Nitel aratrmada etik: salk hizmetleri aratrmasnda zel sorunlar var m?

Helen Mary Richards ve Lisa Jennifer Schwartza

Alnd 25 Haziran 2001; Dzenlendi 17 Ekim 2001; Kabul Edildi 1 Kasm 2001. Highlands and Islands Health Research Institute, The Green House, Beechwood Business Park, Inverness IV2 3ED, UK and aCancer Care, Ontario, Canada. Richards HM ve Schwartz LJ. Nitel aratrmada etik: salk hizmetleri aratrmasnda zel sorunlar var m? Family Practice Dergisi 2002; 19: 135139.

Kavramsal ereve. Tp dergilerinde yaymlanan nitel aratrma ve niteliksel yntemler hakkndaki makalelerin says son zamanlarda giderek artmtr. Ancak sosyal bilimler yaznndaki kapsaml tartmalar ile karlatrldnda, nitel aratrmay kuatan etik sorunlar yeterli oranda gz nnde bulundurulmamtr. Bu yetersiz fikir mzakeresinin olas nedenlerinden birisi nitel aratrmann katlmclar iin ciddi sorunlar oluturmayacana dair olan genel varsaymdr. Nitel aratrma nerilerinin deerlendirilmesi iin belirli prensipler bulunmamakta ve tbbi aratrma etik kurullarnn bu prensipleri ortaya koymada zorlandna dair eitli bulgular bulunmaktadr. Amalar. Bu makalede amacmz; salk ve salk hizmetlerinde gerekletirilen nitel aratrmalarn plan ve uygulama aamalarnda ortaya kan etik konularnn dikkate alnmas ve salk hizmetleri aratrmaclarnn bu konular gz nnde bulundurabilmesi iin bir ereve ortaya koymaktr. Bulgular. Katlmclara ynelik olan drt potansiyel risk ele alnmtr: endie ve znt; istismar; yanl tantma; yaymlanan almalarda katlmclarn kimliklerinin kendileri ya da bakalar tarafndan saptanmas. Hasar riskinin azaltlmas adna nerilen teknikler arasnda bilimsel doruluun salanmas, uygun durumlarda tedavi sonras bakm, katlmclarn onayn sre olarak grme, gizliliin salanmas ve analize ynelik yansmal gr bulunmaktadr. Sonular. Nitel aratrma iin kat etik prensipler konusundaki ekincelerin farknda olmakla beraber salk aratrmalar topluluunun mutabk kalnan doru uygulama standartlarn benimsemesi iin bu konularn daha ayrntl tartlmas gerektiini ne srmekteyiz. Ayrca, nitel almalarda katlmclara ynelik gerek riskleri lmek adna deneysel aratrmalarn uygun olduunu belirmekteyiz. Anahtar Kelimeler. Etik, nitel aratrma

Giri Son yllarda yaygn tp dergilerinde 1 yaynlanan nitel salk hizmetleri aratrmalarnn saysnda ve salk hizmetleri aratrmaclar arasnda nitel aratrma metotlarna 2 ilgide bir art olmutur. Ancak birka istisna 3,4 dnda, salk hizmetleri aratrmalarn nitel metotlar hakkndaki yazlan makaleler etik konular irdelememitir. Etik konularn irdeleyen makaleler ounlukla hemirelik dergilerinde 5,6 yaymlanmtr. imdiye kadar salk aratrmalarnda nitel metotlarn etii hakkndaki tartmalar, sosyolojik 7 ve antropolojik8 yazn tarafndan bilgilendirilmitir. Tbbi aratrma iin etik prensipler; Tbbi Aratrma Konseyi 11 gibi tbbi aratrmalar iin fon salayan nc organizasyonlar, ngiliz Tp Dernei 9 ve ngiliz Sosyoloji Dernei10 tarafndan salanmaktadr. Bu rgtler tarafndan yaynlanan uygulama kurallar, aratrma etik kurullar12 tarafndan kullanlmas iin bir klavuz ierisinde bir araya getirilmitir. ngiliz Sosyoloji Dernei (aada ele alnmtr) tarafndan yaymlanan dnda bu dokmanlar, nitel aratrmaya az sayda atfta bulunmular ve daha ok nicel alma ile alakaldrlar.

