Metre'nin 200 yllk yolculuu Metre' nin ilk tanmlanmaya baland yllardaki tanmyla bugnk tanm arasnda farkllklar

vardr. rnein, 1'e 1.5m'lik bir masann boyutlar gnmzde zaman birimi olan saniye cinsinden ifade edilebilmektedir. rnekteki bu masann boyutlarn bugn, ksa kenar 3.33 nanosaniye uzun kenar 5 nanosaniye zamanda n ald yol olarak lebiliriz. Ia endeksli mesafe lmleri astronomi almalarnda yldzlar arasndaki mesafelerin IIK YILI cinsinden llmesinde yaygn olarak kullanlmaktadr. nsanolu her zaman iin geerli olabilecek bir uzunluk birimi belirleme ihtiyac duymutur. Bu yzden zaman iinde yaplan metre tanmlarnda deimeler olmutur. Ama, bulunduu konumu koruyabilecek, deimeyecek, hassas bir ekilde elde edilebilecek bir standart elde etmektir. Zaman ierisinde standartda meydana gelebilecek deimeler nedeniyle, o standartta gre imal edilmi paralar arasnda uyumsuzluk meydana gelir. Bu deiim gzle grlmese de, hassas olmayan bir lm iin nemsiz olsa da, endstriyel ve bilimsel alanda bir metrede, metrenin milyonda biri kadar olan deiimler byk bir nem oluturmaktadr. yle ki, otomobil motorlarnn ana paras olan piston ve silindirlerin imalat srasnda boyutlarnda olabilecek en ufak bir l hatas, rnein pistonun apnn ideal lsnden mikronlar mertebesinde byk olmas ksa srede motorun anmasna ve daha sonra da kullanlamaz hale gelmesine neden olacaktr. Buna benzer farkl alanlarda kullanlan ok nemli cihaz ve paralarn ilevlerini istenilen kalitede yerine getirebilmesi iin metrenin hassas bir ekilde elde edilmesi nem tamaktadr. Metrenin yolculuu Bu nedenlerle 200 yl boyunca byk bir evrim geiren ve gnmzde modern teknolojinin imknlar ile balangtaki tanmndan ok farkl bir ekilde ifade edilen metrenin yolculuu yle gereklemitir. Uzunluk lmleri tarih boyunca sk sk insanlar tarafndan yaplm ve llen mesafeleri tanmlamak, birimlendirmek iin bir takm standartlar kullanlmtr. nsanlar bazen admlarn, bazen karlarn, bazen de nesneleri standart kabul edip lmler yapm ve kullandklar standart cinsinden bu lmleri birimlendirmilerdir. rnein 20 adm, 10 kar gibi... lk alarda, uzunluk lmleri iin, Nil zerinde Chaldees'te "Kral'n Dirsei" yaygn bir standart olarak kullanlmtr ve bugnk birimlerle Kral Dirsei 463.3mm' ye denk gelmektedir. .S. 1101 ylnda, Kral 1. Henry' nin burnundan el baparmana kadar olan mesafe "Yard" olarak tanmlanmtr. Zaman iinde gelien teknoloji ile birlikte ortak bir birime ihtiya duyulmas sonucu 1528 ylnda, geerli lme ve arlk sisteminin, dnyann boyutlarndan oluturulmas fikri Fransz Fiziki Jean Fernel tarafndan ortaya atlmtr. Referans uzunluk olarak da Paris ile Amiens arasndaki mesafenin, bu ehirden geen meridyen boyunca llmesi nerilmitir. Daha sonraki yllarda birok deiik fikir ne srlm ancak 1790' l yllarda tekrar dnyann evresinden uzunluk birimi tretilmeye karar verilmitir. Sonunda yeni uzunluk biriminin, Dunkirk ve Barcelona arasnda, Paris'ten de geen, meridyen uzunluunun 10 milyonda biri olmasnda gr birliine varlmtr. Bu yeni birim, Yunanca boyut anlamna gelen metron kelimesinden tretilerek METRE olarak adlandrlmtr.

