PASLANMAZ ELKLER ve PASLANMAZ ELKLERN KOROZYONU

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Paslanmaz elik
inde %12den fazla Cr ve bunun yannda bir miktarda Ni ieren, korozyon direnci alamsz eliklere gre daha yksek olan Fe-Cr-Ni alamlarna genel olarak paslanmaz elik ad verilir. Kristalografik yaplarna gre veya dier bir deyile i yapsna gre martenzitik paslanmaz elik, ferritik paslanmaz elik, stenitik paslanmaz elik, dubleks (ift fazl) paslanmaz elik ve kelme sertlemesi gsteren paslanmaz elik olarak olarak be grupta incelenebilir.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

14.04.2009

Martenzitik Paslanmaz elik

%12-20 Cr ierirler. AISI 403, AISI 410, AISI 414, AISI 416 vb. AISI 420 kalitesi bu tip paslanmaz elik grubuna dahildir ve %0,2 civarnda karbon %13 civarnda krom ierirler Isl ilem ile sertletirilebilirler. elikler gibi su verme ilemleri sonunda yapda martenzit oluur ve sertleir. Korozyon direnlerinin yansra mekanik zellikleri nedeniyle de tercih edilirler. Bu tip paslanmaz elikler mukavemet asndan dierlerine gre ok daha iyi zellikler gstermesine ramen paslanmazlk zellii en dk olandr ve paslanmazln yansra yksek mukavemet ve sertleebilirlik zelliklerinin bir arada bulunmasnn istendii yerlerde uygulama alan bulurlar. Korozyon direnleri alamsz ve dk alaml paslanmaz eliklere gre iyi fakat stenitik paslanmaz eliklere kyasla daha ktdr. Atmosferik korozyona, tatl su, asit ve farkl kimyasallara direnli olmaldr. 650 0 C scakla kadar oksitlenme direnleri iyidir.

Balca uygulama alanlar: yaylar, somun,ve perinler, sbap ve kollar, vidalar, pompa paralar, kesici aletleri, diilik ve ameliyat aletleri

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Ferritik Paslanmaz elik

%15-30 Cr ieren kbik hacim merkezli kafes yapsna sahip, faz dnm gstermedii iin sertletirilemeyen paslanmaz eliktir. AISI 405, AISI 430, AISI 446 vb.gibi trleri vardr. Bileiminde krom orannn fazla olmas, oksidasyon direncinin de yksek olmasna neden olur. Ferritik paslanmaz elik iindeki krom, azot ve karbon oran; eliin korozyon direncini ve mekanik zelliklerini belirleyen nemli elementlerdir. Krom miktarnn artmas korozyon dayanmn arttrr. Karbon ve azot miktarnn ise belli deerlerin zerinde olmas tokluk, kaynak kabiliyeti ve souk ekillendirme zelliklerini olumsuz ynde etkilemektedir. Atmosferik korozyona direnlidirler.stenitik paslanmaz eliklere gre paslanmazlk zellii daha dk olan bir elik trdr ve bu nedenle paslanmazlk zelliinin ok ciddi boyutlarda istenmedii otomotiv sanayi gibi alanlarda daha ok kullanm alan bulurlar. Ostenitik paslanmaz eliklere gre daha gevrek mukavemet zellkleri gsteren bu tip elikler paslanmaz eliklerde bir dezavantaj tekil eden manyetik zellikler gsterirler ve ieriinde %11,5 ile %16,5 arasnda krom ieren trleri bulunmasnn yansra %0,5'den daha az miktarda nikel ierirler .

Balca uygulama alanlar: petrol endstrisindeki tanklarn astar ve boru sistemleri, trbin kanatlar, s deitirici ve kazan borular, depolama ve tama tanklar vb.

