1

1.HISTORIKU
15 tetor 1951, kimisti Carl Djerassi (n foto), austriaku me origjin bullgare, krijoi piluln e par kontraceptive orale n Meksik 1960 N 1960, n SHBA doli n shitje pilula kontraceptive. M 1 qershor 1961 pilula u prezantua n tregun evropian 1968 Vatikani e dnon shitjen e pilulave kontraceptive. N vitin 69 pilula shitet n farmaci si ila pr rregullime t ciklit 1999 Ministri i Shndetit n Japoni, n 1999 liberalizon shitjen e piluls kontraceptive. Japonia sht vendi i fundit i zhvilluar, i cili ka liberalizuar prdorimin e kontraceptivit 2001 Arrijn pilulat e krijuara koht e fundit, t cilat n prbrjen e tyre kan m pak hormone. Nj tjetr revolucion sht pilula q merret brenda 72 orve nga raporti q paraqet rrezik Llojet Pilulat nuk jan t gjitha t njjta, ndryshojn nga lloji dhe nga doza e hormoneve. Ka dyfazore, trefazore etj. cikli Estrogjenet e gjendura n pilul sigurojn nj cikl t rregull nj her n 28 dit Si prdoren Pilula e par merret ditn e fundit t ciklit menstrual. M pas merret nj n dit pr 21 dit rresht. M pas bhet nj pauz 7-ditore, gjat t cils do t nis cikli menstrual Hormonet Cikli i nj femre rregullohet nga nj sr hormonesh q prodhohen nn kontrollin e hipotalamusit. M t rndsishmit jan FSH (hormoni stimulues i folikulave) dhe LH (hormoni luteinizues), q sekretohen nga hipofiza 1951 15 tetori sht data e krijimit t piluls

100 milion femra n bot prdorin kontraceptiv

2.10 arsye PR dhe KUNDR piluls

A sht e mundshme q edhe pas 30 vjetsh t paraqitjes s piluls n treg, ende ekzistojn dyshime? Ndonse askush nuk konteston veprimin kontraceptiv t saj, shumica kontestohen rreth efekteve prcjellse. Thon se shkakton trashjen, vepron keq n qarkullimin e gjakut, shkakton krijimin e celulitit... cila sht e vrteta?1. Gjakun e bn m t dendur Pilula shton koagulimin e gjakut, pr 'gj ai bhet i dendur. Te femrat q kan qarkullim t dobt, mund t shkaktoj qarkullim t dobt t gjakut n vena, ndrsa n raste shum t rralla madje edhe trombozn. Patjetr ndrprejeni pirjen e duhanit, sapo t filloni t pini piluln, posarisht po qe se jeni m e vjetr se 30 vje, sepse, krahas plakjes, shtohet edhe shtypja n arterie. Ushqimi i rregullt dhe i drejt do t'ju ndihmoj n nivelin e kolesterolit dhe shtypjen e gjakut do ta mbani n kufijt e lejueshm. 2. Zbut dhembjet gjat menstruacioneve Shtrngimet n bark, dhembja e kmbve, kokdhembja, jan simptoma tipike te ciklet e rregulluara t menstruacioneve. Pilula e pengon aktivitetin e ktill - vezoret pushojn t prodhojn vez, andaj humbet edhe prostaglandina, prandaj shkaktohen dhembjet. 3. Zvoglimi i purrave dhe i yndyrs s teprt Pilula, e cila prmban hormone femrore ndrpren prodhimin e hormoneve mashkullore dhe n kt mnyr zvoglon prodhimin e yndyrs dhe krijimin e purrave. 4. Shton punn e mlis Mjeti kontraceptiv shton puns e mlis, e cila patjetr duhet t punoj shum, n mnyr q t metabolizoj. N qoft se mlia sht n rregull, pilula nuk do t ket kurrfar veprimi prcjells. Mirpo, n qoft se jeni e smur nga hepatitisi, shtimi i puns s mlis do t mund t shkaktoj probleme. 5. Rrit gjinjt Gjinjt jan organ i cili m shum se t gjitha organet e tjera reagon n pranin e hormoneve femrore. Gjat muajve t par t pirjes s pilulave, gjinjt rndom rriten ngadal dhe forcohen. Kjo dukuri prcjellse kryesisht sht e knaqshme, sepse grave me gjinj t vegjl i "pasuron" pr ndonj centimetr m shum, ndrsa ato me gjinj t mdhenj, knaqen me faktin se gjinjt u forcohen. Mirpo, pas nj kohe gjinjt fillojn t msohen me pranin e hormoneve dhe shkaktohet prshtatja graduale e gjndrave qumshtore, t cilat fitojn srish madhsin e tyre natyrale. 6. Ngadalson rritjen e qimeve Prdorimi i piluls n baz t hormoneve femrore zvoglon numrin e atyre mashkullore dhe n kt mnyr ngadalson rritjen e qimeve. Mirpo, shtimi i qimeve n kmb dhe n duar nuk sht prher pasoj e sasis s teprt t hormoneve mashkullore, m s shpeshti sht trashgimi. 7. Zvoglon gjakderdhjen menstruale Gjat javs kur nuk prdorni piluln, shkaktohen gjakderdhje, mirpo ajo rndom nuk sht e vllimshme, dhe nuk shkakton dhembje. Femrave anemike pilulat mund t'u preferohen pr prmirsimin e gjendjes s prgjithshme shndetsore, sepse me humbje t vogl t gjakut zvoglohet edhe sasia e hekurit t humbur. Gjakderdhja sht mjaft me rregull, rndom fillon dhe mbarn n t njjtat dit. N qoft se, pr shembull, piluln e fundit e keni pir t hnn, gjakderdhja do t filloj n afat prej dy-tri ditsh dhe do t prfundoj nga fundi i javs.

