RAZVOJ ALATNIH MAINA

KLASIFIKACIJA OBRADNIH SISTEMA

OBRADNI STROJEVI PROIZVODNOG STROJARSTVA

ALATNI STROJEVI

STROJEVI ZA PLASTINU OBRADU

STROJEVI ZA ZAVARIVANE

STROJEVI ZA TOPLINSKU OBRADU

STROJEVI ZA LIJEVANJE

Podjela prema postupcima obrade

Podjela prema broju izradaka koji se istodobno obrauju Podjela prema tehnolokoj razini

Podjela prema proizvodnosti ili veliini serije

Podjela prema sloenosti obradnog stroja

Podjela prema tonosti kvalitete obrade

Podjela prema teini alatnog stroja

Podjela prema brzini obrade

Podjela prema vrsti materijala izratka

Podjela prema postupcima obrade:

TOKARILICE

Univerzalne , produkcione, vertikalne, revolverske, kopirne, jedno i vie vreteni automati Univerzalne, vertikalne, horizontalne , specijalne ,alatne i kopirne Univerzalne , vertikalne , horizontalne i specijalne

GLODALICE

RENDISALJKE

BUILICE

Stolne , stupne ,koordinatne, radijalne jedno i vie vretene, agregatne Za ravno bruenje , za cilindrino bruenje

BRUSILICE

SRTOJEVI ZA PILJENJE

Univerzalne , trano piljenje ,kruno , reljefno gibanje

STROJEVI ZA PROVLAENJE

Horizontalni , vertikalni , specijalni

STROJEVI ZA OZUBLJENJA

Glodanje ,relativno kotrljanje , specijalni strojevi

STROJEVI ZA FINU OBRADU

Glaanje , superfini , honovanje

Podjela prema broju izradaka koji se istodobno izrauju:

Strojevi sa jednim obratkom Strojevi sa dva ili vie obradaka Podjela prema tehnolokoj razini:

Klasini Nekonvencionalni (NC i CNC upravljanje) Fleksibilni Adaptivno upravljanje Prema proizvodnosti i veliini serije:

Pojedinana obrada sa jednim alatom Pojedinana obrada sa vie alata Obrada veeg broja izradaka Strojevi za serijsku proizvodnju Strojevi za masovnu proizvodnju Prema brzini obrade:

Sporohodni strojevi

sa

n 1000 [/min] n = 1000 3000 [/min] n 3000 [/min]

Srednjohodni strojevi sa Brzohodni strojevi sa

Prema sloenosti obradnog stroja :

Nii stupanj sloenosti - jednostavni Srednji stupanj sloenosti - univerzalni Vii stupanj sloenosti - specijalni strojevi Visoki stupanj sloenosti - CNC Najvii stepen sloenosti - fleksibilni obradni sistemi

Podjela prema teini obradnog stroja:

Lagani strojevi do 1500 [kg] Srednje teine od 1500 5000 [kg] Teki strojevi od 5000 10000 [kg] Vrlo teki strojevi ,preko 10000 [kg]

Podjela prema tonosti - kvaliteti obrade:

Male tonosti N11 Srednje tonosti N10 i vie Visoke tonosti N9 N11 Vrlo visoke tonosti N1 N4

Osnovni uslovi razvoja alatnih maina mogu se prikazati kroz: 1) Razvoj materijala alata i materijala za gradnju alatnih maina .Tek razvojem materijala alata moglo se doi do breg razvoja kompjuterskih upravljakih maina s obzirom na vee brzine obrade;

2) Pogonsko energetski sistem je osnovni uslov razvoja pogonskog sistema za moderne maine .Razvoj novih motora omoguio je bezstepenu promjenu brzine obrade. 3) Upravljaki sistemi su omoguili razvoj NC i CNC upravljanja to je zamijenilo bregastu plou i mehaniki sistem upravljanja. 4) Razvoj novih tehnologija omoguio je izradu elemenata od tvrdih metala koji se ranije nisu mogli obraivati , to je utjecalo na razvoj novih maina. 5) Razvoj tribologije i tribolokih procesa omoguio je obradu materijala na velikim brzinama , preko 6000 [/min] , to ranije nije bilo mogue.