Aratrma yapan salk meslei mensuplar ile karlatrldklarnda sosyal bilimcilerin nitel aratrmann etik ynlerine ok daha fazla ilgi gsterdikleri grlmektedir.13 ngiliz Sosyoloji Derneinin Etik Uygulama Beyan10, nitel almalar gerekletiren aratrmaclar iin yol gstermektedir. Bu beyan ierisinde katlmclar ve aratrmaclar arasndaki g ilikilerinin niteliini; onay ve anonimliini; sakllk ve gizlilii irdelemektedir. Ancak Beyan, dardan uygulanan bir takm

standartlar kabul ettirmekten ziyade ncelikle yelerin etik dncelerini bilgilendirme amacndadr. Bu kurala ramen baz sosyal bilimciler endieden dolay etik uygulama kurallarnn nitel aratrma iin nemi hakknda temkinlidirler. Birincisi uygulama kurallarnn pratik yargnn yerini alamamasdr; ikinci olarak bu kurallar, gerek hayat artlarnda gereki olmayan etik standartlar dayatmaya alabilir; ncs de ar belirsiz ve boluklar barndryor olabilirler.14

Kat etik prensipler hakknda var olan phecilii kabul etmenin yan sra salk hizmetleri aratrmalarna ilikin olarak en azndan nitel aratrmann etii hakknda tartma salamak adna rehberliin gerekliliine inanmaktayz. Sosyal bilimcilerin aksine salk meslei mensuplar, genellikle aratrmann felsefi temelleri hakknda eitim almamaktadrlar ve ayn zamanda da temel ilkelere dayanan etik yarglar iin uygun olmamaktadrlar. Bunun yan sra sosyal bilimlerdeki nitel aratrmalarn etii hakkndaki tartmalar, salk hizmetleri aratrmaclar iin eriilmez olarak grlebilmektedir. Ancak

nitel salk hizmetleri aratrmalar iin prensipleri savunmann nemli bir sebebi, etik kurullarnn nitel aratrmalarda ortaya kan etik sorunlar deerlendirmede zorluk yaadklarn gzler nne seren kantlarn gitgide artmasdr15. Bu makalenin amac, nitel salk hizmetleri aratrmalarndaki temel etik konularnn altn izmek ve bu aratrmalar gerekletiren ya da deerlendirenler iin yol gsterici olmaktr.

Nitel salk hizmetleri aratrmasnda katlmclar iin riskler

Nitel salk hizmetleri aratrmalarnn etik ynne gereken nemin verilmemesi, bu aratrmalarn katlmclara zarar verme olaslnn olmad dncesinden kaynaklanmaktadr.16 Aratrmada yer almann katlmclarda endie ve istismara yol aabilecei ve ayrca aratrma bulgularnn yaymlanmasnn katlmclarn ve sosyal evrelerinin itibarn zedeleyebilme riski sosyal bilimciler tarafndan kabul edilmektedir.17

Endie ve znt Nitel aratrmalar, katlmclarn gr ve eylemlerinin nedenleri ve balamnn incelenmesinin gerekletirildii bir konunun derinlemesine anlalmasn amalamaktadr ve bu sebeple de genellikle ortamn detayl incelenmesi iin tasarlanmaktadrlar. Salk hizmetleri aratrmalarnda en ok