3
8. Shpejton krijimin e celulitit Marrja e estrogjenit me an t piluls mund t shkaktoj mbajtjen e lngut n indet jashtqelizore, dobson leht qarkullimin e gjakut, posarisht n kmb. Te disa gra kjo mund t shkaktoj krijimin e celulitit, edhe pse pilula gjithsesi nuk sht shkaktari kryesor i paraqitjes s celulitit. 9. Piluln nuk bn ta prdorin grat t cilt vuajn nga diabetesi Estrogjeni nga pilulat shkakton shtimin e nivelit t sheqerit n gjak, gj q te grat e shndetshme nuk krijon kurrfar pengese. Por, te grat t cilat vuajn nga diabetesi, mund t keqsohet smundja. Andaj, grat t cilat vuajn nga diabetesi, patjetr duhet zgjedhur ndonj mnyr tjetr kontracepsioni. 10. Shkakton shtimin e apetit Disa gra thon se kan fituar disa kilogram q kur kan filluar t prdorin piluln. Pilula, ndrkaq, nuk prmban kalori dhe si e till nuk shkakton trashjen. N disa raste shkaktohet ndryshim n qendrn e cila rregullon ndjenjn e uris, andaj paraqitet nevoja e shtuar pr ushqim. Nj grup biologsh gjerman ka zbuluar edhe nj dukuri prcjellse, e cila deri tani nuk sht vrejtur: pilula ndryshon ekuilibrin e disa materieve n organizm, prkatsisht shkakton munges t betakrotenit (substanc e domosdoshme pr prodhimin e vitamins A), ndrkaq shton nivelin e kolesterolit. Betakaroteni sht i mir pr organizm sepse pengon rregullimet n qarkullimin e gjakut dhe disa lloje t kancerit. sht e njohur se kolesteroli duhet t jet patjetr nn kontroll t vazhdueshm, n mnyr q t eliminohen problemet me zemrn dhe me ent e gjakut. Andaj, 'duhet br? Prgjigja sht e thjesht: duhet ndrruar ushqimin, sepse t gjitha ato rregullime mund t zbuten ose madje t eliminohen trsisht po qe se ushqimi sht i prshtatshm! * Pa yndyr! Po qe se, me gjith ushqimin e kujdesshm, kolesteroli edhe m tej sht i lart, duhet eliminuar yndyrat me origjin shtazore, posarisht gjalpin, dhe duhet t zvendsohen me vaj ulliri. Organet e brendshme, si jan gjndrat, veshkat, mlia, n trsi duhet eliminuar nga ushqimi, ndrsa sallamet lejohen vetm koh pas kohe. Mishi i kuq mund t prdoret n ushqim m s shumti dy her n jav. Ditve t tjera duhet ngrn mish pule, mish lepuri, mish gjeldeti apo bishtajoret, si jan fasulja, qiqra. * Perimet - patjetr! Perimet zvoglojn mungesn e betakarotenit: mjafton q gjellve do dit t'u shtohen karota, speci, domatja, korja dhe misri (prafrsisht 100 gram). Ve ksaj, perimet ulin shkalln e sasis s kolesterolit, sepse prmbajn penj, t cilt zvoglojn absorbimin nga ushqimi. Prandaj, pos krundeve dhe drithrave, s paku nj her n dit duhet ngrn perime me flet t gjera, si jan sallatat dhe spinaqi. Grat, t cilat prdorin pilulat, dy her n vit duhet kontrolluar kolesterolin. * Shum uj! T ushqyerit e rregullt mund t zgjidh edhe nj dukuri prcjellse t piluls kontraceptive: ruajtjen e lngjeve. Disa persona gabimisht besojn se mosmarrja e lngjeve do t zbus mbufatjen. N t vrtet sht e kundrta: duhet pir sa m shum uj, sepse uji nxit punn e veshkave dhe pastrimin e organizmit. Prmirsohet edhe mikroqarkullimi. Perimet kan shum uj, mirpo gjat dits duhet pir edhe s paku nj litr e gjysm. Pijet e gazuara dhe pijet alkoolike duhet shmangur, sepse ngarkojn veshkat dhe vshtir lirohen nga organizmi.

3.Informacione te pergjithshme

4 Qe ne 1960-at, nje menyre perhapur per planifikim familjar ne Shtetet e Bashkuara ka qene marrja ditore e tabletave kontraceptive orale nga grate. Keto tableta permbajne analoget e progesteronit, nganjehere ne kombinim me estrogjenet. Sic eshte shpjeguar ne disa poste me pare, progesteroni dhe estradioli inhibitojne sekrecionin e FSH dhe LH gjate fazes luteale te ciklit menstrual dhe keshtu parandalojne zhvillimin dhe ovulimin e nje folikule. Gjithashtu shkaktojne nje rindertim te endometriumit. Hormonet e pilulave te planifikimit familjar kane efekte te njejta. Ato bllokojne ovulimin keshtu qe nuk ka ndonje veze te pranishme per fertilizim. Femra duhet te mare keto pilula per tre jave ; gjate javes se katert ajo merr pilula pa hormone, dmth. placebo. duke lejuar nivelet e hormoneve ne gjakun e saj te bien per te shkaktuar menstruacionin. Kontraceptivet orale japin nje menyre parandalimi te shtatzanise shume efikase, me nje perqindje deshtimi prej vetem 1% deri 5%. Ne nje variacion nga kontraceptivi oral, kapsula qe permbajne hormone implantohen poshte lekures. Keto implante kane perqindje deshtimi me pak se 1%. Nje numer i vogel grash qe perdorin pilulat kontraceptive ose implantet provojne efekte anesore te padeshirueshme, si mpiksje e gjakut dhe te vjella. Keto efgekte anesore jane reduktuar ne gjenerata me te reja te pilulave kontraceptive, qe permbajne me pak estrogjen dhe analoge te ndryshme te progesteronit. Per me teper, keto pilula te reja japin nje numer benefitesh, duke perfshire rrezik te reduktuar te kancerit ovarian dhe te mitres, semundjeve kardiovaskulare dhe osteoporozes (kjo e fundit per grate me te vjetra). Sidoqofte mund te rritet rreziku per te kontaktuar kancer gjiri dhe kancer cervikal. Konsensusi i tanishem eshte qe benefitet e shendetit te kontraceptiveve orale i tejkalojne rreziqet per shume gra, edhe pse mjeku i pergjithshem ose gjinekologu duhet te ndihmoje cdo grua te vendose rreziqet dhe benefitet relative personale. Pra duhen dhene gjithmone te kontrolluara me recete mjekesore.

4.Kontraceptivet oral dhe rreziku nga kanceri

5 Nuk ekziston ndonj rrezik i dukshm nga prdorimi i kontraceptivve, nse bhet ekzaminimi i rregullt i qafs s mitrs.Ndrmjet viteve 1968 dhe 1969, n Britanin e Madhe, 45 950 femra u regjistruan n nj studim dhe u prcolln pr 28 vjet. Prcaktimi i riskut pr kancer krkon nj mbikqyrje t gjat, pasi q efektet e barit mund t shfaqen shum vite pas ndrprerjes s prdorimit t tij. Nuk ekziston ndonj rrezik i dukshm nga prdorimi i kontraceptivve, nse bhet ekzaminimi i rregullt i qafs s mitrs. Ndrmjet viteve 1968 dhe 1969, n Britanin e Madhe, 45 950 femra u regjistruan n nj studim dhe u prcolln pr 28 vjet. Prcaktimi i riskut pr kancer krkon nj mbikqyrje t gjat, pasi q efektet e barit mund t shfaqen shum vite pas ndrprerjes s prdorimit t tij. Incidenca e grave me kancer t cilat kan prdorur barnat u krahasua me incidencn e atyre q kurr nuk i kan prdorur ato. Kshtu, u gjet nj baraspesh, duke mos u vrejtur ndonj rrezik m i madh te femrat q kishin prdorur barnat. Rreziku ishte m i ult pr kancerin e kolonit ose rektumit, trupit t mitrs ose vezorve pr kanceret e kombinuara gjinekologjike (mitrs, vezorve, qafs s mitrs) si dhe pr cilndo diagnoz t kancerit. Incidenca e kancerit t gjirit ishte e ngjashme te prdorueset dhe te ato q kurr skishin marr barna kontraceptive. Nj tjetr analiz ishte kalkulimi i incidencs s rasteve t kohzgjatjes s prdorimit dhe kohs pas ndrprerjes s kontraceptivve. Krahasimi ishte po ashtu i ngjashm me femrat q nuk i kishin prdorur barnat. Pas prshtatjes n mosh, n pirjen e duhanit, klasn sociale dhe prdorimit t terapis zvendsuese hormonale, rreziku relativ i kancereve t vezorve dhe trupit t mitrs, krahasuar me joprdorueset e kontraceptivve, ishte m i ult pa marr parasysh kohzgjatjen e prdorimit t tyre (48 muaj, 49-96 muaj dhe 97 muaj). Rreziku pas kohs s ndrprerjes s barit ishte binds risku nga kanceri i qafs s mitrs persistonte 1015 vjet pas ndrprerjes, si edhe risku i kancerit t trurit dhe atij pituitar vazhdonte 20 ose m shum vjet pas ndrprerjes. T dhnat nga ky studim indikojn prdorimin e kontraceptivve pr t prevenuar kancerin ovarial dhe t endometriumit, mirpo n ann tjetr kto barna prshpejtojn zhvillimin e kancerit t qafs s mitrs, t shkaktuar nga HPV onkogjenik. Fatmirsisht, kanceri preinvaziv i qafs s mitrs mund t zbulohet dhe t mjekohet. Ekzaminimi i rregullt i qafs s mitrs sht njri nga elementet themelore t shndetit te grat q prdorin kontraceptiv

5.Kontracepsioni i urgiencs i referohet metodave kontraceptive q mund t prdoren nga gruaja ne dtt e para q ndjekin nj kontakt seksual t pambrojtur, me qllim prevenimn e nj barre t padshirueshme.

6 Karakteristkat: I prcaktuar ne kt mnyr Kontracepsioni i Urgjencs ka karakteristikat e mposhtme: prdoret nj her ne raste urgjente dhe jo si metodo kontraceptive tutine. prdoret pas koitusit. ka obiektiv prevenimin e shtatznsis. Shpesh prshkrimi popullor si pilulat e mengjesit tjetr esht jo i sakt dhe konfuz dhe mund t jet pengese per nj prdorim me te gjer, sepse fjala mngjesi tjetr tregon nevoin per nj veprim t shpejte urgjent, q nuk ekziston. Gjithashtu ne kontracepsionin e urgjencs nuk iuten vetem pilulat. Historiku: Refermet per preparatet e prdorura pas koitusit, si orale apo vaginale, jane gjendur q ne papiruset egjiptiane ne vitet 1500 p.e.s. dhe jan transmetuar nga njra gjenerat ne tjetrn per mijra vjet. Shumica e ktyre metodave rrjedhin nga nj kombinim i njohurive magjike me ato fiziolagjike elementare. Zhvillimi i metodave hormonale me qllim kontracepsionn e urgjencs i ka fillimet e veta nga viti 1960 kur u prdoren per her t pare estrogenet ne doza t larla. Terapia e kombinuar estrogene-pro-gestogen (quajtur regjimi Yuzpe) u prdor ne vitin 1 972, ndersa vendosja e pare post koitus e IUD per qllim kontracepsioni urgjence sht taportuar per her t pare n vitin 1976. Gjithashtu jan perdorur disa metoda dhe me rezultate premtuese, prfshir ktu progestogenet, danazolin dhe s fundi antiprogestogenin tvlifephstone (RU 486). Metodat e K.U. jan efektive per pjesn me t madhe t grave q kan nevoj per to dhe mjaft t thjeshta per fu prdorur. Nevoja per K.U. sht mjaft e lart, si rezultat i friks per shtatzni t padshiruara dhe aborte, sidomos n adoleshentet. Sot, pjesa me e madhe e grave q kan prdorur K.U. jan nga vendei e zhvilluara, vecanrisht n Evrop ku produktet e ktij lloji kan qen t disponueshme n farmaci, prej disa vitesh. Megjithate, kjo praktik sht duke u shprndar edhe n vendet ne zhvillim, si rezultat i interesitt mjaft programeve t planifikimit familjar ne gjetjen e rrugve per t parandaluar shtatznsit e padshiruara. N dhjetor 1995, pilulat e K.U. u shtuan n listn e medikamenteve esenciale t OBSH, per fi bere ato me t prdorshme nga ana e grave. Vitet e fundit, kto Iloj pilulash, jan t disponueshme edhe ne farmacit tona dhe p gjejn nj prdorim gjithnj e me t madh. Arsyet e prdorimit: Arsyet me t zakonshme q krkojn prdorimin e kontracepsionit t urgjencs nga grate jan: 1. mosprdorimi i asnj metode kontraceptive. 2. dshtim i metods kontraceptive barriere. 3. dshtim i koitusit t ndrprer. 4. prdhunimi. 5. harresa n marrjen e pilulave. 6. vjellja e pilulave. Klasifikimi i metodave t kontracepsionit t urgjencs: Dy tipet kryesore t K.U. jan: 1) Metodat hormonale. 2) IUD. Ndr metodat hormonale nnvizojm: estrogenet me doz t lart (ethynilestradiol dhe premarin), kombinimet estrogen-progestogen (i ashtuquajturi regjimi Yuzpe),

7 progestogen (levonorgestrel), danazoli dhe antiprogestogenet. Mekanizimi i veprimit: Mekanizmi i veprimit t pilulave per K.U. nuk sht prcaktuar akoma n mnyr t qart. Disa studime kan treguar q pilulat per K.U. mund t frenojn apo t shtyjn ovulacionin. Gjithashtu sht sugjeruar q pilulat per K.U. mund t parandalojn implantimin duke alternar endometrin. Megjithat, evidentimi i efekteve mbi endometr nuk sht akoma mjaft i qart. Po ashtu, nuk njihet mire dhe sa t afta jan kto ndryshime t endometrit t parandalojn implantimin. Pilulat per K.U. gjithashtu mund t parandalojn fertilizimin ose transportin e sperrnatozoideve apo vezs, por asnj e dhn nuk ekziston n lidhje me kto mekanizrna. Dozimi dhe administrimi: a) Dozat e rritura t estrogeneve ethinylestradiol 5 mg cdo dite, per 5 dite, brenda 72 orsh, pas nj kontakti seksual t pambrojtur dhe premarin 10 mg gdo dite, per 5 dite, brenda 72 orsh, nga nj kontakt seksual i pambrojtur. b) Dozat e rritura t kontraceptivve orale t kombinuar (K.Q.K.), q prbajn ethinylestradiol dhe levonogestrel: Kur disponohen pilula t paketuara per K.U. ose kur Remi pifula t normodozuara, q permbajn 50 mikrograrn ethinylestradiol dhe 250 mikrogram levonogestrel (ose 500 mikrograrn dl-norgestrel), n kto raste, dy pilula duhet t merren si doz e pare, sa me shpejt t jet e mundur, por jo me von se 72 ore pas nj kontakti seksual t pambrojtur. Kjo duhet ndjekur nga dy pilula t tjera 12 ore pas t parava. Kur disponohen pilula n doza t ulura t ethinylestradiolit (30 mikrogram) dhe t levonorgestrelit (150 mikrogram) ose t dl-norgestrel (300 mikrogram), ather katr pilula duhet t merren si doz e pare sa me shpejttjete mundur, porjom von se 72 ore pas nj kontakti seksual t pambrojtur. Kjo duhet ndjekur nga katr pilula t tjera pas 12 orve. ) Dozat e larta t pilulave q prmbajn vetm progestogen: Kur disponohen pilula q prmbajn 750 mikrogram levonorgestrel, nj pilul duhet t merret si doz e pare sa me shpejt q t jet e mundur, por jo me von se 72 ore pas nj kontakti seksual t pambrojtur. Kjo duhet ndjekur nga nj pilul tjetr pas 12 orsh. Danazol 600 mg, cdo 12 ore, brenda 72 orsh nga nj kontakt seksual i pambrojtur ose per Mifepristonin 200 mg nj doze e vetme. DIU me bakr: DIU mund t vendoset deri ne 5 dite pas nj kontakti seksual t pambrojtur, per t parandaluar nj shtatzni. Megjithat, nse Ilogaritet koha e ovulacionit, DIU mund t vendoset edhe 5 dite pas kontaktit, nse sht e nevojshme, por vendosja e DIU nuk duhet t ndodh me tepr se pas 5 ditsh nga dita e ovulacionit. Mekanizimi i veprimit: Evidenca t ndryshme nga nj numr studimesh kan treguar se DIU vepron kryesisht duke prevenuarfertilizimin. Kjo, si rezultat i uljes s numrit t spermatozoideve, q arrijn n tubat e Fallopit si dhe duke ndrhyr n lvizshmrin e tyre. Fakt sht se DIU veprojn me me shum se nj mekanizm. Efektiviteti. Efektiviteti i metodave t rregullta kontraceptive shprehet zakonisht n prqindje per 100 gra t ekspozuara n nj periudh t dhn kohe, zakonisht 12 muaj prdorimi t rregullt. Kjo mnyr per t prezantuar efikasitetin nuk sht e vlefshme per K.U., sepse ato jan metoda t prdorura vetm nj her gjat ciklit. Nse pilulat per K.U. do t prdoreshin n mnyr

8 frekuente, dshtimi gjat nj viti prdorimi do t ishte me i lart se ai i metodave hormonale kontraceptive. Kshtu K.U. nuk sht i prshtatshm per nj prdorim t rregullt. Efikasiteti i K.U. sht raportuar statistikisht si prqindje e shtatznsive q ndodhin n grate e trajtuara. Per doza t larta t estrogenit, prqindja e dshtimit sht zakonisht n nivelin 0.3-1.6%; per pilulat e kombinuara prqindja e dshtimit sht 0.2-2.3%, ndrsa DIU sht 0.0-0.1%. Megjithat, vetm nj pjes e vogl e grave mbeten shtatzna pas nj kontakti t pambrojtur. Per kt arsye sht sugjeruar q efikasiteti i K.U. t shprehet si prqindje e shtatznsive q mund t shmangeshin, nse prderei metoda kontraceptive e urgjencs. sht Ilogaritur q pilulat per kontracepsion urgjence, mund t parandalojn 75% dhe DIU me tepr se 98% t shtatznsive q mund t ndodhnin nse sdo t qe prdorur K.U. Duhet pasur gjithashtu parasysh se ka ndrveprim midis medikamenteve dhe hormoneve t K.U., t clat mund t ndikojn n efikasitetin e njra-tjetrs. Ne kto raste gruaja duhet t marre doz dyfishe, nse merr droga q njihen se nxisin punn e enzimave. Rrisku per t metur shtatzn. Mjaft gra, q kan patur nj kontakt seksual t pambrojtur n nj rast t vetm nuk konceptojn. Konceptmi ndodh vetm prreth kohs se ovulacionit. Numri i ditve t ciklit menstrual gjat t cilave nj grua mund t mbetet shtatzn (dite n t cilat ndodh konceptimi, nse ka kontakt seksual), sht i vshtir t Ilogaritet. Ndrsa spermatozoidi mbetet n traktin gjenital femror i afte per t fertilizuar disa dite, veza duket t jet e afte t fertilizohet vetm per 24 ore. Risku per t mbetur shtatzn varet nga relacioni i dits s ciklit menstrual me ovulacionin. Ky rrisk sht i lart nga 5 dite prpara deri 1 dite pas ovulacionit, duke vne theksin n 2 ditt para ovulacionit. Megjithat, edhe n grate me cikle t rregullta, dita e ovulacionit mund t varioj. Per kt arsye, sht mire q K.U. t jepet n t gjitha grate me risk, prvey rasteve kur kontakti seksual ndodh n 3 ditt e para t menstruacioneve ose kur menstruacionet normale fillojn pa marre mjekim. Avantazhet e prdorimit t K.U. Metodat e K.U. jan nj mundsi e rndsishme per gruan q ka patur nj kontakt t pambrojtur seksual ose nj aksident nga kontracepsioni dhe nuk dshiron t mbetet shtatzn. N studimet e zhvilluara n 2 dekadat e fundit, kto metoda kan treguar se kan qene efektive dhe jo t dmshme. Regjimi i Yuzpe, si metoda me e zakonshme per K.U., nuk sht i vshtir per fu realizuar. Vlen t theksohet mnyra e thjesht e prdorimit, koha e shkurtr si dhe eksperienca e gjat n prdorimin e tij. Pilulat per K.U. t paketuara jan t pranishme n nj numr t madh vendesh, p ashtu edhe te ne. DIU ka si avantazh efektivitetin e lart (99.3%), nuk ka efekte sistemike, sht e pavarur nga kontakti seksual, nuk ka ndikime ne ciklin menstrual, p. sh.: zgjatje t tij; gjithashtu shrben si metod kontraceptive n vazhdim. DIU jan reversibile dhe t pavarura nga koitusi. Per Mifepriston-in theksohet se sht me komod n prdorim, mjafton vetm nj doz, gjithashtu nuk ka efekte ansore. Disavantazhet e prdorimit t K.U. Disavantazhet e trajtimit post-coital me doza te larta estrogenesh jan: domosdoshmria e fillimit t trajtimit brenda 72 orsh nga kontakti seksual i pambrojtur dhe frekuenca e lart e efekteve ansore. N disavantazhet e regjimit me levonorgestrel prfshihen: grregullimet e ciklit, koha e kufizuar n administrimin e tyre dhe nevoja per t prdorur me shum se nj pilul. Disavantazhet e vendosjes post-coitus t DIU jan: ekzistenca e njohurive apo aftsive t

9 nevojshme per vendosjen e DIU dhe rreziku per smundje inflamatore pelvike. Kshtu grate me risk per S.S.T, nuk jan kandidate per DIU. Nga ana tjetr metodat e K.U. mund t ken efekte t pakndshme ansore, jo serioze por q dekurajojne grate n prdorimin e tyre per kontroll t lindjeve. K.U. sht me pak efektiv n parandalimin e shtatznsive dhe me i shtrenjt se ydo forme tjetr kontracepsioni i rregullt. K.U. nuk prevenon S.S.T. Indikacionet Qdo grua gjat jets riprodhuse mund t ket nevoj per K.U. per t parandaluar nj shtatznsi t padshirueshme n disa situata, si: pas nj kontakti seksual t vullnetshm pa mjet kontraceptiv mbrojts. pas nj prdorimi jo korrekt t nj metode kontraceptive ose ka dshtim t ksaj metode. carje apo shpuarje t prezervativit. mosllogaritje e sakt e periudhs fertile, kur prdoret abstinenca periodike. ekspulsion i DIU. dshtim i metods se coitusit t ndrprer. mosmarrje e pilulave mbi 3 dite. vajtja von per injeksionin e radhs. prdhunim, agresion seksual. DIU sht e preferueshme n ato raste kur sht i nevojshm K.U, kur kan kaluar me tepr se 72 ore nga nj coitus i pambrojtur, kur DIU do t prdoret si metode kontraceptive e mtejshme ose kur pacientja ka kundrindikacion n prdorimin e estrogeneve. Kundrndikacionet Kundrindikacione per prdorimin e metodave hormonale per qllim K.U. jan gjendje t tilla, si: Shtatznia (se jan pa efekt abortiv, nga ana tjetr nuk sht konstatuar asnj efekt negativ per gruan apo fetusin, nse ajo prder pilula per K.U. pas ovulacionit duke mos qen t sigurt plotsisht per mundsin e nj konceptimi), Kundrindikacioni per terapi me estrogene, Kur kan kaluar me tepr se 72 ore nga coitusi i pambrojtur. Doza e hormoneve t prdorur n K.U. sht relativisht e dobt dhe pilulat prdoren per nj periudh t shkurtr kohe. Per prdorimin e DIU me qllim K.U. prmenden si kundrindikacion shtatznia si dhe t gjitha kundrindikacionet e njohura t DIU si dhe ato raste me histori sntatznsish ektopike. Zgjedha e K.U. Produkte t tilla, si Tetragynon, PC4, Neo-Primovlar 4, E-Gen-C, Fertilan dhe Postinor-2 jan disa nga preparatet e K.U. q kan qarkulluar edhe n farmacit tona. Megjithat, rekomandohet se, nse nuk ka akses per keto produkte, shrbimi i K.U. mund t sigurohet edhe duke prdorur pilulat orale t kombinuara (K.O.K.). Informacioni per pacienten Fillimisht bhet e qart se pacientja nuk dshiron t mbetet shtatzn dhe kupton se ka akoma nj shans per t shptuar nga nj shtatzni e padshirueshme duke prdorur metodat e K.U. Shpjegohet q pilulat per K.U. nuk e dmtojne bebin, nse metoda dshton. Shpjegohet si merren pilulat per K.U. Kshillohet pacientja t mos marre me tepr pilula sa krkohet, sepse kjo do t rriste efektet ansore pa rritur efektivitetin e trajtimit. Prshkruhen efektet ansore dhe si mund t manaxhohen ato: pirja e nj gote qumsht apo

10 nj sandiuc s bashku me pilulat mund fi ul efektet ansore. Ndihmohet pacientja t Ilogaris dozn e pare n nj periudh t prshtatshme per t marre dozn e dyt pas 12 orsh (respektohet koha e efektshmris). Shpjegohet q doza duhet t prsritet nse pacientja vjell brenda 2 orsh nga marrja e pilulave per K.U. dhe n rast prsritje t t vjellit, dozat merren me rrug vaginale. K.U Ideal Krkesa kryesore per nj metod ideale t K.U, sht q t ket efektivitet t lart (grate q krkojn K. U, duan prfundimisht t pengojn shtatnsin. Ato do t preferonin: nj melode t padmshme per shndetin e tyre, nj metod pa efekte ansore apo teratogjenike, nj metod q t mos shkaktoj grregullime t ciklit menstrua, nj metod lehtsisht t arritshme dhe t administrueshme, nj metod jo t shtrenjt