Koncepcija razvoja i izgradnje alatnih maina

Koncept razvoja i izgradnje alatnih strojeva je viedimenzionalni problem koji ima svoj razvojni put od univerzalnog stroja do fleksibilnog tehnolokog sistema. Univerzalni strojevi

- prvi izgraeni strojevi

Specijalni strojevi

- za posebne serije i masovnu proizvodnju - za sitne dijelove od ipkastog materijala

Automati

Vie vreteni automati

- vie operacija obrade istovremeno

Transfer linije

- veza sa transportnim sistemima

Obradni centri

- primjena NC

i CNC maina

Fleksibilni tehnoloki sustavi

- najvii stupanj sloenosti

DEFINICIJA

ALATNE MAINE

Alatna maina je sistem koji koristi odgovarajui alat za obradu materijala .Pod obradnom mainom se podrazumijeva maina za obradu struganjem metalnih materijala. Prema tome obradna maina slui za obradu razliitih geometrijskih figura , gdje je osnovni cilj skinuti viak materijala i tako transformirati poetni materijal u gotovi proizvod .Pored naziva alatna maina esto se koristi naziv obradni sistem. Obradni sistem je iri pojam od alatne maine. Obradni sistem pored maine podrazumijeva i obradni proces, tj. Transformaciju ulaznih veliina ( materijala , energije , informacija , tehnologija ) u izlaznu veliinu ( izradak , gotov proizvod). MODEL OBRADNOG SISTEMA

Model obradnog sistema moe biti izgraen na osnovu klasinih i numeriki upravljanih alatnih maina. Obradni sistem je sinteza alatne maine , procesa obrade ,obradka , alata i pribora.

U1 U2 U3 U4 . . U . i(t) . . . . . . . Ui PROCES STRUGANJA Yi(t) Y1 Y2 STROJNI SISTEM

. . . M . . . . . . .

E - PODSISTEM K - PODSISTEM U - PODSISTEM M - PODSISTEM

Yi

Sl. Izgled obradnog sistema

E - energetski sistem I - sistem za presnimavanje U - upravljaki sistem M mjerni sistem Y1 - kvaliteta izradka Y2 kvalitet obraene povrine Y3 broj ozradaka Yi -otpadak materijala itd. Pored ulaznih i izlaznih veliina postoje i poremeajne veliine Zi(t) {F1 , Fd , Fs .. F} Fi - komponente sile rezanja Fd sile elastine deformacije ( obradak alat , stezni pribor i maina) Fs - sile stezanja F - sile temperaturnih dilatacija

Kinematika alatnih maina

Za obavljanje kvalitetnog rada i ekonominog procesa obrade , pored alata , obradtka i informacija neophodno je imati kinematski sistem glavnog i pomonog kretanja i energije. Kinematski sistem omoguuje izbor odgovarajue brzine obrade , zavisno od prenika d , vrste materijala , zahtijevane hrapavosti obraene povrine Ra , i optimalnog podruja parametara vop i sop . Svaki proces obrade , a tako i alatna maina ima glavno i pomono kretanje . Prema vrsti kretanja maine mogu biti: Maine sa glavnim krunim kretanjem (strugovi) - kod ovih maina obradak ima glavno ,a alat pomono kretanje. Maine sa pravolinijskim kretanjem ( rendisaljke i maine za provlaenje ) Maine sa glavnim krunim kretanjem alata (brusilice i glodalice ) Maine sa glavnim i pomonim kretanjem alata ( builice). Svaka ovakva maina treba da obezbijedi podruje izbora tehnolokih parametara. Dubina rezanja je :
a= Pm s fs v

gdje je: Pm snaga motora - stepen iskoritenja = 0,65 0,90 v brzina rezanja fs specifina sila rezanja

v=

d n 1000

vs = n s

s posmak obrade koji zavisi od traenog kvaliteta povrinske obrade

s = (8 r RZ )

1 2

gdje je : r - radijus zaobljenja vrha noa RZ hrapavost obraene povrine

Podruje promjene brzina ( brojeva okretaja )

Podruje promjene brojeva okretaja moe biti konvencionalno (stepenasto ) , koje se koristi kod univerzalnih i klasinih maina i bezstepenasto koje je u primjeni kod CNC maina. Pogonski sistem osigurava iroki opseg stepenovanja i regulacije broja okretaja. Uslov da se postigne visoka ekonominost alatne maine i zahtijevani kvalitet obrade je iroko podruje izbora parametara , to jedino mogu osigurati NC i CNC maine.