faydalanlan nitel yntem olan mlakatlar, hassas konularda veri toplamak iin uygun bir seenektir. Metodun bu zellikleri katlmclar arasnda endie ve zntye sebep olabilmektedir. znt ve endieye sebep olan sorular, katlmclarn bireysel zgemilerine ve tecrbelerine baldr ve dolaysyla tam olarak nceden tahmin edilemezler. Tahmin etmenin mmkn olduu durumlarda bile nitel aratrmann yoruma ak doas bu konulardan gvenilir bir ekilde uzak durulamamas anlamna gelmektedir. rnek vermek gerekirse, HR tarafndan gerekletirilen gs ars aratrmasnda mlakatlarn oda, baz katlmclarn daha nceleri nem addetmedii gs arlarnn ciddi hastalklarn bir gstergesi olabilecei konusundaki endielerini belirtmelerini salamtr.

stismar G ilikilerinin nemi ve aratrmalarda kadnlarn dlanmasnn yan sra istismara maruz kalma ihtimali, feminist teorisyenler tarafndan ayrntlaryla tartlmtr. 18,19 Aratrmacnn, katlmclara fikirsel ve duygusal ball olduu durumlarda bile aratrmada kanlmaz bir g dengesizlii bulunduu ileri srlmtr 17 (s. 274).

Aratrmacnn ayn zamanda salk meslei mensubu olduu zaman bu g oranszl iki ekilde artmaktadr.20 lk olarak katlmc, vazife uuru ya da bakclarnn iyi niyetine ihtiya duyduu iin kendini katlmaya mecbur hissetmi olabilir5. kincisi de katlmcnn kendini ifade etmesine olanak salayan nitel mlakatn iyiletirici21 olarak kabul edilmesine ramen bu zellii ile ayn zaman da hasar ve istismara sebep olabilmesidir. Mlakatn teraptik karlama ile kartrlmas durumunda aratrmac uygun olmayan bir biimde hassas sorular sormaya zenebilir ve katlmc aratrmaya onay verirken n grd bilgiden fazlasn aa vurabilmektedir. Bu sorunlar genelde bireylerin hem aratrmac hem de salk personeli grevini stlendii, zellikle de katlmcnn bakmnda grev ald durumlarda ortaya kmaktadr. 22,23

Yanl Tantma

Nitel verilerin analizinin gerekletirilmesinin; teorik ereve, epistemolojik ballklar, kiisel zellikler ve aratrmacnn nyarglarndan etkilenmesi kanlmazdr. Nitel aratrmann yorumlayc doas, yaymlanan verilerin gerein yalnzca bir yorumu olduu ve bulgularn geerlilik analizinin dikkatle yaplp yaplmamasna gre yarglanmas gerektii anlamna gelmektedir. Her ne kadar tm aratrmalar bir dereceye kadar sosyal yapl olsa da katlmclar grlerinin yanl yorumland ya da arptrld hissine daha ok nitel aratrmalarda kaplmaktadr. Kiisel hikyeler, bireyin kendi kimliini nasl grdnden olumaktadrlar ve dolaysyla katlmclar kendi hikyelerinin yorumlanmas ve genellenmesi zerindeki kontrollerini kaybettiklerinde z kimlikleri zerindeki kontrollerini kaybetme riskiyle kar karya kalmaktadrlar24. Katlmclarna kimlik oluturarak nitel aratrma, katlmclarn otonomilerine saygy ineyebilmekte ve olumsuz kalp yarglara neden olabilmektedir.

Bu konular zellikle salk hizmetleri aratrmalaryla alakaldr. ncelikle salk hizmetleri aratrmalarnn ou katlmcnn davran ve anlayyla alakal belirli sorular cevaplamak amacyla tasarlanmtr ve bu tarz aratrmalar pein hkml teoriler tarafndan ynlendirilmektedir. Ayrca rnekleme teknikleri bu yntemlerle belirlenmekte ve cinsiyet ve sosyo-ekonomik durum gibi nemli saylan katlmc zellikleri entegre edilmektedir. nc olarak nitel mlakatn25 dinamikleri ve elde edilen bulgularn doas26, aratrmacnn tecrbelerinden etkilenebilmektedir.