Meridyen furyasn takiben 1793 ylnda Fransa'da geici bir metre standardnn oluturulmasna karar verilmitir. Nihayet 22 Haziran 1799 tarihinde, METRE , metrik sistemin uzunluk standard olarak Hollandal Jan Hendrik van Swinden tarafndan Fransz otoritelere ( Corps Legislatif ) 25mm*4mm dikdrtgen kesitli bir platinyum ubuk eklinde sunulmutur. Standart ayn yl Ulusal Fransz Arivi'ne kaldrlmtr. O yllarda metre' nin yannda farkl standartlar ve l birimleri de kullanlmakta idi. rnein 1871 ylnda orta Avrupa'da Wrttemberger inch'i, Ren inch'i ve Viyana inch'i olmak zere eit inch kullanlmakta idi. lkeler arasnda yaplan rn alverilerinde farkl l standartlarnn kullanlmas bir takm karklklara yol amtr. lkeler arasnda tanan rnler arasnda birimden kaynaklanan karklklar ortadan kaldrmak amac ile 1875 ylnda METRE KONVANSYONU, 17 lke tarafndan Paris'te imzalanmtr. 1879 ylnda ilk "ller ve Arlklar Genel Konferans" nda metre prototipi onaylanm ve geerlilii garanti edilmitir. Bu konferansta, Metre Konvansiyonu' nun kurucular arasnda olan Osmanl mparatorluu, Miralay Hsn Bey tarafndan temsil edilmi ve ilk yllk deme olarak, lke snrlar buyklne gre belirlenen en yksek drdnc fiyat denmitir. Yeni metre prototipi 1889 ylnda yeni metre prototipi 20mm*20mm boyutlarnda X-kesitinde bir ubuk olarak imal edilmi ve kullanlmaya balanmtr. Yeni prototipin bir ncekine gre en nemli zellii minimum ktlede maksimum rijitlii veren X kesitidir. Ayrca 1 metrelik uzunluun, prototipin iki kenarndaki mesafe yerine, ulara yakn yerlerde izilen iki izgi arasndaki mesafe olarak ifade edilmesidir. Bu prototipler ye lkelere datlmtr. Balkan savalarnn patlak vermesiyle balayan zor dnem nedeniyle Osmanl mparatorluu, kurul toplantlarna katlamam ve yaplmas gereken demeleri yapamamtr. Bylece Osmanl mparatorluu Metre Konvansiyonu'ndan ekilmek zorunda kalm, kendisi iin ayrlm olan metre prototipini de alamamtr. Buna karlk, Osmanl Devleti'nden bamszln kazanan Srbistan ve Romanya'ya metre prototipleri verilmitir. Yangn, sava, deprem gibi doal afetler sonunda metre prototipine zarar gelme ihtimalinin olmas, ayrca zamanla prototipin boyutunda bir takm deimelerin meydana gelmesi nedeniyle, uzunluk standardnn doal bir kanuna ya da olaya dayandrlarak oluturulup kabul edilmesi iin almalara balanmtr. lk defa 1892 ylnda Albert Michelson , metreyi Kadmiyum' dan yaylan krmz n dalga boyu cinsinden lm ve bu konuda yaplan almalarn hzlanmasna sebep olmutur. Mastar bloku denilen hassas metal paralarn boyutlarnn llmesinde kullanlan Kadmiyum' dan yaylan krmz n dalga boyu 1927 ylnda 1013.25 mbar basnta ve 15?C' de 643.84696 nanometre olarak belirlenmi ve ilk defa k dalga boyu ile lmlere standartlandrma getirilmitir. 1933 ylnda T.C. Hkmeti METRE KONVANSYONU'na tekrar ye olmak iin Fransa'daki Uluslararas l ve Arlklar Brosu BIPM'e yelik bavurusunda bulunmutur.

1935'te 21nolu METRE PROTOTP Trkiye'ye verilmitir. Halen bu standart Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan saklanmaktadr. 1960 ylnda metre, Kripton-86 gazndan elde edilen krmz-turuncu n dalga boyu cinsinden belirlenmitir ve bu ekilde kabul edilmitir. Ksacas 1 650 763.73 defa krmzturuncu n dalga boyu deeri bir metreyi vermektedir. 1970'li yllarda kararll yksek lazerlerin ortaya kmas ile bu lazerlerin, metre standardnn tanmlanmasnda kullanlmas dnlmtr. Bu tip kaynaklarn ileride daha da gelitirilebiliceinin gndeme gelmesi zerine 17 Ekim 1983 ylnda metre standard iin herhangi bir dalga boyu belirlemek yerine n vakumdaki sabit hznn kullanlmasna karar verilmitir. Bunun iin n hznn vakum ortamda 299 792 458 m/s olarak belirlenmesi ve buradan nitenin elde edilmesi gerekmi ve bylece uzunluk standardnn fiziksel bir olaya dayandrlan tanm gerekletirilmitir. Metrenin evrimi Teoride metre hassas, doruluu yksek bir saat yardmyla herkes tarafndan elde edilebilir. Fakat uygulamada n yol almasnn llmesi pratik deildir ve metre bilinen k dalga boylarn kullanarak llr. Uluslar aras Metroloji Merkezi BIPM ( B ureau I nternational des P oids et M easures) tarafndan bir takm k kaynaklar ve bu kaynaklara ait frekanslar listelenmitir. Verilen k hzna gre (vakum ortamdan farkl ise dahi), n dalga boyu hesaplanabilir ve metre, n dalga boyunu sayarak elde edilebilir. Uzunluk birimi METRE balangcndan bu yana geen 200 yl boyunca, Fransz arivindeki esiz bir standarttan, dnyann herhangi bir yerinde elde edilebilecek n dalga boyu standartlarna kadar bir evrime uramtr. Bu yeni METRE tanmna ait Kararl Lazer, Trkiye'de TBTAK bnyesinde 1992 ylnda kurulan ULUSAL METROLOJ ENSTTS-UME' de 1993-1994 yllarnda imal edilmi ve ayn yl geerlii Fransa'daki Uluslar aras l ve Arlklar Brosu (BIPM) tarafndan onaylanmtr. Bugn UME metreyi en hassas oluturmu Ulusal Metroloji Enstitleri arasnda yer almaktadr. Dr. Tanfer Yandoan, TBTAK-Ulusal Metroloji Enstits (UME) KAYNAKA 1) Encyclopaedia Britannica, Volume 15, Chicago, 1973. 2) "Genel Metroloji Eitim Dkman", Ulusal Metroloji Enstits, UME 97-00, Gebze, Kasm 1996.

3) Kotte G., "EUROMET Length Bulletin", NMi Van Swinden Laboratorium, 2600 AR Delf, The Netherlands. 1999. 4) Akgl U., Dereli T., "Uzunluun Evrensel Tanm Metre", Bilim ve Teknik, Say:348, Tbitak, Ankara, Kasm 1996.