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

stenitik Paslanmaz elik

%16-26 Cr ve %7-22 Ni ierirler ve kbik yzey merkezli kafes yapsna sahiptirler. Kolaylkla ekillenebilirler, kaynak kabiliyetleri iyidir ve oksidasyon direnleri yksektir. Manetlenmedikleri iin indksiyon frnlarnda fuka akmlarnn nlenmesi amac ile de kullanm alan bulurlar. AISI 301, AISI 302, AISI 304, AISI 316, 321, vb. eitleri vardr. AISI 304 ve AISI 316 kalitelerindeki elikler bu gruba dahildirler. 304'n ierisinde %18 krom ve %10 nikel bulunur ve bu tr paslanmaz elikler mkemmel korozyon direnci gsterirler. 316 bileiminde %17 krom, %12 nikel ve %2,2 molibden ieren bir ostenitik paslanmaz elik trdr ve 304'n yetersiz kald klorrl ortamlar gibi ok daha ciddi korozif ortamlarda kullanm alan bulurlar. yksektir. Paslanmaz eliklerin iinde en ok kullanm alan bulan eididir. Uak endstrisi, paneller, yakt borular, teller, kimya endstrisinde tanklar, borular, kondanserler, st tanklar, tama tanklar, gda endstrisinde fermentasyon kaplar, kartrclar, ieleme makineleri , kaynatma kazanlar, eczaclk,kimya ve petrokimya alanlarnda geni uygulama alanlar bulurlar. Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

14.04.2009

Dubleks (ift Fazl) Paslanmaz elik

%28 Cr ve %7-22 Ni , %3 civarlarnda molibden ve %0,02 civarlarnda karbon ieren kbik yzey merkezli kafes yapsna sahip ostenitik ve ferritik fazlarn bir arada bulunduu paslanmaz elik eididir. AISI 326, AISI 329 vb. eitleri vardr. Korozyon ve mekanik zellikler asndan ferritik ve stenitik paslanmaz elikler arasnda yer alr. Gerilmeli ve taneler aras korozyona dayankldrlar. stenitik eliklerde bulunan yksek mukavemet zellii ve ferritik eliklerde bulunan manyetiklik zelliinin ikisini de bir arada bulundururlar ve optimum korozyon direnci salarlar.

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

kelme Sertlemesi Gsteren Paslanmaz elikler

Uak,savunma, uzay sanayinde yksek mukavemet/arlk oran ve korozyon direnci gereksinimi ile gelitirilmilerdir. Martenzitik rn.Croloy 16-6PH, Custom 455 XM-16 vb., Yar stenitik rn. 17-7 PH, AM-350 vb., stenitik rn. 17-10 PN, HNM A-286 vb. olmak zere grupta incelenebilirler.

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Paslanmaz eliklerin Korozyonu

Paslanmaz eliklerin korozyonu; birinci derecede alamn iinde kullanld ortama ve onun parametrelerine bal olarak geliir. Paslanmaz eliklerin korozyon direnci; pasifleme zellikleri ile ilgili olduundan ancak pasiflemenin olumad koullarda korozyona urarlar. Paslanmaz eliklerin korozyona urayabilmeleri iin pasivasyon blgesinin dndaki ortamlarda bulunmalar ya da pasif film tabakasnn bir d etken tarafndan kaldrlmas gerekmektedir.Aksi takdirde paslanmaz eliklerde korozyon gzlenmez.

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Pasivasyon Mekanizmas
Pasivasyon mekanizmas genel olarak metalin zerinde bir oksit tabakasnn olumasna ve oluan bu oksit tabakasnn korozyon reaksiyonunu devam ettirecek olan oksijen atomlarnn ana metal ile temas etmesini nlemesi ile korozyonu durduran bir mekanizmadr. Paslanmaz eliklerde pasivasyon mekanizmas; yapda bulunan krom atomlarnn oksijen ile reaksiyona girmesi sonucu yzeyde bir krom oksit filmi oluturmas eklinde grlr.