Katlmclarn kimliklerinin kendileri ya da bakalar tarafndan tespiti

Nitel salk aratrma almalar, katlmcnn aile yeleri ve sosyal evrelerinin yan sra katlmcnn salk ve hastal, yaam biimi ve salk hizmetlerine kar grleri hakknda nemli

miktarda bilgi toplamaktadr. Kimlik tespitinin gereklemesi, katlmc ve onun daha geni sosyal evresine kar nyarg ve intikam duygular gibi sorunlara neden olabilmektedir. Mlakat kaytlar, katlmcnn kimliine dair isimleri, i bilgileri, oturma adresleri ve topluluklarnda meydana gelen olaylar gibi birok ipucu barndrmaktadr. Bu yzden analiz evresinde mlakat verilerini anonimletirmek mmkn olmamaktadr ve kaytlar gerekletiren kii katlmclarn kimliklerini bilebilmektedir. Anonimletirme kurallarnn uygulanmasna ramen alntlar, konuma biimleri ve balam; katlmclarn kendileri ya da bakalar tarafndan saptanmas iin yeterli bilgi ortaya koymakta ve ounlukla hangi bilgilerin kimlik saptanmasna neden olacan belirlemek mmkn olmamaktadr.

Uygunsuzluk ve frsat maliyeti

Yukarda zetlenen olas risklerin yan sra uygunsuzluk ve nitel aratrmaya katlmann frsat maliyeti genellikle yeteri kadar nemsenmemektedir. Salk hizmetlerindeki ou nitel alma katlmclarla derinlemesine mlakatlar iermektedir. Bu mlakatlar normalde en az bir saat srmekte ve ya katlmcnn bir aratrma merkezine ulamasn ya da aratrmacnn katlmc evlerine gitmesini gerektirmektedir. Baz almalarda katlmclardan ikinci bir mlakatta yer almalar rica edilmektedir.

Zarar riskini azaltmak

Bilimsel doruluk

Btn aratrmalarda hayati etik gerekliliklerden biri, aratrmann bilimsel olarak doru olmasdr. Yeterli uzmanl ve denetimi olan aratrmaclar tarafndan uygun olarak tasarlanm ve gerekletirilmi olmas gerekmektedir. Sonularnn somut fayda salama ihtimali bakmndan aratrma gerekletirilmeye deer olmaldr.

Eitim ve denetim konular, zellikle aratrmacnn alma unsuru olarak grlebildii ve ortamdan nispeten bamsz alt nitel almalarla alakaldr. Kabul edilen standartlarn karlanmasn salamak adna nitel aratrma nerilerini deerlendirirken etik kurulunun tecrbeli nitel aratrmaclar iermesi veya onlara danmas gerekmektedir.

Tedavi sonras bakm

Salk ve salk hizmeti aratrmalar, zellikle de mlakat gerekletiren kiinin salk personeli olduunu bildiklerinde katlmclarn yardmn salanacana dair beklentilerini artrabilir. Bunun yan sra ayn zamanda salk personeli olan aratrmaclarn, daha fazla bakma ihtiyac olan katlmclar belirlemesi daha olasdr. Aka ortaya konmu etik prensipler, teraptik mdahaleler ieren nitel aratrmalarda katlmclar iin tedavi sonras bakmn grevini belirlemektedir27. Ancak imdiye kadar aratrmacnn salk personeli olduu durumlarda ortaya kan zel durumlar tanmlayan etik prensipler ortaya konulmamtr. Katlmclarn znt ihtimali, aratrmac/salk personelinin rol snrlar hakkndan ak olmas ve uygun bilgi ve yardmn mevcut olmasn salamas ile en aza indirilebilir.