Aritmetiko stepenovanje
Prirast broja okretaja glavnog vretena alatne maine izmeu dva uzastopna stepena iznosi : n2 n1 = n3 n2 = ni +1 ni = n = c Ako uzmemo da je : n1 = nmax n2 = n1 + n

Gdje je: c konstanta razlike broja obrtaja m broj stepeni promjene broja okretaja
nm n1 m 1 n max n min +1 n n max nmin m 1

n =

m=

c = n =

Dijagram aritmetikog stepenovanja broja okretaja:

Debljina izvuene linije na dijagramu sa slike oznaava reim rada i istovremeno ogranienje podruja u kojem je rad mogu. Radni dijagram moe se konstruisati za poznate vrijednosti nmin i nmax i za izabranu vrijednost brzine ve . Iz dijagrama se moe za svaki prenik obradka nai broj okretaja koji treba izvriti obradu tako da se koristi najvea dozvoljena mogua brzina rezanja . Nedostatak aritmetikog stepenovanja je to u podruju velikih prenika ima malo brojeva okretaja,

odnosno u podruju malih prenika , ima vie nego to je potrebno. Vrijednost ugla taaka smanjenja ekonomske brzine moe se odrediti preko izraza:
tg = v e v1 d2

tg =

d 2 n2 d n1
d2

d 2 n2 d (n2 n )
d2

n
100

Da bi donekle nedostatak aritmetikog stepenovanja izbjegli u praksi se ee koristi reciprono aritmetiko stepenovanje , gdje je odnos brojeva okretaja reciproan vrijednosti prenika . Ako uzmemo da je : d1 =dmax d 2 = d1 d gdje je d - konstanta aritmetikog stepenovanja. d 3 = d 2 d = d1 d d = d1 2d

m 1 =

d1 d m d

Maksimalni broj okretaja je :

ve d max c d1 ve d min c dm

n1 = n min =

n m = n max =

Grafiki prikaz pilastog dijagrama popravlja promjenu broja okretaja kod veih prenika obrade :

Geometrijsko

stepenovanje broja okretaja

Geometrijsko stepenovanje se izvodi tako da je prirast broja okretaja glavnog vretena izmeu dva uzastopna stepena odreena faktorom stepenovanja :
n n 2 n3 = = ......... = i +1 = C n1 n 2 ni

Prenosnici za pretvaranje krunog u pravolinijsko kretanje

Kinematika pomonog kretanja zasniva sa na pretvaranju krunog u pravolinijsko kretanje. Postoji vie pretvaraa, od kojih su najpoznatiji mehaniki i hidrauluki prijenosnici. Obino se pretvara kruno kretanje dobiveno od elektromotora u pravolinisjko kretanje alata ili nekog drugog ureaja. Mehaniki pretvarai su: navojno vreteno i matica, navoj i zupasta letva, vreteno sa kugliastom maticom, zupanik i zupasta letva, koljenasti mehanizam, mehanizam sa krivuljom i kulisni mehanizam, u kombinaciji sa koljenastim mehanizmom. L r

vijak navrtka
Vrmax.

vijak navrtka pu navratka

Vpmax.

npr. Testere

S=2r

vijak

puno kolo

Kod pomonih pogona veina je izvedena na bazi mehanizma s njihajuom kulisom koja pretvara jednoliko kruno kretanje u nejednoliko kretanje alata ili nekog drugog elementa maine. Da se dobije pravolinijsko kretanje mora se pored kulisnog mehanizma dodati koljenasto vratilo kako je prikazano na slici.

II No r O1 2

I
S.

Vrmax.

Vpmax.

L 2 = 2 r n + L n + r L 2 Vp max = Vo = 2 r n L n r tr : tp = (180 + 2 ) : (180 2 ) Odnos vremena radnog hoda tr i Vr max = Vo povratnog Vrsrednje = hoda tp : tr + tp = 1 n

360 Sn S = 180 + 2 tr , min 180 + 2 max Vrsrednje min = * 360 S max Vrsrednje , max 180 + 2 min max = * S min 360 S max ( max = arcsin ) 2L S min ( min = arcsin ) 2L Vrsrednje , max S max 180 + 2 min Rm = * * Vrsrednje , min S min 180 + 2 max

Postoji vie izvedbi njihajue kulise od kojih je najbolja ona koja daje priblino konstantnu vrijednost radnog hoda, to je vrlo teko ostvarivo. Priblino konstantna vrijednost se postie kod koljenastog mehanizma sa rotirajuom kulisom. Ipak ovaj mehanizam zbog sloenosti izrade manje je u upotrebi.

r1 O Vrmax.

Vpmax.

S=2r

Hidraulini pogoni
Razvojem elektronike sve se vie koriste hidraulini pogoni alatnih maina. Hidraulini pogoni slue za bezstepenu promjenu brzine pravolinijskog kretanja. U tome su znatno bolji od mahanikih pogona. Hidrauluni pogoni za promjenu brzine imaju na poetku pogonski elektromotor koji pogoni pumpu, a na kraju, fluid prolazi kroz odreene ventile, cijevne vodove dolazei do hidromotora koji pogoni odreeni mehaniki element (navojno vreteno, navrtku). Ovi pogoni imaju vie dobrih osobina: Omoguavaju bezstepenu promjenu brzine; Hidraulini motor za pravolinijsko kretanje radnog stola je vrlo prost; Hidraulini pogon daje veu silu i momente pogona za jednako velik elektrini motor; Promjena smjera kretanja je vrlo prosta; Hidraulini i elektrini pogonski sistemi izvanredno su podobri i imaju dobru saradnju.

