeyin, atalet ve mukavemet momentini hesaplaynz.

6
4 8 4 6
ekil 2.24

14
4
31

12

4. Aada verilen birleik yzeyin atalet ve mukavemet momentini hesaplaynz.

20

16

14

20
ekil 2.25

32

20

16

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

1. Aada verilen birleik yzeyin atalet, mukavemet momentini ve atalet yarapn hesaplaynz.

10

16

20

ekil 2.26

2. Aada verilen birleik yzeyin atalet, mukavemet momentini ve atalet yarapn hesaplaynz.

20

16

14
ekil 2.27

20

retmeniniz, modldeki faaliyetleriniz ve aratrma almalarnz sonunda kazandnz bilgi ve becerilerinizi lme aralaryla lerek modlle ilgili durumunuzu deerlendirecek ve sonucunu size bildirecektir.

33

20

16

14

16

PERFORMANS TEST Dersin naat Teknolojisi / Meslek Hesaplar rencinin ad Atalet ve mukavemet momenti hesaplarn Ama doru olarak yapabilme becerilerinin Ad-soyad llmesi. Atalet ve mukavemet momenti hesaplar Konu Snf Nu yapmak. DEERLENDRME KRTERLER EVET Verilen birleik yzeyi, koordinat dzlemine oturttunuz 1 mu? Birleik yzeyi, bilinen basit yzeylere bldnz m? 2 Her basit yzeyin arlk merkezini buldunuz mu? 3 Her basit yzeyin arlk merkezinden koordinat 4 eksenlerine dikler indirdiniz mi? Her basit yzeyin alanlar tespit ettiniz mi? 5 x ve y mesafelerini hesapladnz m? 6 Arlk merkezi koordinatlarn (gx ve gy) buldunuz mu? 7 e1x , e2x.enx ve e1y , e2y...eny uzunluklarn buldunuz 8 mu? J1x , J2x.Jnx ve J1y , J2y.. .Jny hesapladnz m? 9 Steiner teoremini uyguladnz m? 10 Atalet yarapn buldunuz mu? 11 Mukavemet momentini buldunuz mu? 12

HAYIR

34

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1.

7,86

20

x1

x2

12

G3 G2 x3 y3 y2 9 4

ekil 1. 33

Gx = Gy =
2.

240 x 6+ 24 x14+ 27 x19 240+ 24+ 27 240 x10 + 24 x 3+ 27 x 4 240 + 24 + 27

= 7,86cm = 8,86 cm

r =10 cm

Jx = Jy = x = y =

D 4 64 Jx F

= =

3 ,14 x 20 3 64 7850 314

= 7850 cm = 5 cm

8,86

G1 y1 Gy

14

Gx G

x y F 1 6 10 240 2 14 3 24 3 19 4 27

35

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1.

7,86

20

x1

0
Gx =
Gy =
2.

G3 G2 x3 x2 y3 y2 9 12 4
ekil 2.23
240 x 6 + 24 x14 + 27 x19 240+ 24 + 27
240 x10 + 24 x 3+ 27 x 4 240 + 24 + 27

= 7,86br

= 8,86br

r =10 cm

Jx = Jy =

D 4 64

3 ,14 x 20 3 64

= 7850 cm
2

8,86

G1 y1 Gy

14

Gx G

x 1 6 2 14 3 19

y 10 3 4

F 240 24 27

4 3

Wx = Wy =

D 3 32

=
36

3 ,14 x 20 32

= 785 cm

3.

y
4 0,24 4,24

6,41

x2 x3
G

G2
5,59 12 4

G3

8 9,76

x1 G1 y1 0
4 4,41 4 0,59

y2

y3
4

6
ekil 2.24

nu 1 2 3

x 2 7 12

y 8 14 10

F 64 24 48

ex 1,76 4,24 0,24

Ey 4,41 0,59 5,59

Gx = Gx =

64 x 2 + 24 x 7 + 48 x 12 64 + 24 + 48 64 x 8 + 24 x 14 + 48 x 10 64 + 24 + 48
3

= 6 , 41 cm = 9 , 76 cm

Jx1 = bh = 12
Jx 2 =

4 x123 12

= 1365,3cm4

3 6x43 x 3 Jx 3 = bh = 6 124 = 576 cm 4 = 32 cm 4 12 12 Jx x = (1365,3 + 64x1,762 ) + (32 + 24x4,242 ) + (576 + 48x0.242 ) = 2605,77cm4

Wx x =
Jy 1 = Jy 2 =
Jy 3 =
hb 3 12 hb 3 12
hb 3 12

Jx x ex
16 x 4 3 12 4 x63 12

2605 , 77 9 , 76

= 266 , 93 cm

= =
=

= 85 ,33 cm 4 = 72 cm 4

12 x 4 3 12

= 64 cm 4
2974 , 27 9 , 59

Jy y = (85,33 + 64x 4,412 ) + (72 + 24x0,592 ) + (64 + 48x5,592 ) = 2974,27cm 4

Wy y =

Jy y ey

= 310 ,14 cm 3
37

4.

y
20

20,22

ex2

x2 ex1 G1

G2 ey2 y2 ey1 14

16

x1

y1

ey3

y3 20

20

x3

G3

ex3

16 8

0
nu 1 2 3 x 4 15 32

x
ex2 31,92 18,92 13,32 ey2 263 27,24 138,76

ekil 2.25

y 8 18 10

F 128 504 400

ex 5,65 4,35 3,65

ey 16,22 5,22 11,78

Gx = Gx =

128 x 4 + 504 x 15 + 400 x 32 128 + 504 + 400 128 x 8 + 504 x 18 + 400 x 10 128 + 504 + 400
8 x16 3 12

= 20 , 22 cm = 13 , 65 cm
3

Jx x =

x 36 + 128 x31,92 + 14 12 + 504 x18,92 +

20 4 12

+ 400 x13,32

Jx x = 6816 , 42 + 6396 ,68 + 18661,33 = 89445 , 43cm 4

W xx =

Jx x ex

89445 , 43 22 , 35

= 4002 , 03 cm 3
36 x 14 3 12

J y y =

hb 3 12

16 x 8 3 12

+ 128 x 263 +

+ 504 x 27 , 24 +

20 4 12

+ 400 x138 , 76 = 125144 ,8 cm 4

Wy y =
Jy y ey

125144 , 8 21 , 78

= 5745 ,8 cm 3
38

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
AYKUTLU Ali, GNL Hasan,. Statik ve Yap Hesaplar, MEB Yaynlar, stanbul 2001. ARSLAN Mehmet, Cisimlerin Dayanm, Arslan Basn Yayn, stanbul 1998. KARATA Hasan, Prof. Dr. Mukavemet, T Mim. Fak. Yaynlar, stanbul 1984. YILMAZ Yusuf, Yap rtm. Statik Ders Notlar, SOV. Yap Mes. Lis, stanbul 2001.

39