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Pasivasyon Mekanizmas
Pasivasyon olayn daha iyi anlamak iin Paurboix diyagramlarndan faydalanlr

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Paslanmaz eliklerde Grlen Korozyon eitleri

Paslanmaz eliklerde pasif filmin blgesel tahribi sonucu oluan korozyon eitleri daha sk rastlanr. rn. taneler aras, pitting, aralk korozyonu vb. Balca korozyon eitleri aada verilmitir; niform (tek dze) korozyon Pitting korozyonu Aralk korozyonu Gerilmeli korozyon Taneler aras korozyon Galvanik korozyon

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

niform (Tek Dze) Korozyon

Paslanmaz eliklerde ok sk rastlanmayan, rastlanlmas halinde ise kolayca kontrol altna alnabilen korozyon eididir. Sv iinde alan paslanmaz eliklerde grlen ve eliin her noktasnn eit oranda korozyona urad korozyon trdr. Paslanmaz eliin bir sre sonra gerekli mukavemet zelliklerini gsteremeyecek kadar incelmesi neticesinde kullanlamaz hale gelmesine sebep olur.

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Pitting (Oyuklanma) Korozyonu

Pitting korozyonu; metal ve alamlarn yzeyinde ortamda halojenlerin varlnda noktasal derinleen oyuklar halinde kendini gsteren korozyon eididir. Herhangi bir d sebepten dolay kalkan film tabakasndan paslanmaz eliin i ksmlarna halojenlerin(Cl,Fl[7A grubu ametalleri]) szmasna ve korozyonun hzla i tabakalara kadar ilerlemesi eklinde oluur. ok sk rastlanan korozyon eidinde; malzeme blgesel olarak delinerek veya mekanik mukavemeti azalarak ksa srede kullanlmaz hale gelebilir. paslanmaz eliklerde ok sk rastlanan pitting korozyonu klorrl ortamlarda daha ok ortaya kmaktadr. Genellikle iinden akkan geen borularda grlr. Pitting korozyonunun nlenebilmesi iin; - nlemek iin iinde yksek krom ve molibden gibi elementler ieren yksek alaml elikler kullanlmaldr, - kartrma ve sk sk ykama ile klorr iyon konsantrasyonunun blgesel artna frsat verilmemeli, - mmkn olduunca asit zeltileri ile almaktan kanlmal, - inhibitr kullanlmal, - alma scakl yksek olmamal, Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

14.04.2009

Aralk Korozyonu
Sv ortam iindeki paslanmaz eliklerde genellikle balant elemanlarnn oluturduu giderilemeyen aralklarda grlr. Dier bir deyile; tam pmeyen iki yzey aras, kaynak hatalar, conta aralklar gibi ana zeltinin farkllamalarnn meydana geldii blgelerde grlen korozyon eididir. Blgesel oksijen konsantrasyonu farkllamas, oksijen konsantrasyonunun dk olduu blgenin anot olarak davranp znmesine neden olur. eriye sv girebilecek kadar byk fakat iyonlarn kamayaca kadar kk boluklarn olmas gereklidir. Metale temas eden iki sv blgesi arasndaki potansiyel farkndan dolay korozyon oluur. Paslanmaz elikler iin oluma art film tabakasnn kalkmas ve bunu takiben bahsedilen kk boluklarn iinde korozyonun ilerlemesidir. Paslanmaz eliklerde sk rastlanan aralk korozyonu; yksek molibden ve kromlu alamlar kullanlarak veya aralk tr hatalarn tasarm ve imalat srasnda olumamasna dikkat edilerek nlenebilir.