Pogon alatnih maina

Pogon alatnih maina treba da osigura glavno kretanje pomonih radnog vratila, posmino kretanje alata, i pomono kretanje pomonih mehanizama (hlaenje i podmazivanje, transport nastale strugotine, stezanje i izmjena alata itd.). Pogonski sistem u energetskom smislu treba da osigura rad svih funkcija dodatne maine uz to manje gubitaka energije. Kod klasinih maina obino postoji 1 pogonski elektromotor i vei broj prijenosnika (zupaniki ili remeni). Kod NC i CNC maina postoji vie pogonskih motora, obino za svaku osu kretanja i pomone funkcije. Kod ovih maina svaka osa pored pogonskog sistema ima mjerui, odnosno senzorski sistem za mjerenje pomaka i broja okretaja.

POGONSKI SISTEMI KLASINIH Pogon glavnog vretena Pogon pomonog kretanja (nosaa alata) Pogon pomonih funkcija (hlaenje, podmazivanje itd.) OBINO ZAJEDNIKI POGON

PRIJENOSNIC

POGONSKI SISTEM NC i CNC

Pogonski sistem glavnog kretanja (osi X, Y, Z, C)

Pogonski sistemi pomonih kretanja (nosaa alata)

Pogonski sistem pomonih funkcija

Pogon glavnog vretena (jednog ili vie) stroja, osi X, Y, Z, C

Pogon pomonih kretanja

(jednog ili vie nosaa alata) stroja

-hlaenje -podmazivanje -izmjena alata

-brzo primicanje alata -pozicioniranje -izmjena obradka

RAZDVOJENI - VLASTITI POGONI

Poloaj pogonskog elektromotora +

EM

EM a) poloaj EM prema drugoj izvedbi Prijenos energije moe da se izvede na alat ili na obradak to zavisi od postupka obrade.

PRIJENOS ENERGIJE
IZVOR ENERGIJE PRIJENOSNIK ALAT ILI OBRADAK IZRADAK

Elektrini Mehaniki Hidrauliki Toplinski Ostali

Mehaniki Hidrauliki Kombinarni Elektromagnetni Stupnjeva ili kontiunirana brzina

Materijal Geometrija Dimenzije

Konvencionalni

ili nekonvencionalni

Geometrija Sloenost Dimenzije Tanost Kvalitet obrade

Vrijeme obrade

Trokovi Otpadak pomono kretanje ENERGIJA glavno kretanje Buenje Glodanje Piljenje Kratkohodno blanjanje

glavno Tokarenje ENERGIJA Dugohodno blanjanje pg zs me gp m z kretanje OBRADAK pomono ALAT kretanje

PPV

PPV rg

Alatne maine su obradne jedinice kod kojih se unosi velika koliina energije, koja se jednim dijelom pretvara u koristan rad, a drugim dijelom u deformacije mehanike i toplotne elemenata alatne maine. Koliina uneene energije, raspored masa i struktura alatne maine utjeu na optereenje i deformacije nosee strukture i elemenata prijenosnog mehanizma.

Snaga elektromotora
Za izraunavanje snage pogonskog elektromotora potrebno je poznavati potrebnu snagu rezanja Ph, snagu posmoka Ps, snagu prodiranja alata Pa i snagu praznog hoda Po, tj.
Pm = Ph + Ps + Pa + Po

Snaga praznog hoda ukljuuje snagu za savlaivanje trenja i snagu Snaga skidanja estica materijala:
Ph = Fh v = Fh dn

masa.

Snaga posminog kretanja:

Ps = Fs Vs = Fs S n

Snaga prodiranja za uzdunu obradu Pa = Fa Va = Fa o = O jer je Vp = Va = O Prema tome snaga se moe prikazati u obliku: P = {Fh, Fs} {Vh, Vs} Korisna snaga
Pk = Ph + Ps = Fh Vh + Fs Vs

Drugi lan jednadbe je zanemarljiv, jer je Ps = (0.05 0.15) Ph Kod AS gdje je prijenosnik za posmino kretanje nezavisan od prijenosnika glavnog kretanja, treba izraunati potrebnu snagu posminog pogona: Fs * Vs Fs * n * s = Ps = s s s = 0.55 0.75, stupanj iskoristivosti prijenosnika posminog kretanja. Potrebna snaga pogona motora je vea za vrijednost gubitka. Stupanj iskoristivosti snage:

Fh Ph Pizl. = = Pul Ph + Pizg Pulaza

Snaga motora:

Pm =

Ph Fh * V = m m

m = 0.70 0.85
Pizlaza = Ph + Ps (snaga rezanja); Pulaza = Ph + Ps + Pizg.

Takoer postoje gubici u pogonskom elektromotoru. Snaga pogonskog elektromotora Pe koja se dobije iz mree vea je od mehanike snage Pm koja se daje As Pe = Pm e

Iskoritenje elektromotora ovisi o izvedbi i veliine motora. Tako je iskoritenje snage asinhronih motora 0,75 e < 1,0 Nazivna snaga elektromotora PN i stupanj iskoristivosti e Pn kw 1.0 5.0 10.0 - 0.75 0.58 0.87 20.0 0.88 50.0 0.90 > 50 > 0.90

Izrazi pokazuju da je neophodno za izraunavanje snage motora poznavati snagu potrebnu za glavno kretanje, odnosno snagu skidanja strugotine. Snaga rezanja se moe odrediti na temelju parametra procesa obrade tj. Pm = Fh max* V fs * a * s * v = 61200m 61200m

[kw]

gdje su: Fh glavna sila rezanja (N) fs specifina sila rezanja (N/nm2) V brzina skidanja estica (m/s) pri ekonomskoj postojanosti. a dubina rezanja (mm) n broj okretaja (pri brzini V i promjeni D) s posmak (mm/o) mehaniki stupanj iskoristivosti koji ovisi o vrsti stroja

Potrebni moment Mm max =

Fh max .D 2 ( Nm)

Snaga motora moe se izraunati prema izrazu:

PM = Fh max .V =

2 Mm max .D n = 2 Mm max . N D

Pogonski motori mogu biti elektromotori izmjenine struje (trofazni osinhrovi), elektromotori istomjerne struje, pogonski motori (elektromotorna hidropumpa-hidromotor) elektrini korani motori male snage obino za pomona kretanja, elektrohidroulini motori male snage za glavni ili pomoni pogon. Klasini AM imaju 1 pogonski EM koji je obino vee snage, dok CNC maine imaju vie motora manje snage. Glavni pogon mora osigurati u radnom podruju procesa obrade, regulaciju zaokretnog momenta i konstantnu snagu u jednom ili oba smjera okretaja. Pomoni pogon takoer postavlja uvjete pri izboru pogonskog motora.
Osnovni su uvjeti:

nominalni i maksimalni moment nominalna i maksimalna brzina nominalna snaga podruje promjene broja okretaja tanost regulacije

Nominalni i maksimalni moment ima relativno visok nivo odnosa maksimalnog i nominalnog momenta od 4:8. Kod procesa obrade minimalna brzina motora je manja od 1 min do 4000 okretaja, akod brzohodnih maina do 10 000 okretaja. U zadnjih 10 godina najvee su pomoi napravljeni u razvoju upravljakih sistema i razvoju motora izmjenine struje.

Glavni pogoni

Pile (testere)
Slue za odrezivanje i pripremu materijala za proces obrade. Postoji vie vrsta pila , i to: 1. sa krunom kretanju ( krune pile , trakaste , okvirne )

2. prema konstrukciji mogu biti mehanike i hidrauline 3. prema glavnom kretanju mogu biti sa glavnim krunim kretanjem i sa glavnim pravolinijskim kretanjem Osnovni parametri kod ovih maina su brzina alata , to znatno poveava brzinu rezanja i posmak alata ili obratka .

Agregatne maine

Nosa alata

Radni stol

Kod ovih maina automatizirani su slijedei zahvati: Glavno i pomono kretanje alata ili obradka dok je postavljanje, stezanje, skidanje i kontrola nekad automatizirana, a nekad nije to zavisi od sloenosti proizvoda i zahtjevane tanosti. Obrada se izvodi obino pri jednom stezanju uz okretanje obradka na pojedinim pozicijama obrade. Agregatne maine mogu biti iz jednog i vie modula obrade. Vie modula obrade je kod veoma sloenih komada. Prema vrsti pogona mogu biti sa elektromotornim pogonom, hidramehanikim i hidropneumatskim pogonom. Agregatne maine ili njihovi moduli imaju kretanje u sve tri koordinatne osi.

NC i CNC MAINE
Poele su da se razvijaju od 1947. kada je Amerikanac John Porsons doao na ideju za izradu fleksibilnih maina. NC i CNC maine predstavljaju poetak automatizacije maina u smislu pogona, upravljanja i kontrole. Ove maine nisu samo vii stepen automatizacije, ve su i vii stepen kvaliteta obrade uz veu proizvodnost i manje gubitke i zastoje. Prema tome, numerike maine imaju prednost u odnosu na klasine: skraenje svih pomonih vremena uz poveanje proizvodnosti, vei stepen iskoritenja maine velika fleksibilnost pri obradi visoka tanost itd.

Ove maine imaju i nedostatke: obavezno planiranje procesa obrade do u detalje veliki investicioni trokovi vei zahtjevi u pogledu odravanja vii nivo znanja.

Usporedom klasinih i NC maina dolazi se do podatka da jedna NC maina zamjenjuje 38 klasinih maina. Proizvodnost se poveava preko 50%, tanost 23 puta. Razvoj ovih maina poeo je i znatno prije od same pojave NC maine. Kod NC maina dalji razvoj upravljanja bio je uslovljen razvojem raunara, to je uvjetovalo velikoserijsku proizvodnju CNC maina , tek od 1975 . godine. Samo za dvije godine proizvedeno je u svijetu 28000 CNC maina. Od 1978. godine pouzdanost NC maina u prosijeku je iznosila po jedan zastoj u svakih 10 mjeseci rada. Meutim sadanja pouzdanost CNC maina iznosi po jedan zastoj na svaka 33 mjeseca po sistemu upravljanja. Osnovna karakteristika koja definira fleksibilnost dananjih CNC maina , tj.obradnih centara sastoji se u slijedeem : obrada prizmatinih elemenata u jednom stezanju sa 4 ili vie strane obrada razliitim alatima automatska izmjena alata automatsko ukljuivanje broja okretaja i posmaka automatska izmjena radnih komada koritenje sistema paletizacije automatsko mjerenje na maini korekcija programa na samoj maini.

NC maine

CNC upravljanje
Kod ovih maina u odnosu na NC razvijene 1960.god. postoje takoer razlike . Kod NC maina upravljanje je izvedeno tranzistor i dioda. Koristei ove elemente bilo je potrebno 300 tampanih ploa za jednu NC upravljaku jedinicu.Razvojen integralnih kola 1969.god. broj tampanih ploa je smanjen na 40. Pojavom integrisanih tampanih ploa za jedan upravljaki sistem NC maine bilo je dovoljno samo 5 . Pojavom mikroprocesora oko 1973 .god. dolo je do razvoja CNC upravljanja to je omoguilo znatno snienje cijene upravljakihjedinica , poveanje pouzdanosti , lake odravanje i znatno smanjivanje dimenzija. Sve to dovelo je do razvoja upravljakih jedinica sa velikim kapacitetom memorije , to je omoguilo razvoj fleksibilnih tehnolokih sistema .

STRUKTURE CNC MAINA E -podsistem K- podsistem U-podsistem M-podsistem A- podsistem O- podsistem Wi(t,) Q- podsistem

Slika : Mainski sistem sa CNC upravljanjem

Karakteristike obradnih procesa sa komjuterskim upravljanjem sastoji se u tome to se sve naredbe i interakcije odvijaju automatski pomou raunara .Sutina upravljanja sastoji se u programiranju procesa rada na nosa informacija koji se unosi u upravljaku jedinicu. Upravljaka jedinica pohranjuje informacije obrauje ih i prema stepenu prioriteta daje naredbe izvrnim organima obradnog procesa .

Sistemi za mjerenje prate kretanje alata u obradnim procesima i ostale programirane aktivnosti i prenose informacije upravljakom sistemu koji ih prenosi , obrauje i na taj nain vri upravljanje obradnim sistemom i obradnim procesom kako je prikazano na slici:

Slika: Princip CNC upravljanja glavnim i pomonim kretanjima

Jedan od ciljeva uvoenja CNC sistema je zamjena to je mogue vie konvencionalnog NC hardvera sa softverom. Minimum hardvera koji ostaje u upravljakoj jedinici mora sadravati pojaiva signala i mjerne senzore. U svim CNC sistemima upravljaki pogon izvodi upravljanje posmokom, usporenjem i ubrzanjem. Obrada informacija za CNC alatnu mainu prikazana je na slijedeoj slici:

ita trake

Runa korekcija

ALATNI STROJ RAUNALO

Program za uitavanje i dekodiranje

Memorija za pozicioniranje

Memorija za ukljuivanje

UKLJUIVANJA: Brzina glavnog kretanja, brzina pomonog kretanja, izbor alata.....

Program interpolacije

Program za naredbe ukljuivanja

Interpolator Vel. vo.Uporeiva D M

Mjerenje pozicije

- Regulaciono odstupanje Pojaalo

Regulisana veliina Regulacioni krug Geometrijski podaci M motor D davac

Prednosti CNC upravljanja

Prelaskom od klasinih, NC na CNC upravljanje ostvarene su mnoge prednosti: Poredana fleksibilnost Poredana tanost obrade Lake korigovanje greke u programu Mogunost koritenja raunara za ispitivanje, optimizaciju i korigovanje programa. Mogunost prilagoavanja za izvoenje niza dodatnih funkcija koje su teko izvedive na NC mainama. Poboljanje tehnolokih osobina maina, kroz kompenzaciju greke upotrebom zavojnog vretena, kompenzacija zazora, automatska izmjena alata. Optimizacija programa obrade, to kod konvencionalnih NC nije mogue. Memorija upravljakog sistema omoguuje korekciju programa na samoj maini. Na ekranu upravljake jedinice se pokazuje realno stanje u realnom vremenu (izmjena alata, izmjena obratka, promjena broja okretaja, informacije o broju alata itd.). Posebna vrijednost je dijagnoza greaka to podrazumijeva ispitivanje ispravnosti rada maine i upravljake jedinice. Kod direktne dijagnoze kontimirano se provjera ispravnost rada, stanje pogona, pogonski servo motori, pri emu se utvrdi i

Zupasta pumpa
Zupaste pumpe spadaju u grupu zapreminskih pumpi, kod kojih su radni elementi za potiskivanje tenosti zubi zupanika. Zapremina tenosti koja se potiskuje je ograniena brojem i veliinom meuzublja zupanika i brojem okretaja zupanika u jedinici vremena. Veoma su jednostavne konstrukcije. ematski prikaz im je dat na slici.

do 300 bar do 100 cm3/okr. n=1500 /min. vol.=0,800,85 uk=0,65 usisna strana R potisna strana

Vijane zavojne pumpe

Ova pumpa umjesto zupanika koristi 2 ili vie elemenata u obliku pua. Vijana pumpa i hidromotor imaju niz dobrih strana: Jednostavna konstrukcija, kompaktna, iroko podruje broja okretaja i kapaciteta. Loa strana su srazmjero veliki gubici, kroz zazore pri viim pritiscima. Optimalna je primjena kod pritiska od 50100 bara. Kada se pumpa uroni u tenost smanje se gubici na usisnoj strani na minimum. A* H Specifipe volumen kod jednog okretaja : V = 2Z 2 2 2 Radna povrina : A = D d * Zp D ( sin )( Zp 1) gdje su : 4 4 180

gdje je : A radna povrina pumpe H korak navoja vijka Z broj poetka navoja vijka D vanjski promjer vijka

: cos
do 150 bar do 2000 cm3/okr. n=3000 /min. vol = 0.8 uk = 0.65

D d 2d

Krilna pumpa i motori

Krilna pumpa sastoji se od motora i krilaca koji su postavljeni u ljebove na motoru. Centar motora je pomjeren u odnosu na centar statora za veliinu e -(ekscentriciteta). Pumpa dobiva pogon od EM. Ako je (e) pumpe e=0 pumpa ne radi (rad na prazno). Specifini kapacitet pumpe za jedan okretaj motora: Ukupni kapacitet: Q=qn=Armebn R+n 2 q=VZ=Armeb

Ekscentricitet : e = R r , odnosno Tako da je ukupni kapacitet:

Q=0.5 (D2-d2)bn

gdje su: R (polumjer statora (kuita)) rm polumjer srednjeg kruga Z broj krilaca b irina krilaca r promjer rotora n broj okretaja rotora.

do 175 bar do 200 cm3/okr. n = 1500 /min. vol = 0.80 u = 0.65

Ispitivanje alatnih maina

Ispitivanje alatnih maina se sastoji iz vie faza i postupaka, kao to su: 1. Geometrijska i radna tanost koja je odreena odgovarajuim standardima. Kod ovog ispitivanja moraju se koristiti zakonitosti mjernih nizova. Mjerni niz postoji na svakom ma. el. ili sklopu. lanovi niza su meusobno zavisni, tako da promjer jednog utjee na promjer ostalih.lanovi mjernog niza rasporeuju se po zatvorenoj kontoi, kako je prikazano na slici. A5 A4 A3 AD
AD A2 A1

A1 AD = (A1+A2) (A3+A4+A5)

A2

2. Ispitivanje statike krutosti Svaka AM ima odreenu krutost koja garantira pojavu elastinih deformacija u zoni dozvoljenih. Statika krutost je propisana prema standardima i svaka maina podlijee ispitivanju statike krutosti kako bi se tanost proizvoda nalazila u telerantnom polju. 3. Dinamika krutost Pomak nekog elementa maine kada djeluje dinamika sila je periodika funkcija sa amplitudom oscilovanja Ao(m) i frekvencijom f(Hz) tako da je 1 w f = = ( Hz ), gdje je T period oscilovanja T 2 Fo Kist. 1 T = ( s ), pa je dinamiin krutost Kid = = f Ai max Qi gdje je Fo dinamika sila, Aimax. max. amplituda, Qi faktor 1 dinamikog pojaanja Qi gdje je Di faktor dinamikog priguenja, i 2Di gdje je 2 stepen slobode. 4.) Dinamiko energetski bilans

Pokazuje iskoritavanje snage maine u podruju dinamiki stabilnog rada za odreeni interval brzina rezanja (brojeva okretaja) u odnosu na minimalnu instaliranu snagu i gubitke

A5

A4

A3

snage (praznog hoda). Dinamiki stabilno podruje rada prekriva reime rezanja u kojima je dinamiko ponaanje alatne maine stabilno.
5.) Temperatura i temperaturne deformacije

Ispitivanje temperature i temperaturne deformacijaalatne maine obuhvata odreivanje prirataja temperature na karakteristinim mjestima maine i relativne pomake elemenata koji utiu na tanost obrade, a nastaju kao posljedica razvijene toplote.
6.) Ispitivanje zranosti i buke je utvrivanje stvarnog stanja promjena fizikog stanja sredine, gdje se promjene prostiru u vidu zvunih valova od mjesta izvora nastanka buke. Prema propisima ova ispitivanja su obavezna i odreena su standardima. 7.) Ispitivanje prijenosa i prijenosnih elemenat (spojka, konica, zupanici itd.). Ova ispitivanja pokazuju stanje prenosnika u odnosu na propisna standardna stanja za alatne maine.

EKSPLOATACIJA ALATNIH MAINA

Obradni sistemi predstavljaju sloene kompleksne sisteme koji pored mainskog dijela (mehanika, energetika, hidroulika, pneumatika) imaju optike, elektronske i raunarske konponente, tako da je eksploatacija i njihovo odravanje vrlo sloeno.

Eksploatacija obradivog sistema se uvijek odreuje kapacitetom. Kapacitet moe da se mjeri koliinom proizvoda za odreeni vremenski period pri normalnim uslovima procesa obrade. Takoer kapacitet je karakteristika koja, kojih i kakvih proizvoda maina moe da proizvede u jedinici vremena. U proizvodnim sistemima posebno u industriji pod pojmom eksploatacije odreenog kapaciteta najee se misli na tehnoloku sposobnost maine, te se negdje govori o kvantitativnom kapacitetu (koliina), vremenskom kapacitetu (vrijeme rada) ili kvalitativnom kapacitetu (kvalitet).
Prema slijedeoj slici postoje: CT teretski kapacitet koji predstavlja idealni instalirani ili tzv. max kapacitet Cr realni kapacitet (proizvodni) Cp planirani kapacitet Ci koriteni kapacitet

Ct

Cr

SKRIVENE REZERVE

Cp

POZNATE REZERVE

Ci

GUBICI (zastoj, otkazi...)

Faktori poboljanja eksploatacije 1. Promjena strukture i volumena proizvodnje 2. Promjena stupnja iskoritenja kapaciteta 3. Primjena optimizirane ili nove tehnologije 4. Automotizacija runog rada 5. Poboljanje osobina i parametara alata 6. Poveanje stupnja automotizacije kod konvencionalnih strojeva 7. Izmjena zahtjeva tenosti i kvaliteta obrade 8. Poboljanje tehnologinosti 9. Smanjenje zastoja i otkaza 10. Primjena optimalne tehnoloke organizacije 11. Primjena novih znanja 12. Tribolagija obrade 13. Nove tehnologije

Osnovne su podloge za eksploataciju obradnih sistema prikazane na slijedeoj slici:

PRIPREMAK Tehnikotehnoloke osobine stroja Odravanje stroja Nivo upravljanja automatizacija KONTROLA

ALAT

IZRADAK Nivo projektirane tehnologije Tehnoloka priprema stroja Tehnoloka organizacija

EKSPLOATACIJA OBRADNIH SUSTAVA

NAPRAVE

ELEKSIBILNOST

Maine za nekonvencionalne postupke obrade Razvojem novih nekonvencionalnih tehnologije razvile su se i maine za ove postupke. Tako postoje maine za elektro-erozijsku obradu.