Onay

Bilgilendirilmi onay, katlmclarnn kimliklerinin tespitinin mmkn olduu tm almalarda nkouldur. stisna olarak etik kurulu byle bir onayn mmkn olmad hkmne vardnda ve aratrmann n grlen faydalarnn ortaya kabilecek olas zararlardan fazla olduu durumlar bulunmaktadr. Mlakat almasnda en azndan gerekli olan katlmcnn; almann amac ve kapsam, kullanlmas muhtemel soru trleri, sonularn nasl kullanlaca, anonimletirme yntemi ve katlmclarn cevaplarnn ne oranla raporlarda kullanlaca konularnda szl ve yazl olarak bilgilendirilmesinden sonra yazl onaynn alnmasdr. Ayrca katlmclara, aratrmaya katlp katlmama konusunda dnmeleri ve aratrmacya sorularn yneltmeleri iin sre verilmelidir.

Analiz aamasnda beklenmedik durumlarn ortaya kma olasl nitel aratrmalarn doasnda yer almaktadr. Dolaysyla mlakat esnasnda verilerin olas kullanm ekilleri aratrma heyeti tarafndan her zaman bilinememektedir. Ayrca, aratrmaclar daha sonraki aratrmalarda da kullanmak zere mlakatlar arivlemek isteyebilmektedirler. Byle bir durumda katlmclar haberdar edilmeli ve isterlerse bilgilerinin kullanlmasna dair onaylarn ekme hakk tannmaldr. Nitel almalarda gerekli onaylarn alnmasn salamak iin iki yntem bulunmaktadr: katlmclardan aratrmann balangcnda ok genel bir onay vermeleri istenmekte (bu durumda onayn alnmasnn nemi bizce azalmaktadr) ya da aratrmaclar onaya bir defaya mahsus bir olgu yerine bir sre olarak yaklamaktadrlar. ngiliz Sosyolojik Derneinin Etik Prensiplerin Beyan, aratrma sresince alnan tm kararlara katlmclarn dhil edilmesini vurgulamakta ve onayn kesin ve kati ama zaman ierisinde yeniden grmeye ak bir sre olarak grlmesi gerektiini ne srmektedir. Katlmclarn aratrmann planlanmasnda, uygulanmasnda ve yaymlanmasnda rol almas prensibi,

sosyolojide teden beri sre gelen bir uygulamadr ve akademik tp evreleri29,30 ve fon salayan11 organizasyonlar tarafndan artan bir ekilde kabul grmektedir.

Onaya bir sre olarak yaklamann pratik ve etik dezavantajlar bulunmaktadr. ou nitel almalarn kk rneklem gruplar ile almalarna ramen aratrmaclar, katlmclarla tekrar temas kurmay lks ve corafi adan hareketli olan aratrmac ve katlmclar sz konusu olduunda mantksz olarak grmektedir. Daha da nemlisi katlmclarla tekrardan kontak kurma baz durumlarda gereksiz rahatsz etme olarak alglanabilmektedir. Nitel aratrmann ngrlemez doas gz nnde bulundurulduunda btn bu dezavantajlara ramen onaya bir sre olarak yaklalmas gerektiini savunmaktayz.

Nitel salk hizmetleri aratrmalarna bal olarak baz zel onay sorunlar ortaya kmaktadr. lk olarak, istismar ve basknn en aza indirilmesi iin salk personeli olsun olmasn aratrmacnn mesleki gemii katlmcya aklanmaldr. Ayrca katlmclar aratrmann teraptik ya da tedavilerini tamamlama amacnda olmad konusunda bilgilendirilmelidir. nc olarak, katlmclara aratrmada yer almamalarnn bakmlarn hibir ekilde kt etkilemeyecekleri konusunda gvence verilmelidir.

Yanl tantma ve yorumlama Yanl yorumlama riskini en aza indirgemek adna birok nlem alnabilmektedir. Katlmc dorulamas ile bulgularn yaymlanmasndan nce aratrmaclarn analizleri katlmclara geri bildirmesi sreci kastedilmektedir. Ancak bu uygulamann kstlamalar bulunmaktadr. Onaya sre olarak davranlmasnda olduu gibi bu sre de pratik olmayan ve rahatsz edici olarak alglanabilecek ekilde katlmclarla tekrar tekrar temas gerektirmektedir. Daha da nemli bir mahzur da katlmc dorulama ile elde edilen verilerin birincil verilerin31 yorumlanmasyla ayn srece gerek duymasdr.

Verilerin yanl yorumlanmas daha ok aratrmacnn izole bir ekilde alt durumlarda ortaya kmaktadr. Bu risk, acemi aratrmaclarn yakndan kontrol edilmesi ve tecrbeli aratrmaclarn da analiz aamasnda eytann avukat roln yerine getirebilecek bir meslektayla yeterli temas halinde olmasn salamak ile en aza indirilebilir. Yanl yorumlama riskini azaltmak iin daha az dorudan bir yaklam aratrmaclarn olas yanlmalarnn farknda ve onlara ak olmasdr. Uygulamada, aratrmaclarn konuya teorik yaklamlarn belirtmelerini ve salk personeli aratrmaclarnn da kendi kiisel ve mesleki zelliklerinin verileri yorumlamalarn nasl etkileyebileceini gz nnde bulundurmalarn gerekmektedir.26

Gizlilik

Nitel aratrmalar byk miktarlarda detayl kiisel bilgi toplamaktadr. Bu bilgileri saklamakta pratik snrlamalarn olmasnn yan sra bu balamsal veriler analizin gerekli bir bileenini oluturmaktadrlar. Baz durumlarda katlmclar mehul olarak kalmay tercih etmeyebilmektedirler: ifade ettikleri fikirleri ile kimliklerinin saptanmas, katlmclarn aklamalarnn ierik ve anlamlarnn mlkiyet haklarn devam ettirmelerine yardmc olmaktadr. Katlmclarn aklamalar ile tehis edilmelerini istemesi, hastann rahatszlk hakkndaki gr ve tecrbelerinin yaymlanmas amalayan ve birok katlmcnn mlakat videolarnn internette yaymlanmasna onay verdii bir almada grlmtr (www.dipex.org).

Birok durumda nitel salk aratrmalar anonimlii ve gizlilii amalamaktadr ve kaset ve kaytlarn gvenli bir ekilde depolanmas iin hatasz stratejiler kullanlmaldr. Takma isimler ve ba harfler kaytlarda kullanlmaldr ve mmkn olduunda dier belirleyici detaylar deitirilmelidir. Bu konular ele almaktaki baarszlk katlmclarn belirlenmesine yol aabilir ve eleme sreci yoluyla dierlerini belirlemeyi kolaylatrabilir.

Salk hizmetleri pratisyenleri iin gizlilik istisnai durumlar dnda kiisel bilgilerin verilmemesi anlamna gelmektedir. Aratrmaclar iin gizlilik esasnn kapsam daha az belirgindir (ou kez kesin olduu dnlmesine ramen) ve bu farkllk pratisyen/ aratrmac atmasna yol aabilir.

Sonu

Tbbi aratrma yapabilmek iin var olan detayl prensipler genelde nitel aratrma yapabilmeye ilikin kullanlmak iin tasarlanmtr. Nitel ve nicel aratrmaya yol gsteren etik prensiplerin esasen ayn olmasna ramen, nitel salk hizmetleri aratrmasna ilikin ortaya kan birtakm zel etik konularn zetledik. (i) Aratrmaclar, bilgilendirilmi onaya bir kereye mahsus bir olay olarak deil de bir sre olarak yaklamay dnmeli ve mlakatn teraptik karlama erevesinde gerekleeceinin farknda olmaldrlar. (ii) Teraptik karlamayla kartrlma ihtimalinden tr, aratrmaclar katlmclar iin gerekli olduunda bilgi ve destein mevcut olduundan emin olmaldrlar. (iii) Nitel veriler doas gerei katlmclarn kimlikleri konusunda olduka ipular iermektedirler, bu yzden yaynlanan almada katlmclarn kimliklerinin anonim olarak kaldndan emin olmak iin itina gstermek gerekmektedir. (iv) Yanl tantma riski, aratrmaclarn

yeterince eitildiklerinden ve denetlendiklerinden emin olunarak ve aratrmacnn kiisel ve profesyonel zelliklerinin etkisi hakknda yansyabilirlii tevik ederek en aza indirilebilir. Ek olarak, nitel salk hizmetleri aratrmasnda etik uygulamalarn garantilemek iin aratrmaclar, fon salayan organizasyonlar ve gzden geirenler nitel aratrma yntemlerini ve bilimsel dayanan tam olarak anlamaldrlar.

Nitel aratrma prensiplerinin muhtemel dezavantajlarn zetledik ki bunlar ar kuralclk, yetersizlik ya da kullanszlk olabilir. Ancak; aada belirtilen sebeplerden dolay bu prensiplerin salk hizmetleri aratrmalar iin gerekli olduunu savunuyoruz. Sosyal bilimcilerin aksine, birok salk hizmetleri aratrmacs aratrmann filozofik ve politik ynleri hakknda eitilmemilerdir, dolays ile etik konular hakknda daha fazla ynlendirilmeye ihtiyalar olabilir. Ayrca aratrmaclarn ve etik komitelerinin salk hizmetleri aratrmas nitel projelerinin etik doruluunu

deerlendirmede zorluk getikleri dair hem yerel hem de uluslararas byyen bir anekdotsal kant bulunmaktadr. 15 Son olarak nitel aratrmada adnn karmasnn olduka zararsz olduunun sklkla varsaylmasna ramen, katlmclar iin oluabilecek gerek risk bilinmemektedir.

Nitel aratrmada katlmclara kar oluabilecek riskleri tespit edebilmek iin aratrma yaplmas gereklidir. Aslnda bu soruyu cevaplayabilmek iin ve risklerin oluma oran ve riskini belirleyebilmek iin nitel aratrmac anketi gereklilii olduu ortaya konmutur16 (p. 3). Ek olarak nitel aratrmada etik prensipleri oluturabilmek iin salk profesyonellerini, sosyal bilimcileri ve etikileri ieren daha fazla tartma yaplmas gereklidir ki iyi aratrmay neyin oluturduu hakknda mutabakata ulalabilsin.

nemli mesajlar

Antropoloji ve sosyoloji alanlarnda nitel aratrma etii hakknda detayl yazn tbbi literatr iin geerli deildir, ve tbbi aratrma etii komitelerinin nitel projeleri deerlendirmekte zorluk yaadklar hakknda kant bulunmaktadr.

Nitel salk hizmetleri aratrmasnda zellikle katlmclarn karlaabilecekleri riskler endie ve znt, aratrma srecince teraptik karlama sorunu, bask ve daha fazla yanl tantma ve yardm ihtiyacnn belirlenmesidir.

Bu riskler aratrmacnn aratrmann snrlar hakknda daha emin olmas, bilgilendirilmi

rzay bir sre olarak deerlendirerek, mesleki gemilerine dair daha yanstc ve ak olarak ve yeterince eitilmi ve denetlenmi olduklarndan emin olarak en aza indirilebilir.

Nitel aratrmann etik uygulama kodlarnn olas dezavantajlarn fark ederken, salk hizmetleri aratrmaclarn ynlendirmenin ve bilgilendirmenin gerekli olduunu tartyoruz.

Bu prensiplerin formle edilebilmesi iin, temel etik prensiplerinin daha fazla incelenmesi ve tartlmasnn yannda katlmclarn karlaabilecekleri asl risklerin aratrlmas gereklidir.