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Gerilmeli Korozyon
Ar ykler altnda ve korozyona elverili ortamlarda alan paralar iin nemli bir korozyon eididir. Statik ekme ynndeki gerilme ve korozyonun birlikte etkisi sonucu malzemenin akma yknn altnda gerilmelerde gevrek olarak krlmasna yol aan tehlikeli bir korozyondur. Ani ve gevrek krlmalara dolaysyla kazalara ve hasara sebep olabilir.Dardan anlalmas pek mmkn olmayan bir korozyon eididir. Yk altnda film tabakasnn hasara uramas ve arasndaki boluklardan her gerilme uygulannda klor gibi korozyona sebep olan elementlerin girmesi eklinde ilerler. Krlma genellikle gerilme ynne dik ynde gerekleir. Gerekte ok saf metaller dndaki tm alamlarn korr iyonlar ieren zeltiler ile bazik ortamlar gibi deiik ortamlarda gerilmeli korozyona rastlanr. Yksek basn altnda alan boru hatlarnda, sv iinde alan millerde ve nkleer reaktrlerde alan stenitik paslanmaz eliklerde gzlenir. Ferritik paslanmaz eliklerin gerilmeli korozyona urad bir ortama grlmemitir. Gerilmeli korozyonu nlemek iin; - ortamda gerilme korozyona urama tehlikesi olmayan en iyi malzemenin seilmesi, - Scak klorrl ortamlarda stenitik paslanmaz elik yerine ferritik paslanmaz elikler yada yksek oranda nikel ve molibden ieren paslanmaz eliklerin seilmesi, Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

14.04.2009

Taneler Aras Korozyon

Asidik, klorlu ve azotlu bileikler ieren ortamlarda da grlebilen taneler aras korozyon; eidi modern paslanmaz elik retim yntemleri ve uygun sl ilemlerle nlenebilmektedir. 800-900C arasna stlan paslanmaz eliklerde homojen yap bozulur ve tane snrlarna diffze olan krom atomlar orada krom karbr bileikleri olutururlar. Homojenlii bozulmu olan eliin yzeyinde olumas gereken film tabakasnn bir ksm da taneler arasnda oluur ve istenmeyen bir yapya sebep olur. Yzeyde yetersiz kalan krom atomlar tam bir film tabakas oluturamaz ve pasivasyon da tam anlamyla gereklemez ve paslanmaz elik malzeme korozyona ak bir hal alr. stenitik paslanmaz eliklerin kaynak edilmesindeki en nemli sorunlardan birisi bu korozyondur. Kaynak ileminden sonra tekrar difzyon tavlamas yaplarak bu tipte bir korozyon oluumunun nne geilir. Ayrca karbr yapc zellii daha fazla olan titanyum ve niobyum ieren , karbon oran %0.03n altnda olmas durumunda korozyon nlenebilir.

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Galvanik Korozyon
Paslanmaz eliklerin pek fazla uramad fakat bulunduklar ortamlardaki dier metallere urattklar korozyon tipidir. Paslanmaz elikler elektron verme zellii kendisinden daha fazla olan metallerle bir arada bulunduklar ortamlarda dier metal galvanik korozyona urar ve grevini yerine getiremez hale gelebilir. zellikle paslanmaz eliklerin alminyum balant elemanlar ile balanmas alminyum elemanlarda ok iddetli korozyonlara sebep olacandan galvanik seride birbirine yakn sralarda olan balant elemanlar tercih edilmelidir.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

14.04.2009

Paslanmaz eliklerin Korozyonunun nlenebilmesi in Alnmas Gereken nlemler

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

1- Uygun Malzeme Seimi alma ortamnda istenen koullar altnda alacak olan elemandan istenilenler (ykleme, anma vb..) de gz nne alnarak uygun mukavemet ve korozyon dayanmna sahip olacak paslanmaz elik cinsi seilmelidir.

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

2- Uygun Tasarm Paslanmaz eliklerde de korozyon dier metallerde olduu gibi baz tasarm ilkeleri ile nemli lde azaltlabilir. 3- Belirli aralklarla korozyon kontrol yaplabilir. 4- Katodik koruma uygulanabilir. 5- Uygun kaplama ve boyama ilemleri yaplabilir.

14.04.2009

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER