nn ALPAT; Devrimci yol

Aratrma dizisi-1

nn Alpat' daha ok air kimlii ile tanyoruz. Alpat'n "Yaral Oluyum Hayatn" ve "Kendini Anlatrsa Bir Kz" isimli iir kitaplar var. "Randevuyu Daa Verdik" nn Alpat'n drdnc kitab. Alpat'n 1993'te "Sosyalistler ve nsan Haklar" konusunda bir aratrma kitab yaynland. Haftalk 2000'e Doru ve Ekonomik Panorama'da ve kimi 15 gnlk, aylk dergilerde bir sre muhabir olarak alan Alpat, bu kitabyla 12 Eyll dnemini bilinmeyen bir ynyle ele alyor. Sosyalist solun ana gvdesini oluturan Devrimci Yol'un yenilgiyle biten yaklak yirmi yllk serveninin bir blm, rportajlarla, belgelerde, tartmalarla ilk defa bu oranda gnna kyor.

SUNU

Devrimci Yol hareketinin 1980-1985 yllar arasnda yaad srecin ilgin bir kesitini bulacaksnz bu almada. 12 Eyll askeri darbesinden hemen sonra stste yedii ar darbelerle merkezi yaps dalan, nder kadrolar ve bir ok taraftar gzaltna alnp tutuklanan Devrimci Yol hareketinin geriye kalan unsurlarnn, 1980-1985 yllar arasnda, birok kentin krsal kesiminde balatt "direni hareketi" canl tanklaryla, belgeleriyle gnna kartlmaya alld.

12 Eyll dnemi kamuoyu tarafndan pek ok tartld. Bu ynyle ilk kez tartlyor. Bu adan da bir boluu dolduracan sanyorum.

Yaanmtr. Yaanm yok saymak mmkn deildir.

Toplumlarn hafzas zayftr. Hergn yeni siyasal gelimeler karsnda akna dnen toplumlar iin gemii hatrlamak, gemii hatrlatacak tartmalarn iine girmek klfet grlebilir. Gemite yaanlanlarn bugn iin anlam yeterince kavranmazsa, bir baka deyile nemsizse onun iin, unutmak; siyasal bir tercih durumuna gelir.

Toplumsal hafza zayftr. Hele, sistemli ve ciddi bir ariv kltr-alkanl da denebilir- bulunmuyorsa, aratrmaclarn eski defterleri kartrmas balbana sknt nedenidir.

Benim amdan da en byk skt bu oldu. Bu alma srasnda, 12 Eyll davalarna giren avukatlarn, dava dosyalarnn yasal saklama sresinin bitmesi nedeniyle, aslnda bir dnemin gelimelerine k tutabilecek dkmanlar, elden karmaya, yok etmeye baladklanna tank oldum. Bir dnem, tanklklaryla, belgeleriyle yok oluyordu.

zellikle, Devrimci Yol hareketinin kr pratii, sol kamuoyu tarafndan yeterince bilinmeyen, tartlmayan bir olayd. Kimi dergi yazlar, rportajlar ve bir ka kitap saylmazsa, bu pratie yaplan vurgu, o dnemin yeterince anlalmas asndan etkisiz kalyordu.

Byle bir almaya neden gerek duyduum sorulabilir. Aradan onca zaman getikten sonra... Devrimci Yol evresinin "Yeniden" isimli Dergi ile tekrar siyaset sahnesine girme abas ve ncesinde, Devrimci Yol evrelerinin byk bir ksmnn parti kurma

giriimi iinde olmalar, sol iinde parti tartmalarnn ayyuka kt gnlerde, Devrimci Yolcular zelinde, "nereden nereye" sorusunu akla getiriyordu. nk, bu hareketin ilgin saylabilecek bir geliim seyri vard. Devrimci Yol, aradaki kesintileri saymazsak, yaklak 20 yl, sosyalist hareketin merkezine oturan, gemii ve o gn ska tartlan, pek ok adan dier sosyalist rgtlerden ayrlan, bir hareketti.

Gemite, radikal, kitlesel ve silahl direni yanls bir sosyalist hareket olan Devrimci Yol, 1996 Trkiye'sinin karsna yasal bir partiyle kmaya hazrlanyordu. Bu noktada, Latin Amerika'daki gerilla hareketleriyle byk bir benzerlii vard. Latin Amerika'da yllarn gerilla hareketleri, kendilerine yasal siyasal alanda yer amaya alyordu. Dnyadaki son gelimeler, silahl bir tarzla, siyasal bir sonu almann mmkn olmayacan gsterir gibiydi.

Devrimci Yol hareketinin kr deneyimi, Trkiye sosyalist hareketi asndan ilk deneyimdi. 12 Mart gnlerindeki Kzldere ,ve Nurhak saylmazsa -ki bunlar gerilla faliyeti saymak zor- Anadolunun ilk gerillas olarak grmek mmkn Devrimci Yol gerillasn. Zaten yaananlara bakldnda, bu kr pratiinin ilk olmann getirdii acemilii, doall ve masumluu inde tad grlecektir.

Anadolunun ilk gerillas ile ilgili bir alma yapmay, ilk gerillalarla grebilmeyi, onlarn duygu ve dnce dnyalarna sohbetlerle ve gnlklerle girebilmeyi, bir gazetecelik olay olarak deerlendirdim.

Devrimci Yol hareketinin, silahl tarzn en st biimi saylan, gerilla mcadelesine bavurmas ve baarszlyla balayan, bugn yasal parti tartmalaryla devam eden srecini aratrmaya deer grdm. Ancak, bu alma, kendisini, gerilla mcadelesinin

bitimine kadar geen zamanla snrlam durumda. Devrimci Yol evrelerinin srdrd parti tartmalarna, bir ka soru tesinde girmeyi dnmedim. Sorular, rprtajn genel aknda ortaya kt.

Devrimci Yol kr pratiinde yer alan ok sayda insana ulamak mmknd. rnekleme yntemini kullanmak en uygunu oldu. Rportaj yaptm insanlara, "anak sorular" sormadm sanyorum. Onlar sktrma gibi bir niyetim de olmad. Genellikle dnemi, ilikilerini, amalarn btn plaklyla ortaya karacak sorulara yneldim. Rportajlarda tartmalar ieren kimi blmler kendiliinden geliti. Yzyze gelme olana bulamadm insanlarla yazmak durumunda kaldm.

1980-85 dneminin nemli isimlerinden Taner Akamla grememem, bu almann eksiklii olarak grlmeli. nk Akam, 1982 ylnda daha organize bir ekilde balatlan kr pratiinin mimarlarndan birisiyken, kr pratiini, aradan pek de uzun bir zaman gemeden reddetme yoluna gidiyor. Nedenlerini sormak istiyordum. Kendisine ulamaya altm. Mektubumun ulap ulamadn bilemiyorum. Ulamamas zor ihtimal. Tartmaya katlmak istememesi akla daha yatkn. Akam'n o dnemdeki tavr, ciddi saylabilecek ulamalarla kar karya bulunuyor. Bunu rportaj srasnda ifade edenler oldu. Sylenenleri aktarp, grlerini soracaktm.

Ayrntya girmek gibi bir niyetim olmad. nk, Devrimci Yol'un genel deerlendirilmesi ve aratrlmasn amalayan bir alma deil bu. 20 yl aralksz sren bir geliimin, be yln ortaya karma hedefi var yalnzca. Kald ki, Devrimci Yol ile ilgili pek ok tartma yllar boyu dergilerde, gazetelerde yer ald. Hem Devrimci Yolcularn kendilerini nasl tanmladklar hem de dardan nasl deerlendirildikleri ska yazld, izildi.

Zaten, Devrimci Yol hareketinin geneli zerine yaplacak bir aratrmann ciddi anlamda profesyonellik ve bilimsellik tamas gerektiine inanyorum. nk ortada, ba sonu belli, oturmu, net bir program olan, belli bir merkezden ynetilen, taraftarlan/sempatizanlarnn ortak zellikleri bulunan bir rgt yok. Daha ok, yediden yetmie kendisine Devrimci Yolcu diyen herkesin Devrimci Yolcu olabildii, bunun iin belli standartlarn/koullarn aranmad bir iliki tarz var. Bu zellikleriyle halk hareketi olmaya yakn bir yerde durduu, Latin Amerika lkelerinde grmeye alk olduumuz halk hareketlerinin kimi zeliklerini tad sylenebilir.

Devrimci Yol'da sosyalist tarzn/politikann zorunlu bir sonucu olarak yukardan aaya rgtlenme, belli bir merkezden ileri idare etme abas var ama, Trkiyenin zgn koullar ve o gnk mevcut durumlar nedeniyle bunu baaramann sanclar var. Ankara Devrimci Yol davas sanklarndan Melih Pekdemir'in "tarih bizi faizme kar rgtlendiimiz iin deil, rgtlenemediimiz iin yarglayacaktr" szndeki ak zeletiri bu sancnn bir ifadesi saylabilir.

Devrimci Yol ile ilgili yaplacak bir aratrmann 1975-80 Trkiye'sinin de aratrlmas anlamna geldiini, aratrmann sosyolojik-psikolojik ve toplumsal eler tamas gerektiini dnyorum. zellikle bugn, solun -btn kesimleri dahil- kitlelerden yaltlml, yalnzl zerine kafa yoranlarn, Devrimci Yol hareketinin, Nide'nin yoksul kyllerinden, Karadenizli fndk reticilerine, maden iilerinden aydnlara, byk kentlerin gecekondu mahallelerinden niversitelere kadar, solun tarihinde grlmedik oranda, yaygnlamasnn nedenlerini aratrmalar gerekiyor.

Bu almann snrlar olanakszlklarla izildi. Daha kapsaml bir alma yaplabilirdi. g, para pul gibi skntlar nedeniyle almann boyutunu geniletme olana bulamadm. Ne olabilirdi? Kr pratiinin yaand blgelere gidebilirdim. Oralar

grp, kaplarn gerillalara am insanlarla grebilirdim. Pek ou, o gnlerin skntsn yaam, gzaltna alnm, madur olmu insanlard. O insanlarla grmek, almaya farkl bir hava katar, belki de tekdzelikten kurtarrd. Yurtdna kp, kr pratiinde yer alm ve bugn mlteci olarak yaayan insanlarla yzyze grme olana yaratabilirdim. Dedim ya, i g, para pul.

Giri yazsnda, Devrimci Yol hareketinin genel bir deerlendirmesini yapmaya altm. Bir zet saylabilir. Ayrca, zetlerken, daha ok, Devrimci Yol sanklarnn kendi ifadelerini kullanmaya, Devrimci Yol Dergisi yazlarndan alnt yapmaya dikkat ettim. imdiye kadar konumayanlar konuturma, yaynlanmayan belgeleri yaynlama noktasnda; almay gazetecilik, aratrmaclk olarak deerlendirip, bu snr amamaya dikkat etttim. Yalnzca, nemli grdm kimi noktalar ne karmaya altm.

Belgeleri Giresun Devrimci Yol, Ankara Devrimci Yol, Fatsa Devrimci Yol Dava dosyalarndan edindim. Rportaj yaptm insanlarla, yasal snrlarn dna kmamaya, mahkeme tutanaklarnda var olan ereveyi amamaya dikkat ettim. Ayrca, teknik ilerde byk yardmlar olan Ali Ekber ve Zeki'ye de teekkrler.

nsann kendisine ait bir alma ortamnn olmas ok nemli. Byle bir olanaktan yoksunum. Bu yzden iten ayrdm zamanlarda ve akam evde bireyler karalamaya altm. Eimi ve ocuumu bu nedenle, az da olsa ihmal ettiysem, zgnm.

nn Alpat

Ekim 1995

GR

Devrimci Yol hareketinin geliimini, 1974'lerde Dev-Gen ile balayan, 1977-1980 yllarnda Devrimci Yol'da somutlaan ve 12 Eyll sonras gerilla mcadelesi ile devam eden bir seyirde izleyebiliriz.

Kimi rgtler, partiler iin net bir tanmda bulunmak mmknken, Devrimci Yol iin bunu baarmak zor grnyor. rgt dense, bunu salamlatracak yeterli kant bulunamyor. rgt deil dense, Devrimci Yol'u aklamak iin yetersiz kalyor. Devrimci Yol davalarnn iddianamelerini yazan Skynetim Askeri Savclarna gre;rgt, dier sol gruplara gre rgt deil; kendiliindenci bir hareket. Mahkemelerdeki Devrimci Yol sanklarnn anlatmlarna bakarsan; ortada yle savclarn iddia ettii gibi bir rgt yok. 12 Eyll sonras, taraflarnn ayn anda, ortak bir karar varm gibi dalara kp, silahl direni balatmaya kalkmalarna bakarsan; kocaman rgtl bir yapyla karlayorsun. 12 Eyll sonras daa kan insanlarn saysbyle bir sonuca ulatryor. Yalnzca, Artvin blgesinde 600 civarnda insan daa kyor. Karadeniz'in dier blgelerinde, Ege'de, Gney'de, Gneydou Anadolu'da daa kanlarla birlikte bu say binlerle ifade edilebilecek bir rakama ulayor.

Btn bunlardan dolay, Devrimci Yol'u tanmlamak iin kendi ifadelerine bavurmak en salkl yol gibi geliyor.

Devrimci Yol her trl olumsuzluun, ktln kol gezdii, faist terrn yaratt bir dehet ve karabasan ortamnda gelecei karartlmak istenen halka ait gzellikleri kendinde toplayan bir umut olarak ortaya kmtr. Btn bunlarn sonucu olarak kendisine Devrimci Yolcu diyen veya kendisini Devrimci Yol'a yakn gren, Devrimci Yol'daki grleri benimseyen onbinlerce insandan oluan bir devrimci hareket ordusu

olumutur.

Devrimci Yol'un bu szlerle tanmlanmas duygusal eler tayor. Bu tanma sayg gstermek gerekiyor. Ayn duygusal ifadeler Melih Pekdemir'in mahkemedeki kiisel savunmasnda da yer alyor.

..Trkiye'de Devrimci Yolcu olmak demek, Spartaks'n, Bedrettin'in Marks'n, Lenin'in szlerine sahip kmak, proleteryann arsna uymak demektir. Devrimci Yolcular isava gnlerinde eltek'te ve iyerlerinde, Fatsa'da ve Anadolu'nun drt bir yresinde, Tuzluayr'da ve tm gecekondu semtlerinde, ODT'de ve tm niversitelerde iiler ile, kyller ile renciler ile krtler ile ve emeki halklarmzla faizme kar sylenmesi gerekenleri sylediler ama syleyecekleri bitmemitir. Devrimci Yol bu direniin szcs, Devrimci Yol bu direniin ncs oldu. Devrimci Yol bayrak oldu. Biz imdi burada, Devrimci Yol'da yrmekle sulanrken, imdi darda yzbinlerce ii Devrimci Yol'da yrmeye devam ediyor. Buradaki bir avu insan yarglamak, sulamak, cezalandrmak kolay ama dardaki yzbinleri, milyonlar yarglamak, sulamak, cezalandrmak hi kolay deildir. 1980 sonbaharnda btn gazeteler Devrimci yol'da yryenleri irkinletiriyor, karalyorlard. 1988 ilkbaharnda yine ayn gazeteler Devrimci Yol'da yryenleri gzelletiriyor, aklyorlar. Sonu bir Devrimci Yol gzellemesidir...

lk Kvlcm Genlik akyor

12 Mart'tan kta sol rgtsz ve dankt. 12 Mart'n getirdii yenilgi, korku psikolojisi ve danklk, 1974-75'lere kadar kendisini hissettirdi. Bu yllarda balayan ve genlik zerinde younlaan faist saldrlar, genlii araylara itti. Genlik bir

yandan bu saldrlara kar can gvenlii temelinde rgtlenmelere giderken bir yandan da sosyalist dnceleri tartmaya balad.

Ankara'da ilk bata ADYD (Ankara Demokratik Yksek renci Dernei) ve AYD (Ankara Yksek renci Dernei), stanbul'da YKD (stanbul Yksek renci Kltr Dernei) ve YD (stanbul Yksek renci Dernei) ve EYD (Ezurum yksek renci Dernei) gibi renci dernekleriyle balayan rgtlenme abalar, genliin merkezi bir rgtlle ihtiya duymasyla 1976 ylnda DGDF'nin (Devrimci Genlik Dernekleri Federasyonu) kurulmasyla sonuland.

Pek ok sol siyasi hareket gibi Devrimci Yol'un da nder kadrolar isimlerini bu dnemdeki genlik rgtlemesinde duyurmaya balad. Devrimci Yol daha sonraki yllarda genlik snrlarn asa da, ekirdek kadrosunun genlik mcadelesinden kmas nedeniyle, st rgtlenmesini buna gre ekillendirdi.

12 Mart sonras genlik iinde filizlenmeye balayan sosyalist dnceler, niversiteli genliin byk oranda Dev-Gen etrafnda ylmasn salad. Dev-Gen, genel olarak Mahir ayan'n ve THKP-C'nin tezlerini savunuyor, kimi duygusal motifleri kullanarak, genlik iinde etkili oluyordu.

1974-75'lerde youn bir biimde balayan faist saldrlara kar genliin merkezi bir rgt talebi sonucunda doan Dev-Gen, anti faist direniin simgesi oldu. Bu arada, genlik arasnda sosyal emperyalizm, SBKP-KP-AEP tezleri, Mahir ayan ve THKPC'nin grleri youn bir biimde tartlyordu. Tartma giderek saflarn netlemesini getiriyor, solun ilerde yaayaca blnmelerin ipularn veriyordu. 1 Kasm 1975'te ilk says yaynlanan Devrimci Genlik Dergisi sayfalarn, anti faist direni ile ilgili yazlarn yansra sosyalistler aras teorik tartmalara da ayryordu.

Okullarda Can gvenlii, renim zgrl slogan etrafnda biraraya gelen devrimci genler, niversitelerle snrl bir mcadelenin, genliin sorunlarn aamayaca sonucuna ulayorlard. niversitelerde stste darbeler yenilir ve baarsz sonularla karlalrken; Altnda'da faistlere kar Altnda halknn gsterdii iddetli tepki, bize ok dersler verecek niteliktedir. (Devrimci Genlik. Say 7, 19 Nisan 1976) Bu belirlemelerle genlik yzn okullarn dna eviriyordu. Baktklar yer ise, byk kentlerin gecekondu blgeleriydi. Sa partilere yllarca oy veren gecekondu halk, kaplarn alan devrimci genlere scak davranyordu.

Devrimci Genlik, Ykselen anti-faist halk eylemlerinin n saflarna (Devrimci Genlik. Ayn say) balyla yaynlanan yaz, genliin okullarla izilen snr zorlamaya baladn gsteriyordu. Yazda, ilikilerin merkezilemesi, akademik tartmalarn dna kp, snflar mcadelesinde yer alma hedefi vurgulanyordu. Genlik hedefini bytyordu. Devrimci Genlik Hareketi iinde yetien bir ok unsur, mcadelenin eitli alanlarna aktarlmad iin -ki bu durumun balca sorunu bir proleterya partisinin bulunmamasdr- (Devrimci Genlik. Ayn say.)

Devrimci Genlik Dergisi, genliin merkezi rgtlenmesinin dnda, lke apnda devrimci bir hareket yaratlmas ve snflar mcadelesine bu merkezi politik hareket araclyla mdahale gerekliliini ortaya koyuyordu. Dergi, Bu nedenle Devrimci Genlik, anti-faist mcadeleyi lke apndaki bir politikaya tabi klmaldr ve merkezi bir politikann ynlendirildii bir devrimci zemin zerine oturtmaya almaldr. diyerek ve tartma balklarn sosyalizm sorunlar, faizm, Sovyetler Birlii, revizyonizm, oportinizm gibi, aslnda genliin sorunlarndan uzak saylabilecek konulara kaydrrak, belirledii hedefi bir taraftan pekitiriyordu.

Devrimci Genlik, masum renci hareketi olma zelliini yava yava yitiriyordu! Bu gelimeler, yani, genliin, lke apndaki politikaya mdahale aralarn yaratma abas, sonucunu gsteriyor, okullarda ve gecekondu blgelerindeki atmalar trmanyor ve faistlerin okullardaki, byk ehirlerdeki etkinlii krlyordu.

lk parentezi burada ayorum. Dev-Gen'in mcadelesinde, ODT-TK (Orta Dou Teknik niversitesi-renci Temsilciler Konseyi) ayr bir yer tutuyordu. TK deneyimi, her dnem genlik mcadelesinde ne kyor, sonraki kuak niversiteliler iin zgn bir model oluyordu.

1970'li yllardan akllarda kalan birka rnek deneyim var. Fatsa, Tari, Yeralt Maden bal kimi maden ocaklar. TK'da bu deneyimler arasnda saylabilir. Genlik rgtlenmesinin nasl olmas noktasnda gelecee sarkan bir deneyimdir TK. Demokrasinin gerek anlamda denendii bir zemin de denebilir. Bir niversite apnda, kitleselliin, katlmn, okula sahip kma duygusu ve iyi birer renci olmann yaratt bir rnektir. Bugn pek ok alanda eksiklii hissedilen bu gelimeler, TK rgtll zemininde gerekleme ansn yakalamtr.

12 Eyll ncesi, niversiteler youn atmalara sahne oluyordu. ODT'nn bu atmalardan nasibini almamas beklenemezdi. Ald da. Ama, TK deneyimi gelecek kuaklara aktarlrken, bu atmal dnem fazlaca bir yer tutmad, ODT'l rencilerin, ODT'nn faistletirilmesine kar bir btn halindeki direnilerinin TK srecindeki neminin yok saylamayaca gereine, direniin tamamen meru ve hakl zeminde gerekletii, dier okullarda olduu gibi ODT'nn kan glne dnmediini eklemek gerekiyor. Youn bir ekilde atma ortamn yaand hergn bir ka rencinin yaamn yitirdii okullarda gelecee ne aktarlabilir? vnlecek ne bulunabilir?

TK deneyimini yaayanlar vnyorlar ama.... TK pratiini yaam, ynlendirmi veya yakndan izlemi hemen her kesimden insann zerinde hemfikir olduu belli zellikler vardr ama bunlarn arasnda ikisi ne kar: Kitlesellik ve demokratiklik. Bunlara bal olarak ortaya kan nc zellik de etkileyiciliidir. (Ahmet Asena. Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisi. 72. fasikl)

Ankara Devrimci Yol Davas'nda yarglanan ve AYD, Dev-Gen yneticilii yapan Ali Alfatl, Blent Forta, Memduh Uyan ve Mehmet Ali Ylmaz'n genlik mcadelesini ve Dev-Gen'i anlatan 7 Nisan 1989 tarihli dilekelerinin de yer ald Genlik ve Mcadelesi isimli kitab (Simge Yaynevi. Haziran 1989) derleyen Engin Hke'nin sonu yazsnda Dev-Gen'le ilgili yazdklarndan bir blm aktarp, ok genel hatlaryla verilmeye allan genlik mcadelesi ksmn noktalyalm.

Dev-Gen hereyden nce Anti-faist, Anti Emperyalist bir genlik rgt olmutur. Faizme kar herkesi bnyesinde toplamak ve aktif mcadeleye katmak iin almtr. Demokratik bir genlik rgt olmann tesinde herhangi bir misyon stlenmeye kalkmam, ancak, genliin kurtuluunun ii snf ve emeki halkn kurtuluuyla mmkn olaca bilincinde hareket etmitir. Bu tutum da ifadesini bamszlk, demokrasi ve sosyalizm mcadelesinde yer almakla bulmutur.

Dev-Gen hi bir zaman bir kadro rgt ya da sosyalist bir genlik rgt olmamtr...Dev-Gen demokratik bir genlik rgt olarak, aadan yukar demokratik seimlerle olumu, ileyiinde de en geni demokrasiyi uygulamaya almtr...Dev-Gen bu lkenin genlik mcadelesinde onurlu bir yer tutmutur. Onu devrimci genliin bilincinden silip karmak ve yok etmek mmkn deildir. DevGen'in zgn miras, mcadele gelenei ve ruhu gelecein genlik kuaklarnn mcadelesinde de elbetteki yaayacaktr.

Artk lkemiz genlii iin Dev-Gen'li olmak her gen iin onurlu bir ayrcalktr...

1977 1 Mays

1977'in kanl 1 Mays' Devrimci Yol Dergisi'nin kamuoyunun karsna kt gn oldu ayn zamanda. 1 Mays kutlamalarnn katliama dnmesi nedeniyle Devrimci Yol ismi ne kmadysa da, aradan ksa bir sre getikten sonra solun en ok telaffuz ettii isim oldu.

Devrimci Yol evresinin ideolojik-politik grlerinin ana hatlaryla ortaya konulduu Devrimci Yol Bildirgesi Nisan ay ierisinde yaynland. Bildirge, 12 Mart'tan kta, solun yaad ideolojik, teorik ve rgtsel karklk ve danklk ortamnda dnya, Trkiye ve devrimin yolu konusunda derli-toplu bir metin zellii tayordu. Devrimci Yol Dergisi'nin yaynlanma nedenleri sralanrken, Bildirge'de ortaya konulan grlerin aratrlmaya, tartlmaya ihtiyac olduu vurgulanyor, Bildirge'nin bir platform olarak alglanmas isteniyordu.

Bildirge nne parti kurma fikrini alyor, srepartileme sreci olarak tanmlanyordu. Bildirge'de, partileme sreci ile ilgili ileri srlen grlerin, hemen bir parti kurma ars olarak kavranmayacann belirtilmesine karn, Devrimci yol evresi proleterya partisi iin start alyordu. Temel siyasi grev olarak proleterya partisinin inas yolunda, onun bamsz siyasi hareketini yaratma yolunda mcadele, temel siyasi grevimizdir.

Bildirge'ye gre; faizme kar mcadale bir devrim meselesiydi. Bunun iin ii snfnn bamsz siyasi eylemi oluturulmal, mcadeleyi kalc klacak ii snfnn z rgt inaa edilmeliydi.

Peki, parti nasl olacakt? Hedeflenen neydi? Ortada, farkl lkelerde yaanm parti deneyleri vard. Bunlar m rnek alnacakt? Sava parti nasl olacakt? Parti kadrolar nasl yetitirelecekti?

Bildirge'de bu ve benzer sorular ortaya konuyor ama ne olmasndan daha ok ne olmamas gerektii vurgulanyordu. Ya da genel parti tanmlaryla yetiniliyordu. ...snflar atmasnn her alannda ii snfnn bamsz siyasetini hayata geirmeye alan bilinli kadrolarn rgtl ve neyi, ne iin yaptn bilen bir tarzda...

Devrimci Yolcular, parti ile ilgili btn ayrntlar, pratiin karlarna karaca dorulara brakyordu. Zaten, Bildirge'nin parti konsunda verdii en net yant; parti iin her hangi bir ablon kullanlmayacayd. Parti, somut koullarn doru bir ekilde yaplacak analizlerinden kacakt. O somut koullar hereyi -devrim, alma tarz, rgt anlay- belirleyecekti.

nemli saylabilecek bir vurgu da, partileme srecinin zel olarak hiyerari oluturma gibi alglanmamas noktasna yaplyordu. Bildirge'de genel hatlaryla ortaya konan, THKP-C deerlendirmesiyle devam eden parti tartmalar, daha sonra, Devrimci Yol Dergilerinin sayfalarn ska dolduruyordu.

Devrimci Yol evresi, partileme startyla balatt sreci, bir proleterya partisine ulaamadan noktalad.

Devrimci Yol'un partileme sreci hem kendileri asndan hem de dier sol grup ve partiler asndan tam bir ylan hikayesiydi. Devrimci Yol'a kyasla ok daha dar ve etkisiz olan gruplar partilerine kavuurken, bu evre kendi partisini neden bir trl kurmuyordu?

Bildirge'nin yaynlanmasndan yllar sonra kaleme alnan Ankara Merkez Devrimci Yol Davas savunmasnda sanklar, 70'li yllara atfta bulunarak, kendilerinin, farkl bir partileme anlayn savunduklarn, partiyi, herhangi bir ekilde biraraya gelmi insanlarn kendi aralarnda oluturduklar hiyerarik bir yap olarak grmediklerini belirtiyorlard. Savunmada, parti konusunda sol ii tartmalara yant ise u szlerle veriliyordu: Gerek fonksiyonlarn yerine getiremedikten sonra, bu tr gruplarn pek ounun yapt gibi, kendi kendilerini M-L bir rgt ya da parti olarak isimlendirmi olmalar herhangi bir deiiklik getirmemektedir.

Nitekim, Devrimci Yol'un geni taraftar kitlesine sahip olmasna karn Devrimci Yol evresindeki iliki ve almalarn M-L bir parti niteliini tamadn vurgulama gerei duymamz, bir anlamda lkemiz solunun bir gerei olarak kabul edilmekle birlikte, almas zorunlu bir olumsuzluk olarak deerlendirdiimiz bu kendiliinden nitelikli siyasi grup yaplarnn idaelize edilerek devrimci bir parti rgtlenmesi yerine geirilmemesi gereinin bir ifadesi olarak da grlmelidir.

Devrimci Yol Bildirgesi'nin parti ile ilgili ortaya koyduu dnceler, sol ii ideolojikpolitik saflamann yava yava oturaca, tartmalarn sert geecei izlenimi veriyordu. nk, Bildirge'ye gre, 40 yllk oportnist-revizyonist tezlerle hesaplalmas gerekiyordu. lkemiz soluna , bu elli yllk sa bir eilim hakimdi. Bu hesaplamadan , geleneksel sa partiler olarak grdkleri TP, TSP, TEP, SDP, TKP ve PDA nasibini alyordu.

Bildirge, SBKP-KP tezleriyle ideolojik kavgay kztrarak, Devrimci Yol'un Trkiye'ye zgn bir hareket olacann, dnya leinde bamsz bir izgiye oturacann ipularn veriyordu. Uluslararas sosyalist hareketin merkezi bir btnl yoktur. Bugn enternasyonalizm adna sapmalardan birinin kuyruuna taklmak.., bu sapmalara kar tm burjuva ideolojilerinin etkilerinden bamsz proleter devrimci hareketin mcadele bayran ykseltmekten gemektedir.

sava Tespiti

1977-80 yllar arasnda yaanan siyasal atma ortam Devrimci Yol evresi tarafndan isava olarak tanmlanyordu. O gnlerde isava tanm yapan baka bir siyasi hareket yoktu. Devrimci Yol'a gre; Trkiye'de ilan edilmemi, st rtl, cephelere ayrlmam bir sava yaanyordu. sava tespiti yapldktan sonra ona gre rgtlenmek kanlmazd. Devrimci Yol'u, anti-faist mcadelede ne karan, bu mcadelenin oda haline getiren de bu tespit oldu.

Toplum her gn biraz daha atma ortamna ekiliyordu. Gecekondu mahallelerinde, niversitelerde, kk Anadolu kentlerinde, yoksul kylerde, kimi ii arlkl yerleim birimlerinde toplumun yaad sa ve sol saflamada, Devrimci Yol sol saflarda

arlkl bir yer kazanyordu.

Anti-faist mcadelenin Devrimci Yol evresinin belirgin zellii olmas, faizme kar duran insanlarn o saflarda toplamasna yol ayordu. Bu durum Devrimci Yol nderliini faizme kar mcadele konusunda yeni araylara itiyordu. nk, toplumda var olan direnme eilimlerinin bir araya getirilmesi sorunu vard. Baar ans ancak byle bir yntemle yaratlabilirdi. Hareketin nderlii i savan derinletii gnlerde, Direni Komiteleri tartmasn solun gndemine getiriyordu. Bu neri zellikle THKP-C kkenli gruplar arasnda youn tartmalara neden oluyor, Devrimci Yol, THKP-C ve Mahir ayan' reddetmekle sulanyordu.

Devrimci Yol'a gre Direni Komiteleri ihtiyatan domutu. Halkta var olan ve aslnda kendiliinden gelien direnme eilimlerinin bir at altnda toplanmas, ayn politik hatta durularnn salanmas bir zorunluluktu. Trkiye'de gnlk yaamda tam bir kaos hakimdi. Can gvenlii en yakc sorundu. Siyasal nedenlerle gnde 5-10 insan hayatn yitiriyordu. ehirler, mahalleler, sokaklar, okullar, iyerleri saflamann iine giriyordu. deolojik saflama srecini yaayan toplum, hzla fiziki bir saflamaya gidiyordu. Ev ev, sokak sokak yaanan ayrmada bireyler tercihini yapmak zorunda kalyordu. Ya o barikatn arkasnda olacakt, ya da bu barikatn. Belki de o gnler atan tarafta olanlar iin deil, fiziki atmada yer almak istemeyenler iin daha zor gnlerdi.

Devrimci Yol evresinin ortaya att Direni Komiteleri bir bakma kendileri adna, bu kaosun nne geebilmenin abasyd. Kimin ne yapaca, ne zaman yapacann bilinmedii bir siyasal atma yerine, anti-faist mcadelede derli toplu bir hat oluturmak zorunluluktu.

Faist glerin, halk ynlarn yldrmaya ynelik saldrlar, geni halk ynlar arasnda bir savunma ihtiyacnn domasna neden olmakta; atmann genileyip yaygnlamas, anti-faist bir dayanma eiliminin domasna ve gelimesine neden olmaktadr. Direni komiteleri bu eilimin devrimci bir dorultuya kanalize edilmesi, bamsz bir devrimci hareketin, halk iktidarn hedefleyecek ekilde ve tm anti-faist halk glerinin birleik devrimci savann rgtlendirilmesi dorultusunda kavranlmasnn bir gerei olarak ortaya kmtr.(Devrimci Yol. Say 13 15 Ocak 1978)

Direni Komiteleri ksa zamanda faizme kar mcadele etmek isteyen insanlarn vazgeemedikleri adres oluyordu. Her mahallede, her okulda, her iyerinde bir komite kuruluyordu. Adeta mantar gibi bitiyordu komiteler. Bu kez de Devrimci Yol nderlii, Direni Komitelerine eki dzen vermekle urayordu. Devrimci Yol dergilerinde st ste yazlar kyor, Direni Komitelerinin ayn politik zemine ekilmesine allyordu.

Devrimci Yol'a gre; faizme kar mcadele bir devrim sorunuydu. Bu noktada, sivil faistlerle atmann yaanmad ya da yaanarak bertaraf edildii alanlarda da, komitelerin kurulmas, kurulmu komitelerin devam ettirilmesi neriliyordu. Anti-faist mcadelede yakalanan halka, devrimci bir yola kanalize edilmezse, elden kaabilirdi. Bu yzden Direni Komitelerini yalnzca sivil faist glere kar kavga zemini olarak dnmek yanlt.

Bu tespit, Direni Komiteleri'nin dier yzn ortaya karyordu. Komitelerin ats altnda, olabildii kadar, sosyalizm yaatlacakt. Devrimcilerin tartt sosyalizmin, yeni bir toplumsal projenin ne menem bir ey olduu halka gsterilmeliydi. Sosyalizmin ilk admlar atlacak, sosyalist kltr, komitelerin ats altndaki insan ilikilerinde yeertilecekti. Komiteler sosyalizmin, yani gelecek iktidarn nveleri olacakt. Sosyalizm

bir pastayd, halka tadn hi bilmedii bir pastay yedirmek zordu. nce rengine ve kokusuna almalyd halk. Pasta dilim dilim yedirilmeliydi. Direni Komitelerine pastann dilimi olma misyonu yklenmiti.

Direni Komiteleri en geni anlamda, devrimci halk iktidarnn birer nveleri olarak kavranmal ve bu dorultuda derinletirilip gelitirilmelidir.(Devrimci Yol. Say 13 15 Ocak 1978)

Kitlelerin savunma organizasyonlar olarak tanmlanan bu komitelerin. anti-faist mcadele ile snrl kalmamas amacyla gelitirilen politikalarn bir de, Devrimci Yol evresinin hedefledii proleterya partisiyle ilgili yan vard. Direni Komiteleri byle bir partinin cephe rgtleri olacakt. Parti ve Direni Komiteleri birbirini tamamlayan ve birbirini gelitiren iki olguydu.

Direni Komiteleri mcadelesinin baarya ulatrlabilmesi, byle bir devrimci nderliin (proleteryann nc sava partisinin) varlna kopmaz bir ekilde baldr.(Devrimci Yol Say 13 15 Ocak 1978)

Direni Komiteleri'nin anti-faist mcadelede gsterdii baar, nve olma olgusunda gsterilemedi. Fatsa bu zellii ile girdi Trkiye'nin gndemine. Kk bir kasabayd. Yaplanlar dikkat ekiyordu ve sistem Fatsa'dan rahatsz olmutu.

Aydnlarla Yakn liki

Devrimci Yol evresinin, 12 eyll ncesi, Trkiye'deki sol muhalefete sempatiyle bakan, sol muhalefeti aratrma konusu yapan kimi aydnlar ve gazetecilerle yakn ilikileri vard. Kaba anlamyla, rgtsel bir iliki olarak anlalmamal bu. Trkiye'yi, sol muhalefeti anlamaya, tanmaya alan aydnlar karlarnda Devrimci Yol'u gryorlard. Gecekondu mahallelerinde, Tari'te, Fatsa'da, TK'da, ii hareketinde, dier sosyalist hareketlerden daha sk karlayorlard Devrimci Yol ismiyle.

Trkiye'ye has bir sosyalizm modeli peinde koan Devrimci Yol evresi hem bu ynyle hem meru mdafa izgisini teorize etmesiyle, hem de dier sosyalist hareketlerle karlatrlmayacak oranda youn kitle destei ile sol aydnlarn dikkatlerini ekiyordu. Belki de, Fatsa'yla balayan ilgi, karlarna Devrimci Yol'u karyordu.

8-14 Nisan 1980'de Fatsa'da dzenlenen Fatsa Halk Kltr enliine katlan kimi yazar, gazeteci, retim yelerinin Fatsa izlenimleri, Fatsa'dan ve dolaysyla Devrimci Yol'dan etkilendiklerini gsteriyordu.

enlikle ilgili deerlendirmeler yleydi.

Bana sorsalar nerede yaamak isterdin? diye, Fatsa'da, derdim. Fatsa gibi bir yerde derdim.... Bir zamanlar pek ateli bir tartma vard devrimciler arasnda. Devrim krdan kente mi, kentten kra doru mu olacak diye. Ben de Yolda olacak diye seenei lerdim aklmca. Benim bu kestirmeci buluum, Yol'un nemini kltmez elbet...Fatsa'da yeni bir yaama rnei oluuyor, yeni bir retim biimine doru ve buna paralel yeni bir kltr, yeni bir ekin elbet. Fatsa Kltr enlii'nin

anlam buydu..Ha, onu da unutmadan syleyeyim, Fatsa'da hr-gr, vur-kr yok. Dzeni dzen olan yerde, Dirlik-dzenlik de oluyor....Bizim sar sultanlara bu duyurulur mu acaba? Sanmam!...

Can Ycel

4-5 1980/Demokrat

Bence Fatsa'da baarlm ok nemli bir ey var. Fatsa'da devrimci bir abann arkasnda halk var. Baarnn srr ise yola kanlarn masa ba teorik-stratejik tartmalar bir yana brakarak, Fatsa'da halk iin nemli somut iler yapm olmalar.

kran Ketenci

Fatsa, zlmez sanlan toplumsal sorunlarn insanlara kendi yaamlarna ilikin kararlar kendilerinin almalar hakk tanndnda zmlenebileceinin umudunu sergiliyor. Fatsallara yaadmz a adna teekkr ediyorum.

Do. Dr. nsal Oskay

Fatsa'da insan etkileyen en nemli gerek orada yaayan halkn bilin dzeyidir. Yal bal insanlarn salam inanlar, kararllklar ve sorunlara doru yaklamlar ve bu gibi dnceleri ar bir dille aklamalar Trkiye'de yeni ve salam bir gerein Fatsa'da olutuunu etkileyici bir biimde anlatyor insana.

Mahmut Tali ngren

Fatsa aydnlk bir yolda ama yolculuk daha yeni balam. Her trl etkileim tm dinamii ile sryor. renirken retiyor, retirken reniyorsunuz.

Dr. Turul Erylmaz

Byk partilerimizin karizmatik liderler nderliinde sonusuz uralar yannda bu kk kasabada rgt almas, halkn siyasal katlmnn dorua ulat yerel

demokrasi rnei ne kadar anlaml.

Dr. Yazgl Aldoan

lhan Seluk Devrimci Yol'un farkna varan aydnlardan birisiydi. Seluk, Trkiye Sorunlar Dizisi 'nin Temmuz 1988 saysnda kendisine yneltilen bir soru zerine Devrimci Yol'u yle tanmlyordu.

..Devrimci Yol Anadolu'nun doasna uygun yapdayd belki; ama Devrimci Yol'un belirli bir ynetim merkezi yok gibiydi. Ve birbirinden bamsz, hatta birbirinden habersiz Anadolu illerinde ilerici genlerin kendilerini ortaya atmalaryla kurulmu, bir disiplini olmayan, rgtsel tz de bulunmayan bir hareket. Belki gzel...

Yaln Kk ise, Trkiye zerine Tezler kitabnn 577. sayfasnda, Devrimci Yol'u benzer bir biimde deerlendiriyordu. ..Trkiye'nin toprandan douyor. Ayn koullarn ayn douma yol amasn dnmek zorunluluu inkar edilemiyor.

12 Eyll'den sonra yaynlad Bin nsan, Bin Tank gibi kitaplarla Trkiye'deki insan haklar ihlallerine dikkat eken, 12 Eyll faizminin yaratt karanl bir para da olsa aydnlatmaya alan gazeteci-yazar Erbil Tualp, ikenceyi aa kard, vurgu yapt olaylarn bir ksmn Devrimci Yol sanklarna ayryordu. Tualp'in Cumhuriyet Gazetesi'ndeki odas 12 Eyll madurlarnn urak yeriydi. Tualp, benim de iinde bulunduum bir grupla yapt sohbet srasnda, Devrimci Yol ilgin bir hareket. Dergileri 150 bin satyordu Hadi, diyelim, bunun bir ksmn zorla satyorlard! 100 bin civarnda bir sat bile, Trkiye solunun o zamana kadar ve sonrasnda bir daha yakalayamayad bir say. Bunu nasl baardklar aratrmaya deer bir durum. diyordu.

12 Eyll'den sonra, Ankara'da grlmekte olan Ana Devrimci Yol Davas'nda DevGen'li sanklarn yarglanmalar srasnda bir grup aydn tanklk yapmak iin bavuruyordu. Aralarnda, 12 Eyll ncesinin CHP'li parlementerleri Erturul Gnay, Temel Ate, gazeteci Mustafa Ekmeki, Mustafa Gazalc'nn da bulunduu aydnlar mahkemeye verdikleri dilekeyle, sanklarn, 1974-1980 dneminde yaanan olaylarn sorumlusu gibi gsterilmelerine kar kyorlar, saldrgan deil saldrya uruyan konumda olduklarn belirtiyorlard.

Bamsz Bir Hareket

Devrimci Yol'un en belirgin zellii Trkiye'ye zg bir hareket olmasyd. Bu zellii ile dier sol gruplardan ayrlyordu.

Devrimci Yol evresi, 1975-80 yllar arasnda, dnyadaki sosyalist hareketlerin, partilerin byk bir ksmnn iinde bulunduu SBKP-KP-AEP kamplamasnn dnda kalmay beceriyordu. Trkiye'ye zg olan yakalamaya almak, Anadolu toprana uygun sosyalizm ve rgtlenme araylar, Devrimci Yol hareketinin ne kmasn, kitlesellemesini salad. Bugn de ska kullanlan, tartlan Sz-yetkikarar, reten biz-Yneten de biz olacaz, Direni Komiteleri, halk komiteleri, sosyalist demokrasi gibi kavram ve sloganlar, o yllarda Devrimci Yol evresi tarafndan solun gndemine sokuldu.

O yllarda Devrimci Yol evresine kar yaplan sert eletirilerin banda da, bu tartma balklar geliyordu. Devrimci Yol evresi, zellikle THKP-C kkenli rgtler

tarafndan, Mahir ayan' inkar etmekle sulanyordu. Direni Komitelerinin Mahir ayan'n tezlerinde olmad, syleniyordu.

Devrimci Yol Ana Davas'nn 1 No'lu san Ouzhan Mftolu, o gnk tartmalar yle deerlendiriyordu bir yazsnda: Zengin bir mcadele ve deneyler birikimini sunan Devrimci Yol pratii bize gre THKP-C hareketinin en iyi deerlendirmesi saylmaldr. Onun en iyi savunmasn da, devrimci bir eletirisini de orada bulmak olanakldr. Bu nedenle Fatsa, Kzldere nin bir devam olduu kadar onun bir eletirisidir de. (Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisi. Mart 1990)

Bir parantez de burada amak gerekiyor. Devrimci Yolcularn teorik konulardaki bamszlk izgilerinin pratiklerine de yansdn gryoruz. Bu alma srasnda dikkatimi eken noktalardan birisi de bu oldu. nemli bir noktayd ve bugn yalnzca solun deil tm Trkiye'nin tartt bir konuya aklk getiriyordu. Bamszlk tavr; Devrimci Yol taraftarlar rasnda, bir siyasal kltr durumundayd.

Yaathak Aslan'da bu kltrn izlerini grmek mmkn. "Bizi karakterize eden; ar bamsz ve bamszlk zelliimizdi. D yardmlar kmsediimiz gibi, elimizi verip kolumuzu kurtaramayacamz ilikilerden srarla kanyorduk. Dorudan ve dolayl gelecek yardmlara kapalydk. Yalnzca, kendimizle eit grdmz, hi bir fayda beklemeden yardm yapacak taraflarn yardmna aktk. Byle taraflar da bu blgede fazlasyla yoktu. En skk olduumuz dnemlerde bile gelen d yardmlar reddettik. Bu yzden teknik ara-gere vs. kendi olanaklarmzla snrlyd."

Mahmut Memduh Uyan'n, 12 Eyll sonras balatlan mcadelenin yurtd Lbnan'da kurulan kamplar- fasln anlatrken kulland ifadeler, rtl bir PKK

eletirisi olarak grlmeli. "Bizim Filistinli rgtlere dayanarak orda kalmamz szkonusuydu. Filistinlilerin inisiyatifleri krlnca, Suriyelilerin inisiyatifi ykseldi. Ve bizim iin elverili bir zemin olma zelliini yitirdi. nk biz, bamsz kiiliimizle, kendi siyasal yapmzla oralarda kalmak ve oralardan yararlanmak dncesindeydik. Filistinlilerin durumu buna uygundu. Fakat inisiyatif Suriyelilerin eline geince, bamszlmz zedeleyici bir durum olutu. Onun iin orada kalmay uygun grmedik."

Bu uygun grmeyi aslnda, Devrimci Yol'un,12 Eyll sonras biraraya getirmeye alt direni hattnn zayflamasna, daralmasna yol ayordu. Devrimci Yol evresinin, be yl srdrd kr pratiinin yenilgiyle sonulanmasnn pek ok nedeni saylabilir. Ancak, gerilla mcadelesinde snlacak bir limann varlnn ne kadar nem tad, PKK rneinde grlebilir. PKK'nn eylemlerini snrtesi balantl srdrd bilinmektedir.

Burada iki tavr ortaya kyor. Devrimci Yolcular, bamszlklarn zedeleyeceini dnerek, limana snmyorlar. Bamszlk uruna, yenilgiye davet karyorlar. PKK, bamszl hie sayyor. Suriye'nin etkinliindeki blgelerde kalmaya devam ediyor. Bugn PKK'nn en byk destekilerinden birisinin Suriye olduu artk tartlmyor.

PKK-Suriye ilikilerinin hangi boyutta olduunu Taner Akam'dan renelim; "Suriye ile ilikiler sonucu, Suriye devletinin ikencehanelerini kullanp kullanmadklarn bilmiyoruz. Fakat Avrupadaki esrar-eroin ebekesinin nemli bir ksmn ele geirmi Suriye Krtlerinden devlet adna vergi toplama resmi grevini alm, vergisini vermeyen kyllerin kulak ve burunlarn kesmekle megul bir rgtn kalc ikencehaneleri olmas da imkan dahilindedir" (Taner Akam. Sosyalistler ve nsan Haklar. Derleyen nn Alpat. Baak Yaynlar. Sayfa: 76)

O gnk tavrlaryla Devrimci Yolcular, bugn Suriye'nin tahsildar olmakla sonulanacak bir ilikiyi, batan reddediyorlar.

Zorunlu Bir Vurgu

Burada bir parantez daha aarak sosyalistlerin lkemiz topraklarnda devam eden savaa ve savaan taraflara kar tutumlarna vurgu yapmak gerekiyor.

PKK "gerilla sava" srdryor. Sosyalist solun PKK eylemleriyle ilgili deerlendirmeleri ise tartmaya neden oluyor.

Konumuzdan uzak saylmamal. Gerilla zerine yaplan bir almada PKK ve eylemleri almann herhangi bir yerinde kendiliinden ortaya kveriyor, nsan haklaryla ilgili bir tartmada da yle. Zaten gerilla tarz, insan haklar, savan srp gittii bir lkede ban istemi gibi olguar iie gemi bulunuyor. Birbirinden ayr tartlmas zor grnyor.

lkemizde ki sosyalistler PKK eylemleri konusunda ciddi bir sknt yayorlar. PKK deerlendirmesi noktasnda ak deiller. Rportaj yaptm insanlarda da bu sknty

sezinledim. PKK eylemleri ile ilgili dncelerini renme isteim sonusuz kald. Sorulara genellikle yant vermediler. Nedenini anlayabilmek mmkn deil. Bir dnem gerilla olmu insanlarn, hem siyasi olarak hem de onunla balantl askeri eylemleri deerlendirmemeleri, deerlendirmeden kanmalar anlalamad benim tarafmdan.

Bu konuda sosyalist evrelerde iki farkl bir tavr grlyor Kimileri eylemleri desteklerken, kimileri susmay tercih ediyor. Destekleyenler, zaten destekliyor. Ama susmak; eletirmekten kamak, korkmak anlam tayor.

Bu giri yazsn kaleme aldm gnlerde, zmir Gaziemir'de genellikle askerlerin devam ettii bir kafeterya bombaland. Be insan ld, onlarcas yaraland. Daha nceki gnlerde de, Hatay Samanda yaknlarnda meydana gelen olayda, PKK sekiz maden iisini kuruna dizdi. kinci olay, 1 Eyll Dnya Ban Gn ncesine ikinci olay ise sonrasna denk geliyordu. Rastlant mdr, bilinmez ama, barn kuatma altnda olduu, barn istenmedii izlenimi verilmeye allyordu sanki.

Zamann Babakan Sleyman Demirel'in, "Krt realitesi" ad altnda balatt tartmalardan sonra, krt sorunu Trkiye'nin gndeminde nemli bir yer tuttu. lk yllardaki olumlu hava abuk dald. Krt sorununu PKK ile e grme, sorunu reddetme, bar zm nerilerine yanamama anlay genel kabul gren anlaylar oldu zaman ierisinde. Bu noktada, PKK'nn yapt kimi eylemler ne kt. Trk toplumundaki bu deiime damgasn vurdu. Kritik saylabilecek eylemlerdi bunlar.

etinkaya Maazasnn yaklmasyla balad herey. Bu olay krt sorununu apayr bir mecraya soktu. Dou ve Gneydou'da yaayan insanlara -zellikle kadn ve ocuklaraynelik kimi eylemlerle devam eden sre, 30 silahsz askerin ldrlmesi ve Tuzla

katliamyla rndan tamamen kt. Tuzla katliamna benzeyen Gaziemir katliam ise, krt sorununun tartlabilirliini tamamen ortadan kaldrd.

Kamuoyuna gre, artk sorun krt sorunu deil, terr sorunuydu. Kamuoyunu bu noktaya getiren, balangtaki krtler asndan var olan olumlu havay datan, ne ilgintir ki, PKK ve onun eylemleri oldu.

Devletin Krtlere ynelik poitikasn tartmaya kendi adma ihtiya dahi duymuyorum. Krt sorununun geldii nokta, iki tarafn da demokrasi, insan haklarna sayg, sorunlarn barl yntemlerle zlebilmesi kltrne ne kadar uzak olduunu gsteriyor. Kan ve gzyana brnen, ancak yaratt aclarla gndeme girebilen Krt sorununu bu noktaya, taraflarn bilinen politikalar getirdi.

Krt sorununun, tamamen sava boyutlarna sramasndan balayarak, sosyalistlerin "bar" istekleri, ilgi alanlarnn odana oturdu. Her yl 1 Eyll'de dzenlenen Ban etkinliklerine sosyalistler nclk ettiler. Savaa son verilmesini, lmlerin durmasn savaa harcanan milyarlarn yatrmlara ve alanlarn cretlerine aktarlmasn istediler. Sava zemininde yaanan insan hakk ihlallerine kar ktlar. Bar, demokrasi ve zgrlk taleplerini Krt sorununa eklemleyip, politika retmeye altlar.

Buraya kadar yazlanlar tartlmasz noktalar. Sknt buradan sonra balyor. PKK'nn, topyekn bir savata bile grlmeyecek ekilde sivillere ynelik saldrlar karsnda sosyalistler sessiz kalmay yelediler. PKK'nn neden olduu hak ihlallerine kar kmadlar. Devletin yol at hak ihlallerine kar kp, bunu bir mcadele konusu yaptlar ama PKK'nin hak ihlallerini "savatr, olur byle eyler" eklinde

yorumladlar. Bu noktada ciddi bir ifte standarta dtler. Kamuoyunun nnde insan haklarnn korunmas ve bar talepleri inandrcln yitirdi.

Son aylarda kim sol evrelerin ilgin bir tavr dikkat ekiyor. PKK'nn neden olduu hak ihlallerini, kimi sol/sosyalist gruplar ve partiler basn aklamalaryla knyorlar. Bu knamalar, kamuoyu basksna balamak hakszlk olur mu, bilemiyorum? nk, arada bir yaplan basn aklamalarndan baka PKK konusunda herhangi bir politika deiikliine gittikleri grlmyor.

1995 yl Bar enlikleri de bu konuda ilgin bir rnekti. eitli sol/sosyalist parti ve grup, Krt gruplarla ortaklaa enlikler dzenledi. Mitinge dnen enliklerde, barn ruhuna hi uymayan sloganlarn atlmasnn yaratt olumsuz havann yansra, PKK'nn insan haklarna ve bara sekte vuran eylemlerine kar durmayan krt evrelerinin, bar istemeyi ne kadar hak ettikleri de tartlmaya ak bir noktadr.

nsan haklarnda, barta ifte standart olmaz. Bar istemleri, savaan taraflarn ne iin savatklarna baklmakszn dile getirilir. nsan hakk ihlali varsa vardr. Kimin insan hakk ihlaline neden olduunun hi bir nemi yoktur. Savaan iki taraf da, koulsuz silah brakmaya ve bara arma durumda, ancak savaa kar olmak inandrc olabilir. Kimi sosyalist evrelerin savaa kar kmalar "genlere askere gitmeyin, kirli savaa alet olmayn" uyarlar kendi adlarna bir tutarllk saylabilir. Ama PKK ve eylemlerine yaklamlar bu tutarllklarna glge drmektedir.

Sosyalistler savaan iki taraftan birisi olan Trkiye'nin, blgedeki, savaa dayanan ve savatan sonu almaya dnk politikalarn eletiriyorlar. Peki, krt evreleri ayn trden eletirileri PKK'ya kar ileri sryorlar m? Yani rnein, bu evreler, Krt

genlerine "PKK'ya katlmayn, savata taraf olmayn" diyorlar m? Savata taraf olan bir anlayla ortak bar enlii dzenlemek, sosyalistlerin insan haklarnda olduu gibi, bar arlarnda da inandrclklarn yitirmelerine neden oluyor mu?

12 Eyll yenilgisinin ardndan, doal olarak insan haklar savunuculuuna soyunan, krt sorunu merkezli belirlemelerinin yanll nedeniyle, insan haklar savunuculuunu beceremeyen, son bir ka yldr ise ayn hassasiyeti bar konusunda gsterip, bile bile ayn hatalar tekrarlayan sosyalistlerin, toplum dna itilmiliklerinin, sosyalizmin yaanlas bir dzen olduuna dair savlarnn yank bulmamasnn nedenlerini biraz da kendilerinde aramalar gerekmiyor mu?

nsan Haklar savunucusu Taner Akam'dan PKK eylemleri ve sosyalistlerin tavr noktasnda aktarma yaparak parantezi kapatalm.

"..bir tarafn terr ve iddetine, hakl olarak, "faist devlet", "hain T.C." diye kin ve nefret kusarken, dier iddet eylemlerine, "olur byle eyler"; "her ulusal kurtulu sava iddete dayanmak zorundadr" veya "nce T.C. balad. Asl sulu odur. PKK sadece cevap veriyor" gibi gerekelerle alk m tutacaz? Aradaki yegane fark cinayetleri kimin ilemi olduunda m yatacaktr? Devlet yaparsa "vahet", "kym", "katliam"; PKK yaparsa, "Krt Ulusal Kurtulu hareketinin ilerlemesine hizmet eden devrimci eylem" mi olacaktr. Yani eylemin kendisi, cinayetin, toplu ldrmenin kendisi deil de, kimin yapt, kimi ldrd, hangi ama iin ldrd m bizim iin belirleyici olacaktr?...PKK'nn cinayetlerine seyirci kalp, devletin terr eylemlerini eletirmek sol-sosyalist hareketlerin ortak tavrdr." (Sosyalistler ve nsan Haklar. Derleyen nn Alpat. Baak Yaynlar. Sayfa: 69)

12 Eyll ve kr pratii

12 Eyll 1980 askeri darbesinden sonra balayan operasyonlar sonucunda dier sol rgtler gibi Devrimci Yol evresi de bitme noktasna geldi. Devrimci Yol'un lider kadrolar, militanlar, ok sayda taraftar yakalanp tutukland.

12 Eyll'den sonra drt-be ay daha ilikilerini tutmay baaran ve mahalle almalarn, korsan kitle gsterilerini srdrmeye alan Devrimci Yol, bir taraftan da 12 Eyll'e kar zellikle Karadeniz, Ege ve Gney Anadolu'nun krsal alannda direni rgtlemeye alyordu.

nder kadrolarn yakalanmas, krsal alanda yenilen darbelerle hzla dalan hareket, 1982 ylnda yurtdnda kurulan Faizme Kar Birleik Direni Cephesi'yle yeni bir atlmn iine giriyor, Cephenin politikalarn, yine krsal kesimde, gerilla faaliyeti baznda hayata geirmeye alyordu.

Devrimci Yol, 12 Eyll sonras militanlarna ynelik iki ayr yaz yaynlad. lk yaz Kasm 1980, ikincisi ise Ocak 1981 tarihini tayordu. Bu iki yazdan sonra, 1982 Politik Hatt ve Cephe ile ilgili kan yazlara kadar derin bir sessizlik hakim oldu.

lk yazda, 12 Eyll rejiminin, uluslararas boyutlar, ekonomik ve politik nedenleri uzun uzun ele alnyor, direni ars yaplyor, solun birlii zerinde duruluyordu. Cuntaya kar birleik devrimci direni cephesinin oluturulmas kesinlikle gerekli hale gelmitir. deniliyor, 12 Eyll rejiminin gc ve kendi mevcut gleri gzard

delircesine sanki bir inatlamann iine giriliyor, ciddi bir iddia ortaya atlyordu. Cunta mutlaka yenilecektir. nk uzun vadede baarya ulama anslar ve uygulamaya koyduklar politikalarn baarya ulaabilmesinin koullar hemen hemen hi yok gibidir.

Yaznn banda yer alan Byle bir gelime genel olarak Trkiye'deki snflar mcadelesini ve Devrimci Hareketin geliimini ne ynde etkileyecektir? sorusu , 12 Eyll ynetiminin ksa bir sre iinde elde ettii tartlmasz zaferle! yantn buluyor, iddial szler yerini suskunlua ve yenilgiye brakyordu.

kinci yaz ise daha ok rgt ii sorunlara, yeni dnem rgtlenme tartmalarna ayrlyordu. Yazda, Direni Komitelerinin mutlaka daraltlmas isteniyor, alnan darbelerden sz ediliyordu. Daha bir gereki havas vard bu yaznn. Yazda krsal kesimde balatlan mcadeleye arlkl bir yer veriliyor ve krsal kesimde balatlan mcadelenin, bir ans olduu vurgulanyordu.

Krsal blgelerdeki devrimci birliklerimiz mutlaka yaamaldr. Dalarda, en zor artlar altnda yaamn ve mcadelesini srdren her militan cuntaya kar halkmzn zafere olan inancnn tkenmez bir kayna olacaktr. Ve de nmzdeki dnemde, yurt apnda cuntaya kar ykselmeye balayacak olan mcadelenin Anadolu'nun yoksul krlk blgelerindeki kar konulamaz geliiminin bir garantisi olacaktr.

Btn bu giriimlerden bir sonu alamad Devrimci Yolcular. Cephenin kurulmasyla balatlan yeni sre; kendi ilerinde yaadklar tartmalar ve gerillann baarszl; her eyin bitmesi anlamna geliyordu.

Artk Devrimci Yol geleneinden geldiini syleyen insanlar vard yalnzca. 1980'lerin ikinci yarsndan sonra balayan renci hareketliliinin,1990'larn bayla birlikte ykselen kamu alanlar rgtllnn ve insan haklar mcadelesinin iinde yer alyordu Devrimci Yolcular.

1990'larn Trkiye'sinde sol artk daha bir cesaretle, imdiye kadar tabu olan konular tartmaya balyordu. Bu tabularn banda yasal parti geliyordu. Devrimci Yol'un son Merkez Komitesinin cezaevinden kmasyla balatlan tartmalar, yeni ayrlklara yol ayor, Devrimci Yol evresinin bir btn halinde srece katlm mmkn olmuyordu. Dank ve rgtsz geirilen yllar, dncelerin farkllamasn beraberinde getiriyor, Devrimci Yolcular, gnn politik gelimelerinin deerlendirilmesi ve yaplacaklar noktasnda ayr durular tercih ediyordu. Tartma srecinin sonunda, Devrimci Yol geleneinden gelen insanlarn bir ksm yasal bir parti kurulmas noktasnda birleiyor ve almalar balatyordu

Bu srecin bir dier sonucuysa, kendisini, devrimci bir hareketin yeniden oluturulmasnn zemini olarak ifade eden Yeniden Dergisi'nin kmasyd. Yeniden'in kyla birlikte birbirine uzak duran ama ayrlklarn 'resmiletirmeyen' evreler arasnda kprler iyiden iyiye atlyor, tek tek gruplarn kendilerini ifade etme, kendi zeminlerini oluturma sreleri balyordu.

Devrimci Yol Davalar

12 Eyll darbesinden sonra, Skynetim Askeri Mahkemeleri'nce alan siyasi

davalarda onbinlerce insan yargland. Bu mahkemelerin kuruluu, ileyii ve mahkemelerden kan kararlarla ilgili tartmalar kamuoyunu epey bir megul etti.

Skynetim Mahkemelerinin hukukd olduu, sivilleri yarglamamas gerektii savunuldu. Sanklara savunmalarn hazrlamalar iin olanak yaratlmad denildi. Mahkemelerde sava hali hkmlerinin uygulanmasnn, sivillerin hem mahkeme karsnda hem de cezaevinde asker statsnde deerlendirilmesi eletirildi.Verilen kararlarn; siyasi kararlar olduu ileri srld. kence altnda alnan ifadelerin kant saylmasna dikkat ekildi. Askeri Mahkemeler, bol bol idam ve mebbet hapis cezas verdi. Gzaltna alanp da, ikence iin su duyurusunda bulunmayan sank yok gibiydi. 12 Eyll dneminde yzlerce insan ikencede, idam sehpalarnda can verdi. Yalnzca, Ankara Devrimci Yol davasnda drt sank ikencede hayatn yitirdi.

12 Eyll yarglamalarnn, hi kukusuz, en dikkate deer davalarndand Devrimci Yol ile ilgili olarak alan davalar. Trkiye'nin hemen hemen her ilinde ve bir ksm ilesinde Devrimci Yol davalar ald. zellikle, Karadeniz, Akdeniz, Ege, Anadolu ve Marmara'da youn yarglanmalar yaand. Askeri Mahkemeler'ce kimi dosyalar birletirildi. Bu adan net bir say ortaya karmak zor. Trkiye genelinde krk civarnda Devrimci Yol davasnn ald sylenebilir. Bu davalarda onbine yakn insan yargland. Yalnzca, Ankara Merkez Devrimci Yol davasnn sank says 1000 civarndayd. Artvin'de 898 ve Fatsa'da 900'd sank says.

Btn bu rakamlar, 12 Eyll ncesinde Devrimci Yol'un ne kadar yaygn bir siyasi hareket olduu noktasnda ipular verebilir insana. Bu davalarn ortaya k, yarglama sreci ve kararlar; yzlerce klasr bulan dkmanlaryla ayrca bir aratrma konusu yaplabilir. nk bu davalar, basit bir yarglamann tesinde, Trkiye'nin, yaanlan dnemin canl tanklklarla tartld bir platform durumundayd.

Burada, Bireim Yaynlarndan kan Unutulmasnlar diye.. isimli kitapta yer alan ve 36 Devrimci Yol davas ile ilgili bilgileri aktaracam. Kitapta, Ankara Merkez Devrimci Yol davasna ve baz davalara yer verilmemitir.

stanbul -Trakya Ana Davas

stanbul Avclar Davas

stanbul Bakrky Davas

Gebze Davas

Bursa Ana Davas

Bursa Ek Davas

Zonguldak Davas

Uak Davas

Balkesir-anakkale-Manisa Ana Davas

Manisa-Sargl Davas

Manisa-Alaehir Davas

Denizli Davas

Antalya-Burdur Toplu Davas

Yeni eltek Davas

Sivas Davas

orum Merkez Davas

orum-Osmanck Davas

orum-Karg Davas

Turhal Davas

Adana Ana Davas

Mersin Merkez Davas

skenderun Davas

Gazipaa(Antalya) Davas

Artvin Davas

Ordu-Fatsa Davas

Ordu-Grgentepe Davas

Ordu-Glky Davas

Ordu-nye Davas

Ordu-Aybast Davas

Trabzon Ana Davas

Trabzon Ek Davas

Trabzon-Srmene Davas

Trabzon-Tonya Davas

Samsun Merkez Davas

Samsun-aramba Davas

Giresun Davas

Kitapta, sank saylarnda ve mevcut bilgilerde, dosya birletirmeler ve ayrmalar nedeniyle srekli bir deiimin yaanm olmasndan kaynakl olarak, sonucu deitirmeyecek lde hata paynn olabilecei vurgulanyor.

36 davada toplam sank says 4403 olarak grlyor. Bu sanklardan 251'i kadn. Sanklarn ya dkm ise yle:20 ya ve alt; 1505, 21-25 ya; 1320, 26-30 ya; 740, 3140; 477, 41 ya ve zeri; 307. Ya belirlenemeyenlerin says ise; 54. Bu rakamlar, Devrimci Yol davalarnda yarglanan insanlarn genellikle gen yata -25 ya ve altolduunu gsterse de, 30 ya ve st kayda deer bir rakama ulayor.

Sanklarn mesleki durumuna bakldnda; ya dkmnde olan kmelemenin burada bulunmad grlyor. Trkiye'de sol-sosyalist hareketlerin genelikle renci arlkl durumu, Devrimci Yol davalarndaki sanklarn iin geerliini yitirir grnse de, yine de ilk sray 747'le renciler alyor. rencileri 511'le memurlar (Mhendis, teknisyen, subay, polis, hemire, muhtar), 1062'iyle iiler ve 593'le iftiler (i ve kyl says kayda deer bir say olarak ortaya kyor. Bu say, Devrimci Yol hareketinin, genlik hareketi olma zelliini amaya altnn, snrlarn zorladnn bir gstergesi saylabilir.) takip ediyor. Sanklarn mesleki dkm yle devam ediyor: 290 esnaf, 30 st meslek grubu (mteahhit, tccar, serbest muhasebeci vb.), 110 alt meslek grubu

(pazarc, seyyar satc, garson, komi, boyac, ofr, muavin vb.), 103 evkadn/kz, 400 isiz, 5 belediye Bakan, 348 belirlenemeyen. (Belirnemeyenlerin bir blmn 15 yan altndaki ocuklar oluturuyor.)

Dava sanklarnn renim durumlar ya ortalamasyla parelellik tayor. niversite rencisi, terk ya da bitirmilerin says 486, lise ve dengi okullar iin bu say; 858, ortaokul iin; 279. lkokulu bitirmi ya da yalnzca okuryazar olan sanklarn says 858, okuma yazmas olmayanlarn says ise; 65. 1857 sann ise renim durumu belirlenememi.

Sanklarn yakalanma tarihleri, Devrimci Yol hareketinin 12 Eyll sonras geliim seyrini ve yenilginin rakamlara ifadesini gzler nne seriyor. Sanklarn neredeyse yars, 12 Eyll okunu atlatamadan yakalanyor.

12 Eyll ile balayan operasyonlarda 1980 ylnn Eyll, Ekim, Kasm ve Aralk aylarnda toplam 1111 kii yakalanyor. 1981'in 12 aynda yakalananlarn says 1153 kii. 1981'in ilk yedi aynda (toplam 922 kii) yakalananlarla, 1980'in son drt aynda yakalananlarn toplam Devrimci Yol'un asl darbeyi ilk yedi, sekiz ay ierisinde yediini ortaya karyor. Merkez Komite iddias ile yarglanan insanlarn bu aylar ierisinde yakalanmas ve onlarla birlikte kitaptaki davalar arasnda yer almayan Ankara Devrimci Yol Davas sanklarnn yine bu aylarda yakalandklar dikkate alnacak olursa, 12 Eyll ynetiminin, Trkiye'deki en yaygn sosyalist hareketi, bir yl ierisinde bitme noktasna getirdii anlalyor.

Devrimci Yolcu sanklardan 317'si 1982 ylnda, 288'i 1983'te, 142'si 1984'te ve 39'u 1985'te yakalanyor.

Unutulmasnlar Diye isimli albmde sanklarn ald cezalar da yer alyor. Skynetim Askeri Mahkemeleri 80 san idama, 123 san mebbete, 12 san 21 yl ve zerine, 214 san 11-20 yl, 1771 san da 0-10 yl aras hapis cezasna mahkum ediyor.

Adama Fasl

Bu kitab inanlar iin lenlere adyorum.

lmn karsnda hi bir eyin anlamnn kalmadn bilerek yapyorum bunu. Bir para, vicdan rahatlatmak olarak alglanmasn istiyorum.

Katldm btn cenaze trenlerinde air Burhan Snmez'in u dizeleri gelir aklma: Ah lm, bahtsz kz diyalektiin lmn bir bahtszlk, bir hakszlk olduunu dnyorum. nsan kadar lme yakmayan ama lme yakn baka hangi canl olabilir ki?

nsann nasl yaadnn ldkten sonra bir nemi var m? Zengin-fakir, mutlu-mutsuz, onurlu-onursuz.. Btn bu durular lmle noktalanyor, anlamlar kalmyor. Tank olduum en grkemli cenaze treni Uur Mumcu'nun cenazesiydi. O an da yaadm buna benzer duygular. Uur Mumcu iin arkasndan akan yzbinlerin bir anlam

olabilir miydi? Mumcu'nun o grkemin farknda olmas mmkn myd? Ancak kars, ocuklar, dava arkadalar asndan nem tayabilirdi.

lm; sonu olmayan bir hafza kayb olarak tanmlamak yanl m olur acaba?

Kuatlm, lmle yzyze gelmi bir gerilla grubunda, leceklerini anlayan iki arkadan birbirlerine elveda dercesine bakmalar, len iin ne ifade edebilir? Hafzas o an silinmitir. Onda hayata dair hi bir iz kalmamtr. Ama o elvedann, lmeyip de geride kalana neler anlattn anlamaya almaktr asl olan. Bu, lmn de srrn zebilecek ipular verebilir insana.

lenlerin arkasndan sarf edilen vg szlerinin asl sahipleri geride kalanlar deil mi? lenlere adanan bir kitap, bir para da geride kalanlara adanm olmuyor mu?

Adama fasln oaltmalym.

Bu kitab inanlar iin, dncelerinin hayat bulmas iin lenlere adyorum. nanlar iin hi bir fedakarlktan kanmayanlara, her trl zorluun ve skntnn altna bilerek, isteyerek girenlere..

Uur Mumcu'nun cenazesinin arkasndan yryenlere..

Kuatlan gerilla grubunda, az sonra lecek arkadayla nasl gzgze geldiklerini anlatana...Geride kalanlara yani.

Dncelerine katlalm ya da onlar reddedelim. Yaptklarn onaylayalm ya da eletirelim. Bir hayal aleminde yaadklarn dnelim ya da o hayallerin gerei gzelletirdiine inanalm. Hi fark etmez bu vgy hak ediyorlar.

Hayal aleminde yaamakla, kurulan hayallerle gerei gzelletirmek farkl eyler deil mi?

Hayal kuran, kurduu hayaller iin, acmasz bir gerei; yani lm seen insanlar vgy hak ediyorlar. Peki gnmz insan...Gnmz insan vgy hak ediyor mu? Bu soruya nasl yant vermeli? Bu sorunun muhatab kim? vgy hak ettiini dnenler mi?

Bugn ne toplumlara yn veren ideallerden ne de o idealler yolunda yryen insanlardan sz etmek mmkn. nsan ileriye gtrecek, onu doruya yaknlatracak araylara ne oldu? O araylar deil miydi, byk alt-st olulara, siyasal ve kltrel deiim ve dnmlere neden olan? nsann, ilk gerilla ustas saylan Spartaks'ten bu yana temel ihtiyalaryla biimlendirdii -yurtseverlik, eitlik gibi- arayndan, bugnn insannn araynn ne kadar uzak olduunu kestirmek g m?

air Ali Yldrm Mcbir sebep yazlarak kapanr m byk defter diyor bir iirinde. nsan yapacan yapm, byk defteri kapatm grnyor. nsann, ortaya kan bilanodan honut olmad sylenebilir mi?

nsan gittike irkinleiyor. Siyasal ve kltrel bir irkinlik bu. Kim reddedecek bunu? Karlnda neleri ileri srecek? iddetten, pornagrafiden, milliyetilik ve gericilikten beslenen insan allayp pullamak zor olmayacak m? Borsa oynayan, gazeteleri promosyonlar iin takip eden, ans oyunlarn deneyen insann vgy deer olduunu sylemek zor deil mi?

Hem hayallerimiz hem de bizi epeevre sarp sarmalayan gerek her gn biraz daha daralyor. Skldmz, bunaldmz hissederiz. imizden sklrz, evimizden. Arkadalklar tad vermez kimseye. Bir eylerin eksik olduunu syleriz hep. Bu eksiklie bir trl isim koyamayz.

Bazen yaklarz. Biraz daha zorlasak ortaya kverecek gibi gelir. Ama zorlamayz. Hayatmzn birdenbire anlamszlaacandan korkarz aslnda. Aslnda, mutlu olmadmzn farkna varmak korkutur gzmz. Bizleri tercihlere zorlayacak i atmann sonularn gsleyemeyeceimizi dnrz. nk, kurulu dzenimizin deimesini istemeyiz hi birimiz Ev bark, oluk ocuk, i g... Btn bunlarn insan mutlu eden yanlar bulunur. Sk skya sarlrz onlara.

Hayallerine, siyasi literatrdeki deyiiyle; topyalarna sk skya sarlan insanlar vgy hak ediyorlar.

Toplumsal mcadeleler tarihi, bireylerin fedakarlklar ve kahramanlklaryla

biimlenmitir. Toplumsallk soyuttur. Somut olan insandr.nsann istemesi, hereyin balangc saylmaldr. nsann gc; istemesinden gelmektedir.

Bu alma srasnda, toplumsal deiim ve dnm urunda, idealleri ve hayalleri iin; zoru olabildiince kabul ederek, mmkn olmayan mmkn klmak uranda bulunmu insanlarla yzyze geldim. Bu kar karya duruta, insann istemesinden doan gcn, deyim yerindeyse; nelere kadir olabileceini anladm. Onsekiz ya da ne bileyim yirmi yanda bir gencin, aslnda bir ocuun, kimilerine inandrc gelmese de, kendi inand bir gelecek iin, gerekleip gereklemeyecei belli olmayan bir toplumsal proje uruna, lmle randevulamasinnbakaca bir anlam olabilir mi?

Hayal kurmak zordur. Zoru seen insan vgy hak ediyor. Btn bunlar siyasal nkabul ve koullarmn dna taarak sylyorum. nemli olan siyasal olarak nerede saf tuttulduu deil, zoru seebilme cesaretini gsterebilmektir.

Devrimci Yolcu bir gerilla olmak; zoru semektir. Zapatista olarak daa kmak da. srail igaline kar bir Filistinli, Rus igaline kar bir een olmak zordur. Ulusal kimliinin araynda bir krt ancak hayalleriyle ayakta kalabilir. Keskin Srp nianclarnn hedef ald bir Bonak da.

SYLELER

Levent Anar. l959 Havza doumlu. Yeni eltek Devrimci Yol Davas sanklarndan. damla yargland. 11 yl cezaevinde kald.

-Doduun, bydn yerlerden balayalm.. lk genlik yllarn, siyasetle tanman..

-Yeni eltek diye adlandrdmz, arlkl olarak maden iilerinin yaad bir blgeden geliyorum. Blgenin kyllkle yakn bir ilikisi var. Kyller ayn zamanda maden ocaklarnda alyor. Bana gelince, esnaf bir ailenin ocuuyum. Aile evrem sosyal demokratt. Bu beni sola yaklatryordu.

Ancak, tabii ki, tek bana yeterli deil bu. Benim devrimcilemem, o yllar yaayan yzlerce insandan ok da farkl olmad. Okuyordum, okuduklarm, rendiklerim etkiliyordu. Mahirlerin, Denizlerin efsanesi vard halk arasnda. Yenilmilerdi, ancak gl bir efsane brakmlard arkalarnda. Mahirlerin, Denizlerin yaptklar ve syledikleri zellikle gen kuaklar devrimcilie zorluyordu. te byle bir etki de var.

Bir taraftan o yllarn siyasal atmosferi, hzl bir siyasallama, siyasal corafyada bir deiimi solumamz salyordu.

Bir baka taraftan da lke tmden blge blge, adm adm faistletirilmeye allyor, sivil faist terr yaygn bir ekilde uygulanmaya balanyordu. Yaadklarmz, grdklerimiz bizleri isyan ettiriyordu. Byle olmasn diyorduk. Nasl olmas gerektii zerinde de ngrlerimiz, dncelerimiz vard. Btn bunlar iyi ve gzel eylerdi. Daha sonralar, bizleri bu ekilde harekete geiren btn bunlarn sosyalizm teorisinin nclleri olduunu renecektim.

O yllar belirleyen bu ve daha baka bir ok neden ve etkeni bir ve ayn srete yaadk. Srecin kendisinde herhangi bir kopukluk ya da krlma szkonusu deildi. Bizim eskiye ait davran ve dncelerimiz krlarak deiiyordu. Bizi biz yapan herey orada vard. Bunu bir defa rendikten sonra devrimci olmaktan baka hi bir ey kalmad geriye.

Grizunun, lmlerin, yoksulluun ve her trl zulmn ortasnda kvranlan bir lkede, ya da nedir ite Havza'da ya da baka bir yerde devrimci olmamak, olamamak ne kadar mmkn? lkenin her tarafnda devrimcileen ve bunun iin, davas iin kavga eden, mcadele eden insanlar kervanna biz de Havza'dan katldk.

Dev-Gen vard kafamzda. Mahir'in Dev-Gen'i. syan eden, kavga eden, coku, inan, kararllk ve bunlarla birlikte gl bir motivasyon. te, Havza Devrimci Kltr Dernei vard. Oraya gidip geliyorduk. Orada bizim gibi bir ok insann younluu vard.

-Hangi siyasi evre vard dernekte?

-O dnemde Halkn Kurtulucular ve Acilciler vard. Devrimci Yol sreci 1977'lerden sonra balad. Bu tarihe kadar herhangi bir siyasi, rgtsel yap ierisinde deildim. Geri bir Devrimci Genlik Dergisi ve Dev-Gen'in varlndan 1977 ncesinden de sz edebilmek mmkn. Ancak bu, Anadolu'ya yeterince ulaabilmi deildi. Ya da yle syleyebilirim; bir siyasal program etrafnda tanmlanm siyasal bir ilikiyi ve onun siyasal eylemini ve bu dorultudaki bir siyasal genileme, yaylma faaliyetini henz iermiyordu. Bu daha sonralar, Devrimci Yol Bildirge ve Dergi srecine yani, 1977 ylnn balarna denk dyor. Dier siyasal hareketlerse, kendilerini ok daha nceleri ifade etmilerdi.

O yllarn siyasal arenasnda hemen hemen btn sol gruplar kendi dergileriyle, ki bu gruplar da bizim gibi kardklar dergilerin adlaryla anlyorlard, bir biimde ifade etmeye altklar ya da baladklar grleriyle yer tutmulard. Devrimci Yol bu srece en son giren siyasal harekettir de denilebilir.

-Peki, Devrimci Yol'u niye setin? Hem sizin oralar hem de genelde Karadeniz Devrimci Yol'dan oldu. Bunu neye balyorsun?

-Devrimci Yol Bildirgesi'nin, Devrimci Yol tarihinde, hatta dier sol gruplar ve o yllarn siyasal corafyas iinde ok nemli ve zel bir yere sahip olduuna inanyorum. Bildirge, ite bir tr siyasal programd.

Dier sol gruplar byle bir programdan yoksundular. Grlerini para para oluturuyor ve dergilerinde tefrika ediyorlard. Onlar asndan siyasal ynelim, para para istimle geliyordu. Garip bir saflama iindeydiler ve bunu oktan tamamlamlard. Saflamann bir taraf KP, dier taraf SBKP eklindeydi. Daha sonralar da Arnavutluk maceras. Bunu da Trkiye'de, Anadolu'da yapmaya alyorlard. Uluslararas arenada KP ya da SBKP'nin sylediklerini nakarat etmek bu gruplar iin ok kolayd. Ama ya lke ve lkedeki herhangi bir sosyal, siyasal vakada ne yaplacakt? Ne sylenecekti? alacak bir ekilde uluslararas arenadaki ideolojik kamplama, ayn ekilde siyasal arenaya da indirgendi. Bu lkede yaanan herey bir gereklik olmaktan km bir benzetmeler dnyasna dnmt. Yaanan bir gereklik KP ya da SBKP'nin grlerine uygun hale getiriliyor. Yani, nce gzel bir benzetiliyor, ondan sonra da KP ya da SBKP'nin bu konuda syledikleri motomot bir ekilde tercme edilerek ne denli doru ve hakl olduklar gsterilmeye allyordu. Siyasal ynelimlerini bu ekilde oluturmaya alyorlard. Durum tam bir trajediydi aslnda. Bizim amzdansa, daha nce sylediim gibi bildirgeyle bir k yapmtk.

KP, SBKP ya da AEP falan deil. Kendi zerine bastmz topra ve ite bu lkenin insanlarn daha ok nemsiyor ve onu byle bir dikkatle inceliyorduk. Uluslararas durumun deerlendirilmesi ve bunun karl olan yaadmz saflamaya kar ideolojik mcadeleye nem verirken, bu lkenin genel siyasal sorunlarna, onunla birlikte herhangi bir alann zgl sorununa, akp giden gncel sorunlara ynelik politikalar, belki beylik bir laf olacak ama gerekten hayatn iinde oluturup, orada kzgn pratikte snamaktaydk.

yle de syleyebilir; Yaygn bir faist terr vard. Bunun karsnda da halk gleri arasnda kendiliinden bir direni eilimi mevcuttu. Biz bu direni eilimini devrimci bir tarzda rgtledik ve bu anti faist mcadeleyi de dzenin kklerine sevk ettik. Bu can alc bir sorundu ve yle de oluyordu zaten. Cmlenin iki anlamyla birlikte.Halkn iinde mevcut olan direni ve dayanma eilimlerini grdk ve bunu direni komiteleri programyla karlamaya, rgtlemeye altk. Zaten devrimci bir tarz da bundan baka bir ey deil ki. Bitmi ve tamamlanm bir teori, domalar, eviriler, kalplar ve btn bu ve benzeri zorlamalar falan deil. Baka birey. Devrimci Yol, yani biz. Btn bunlar syledikten sonra Devrimci Yol'un tam da bir Anadolu hareketi olduu grlr. Gerek tam tamna bu. Baka bir ey deil.

-Havza ve yresi atmal bir blge miydi?

-Havza zglnde de durum bundan farkl deildi. Yeni eltek'te Satolu isimli bir patron vard. Maden iletmecisiydi. Satolu ve ekibi blgede tam bir mafya dzeni kurmutu. Youn bir bask ve smrnn yannda, blgedeki her trl ahlakszln arkasnda da bunlar vard. i sendikas bunlarn denetimindeydi.

Havza zeli iin sylyorum; Devrimci Yol'un ortaya k 76-77 yllarnda btn bunlara kar mcadele iinde oldu. Kylerde, Havza ve Merzifon'da srdrlen alma ve mcadele, Yeralt Maden- 'te devrimcilerin etkinliine yol at. Yeralt Maden-'in ocaklara girii kavgal ve atmal bir ekilde oldu. Yanl

hatrlamyorsam, grizu patlamasnn ve grevlerin yaand bir dnemdi. Bu atmalardan sonra Satolu ve ekibi Havza'dan temizlendi. atmalarda kyl ld iin Satolu tutukland. Sonra cezaevinde ldn duyduk. Bu arada blgedeki faistlerle de nceleri basit kavgalar oluyordu. 77 ylyla birlikte karlkl saflama giderek sertleti. atmalar, silahl bir dzeye srad. Bu dnem, hakimiyet alanlarnn kurulmaya baland yllar oldu.

-Karadeniz, hem 1980 ncesi hem de sonras youn atmalarn yaand bir blgeydi. Birey olarak, srecin belki de senin kaldramayacan bir yerlere doru gittiini farkettiin, bunu dndn oldu mu?

-Hayr. Kiisel olarak srecin benim kaldramayacam biryerlere doru gittiini dnmedim. 1977'nin ortalarna doru rgtsel, siyasal bir kimlik edinmeye balamtm. Yaadmz gereklik, olaylar herey yanbamzda oluyordu. Ve ben de bu srecin dnda seyirci konumunda deildim. Bir ok ey, bizle birlikte, bizim bilincimizle ve eylemimizle oluyordu. Yani durumun farkndaydk. Urunda savalacak, hatta lnecek bir davann devrimci militanlarydk. yle tesadfler, srecin bireyleri farkna bile varmadan alp gtrmesi, hasbel kader eyler ya da nereye gidildiini grememek gibi basite aklanmamal. yle de deil zaten. Bunu srecin bireyleri iin sylyorum. Siyasal olarak durum daha farkl tabii ki. Karmakl, zorunluluklar var. ok daha faktrel bir olay. zerinden uzun yllar gese de daha ok tartlacak bir konu. Bunu, Devrimci Yol iin sylyorum.

Blge pratiimize dnecek olursak, biz o yllarda devrim, devrimin nasl olaca, sonrasnda neler yaanaca gibi sorular ve sorunlar tartarak 12 Eyll'e ulatk denebilir. 1979-80 sreci Havza'da faistlerin olmad bir sreti. Daha ok gelecee dnk projelerimizin tartld gnlerdi. Fatsa, bunun admlarnn atld bir rnektir.

Trkiye geneline baktmzda ise, Devrimci Yol asndan, Devrimci Yol kendisini amt. Devrimci Yol'un o dnemde yakalad iliki kadrosal dzeyi zorluyordu. Devrimci Yol balatt srece yetiemiyordu. 80'lere geldiimizde halk savann, gerilla savann yaanmas gerekliliine inanyorduk. Ama tarzmz buna ok uygun bir tarz deildi. Gnlk pratik iinde bouluyorduk. 80'lerin sonlarna doru bulunduumuz atmosferden kurtulduk. rnein, Havza'da ky ilikileri ne yneldik. Bu da bir gerilla savana hazrlk amacn tayordu.

- Bilinli alnm bir karar myd bu?

-Tam anlamyla yle deildi. yle ifade edeyim; rnein bir kasabada maden iilerini rgtlemisin, baz eyleri yakalamsn. Maden iilerinin pek ou evredeki kylerde oturuyordu. Dolaysyla ky ilikilerini yakalam oluyorduk. Ama bunu, her adan halk savana ynelik bir alt yap almas olarak alglamamak gerekiyor. likilerin siyasal dzeyi ok nemli. Bugnden baktmzda, ya da daa ktktan sonra yaadklarmz, kurulan yerel halk ilikisi, askeri donanm, lojistik, snak, s vs.btn bunlar ok geni ve ayrntl konular.

O dnemde yani, 1979'larda byle bir hazrlk yaplsayd ok eyleri deitirebilirdik. Bunu yalnzca Yeni eltek iin sylemiyorum. Bunun niye byle olmadn genel anlamda, merkezi olarak sorgulamak gerekiyor.

-Daa ktn gnlerde ka yandaydn?

-O dnemde 18 yandaydm.

-18 yanda bir insann bu ilerin iine bu boyutta girmesini pek anlayamyorum dorusu. nandrc gelmiyor. Bu ynyle tarttn oldu mu kendi kendinle?

-inde bulunduumuz scak atmosfer gen insanlarda da hzla politiklemeye yol ayordu. Yan fazlaca bir nemi yoktu. Hem kendi amdan hem de birlikte daa ktmz arkadalar asndan ele aldmzda, byk bir moral ve coku iindeydik. Yani btn olanakszlklara ramen, btn eksikliklerimize ramen devrime ve rgtmze olan inan bizleri ayakta tutuyordu. Ta ki, yakalandmz gne kadar byk bir coku iindeydik. inde bulunduumuz motivasyon bizi daha olanakl, daha donanml, daha bilinli bir gerilla yapacakt.

-nne bir tercih konuldu mu daa kp kmama konusunda?

-yle bir durum vard. 12 Eyll'den bir sre nce Fatsa'da Nokta Operasyonu yaanmt. Milliyet Gazetesi'nde operasyonun devam edecei blgelerin listesi verilmiti. Bizim blge de vard ilerinde. Dolaysyla biz bir darbe deil, bir Nokta Operasyonu beklemeye balamtk.

12 Eyll'den bir sre nce kan Devrimci Yol Dergisi'nde bir askeri darbe olaca belirtiliyor ve buna kar direnmek iin sola bir ar yaplyordu. Dolaysyla, bir askeri darbenin i tartmasn biz, bulunduumuz blgede yapmtk.

-Peki, ne oldu sonra, operasyonlar balad m blgenize ynelik?

-Bir gn, eltek'in sarldn grdk. Ayn ekilde Havza, Vezirkpr civarna da tanklar yerlemiti. Hemen bir ka saat iinde daa ekilme karar aldk. Bu kuatmann nokta operasyonunun devam olduunu sanyorduk. likilerimizin olduu ve arazisini tandmz blgeleri tercih ettik. Bu kararmz gerillay balatma deil, operasyon yememe dncesiyle alnm bir karard. Operasyonu izleyip ona gre politika belirleyecektik. Ama sabah be gibi bir askeri darbe olduunu rendik. Yalnzca bizim blgemizden, askeri darbe olduunu renince onlarca insan daa kt. lerici, demokrat, sempatizan, kadro hemen hemen herkes eline silah alp evini, kyn terk etti.

Dada byk gruplar halinde bir deerlendirme yaptk. Daa youn k durdurmay dndk. Elemeye baladk. Geriye kalanlarn da askeri darbeye kar direnmesi iin hazrlklara baladk.

-Ka kiiydiniz Havza'dan?

-Yalnzca Havza'dan, elemelerden sonra 20 kii kalmt. Onun dnda Suluova, eltek, Vezirkpr, Ladik, Amasya'dan ayn anda yzlerce insan kt daa. Bunlar tespit edebildiklerimiz. rnein, A kynn genleri bile darbeyi duyunca, apar topar daa ktlar. Bizim haberimiz olmadan.

-Sizin knz takiben operasyonlar hemen balad m?

-Evet, hemen operasyonlar balad. lk daa ktmz gece, ihtiyalarmz karlamak iin bir kye gitmitik. Sabaha kar kye baskn oldu. Kyden kmak zorunda kaldk.Yakn kylerde de barnabilmek mmkn deildi. Daha gerilere ekilmeye baladk. Kk koruluklardan oluan blgeye yerletik. Durumun ciddiyetinin farkna varmtk. Bulunduu konum itibariyle byle bir sreci gsleyemeyecek olan arkadalar geri gnderdik.

-Peki, elenenlerden biri de ben olsam, diye dndn m hi iinden?

-Benim konumum farklyd. iki olaydan kaynakl gyabi tutuklamam vard. Kafamdan hi bu eit dnceler gemedi. Darbeden sonra ,biz artk gerillayz, dedim kendi kendime.

-Ya ortalamas neydi grubunuzda?

-20 faland.

-Dada gnlk yaantnz anlatabilir misin? Daha uzunca bir sre buradayz, dedikten

sonra neler yapmaya baladnz?

-Bundan sonra dadayz. Tabii, kent ilikileri de kuruyoruz. lk gnler alt yap hazrlklaryla geti. Yeni ilikiler kurmaya, var olan ilikileri gelitirmeye alyorduk. Daa ktmzda malzeme durumumuz iyiydi ama bir gerilla sava iin yetersizdi. En ar silahmz kalenikoftu. O da yeterli sayda deildi. rnein biz, oniki kiiydik. Alt tane kalenikofumuz vard. Kylerde ilikin bir program karttk. Ky komiteleri kurmay hedefliyorduk. Savunma birlikleri, yerel birlikler dnyorduk. te byle bir program oluturmaya alyorduk. Gnn belirli bir saatini de siyasi eitime ayryorduk.

-Nasl barnyordunuz? Kylerde mi kalyordunuz?

-Kylerde hemen hemen hi kalmadk. htiya gidermek iin gittiimizde kaldmz bir ka gn saymazsak, tamamen arazide kalyorduk diyebilirim. Yakalandmz gne kadar bu byleydi.

-Snaklarda m kalyordunuz?

-Snak dediimiz, el yordamyla yapmasn rendiimiz adrlar vard. kelik dediimiz, yani tane dal birletiriyorsunuz, stne branda, stne kamuflaj yapyorsunuz. Yanna gelene kadar belli olmuyordu. Yerst sna denebilir. Onun dnda doal maaralar geniletiyorduk.

-Blge halknn, kyllerin sizlere yaklam neydi?

-Halkn bize yaklam bir ka istisna dnda olumluydu. Zaten eskiden var olan ilikileri kullanyorduk. Kylerdeki genlerin ou Dev-Gen'liydi. Kyl erkekler sendikal maden iileriydi. Kyller bizleri, dzene isyan etmi genler olarak gryorlard. Bizimkiler diyorlard.

- Saklanma, kama durumunuz ne kadar devam etti?

-O ilk geri ekilmeyi, saklanma, kama konumundan kurtarp, eylem yapan bir konuma getirme dncesindeydik. Blge asndan ve halkla o zamana kadar tutturduumuz iliki asndan; ite devrimciler kap gittiler, dedirtmemek ok nemliydi. Bu yzden dalarda olduumuzun bilinmesi gerekiyordu. Bunu bir sre sonra ksmen yapmaya baladk. eitli ama basit eylemlilikler yapmaya baladk. ehirlere inip yaz yazyor, bildiriler datyorduk. Kylerde ak, silahl varlmzla grlyorduk. Bu iler blge halkna varlmz hissettiriyordu. Bu durum bir ynyle, operasyonlarn stmze gelmesine neden oldu. Bir ay iinde -drt yer deitirdiimizi hatrlyorum. En son, bir ka sac kyn olduu blgeye ekildik. Bu ilk balarda avantajl gibi grnse de, ihbarlarn younlamaya balamas bizleri skntya drd.

-Yava yava skmaya baladnz sanyorum.

-Aslnda, skmaya baladk saylmaz. Biz geri ekilebilirdik. Ama ona girmedik. Blgede kalp, yerleik bir yapya kavumay, ilikilerimizi gelitirmeyi hedefliyorduk. Geri ekilmeyi asla dnmedik. Son gelinen noktada atmaya girecektik, gerekirse lecektik. Kzldere ruhu...

-Kentlerin durumu nasld? liki kurabiliyor muydunuz?

-leler asker ve polisin youn olarak slendii yerlerdi. lelerin ilerici-demokrat insanlar youn gzalt ve ikence yayordu. liki kurmak her gn biraz daha zorlayordu. Ancak bu koullarda bile byk bir umut olarak grlyorduk.

-Karadeniz'in dier blgeleriyle, ya da lkedeki dier kentlerle bir ilikiniz var myd? Sizin daa ktnz gnler Devrimci Yol nderliinin yakaland gnlerdi. Bu tr gelimelerden haberiniz var myd?

lke genelinde neler olduunu biliyorduk. Bizim blgemize bakarsak, 12 Eyll'den bir sre sonra bir kopukluk yaand. Ama ksa srede ilikiler toparland. Ancak ilikiler birbirinden bamz hale getirildi. Dadaki arkadalar asndan ise Vezikpr, Suluova, eltek blgesindeki arkadalarla organize ama bamsz bir ilikimiz vard. Bizim bulunduumuz blgede grup halindeydik. Bu gruptan birisi dadan ehire indii bir dnemde, bir evde kstrld ve atma sonunda yakaland. Dier grup ise, yine bir atma sonucunda, mermilerinin bittii noktada yakaland.

-Sizin birlik nasl yakaland. ?

-Daha nce sylemitim. Bir ihbar sonucu yakalandk. Bir gece nce dier birlikten drt arkada yanmza gelmiti. Ertesi sabah operasyon balad. evremiz kuatlmt. Bunu atma balaynca anladk. lk ben grldm. Suya inmitim. stme ate ald ve atma balad. atma balaynca, nceden tespit edilen yne doru kamaya balad arkadalar. Ben ate altnda kaldm.Bulunduum yer bir ukurdu. Arkadalara ulaamadm. Hareketsiz kalmtm. Mermim bitince sessizce beklemeye baladm. Yanma kadar geldiler, ldm sanmlar herhalde. yle yakalandm. Bu srada adrn bulunduu noktada atma devam ediyordu.

Sonradan rendim, ilk anda bir arkada yaralanyor. Yaral durumda onu ldryorlar.

-Kim o?

- Amasya'dan Bayram Lafci. Grup atarak geri ekilmeye devam ediyor. Bu arada da Adem zer ldrlyor. Dier arkadalar emberi yarp kayorlar.

Blgeyi terk etme anslar olmasna ramen terk etmiyorlar. Bir hafta sonra, yine bir atma kyor. Bir arkada, Turan Kse lyor, iki arkada da yaral yakalanyor. Bu ikinci atmadan sonra blgede bir toparlanma sreci yaanmyor.

-Byle bir ortamda bulunmayan bir insan olarak, o anki duygularn merak ediyorum. Neler yayor, neler dnyor insan? Bu iin duygusal tarafn bir para aktarabilir misin?

-Daha nce belirtmitim. Psikolojik bir hazrlmz vard. Her an lebilirdik. Buna hazrdk. Yine de, atma ortamnn ok farkl bir ey olduunu sylemek isterim. atma balaynca lm falan dnmyorsun. O an bir motivasyon sz konusu. yle scak bir atmosfer ki, lm aklna getirmiyorsun.

-Daha nce, lm dndn zaman rperdiin olmad m?

-lmden korkmak duygusu son derece insani bir duygu. nsan lmek istemez tabii. Bugnden geriye baknca lm duygusunun beni fazla etkilediini syleyemem.Dan, krn ok deiik bir romantizmi var. Ama zaten devrimciler romantik insanlardr. Duygusaldrlar. Daa knca bunu ok youn yayorsun. Kendini farkl hissetmeye balyorsun. Buna gerilla motivasyonu denebilir. Gerilla olduunun bilincinde olmak mthi bir duygu.

-Mahir'in adas gibi bir ey mi bu? Bu adann bir insan olmak etkileyici mi?

-Evet, bulunduumuz yerde, bir ada yarattmz, o ada iinde birlikte yaadmz, ok deiik duygular, ok zor koullarda birlikte paylatmz arkadalarla ilikilerimiz bir btn olarak beni etkiledi. Her trl artniyetten uzak, kar ilikisi olmayan, kollektif bir yaam hayata geirdik.

Hereyimizi, sevinlerimizi, zntlerimizi birlikte paylatmz arkadalarmn lm, bugn bile gzlerimin nnden gitmiyor. Ben onlar unutmadm. Herkes hatrlasn istiyorum.

-Bugn o arkadalklar aryor musun? Bugn kurduun ilikilerden o tad alabiliyor

musun?

-imdi o ilikileri bulmak ok zor. O zaman ceketimizi, bir dilim ekmeimizi paylayorduk. Bugn o ilikileri yaratmak gerekten de zor. O gnleri birlikte yaadn arkadalarla bile bugn ayn ilikiyi kuramyorsun. Yeni ilikiler yaratmak daha farkl bir ey. Her iliki biimi kendi dneminin zelliklerini tar. Yeni bir devrimci insan ilikilerini oluturmak ve tanmlamak gerekli.

-Devrime olan inantan sz ettin. Daa kmanzla balayan srecin sizi devrime kadar gtreceine gerekten inanyor muydunuz? Ya da bugn mevcut dzenin silahl bir devrimle deiebileceini dnyor musun?

-Devrime olan inancm hi bir zaman yitirmedim. Yakalanmadan nceki sre iin diyebilirim ki, devrim bize ok yaknd. Devrimci Yol'un yakalad ilikileri dnnce byle sylyorduk. Bugn, devrimin artk uzak olduunu sylesem de, devrime ve sosyalizme olan inancm yitirmediimi sylemek zorundaym.

-Az nceki soruyla balantl olarak; Gerilla tarz iin neler sylersin? Bu tarz ile sonu alabilmek mmkn m gnmzde?

-Sorunun iki yn var. Gerilla tarz ve bugn asndan sonu alc geerliliinin olup olmad. Her iki soruya birden yant verebilmek iin baz eylerden sz etmek, tartmak gerekiyor. Bu aslnda eski bir tartma, bizim amzdan da eski...Ancak devam eden bir tartma. Bununla birlikte, hesaplamas henz yaplmam bir sre

gerilla sreci. Sreci btnlkl ele almak asndan, bizim yakalanmamzdan sonrasn da aktarmak gerekiyor. Bu sreci bizler cezaevlerinde takip ettik. Kimi yazl belgelerden ve daha sonralar yakalanan arkadalarn canl tanklndan rendik. zetleyeyim bunu.

12 Eyll'n o ilk operasyonlar ve merkezi iradenin kaybedilmesinden sonra darda kalan bir ksm arkadalarmz 82 ylnda bir toparlanma sreci balatyorlar. Bu toparlanma sreci ile birlikte, kimi siyasal hareketlerle birlikte Faizme Kar Direni Cephesi oluturuluyor. Bu cephe olay ayrca tartlabilir. Ancak, bizim arkadalarmz, ite bu toparlanma srecinin genel mantna ve kararlarna uygun olarak ayn dnemde, gerilla mcadelesini de yeniden balatyorlar. Belli bir toparlanma salanyor ve bu durum 84 sonlarna kadar devam ediyor.

Bu srete, yani bizim de dahil olduumuz 80 sonrasnn gerilla mcadelesinde yaratlm bir ok deer var. Deneyimler var. Zorunluluklar ve ok ac kayplar var. Gerilladan sz ederken btn bunlarn zerinden atlamak hi mmkn deil. Bu, bizim, sadece bilincimizi deil, vicdanmz da yeniden belirledi, deitirdi. nk soyut bir teorik tartma deil bu. Skntl bir konu. Ancak, ne yapalm ki, asl dm de burada duruyor.

Gerilla btn zorluklaryla srerken, yurtdndaki arkadalarmz bir tartma sreci balatyorlar. Demokrasi konusu bu tartmalarn merkezine oturuyor. Sosyalizmin krizi, eskiye ait kavramsal ereve, tarih anlay, Marksizme yeni yorumlar getirmek gibi son derece geni ve dank bir teorik alanda srdrlen tartmalar, doal olarak pratik alanda da srdrlen gerilla mcadelesini de iine alyor. deolojik ve siyasal alann, teorik alann btnnde var olan kavramsal erevenin reddiyesi, ya da ince bir tonda ve o tartmalarn dilinde syleyecek olursak, dnm; siyasal pratiin de datlmasn ngryor.

Bunu tutucu, daha da kts tabucu bir anlayla sylemiyorum. Bununla bir ilgisi yok. Ancak byle bir damgay yemek korkusuyla da, yenilen bu haltlar mazur grmek, eyvallah demek, hi de mmkn deil. Bu tartmalar farkl gr belirten olsa da, sonu olarak, siyasal pratiin sonlanmasyla snyor. stelik lke iinde gerilla mcadelesini omuzlayan arkadalara, tartmalarn sonucu ve alnan karalar iletiliyor. Yani asl tartmalarda lke iindeki arkadalar yok. Bunu da lke iindekilerin moralinin bozulaca ve fazla zayiat verilecei endiesiyle aklyorlar.

Ne denilebilir ki? Gerillay tartyorlar ama gerillay, morali bozulmasn, zayi olmasn diyerek tartmalara katmyorlar. Mthi demokrasi tartmalar yapyorlar. Demokrasi oyunuyla da tartmalar tamamlyorlar. Bu yaananlarn toplamnn zerinde ne syleyelim ki. Sz bitmi, tuz rm.

-Tabii bunlar, o dnemde yaanan sorunlarnzdan bazlar. Benim sormak istediim; genel olarak gerilla tarz zerine...

- Peki ona deinelim. imdi, gerilla tarz u deil. Dz bir izgi zerinde srgit bir gerilla mcadelesi deil bu. Ya da basit bir askeri durum, iddete tapnmak, klasik bir sava srdrcl falan deil. Silahl mcadeleden anlalmas gereken udur; siyasal mcadelenin silahl biimi yani, siyasal mcadelenin kulland ara bakmndan ald bir biim.

Bilindii gibi, siyaset tek bir biim altnda srdrlemez. Hayatn btnn kavramak

zorunda olan siyaset kavgas iktidar hedefleyen devrimciler tarafndan kendi nesnelliklerine ve yaadklar gereklie denk den bir tarzda ok ynl ve bir ok deiik aracn bir anda ve deiik biimlerde kullanlmasdr. Bunun anlam, devrimcilerin asndan hereyin mbah saylmas deildir.

ktidar hedeflemenin, sosyalizmi kurmann tek yolu devrimdir. Devrimciler bunun iin silahl mcadeleyi temel mcadele biimi olarak grr. Devrimci Yol'da bu durum, politiklemi askeri sava olarak tanmlanmtr. Ancak bu, hemen bir nc sava balatmak, politik mcadeleyi byle bir kanalda sr git devam ettirmek deildir. Kimi zaman barcl, kimi zaman iddeti esas alan mcadele biimleri kendi nesnelliinde dar ya da geni anlamda hayat bulur. Bunu daha ok mcadelenin koullar belirler. Burada nemli olan neyin tayin edici olduudur.

'90'larn dnyasnda, gerilla mcadelesinde bir tkanma yaanyor. Tek kutuplu bir dnyann olumas, ideoloji ve siyaset alannda zincirleme depremleri de beraberinde getirdi. Yaanan deiimi aklayabilmek, karlayabilmek iin yeninin arayna girildi. Bu srete de en eski ve eski olduu iin unutulmaya yz tutan ne varsa, en yeni olarak grlmeye baland.

Bana gre, gericilik yllarndan geiyoruz. Dnyada ve blgemizde gericilik hkm sryor. Bunu aa kartan bir deiim var tabii ki. Henz bu da durulmu deil. Bu srecin btn etkileri sol cenahta derinlikli bir ekilde yaanyor.

Sylemek istediim; ideolojik ve siyasal alanda bir tkanma durumudur. Gerilla tarz dediiniz ey de bunun bir parasdr. Latin Amerika'daki gerilla gruplarnn yaadklar da baka bir ey deil. Ancak tkanan tek bana bir gerilla tarz deil ki.

yle olsayd, i daha kolay olurdu. Baka bir taraftan, baka biimlerde devam edilebilirdi.

Ayrca tkanmay bir geersizlik durumu olarak grmek ok sama bir ey. Tek kutuplu yeni bir dnya dzeni kendisini tanmlyor. Bu dzenin siyasal biiminin, halk glerine ynelik youn bir iddetle tahkim edilmi olduunu grmemek mmkn deil. Faili mehul cinayetler ya da gzaltnda kayplardaki bu dehet genileme bile tek bana aklaycdr.

Bunlar syledikten sonra, gerilla tarznn geersizlii ya da sonusuzluu nasl sylenebilir? Gerillay terk eden Latinler de byle sylemiyor zaten. Ancak, gerilla tarznda dergicilik, gerilla tarznda dernek, sendika, yasal parti vesaire demek de bir marifet deil. Hereyin bana, nne hatta arkasna gerilla tarz szn ekleyince ok orjinal fikirler bulduunu sananlara, gerekte ne kadar komik bir duruma dtklerini sylemek lazm. stelik bir de bunu sadan yapyorlarsa, iki defa sylemek lazm.

-Gerilla tarznda olacak m olmayacak m bilinmez ama, Devrimci Yol evrelerinin byk bir blm yasal parti tartmalarna scak bakyor. Belki bu alma kitaplat gnlerde onlarn da iinde olduu parti kurulmu olacak. Sen bylesine bir giriime nasl bakyorsun?

-Senin de sylediin gibi, bu bir tartma. Somut biimler almasna ramen, srp giden bir tartma. Bu soruyu bir ka adan tartmak gerekiyor. Yasal parti tartmalar yaklak yl nce balad. Parti konusu, tartma sreci olarak bilinen srecin iinde tartld. Bu tartmalara kimi sol siyasi evreler de mdahil olarak, dardan katlma ihtiyac duydu. Bu gruplarn katlmlar psikososyolojik adan incelenmelidir. yle ki,

Devrimci Yolcular yasal partiyi tartyor diyerek sze balayp, akl almaz, sama sapan sonulara ulatlar. Gelinen noktada, Devrimci Yolculardan daha nce davranp, parti binalarn bile hazrladklarn gryoruz. Elbette yasal parti tartmalar bu deil. Bu tartmalarn nasl ve nerede balad nemli.

Tartmalar, dnya ve Trkiye'de ideoloji ve siyasette tkankln olanca arlyla kendini hissettirdii bir dnemde balad. Bu tartma srecine bizler katlmamakla birlikte, srecin geliimi zerine yeterli bilgilenmeye sahibiz. Bu tartmalar balarken, daha ilk bata oluan n koul uydu; ideolojik sorunlar n meseledir. Ancak, tartma sreci, siyaset alanndaki sorunlar ve kendi siyaset sorunlarmz da zc bir ilev stlenecektir. Devrimci Yol'un tekrar hayata dnnn bir ifadesi olacaktr. Balangta oluan bu n kabul, sre iinde yerini tersi bir duruma brakt. Ara tartmas srecin btnnn nne geti. Tartma sreci, 84 tartmalaryla benzer bir durumu ortaya karmaya balad. Yasal parti meselesi her kesimi hareketlendirdi.

Sre iinde yasal parti ciddi bir evrime urad. Bir taraftan brokrat olmayan, parti olmayan bir parti, kitle partisi ifade edilirken, dier taraftan, yasal partiye hayr, devrim hemen imdi, rgt hemen imdi, kendi sandalyemizle parti hemen imdi gibi grler ifade edildi. kinci grup arkadalarda, z rgt syleminin arkasnda, gerekte bir rgtszlk hakim oldu.

-Sen ne yapmay dnyorsun?

-Sosyalizme inanan bir insan olarak, gemiin aynen tekrarnn mmkn olmadn dnyorum. Sosyalizmi yeniden inandrc klabilmek, kitlelerle yeniden ba kurabilmek, hem yasal partiyi savunanlarn hem de partiye uzak duranlarn ortak

sorunu olmak zorunda.

lke olarak yasal alann deerlendirilmesine kar deilim. Ancak yasal parti tartmalar yasal alann deerlendirilmesi sorununu oktan am durumda. Siyasal eksen halini alm durumda. Bu devrimciler asndan saknlmas gereken bir durum.

Baka bir adan da parti somut bir aratr. Somut olan , dierlerini kendine eker, benzetir. Siyasal eksen olan bir yasal partinin de srecin dier aktrlerini kendine ekmesi, benzetmesi de doaldr. Srecin bir btn olarak yasal partiye dnmemesi iin hi bir neden bulunmamaktadr. Yasal parti, gericilik yllarndan geerken ve bu etkilerin yaand bir dnemde ifade buluyor.

Yasal parti fikriyat, srecin ve kendisinin bu zellikleri dolaym ve ngrleriyle birlikte yasal alann deerlendirilmesi, yasal parti aracnn kullanlmas falan deil, dpedz siyasal bir yasalcla tekabl etmi durumda. Bu da siyasal bir durum.

Yasal parti, siyasal bir yasalcla dnm durumdadr. Bana gre, gerilla tarz sylemi ve yasal parti ayn siyaset kavanda bulumu durumda. Eletirilmesi gereken yasal parti deil, siyasal yasalcln kendisidir.

Devrimci militan bir mcadele, aracn kendisine hkmedebildii oranda, onun tutsa olmadan, arac amaca ynlendirebiliyor. Yasal parti ya da onun urasnda burasnda yer almak byle bir dzlemde anlamldr. Bir bela, bin nasihattan iyidir, denir. Belki de 90'larn Trkiyesi'nde bizim gerekten buna ihtiyacmz var. stelik onca beladan

sonra.

Recep Hisar. 1956 Bursa doumlu. Giresun Devrimci Yol davasndan yargland. Mebbet hapis cezasna arptrld. 8 yl cezaevinde kald. Halen Ankara'da yayor.

-Ksa bir zgemile balayalm istiyorum. Okuyucu merak edebilir.

-Gmen bir ailenin ocuuyum. i kkenli bir aile. lkokulu, ortaokulu ve liseyi Bursa'da okudum. Lise son snf Amerika'da tamamladm. AFS bursu kazanmtm. ADMMYO (o zamanki adyla Ykseli) Kimya Mhendislii blmne girdim. 1974-75 dnemiydi bu. Devrimci dnya gryle tanmam ailemden btnyle kopmamla balad. Ykseli, boykotlarn yaand bir okuldu. Ben, boykotlarn dndaydm ama bir merak bir, aba var. Hatrlyorum, ilk aldm kitaplardan birisi THKO Savunmasyd. Benim gibi dini inanlar olan bir insan iin, dinin yanl olduuna dair savlar, kendi iimde epey tartmalara yol at. Ama sonra netletim tabii. Esas olarak okulda youn olaylarn yaanmas beni ekmeye balad. Bu arada, akam blmnde okuyordum. Bu zorunluluktu. Olduka yoksul bir ailenin ocuuyum. almak zorundaydm. Emekli Sand'nda memur olarak ie baladm. Memur rgtlenmesinin iinde buldum kendimi. Tm-Der yesi oldum. Tm-Der yeni yeni rgtleniyordu. Tm-Der'i arlkla TP eilimli insanlar kurmulard. Bir yandan Tm-Der boyutuyla, dier yandan okul boyutuyla merhaba politika oldu.

-rencilikten ne zaman koptun? Birileri gelip hadi artk baka bir alana m dedi?

-Birileri beni alp gtrmedi. Gitme kararn ben verdim. Ama oraya gelene kadar, 1974'ten 1979'a kadar youn atmal bir dnem var. Ykseli, ok sayda can kaybnn

olduu, pek ok devrimci insan kaybettiimiz bir okuldu. Bombalarla, otomatik tfeklerle, tahrip kalplaryla saldryordu faistler. Okula grup halinde gidip geliyorduk. Srekli atma kyordu. yle bir ortamda biimlendi bizim mayamz. Hani, klasik bir soru var ya, seni kimler kandrd diye. Beni kimse kandrmad.

-Kurulu dzenini bozmak bir zorunluluun sonucu muydu?

-Oraya geleceim imdi. Zorunluluktan. Ama oraya gelmeden sreci anlatmak istiyorum. Pat diye nasl olup da kaaa dtm anlatabilmem iin bu gerekli. 1974'te balayan srete, 1979 Mart'nda kaaa dtm. 19 ubat eylemlilikleri nedeniyle kaaa dtm.

imdi, yle bir dnem ki, okulun igal altnda. ok byk bir kesim sol grten yana tavr alyordu. Bizim bir sloganmz vard; polis-faist-idare ibirlii diye, gerekten bu yaanyordu. Okulla hi bir ilikisi olmayan 20-30 kii okulu igal ediyor, polis ise bizi didik didik aryordu. Adamlar ieride silahl. Senin silahl olma ansn yok. nk, defalarca aranp ieri alnyorsun. Dier taraftan memur rgtlenmesinde mcadele sryor.Hi unutmuyorum, Devrimci Genlik Dergisi'nin bir saysnda lenlerin fotoraflar vard. Derginin o says beni ok etkiledi. sonra 1 Mayslar yaanmaya balad.

-Her geen gn, iinde bulunduun ortam biraz daha politikleiyordu anlalan.

-1976 1 Mays'na Tm-Der olarak gittik stanbul'a. Byk bir cokuydu bu. Katliamn yaand 1977 1 Mays', yine 1978-1979 1 Mayslar ayn duygularla geti. Trkiye'nin bu yllar dolu dolu yaanan yllard. Kritik yllard. 1995 ylndan bakldnda, pek bir

ey ifade etmeyebilir ama her an vurulma, ldrlme korkusuyla yayorsun. Byle youn yaanan bir srete biimleniyor insanlar. Bir kuak bunlar yaayarak biimlendi. Politiklemenin ortaokullara kadar indiine, mahalleler boyutunda kutuplamalarn ortaya ktna tank oldu Trkiye. Yaand bu yllar. 1977 1 Mays'n yaamak, iin hangi noktalara varabileceini grmek asndan nemliydi.

- 1 Mays 1977, Devrimci Yol Dergisi'nin kamuoyuna duyurulduu gn oldu deil mi?

-Evet. Nisan'da Bildirge kt. 1 Mays aktan katlmn olduu bir tarihti. O zamana kadar Devrimci Genlik Dergisi'nin etrafndaydk. O gn bir katliam yaadk. 1978'in sonuna gelindiinde ise Mara katliam yaand. Ve skynetim ilan edildi. O zamana kadar oumuz skynetim altnda yaamad iin, ne olaca noktasnda bir tereddt geirdik. Ama hi bir ey de olmad. Skynetim ok fazla deiiklie neden olmad. 1979'un banda kaak duruma dtm. Ta ki yakalanana kadar. O gnlerde ka yanda oluyorum ben, 22 yan bitirmi gen bir insanm. Yaammn en delikanl gnleri.

te byle bir srete, 19 ubat eylemlilikleri nedeniyle kaaa dtm. Yazlama srasnda bir arkada yakaland ve przler kt. Arkadan stnden tabanca kmt.Tabii, tabancay Recep verdii iin, yle geliti her ey. Olay basit bir olayd ama o gnki psikolojimizle teslim olma diye bir eyi hi tartmyorduk. O noktada kaak durumu devam ettirme kararn ben verdim. Ankara dna kma talebi de benden geldi. Kimse empoze etmedi ama karar almam da kolay olmad. Evliydim. ocuum vard.

-Bilinen bir olay var. Dev-Gen iinde belli bir yere gelenleri kolundan tutup, sen u mahalleye, sen u ehire deniyordu. Biraz geriye dneceim ama sorum bu olayla balantlyd.

-Anlattm. Benimki yle olmad. Yalnzca u soruldu. Ankara'da kalmak m istersin baka bir ehire gitmek mi? Tercihim Ankara d oldu. Mays veya Haziran aynda Karadeniz'e getim.

-Niye Karadeniz? Ya da daha nce neden Devrimci Yolcu olduunu renmek istiyorum. Duygusal bir motiften sz ettin. Ayn duygusal motifleri pek ok sosyalist hareket kullanyordu. Mahirler, Denizler, Che....

-kinci soruyu unutmayalm. Karadeniz'i ben semedim. Gnderildim. imdi, niye Devrimci Yol? Duygusal motiflerden sz ederken, ilk balang iin syledim. THKO'nun Savunmas'n niye alp okudun dersen, bilmiyorum alp okudum ite.

-Ama Halkn Kurtuluu'ndan olmadn..

-Emekli Sand'nda alrken beni Tm-Der'li yapanlar da TP'lilerdi. evremde HK'llar da, TSP'liler de vard. Farkl dnen bir ben vardm. Sonra hepsinin bana bela! oldum. Emekli Sand'n kaybettiler. Yaplan dnya kadar tartmalar, polemikler vs. sonucunda insan biimleniyor. Devrimci Genlik Dergisi'nde kan Sovyetler Birlii deerlendirmeleri, SBKP-KP kutuplamasna alnan tavr benim zerimde olumlu etki yapt. Silahl mcadele derken, Kzldere var ama Nurhak da var. Bu tr olaylarn cazibesi ilk bata etkili olabilir. Ayrca, okulda kendisine ben buyum uyum diyen insanlarn koyduu tavra bakyordum. Bu ok nemli.

-Karadeniz'e dnelim. 12 Eyll sonrasna bakacak olursak, Devrimci Yol'un en youn gerilla faaliyeti bu blgede yaand. O gnden bunu hesap ederek mi gnderildin oraya?

-Onu bana sorma.Bilmiyorum. Sorma ihtiyac duymadm. Ordu'ya gnderildim. l sorumluluu dzeyinde. Karadeniz'deki rgtlenme balamt. Belli boluklar vard demek.

-Yava yava daa kma noktasna gelmek istiyorum. Ordu kent merkezinde neler yapyordunuz? Karadeniz'de bir gerilla faaliyetinin hayata geirilmesi iin o gnden almalar yaplyor muydu?

-1979'un banda Ordu'ya geldim. Ordu sreci, Trkiye'nin pek ok yerinde olduu gibi faistlerle atma dzeyinde gelien bir sreti. ok dinamik bir blge. Fatsa's, Perembe'si, nye'si var. Fatsa'da bir Fikri Snmez olay var. Blge olarak potansiyel ok fazla. imdi, krlar dnlyor muydu? sorusunu sorduumuzda, devrimin halk sava yoluyla olaca, krlardan kentlere doru bir rota izleyecei biliniyordu. Elbette, Karadeniz krdr. Ordu da krdr. Nerelerdir ehirler, stanbul, Ankara, zmir vs. Ama bana unu soruyorsan; bilmem ka yl sonrasnn hesab yaplyor muydu diye, yle uzun vadeli bir dncenin rn olduunu sanmyorum. Ben o gnlerde bunu tartmaya alyordum. Belirli bir rota etrafnda insan istihdam edilmesini neriyorduk.

-Siyasi anlamda bir rota m?

-Tabii ki, kr kesiminde gerilla rgtleyeceksin. Uzun srecek bir halk savandan sonra ehirleri igal edeceksin.

-zellikle, Fatsallar iin, rugan ayakkablaryla daa ktlar, deniliyordu.

-Onlar biraz espri tabii. Biz daa kmak zorunda kaldk. Sre bunu zorlad. unu yapamadk biz; rnein 12 Eyll'n gelmekte olduu belliydi. Bizim belli bir gcmz vard. Bu gcmz ona gre dzenleyemedik. Ama, btn bunlar tarttmz hatrlyorum. O kadar youn bir atma ortam vard ki, var olacaksn, mdahale edeceksin, saldry pskrtmeye alacaksn...

-Karadeniz, Devrimci Yol'un gl olduu blgelerin banda geliyordu. 12 Eyll sonras da en youn gerilla faaliyeti bu blgede gerekletirildi. Bunu neye balyorsunuz?

-Oraya ok emek verdik, onun cevabdr. O kadar verildi, o kadar alnd. ok da iyisi de yaplabilirdi. Orann topra hazrd. Sre artk, 1980 yazyla beraber daha bilinli, daha programl srdrlmeye alld.

-Nasl bir program?

-rnein, tek tek, ky ky her ynden blgenin yapsn inceledik. Hangi partiye oy verirler? Hangi rnle urayorlar? Nfus yaps vb. Kald ki, cunta ncesi Malatya civarnda krsal kesimin rgtlenmesine dair nemli bir aba olduunu da biliyorum.

Bizimki zorunluluktu. ehirlerde barnamaynca dalara kyorsun. Her ey problem orada. Yol yrmek, yamurdan korunmak, sigara imek, ate yakmak, a kalmamak, memek, btn bunlar hep hazrlkl olunursa kolayca gslenebilen zorluklar. Ama yine de, o motivasyonla beraber, o insanlar gle oynaya gs gerdi her eye. Baa dnecek olursak, o gnlerde de ifade ettim. Karadeniz'de daha fazlas rgtlenebilirdi. rgtl bir abaya girelim dedim. rnein hi olmazsa beni byle istihdam edin dedim.

rnein Fatsa'y ele aln. Fatsa'nn 100 civarnda ky var. Hepsinde varz. Silahl, klahl varz. Oralarda silah doal bir ey. Nbet tutuluyor. Youn atmalar yaanyor. Btn bu blgelerde, 1980-1985 arasnda yaplanlarn hepsini biz, nceden yapabilirdik. Yzlerce kyl bizden yana. Ama o mantkla bir eyler oluturamadk. Yani, biz nasl yapmak zorunda kaldysak, onun gibi yaayan, hareket eden bir yapy nceden kuramadk. 12 Eyll ncesi bunun zemini vard. Vard ki, blge halk bize yllar boyunca bakt. O kadar deneyimsizlie, o kadar acemilie ve youn operasyonlara karn bakt o blgeler. Aralarnda ihbarcy tutmad. Bu verilenin karlyd.

-12 Eyll ile sonras deil de, sanyorum Nokta operasyonu ile birlikte daa ktnz.

-Nokta operasyonu Temmuz'da gerekletirildi. Paldr kldr daa ktk. lk tepede kaldk. Tepeye varnca, ne denetim var ne operasyon. Ama ben bundan sz etmiyorum. rnein; 12 Eyll sonrasnda getiim bir baka krsal kesimde, akas yok bu iin, hi aa inmiyorsun. Kendi barnan yapyorsun. Yiyeceini buluyorsun. Tmyle, krda cirit atan insanlar haline gelmek, szn ettiim bu benim. Nokta operasyonu, daha sonra geleceklerin provasyd kabul ama, o ok eyi deitirmedi. ehirleri ald. Krsal

kesimde var olmay biz, 1980 sonras yarattk.

-Kenan Evren darbeden ksa bir sre sonra, Karadeniz'i ve zelde Devrimci Yol'u kastederek Biz gelmeseydik, onlar gelecekti' diyerek hedef gstermiti. Evren bunlar sylerken, siz neler yapyordunuz?

-Benim krsal kesime kmam Ekim ay gibi oldu. 12 Eyll' kentte karladm. Samsun'daydm. Byk bir ok tabi. Ne yapacaz, nasl adapte olacaz? te beklenen oldu, imdi u program hayata geireceiz diyecek durumda deildik. Ben il sorumluluu dzeyinde bulunuyordum. Yalnzca ne yapmayacamz biliyorduk. Pes etmeyecektik.

-Sonra ne oldu? Samsun'da m kaldn?

-12 Eyll'den bir ay sonra baka bir ile gnderildim. Krsal kesimde birileri daa kmt. l, beli gruplar halinde geziyorlard. Bylece kr maceram balam oldu. Merhaba dedik. Kesintisiz olarak 10 ay srd.

-Senin andan ilk raund deil mi bu?

-Evet, ilk raund 10 ay srd. Ondan sonra 1 yl stanbul, Ankara maceram var. 1982 banda tekrar Karadeniz'e. Bu kez, gerilla rgtlenmesi iinde olmak iin dn var.

-lk bir yllk sreci anlatabilir misin? Psikolojiniz nasld? Neler yaptnz?

-Bulunduumuz alanda oturduk deerlendirme yaptk. Bir anlamda ansl bir dnemde 12 Eyll' karladm ben. Tartabileceim arkadalarm vard yanmda, blge sorumlusu dzeyinde. Sokaa kma yasa olduu iin ilk gnleri bol bol tartarak geirdik. Askeri darbenin neler getirecei ilk gnlerden belliydi. Yine de, ilk gnlerde stmze ok fazla gelmediler. Devletten sz ediyorum.

-lk gnlerde atma falan oldu mu?

-Bildiim kadaryla, blge apnda ciddi bir kaybmz olmad. Btn mekanizmalar duruyordu.

-lk gnleri biraz daha ayrntl anlatabilir misin? Neler yapyordunuz? Nasl barnyordunuz?

-Cunta sonras bir baka ehire seyahat ediyorsunuz. Sk sk arama-tarama var. Kimlik soruluyor. Doru drst kimlik yok zerimizde. Tam bir macerayd bu yolculuklar. lk olarak, kk bir ehirde deerlendirme yaptk. Krsal kesime geecek arkadalarla beraber. Krsal kesimdeki dank gruplarn rgtlenmesi abasna girdik. lk gn, ilk gece dersen, kafamda yok yle bir ey. Karadeniz'de auluk denilen allklar var, yazk yeilliktir. allklar adr haline getirerek, orada buluuyor, konuuyorduk. lk bir ka gn byle geti. lk gnler, youn bir operasyon yoktu. Kendimizi koruma noktasnda bir rota izdik. Yok edilmemeye, var olmaya ve kr rgtlemeye alyorduk.

-Saynz ne kadard?

-Bizim hareket alanmzda 15-16 kii vardk. ki ekip halinde rgtlendik. Dank durumda olanlar bir araya getirildi. Dada toplantlar yapld. Her ey bir sknt tabii. Snak kazyorsun. Kylye ses gitmemesi lazm. Kazyorsun, ta kyor. Kazyorsun, su kyor. Kazdn yeri iz brakmadan kapatmak zorundasn. htiyalar gidermek iin kylere adam gnderiyorsun. ok hassas bir konu. Yaplacak bir gevezelik pek ok insan skntya drecek. Silah durumu da iyi deil. El yapm tabancalar ve bir iki otomatik tabanca var. yle hazrlksz yakalandk ite. Ama ok gl bir inan var. Biz bu ii beceririz dedik.

-Ya ortalamanz kat? Senin yan biraz daha ortalamann stndeydi herhalde.

-Benim yama yakn arkadalar vard. Daha gen olanlar da vard. Ama yle oluk ocuk deildik. niversiteli insanlar ve kyl genler vard. Hepimizde gl bir inan vard. Siyasi grne inan. Bu lkenin insanna, yapmakta olduumuz ie... Bu inan bizi gl klyordu.

-Kyllerle ilikileriniz ne dzeydeydi?

-yle. Karadenize kar bastrm. Yaylalardasn. Yaylalar kar altnda. nceden de bir

hazrlnz yoksa kylerden ihtiya karlyorsunuz. Bir uval unu ne kadar dayandrabilirsin? Yoksul kyler bunlar.

-Bunaldnz anlar oldu mu? Karamsarlkla kark bir duygu vardr ya.

-Kendi payma bunaldm diyemem. Dada kar altnda yryorsun. Her taraf sis, tipi. Ate yakyorsun. nn styorsun, arkan buz tutuyor. Yorgunluktan bitkin dm insanlar hemen karn stnde uyumak isterler. Uyusan, donacaksn. Btn bunlara ramen yle cokular yaadk ki, sknt, yokluk, alk, uykusuzluk oktu; ama hayr, bir karamsarlk, bir moral bozukluu olmad. O tr duygular byk kayplardan sonra yaanmaya balad.

-Bu sre byle ne kadar devam etti?

-Epey bir uzun srd. Bulunduumuz yer olan Giresun'dan dier blgelerdeki arkadalarla balant kurduk. ehirlere inip tartyorduk. Belli bir yaplanma vard. Bizim blgemize yakn Bulancak ve Espiye taraflarnda iki grup vard. Btn Karadeniz'de insanlar vard. Hedefimiz, rnein, Samsun'dan girip Artvin'e kadar uzanan bir da yolu amakt. Gelecek k daha rahat geirmek iin hazrlklar yapmaya alyorduk. Tuz, eker, un depolamak gibi. Btn bunlar yaanlarak renilen pahal dersler.

-Sizin kuanz partizan romanlarn okuyarak byd ama anlalan gerek hayat romanlardaki gibi olmuyor.

-Romanlardaki ok hotu. Geri, bizim yaadklarmz da ho ve gzeldi. nanarak, bilerek yaayan insanlar asndan diyorum. Hi bir karlk beklemiyorlard. Hi kimse itmemiti onlar oraya, zorla tutulmuyorlard. Dalarda kendine gven diye bir ey var. Silahn, arkadalarn, dncen... zgrsn, zgrl yayorsun. Onu anlatmak biraz zor. Ama, ok gzel bir ey. Dalarn bandasn. t yok. Her taraf orman ve kar altndasn. Ban sokacak bir yerin var. Odunun var. Karnn da tok. Zaman zaman kurduun balantlar var. Bu balantlar gveni tazeliyor...

imdi, kr rgtlerken bir taraftan da darbe almaya baladk. Darbeler Trkiye geneli iin de geerliydi. Devrimci Yol nderliinin yakalandn gazetelerden rendik.

-Ankara, stanbul vs. ilikileriniz var myd?

-ki yaz vard. 1980 sonras kaleme alnm, merkezi olarak kartlm. O yazlar ulat yalnzca.

-Yazlarda, dalardaki insanlara ynelik bir belirleme var myd? Bir program ya da politika tespiti..?

-Yanl hatrlamyorsam direni komitelerinin daraltlmasna ilikin bir nerme vard. Mcadelenin ynnn deimekte olduu, ona uyum salamak gerektii yani genel hatlaryla yaygn kitlesel ilikilerin artk daraltlmas gerektii, daha radikal ve askeri bir yapnn gndeme getirilmesi vurgulanyordu. Devamnda, Ankara'daki ve blgedeki

stten yakalanmalar oldu. Blgedeki stten yakalanmann sonucu olarak, blgeler arasndaki balantlar koptu. Yeniden bir rgtlenmeye yneldik. Pes edilmiyor ama budana budana geliyorsun. Benim amdan sre 1981 ylnn Austos'un da bitti. En ufak bir balantmz kalmamt. Blgedeki rgtlenmeler tmyle devre d kalmt. Bu tarihten ksa bir sre nce, Giresun'da bir imha yaand. Yedi arkadamz ldrld.

-Ayn olayda m ?

-Ayn anda. Bizim iki ekipten birisi imha edildi; ancak bir arkada sa kurtulabildi. Bu imhadan sonra dar bir ilikiyi srdrdk. Konutuk, tarttk. Benim de iinde bulunduum grubu blgeden kaydrarak Tonya blgesindeki baka bir ekiple birletirme karar alnd. abalar balattk. O arada bu birletirmeyi yapacak olan ehir rgtlenmesi de darbe yedi. Peinden bir ihbarcnn ldrlmesi gndeme gelince, blgede ok youn operasyonlar balad. yle bir noktada kalnd ki, hareket edemez bir durumdaydk.

-12 Eyll sonras youn bir ideolojik bombardman balatld. Biraz bunun, biraz da blgede giderek skmanzn sonucunda, blge halknn sizlere yaklamnda bir deiiklik oldu mu?

-Hayr, hayr. Karadeniz'de yaadmz btn srelerde byle bir ey yaamadk. Halkn ciddi bir ihbar olmad. Baz ihbarlar yedik ama sonu getirici deildi.

-Halkn olumlu tavr sonuna kadar srd m yani?

-Dada gezen insanlara gerekten sevgiyle yaklayorlard. Biz de ilikilerimize dikkat ediyorduk. Kylerin iinden uluorta gemiyorduk. Nokta ilikiler srdryorduk. Ama insanlar, yaylalarnda kimlerin kaldn biliyorlard. Ve kendi ifadeleriyle dan banda, bu kar ve kta ayakta kalabilen ocuklara aferin diyorlard.

-Peki, ilk raundun bitiine gelelim.

-81 yaznda, Karadeniz'den birinci kopuumu yaadm. Bir yl srecek bir kopu. aresiz kalnd bir noktada yanma bir arkadam alarak dadan indim. Tmyle kendi olanaklarmla Ankara ve stanbul'da kaldm. Pek ok tesadflerle yakalanmadm desem, yanl olmaz.

-Karadeniz'e tekrar gemeden, 12 Eyll' takiben dalara yaklak ka kii kt.

-Bunu hi dnmedim. Ben kendi bulunduum birimi biliyorum. Onbe kii civarndaydk.

-1981 yln byk kentlerde geirdim dedin. lkenin genel durumuyla ilgili bilgin var myd? Btn sol hareketler birer birer kertildi....

-Tabii; tabii, biliyordum. Taa krsal kesimden bu yana stten ar darbeler aldmz biliyordum. Kald ki, biz dadayken merkez komitenin yakaland teyid edilmiti.

-Sonra nasl ve neden tekrar getiniz Karadeniz'e?

-Kentlerde geirilen bir yl sonrasnda, yakalanan bir ka balantyla tekrar getim Karadeniz'e. 1982'nin Temmuz aynda. 1982, 1983, 1984 Karadeniz'de krsal kesim rgtlenmesi ok daha bilinli yrtld.

-1982 ylnda balatlan gerilla faaliyeti sanyorum, yurtdnda kurulan, Faizme Kar Birleik Direni Cephesi'nin Trkiye'ye dnk dndklerinin bir sonucuydu. Cephe iinde yer alan hareketler Karadeniz'deki gerilla iinde yer ald m?

-Benim bulunduum blgelerde tmyle Devrimci Yolculardan oluan birimler vard.

-Bu srece girelim istersen.

-Tabii. Yl 1982'nin Temmuz'u. Darbeler yenmi yenmi, nispeten durulmu ortalk. Krsal kesimdeki operasyonlar asndan diyorum. Bizim daa kmamzla, bir grup arkada da, yurtdna kt. eitli tartmalar yapld. u noktaya gelindii bizlere

iletildi: Trkiye apnda ulaabilecek her noktaya ulalmtr. Dokuz siyasi hareketin birlik grmeleri tamamlanm ve cephe kurulmutur. Cephenin kurulu tarihi Austos 1982'ydi sanyorum. Sonra, Cephenin program, tz geti elimize.

Biz, bu arada kendi rotamz iziyorduk. Ara gere asndan kaliteli bir duruma geldik. Siyasi olarak rota izilmi; kr gerillas ve ehir gerillas rgtlenecek. Nasl yaplaca btn ayrntlar ile ortada. Artk bu, el yordamyla balatlan bir sre deil. O sre, 1980'nin Ekim'inden 1981'in Austos'una kadar geen sreti.

-Daa tekrar ktktan sonra neler yaptnz? Varlnz nasl hissedildi? Biz buraya geldik mi, dediniz?

-1982'nin yaz aylar blgeye uyum salamakla geti. Barnaklar hazrladk.

-12 Eyll sonras bulunduun blgede miydin?

-Hayr, bu sefer Fatsa taraflarndaydk. Fatsa'nn zerinden nye taraflarndan hareket ediyorduk.

-Fatsa'nn dalk blgelerde insanlar var myd?

-Blgede yllarca yaplan youn operasyonlardan kurtulan arkadalar ortaya kmaya balamlard. Zaten biz de onlarn yanna gittik. ehirlerle ilikimiz vard. Yiyecek, para vs. gnderiliyordu. Yurtd ilikimiz de dzenli olarak yrtlyordu. Yaynlar geliyor, her trl tartma bizlere aktarlyordu. Btn bunlar nemli admlard. Umut veren gelimelerdi. Ba sonu belli bir rgtlenme yaratlmt. Bir takm isimler bile dillendiriliyordu, nderlik konusunda falan. Dank geen bir sreten sonra gzel gelimelerdi...

-Balatlan bu giriimin, cepheleme ve gerilla iin sylyorum, solun kaderini deitirebileceine inanyor muydunuz?

-yle, srecin hi de kolay olmayacan biliyorduk. Dokuz siyasi g bir araya gelmi ama ortada fiili bir g yok. Fiili gcn yaratlmasnn kolay olmayacan biliyorduk. rnein, tartyorduk. Askeri rgtlenme dierleriyle nasl olacak? Parti yok, cephe var, eklinde. Biraz da kendime zg bir durum var. Kolay umutlanan, kolay karamsarla den bir insan deilim. te birletik, srtmz yere gelmez artk, yok ederiz bu cuntay trnden bir havaya hi girmedik. Yalnzca, bir art vard. Bilinmezlik ortadan kalkmt.

-Sonra nasl geliti olaylar?

-1983'n banda uzun yrymz balad. Karadeniz'den Malatya'ya kadar. Birbuuk ay gidi, birbuuk ay dn srd.

-rgtlenmeniz hakknda bilgi verir misin? Yryen grup, Ana Gerilla Birlii olarak adlandrlan grup muydu?

-Ana rgtlenmemiz yleydi. Krsal kesimde srekli hareket halinde bir grup olacak. Buna AGB adn verdik. yle canlandr. Ana hedefi, Karadeniz'den Akdeniz'e inebilmek. Bu fantazi deildi. Bunu gerekletirdik. Ordu'yu, Sivas', Malatya'y atk. Adyaman'da da rgtlenmemiz vard.

-Btn rota boyunca var myd rgtlenmeniz?

-Evet vard. Ben Malatya'ya kadar indim. Adyaman'dan teye k yznden gemedik, geri dndk.

-AGB ka kiiden oluuyordu?

-15 civarndaydk. AGB ana gvdeydi. Beyniydi iin. Youn eylemliliklerin ekirdei olacakt. Merkezde AGB vard. Onun altnda, benim muhalefetime ramen, bir Blge Gerilla Birlii oluturulacakt. Bir de Yerel Siyasi Birimler vard. Bunlar on, onbe ky apnda ya da bir, iki ile apnda hareket ediyorlard. Askeri rgtlenmeyi ana hatlaryla kurmutuk.

-Youn eylemliliklerden sz ettin. Neler yaptnz?

-u vard. Bu ilk koyduumuz tavr oldu. Aktan gezme karar verdik. Deyim doru olursa, bu bir meydan okumayd. Biz bu ii aktan yapacaz, diyorduk. Zaten, devletin haberinin olmamas mmkn deil. Cepheler kuruyorsun. Silahlar geliyor, gidiyor. Bunlar bilinmez deildi. Eylem alanlar, geri ekilme alanlar gibi ince ince hesaplarla iin rlmesi yaplyordu. Kararllk ve coku vard insanlarda. Yepyeni silahlarn gelmi olmas, hem bizler asndan hem de bizleri gren kyller asndan etkili oluyordu. Btn bunlar devleti harekete geirdi.

-Yava yava senin yakalanmana doru geliyoruz

-Bana, AGB dnda bir de, Blge Gerilla Birlii'ni oluturma grevi verildi. Devlet youn bir biimde blgeye ykleniyordu. 1983 seimleri yaklayordu. Devlet, seim ncesi, bizim bir k yapacamz tahmin ediyordu. Tabii, bilgiler gidiyordu. Saymz olduundan ok fazla tahmin ediyorlarm. Biz, bir yerde yirmi kii grlyoruz. Saatlerce yol yrtkten sonra baka bir blgede daha grlyoruz. stihbarat ona gre gidiyor. Sonra bir baka yere gidiyoruz. Hesaplamalar toplama zerinden olduu iin, byk rakamlar ortaya kyor. Bir de, kyllerin doal bir hali vardr. Bei yirmibe yapyorlar. Bu durum devletin blgeye yklenmesini getirdi. Asker yd, helikopterler umaya balad.

-Gelinen nokta sizi nlem almaya itmedi mi?

-Bu dnemde AGB blgeden ekilecekti. Geride Blge Gerilla Birlii ile ilikilerin devam iin bir ka insan kalacakt. AGB Malatya'ya doru gidecekti. Tam bu hazrlklar srasnda operasyonlar balad. Kayp bir birimi ararken atma kt ve yakalandk. ki arkadamz kaybettik. Cavit ve lhan ldler. AGB blgeyi terk etti. AGB eylemlerine devam ediyordu. ki muhbiri cezalandrdlar.

-Siz yakalandktan sonra m?

-kisi bir. Operasyon dneminde eylemler ve eylem sonras youn operasyonlar.

-Bir yl boyunca eylem olarak ne yaptnz? Az nce sz ettiin dnda.

-Benim yakalanma dnemime kadar olan blm sylyorum. Kald ki, henz rgtlenmesinin banda olan bir yapdan youn eylemler, pusular falan beklenemez. Yanl olur. Asl olarak, 1984-1985 yllar daha youn yaand.

Ayrca, yeri gelmiken, bu mutlaka tartlmal. Bizler, krsal kesimde ve ehirlerde gerilla rgtlemeye alrken, birileri yurtdnda apayr bir telden almaya balamlar. Dada bulunan arkadalar tartmay ok sonradan reniyor ve tartmaya balyorlar. Szn ettiim tartma u; Krsal kesimde byle bir mcadeleyi balatmak yanltr, kr gerillasn rgtlemek yanltr eklinde.Taner Akam'n tartt konular bunlar.

-O tartmalarn sonunda, gerilla faaliyeti dald, sanyorum.

-nsanlar yurtdnda cepheler kuruyor. nsanlar burada, hereylerini, hayatlarn ortaya koyarak onu hayata geiriyorlar. Bu iler rgtlenirken, birileri yurdndan vazgeiyor. Btn bunlar yukardan geliyor. Bunu anlamak, affetmek mmkn deil. Karar verilirdi, hi balanmazd. Ne bileyim, farkl bir mcadele iine girilirdi. Ya da be, on yl sonra balard. Krda bir eyler rgtlenirken, byle tartmalar ktyd, ok ktyd.

-Bu tartmalarla balantl olarak soruyorum; tartmalarn bir yn gerilla tarzyla ve genel olarak silahl mcadeleyle bir sonu alnamayaca eklindeydi. Gelinen noktada, Latin Amerika'daki gerilla hareketlerinin durumu ortada. Bu konulardaki dncelerini renmek istiyorum.

-Gnmz dnyasnda, ilerici, devrimci gler aleyhine, kapitalizm, gerici gler lehine bir geliim seyrinin srmekte olduu sylenebilir. Eski SSCB cephesindeki gelimeler, bu srecin balagc olarak alnabilir. SSCB'nin dalmas; ideolojik teslim bayrann ekilmesi gibi gelimelerin dnya leinde yank bulmamas beklenemezdi. Devasa boyutlu alt st oluun yaand bir durumda eski dengeler yok olmu, henz yeni dengeler olumamtr. Emek cephesi savunan, gerileyen, dank, ideolojisi elinden alnmaya allan bir konumdayken, sermaye cephesi, trnak iinde sylyorum, zaferinin keyfini sren, saldrgan, atak yapan bir pozisyondadr.

Ayn ortam, 1980'li yllara kadar srekli geliim gsteren, ezilen halklarn kurtulu mcadeleleri zerine de etki yapmtr. zellikle mcadelelerini iki kutuplu bir dnya

dengesini gzeterek ve bundan yararlanarak gelitirmek zerine kuran hareketler, gelinen noktada, amaza dmtr. Rzgarn ok gl olarak sermayeden yana esmeye balad byle bir dnyada, bundan etkilenmek doaldr; rota ayarlamas yapmak gerekir.

Btn bunlar, artk ulusal kurtulu mcadeleleri, silahl mcadele, gerilla mcadelesi lmtr, anlamna gelir mi? Kanmca buna kesin bir hayr yantnn verilmesi gerekir. Emperyalizm varln srdrd srece, ondan kurtulmaya alacak gler mutlaka varolacaktr ve bu mcadelenin renginin belirleyicisi bizzat emperyalizmin doas olmaya devam edecektir. Milliyetilik duygusunun krklenmesini getiren gelimeler yaanyor dnyamzda. Ulusal kurtulu mcadeleleri de bundan, bu ynde daha fazla etkileneceklerdir. Yaanan alt st oluun pek ok etkileri olacaktr.

Bunlar tahlil etmek, yeni, salkl nermelerde bulunmak kanlmazdr. Ne var ki, tam bu etkiler, silahl mcadele faktrnn mzeye kalkaca anlamna gelmiyor. Yugoslavya, Kafkaslar, Somali, Ruanda, Ortadou, Sri Lanka, Afganistan gibi rnekler gnmzde sren bir ka rnektir. Gelien milliyetilik ve neo nazi akmlar, yakn geleceimiz iin sahte cennet hayallerine kaplmay nlemektedir. Latin Amerika gerillla hareketlerinin geldii nokta zel olarak incelenmeye deer. Keza, gerilla rgtlenmelerinin sistem iine ekilmeye alld ktada, Zapatist gelenekle ayaklanan Meksika yoksullarnn mcadelesini de, Peru'nun Aydnlk Yol mcadelesini de ayn zenle incelemek gerekir.

zgrlk, bamszlk, insanca yaam ve emperyalizm... ikisi birlikte olamaz; ya o, ya o!

-Kimi Devrimci Yol evrelerinin de iinde bulunduu yasal parti tartmalarna nasl

bakyorsun. Silahl mcadele gelenei olan bir evrenin, byle bir giriimin iinde olmas, yeni bir sosyalizm tartmas yaplrken, yeniyi aramann alt balklarndan birisi saylabilir mi? Yoksa, THKP ve DY geleneinden bir kopu, devrime elveda, anlam m tayor?

-Yasal parti konusundaki gelimeleri izliyorum. Buna scak bakmadm syleyebilirim. Neden yasal parti? sorusunun mutlaka cevab verilmelidir. Henz yeterli bir eylerin sylendii kansnda deilim. Varolan btn yasal olanaklar deerlendirmek, onlardan yararlanmak yolu ile sisteme entegre olma sonucunu dourabilecek yasal mcadele yolu arasnda temelde farkllk vardr. Yasal zemindeki sendika, dernek, gazete, dergi, iletiim ve benzeri alanlardaki rgtlenme ile yasal parti arasndaki fark gzden karmamak gerekir. Sorun, Marksis-Leninist parti yasal olur mu, olmaz m? sorunu deildir. O cevap oktan verilmitir. ktidar mcadelesinin temel rgt olan partinin rengini kimin iktidar iin, nasl bir iktidar iin, nasl bir mcadele sonucu gelecek iktidar iin ve benzeri trden temel sorulara verilecek yantlar belirler. nce bu temel zerinden yaplacak bir rota tayini gerekir. Bu temel yantlarn ardndan, bununla dorudan balantl olarak, gnmz Trkiye'si koullarnda neden yasal parti? sorusunun yant mutlaka verilmelidir. Blge, lke, dnya apndaki ilgi, sempati, destek, g gibi faktrlerine kar yaanan HEP, DEP deneyimi mutlaka gznne alnmaldr. Varolan bir rgtlln gereksinim duyaca yasal parti mcadelesi ile bunlardan yoksun olunan koullarda umut, ihtiya olarak grln bir yasal parti mcadelesi farkl sonular dourur.

-Bunlar uzun konular tabii. Yakalandnz gne dnmek istiyorum.

-yle syleyeyim. Biz blgede kaldk. Ana grup devam etti. Bir yandan da eylemleri gerekletiriyor. Youn operasyonlar var. Fndklklar, msr tarlalar, ormanlar taranyor. Her taraf vzr vzr. Biz ise hareket etmek durumundayz. Yerel birimlerden

bir grupla bulumamz var. ki- gn geti buluamadk. Yol boyunca pusuya dyor, atma atlatyorsun. nsan beyninin en st noktasnda tetiktesin. Arkadalarmzn olabilecei blgelere haber brakyor, haberin cevab gelene kadar bekliyorduk. O gn gndz ormanlk bir alanda geirecektik. atmaya elverili bir alan deildi. Dorudan bir ihbar gitmedii srece kurtulabileceimiz bir aland. Gece blgede bir eylerin dndn sezdik. Youn bir ara trafii vard. Blge youn bir operasyon altnda olduu iin, bu kouturmann bizler iin olduunu anlayamadk. Sabah bulunduumuz alanda kuatlm olarak bulduk kendimizi. Birden teslim olun arlar balad. Helikopterler stmzde uuyordu. Telsiz konumalarndan kuatldmz anladk. Blgeyi asker kuatyor, zel ekipler imha iin blgenin iine giriyorlard.

atmay biz balattk. lk atei biz atk. Tam siper yattk. Kuatmay nasl yarabileceiz, onu dnyoruz? Artk, birbirimize bakyoruz. Onu unutmuyorum. Cavit ile gzgze geldik. Belki de bu, bir elveda anlamna geliyordu. Sktmz anladk. Biz ate atk dedim. lk tespit edildiimiz noktadan hareket ettik. Yklyor ortalk. Kim nereye, nereden ate ediyor belli deil. Yaknlarda bir aklk alan var. Tepeden dereye doru inen bir yer. lk noktadan epey uzaklamtk. nde lhan vard. Tekrar taramayla karlatk. lhan'n ve Cavit'in dtn grdm. Benim yapabildiim drt bir yanm taramak oldu. Dier arkadam yaralanmt. Youn bir ekilde kan akyordu. Arkadalar kontrol ettik. lhan'la konutuumu hatrlyorum. lmemiti daha. Ama tepki de vermiyordu. Onu braktm. brahim'le konutum. brahim, o da yaral, Cavit'e bakt. Cavit'in ldn syledi. Bir yandan da tepedeki helikoptere ate ediyoruz. Bunlar, can pahas bir ka saniye tabii. Ve biz devam ettik. Tarayarak ilerledik. Pusuya yatanlarn srtna basarak yrmz. Polisler sorguda sylediler. Bu arada, helikopterle nmze adam indirmiler. Biz, bir sre daha gittik. lk emberi drt kii amtk. kinci emberde iki arkadamz kaybettik, biz de yaralandk. Biz ondan sonra emberin tamamen dna ktk. Ama, kan izlerimizden bizleri buldular. Bizim dezavantajmz lhan'n lmesiydi. Blgeyi en iyi bilen lhan'd. Yoksa, helikopterler falan ekilmiti. Atlatabilirdik. Ama kan izinden yakalandk. O duyguyu yaamak lazm. Yalnz unu hatrlyorum. Dada sigaray brakmtm. Pepee iki sigara itim. Sabah alt sralarnda balad atma, bittiinde le olmutu.

Saat, oniki otuz faland.

HIDIR TOKTA - 1959 Elaz doumlu. 8 sene cezaevinde kald. Halen Ankara'da yayor.

-zgemiinizden balayalm..

-Yoksul bir aileden geliyorum. Evin tek ocuuyum. Sanrm, alevi olmamzn da etkisiyle, ailemizde sosyal demokrat bir gelenek vard. 1964- 65 yllarnda Elaz'a yerletik. Ortaokul yllarnda Denizlerin, Mahirlerin isimleri bende belirli bir merak oluturmutu. Ama siyasi anlamda bir eylerin farkna varmam, lise sona doru oldu. Okuduum okulda faistler hakimdi. Faistlerin etkin olduu bir okulda okumann verdii skntlarn dnda ideolojik ve siyasal olarak kendimi gelitirme olanam olmad. Genel olarak onlara teslim olmama eklinde bir tavrm vard. Elaz genelinde faistlerin youn saldrlar vard. Devrimciler var olma, direnme sava veriyorlard. Dev-Gen ismini o tarihlerde duymaya balamtm. Ayn gnlerde mahallemizde dernek kurma almalarna katldm. Bu arada okulu bitirdim. Artk devrimcilerle daha yakn temas imkan buluyordum.

- Niye Dev-Gen'i setin?

-O dnemde bir eyleri aratrarak, okuyarak Dev-Gen'li olmam mmkn deildi. Kimi deerler, kimi ilikiler seni bir yerlere gtryor, bir tercih yapmak zorunda brakyordu. Benim tercihim de Dev-Gen'ten yana oldu. Neyse, dernek almalar ve

mahallede yaanan olaylar nedeniyle aranr konuma dtm. Barnabilmek amacyla Tunceli'ye getim. Tunceli'de sivil faistlerin olmamasndan kaynaklanarak, daha ok siyasal bir almann iinde buldum kendimi.

-Neler yapyordunuz siyasal alma ad altnda?

-Kendi i eitimimizin yannda Kylere dnk almalar yapyorduk. Dergi datyorduk. Kylerin sorunlaryla ilgileniyorduk, propaganda yapyorduk.

- Dev-Gen'in belirli bir gc var myd Tunceli'de?

-78-79 yllar iin sylyorum; belirli bir gc vard. Zaten, ben Tunceli'ye o yapnn iinde yer almak iin gittim. Aranr konuma dnce belirli rahatlklar ve zgr ortam yok oldu. Sre yava yava skntlar da beraberinde getirdi. Ailemle artk gremiyordum. Seyahat kstlyd. Belirli dzeyde bir gizlilik iinde bulunuyorduk.

-Tunceli kent merkezinde mi bulunuyordun?

-Hayr. nce kazalarnda bir sre kaldm. Hozat'ta. Orada saklanmaya alyordum. Tunceli merkezine sonra girdim. Burada, arkadalardan grev istedim. Beni, Mazgirt'e gnderdiler. Mazgirt'te yeni balayan bir alma vard. Devrimci Yol'un lke genelinde gsterdii gelime Tunceli blgesinde de belirli bir sempatinin olumasn salamt.

Btn bu sre ierisinde zaman zaman Tunceli merkez ve Elaz'a alma yapmak iin gnderildim. Ksa dnemli almalard bunlar.

-Peki bu srete belirli bir siyasi eitimden getin mi?

-Zaman zaman baz kitaplar okuma frsatm oluyordu. Kimi tartmalar yaplyordu. Ama btn bunlar sistemli bir teorik alma anlamna gelmiyordu. Elaz ok atmal bir blgeydi. Gnde iki kii lyordu. Blge asndan ise, alevilerle sunniler rasnda bir gerginlik hakimdi. Bu zamanla devrimcilerle faistler arasnda bir gerginlie dnt. Srdrlen mcadele sonucunda faistlerin blgedeki etkinlii krlmaya balad. Her gn dolu dolu yayorduk. Byle bir dnemdi. Bu dnemde Devrimci Yol'u renmeye, ksacas Devrimci Yolcu olmaya baladm.

-Yani yalnzca pratiine bakp m setin Devrimci Yol'u?

-Bir anlamda yle. En azndan benim amndan yle oldu.

-Devrimci Yol teorik olarak halk savan savunan bir hareketti. Pratikte ona denk den bir tarznz var myd?

-Ben illegal yaama getikten sonra kimi tartmalara katldm. Vard tabii. Uzun sreli halk sava, gerilla sava. Bunlar konuuyor, tartyorduk. rnein, daha 12 Eyll ncesinde blgesel gerilla birliinin kurulmas tartmalar yaplyordu. Tunceli blgesindeki almalar daha ok krsal alana dnkt. Kyllerle ilikilerin canl tutulmas, kylerin sorunlaryla ilgilenme uzun vadede dnldnde byle bir abann rnleri olarak deerlendirilebilir. n alma saylabilir. 12 Eyll sonras krsal alana zorunlu olarak ekildiimizde unun farkna vardk; 80 ncesinde yaplan almalarn meyvesini alyorduk. Zaten Tunceli blgesi 1938 ylndan bu yana bu tip almalara yatkn bir blgeydi.

-Blgesel gerilla birliinin kurulma tartmalar sizin blgenizle mi snrlyd?

- imdi, unu sylemek gerekiyor. zellikle Devrimci Sol ayrmndan sonra, Devrimci Yol iindeki gelimeler biraz daha iradi oldu. Bu gelimenin erevesinde gerilla birlii kurulmas gndeme gelmiti. Zaten, merkezden gelen arkadalarn katld tartmalarda kmt bu gr. Elaz, Erzincan, Malatya ve Tunceli blgelerini iine alan bir blgesel g olacakt.

1980'lere gelindiinde Tunceli ve evresinde Devrimci Yol etkili bir g durumuna gelmiti. Tunceli'de herhangi bir eylem yaplaca zaman, bizlere mutlaka danlyordu. zellikle merkez, emikezek, Hozat, Mazgirt.. Buralarda bir g durumuna geldik.

-Genel bir soru olacak. Devrimci Yol'un hem blgenizde hem de lke genelinde ciddi bir g haline geldi. Bunu neye balyorsun?

-Elaz'da, Tunceli'de THKP-C'li olan arkadalarn varl, katklar sz konusu. Ama onun tesinde Devrimci Yol'un yrtt mcadeledeki tutarl tavrn ve insana yakn ve scak politikalarn da etkisi olduunu dnyorum. Blge iin sylyorum. Devrimci Sol ayrmndan sonra Devrimci Yol iin gelimeler daha iradi, daha merkezi saylabilir. Bunun da etkisi oldu. Devrimci Sol ayrm srasnda, Devrimci Yol'dan yana tavr koyan insanlar bir elin parmaklar kadard. Ama bir yl gemedi, eski gcmz bile ikiye katladk.

-12 Eyll'n geldii tespiti yaplyordu. Blgede gelimeler ne yndeydi? Bir askeri darbeye doru gidildiinin tespiti yaplyor muydu? Bunu hissedebiliyor muydunuz?

-1978 Mara katliamndan sonra blgede durum farkllamaya balamt zaten. Elaz skynetim blgesi iinde kalyordu. Elaz'daki faaliyetlerimizde belli bir daraltlmaya gidilmiti. Krsal alana daha fazla arlk verilmeye baland. Bu arlk sanrm biraz da mecburiyettendi. nk, ehir merkezlerinde barnma olana olduka azalmt.

Ama askeri darbeye dnk tartmalarn fazlaca bir etkisi olmad. Darbeyle ne olacan tam kestiremiyorduk. Teorik olarak mcadelenin daha da keskinleeceini dnyorduk yalnzca. atmalar daha da younlaacakt. Daha daralacaktk. Ama hepsi o kadar. Ne deitirecekti ki askeri darbe, diye dnyorduk.

-Ne olacan tam bilememek deil de, o anki rgtl gcnze duyduunuz gven mi byle dndryordu sizleri?

-Biraz da onun etkisi olabilir. Gelseler dahi biz bu ii yrtrz. stesinden geliriz dncesi hakimdi.

-Peki ayn soruyu bireye yani sana dnk olarak soraym. Byle, keskin atmalarn yaanaca bir dneme hazr hissediyor muydun kendini? Ka yandaydn?

-1980 ylnda 19-20 yalarndaydm.

-O yata bir gencin, ylesi bir dneme hem siyasi hem de askeri adan kendisini hazr hissetmesi, bana pek inandrc gelmiyor. Hepimiz o yalar geirdik. Duygularmz, isteklerimizi, hayata kar acemiliklerimizi dnnce..

-Dediimi gibi, bir gven vard. Hem kendine hem de siyasi yapya kar gven. O gne kadar sivil faistlere kar giriilen atmalarda ciddi bir kayp verilmiyordu. Ne olacakt; ayn atmalar daha st boyutlarda srdrlrd, diye dnyordum.

-Bir ara kendinle ilgili bir skntdan, sorundan sz ettin. Kendine duyduun gveni yitirdiini syledin..

-Evet, zellikle, 80 ortalarnda kendime kar duyduum gveni yitirmeye baladm

hissettim. Neden kaynakland tartlr ama biraz da genlikten kaynaklandn dnyorum. Duygusallk, cinsellik, kendimi ifade edememe, her konuyu rahata tartamama gibi. O gnlerde yaadklarm, cezaevini de sayarsak, onbe yllk bir zaman iinde yaadm en zor gnlerdi benim iin.

-12 Eyll'e gelelim istersen. Nerede karladn darbeyi?

-Elaz'da. Yeni bir eve tanmtk. Ne radyo var, ne televizyon. rgt evi trnden bir ey. Sabah her tarafn askerle kuatlm olduunu grdk. Yine bir mahalle aramas olarak anladk kuatmay. Kuatmay yararak mahalle dna kmay dndk. Evde drt arkada kalyorduk. Silahlarmz saklayp, ayrldk. Tabii, mahalle dna kamadk. Askeri darbe olduunu rendik. Yapacamz tek ey vard, malzemeleri saklayp, Tunceli'ye gemek.

-Elaz'da genel bir deerlendirme yapma frsat bulamadnz m hi?

-Yok olmad. Ben yeni gelmitim zaten. Elaz kent merkezinde bulunan arkadalar byle bir frsat bulmulardr sanyorum.

-Sokaa kma yasann bitimini beklemeden mi getiniz Tunceli'ye?

- ki gn bekledik.

-O boyunca herhangi bir atma, operasyon grdnz m?

-Evimiz tespit edilmi olabilirdi. Bekledik. atmaya hazr bekledik. Ama gelen giden olmad. Bir sre sonra evden ayrlp Tunceli'ye ulatk.

-Nasl bir sre bekliyordu sizi? Neler yapld ilk gnler?

-Tunceli'nin bir kynde geni katlml bir toplant yapld. Sanrm, yzden fazla arkada vard. likiler daraltlacakt. Mevcut ilikilerin yeni oluumlarla srdrlmesi gerektii vurgulanyordu. Belirli sayda bir arkada grubu da Tunceli krsal kesiminde kalacakt. Gerillacla ilk adm saylabilir.

-O topluluun genel ruh halini renmek istiyorum. Coku mu, sknt m, tedirginlik mi, ne hakimdi? Byle bir gzlem yapabilme ansn oldu mu?

-O gn kyde 100 kii falan vard ama toplantlar dar yapld.

-yle forum eklinde olmad yani..

-Sadece sorumlu dzeydeki insanlarn ve blge dndan gelen insanlarn katld toplantlar oldu. Biz kyde bekledik, daha sonra yanma gelip sen krsal alanda kalacaksn dediler. Biz, bir ka arkadala Hozat tarafna gidecektik. Mevcut silahlar pay edildi.

-Kyde bekleyen herkes dald m?

-Bir anlamda dalma oldu. Bir ksm arkada Elaz'a, Tunceli merkeze, Tunceli'nin deiik krsal alanlarna gnderildi.

-Szn ettiin blgeye geince, anlatr msn neler olmaya balad?

-emizkezek blgesinde ksa bir bekleyiten sonra beni Ovack'a gnderdiler. ki arkadala Ovack'a gittik. Blgeyi hi bilmiyorduk. Daha nce yaplan almalarn stnde gelitircektik ilikilerimizi. Siyasal arlkl ve barnmaya ynelik almalar yrtecektik.

-Silahnz falan ne durumdayd?

-Dalmadan nce kyde belirli sayda silah vard. Herkes silah alsn dediler. Herkes

ald. Bana krk dkk bir tomson dt. Tomsonumun olmasna bir adan sevindim. nk, Mahir'in de silah tomsondu.

-Ovack blgesinin zellikleri neydi? Neler yapyordunuz? Nerede kalyor, ne yiyordunuz?

-Dalk, ormanlk bir blgeydi. Gerilla faaliyetlerine uygundu. Biz de, barnak, snak, silah, yiyecek, kylerin rgtlenmesi trnden almalarn iine girdik. Blgeyi bol bol geziyorduk. renmeye, tanmaya alyorduk. Bize sylenen, herhangi bir atmaya girmememiz eklindeydi. Uzun srecek bir mcadeleye hazrlk yapacaktk. Yani, yarn, 50-60 gerilla geldii zaman onlarn barnabilecei bir ortam hazrlayacaktk.

12 Eyll ncesine gre daha dikkatli davranyorduk. Gndz, aktan silahl bir ekilde gezmiyorduk. nce snak yapma iine giritik. Ama snak ne? Nasl yaplr? Hi bir ey bilmiyoruz. El yordamyla, kyllerin yardmyla bir eyler yapmaya altk. Srt antas, silah klf falan. Her defasnda daha iyisini yapyorduk. Ayakkab bile sorun oluyordu. Hem rahat edeceksin hem de dikkat ekmeyeceksin. Halk arasnda kara lastik denilen ayakkaby setik. Postal ya devrimciler ya da askerler giyiyordu. Bata da syledim. Silahm krk dkkt. Blgede silahtan anlayan birisini buldum. Silahm nefis bir duruma getirdi.

-Blge dzeyindeki ilikilerinizden sz eder misin? Devrimci Yolcu olup da, Tunceli blgesinde faaliyet yrten dier gruplar ne durumdayd?

-Tunceli blgesinde, gemite olan ilikilerin tesindeki ilikiler sonradan oluturuldu. 81 balarnda merkez komitenin yakalanmas bizim zerimizde sarsc bir etki yaratt.

Biz blgede yerlemeye alrken, Karadeniz blgesindeki arkadalarn youn atmalar iinde bulunduunu duyuyorduk. Bu trden olumsuz gelimeler, kendi aramzda tartmalara yol at. Ne zamana kadar byle bekleyecektik. Karadeniz'de arkadalarmz lyordu. 12 Eyll'den belli bir sre gemesine ramen merkezden gelen arkadalarn denetimi oluyordu. Bir sre sonra bu kesildi. Artk tamamen iimize dnmtk. Balangtaki gerillaya alt yap hazrl yerini yakalanmamaya brakt.

-Ovack dndaki blgelerde bulunan arkadalarnzla ilikileriniz ne dzeydeydi...

-Tunceli'nin nemli bir kesiminde krsal faaliyet vard. Tunceli, Elaz, Karakoan, Mazgirt, Pertek, Hozat yrelerinde ekipler vard. Tunceli civarnda 8-10 ekip bulunuyordu. Gruplar genellikle be kiiden oluuyordu. Ayrca biraz daha kalabalk bir grup ise geziciydi. Silah asndan daha donanmllard. Blgede koordinasyonu ve siyasal faaliyeti organize ediyorlard. Bizim de zaten, dier ekiplerle deil, blgede gezen ana grupla ilikimiz vard.

-Peki ile ve il merkezleriyle ilikileriniz ne durumdayd? Organize bir ilikiden sz etmek mmkn m?

-ok sistemli olmasa da belli bir ilikiden sz etmek mmknd. likiler noktasnda baya bir mesafe katettik. Kylerde ky komiteleri oluturma abalarmz younlatrdk. Baz kylerde nemli admlar atld. Bir sre sonra yle bir hale geldik ki , herhangi bir grup blgeye girse, ok ksa bir sre sonra haberimiz oluyordu.

-Arkadalarnz sizi nasl buluyordu. Koskoca dalar, ovalar dnecek olursak...

-Biz srekli dalarda kalmyorduk. htiyalarmz karlamaya kylere giriyorduk. Sabaha kar ayrlyorduk. Duruma gre deiiyordu tabii. Kyllerle olan bu ilikimiz sayesinde bizi arayan arkadalarmz balant kuruyorlard.

-Bu sre ne kadar devam etti byle?

-82 Haziran'na kadar byle srd. Bu almalar ve faaliyetler iinde barnma ve korunma amacmz olmasna ramen, 82'nin ilk aylarnda bir arkadamz kaybettik

-Kimdi o arkadanz?

-Hasan Gk. Bize haber vermeye gelen bir grup pusuya dyor. Hasan arkada vuruluyor, bir arkadamz da yakalanyor.

-80-82 arasna genel bir yaklamda bulunursak neler sylenebilir?

-Bu sreci bir btn halinde dndmzde, 1979 Skynetim uygulamasyla balayan rgtsel yeniden yaplanma, 80 askeri darbesiyle birlikte yeni bir srece

evrildi. Gerilla savana hazrlk ynndeki abalar, rgtsel darbeler ve merkezi btnln yitirilmesinden sonra barnmaya ve korunmaya ynelik faaliyetlere dnt ve giderek de politik olarak nmz aamadmz iin, ilikilerimiz olmad iin kendi evresinde dnen ve giderek daralan bir biime dnt. Trkiye genelinde de devrimci hareketin ald ar darbeler bizleri olumsuz etkiledi. Siyaseten nmzn ak olmamas giderek umudun, gvenin zayflamasn dourdu. Bu ak ak tartlmad.

Artk devrimci olmann bedeli budur diye dnmekten daha tesini zmleyemiyordum. Bu skntlar atlatlacak myd, nereye kadar byle gidebilirdik..? Btn bu sorular yava yava kafamda yer edinmeye balamt.

-Peki sre boyunca halkla ilikileriniz ne dzeydeydi?

-Halkla ilikilerimizde hep sevgi ve sayg boyutu vard.Geen hergn bunu pekitirdi. Belki bugn gitsen, sorsan, Devrimci Yolcular iyi insanlard, temiz insanlard, derler. Bu bizim siyasal kltrmzden kaynaklanyor. O dnemde bizim dmzda da gruplar vard. Devrimci Sol, TKKO, PKK- HK gibi. Biz hi bir zaman bir ihbarcy ldrme yoluna gitmedik. Yalnzca, bize zarar vermesinin nne gemeye altk. evresini daralttk, deifre ettik. rnein, dier gruplarn ldreceklerini duyurduklar bir ihbarc, akrabalar araclyla bize haber iletti. Yaptm, ama beni kurtarn bu durumdan dedi. hbarcya kar takndmz tavr, bu ihbarcy devrimcilere zarar verme noktasndan uzaklatrmak oldu.

Tunceli halk olduka yoksuldur. Ama o yoksulluklarna ramen devrimcilere hereylerini veriyorlard. yle kyler var ki, her evde ekmek ve kelek veriliyor. ay lks saylyordu. Belki ayn gn iinde biz gittik, dier gruplar gitti ama kimseyi geri evirmediler. Evinde ekmei dahi olmayan bir insan sana umut balam, iki

ekmeinden birisini sana veriyor. En zor koullarda, rnein; asker kyn iine yerlemi, o, kapsn sana ayor. Bu balln siyasal olarak bilinlenme, bilinli bir siyasal destein kesin ifadesi olduunu sylemek pek doru olmaz. Mutlaka siyasal baz yaklamlar ve destek vard ama arlkl olarak bizleri kendilerinden birileri olarak grmeleri, bizim ocuklar, yardm etmeliyiz, gibi duygusal yaklamlar sz konusuydu.

Beni derinden etkileyen bir olay anlatmak istiyorum; Ovack'ta, Erzurum maden ocaklarnda alm, Yeralt Maden yesi bir ii arkadamz vard. yle pek siyasal kimlii olan bir insan da deildi. Devrimci Yol'u seven, bizleri tanyan bir insand. Drt ocuu, iki de kendileri; alt kiilerdi. ki keisi vard. Bakaca bir eyleri yoktu. Tek bir gzde kalyorlard. Birgn ekmek ihtiyac duyduk. ki arkada darda brakarak ben eve girdim. Bize ekmek lazm dedim. Gecenin bilmem kayd. Perdenin br yanna geti. Karsn uyandrd. Konumaya baladlar. Karsnn sesini duydum; evde hi un yok dedi. O an btn dnya bama ykld sanki. Yani sabah uyanacaklar, alt insann yiyecei yok. Ne yapacam bilemedim. ardm. zr diledim. Niye ak ak sylemediini sordum. Yakn bir kyde bizi destekleyen bir ky bakkal vard. Oraya giderek bizim admza baz ihtiyalarn almalarn syleyerek oradan ayrldk. Byleydi Tunceli halk.

-Blgeyi terk ediinize dnelim. Bir aklama, bir tartma yaadnz m?

-Yok, aklama gelmedi. Yalnzca, hazrlann dediler. Benim aklma ilk gelen; dada kalmamzn bir anlam yok, ehirlere gideceiz, oldu. Yalnz, daha nce, yeni bir toparlanma srecine girildii, yurtdnda belli ilikilerin oluturulduu, cephe kurulduu duyurulmutu. O dnem, bu sylenenler umut olmutu bizim iin.

Neyse, hazrlklara baladk. Bizi almaya gelen ekip, daha nce sylemitim, pusuya dt. Aradan onbe gn gemeden yeni bir ekip geldi. Yurtdna kacamz sylendi. lk nce Hozat'a geldik. Diyarbakr'a geeceimiz sylendi. Ayrldk. nce Elaz, sonra Diyarbakr. Yolculuk epey skntl geti. Dnsene, uzun sredir kentlere inmiyorsun,

insan iine kmyorsun. Bir tedirginlik, korku. Diyarbakr'da bana daha nce sylenen gn ve saatte bir arkadala bulutum. O arkadan evine gittik. Akama doru, Tunceli blgesinde sorumlu dzeyde olan arkada geldi. Durumu anlatt. Son siyasi gelimeleri, yurtdnda eitimden geeceimizi falan. Yeniden Trkiye'ye dneceiz dedi. Bir hafta iinde Suriye'ye geecektik. Sanrm bir aksilik olmu. Diyarbakr'da 2,5 ay bekledik. O bekleyi srasnda, bir arkada polisle girdii atmada ldrld.

Eyll ayyd sanyorum. nce Hatay'a, sonra snrdan Suriye'ye getik. am yaknlarnda bir kampa gtrdler beni. Kamp, silahl eitimin yapld bir kamp deildi. Burada, drt ay boyunca siyasi eitimden getik. Gemiin deerlendirilmesinden gelecee dnk projelere, sosyalizm tartmalarna kadar pek ok konuda yapld eitim. Gnn on oniki saati byle geiyordu.

-Yalnzca Devrimci Yolcularn bulunduu bir kamp myd?

-Evet

-Ka kiiydiniz kampta?

-Dnem dnem eitime alnyordu insanlar. Bizim dnemde yze yakn insan vard. Bir ksm adrlarda, bir ksm evlerde kalyordu. Bu kamp sresi byle getikten sonra bizi Lbnan'a gtrdler. Orada Filistinlilerden alnan bir askeri kamp vard. Cephe kamp. Orada bizlere askeri eitim verildi. Silah kullanmadan tut da bir gerilla iin gerekli olan eyler retildi.

Tabii bu sre; kaybolan umutlarn tekrar ortaya kmasn, gven kaybnn nne geilmesini getirdi. Askeri faaliyetler zemininde bir siyasi almann yaplabilecei noktasnda hareketimizin n ald.Trkiye'de yeniden siyasal bir g olabileceimize inanmaya baladk.

-Bir birey olarak, ne tr duygular tayorsun? Yani, ne bileyim, kampta geceleyin yataa girdiinde, neler, kimler geiyor kafann iinden? O ortamdan kmay, kurtulmay, o an baka bir yerde olmay, ya da yaadn onca eyi baa almay, hi yaamamay dndn oldu mu? Tabii bunlar hep insani duygular..

-Dediin gibi, 1980-81-82 yllarnda dada, battaniyenin iinde gkyzn seyrederken ok karmak duygular yayorsun. Sevgi, cinsellik, aileni zlyorsun. Yaayamadklarn yaamadn halde zlyorsun. Sabah uyandnda ise yeni gnn zorluklaryla kar karya kalnyordu. Uzun yolculuklar, yamur, amur, souktan donma tehlikesi bazen de a kalma gibi. rnein; 81'in k aylaryd. Bir yere gitmem gerekiyordu. 5-6 saatlik bir yolculuktan sonra gideceim yere on dakikalk bir yol kalmt. Ama ben bitmitim. Tek bamaydm. Hozat'tan yola ktm zaman yanmda yiyecek vard. Onu da bir mola yerinde unutmutum. Souk, alk, kar, yorgunluk. Kar yemeye alyordum. Donmama az kalmt. Ama, yine de kendimi zorlayarak ky evine ulaabilmitim. Kyller yetiip kurtardlar. Zaman zaman, btn bunlar yaamak zorunda myz, diyordum, kendi kendime. Daha rahat yaayamaz mydk?

Ayn ekilde, Trkiye snrndan ktktan sonra bir rahatlama oluyor. Artk korku yaamayacam diyorsun. Yakalanma yok, ldrlme korkusu yok. Ha, ldrlme korkusunu yaadm m, tam olarak bir eyler syleyemem. Aklma daha ok yakalanma ve ikence geliyordu, dorusu. lmle yz yze kaldmda da kalc bir etki brakmad bende. Tabii bu scak pratik iinde byle.

Yurtdna ktm zaman, o rahat ortamda daha farkl dnyorsun. Duygusal ynlerin, cinsel sorunlarn, aile zlemin gnna kyor.

-Kampta kadnlar var myd?

-Vard. Hem siyasi hem de askeri kampta. Tunceli'de dada yaarken pek kadn gerilla yoktu. Bir ara iki kii vard ama daha sonra onlar da ehirlere gnderdiler. likide olduun kyllerle de o trden bir ilikiye giremiyorsun. Duygusal bir iliki yani. Birisiyle ciddi bir ilikiyi dnmyorsun. Zaten blgede kadn erkek ilikileri pek rahat deil. Kadnlar tanmamz, onlar izlememiz kamp dneminde oldu. Onlar tandka, sohbet ettike, tarttka kadn konusu kafamzda daha da netleiyordu. En azndan onlar da kendimiz gibi grmeye balyorduk. Kadnlar sadece cinsellik asndan deerlendirmemeyi reniyorduk.

-Kampn bitmesi...

-Askeri eitim srecinin bitiminde benimle konutular. Tekrar Trkiye'ye dnecektim. Gideceim blge sylendi. Sivas-Tokat blgesine gidecektim. Al-veri yapmamz iin bir miktar para verdiler. htiyalarm giderdim. Ayakkab, yamurluk falan. Neyse, iki arkada Trkiye'ye girdik. nce Mersin'e, sonra Sivas'a, daha sonra da Tokat'a geldik. Tokat blgesinde bizi bir snaa gtrdler. Bir grup arkada bizi karlad. Tunceli srecinden sonra byle donanml bir ekilde Trkiye'ye dnmek anlamlyd.

Snakta bir ka gn kaldk. Grubu ikiye ayrdlar. Sekiz kiiydik. Biz drt kii o blgede kalacaktk. Blge hakknda bilgi verildi. Blgenin Yerel Siyasi Birlii olduumuz, sylendi. Askeri faaliyetten daha ok siyasal bir faaliyet yrtecektik. Ana Gerilla Birlii'nin belli bir hat zerinde alacan syleyip bizim de bu geie uygun alt yap almalarn yapmamz istediler. Blgeyi tanmaya alyorduk. Kyleri tanyor, iliki kuruyor, araziyi geziyorduk. Tunceli'de biraz daha rahattk.

Bir ara AGB'den arkadalar geldi. Blge hakknda ayrntl bilgi verdiler. Sivas ve Ordu arasnda kalan bir blgenin yerel siyasi birlii olmutuk. AGB daha nceki ilikilerle bizleri tantrd.

-Ksa bir sre sonra da yakalandnz sanyorum..

-AGB tarafndan aktarlan bir eve gidecektik. Tanmamz gerekiyordu. AGB'nin kimi atmalara girdiini duyuyorduk. Blgede operasyonlar yaplyordu. Neyse, kye yaklatk. En yakn eve girdik.Biz devrimciyiz, Devrimci Yolcuyuz dedik. Evsahibi ben devrimci mevrimci bilmem, tanr misafiriyseniz girin dedi. eriye girdik. Grmek istediimiz arkadan adn syledik, armasn istedik. Evsahibi kt, gitti ve bir daha dnmedi. Gecikince meraklanr gibi olduk. Ne olduunu anlamadan askerler ieri dald. Silahlarmza bile uzanacak vakit kalmamt. Bir gerilla iin ok ktyd bu ekilde yakalanmak.

-Genel bir deerlendirme yapabilir misin? Gerilla tarz konusunda. Yani, bugn iin byle bir tarzla sonu alnabileceine inanyor musun?

-Gerilla tarzna, ya da silahl mcadelenin krsal ve ehir diyalektik btnl iinde srdrl biimine teorik olarak inanyorum. Ancak, siyasal bir g olmayan bir yapnn dada silahl mcadele yrtlebilmesi mmkn deildir. Biz gerillacl dnemin dayatmas sonucunda yaayarak renmeye altk.

-Ama bu tarzda, zellikle Latin Amerika lkelerinde grlen bir sknt bir tkanklk var. Siyasal hedeflere ulamada silahl mcadele tarzyla sonu almak mmkn grnmyor bana gre..

-Elbette, dnyada ve zellikle Latin Amerika'daki gerilla mcadelesi ya da dier bir deyile silahl mcadele ile iktidar alma mcadelesi sorunu bugn hemen hemen herkese tartlyor. Bunun bir ok nedeni var mutlaka ama bence tkanma, srece ilikin bir durumdur.Yoksa iktidarn zorla ele geirilmesi dncesinin halen doru olduuna inanyorum. Zaten, silahl veya silahsz olmas, srecin ve iktidar ellerinde tutanlarn uyguladklar siyasal ve askeri basknn ve iddetin boyutuna gre bir tercih olarak grlmeli. Ama burada bir sorun var. Silahl mcadelenin biimlerinden biriolan gerilla sava ancak siyasal olarak n ak, hedefi amac belli olan ve lke koullarnda bu mcadeleyi meru klan bir siyasal g tarafndan yrtlrse anlaml olur. Yoksa, taktik bir evre olarak grlmesi gereken gerillla sava temel stratejili bir neme dntrlr ki, o zaman siyasal mcadelenin n daralr ve giderek kr bir askeri atmaya dntrlr.

-Sosyalizm iin lm gze aldn. Bugn de, sosyalizm iin, uruna lnecek bir rejimdir diye dnyor musun?

-yle dnyorum; devrimcilik bir yaam biimidir. Gerillaclk da yle. Kendimiz iin sylyorum. Btn bunlar yaamamz gerekiyordu. Yaadk. Bir eyler yaptk. Bir noktaya kadar getirdik. O gnler ok anlamlyd. imdi o kadar anlaml gelmeyebilir bakalarna.

Sosyalizme inanyorum. Bugn dnyann, insanln geldii noktaya bakacak olursak, sosyalizme her zamankinden daha ok ihtiya olduunu dnyorum. Ama bugn yine daa kp gerilla faaliyeti yrtr msn, yaadklarn tekrar yaamak ister misin diye sorsan; ok zor, derim. Belki de gen olmann, fiziksel dayanklln sonucu bu kadar zorlua dayanabildik. Belki de benim iin en nemlisi siyasal olarak inandmz ve uruna lnebilir diyebildiimiz deerlerin, bugn iin beni tamamyla motive edememesinden sz edebilirim.

Bugn bizim olan pek ok deer ayaklar altna alnyor. Hem de kendilerine devrimciyim diyen insanlarca. Neyse, Trkiye gibi lkelerde gelecee dnk konumak pek anlaml olmuyor. Gelecek kime ne getirir bilinmez.

-PKK'nn, Devrimci Sol'un kamuoyunun tepkisini eken kimi eylemleri oluyor. Eski bir gerilla olarak, bu tr eylemleri sen nasl deerlendiriyorsun?

-Uzun bir konu ama ksaca deineyim. kisinin de gerillacl ya da eylemleri, siyasal hedeften yoksun hale gelmitir. Var olup yok olma noktasnda. Bu noktaya gelip dayanan bir silahl mcadelede her ey mba grlr. Oysa devrimcilerin mcadelesinde her ey mba deildir, olmamaldr.

-Son bir sorum, Devrimci Yol evrelerinin yer ald tartt ve muhtemelen yakn

zamanda kurulacak yasal parti ile ilgili. Sen ne dnyorsun bu konuda?

-Denenmesi gerekir diyorum. Bana sorarsan, kafan yasal parti konusunda ya da illegal bir yap konusunda ak m? Cevabm, hayr olur. Byle bir sre zaten balatlm yleyse, yaanmal ama gemii yok sayarak deil, gemii iinde tayarak yaanmal. Herey bir tarafa, Devrimci Yolculuun bir tarz olduuna, bir felsefe olduuna, yaama bir bak olduuna inanyorum.

AHMET ETN. Giresun Devrimci Yol davasndan yargland. dam cezas ald. 10 sene cezaevinde kald. Halen Ankara'da yayor.

-Eski bir gerillasn. Konumuz belli. O dnemi konuacaz. Bugn, burada deil de, baka bir yerde olmay ister miydin?

-Baka bir yerde olmay isterdim. Zaten srekli baka bir yerde olmay istiyorum. Neresi o baka yer? Buna yant vermeden nce, neden bir baka yerde olmay istediimi, bendeki bu istei uyandran drtleri ksaca anlatmak istiyorum.

Toplumla ok fazla bark deilim. Gelenekleriyle, insanlarn tavrlaryla bark deilim. nsanlarn olaylara, gelimelere, sorunlara, duyarllk veya duyarszlklar na alm deilim. Bu nedenle bark deilim. rnein gnlk yaamda dnlere bile gitmek istemiyorum. O dnlerdeki tarzlar bile bana yabanc. Hereyin giderek imajlardan ibaret olmas, ok yabanc. Yani kendinizi yaayamyorsunuz. Kendi iinizde de bark olacanz, insan ilikilerinde doyumu yakalayacanz bir yaam deil bu. Bu

nedenle bu mekanda ve bu zamanda olmak skyor insan.

Nerede olmak isterdim? Bu sorunun yant ok net benim iin. dostluu dayanmay, arkadal yaayabileceim, sohbetlerin gerekten dost sohbeti denebilecek bir ierie sahip olduu ilikileri yaayabileceim ama ayn zamanda gnei grebileceim, rzgar hissedebileceim bir ortam, bir yer.

-Cezaevinde de insan kendini zgr hissedebilir, byle deniyor..

-Tabii ki, ama bu tarife daha ok da uyuyor. nk cezaevinde eksik olduunu hissettiin bir eyler vardr daime. Dada gerek zgrlk var. Da, yani ykseklik bu duyguyu pekitiriyor. Corafya ayanzn altnda, olaylar, insanlar ayanz altnda. Hereye o noktadan bakyorsunuz. Nasl tepki gsterilir, ne yaplabilir? Bu ortamda yantlara ulamada da daha bir berrak oluyor zihniniz. Stres yok, gnlk yaamn insan sarp sarmalayan ilikiler yuma yok, bunaltc atmosfer yok. Orada tarif edilmesi zor bir zgrlk var. Tabi ki orada olmak isterdim. Orada yaama anlaml bir mdahalede bulunduunuzu hissedebiliyorsunuz. Ya da kendinizi akam eve gtreceiniz ekmei dnmekten baka eyleri dnr buluyorsunuz doal olarak.

-Ama zor eyleri...

-Tabii ki evet. nsan asndan, insan olduunu hatrlatan eyleri dnyorsun. Ben insanm, bu lkede yayorum, bu lkede insanlar var, dnya var, bu lke dnyada bir yerde. Benim sorumluluklarm var diyorsunuz. Bunlar dnyorsunuz. Bunlar, insan insan olmaya yaknlatran noktalar. Sadece czdanndaki parann ne kadarn harcayacan dnen bir insan olmaktan kurtuluyorsunuz. Byle bir gzellii var. Biz

bunu, bir dnem yaadk. Yaadk ama, her ey yle kolay deildi. Hereyden nce yaammz srdrebilme problemimiz vard.

-Dinlemek kolay geliyor bana, gzlediim kadaryla anlatmak da kolay. Ama byle kolay yaanmyor deil mi?

-Btn zorluklar kolay unutuluyor. Ama byle bir grmenin anlam ok byk benim iin. nk, Trkiye'de 12 Eyll sonras bir takm insanlar dalara ktlar. Belli bir aba iine girdiler. Bunlar greceiz. Daa karan neydi? Hangi dnceydi? kld ne yapld? Bunlar konuacaz ama burada kritik bir nokta var. Arkadalar anlatmak istiyorlar ama yle kolay anlatlmyor. O gnlerde efsaneler olumutu kyller arasnda. Ali deniyordu rnein, iki tfei omzuna vurmu, yirmi jandarmayla atm, otuz polisi durdurmu. Halk arasnda bire on katlarak anlatlr. Biz yaarken ok da anlaml gelmeyen ayrntlar yaamayanlara anlatldnda, bunlar yaand m gerekten, bunlar Trkiye'de mi oldu? biiminde hayret ve inanma zorluu dile getiriliyor.

-Biraz da bugne, bugnn insanna bakp inanmyorlar sanrm.

-Kukusuz. Bugn kendi kk dnyasnn dna kabilen, zgrlk, eitlik ideallerinin yn verdii ilikiler ve abalar iinde kimlik oluturma zemininde toplumsallaabilen insan says o kadar az ki. Ayrca mevcut egemen kltr, hereyi deersizletirmi, anlam yalnzca yaamaya indirgemi. Ve bugnn insan, kendi yaam iin hereyi elinin tersiyle itebilecek duruma gelmi. nsanlar kimliksiz, geleceksiz, rzgarda savruluyor. Bir dala tuttunmaya alyor. Dal olma abas yok.

-nsanlar daa karan nedenler neydi?

-Bu soru kritik bir soru. Ve bugn o dnemin anlatlmasn zorlatran yan bu.

Biz kentteydik. Ankara'da niversite rencisiydik, daa kmadan nce. Belli bir evrenin iindeydik. O ilikiler iinde Trkiye'nin sorunlarna duyarl olmaktan kaynaklanan ortak bir tavr al iindeydik. Politika retmeye alyorduk. Ama zaman geldi, bilindii gibi 12 Eyll oldu. Ankara sokaklar, mahalleleri insan avnn, srek avnn yaand yerler oldu. Evler baslyor, insanlar ldrlyor, adna atma deniyordu. Caddeler boydanboya kesiliyor, kimlik kontrol yaplyor, phelenilen gzaltna alnyordu. Bu ortam iinde, sol kimlii tayan insanlar olarak, bu srek avnn hedefi durumundaydnz. Bu av size kar dzenlenmi, hi bir kurtuluunuz yok. Srekli arkadalarnz yakalanyor, evleriniz talan ediliyor. Ve siz peinizde donanml avclarn kotuu, muhtemelen yakalandnzda sonucu lm olabilecek bir servenin iindesiniz.

-lm bu szckten ibaret deil elbette. Muhtemel bir lm dnerek yaamak nasl bir duygu?

-imdi, yle bir psikoloji yaanyor. lm dnmekten kyorsunuz. Artk yaadnz gnler iinde yaptnz ve yapabileceiniz eyleri kar sayyorsunuz. Byle bir psikoloji yayorsunuz. Yani 12 Eyll sonras o srek av ierisinde yle net bir kamplama yaand ki, bir yanda sizi dman ilan eden, sizi avlamaya alan gler, dier yanda siz. Kar karyasnz ve sizin hi bir biimde, genel bir tabirle syleyeyim, kurtulu ansnz yok. Kurtulu ansnz var tabii; yurtdna gitmek, nedamet gibi.

yle bir hale geliyorsunuz ki, evet, bu saflama ierisinde, gelen her trl bela kabulumdr demisiniz. Cezaevini, ikenceyi, hatta lmeyi yle rktc bir ey olarak grmyorsunuz.

Toplumsal duyarlln, muhalefetin yksek olduu koullarda, o koullar kendi kltrn yaratyor. Btn bunlarla birlikte dndnzde, lm ok kolay bir eymi gibi gryorsunuz. Bugn da anlatmann zorluu da buradan kaynaklanyor. nk, daa lmeye gittiniz ama, bugn sasnz. Burada konuuyoruz. Evet, daa lmeye gittik. Kentte sktrlmtk. Ve onurumuzu korumann, insan olmay srdrmenin tek yolu direnmekti. Evet, siz bizden glsnz, emrinizdeyiz dememekti. nsan olmann forml buydu. Bu aslnda bir yanyla da ok romantik bir yaklamd.

Yaamda kalma sresini uzatabileceimiz mekanlar dnelim nce, ve sonra o mekanlarda kendimize, lkemize bir bakalm.Yapabileceimiz daha anlaml, daha gzel, daha gl ne varsa onlar yapmaya alalm. Evet, lrsek hi deilse, bu kentin varolarnda, sokaklarnda ya da bir gecekonduda sktrlp lmek yerine, geriye anlaml ve gzel anlar brakarak, lelim dedik. Bizim da maceramz byle balad.

-Randevunuzu daa verdiniz yani..

-Evet, randevy daa verdik. Orada bulualm dedik. nk, o zamana kadar, bu lkenin muhalefet tarihinde hi grlmemi gzel bir rnek yaanacakt. Bu dncelerle gittik. nmz ok fazla gremiyorduk, onu sylemeliyim. Yani, net bir

staratejiye sahip deildik. Toz duman iindeydi herey.

-Devrimci Yol'un 1980-85 aras kr pratii, Anadolu'nun ilk gerillas saylabilir. Nurhak, Kzldere saylmazsa, bu byle. Buradan Devrimci Yol'a gelmek istiyorum. Devrimci Yolcular Anadolunun ilk gerillas yapan neydi? Nasl bir siyasal kltr vard ki, pek ou bir refleks halinde dan yolunu tuttu?

-Bu soruyu yalnz bizim lkemizin insanlar sormuyor. Btn dnya soruyor. rnein, Fatsa. Fatsa, pek ok Avrupa lkesinin dikkatini ekmiti. Pek ok heyet gelip gidiyordu Fatsa'ya. nsanlar Fatsa'y duyup geldiler ama Fatsa'da Devrimci Yol'u buldular kalarnda. Fatsa'y brakp Devrimci Yol'u aratrmaya baladlar. nk, Fatsa gerei ayn zamanda Devrimi Yol gereiydi. Neydi Devrimci Yol'u bylesine ne karan? Onun yaratt kltr neydi? Bizler Devrimci olmaya ilk adm attmz ana kadar belli bir kltrn iinde tanmlyorduk kendimizi kukusuz. Belli bir yetime tarzmz vard. Ne yazk ki biz, kendimizi iinde bulacamz, iselletireceimiz, devrimci, sol, ilerici deerler sistemiyle buluamadk devrimcilie adm atarken. Bu, bize miras kalmamt. Belki kimi kapal ilikiler iinde yaanm olabilirdik. Ama yeterli deildi, yetmedi. Devrimciler toplumun kendilerine kazandrd deerleri yok edemedi, genelleme yaplrsa eer. Yalnzca stn rtt. Ben devrimciyim, unu yapmak zorundaym, yapmazsam ayp olur, dncesi, basklanmas hakim oldu bu nedenle. Ama o ilikiler ortadan kalktnda, kllenen eilimler aa kt. 12 Eyll sonras ahlaki bir knt yaand sol saflarda. Gentik, ok duyarlydk.

O koullarda bir saflama yaanyordu. Bu noktada Devrimci Yol'un ok farkl bir yaklam ortaya kt. Yakn gemie damgasn vurmu, bizi derinden etkileyen, yknmekten ve rnek almaktan kanamadmz bir mcadele rnei sz konusuydu. Solcularn bu rnek zerine tartma ve deenlendirme zemininde farkllamaya, ayrmaya balad koullarda, bizler gemi deerlendirmesi adna bolca laf yerine, gnmze bakmay yeledik. Bugn iin ne syleniyor, ne yaplyor ona baktk. Devrimci Yol o dnemde, snflararas mcadele ierisinde gsterilmesi gereken tavrn,

doru bir yaklamla tartlabildii, saptamalarn ve nermelerin doru olarak ortaya konduu ve sonuta da pratiin bu yaklamlarn doruluunu kantlad bir ilikiler sistemi haline gelmeye balad. Bu yaklam bizi rnein dogmatizmden kkl bir biimde uzaklatrd. Yani o sistematik ierisinde, yle yaparsak Lenin'e ters mi deriz, unu sylersek marksizmi reddedmi mi oluruz kaygsn duymamann aslnda Marksist yntem olduunu rendik. Bu lkenin devrimcileri olduumuzu kavradk. Marksizmin ve Leninizmin saptamalarnn bir ncl olarak kabul edilmesi gerektiini, ama asl olann bu lkenin sorunlarnn tespit edilmesi ve zm nerilerinin bulunmas olduunu rendik. Devrimci Yol bundan baka bir ey deildi. Bugn belli merkezi ilikiler ierisinde bir Devrimci Yol tarif edememekle birlikte, ayn yaklam tarzn srdren insanlar kendilerini Devrimci yolcu olarak gryorlar.

-Devrimci Yol teorik olarak halk savan savunan, gerilla tarzndan sz eden bir hareketti. Ama genel kan, bu teorinin pek pratie yansmad eklinde...

-ncelikle unu sylemek gerekiyor. Devrimci Yol bir siyasi hareket olarak ocuktu 80'e geldiimizde. Devrimci Yol'un tarihine bakarsak yl falandr. yl ok ksa bir zaman dilimidir. Biraz byle yaklamak lazm. Tabii bunu kimi eyleri mazur gstermek iin sylemiyorum. Biraz daha objektif olabilme asndan sylyorum. Buna ramen devasa bir bnyeye sahip olmann nedenleri de aslnda ok karmak deil. u sylenebilir. Biz insanlarla buluabilmitik. Halkla buluabilmemizde bir anahtar vard. lke sorunlarna ynelik sorular doru olarak ortaya karabilmitik. Bulduumuz yantlar ve pratii doru sonular veriyordu. Halk bize yaknlk duyuyordu. Bu yaknlk zellikle kentlerde ve kentlerin varolarnda ok organik ilikilere dnebiliyordu. Yal bal insanlar bizimle birlikte mahalle nbetlerine katlyorlard. Artk biz onlardan biri olmutuk. Teorik saptamalarmza gelince, youn faist saldrlarn yaand gnlerde bizler, teorik tespitlerimize uygun bir rgtlenme ve tarz hayata geirme gibi bir lkse sahip olamadk. Byle bir eksiklii tadk. Yani rgt olamadk.

-Devrimci Yol'un 12 Eyll'den sonra yapmak zorunda olduu ne varsa, btn bunlar 12 Eyll'den nce baaramaz myd? Byle bir ansnz hi mi yoktu?

-Evet, belki blgeler asndan bu mmknd. zellikle Karadeniz'de ok fazla sayda kyle iliki iindeydi arkadalarmz. Ama bu ilikiler teorik tespitlerimize uygun ilikiler deildi. Konjonktrel ilikilerdi. Ama yer yer bunun dna klabilmiti. Sivil faist saldrlarn youn olmad kimi blgelerde rnein, Fatsa, Espiye, Bulancak gibi, Rize, Pazar, Artvin, Ardanu, avat gibi blgelerde ok bilinli olmasa da, daha sonraki gerilla mcadelesine uygun ilikiler gelitirilmeye alld. 12 Eyll sonras gerilla mcadelesi bu saydm yerlerde daha uzun bir sre devam etti.

Bu arada, imdi girmek ne kadar anlaml bilemiyorum ama, 12 Eyll ncesi kimi arkadalar bir krsal alan almasnn Karadeniz'de gerekletirilmesine ynelik admlarn atlmas gerektii noktasnda tartma balatmlard. Ama o artlar altnda bu tartma ok fazla ilerletilemedi.

-Kimi arkadalardan kimleri kasdediyorsun? Tartma Karadeniz'le snrl myd yoksa merkezden mi geliyordu?

-Merkezdeki deil bizzat Karadenez'deki arkadalarn nermeleriydi. Bizi karakterize eden bizim tespitlerimizdir. Bunlar dorultusunda bir pratii ngrmeliyiz. Galiba bunlar unutuyoruz, savsaklyoruz diyen arkadalarmz vard. Ne yazk ki, bu tartmalar ilerletilemedi. Merkez mi engelledi, yoksa 12 Eyll erken mi geldi? Kukusuz ikisi de geerli etken olabilir. Merkezi ilikiler anlamnda sorunun yeterince zerine gidilmedii sylenebilir. Ama bu da, tek tek insanlarn sorumlu gsterilmesinden te bir eydir.

-O zaman biraz da o gnlere dnelim. Yani 12 Eyll ncesi gnlere.

-Ankara, 12 Eyll ncesi toplumsal pratiin en scak olduu kentlerden biriydi. nk, Ankara'da herkes iddial olmaya alyordu. 12 Eyll'e yaklatmzda, faistlerin hakim olduu kesimler hzla eriyordu. Bu koullar iinde Ankara sol siyasi hareketler iin bir kadro tarlasyd. Ayn zamanda Triye solunu ayrtran temel tartmalarn merkeziydi Ankara. 70 sonras sol siyasi hareketleri, geleneksel TKP-TP izgisini brakrsak, radikal sol siyasetleri besleyen iki temel kaynak vard. THKP-C ve THKO. Bu iki grubun mcadelesi, eilimi ve kltr o gnk hareketler asndan ciddi kaynak olmutu. ncelikle insanlar, THKP-C ve THKO'nun geleneksel revizyonist izgiyi krm olmalarnn anlamn kavramlard. te bu srete Devrimci Yol'u karakterize eden bir yaklam ortaya kt. ncelikli olan toplumsal pratiktir. Hayatn bizlere gsterdiklerinin yansra gizlediklerini de ortaya karmak ve toplumsal yapy deitirip-dntrme iini belirsiz bir gelecee havale etmek yerine, gelecei bugnden kurmaya, en azndan, nvelerini yaratmaya ynelmek. Bununla birlikte , gerilla mcadelesi dneminde ciddi bir eletiri geldi. Devrimci Yol'a konjnktrel bir hareket dendi. Devrimci Yol konjonktr yakalayan bir hareket olmakla birlikte, konjonktrel bir hareket deildi. kald ki, konjonktr yakalayamayan, ayn zamanda konjonktrel de olamayan bir siyasal hareket olsa olsa topist olur, yalnzca gzel dlerden sz eder.

-Yeri gelmiken, yani konjonktr meselesi almken sormak istiyorum; Devrimci Yol'un gerilla faaliyetinin bittii yl 84 sonu, 85 balar gibi. O yllar, yalnz Trkiye'de deil, dnyada da bir eylerin deimeye balandna tank olundu. O yllarda yava yava balayan sosyalizm tartmalar, duvarlarn yklmas, ken dou bloku lkeleri btn dnyay etkiledi. 90'lara doru, Latin Amerika'daki kkl gerilla hareketleri bile silah brakma, yasal siyasal alanda faaliyet yrtme durumunda kaldlar. Yeni bir sosyalizm tartmalar ayn zamanda sosyalizme ulamada da yeniyi aramay birlikte

getirdi. Bu konulardaki grlerinizi renmek istiyorum.

-Bugnn Trkiye'si veya dnyas iin bu soruyu sormak anlaml olabilir. Ancak, 1982 dnyas ve Trkiye'si bu soruyu ok fazla ne karm deildi. Ve zellikle Trkiye'yi tartrsak, o yllar askeri bir diktatrl yayordu Trkiye. O tarihler sosyalizme giden yol tartmalarnn ok yakc olduu tarihler deildi. Her ey bir tarafa, insanlarn yaamak iin bile silahl mcadeleyi dnmek zorunda olduklar yllard.

-Bugn iin anlaml olabilir, dedin.

-u sylenebilir. Sosyalizm hep tartlmtr. Sosyalizme giden yol da tartlmtr. Btn bunlar, kimileri genel geer modeller nerse de, lkelerin somut koullaryla ilgilidir. Hayr bu koullar sosyalizme uygun deildir denirken, o lkede devrim gereklemise, bu olgu, o lkede devrimi yapan iradenin, koullar doru tahlil edebilmesi ile ve ona uygun bir marksist yaklam gelitirebilmesi ile aklanabilir. Ayrca bu tartma hi bitmeyecektir ve bitmemelidir de. nk, zaman ve mekan st ne sosyalizm ne de sosyalizme giden yol modeli olabilir. Zaman-mekan ve koullar belirleyicidir. nemli olan doru tahlil yapabilmektir. Byle bir tahlilden uzak nermelerin yaam tarafndan tekzip edilmesi de kanlmazdr.

-Yani siz, biz bu ii baaracaz, lkeyi sosyalizme tayacaz, diyerek mi ktnz daa?

- Gerekten biz daa karken onurumuzla ve ardmzda gzel rnekler brakarak lmek iin gitmitik. Ama bir sre sonra, lmek yerine burada barnabilmenin artlarn

oluturmaya baladk. Ve artk, hayr yaamalyz, baarmalyz dedik. Bu anlamda ok ciddi bir dnm kendi iimizde yaadk. Trabzon'un, Giresun'un, Ordu'nun, Rize'nin dalarna gittik. Birbirimizi bulduk. Farkl illerdeki arkadalarmzla bulutuk zamanla. Kentlere indik. nsanlarla tekrar iliki kurduk. Btn bunlar, onuruyla daa kan insanlara yeniden lke devrimini olanakl klabilecek bir dinamik yakalanyor galiba dedirtti. Bu gerilla faaliyeti asndan ok ciddi bir dnm noktasyd.

Bir baka dnm noktas da 85'e gelindiinde balayan tartmalar oldu. Bu da, bu i byle gitmez, bu tarz sonu vermez diyen arkadalarn balatt tartmalar oldu. Ve biz ondan sonrasn herkesin bildii biimde yaadk.

-12 Eyll'de Ankara'daydn. Daa kma kararn verdiin gnlere dnelim. Ne tr duygular tayordun. lmeye gitmek nasl bir duygu, ya da bilinmeze doru gitmek..

-Benim krsal alana gidiimin kolay bir yan vard. Daha nce yaz aylarnda Ankara dna giderdik. Benim tercihim hep Karadeniz olurdu.

-Sanyorum Karadenizlisin..

-Evet, Karadenizliyim. Karadeniz'de arkadalar srarla, kentlerden ekilmek gerektii, kendilerini korumak iin bunun art olduu noktasnda gr bildiriyorlard. Ama biz Ankara'da kentlerde biraz daha kalnmasn savunuyorduk.

-12 Eyll sonras m yapld bu tartmalar?

-Evet. Aralk-Ocak aylar gibi yaplan tartmalar bunlar. O sralar Ankara'da nl demir yumruk operasyonu yaplyordu. Bir ok arkadamz yakalanmt. nder konumdaki arkadalar da ilerindeydi. Biz, yakalanmayan arkadalar tekrar bir irade oluturmaya alyorduk. Ama sonradan yeni kurduumuz ilikiler de ortaya kt. Ben, Ocak ay sonunda krsal alana gitmeye karar verdim.

-Tamamen kiisel bir karar myd?

-Kiiseldi, ncelikle kendimi ikna ettim. Arkadalarmla tarttm. Gitmek gerektiini savunmaya baladm. Ama bunun yannda istenirse kalabileceimi syledim. Arkadalar bu konuda destekleyici oldular. Ankara'da bir ka arkada kald. Bir sre sonra onlarn da Karadeniz'e gelmesi noktasnda anlaarak, Ankara'dan ayrldm.

-Dar bir gruptan sz ediyorsun. Merkezi saylabilecek ilikiler tamamen bitmi miydi?

-Evet, merkezi ilikiler bizim amzdan bitmiti. lk soruna dnersek, ilgin bir noktay belirtmeliyim. Daa kmaya gidiyorsun, yannda ince bir giysi, kuma bir pantolon, ayanda da yoluna vurduun zaman yz metre sonra dalacak bir ayakkab. Byle bir kyafetle gittik. Ne yapacamz noktasnda bir belirsizlik var. Ama lm daha yakn grnyordu. Onurlu bir biimde lebilmek iin gittik. Bu psikoloji, bu duygularla gittik. Tabii Karadeniz ok belal bir yer. Ne zaman kar yaar, ne zaman yamur yaar

belli olmaz. Ama gerilla iin corafyas ok uygun bir yer. zerimizden helikopterler geiyordu, biz saklanma gerei bile duymuyorduk. Her taraf aa, yeillik, gizliyor insan. Karadeniz'de ilk karlatm manzaray zetlemek gerekirse, ok bilinli bir gerilla rgtlenmesinden sz etmek mmkn deildi.

-Birilerinin yanna gittin ama..

-Evet birilerinin yanna gittim. Daa kan birilerinin. Gerilla dediinizde, insann aklna gelen bir tip var. te, belli bir niforma, silah klah. Btn bunlar yok. Bir ok insan daa km. Bu biraz refleks olarak gelimi. u takipten kurtulalm, diye. Ki, Karadeniz kentleri gerekten youn bask altndayd. Dada yal bal insanlar, kadnlar, hamile kadnlar hatta ocuklar bile vard balarda. Barnmak ok zordu. Herkes kmt daa. Manzara biraz garipti.

-Hangi kentine gittin Karadeniz'in?

-Ben nce Giresun'a gittim. O gnlerde Giresun'un Bulancak ve Espiye ilelerinde dalk kesimde arkadalar vard. Bulancak'n hemen devamnda Ordu, Fatsa kesimi vard. Espiye sonras belli bir kopukluk vard. Trabzon ve devamnda da arkadalar bulunuyordu. Daa kan arkadalar sadece kendi bulunduklar blgede bir aradaydlar. eitli gruplara ayrlsalar da aralarnda dzenli bir iliki vard. Dier kentlerdeki gerilla gruplaryla ilikiler kentlerdeki arkadalar araclyla salanabiliyordu. Kentlerdeki arkadalar haberlemeyi ve eer varsa ara-gere yardmlamasn salyorlard.

Biz daa vardmzda, dzenli olmayan gruplarn dzene sokulmas grevi

bulunuyordu nmzde. Takip vard, ihbarlar oluyordu. Karadeniz ilgintir. Nerede, ne zaman karnza kimin kacan bilemezsiniz. Ormanlk bir arazide yrrken birdenbire bir evle karlaabilirsiniz. Bu zellii pek ok ihbara neden oldu. hbarlar sonucunda pek ok arkadamz kaybettik.

-Ka kiiydiniz Giresun'da?

-Giresun blgesinde ilk balarda otuz kadardk. ama giden gelen, trafii ok youndu.

-Kadnlar, ocuklar dedin. Herkes toplam otuz kiiydi?

-Ben gitmeden nce, say ok daha kabarkm. Kesin bir say vermek mmkn deil. nk, srekli bir srkilasyon var. Gelenler var, inisiyatif kullanlarak gnderilenler var. Dadaki arkadalarn belli kylere yerletirip beklettii insanlar var.

Ama benim ulatm gnlerde ksmen gruplar oturmaya balamt. Sonunda iki grup halinde ayrlmtk. Espiye ve Bulancak gruplar. Bu iki grubun says, gelen giden trafii hari, otuz civarndayd.

-Genel hava nasld? Ya da sen kendinle ilgili olarak syleyebilir misin? Hi keke burada olmasaydm dediin anlar oldu mu?

-zellikle unu syleyeyim. lk vardmda hemen daa kmadm. Arkadalarla grtk. rnein. o gnlerde temel gda maddeleri kentten salanyordu. nk, 12 Eyll ncesi krsal alanda ilikiler yaratlamamt.

-Soruma tekrar dneriz ama, konu almken nedenini sormak istiyorum. Yani, 12 Eyll ncesi krsal alana dnk neden bir alma yaplmad? zelikle Karadeniz asndan, Nokta operasyonu 12 Eyll'n bir provasyd. Bir askeri darbenin gelecei tespitleri yaplyordu. Karadeniz'deki gcnz belliydi. 80 sonras daa ktktan sonra yapmak zorunda kaldklarnz 80 ncesi yapamaz mydnz?

-Evet, btn bunlar yaplabilirdi. Bugnden geriye dnp baknca demeyeceim ama, o gnlerde de bunlar dnmemek mmkn deildi. nk,dada karlatnz sorunlar gryorsunuz. Kentlerden dalara ekmek gtrmek, faslye gtrmek, giysiler bulmak zorunda kalyorsunuz. Btn bunlar sizi dndryor. Yani orada un stoklanamaz myd? Kyler arasnda bu tr ihtiyalarn karlanabilecei daha organize ilikiler kurulamaz myd? Tabii ki, btn bunlar yaplabilirdi. yle zor eylerde deildi. 12 Eyll ncesi youn atmalar iinde bile yaplabilecek eylerdi. zellikle Karadeniz'de, ok daha elverili, daha salkl biimde yrtlmesini salayacak bir ilikiler ann kurulmas mmknd.

-Niye Karadeniz sorusunu sormak istiyorum. Karadenizlilerin tipik zelliklerinden sz edilir. Devrimci Yol'daki hakim kltrle Karadenizli olma arasnda bir uygunluk bir yaknlk bulunabilir mi?

-Neden Karadeniz sorusuna pek ok noktadan yant verilebilir. nce u, sonra bu gelir demek, pek doru deil. Hepsi birlikte bu sorunun cevab olabilir. Karadeniz insannn

dier blgelere gre farkl bir karakteri vardr. Karadeniz feodaliteyi youn biimde yaamam bir blgedir. Karadeniz insan yzyllardr kk retici durumundadr. Bundan dolay farkl almlara, yeniliklere aktr. Gnlk yaamnda, kendi kk retiminde farkl eyleri tasarlar, yaratcdr.

-Peki sizleri hi hayal krklna uratt m? hbarlar noktasnda.

-imdi bu adan Karadenizli ya da bir baka blge ayrm yapmak doru deil. Blgede sadece asker ve polis bizleri takibe almyordu. Krsal alanda gerilla ciddi bir varlk olmaya balad, gerillayla ilgli efsaneler dilden dile dolamaya balad andan itibaren, ky ky, ev ev ok youn basklar yaanmaya balad. Kyleri ormanlk araziden izleyebiliyorduk. Polis ormanlk blgeye giremiyordu. Kyller bir araya toplanyor, camiye dolduruluyor, ikence sesleri, lklar duyuyorsunuz. Muhtarlar, ky ihtiyarlar toplanyor, ev ev dolatrlyor, ite, kim bunlara yardm ediyor, kim yiyecek tayor, diye. Byle bir ortamda zellikle muhtarlar kanalyla ihbarlar gidiyordu. Muhtarlar, kendileri anlatyordu; bir istihbarat a kurulmas noktasnda sktrlyorlard. Gnmzn koruculuk sistemine benzer bir sistem oturtulmaya allyordu. Muhtarlarn nderliinde sivil ekipler kuruluyor, bu ekipler yollar kesip, silahl klahl arama yapyordu. Bu tr bir ilikiye girmeyen muhtarlar, rnein; bizim davamzda da yarglanyorlard, ikenceye uruyorlar, tutuklanyorlard. Espiye'de bir muhtar, rlplak soyularak kar stnde yrtld. ocuklarnn gz nnde rmaa sokulup kartld.

-Yani destek bulmadnz m halktan?

-yle syleyeyim. Gerillann haber ihtiyac vardr. stihbarat asndan ok fazla sknt

ekildii sylenemez. Bunun yannda eitli ihtiyalarmz da krsl alandan karlyorduk. Ama mutlaka parasn vererek.

Bu srada dadan ok sayda insan indirildi. Tabii gzlyorsunuz. Keke burada olmasaydm. Bunu aktan syleyenler vard ama, kimilerinin de tavrlarndan anlyordunuz. Gerilla spor yapyor, ark sylyor, bir bakyorsunuz dnda kalyor. Bunlar indirildi. Belli bir sre sonra evet, gerek Devrimci Yol'u yakalamaya balamtk. Gnlk mcadelenin snrlarn amtk. Bizi, gerek dnce gerek fiziksel olarak hapseden koullar amtk. Dadaydk, dada amtk.

Tabii herey gllk glstanlk deildi. Kt saylabilecek olaylar yayorduk. Dokuz kiilik bir grubumuzun nbetisi silahyla beraber teslim olmutu. Sonra polisin, jandarmann nne dp yerleri, snaklar gstermiti. Yedi arkadamz o operasyonlarn devamnda ldrld.

-Genel olarak anlattklarndan karyorum; bir iyimserlik hali var. Bunun nedenini sorabilir miyim?

-lk vardmda karlatm bir olgudan sz etmek istiyorum. Ki, benim psikolojimi derinden etkiledi. Ben arlkla kentte kalyordum. Dadaki arkadalarla dzenli olarak gryorduk. Her trl destei salyorduk. Kentteki arkadalar, dadakilerin varlndan korkun bir coku duyuyorlard. Tarifsiz bir sevgi besliyorlard. Ben daa kp geri dndkten sonra, u nasl, bu ne yapyor, u yemei hala ok mu seviyor, oraplarn yine az m ykyor diye soruyorlard kentteki aileler. Sanki kendi ocuklarn soruyorlard. Onlarn dadaki varl byk moraldi kenttekiler iin. Onlardan sz ederken, hep esirgeyerek sz ediyorlard. Dier taraftan dadaki

arkadalara bakyordunuz; benim iin ne diyorlar, kimin selam var diye soruyorlard. Anlatnca, nemli bir motivasyon oluyordu. Tabii bu arada srekli operasyonlar, atmalar oluyordu. Bu operasyonlarn verdii moral bozukluu, kentten gelen haberlerin verdii cokuya brakyordu kendisini.

nsan korkuyu tarif ettike, korkuyu bytyor iinde. Kar topu gibi. rnein, lm korkusu. lm ok dndn zaman, o, byk bir korku haline geliyor. Ve herey rktyor seni. Ormanda duyduun bir ses bile seni rktyor, lm hatrlatyor. Bu durumda olanlar vard. Tespit edildiinde "serbest" braklyordu. Bu tabiri kullanyorduk.

-Yeni katlanlar oluyor muydu?

-Evet, yeni katlanlar oluyordu. Ondan nce unu syleyeyim. Serbest braklan insanlar ok ciddi problemler yaratt. Yani sizin, btn snaklarnz, ilikilerinizi bilen ve koullara dayanamad iin braklan insanlar muhtemelen kente indiklerinde yakalanacaklard. Siz, her serbest brakmadan sonra btn ilikilerinizi deitiriyordunuz.

Yeni katlan insan, ilgin bir rnek vereyim. "Unutulmasnlar" kitabnda da bu arkadamzn ismi var. Gksel Kkyldz. Aslen Trabzonlu. 12 Eyll ncesi stanbul'da yaralanm. Tedavi olmak zere Trabzon'a gelmi. 12 Eyll'den sonra stanbul'a geri dnm. Eski ilikileri bulamam. Trabzon'a geri dnm. nsanlarn daa ktn renmi. Israrla daa kmak istiyor. Ama arkadalar yakndan tanmyorlar onu. O srekli zorluyor. Giresun'a geldiimde durumu rendim. Gelsin grelim diye haber gnderdim. Benimle greceini bilmiyor tabii ki. Daha nceden tanyorduk. Odann kapsn ald, ieri girdi, beni grd ve alamaya balad.Nihayet diyordu.Sonunda gidebileceim. ok iten bir alamayd.

Neyse,konutuk. Tannmad iin kentte kalmas noktasnda ikna etmeye altm. Ama o, srarcyd. Oradaki arkadalarla bir buluaym, sonra yine dnerim diyordu. Bir akam alp gtrdk. Sanrm, yirmi gn sonra ldrld. Ailesinin anlattna gre; saymlar, yzden fazla mermi izi varm zerinde. Gerilla oturmaya baladnda, kentlerde kurulan yeni ilikiler daa kma taleplerini iletiyorlard. Ya da kentte aranr konuma den insanlar zorunlu olarak karyorduk daa.

Bir rnek daha vermek istiyorum. O arkadamz da saygyla anyorum. Bizlerden yal ve ak kalp ameliyat olan bir arkadamz daa kmak istiyordu. Salk nedeniyle biz izin vermedik. Fakat arkadamz ikna edemedik. Bu hakkm elimden alamazsnz, bu benim devrimciliimin bir gereidirdiyordu. Sonunda daa kt. ki ay kald. Dada ikna oldu, koullar kaldramayacan anlad.

-Peki, ne kadar srd bu byle. Sanyorum, yava yava skmaya balamtnz.

-kili bir skmay yaamaya baladk. Espiye blgesi iin; teslim olan, yakalanan insanlar nedeniyle blge bizler iin kullanlmaz olmutu. Kyller zerindeki basklar younlamt. Bunun yannda yedi arkadamzn ldrlmesi hem dadaki hem de kentteki arkadalar asndan olduka moral bozucuydu. Ve giderek biz Giresun blgesini terk etmeyi tartmaya baladk. Bulancak'taki grubumuz da skmaya balamt. Hereyden nemlisi, yaz geliyordu. Yazn Karadenizli yaylalara kar ve oralar ok rahat kullanamazsnz. Kentlerdeki arkadalar yakalanmaya balamt. Srekli kan ve can kaybediyorduk. Giresun'da bulunan arkadalar Trabzon ve Artvin kesimindeki gruplarn yanna gnderdik. Biz, kii blgede kaldk. Koullar lehimize evirmeye alacaktk. Belli bir sre sonra bir arkada blgede brakarak, biz iki arkada Ankara ve daha sonra stanbul'a gittik.

-Ankara'ya dn, aslnda biti olmu...

-Aslnda yeni bir balang! Ben, dier arkada Ankara'da brakp stanbul'a gittim. Sonra geri dndm ve yakalandm. 81 ylnn Ekim sonuydu. Benim iin dars bitti. O gn bitti.

__________________

Bir yanm ldremezsiniz, Oda sattm emektir. Ona ihtiyacnz var sizin ve tm insanln.

TMAY DURUKAN - Artvin Devrimci Yol davasndan yargland. dam cezas ald. On sene cezaevinde kald. Halen stanbul'da yayor.

-Nideli olduunu syledin. Nide'yi, dnemin zelliklerini anlatabilir misin?

-1970'li yllarn kua olarak gen yata devrimci mcadeleyle tantk. Lanse edildii gibi amasz, hedefsiz insanlar deildik. Tam tersine felsefeyle ilgilenen, sanatla, edebiyatla ilgilenen, toplumun sorunlarn bizzat yaayan insanlardk. inde yaadmz onca sorun vard ve bu sorunlarn zmlerini bulamyorduk. nk bize, okuduumuz okullarda, gazetelerde bunlarn dorusu hi bir zaman anlatlmyordu. Ama yaamn ierisinde her gn onca sorunun nereden kaynaklandn bulmak, aratrmak gibi bir ey gelip oturmutu iimize. Sorulara yantlar bulmak iin okuduk.

Felsefe okuduk, tarih okuduk. Toplumun en temel sorunlarnn nereden kaynaklandn ve bunu nasl ve hangi arala zebileceimiz noktasnda younlamaya baladk. Tabii, biz bunlar srdrrken, mevcut dzenin idamesini salayan kurumlar bunlar tehlikeymi gibi grdler. Buna kar iddeti temel alan bir sistematik ierisinde, ite, yasalaryla, gvenlik gleriyle bylesi oluumlar bertaraf etmeye altlar.

-Yine de, o gnlerde devrimcilik yapmak kolayd. Soldan yana bir rzgar vard.

-Evet, bu rzgarn temelinde yatan; Trkiye'de toplumsal sorunlar alabildiine hzl ve derinden yaanyordu. Bu derinden yaay ierisinde ortaya ok ciddi eyler konulmuyordu. Trkiye'de ilk defa sorunlar karsnda alternatif politikalar reten devrimci ve demokrat glerdi. Dolaysyla, allm, resmi ideolojinin dnda ok farkl eyler syleyen bu kesim topluma hitap etmeye balad. nk; insanlarn dzenden bekledii bir ey kalmamt. Dzen o insanlara bir ey vermiyordu. sizliin, sefaletin kol gezdii bir yaamdan baka bir ey sunmamt.

Oysa biz, btn bunlar alt edecek, onlara yeni bir yaam sunacak bir ilikiyi, bir demokrasi anlayn, yeni bir devlet anlayn ortaya koyuyorduk. Kitleleri etkiliyorduk. Bu etkilenme o kadar derin ve hzl oldu ki, insanlar bek bek bize katlmaya balad. Ve Trkiye asndan ciddi bir rahatszlanma dnemi ite byle balad. Benim devrimci dncelerle tantm yllard.

-Aileni anlatabilir misin? Eitimin, neler yapyordun Nide'de?

-Aile ii eitim olarak; ailem ok youn bir dini eilim tayordu. Ben alt yandayken,

babam Konya'da grevliydi. Mesala, kuran kurslarna gittim. Bir yl iinde kursa gelen ocuklara kuran okutmaya baladm. Bylesi bir eitim iinden gelen bir insandm.

Ama btn bunlarn yetmediini topluma yeni bir yaam sunmada yetersiz kaldn grdm ve onbe yamdayken devrimci dncelerle tantm. Materyalist felsefe ile tanmam dini duygularmdan tamamen uzaklamam salad. Kkl bir kopu ve dnm balad benim iimde.

rencilik yllarm boyunca srekli basklara maruz kaldm. Polis srekli emniyete gttrr dayak atard. Okul idaresi eitimi engellediim gerekesiyle jurnallik yapard. Okuldan atldm. Gn geldi cezaeviyle tantm. Yam kkt. Nide cezaevi'ne konuldum. Sbyanlar kouuna gtrmek istediler, direndim. Siyasi bir kimliim olduunu syledim. Cezaevinin yzn grdm. Adli mahkumlarla tantm. Onlar tanma frsatm oldu. Sorunlarn dinledim. Hep bizim deitirmeyi hedeflediimiz eylerle doluydu yaamlar. Ailem hi grme gelmedi. Babam byle bir olum yok diyordu.

Nide ilgin bir yerdi. Trkiye'de ilk ky almasn biz balattk. O yllarda bir kyl hareketi anlamnda sylemiyorum ama kylerde ciddi bir gcmz vard. Nide'nin tarma ve hayvancla dnk bir ekonomisi vardr. Nfusun byk bir ksm krsalda oturur. ehir merkezinde sadece memurlar ve esnaflar vardr. Tarm ve hayvanclkla uraan insanlarn emei arur edilir. Pancarn, budayn, patatesin taban fiyatlar dk tutuluyordu. nsanlar verdikleri emein karln alamyorlard. nsanlara bu hayat kabul edin diyorlard. Biz, bunun kabul edilmemesi gerektiini sylyorduk. Halk yoksuldu. Biz bunun etrafnda ky almalarn balattk. Amacmz...

-Oraya gelmeden, belli bir siyasi kimliiniz var myd?

-Elbette vard. Siyasal kimlik derken; kitaplar okuyorduk. lkenin temel siyasi sorunlar nelerdir? Ve ne yapmamz gerekir? Biz buna kendi kentimizden ne oranda katk salayabiliriz?

-Belli bir rgtllnz var myd? Dernek, parti...

-O zamanlar rgt yoktu. Bir dernek vard. Dernekte eitim almalar yapar, sorunlar tartrdk. Balattmz ky almalarnda epey bir mesafe katettik. O yllarda yarattmz kitle ilikilerini, rnein, Adana'daki bir pamuk mitingine aktarrdk. Pek ok kente byle gittik. Kitle ile bizim aramzdaki iliki doal bir kabulleni sreciydi. Yani insanlara kendimizi dayatmadk. nsanlara unu yapacaksnz, bunu yapacaksnz demedik. gibi byyorduk. Tabii, bu arada, dergiler kmaya balamt. Bunlar insanlara ulatryorduk. Ankara'daki arkadalar tarafndan Devrimci Genlik Dergisi kartlyordu.

-Bu noktada, unu sormak istiyorum; benzer gelimeler aslnda pek ok ilde yaand. Sonralar bir Devrimci Yol olay balad...

-yle aklayaym. 12 Martlara gelindiinde bir Mahirler, bir Denizler vard. Tabii bunlarn lke ve dnya tahlilleri giderek farkllat. Biz, Mahir'in grlerinin siyasal gerekliinin olduu dncesindeydik. O anlamda ben de bir taraftm. Devrimci Genlik Dergisi'nden sonra Devrimci Yol kmaya balad.

-Devrimci Yol ile dier gruplar ayran yalnzca Mahir'i savunup savunmamak myd?

-Temel nokta Mahir'in siyasal anlamda farkl bir kvlcm akm olmasdr. rnein Denizlerin ortaya koymu olduu dncelerde belirli bir siyasal hat yoktu. Sadece bir genlik hareketiydi onlar. Mahir ve arkadalar byle bir ans yakalamlard. Tabii ki, bu dncelerin gnmzde almas gereken ynleri vardr. Devrimci Yol bunu gerekletirmitir. Mahir'i anlayan gruplar da kt. Ama Aramzda farkllklar olutu. Sonra da deiniriz ama dier gruplarla aramzdaki en temel nokta; bizim toplumsal bir deiim ve dnm hedefliyor olmamz, ona uygun tarzda rgtlenmemizdi.

-O toplumsal deiimi gerekletirebildiniz mi? En azndan ipular, umut asndan soruyorum.

-Bizler, kukusuz baz iyiniyetlerle yola km insanlardk. Teorik olarak ortaya koyduklarmzn yannda koyamadklarmz da vardr. Tarih bizi bu noktada yarglayacaktr. Baarl olduumuz dnemler oldu. Ama bir ynyle pek ok eksiklii de beraberinde tayorduk. Bunlar yle sralanabilir; lkemizde devrimci mcadele genti. Kadrolar genti. Bizim hedeflerimiz bu gen olmann etkisiyle ekillendi. 12 Eyll yenilgisi bu gen olmann etkisiyle aklanabilir.

Fatsa olayna bakacak olursak; kukusuz olumlu saylabilecek bir kitle ilikisi kurulmutu. yi eyler yapld. Bunlar kimsenin reddetmemesi gereken konular. Fatsa olaynn derinliklerini 12 Martlarda aramak gerekir. O yrede bu hareketin iine katlm insanlar vard. Doal bir kitle taban vard. 12 Mart katliamlarna kar blge halknn duyduu bir tepki vard. Kendi iinden kan insanlar halk sahipleniyordu. 12 Mart sonras blgede balayan siyasal almalar bylesi bir gerekliin stnde ykseldi. Kitle destei buldu.

Nide'de benzer gelimeler yaanmt. Nide'de arlkla ky almalar yrtlyordu. Kitle ilikisi, blge insanlarnn kendi emeklerine sahip kma, devrimci demokrat saflara ekme ve giderek iktidar hedefiyle rgtlenmek eklindeydi. Hep ynetilen insanlar olmann onlar bu duruma getirdiini, kendi sorunlarn zmede sz sahibi olmalar gerektiini ortaya koyduk. O dnemde Nide'de sa kesimin de belirli bir rgtll vard. Anadolu'nun yapsyla ilgili biraz da. Dini eilimlerin fazla olduu, milliyeti ve rk dncelerin devlet pompasyla gelitii topraklard.

Biz, almalarmz, gcmz bir takm yerlerde yaynlamaya ihtiya duymuyorduk. Biz, bunlar bunlar yaptk, bunlar baardk, u kyde muhtarl kazandk, u ilede belediye bakan bizim adaymzd demedik. Biliyorduk ki, bizi ezmek iin frsat kolluyorlard. Basklara, tutuklanmalara, saldrlara maruz kalyorduk. almalarmzn kesintiye uramamas iin gizlilie nem veriyorduk.

-Bu sylediklerin rtl bir Fatsa eletirisi saylabilir mi?

-Benim kiisel grm; olumlu saylabilecek almalarn dergilerde yer almas bir noktada aa kartlmas, o mcadelenin ara ve taktiklerinin tartlmasn kolaylatran bir durum douruyor. 12 Eyll yneticileri bir Fatsa'y nasl denetim altna alacaklarn bu tr yaynlara bakarak tarttlar. Bu yazlp izilenler devlet asndan caydrc olmaktan te, hareketin sindirilmesi asndan ipular veriyordu. Devamnda, o blgeye gelebilecek bir saldry o kentin rgtllnn gslemeyeceini biliyorduk. Biz Nide'deki almalarmz saldrlara zemin hazrlamamak iin yaynlamak gerei duymadk. rnein, blgenin ad kmaya balad andan itibaren, blgedeki idari kadroda deiiklikler oluyordu. Vali,

kaymakam, emniyet kadrosu deitiriliyordu. Gerilla savanda da bu vardr; gcn gizlemek. Baarnn yars buradan gelir. 12 Eyll'den sonra Fatsa'da yapld gibi bir toplu sindirme hareketi grmedik. rnein Artvin'de ev ev, sokak sokak operasyonlar yapld. nsanlar, alakal olsun, olmasn etkilendiler. Vatan topraklarna katmaya geldik diyorlard.

imdi, Nide'de nemli bir potansiyel vard. Devrimci Yol hareketi asndan en geni kitle desteinin olduu bir blgeydi. Ama biz bunu hi bir zaman ne karmadk.

-atmal bir blge miydi Nide?

-Nide'de sivil faist rgtlenme youn ve hzl geliiyordu. MHP Milletvekili Sadi Somuncuolu Nideli'ydi. Nide'de nemli faist kadrolar vard. zellikle Ankara Nide renci yurdunda eitilen kadrolar Nide'ye gidip geliyorlard. ehirlerde ve kylerde atmalar yaanyordu. Pek ok blge iin 1979'larda yaanan saflamay biz, 1975'lerde yaamtk. Kyler belliydi, okullar, mahalleler...Nide'de sol pek ok ile rnek olacak bir ekilde btnlemiti. Saldrlara birlikte kar koyard. Direnme komiteleri vard. Bu komitelerde CHP'liler bile bizimle hareket ederdi. Sol ii ayrmalarn kitleler zerinde bir olumsuzlua yol amasna izin vermedik. Biz bunun sorumluluunu tayan insanlardk. Nide'de solun byk bir saygnl vard. Bugn bile sol deyince gemiteki olumluluklar akla gelir.

Nide'de hi de zorlamayla olumayan doal meclisler kuruldu. meclislerden kararlar kmaya balad. Zaten bizim istediimiz, beklediimiz gelimeler de byle eylerdi. Yani, sorunlar kitlelerin dorudan doruya kendi iinde tartmas, zmn oralardan kmas gibi bir anlaymz vard. Bizim hi bir zaman yle bir anlaymz olmad; Kitlelerin tepesinde bir yerlere oturmak, bunun salad bir takm olanaklar kullanmak. Blgenin insanlar bizim bu ynlerimizi grdkleri iin etkilendiler. Bu etkileim iinde giderek sylenen herey hayat bulmaya balad. Hayat bulan herey giderek derinleti, zenginleti. Kitleselleme denilen olay, bunlara dayal bir ekilde

ortaya kt.

-nc rgt, yukardan politika gtrmek, halk adna bir eyler yapmak sol iinde deiik boyutlaryla hep tartlmtr. Devrimci Yol'un bu klasik sol anlaytan bir kopu olduunu syleyebilir misin?

-Bu kopuu yle anlatabilirim. Biz yalnzca insanlara nasl tartlmas gerektiini, bunun doru yntemlerini anlatmaya altk. Gentik, tecrbesizdik. Kitlelerden renebileceimiz pek ok ey vard. Fikirlerimiz byle olgunlat. Byle bir tarzda siyaset yapmaya altk. Kitlelerin gerek anlamda katlmn saladk. Dier sol gruplar iin de geerliydi bu. Saldrlara ortak direnme, mevzileri ortak koruma. unun bunun hesabn yapmadan, ayrntlara fazla taklmadan. Devrimci Yol zgn bir hareketti. Bu anlamda dier gruplarla da yol ayrmn yayorduk. Bu yzden youn bir kitle destei bulabildik.

-Merkezi anlamda bir ilikiniz var myd?

-Elbetteki. Zaman zaman kylerle, genlik iindeki arkadalarla bir araya geliyorduk. Tartyorduk. Deerlendirmeler yapyorduk. Yalnzca Nide'yle snrl deildi. evre illerle de bir araya geliyorduk. Nide bir Kayseri'yi, bir Adana'y etkiliyordu. Nide'de onlardan etkileniyordu. Her doal srecin olumluluklar, olumsuzluklar vardr. Bunu yayorduk.

-1978'den sonra kaak durumuna dtn sylemitin. oradan devam edelim.

-Ve tabii ben, bu almalar srasnda hedef konumuna gelmitim. Sonra aranr duruma girdim.

-Somut bir olay m oldu?

-Somut bir olay oldu. Nide'de iki kii ldrld. Bu olayla yakndan uzaktan bir ilikim yoktu. Bu olayn san olarak aranmaya baladm. Nide'de kalmam sz konusu olamazd. Hukuki durumumu netletirmek iin ayrldm. Ayrldktan sonra, Trkiye apnda aranan bir insan olarak faaliyetlerimi srdrdm.

-Bu gidi belli bir disiplin dahilinde mi oldu?

-Kendi bama bir gidi deildi. Bir ok blgede kaldm. nandm, doru bildiim eyleri hayata geirmeye altm. En son 12 Eyll ncesi Artvin'e geldim.

-Yani, 12 Eyll seni Artvin'de yakalad. Artvin'i anlatr msn?

-Evet. Artvin'de geni bir kitle destei vard. Bu insanlar aydnd, demokratt, nanyorlard, devrimcilere inanyorlard. Bizim Nide'deki gibi bir saflama

yaanmyordu. San gc yoktu. Devrimci Yol arlkl bir kentti.

-Profesyonel bir yaam nasl oluyor?

-Ben Nide'de de byle yayordum. Gnn yirmidrt saatini devrimcilie ayryordum. Aile yaantm kalmamt. zel yaantm yoktu. Kz arkadam yoktu. Btn anlattm almalar iin birebir koturan bir insandm. Ailemin en byk ikayeti; beni ayda bir iki ayda bir grmeleriydi. Bu giderek ailemle aramda bir uuruma dnt. Siyasal tercihimi yaptm andan itibaren profesyonelce yaadm.

-Gurbette profesyonellik bir baka olsa gerek. O duyguyu renmek istemitim.

-imdi, gurbette daha fazla gerginleiyorsun. Aranr bir insansn. Tetikte yayorsun. Gidip geldiin yerler snrl. nsanlarla ilikilerini snrlyorsun. Kod isimle dolayorsun. nsanlar seni tanmyor. Tanmas iin zaman gerekiyor.

-Bir boluk yaratmyor mu? Kama kovalamacayla geen bir hayat pek ok eyi ihmali getirmiyor mu? Ak, cinsellik, aile..

-Btn bunlarn bir tek nedeni vardr. Elbette saydklarn insann en temel ihtiyalardr. Fakat biz, fedakar insanlardk. zel yaantlarmz inandmz dnceler dorultusunda feda etmitik. yiniyetliydik, insanlara gveniyorduk. Sz

gelimi ben, cebimden be kuru harcarken bile ok dikkatli harcardm. Bir yere oturup yemek yeme ihtiyac duymazdm. nk bilirdim ki, o para binbir emekle yaratlan bir paradr. Lks evlerde kalma ihtiyac duymazdm. Peynir ekmek yemeyi yelerdim, lokantaya gimek yerine. Bizler byle yaardk. Bundan pimanlk duymadm. Gemile ilgili, yle olsayd, byle olsayd gibi bir serzeniim hi olmad. Bunlar bizim gnll tercihlerimizdi.

-Belki fantazi bu syleyeceklerim ama, insann hem inand gibi yaamas hem de kimi ihtiyalarn karlamas. Byle bir yaam mmkn deil mi?

-Kukusuz insanlarn bu trden istekleri olabilir. Bunlar son derece insani isteklerdir. Ama yaplp yaplmayaca subjektif bir durumdur. Niyete baldr yani. Bizim subjektif tercihlerimiz, inandmz dnya grnn lkemizde biraz daha mesafe katetmesi dncesiyle ekillenmiti. Bir nedeni daha var bana gre; biz taral devrimcilerdik. Feodal kltrden gelen ynlerimiz vard. Biraz delikanlydk yani. Devrimci bir insan bize gre; aklbanda, oturakl, drst, namuslu, erdemli olmalyd. Devrimcilik, ypranmaya aktr. Erdemli olmazsak ksa srede ypranacamz bilirdik.

-Bir tkanma noktasna ekmek iin sylemiyorum ama, insana zgdr; bir evdesin, derme-atma kt bir ev, aranyorsun, sre seni, belki de bilmediin bir yerlere doru gtryor. Keke bunlar yaamasaydm, keke burada olmasaydm diyebilir insan. Annesinin ya da sevgilisinin dizi dibinde olmak isteyebilir.

-Bunu aktan sylemek gerekir. Srf bu rportaj yaplyor diye sylemiyorum. Yaammda pimanlk duyabileceim hi bir ey yapmadm. Gemie dnp

baktmda; keke unlar yaamasaydm, dediim hi olmad. nk bu, benim seimimdi. Rastlantlar sonucunda devrimci olan bir insan deilim ben. Neden deilim? Bunun altn iziyorum . Bir, okuyan aratran bir insandm. Bu, nereye gitsem kendisini gsteren bir zellikti. Tartan bir insandm. ki, Nide Cezaevi'nde 12 Mart hkmlleri yatyordu. Bizim tartmalarmza ivme katyorlard. Trkiye'nin bir ok yresinden bu insanlar grmeye gelenleri misafir ediyorduk evlerimizde. Tartyorduk. Bu tartmalar bizi yeni aratrmalara ynlendiriyordu. Rzgardan etkilenerek devrimci olmadm ben. Kelimenin tam anlamyla; ne iin mcadele ettiini bilen insanlardk. Bu noktada, hangi kentte olduumun hi bir nemi olamaz. nemli olan mcadelenin iinde olup olmamaktr.

Burada, yeni gittiin bir kentte, insanlarn seni tanmas gerekiyor. Tek yolu vard bunun: Kendini bbrlenmeden, gemiini siyasal bir koz olarak kullanmadan, i blmnde alm olduun grevleri laykyla yerine getirerek yapabilirsin bunu. Kendini byle kabullendiriyorsun. likilerimiz, yaammz ortadayd. Atanm insanlar deildik. Atanml kabul etmiyorduk. Atanmlk bir avantajdr. Ben bu avantaj hi bir dnem kullanmadm. Bir blgeye yukardan gelmi bir insan imajn hi taknmadm. Tam tersine, gittiim her blgede, insanlarn durumu neyse, kendimi yle grdm. Olumlu veya olumsuz ayrmay ve etkilenmeyi doal srece braktm. O anlamyla, ok sk dostlarm olmutur hayatta. Seven, gvenen insanlar olmutur. Ama bundan rahatszlk duyan insanlar da olmutur. nk, kendini atanm diye tabir eden, kendisini dayatan insanlara kar durduum da olmutur.

-Bu anlattklarn biraz da i sorunlar. yle anlalyor ki, ortak bir siyasal kltrden sz etmek zor gibi. nsann iinde ne varsa, onlar pratie yansyor.

-Devrimci Yol hareketi ortaya koyduu siyasal zmlemelerle bir siyasal hareketti. Dnyann ve Trkiye'nin o gnk durumuna uygun politikalar retmesiyle bir

hareketti. Yeni tip bir insan yaratma abasyla bir hareketti. Yeni bir kltr yaratma abalarn da eklemek gerekir. Ama her zaman ve her yerde, beklenen gelimeler yaanmayabilir. Yazlanlarla, niyetlerle gerekler arasnda doru orantlar kurulamad zamanlar olmutur.

Siyasette de bu byledir. Faist igalin yaand blgelerle, igal altnda olmayan blgelerdeki beklentilerin farkllamas bu farkllkla aklanabilir. Faist igalin olmad blgelerde bir rehavet vardr. Dier blgelerde ise, insanlar diridir. Tetikte yaanr, ilikiler tetiktedir. Dier blgelerde ise, bir eylere bitmi gzyle baklr. O zaman gndelik ilerin arasnda boulursunuz. Bir tkanma balar. Oysa biz, lkede kkl bir deiimi nmze koymu bir harekettik. Bunlar eliir.

-Sonulara baktmzda, bir yenilgi gryoruz. Srecin sizi, mevcut gcnzn kaldramayaca bir yerlere doru gtrdn hi fark etmediniz mi?

-u bir gerekliktir; hzla ykselen bir muhalefet hareketi vard. Dzenin her trl kurumunu sorgulayan bir muhalefetti bu. Trkiye'yi ynetenler bu muhalefeti nasl sustururuz, bunun hesabn yapyorlard. Muhalefetin sert bir mdahaleye maruz kalaca biliniyordu. te, falan blgeler, kurtarlm blgeler diye tantlyordu. Hedef haline getiriliyordu. Btn bunlarn farkndaydk. nk bizi kitlelerden tecrit edemiyorlard. Ne diyeceklerdi bizlere; namussuz mu, silah kaaks m, hrsz m, rveti mi? En fazla vatan hainlii, din elden gidiyor demogojisi yaplyordu. Faizmin bir yz de yalan ve demogojidir.

Bunlarn hi biri tutmad. Geriye tek silahl mdahale kald. Kendi beceriksizliklerini bizim stmze fatura ediyorlard. Oysa biz, ne mecliste milletvekili, ne bakandk.

Geliyorlard. Bunun nlemini almak iin zamanmz var myd? rgtllmzn durumu neydi? Kadrolarmz yeterli miydi? Ne yaplabilirdi ki? Yaplacak tek ey; bu karanlk oyunu bozmakt. Bu yalanlar geni kitlelere etkili yntemlerle anlatmakt. Gnn birinde topyekn bir saldrya maruz kalabilirdik. ler rahat olmayacakt. Bir ok insanmz kaybedebilirdik. Tartyorduk. Direnmek gerekiyordu. Solun pek ok kesiminin yapt gibi direnmeme, geri ekilme kararlar alacak bir siyasal kltrmz yoktu bizim. lkemizi seviyorduk. Nasl olaca noktasnda tartyorduk.

-Tartmalar Artvin'le mi snrlyd?

-Hem Artvin'de hem de lke genelinde tartyorduk.

-Bir ksm sol grup, Devrimci Yol'u bu noktada eletiriyorlar. Bunlar solun ana gvdesini oluturduklar halde, 12 Eyll'e kar direnmediler, hazrlanmadlar, tartmadlar..

-Onlarn hepsi byk bir yalandr. Devrimci Yol hareketi stne deni yapmtr. Hem ie dnk hem de dergi sayfalarnda bu sorunlar tartyorduk. 1980-85 sreci direnmediler yalanna bir yant niteliindedir.

imdi, devam edelim. Her blgenin zgn artlarn tespit ediyor ve ona gre tartyorduk. Baz blgelerin kapsaml ve sert saldrlara maruz kalacan tespit ediyor ve bu saldrlara nasl bir rgtlenmeyle yant verileceinin hesaplarn yapyorduk. lk amacmz; kadro kaybn nlemekti. Hareketin biraz daha daralmas gibi bir sonuca gelip dayanyordu tartmalarmz.

-Bu daralma yaand m? Becerebildiniz mi?

-Bunda elbette mesafe alnd. Mesafe alnmam olsayd, merkezi hareket dald halde, kydan keden, 1985'lere kadar mcadele devam eder miydi? Devrimci Yol hareketi bu tarihe kadar, istenilen dzeyde olmasa da, ayakta kalmaya alt.

-12 Eyll'le birlikte Artvin'de neler oldu? biraz o sreci anlatabilir misin?

-12 Eyll ilk geldiinde, radyodan dinlemitim. Yok, radyodan deil. Belediye anons yapmt. Bir evde arkada kalyorduk.

-O zaman belli bir sorumluluun var myd? l sorumlusu falan gibi..

-Biz srekli hareket halindeki insanlardk. Hareket bize nerede ihtiya duyarsa, nerede grev verirse, oralara koan insanlardk. O anlamyla bir serbestliim vard.

te, byle bir ortamda rendim darbeyi. O gece bir ka insana ulap durum deerlendirmesi yaptk. ehirde, btn ilerici, demokrat insanlarn gzaltna alnmaya baladn rendik. ehirlerde kalmann imkanszl ortaya kmt. Artk yeni bir dnem balyordu. Bu dneme uymak zorundaydk. arkada Artvin'i iki gn sonra terk ettik. Gndz gzyle, yryerek. Ardanu, avat istikametine gittik. Yaklak otuz gn srd yolculuk. Yol boyunca insanlar 12 Eyll'e kar mcadeleye ardk.

nk, 12 Eyll bize gre yasal bir hareket deildi.

-Yani kra k byle mi balad?

-Evet. Bizim kr almalarmz byle balad. 12 Eyll bir balangt. Nasl seyredeceini grmek gerekiyordu. Biz, direni arlar yapyorduk

Derneklerin, sendikalarn, partilerin kapatldn, yneticilerin Selimiye'nin nnde ifade kuyruunda olduunu duyuyorduk. Hem blgesel olarak hem de Trkiye genelinde direnii rgtlemeye alyorduk.

Artvin'de, ilk gnlerde sren gzaltlardan kurtulanlar daa kyordu. Byk bir ounluk daa kt.

-Dada nasl bir hayat karlad sizi? Neler yaptnz?

-lk nmze koyduumuz hedef; dada bir gvenlik kua oluturmakt. Ve bu kuak ierisinde siyasal faaliyetlerimizi srdrecektik. Kadro kaybn nlemeye alacaktk. Ondan sonra yaplacaklar, lke genelindeki gelimelere gre ekillendirecektik. Yani hemen unu yapalm, bunu yapalm eklinde bir tavrmz olmad. Tek tek blgesel klar yerine lke genelinde yaanacak bir kn daha anlaml olacan dnyorduk.

Bunun iin, ilk balarda insanlar dalara, kylere mevzilendirdik. Dada ilk aylarmz byle geti. Yakalanmayan insanlar organize ettik. Katlm arttka, insanlar geri gnderdik.

-Artvin civarndan ka kii kt daa, tahminen bir say verebilir misin?

-Artvin'de yzlerce insan daa kt desem, abartl olmaz. Biz, bu, kendiliinden k durdurup, belli bir ekil vermeye koyulduk. O kadar insan dada barndracak alt yapmz yoktu. lke genelinden kopmak, ne kmak istemiyorduk.

-Peki, lke geneliyle merkezi anlamda bir ilikiniz var myd?

-Tabii ki vard. Haberlememiz sz konusuydu. Bu anlamda koordineli bir ktan sz ediyorduk.

-Dadaki ilk gnlerde zorluk ektiniz mi?

-lk ktmzda, yer stnde snaklarda, mezralarda kalyorduk. Yeralt snaklarmz yoktu. Baktk ki, geceleri ok souk oluyor. Yeralt snaklarna ihtiya duyduk.

-Daa knzdan ncesine dayanan bir hazrlnz yoktu anlalan. Snaklar, yiyecek depolar..

-Hayr, byle bir eyimiz yoktu. 12 Eyll'le birlikte baladk biz. Her trl imkanlarmz kendimiz yaratacaktk. Yataktr, yemektir, adrdr. Kylerden temin etmeye baladk. Snaklar hazrladk. nsanlar yerletirdik. Kamuflaj almalar yaptk. nk; blge insan, zellikle de obanlar, kyller, daa kyorlard. Yerletiimiz blgeleri insanlarn bilmemesi gerekiyordu. Buralarda, Trkiye'nin yeni dnemini tartmaya baladk.

Bu arada, operasyonlar, zellikle ehirlerde younlat. Byk gzaltlar yaanyordu. Ky operasyonlar da balyordu. Operasyonlarda atmalar kyordu. len arkadalarmz oldu. Bu arada, Ankara'da Devrimci Yol'un lider kadrosunun yakaland duyuldu. Bu, bizler arasnda byk bir d krkl ve karamsarla yol at.

Zaten artlar etindi. A kalyorduk. Blge operasyon yedii iin snaklarmz terk ediyor, arazide kalyorduk. nsanlarda byk bir psikokolojik knt balamt. Bu ii baaramayacaz eilimi kmaya balamt. Teslim olmalar yaanyordu. lk nce altyz kii civarndaydk.Saymz srekli dmeye balad. Artvin'de olumsuz bir hava ortaya kt.

Bu arada kyllere ynelik youn basklar yaanyordu. Ky meydannda falakadan geiriyorlard. Yediden yetmie dvyorlard kylleri. Herhangi bir kyden aranan bir devrimci varsa, btn kyl operasyona kartlyordu. Bu basklar kyllerde bir ylgnla yol ayordu. Biz devrimciyiz deyip kylden ekmek alyorlar, ertesi gn gzaltna almaya geliyorlard. Her evden belli miktarda ba istiyorlard. 12 Eyll ynetimine ball lyorlard bu yntemle.

-Peki siz ne yapyordunuz bu arada?

-hbarclk yaplmamas gerektiini, silahlarn teslim edilmemesini, ba yaplmamasn sylyorduk. Ama, kylere dzenlenen operasyonlar engelleme gc olmad iin, kimi olumsuzluklar nleyemiyorduk. Kyl hereyin farkndayd.

-yle bir durum kyor ortaya; sizin blgedeki varlnz, halk asndan straba dnm bir sre sonra.

-Devlet bunu istiyordu zaten. Bunlar yakalatn, ikence dursun diyorlard. Muhtarlar dvyorlar, gzaltna alyorlard. Mezralara, yaylalara k yasaklyorlard.

-Peki bu sizi rahatsz etmiyor muydu? Hakllk hakszlk tartmalar bir tarafa, insan rahatsz olur diye dnyorum. Benim yzmden oluyor btn bunlar diye dnrm ben.

-Kukusuz, bizde de strap yaratyordu. Suyu kurut, bal ldr politikas yrtlyordu. Bu politikann patenti bize ait deildi. Vietnam'da da uygulanmt.

-Bu politikalar tuttu sonuta.

-Tuttu. Biz ne yaptk? Yakalanmamaya altk. Kar bir misillemeyi dnmedik. Dada bu gcmz vard. Pusu atabilirdik. Artvin blgesi gerilla savana uygundur. Biz bunu yapmadk. ne kmak istemedik. Bunu isteyenler olmad deil, oldu. Ama engelledik. deolojik mcadele yrttk, kendi iimizde.

-Genel olarak gerilla tarzyla ilgili sormak istiyorum. PKK'nn eylemleri sol kesimden bile ciddi tepkiler topluyor. Kimi solcular diyorlar ki, biz Che'nin gerillasn grdk. Masum insanlarn, sivillerin ldrlmesi bir tarafa, Che, kyden izinsiz tavuk alan bir gerillay herkesin nnde tokatlamtr. Kimsenin, blge halknn burnunun kanamasna izin vermezdi. Sen PKK'nn eylemleriyle ilgili ne dnyorsun?

-PKK'nn askeri ve siyasi izgisini ilk elden deerlendirebilecek bir konumda deilim. Bu konuda bir eyler syleme hakkn kendimde grmyorum. Ama bu konudaki dncemi de sakl tutuyorum.

Devam edersek, o gnk artlarda kyllere, bizimle gnl birlii yapm insanlara bask ve iddet uygulanrken, biz yalnzca ayakta kalma, var olma mcadelesi srdryorduk. nk; dnyann neresine gidersen git, alt yaps olmayan bir siyasal mcadele yenilmeye mahkumdur. likilerin bozulduu kylerde yeni ilikilerin yaratlmasna alyorduk. Btn bunlar gvenlik gleriyle silahl bir atma noktasna gelmeden yaptk. Zaman zaman insanlarmz ld. Pusuya dtk. Kanlmaz atmalar oldu.

-Artvin blgesinden ka kayp verdiniz?

-u an tam say vermem mmkn deil ama epey arkadamz ld. Epey yaraland. Pek ou acmaszca, ikencede, yaralyken ldrld.

-imdi yle bir durum kyor ortaya. Hi bir eylemlilikte bulunmasanz da, lke genelinden ne kmtnz. lke genel olarak sizin buluduunuzdan daha geri bir noktadayd. Bunu gremiyor muydunuz? Nasl bir duygu acaba giderek yalnzlatnn farknda olmak?

-Youn yakalanmalarn ardndan, dnemin bize nemli grevler yklediinin farkndaydk. Duygusallktan daha ok siyasallk bize yn veriyordu. Arkadalarmz ldrlyor, bize sahip kan kyller ldrlyordu. Siyasall kaybetmi olsaydk; baka yollara bavururduk. Biz siyasal uralarmza zarar verecek iler yapmadk. Aradmz macera deildi. Hakl bir kavgay yrtyorduk. Bu sorumluluk ister.

Banda syledim, yetenekli insanlarmz vard. Koca bir bl etkisiz brakabilirdik. Asla yapmadk bunu. nk, lkede bir kaos yaanyordu. Bir ok sol siyasetin nder kadrolar yakalanmt. Devrimci Yol'un merkezi datlmt. Tam bir kemekelik ortam vard.

-Karadeniz'in dier blgeleriyle ilikileriniz var myd?

-Takdir edersiniz ki, 12 Eyll'le birlikte iletiim rahat olmaktan kmt. Pek ok insan

yakaland. likiler datld. eriye den insann bildii ilikileri terk ediyorduk. Bir ilke vardr. Konumasa da, konumu gibi davranmak gerekir. Zaman geliyordu, iki ayda, ayda bir grebiliyorduk. Bir de bunu iller baznda dnn. nk biz, arazi zerinden iliki kuruyorduk. Bir blgeye gidiyorsun, bildiin ilikiler hep deimi. Snaklar ortaya km. Dalan insanlar bulmaya alyorsun. likiler o kadar sk deiiyor ki, yetiemiyorsun. Tabii, yakanlama riski de var.

-Devrimci Yol'un Karadeniz'le iie gemi bir hali vard. Sen dier blgeleri de grdn. Karadenizlileri Devrimci Yol'a yaknlatran neydi?

-Karadeniz'in fark uydu: Bu blgeler hareketin dardan takviye yapt blgelerdi. Bir Fatsa, bir Artvin gereklii vard. Dou Karadeniz'in bir ok blgesinde bir Devrimci Yol gereklii yaanyordu. Ama bu almalar banda da sylediim gibi, dostun da dmann da bildii almalard. Herkesin buralar Trkiye topraklarna katlmaldrdedii bir dnemde, buralar korumak insanlarn kendi onurlarn korumak gibi bir ey olmutu.

-Yeri gelmiken sormak istiyorum. Karadenizliler sizi hayal krklna uratt m, ya da siz onlar..

-Ben bugne kadar, bu sorumluluu tadm iddiasndaym. Tek bir kylye, tek bir insana zarar vermedim. Tek bir insann yakalanmasna neden olmadm. Ekmek aldm, su itiim evlerin tek bir tanesini sylemedim. Belki bu, benim ok ar ikencelerden gememe neden oldu ama bu tercihimi yaptm syledim ben. Mehmet Ali Aca'y yakaladn iddia eden bir sorgu ekibi vard. Konumam istiyorlard. nsanlar ele vermemi istiyorlard. Ben kendilerine yle bir soru sordum: Siz hi

gnlerce a kaldnz m? Donma tehlikesi geirdiniz mi? Ben bunlarn hepsini yaadm. Bana bu artlarda kapsn am, yatanda yatrm, scak orba iirmi, bir dilim ekmek vermi insana ihanet edemem. lmle yaam arasnda bir tercih yapmam istiyorsunuz. ldrn beni. Benim tavrm byle oldu. Bunun takdirini halka brakrm. Halkla her zaman iyi ilikilerim olmutur. nk onlara asla ihanet etmedim.

-Gerilla deyince benim aklma riskleri, korkular falan bir yana ok youn bir duygusallk geliyor. Bu duyguyu renmek istiyorum. Nedir gerilla?

-Gerilla deyince, bir eyi birbirinden ayrt etmek gerekiyor. Gerilla, bu iin uzmanlar tarafndan tanmlanrken; sekin insanlar topluluu olarak tanmlanmtr. Gerilla, siyasal ve askeri anlamda birikim sahibi olan, doru inisiyatif koyan, hareket yetenei olan insanlar topluluu olarak bilinir. Fakat bizim lkemizde bylesi bir sre yaanmad iin, kimi eksiklikler hep olmutur. Byle bir gelenei olan lkelerde gerilla kolay kolay yok edilemez. nk, ne yaptn bilir. Kendi alanlarnda uzmanlardan oluur. En zor artlar altnda yaamasn bilir. Hayat ekillendirmitir biraz da, sava ekillendirmitir. Bizim byle bir ansmz yoktu.

-Duygu olarak sormutum.

-yle syleyeyim. Ben kendimi zgr falan hissetmedim. Ak konumak lazm. Aklmda hep yeni dnemin sorunlar vard. Bir tarihi dnem bitmiti artk. Yeni bir dnem balyordu. Bu dnemin getirdii sorunlar vard. Belki yakalanmamtm. stediim aacn altnda oturabiliyordum. Kimi zaman doadan bir otla, bir hayvanla besleniyordum. Bu zgrlm kullanabiliyordum. Ama yeni dnemin sorunlaryla

doluylu kafamn ii. Bu anlamyla rahat olduumuz sylenemez. Bu ii gtrp gtremeyeceimiz belli deildi. Gnlerce sigarasz, a kalyordum. Ykanamyorsun, en temel ihtiyalarn karlayamyorsun. Btn bu skntlar yaarken, oturup bir aacn altnda sigara iiyorum, zgrce dolayorum demedim.

-Partizan romanlarnda daha ok bu iin duygusall veriliyor..

-O iin romantik blmdr. Gerilla hi bir zaman rahat olmaz. Gerilla, kendi iinde bal bana bir snavn verildii bir olgudur. Yk ardr. Yk ar olan insan rahat deildir. Bir rnek vereyim; ben renklerin bu kadar nemli olduunu bilmezdim. Ne zaman yakalanp cezaevine dtm, drt duvar arasnda renklerin farkna vardm. zellikle de, ceviz yapra yeiline kar bir tutku balad bende. Bununla ilgili bir de iir yazdm, istersen okuyaym.

-Tabii ne gzel olur.

-amuru harmanlayan admlarmzn seri sesi klalara ulayorken/ henz yaymamt ay gm szme klarnn rtsn/ gn ardna saklam amlarn akl ta dkl gsne/ ve kozalaa uzanan scak ellerini seyrederken/ doann ceviz yapra yeilinden huzuru kopardn bilmezdim/ Ormanlarn esiz gzelliindeki kucana sermiken yaam/ Oysa bu mekanda bulunmaz doallnda yeilin tonlar/ Orada bile tende durur sere byklndeki yosun paras / Nemli duvar yarnn bir kesine asmtr duvan/ ka gz kk vadisinin derinliinde dolar afaklar/ Anlarm o vakit tm dostlar gzel renklerin kovuuna saklar Andersen dlerini..

-Daha nce yaptmz bir sohbet srasnda, 1982 ylnda Faizme Kar Birleik Direni Cephesi'nin kurulmasyla balatlan sreci eletirmitin. Bu grlerini aklayabilir misin?

-Gerilla savann her zaman objektif artlar vardr. nemli olan subjektif artlardr. Subjektif artlar hazrlanrken, bu hazrln siyasal mcadelenin bir btn olarak devam ettirilmesi gznne alnmaldr. rnein, Artvin'de eer dnemin dalml, dnemin kaosu, bizim dmeye basmamzla bitseydi, buna inansaydk, hi durmaz basardk.

-Nasl yakalandna gelmeden nce, son bireyler sylemek ister misin?

-unu sylemek isterim. Artvin halk bugne kadar tandm en yiit halktr. Onca baskya, onca ikenceye ramen kendi evlatlarna sahip km bir halktr. Ayakta kalm bir halktr. O blgenin devrimcileri tm yaananlara ramen ayakta kalm devrimcilerdir. Onurlarn dada, ikencelerde, mahkemelerde, cezaevlerinde korumulardr. Bu anlamyla Artvin Trkiye tarihinde zellikle de, Fatsa'dan ayr bir rota izer. tiraflar kmamtr Artvin'de. Bana gre Artvin, Devrimci Yol hareketinin dnnn ve bugnnn deerlendirilmesinde bir mihenktadr. Gemiin devrimci eletirisi ancak, byle pratik srelerin ortaya kt alanlarn irdelenmesiyle olacaktr. Artvin halkna ok ey borlu olduuma inanyorum. Biz onlara bir eyler retmedik yalnzca, onlardan da ok ey rendik. Dalarda nasl yaanlacan, nasl ayakta kalnacan o insanlarn pratiklerinden rendik. nk, ete savalar yapm bir blgedir Artvin, Rus-Osmanl savalarnda. Dneme ve artlara uymasn bilmitir. Asl olan bunlarn varl ve bunlar kazanm olmasdr. Son sz niyetine bunlar syleyebilirim. imdi yakalanmama gemek istiyorum Yakalanmam anlattacam blm biraz uzun olacak gibi.

Bir blgeye gitmitik. Yanmdaki kimi arkadalar orada braktm. O blge operasyon yedi. Bir arkadamz ld, biri yaraland, dieri de yakaland. Biz, o kye tekrar geri dndk. Olayn nasl gelitiini renmek istiyorduk.

-Kimdi len arkadanz?

-brahim elik. ok sevdiim bir arkadat. Yrekli bir insand. Belki ad, birileri gibi sada solda sylenmiyordu ama Artvin'in yetitirdii devrimcilerdendi. Trkiye'nin o nemli dnemecine damgasn vuran insanlardand.

Bir grup arkada her trl riski gze alarak operasyon blgesine gittik. Dalan gruplardan bir ksmn bulduk. Bana not brakmlard. te, burada kalmann artlar yok, biz geldiimiz yere dnyoruz. Bizi falan yerde bulabilirsin, diye bir nottu. Ben, genelde ormanda tek bana dolardm. Ormanda tek bana yaamasn renmitim. Bana, tek bir yabani hayvan saldrmad. Tek bir hayvana kurun skmadm. Zaman zaman kaybolurdum. saat, be saat gezer, bulurdum yolumu. Bir ok insan benim bu ynme arrd. zellikle halktan insanlar tek bama gezdiime inanmazlard.

Gece uzun bir yolculuktan sonra not brakan arkadalar bulmaya gittim. Verilen noktaya ulatm. ki, gn bekledim. Ne gelen vard ne giden. Gidebilecekleri, ekmek alabilecekleri yerlere uradm. Hi birine uramamlard. En son bir yere uradm. Bu ev hep ekmek aldmz bir evdi. Evin olu devrimciydi. Fakat bizi brakp gidenlerden birisiydi. Zor artlara dayanamamt. Dn, gnlerdir arazideyim, yorgunum,

uykusuzum. Evin kpei bana alkt. Btn dier evlerdeki kpekler gibi. Kpek havlarsa, kyde sorun yaratr. Havlamadan yanma geldi. Eve gittik. Evde misafirler vard. eri girip rahatsz etmek istemedim. Evin yannda bir ahrlar vard. Ahr scakt. Bir ttn sardm. Ttn iiyordum ki, szmm. Ahrn scakl uyutmu beni. imde herhangi bir kuku yok. Defalarca bu yntemle kalmz o evde.

Beni ahrda grmler. Meer daha nce oullar gidip teslim olmu. Benimle ilgili bildiklerini anlatm. Devlet ailesine, beni teslim etmezlerse rahat vermeyeceklerini sylemi. Jandarmaya haber vermiler. Uyandm, elimdeki ttn snm. Gn aarm. Kapya yneldim. Hemen manzaray anladm. Pencereden baktm. Ahrn etraf jandarmalarla kuatlyordu. Yaplacak bir ey yoktu. Yolun sonuna geldik dedim kendi kendime. Yaplacak tek ey vard; ya lecek ya da yrtacaktm. nk, biz Mahirleri, Ulalar rnek almz. Hayati bir karar vermek gerekiyordu. emberi yarma karar verdim. Hayatm boyunca hi teslim olmadm. Yaamay denemek gerekiyordu. Kimse lmek iin atmalara girmez. Kimse birilerini ldrmek iin de atmalara girmez. Bu gerekelerle atmay gze aldm. Yaamam gerekiyordu. Hareketin gelecei asndan.

stmde iki tane palto vard. Bunlar kardm. Bir kyl vard, onu hatrladm. Bir ift kzn satp yanma gelmiti. Al sana doksan bin lira, kzlerimi sattm. Al bu paray ve git buralardan, yazk olacak bu dalarda sana Byle demiti. Bu sohbetimizi hatrladm.Ttn tabakam kardm. Ekmek torbam braktm. Bana arlk yapabilecek her eyi attm stmden. 28'lik arjrm taktm. Antika bir silaht. Kapnn almasn bekledim. Teslim ol arlar yaplyordu. Uyar ateleri. Kap ald. nce bir kyl grnd, geri ekildi. Askerler yine havay tarad. Silahm ateleyerek ok gibi frladm dar. lk emberi yardm. atma devam ediyordu. kinci emberi de yardm. Youn ate altndaydm. Srtmda bir uyuma hissettim. Her taraf kar altndayd. Parmaklarmdan arjre bir kan damlad. Ate devam ediyordu. Ben karlk veriyordum. Takviye gler geldi. Ellerim uyuuyordu. Kan kayb ok youndu. Ellerim uyuuyordu. Gz kapaklarm arlamt. G bela arjrm deitirdim.

Vcudum ateler iinde yanyor, bacaklarm, kollarm titriyordu. Durduum yer tamamiyle kan olmutu. Kanl karlar yiyordum. Srekli teslim olmam isteniyordu. O an, ailemi dndm. Drt yldr onlar grmyordum. Sonra o an ki duygularm cezaevinde iirletirdim;

Barnda ldm kanl karlar/ Ekmei karla yediim gnler/Dalp giderdim ocukluuma/Dudaklarmda annemin gl/Ah anne/ Ka yl oldu birbirimizden kopuumuz/Elinde st, yatak odamn kapsndan ieri girmen/ salarm ykadn gnler/ Salarm kurun yamuru anne/ Ah anne/ Bilemezsin ne hallerde olduumu/ Bilsen, duysan yaadklarm/ Kim bastrr lklarn/ Oul hasreti kana bulannca/ Anne, baba, kardelerim/ En gzel yllar birlikte yaayamadk/ Hepsi gelecek gzel gnler iindi/ Birgn siz de anlarsnz isyan dolu gnlm/ lm bir ke banda gzetlerken srmenliklerimi/ Belki de hi bir zaman bilemeyeceksiniz/ Nerede, nasl, ne ekilde ldm/ Belki de hi bir zaman bilemeyeceksiniz/

Bu duygularla doluydum. Adm belgeleyen tek bir ey yoktu. Ve belki de orackta ldm sylenecekti. yle bir dnemi yayorduk. Birden tekmelerle kendime geldim. Operasyonu yrten bir subayd sanyorum; Yaras nerede diye sordu. Omuzunda dediler. ki ayayla omuzlarma kp inemeye balad. Sol kolumu postalyla krd. Epey bir dvdler. Kemik etten dar kmt. Glyormuum ama gldmn farknda deilim. Komutanm, bu glyor dediler. Bir tane uzman avu vard yeter dedi. Cebinden bir sigara kartt. Yakt verdi. Adn syle hastaneye kaldralm dedi. Bir sigaraya m konuturacanz dndnz dedim. Nerelisin, diye dvyorlar, kimliimi renmeye alyorlard. Trkiyeli'yim diyordum. Srekli dvyorlard. Su istedim. Ky halk bizi seyrediyordu. Su geldi. Ama vermiyordu. Sz vermitin dedim. Evet, al sana su dedi. Barda yzmde paralad. Yaral adam dvmek yiitlik mi? Sen yiit adam msn? dedim. yice tahrik oldular.

Bir baavu geldi. Adn syle hastaneye kaldralm dedi. Zaman kazanmam gerekiyordu. Tamam dedim. Bir kat kalem getirdiler. Hseyin Durmu olduumu syledim. Ardanu'tan Hseyin Durmu. Bir doktor getirdiler oraya, yaral bir asker varm, onun iin oradaym.. Burada yaplacak bir ey yok dedi. Arabaya bindirdiler. Kasaturalarla dvyorlard. avat'a geldik. Halk toplanmt. Arabadan aa attlar. nsanlar alyordu. Btn gcm topladm, ayaa kalktm. Hastaneye doru yrmeye baladm. Beni bir odaya aldlar. Doktor, orada mdahale imkannn olmadn syledi. Artvin'e gtrlmem gerekiyormu. Kolumu kran Yzba ve bir grup askerle Artvin'e doru yola ktk. Srekli dvyorlard. Bir ara arabann hzn kesti. Askerlere beni ldrmelerini syledi. Bu arada kardan bir askeri cip geliyordu. Hemen birbirlerine kotular cipten inenler. Sonra hemen yola koyulduk. Ama son derece hzl gidiyoruz. Sonra anlald tabii nedeni. Alaya gtrdler. Herkes alarm durumundayd. Artvin blgesindeki en geni ve uzun sren atmayd bizimkisi. lk kayplarn ben verdirmitim. te, tertibinizi vuran bu dediler.

Beni tekrar reoya aldlar. Blgede Hseyin Durmu adnda birisinin olmadn syleyip gerek adm sordular. Srekli dvyorlard. lk raund bitmiti. imi bir huzur kaplad. Bir ey sylememitim. Artvin Devlet Hastanesine geldik. Dverek ieriye attlar. Srekli adm sorup dvyorlard. Anneme kfrettiler. Anneme kfretmeyin, bana kfredin dedim. Bir ksm gelip ne kadar yiit olduumu falan sylyorlard. Yazk olacakm benim gibi adama ldrmek istemiyorlarm. Yaral koluma odun sopalaryla vuruyorlard. Kasaturay yaralarma batryorlard. Adm istiyorlard yalnzca.

Birden odada byk bir sessizlik oldu. Yksek rtbeli birisi girdi ieri. Beni duvara dayadlar. Alkoll bir pamuk istedi. Yzmde dolatrd. Pamua baknca yzmn tamamen kan iinde olduunu anladm. Alnma doru elini gtrd. Oradakilere bakn dedi. Alnmdaki yaray gsterdi. Bu bizim Ali. Hepsi byk bir sevin iindeydi. Byk bal yakalamz diye konuuyorlard. Beni Sedat Gmen diye aryorlarm. Sedat'n orum'da yakalanmasyla, dalarda gezen bu Ali kim

diyorlarm kendi kendilerine. Ali'nin kim olduunu, nereden geldiini anlatacaksn. Profesyonel bir adamsn belli. Herkes ardnda iz brakt, bir sen brakmadn. Ali olduumu kabul etmedim. Beni Ali olarak tanyan birilerini getirdiler. Reddediyordum. Hseyin Durmu olduumu sylyordum. Onlar ise Ali'nin kim olduunu, gerek ismimi soruyorlard. Srekli dvyorlard. yice ktlemitim. Kollarma bir eyler taktlar. Hastane bahekimi geldi odaya. Demek sen Ali'sin. Arabamn yaklma emrini veren, beni taciz eden diyerek dvmeye balad. Herkes dvyordu odada.

O gnlerden birinde, iki kii geldi odaya. Ellerinde bir teyp vard. Teybi altrdlar. Bir kadn alyordu. O benim annemdi. Nide'den geldiini sylyordu. Benim ailem yok dedim. Bu kadar da olmaz, bu kadar ta yrekli olunamaz dediler. Oysa ben ta yrekli deildim. nsanlar, ailemi seven birisiydim. Ama yle davranmam gerekiyordu. Konuursam, ailemle grtreceklerini sylyorlard. Annemi bana kar koz olarak kullanacaklarn biliyordum. Gittiler. Az sonra salarna ak dm bir kadn getirdiler. Annemi braktmda salarnda ak yoktu. Annemle babam ieri aldlar. Ben hi bir tepki gstermedim. O karklkta, sadece, anneme bana sahip kmalarn syledim.

Gzlerimi atmda ameliyat masasndaydm. Salk durumumu sordum doktora. Narkozdan kar kmaz soru sormama ard. lk defa grdn syledi. Salk durumumun iyi olduunu yalnz kolumla ilgili bir eyler syleyemeyeceini ifade etti. Kolumun kesilip kesilmeyeceini sordum. Kangren tehlikesinin olduunu, damarlarn paralandn syledi. Ben burann doktoru deilim, Hacettepe mezunuyum dedi. Bunu mesaj olarak algladm. Bir para moralim dzelmiti. kencede, ifade vermeyeceimi, sava tutuklusu muamelesi yaplmas gerektiini, u an tedavide olduumu syledim.

Benim insanlara bir szm vard. Bu szm tuttum. Doksandrt gn kaldm sorguda.

Sol kolumu kaybettim btn bu ikenceler sonucunda.

imdi biz kan ve revan iinde yarattmz bu deerleri topluma tamasn bilemedik. Onyedi, onsekiz yanda, tek bir kar gzetmeden, hayata kendilerini sunan insanlar anlatamadk.

MAHMUT MEMDUH UYAN. 1955 doumlu. Ankara Devrimci Yol Davas'ndan idam cezas ald. Yaklak On sene cezaevinde kald.

-Gnlklerinin yer ald kitabnda Mohikanlarn sonuncusu ifadesini kullanyordun. Buradan girelim istiyorum. Neydi Mohikanlarn sonuncusu? Neden byle bir duyguya kapldn?

-Mohikanlarn sonuncusu duygusu, ne zaman nasl lecei belli olmayan kzlderililerin yaama, ayakta kalma abas ve direnilerinin biz de brakt izlerdi. Yokolua kar direnmeye almlar kendi doal alanlarnda. Kabilenin son yesi direnmeye alyor tek bana. Byle bir hikaye kalm kafamda. Nereden okuduumu da tam hatrlayamyorum.

12 Eyll sonras btn sol gruplar operasyonlar sonucu darbeler yemi ve dalma yaanyordu. Radyolar, televizyonlar arkadalarmzn yakalandn haber veriyordu. Skynetim aklamalarnn ou yakalanmalar ve lm haberleriyle doluydu. O gnk koullarda bu biz de ok rahatsz edici duygular yaratyordu.Tandmz arkadalar gzaltna alnyor, ikenceye uruyorlard.Yakalanmam bir insan olarak kimi sorumluluklar yklyordu bu durum. Devrimci Yol'u hissetme ve srdrme abas gibi bir duygu. Rastladmz bir ok insan yenilginin aknl iindeydi. O aknlk, halkn

olumsuz tepkisi insan daha bir duygusal, daha bir inat yapyor. Sanki bir eyleri srdrmek isteyen kzlderili Mohikanlar gibi bir duygu bu.

-Biti anlamna gelmiyor mu bu duygu?

-O bir duyguydu. Siyasi hareketlerin bitiini tabii ki Mohikanlarn sonuna benzetmek doru olmaz. Ama duygusal olarak insan da byle eyler olabiliyor. Zamanla bu duygu dald. Mohikanlarn sonuncusu falan olmadmz anlalyor. Toplumsal mcadeleleri efsanelerle zdeletirmek yanltr. Bunu o gnlerde de biliyordum ama kendimi alamyordum.

-Tamamen, nsani bir duygu yani.

-Evet. nsan bir ey. Hereyden etkilenmek mmkn. O dnem her eye ak bir dnem. Kendi varlmz srdrmek; kiisel olarak srdrmenin tesinde, bir siyasetin srdrlmesi noktasnda anlaml. Yani, bizim hi bir ey yapmasak da belli alanlarda bulunuyor olmamz, o gnk koullarda cuntaya kar olan bir grubun bir yerlerde bulunuyor olmasnn bilinmesi bile anlamlyd. Hereye ramen yok edilemiyor, ayakta kalyorsun. Bunun bilinmesi gerekir. Saklanarak deil, devrimci bir faaliyet zemininde bilinmesi gerekir.

-Ben, Mohikanlarn sonuncusu benzetmesini biraz da siyaseten algladm. Sosyalizmin geldii nokta ortada. Sosyalistleri Mohikanlara benzetebilir miyiz?

-Sosyalizmin prestij ve gc en alt dzeyde olmasna ramen bugn, Sovyetlerin knden sonra yaanan gerilemenin yavalad, sosyalistlerin kendilerini yeniden ifade etmelerinin olanaklarnn daha ok artamaya baladn dnyorum. Sosyalistlerin, eitli kntler sonunda oluan moral bozukluunu da giderek atacaklarna inanyorum.

-Nasl olacak bu?

-Toplumsal mcadele alanlarna dnmekle olacak. Sosyalistlerin, bir takm teorik kalplarn ve belirlemelerin tesinde, yaratclklarn kullanmay renmeleri gerekiyor. Daha nce olan aknlkt. Ama bugn, sosyalizmin sorunlarn amada insanlar kendilerini daha bir sorumlu hissediyorlar. Bu da, daha geni kesimlerin, sosyalizmin yeniden retilmesi iin seferber edilmeleri anlamn tayor.

Yeni dnya dzeni ve kapitalist sistemlerin her trl olanaa ramen bolluu, mutluluu yaratamamas, sosyalistler iin bir zemin olabilir. Bu durum, her adan sosyalizmin gerekliliini ortaya koymasa bile, insanlarda kimi tepkilerin ortaya kmasn salyor. Bu gn bu kesimler kimi islamc evrelere aksa da, sosyalistlerin fiziki bir g olarak ortaya kacaklarna ve kendilerini gelitireceklerine inanyorum. Ama bunun yle kolay olacan syleyemem. Ksa srede byk gelimeler beklemiyorum. Ama sosyalistlerin n giderek daha ok alacak. Buna Trkiyeli sosyalistlerin de katks olacak.

Byle bir bak asnn sonunda, Mohikanlarn sonuncusu benzetmesi pek doru

gelmiyor bana. 12 Eyll gnlerinde gruplar halinde yakalanmalarn olduu, halkn tavrsz kald bir dnemdeki duygular bunlar. Farkl bir anlam karlmas gerekmiyor.

-imdi, ortada bir gereklik var. Gerilla hareketlerini izliyoruz. Sosyalizmin geldii nokta bir gereklik. Ve dnya sosyalistlerinin yeni bir sosyalizm projesini yaratmak sorumluluunu tadklar syleniyor. Sanki, bulunacak yeni proje, sosyalizme ulama yollarn da yenileyecek gibime geliyor.

-imdi, byle konular tartan kesimler var.Yani, iktidarn aln biimi sonraki sreleri de belirliyor eklinde bir yaklamlar bulunuyor. Ben bir gerilla mcadelesinin ya da Sovyetik bir devrimin, sonraki srelerde devrimin karakterini olumlu ya da olumsuz etkiledii grne katlmyorum. Devrimin, iktidarn alnma sreciyle somutlanmasnn eksik olaca dncesindeyim. Devrimi de, sosyalizmi de aama olarak grmek gerekiyor. Devrim, sosyalizm demek deildir. Devrim srecinin balangcndan itibaren, sosyalizm dncesinin deiimi, dnm, kltrel bir alt st oluu ifade ettiine inanyorum. Bir kar iktidar, bir kar ahlak, kar insan ilikileri srecidir bu. Devrim, mevcut iktidarn politik, ekonomik yapsn vurup, kendini iktidar olarak koyma noktasdr. Ama te yandan, yaamn yeniden oluturulmas, insanlarn o yaamn asli unsurlar olmas iktidarn alnmas ile olmaz. Siyasal alana, toplumsal alana admn attn andan balayacak bir olgudur.

Devrim srelerinde aslnda eksik olan pek ok yn vardr tabii ki. Bugne kadar somut ileyen devrim sreleri gzden geirilip eletirildiinde kacak sonular zerinden daha olumlu deneyler ortaya konacaktr. Gerilla savalar toplumsal mcadeleyi kavramada eksiklikler tamsa ya da rnein Sovyet devrimi...

-zelde gerilla olay...

-Gerillay tartan kesimler, silah zoruyla devrim yapld iin, toplum bu konuda tmyle ikna olmamtr. Toplum, sosyalizmi zmseyerek ona ulamamtr eklinde grler ileri sryorlar.

-Sonuta yle olmuyor mu? Gerilla sava askeri bir denge ve bu dengenin gerillann lehine dnmesiyle sonulanmyor mu?

-Evet kimi kesimlerde, askeri bir savala iktidar alnm ama toplum gce gre ekillenmi ya da desteklemi, fakat sosyalistlememi, ayn ekilde, Sovyet devrimi toplumsal devrim deildir, bir kriz annda yaplan darbedir eklinde eletirilere rastlyoruz

imdi, bir an deerlendirerek yaplan eletiriler, eksik eletirilerdir. Sovyet devrimini ele almak iin 1905 devrimini, Narodnikleri, Menevikleri, Bolevikleri yani, btn toplumsal gleri ve dnemi deerlendirmek gerekir. Bu yaplmazsa eksik olur dncesindeyim. Daha btnsel olarak deerlendirmek lazm diyorum.

Bugn sosyalizmi yeniden retme noktasnda, yaanm sosyalizmleri deerlendirmeye ihtiya vardr. Benim dncem, sosyalizmlerdeki temel yanl, yukardan aaya demokratik merkeziyetiliin srece hakim olma noktasdr. Yukardan aaya bir nderlik, liderlik, politik merkez ya da bunlarn hereyi kendilerine balayarak, kendi iktidarlarn oluturmalar sosyalizmlerin yapt en temel yanltr.

Byle olunca, toplumun yaam ve politikay belirlemesi gerekirken, baka sistemlerdeki gibi sadece bulunduu alanlardaki ilevlerini yrten bir konuma gelmesi, yani, iiyse iilik, kylyse kyllk yapmasyla sonulanyor.

-Edilgen bir nokta yani...

-Edilgen, tamamlayaym, politikay da politikaclarn yapt bir sisteme dnyor. Toplum retkenliini, canlln giderek kaybediyor. Hantal, brokratik bir toplumdevlet yapsna yol aabiliyor.

Sovyet devrimini gzden geirdiimizde byle bir sonu kyor. imdi, gerilla, gerilla faaliyeti ile iktidarn alnmas nedeniyle, Sovyet devriminden farkl bir noktadadr eklinde bir yaklamdan te, olay, iktidarn alnn ncesi ve sonras btnlnde deerlendirmek gerekiyor. Sosyalizm anlay nedir? Topluma yaklam nedir? retime bak alar nedir? gibi bir bak asyla deerlendirmek gerekiyor.

Gerilla olunduu iin bu tr olumsuzluklar kt sosyalizmlerde gibi deerlendirmeler bana, ok dar, snrl, hafif geliyor. Bugn ayn ekilde, 1960'lardaki gibi bir gerilla hareketi yaratlacaktr ya da yaratlmayacaktr gibi bir noktay tartmak ok anlaml gelmiyor. Ama devrimlerin, gemie gre daha sert geeceini syleyebilirim. Emperyalizmin u anda salad stnl, kolayca hi bir alanda terk etmeyecei ve atmay ieren devrim srelerinin kanlmaz olaca bir gerekliktir. Bu noktada, geliecek bir devrim hareketi hem kendi lkesindeki yerel iktidarla hem de emperyalizmle atma iinde olacaktr. Buradan, silahl mcadele hemen, her yerde geliir, bunun politik, psikolojik koullar vardr gibi bir eyler sylediim anlam karlmamal. u anda bu yok. Sosyalizm dncesi elverisiz bir koulda. Gerilla

hareketlerinin gerilemesi, sosyalizmin gerilemesiyle ilgili bir durumdur. Sosyalizmden kopuk bir gerilla hareketi zerine tartma yapmak da anlaml gelmiyor benim iin.

Sosyalizmin sorunlar zldke, aldka, gerilla hareketinin bu sreteki rol, nasl ekillenecei ortaya kacaktr. Gerileyen, gerilladan te, sol hareket, sosyalizmdir.

-u gereklie inanyorum; iin motor gcndeki ilikiler hangi noktadaysa, hangi tarz ilikiler varsa, o hareket yayldka, gelitike, bir kltr haline geliyor, dalga dalga yaylyor. Savaan bir rgt kat bir merkeziyetilii semek zorunda. nsan ve ona ait ne varsa, oradan balayp her trden ilikide bu merkeziyetilik hakim oluyor. llegal rgtlerde kanlmaz bir son bu. Bu ilikilerin devamnda, askeri alanda elde edilecek bir baar sonucunda ortaya kan topluma, demokratik bir toplum demek mmkn olmuyor. Bu noktada, sizin ilikilerinizi renmek istiyorum.

- Askerliin doas demokrasiyi iermez gibi dnceler gerilla hareketleri iin geerli olamaz. Mutlaka, bu sylediklerine elverili bir zemin sunuyor ama gerilla mcadelesini dndmde, politikann en uta, silahl bir ekilde srdrlmesi olarak gryorum. Byle bir politikay yrtmek iin insanlarn kafalarnn ve kalplerinin ak olmas gerekir. lle sosyalist olmas gerekmiyor. Milliyeti, islamc hareketler iin de geerli bu. Gerillay yrten gruplarn kafas, kalbi, vicdan ak olursa baar ans vardr. Bunlar yukardan aaya, kimi dayatmalarla ortaya kacak duygular deildir. Bu yaplarn, insanlarn duygularn, dncelerini btnletirecek, kukularn yok edecek bir akl salamalar gerekir.

rnein; bizim grubumuzda, komutanln zel yetkisi ancak belirlenmi bir politikay yrtme noktasnda sz konusuydu. Komutan, kendi kendine fikirler retip, kararlar

alan bir insan deildi. Gerilla gruplar politikalarn ortak saptayp, bu politikalarn nasl yrteceklerini belirledikten sonra, pratie geildiinde, yerel birimlere de, komutana da ortak grevler dyordu. Komutann deerlendirilmesi, eylemlerin deerlendirilmesi, o srete yer alan gerillalar tarafndan yaplyordu. Herkese ortak sorumluluklar, belli inisiyatifler veriliyordu. Kimsenin zel bir ayrcal bulunmuyordu. Komutann, belki ok ani bir karar alta, refleks olarak alnmas gereken bir kararda inisiyatifi vard. Komutann ayrcal belirlenmi pratii yrtrken gndeme geliyordu. O kararn da deerlendirilmesi, eletirilmesi ortak yaplyordu.

imdi bunu, gelitirip, teorize etme abasnda ise, bir gerilla grubundan te, bir gerilla cephesini ifade ediyorduk. Ki, o cephenin hem askeri hem de siyasi rgtlenmesini yapacak, politikalarn oluturacak bir konsey olmasn dnyorduk. Konsey, oluturulan bir meclisin iinden kacakt.

Gerilla hareketi ne kadar aksa ve ayrcalklar ne kadar azsa, baar ans o kadar vardr. Toplumsal ilikilerde bizim yaratmak istediimiz buydu. nsanlara, nereden geldii belli olmayan yetkiler vermek yerine ak olmay, hak etmeyi anlay olarak benimsiyorduk. O blgelerde bizim, 1980 ncesi daha kitlesel, daha ak yapmaya altmz, bir para daraltacaktk. rnein; bir Fatsa modelinde olduu gibi, ky komiteleri, kadn, oluk-ocuk yaplan ortak toplantlar, enlikler, kendini ynetme anlaynn gelimesi ve gerilla hareketinin bu alanlarda faaliyet yrtmesi eklinde bir sreci gndeme getiriyorduk.

Bunu Trkiye geneli iin ifade ettiimizde, hareketin mutlaka merkezi bir yapsnn olmas gerektiini belirtiyorduk. Bu btnsellik iinde, belki uca doru, bir takm temsili biimler alacakt ama o btnsellikde yer alan kesimlerin inisiyatifleri engellenmeyecekti. En tabandaki unsurlarn yaplanmasndan, o hareketin politikasna

yn veren insanlar deerlendirme ve deitirmede bir hak ve hukuk olmas gerektiini belirtiyorduk. Bu yeni bir dnem ve tarz olduu iin, her tarafmza oturmamt. Belki, gerillann ekirdei saylabilecek bir grup iinde geerliydi. Seimle, tartmalarla belirliyorduk komutan.

imdi, bir ordulama aamasna gelindiinde bile, o ordunun giderek politikadan uzaklamas, yalnz ve yalnz askeri bir faaliyetle snrl tutmas kendisini, bu yanltr. Ordunun toplumun ana unsurlarndan birisi olmas, devrimin btn zelliklerinin ordunun iinde de nfus etmesi gerektiini dnyorum. Yoksa, olumsuzluklar ortaya kar. Askeri bir karakter, merkezi bir anlay. ok kaba bir tabirle, alt ay bir insan eitip, asker yapp savatrmak, devrim iin yeterli deildir. Gerillann yalnzca savamasn bilen insanlar olmas baarszl getirir.

-Sen o grubun komutanydn. Eer o i tutsayd bugn durumun farkl olabilirdi. Toplumda yle bir kltr var ki; fazla gelimemi bir toplum olmaktan da g alan bir durum, o emberden kurtulmak mmkn grnmyor. O gn, kitlesel sol parti giriiminin Ankara'daki toplantsn izledim. Konumaclar pepee krsye kyordu. Konuma bittiinde ylesine bir alk. Ama Ouzhan Mftolu arldnda hem krsye karken hem de konumasn bitirdiinde iddetli bir alk koptu. imdi, Ouzhan Mftolu bu alktan rahatszlk duymu olabilir diye dnyorum. Senin niyetin ne olursa olsun, insanlar seni bir yerlere oturtuyor ve hep orada grmek istiyor. Niyetlerin pek sonucu deitirdii grlmyor. Psikolojiktir, bir sre sonra hoa da gidiyor. Aslnda, Devrimci Yol'a gelmek istiyorum. Devrimci Yol'da nasl bir kltr hakimdi ki, 12 Eyll gelir gelmez, daa ktnz?

-Solun, bize yapt eletiriler iinde hakl ve haksz eletiriler gryorum. Devrimci Yol direnmedi, savamad, teslim oldu, zaten aksi bir niyeti de yoktu gibi eletiriler yaplyor. Bunlar haksz eletiriler olarak gryorum.

Bizim eletirilecek yanlarmz farkl. Biz de faizme kar kma, faizme direnme eilimleri ok glyd. Ak faizmin geldii koullarda direnmek gerektiini biliyorduk. Ama yle savalr, byle direnilir gibi esnek bir yaklam olumamt. Tam tersine her yerde ve her ynyle savalr gibi kaba bir yaklammz sz konusuydu. Gl bir gven duygusu vard. Gl bir harekettik. Ak faizmin gelse bile, 12 Martlardaki gibi hareketimiz dalmayacak, yok olmayacakt. Byle dnyorduk.

12 Eyll gelince de, benim bildiim bir ok yerde insanlar silahlarn alp daa ktlar. Onlar krsal alana gtren dnce, faizme kar savamakt. Baka bir ey deildi. nsanlara bunu kazandran da Devrimci Yol'un insanlarna verdii siyasal kltrd. Eer, TKP'liler ya da Kurtulucular daa kmayp baka bir eyler yaptlar, bizim insanlarmz daa ktlarsa bu bir anlay farklldr.

Kaacak insan daa m kar? Yurt dna gitme ans her insann vard. imdi, yle yapmadnz, yle olmad, diyen bir insann kacan hi sanmyorum. Diyen varsa, bilgisizlikten diyordur.

Sorun uydu; byle kitlesel bir kn ne alt yaps ne de rgtll vard. Benim, Devrimci Yol'u eletirdiim nokta burasdr. ktidarla savamay belirlemi bir hareketin gerekli rgtll yaratamamas, kadrolarn o ynde gelitirememesi bir yanltr. nderlik bu konuda cesaretli adm atmamtr. Cesaret derken, kiisel cesaretten sz etmiyorum. Politik anlamda daha atak, daha ileri admlar atlabilirdi. Bizim bunu, cunta dneminde deil, daha nceden tesis etmemiz gerekiyordu. Nihayetinde, cunta gelmeden bir sre nce Trkiye'nin baz alanlarnda krsal alana

ynelik almalar balatlmt.

-Merkezi bir karar myd bu?

-Cuntann olabileceini, ak faizmin gelebileceini biliyorduk. Ama bunun, isavan derinlemesi sreciyle btnlk iinde olaca eklinde bir kanaatimiz vard. Cunta, sivil faist hareketle iie gelebilirdi. savan, cuntaya dnmeden de derinlemesi olabilirdi.

Faist hareketin lkeyi para para igaline biz de kar bir hareketle cevap vermeliydik. Bunu, Adana, Adyaman, Malatya, Sivas, Tokat, Ordu zerinden bir gerilla hattyla yapabilirdik. Faistlerin, Erzincan, Elaz, Erzurum'a dayanan, Mara' ve Malatya'y kapsayan faist igalini bu hatlardan kesebiliriz diye dnyorduk. Dier yandan, Krehir, Nevehir, Kayseri ve Ankara'ya doru gelien faist hatt, kr faaliyeti ile deil ama ehir gerilla faaliyeti ile kesebilirdik. Kars ve Artvin zerinden Erzurum ve Erzincan'a doru bir hat oluturabilirdik.

O gn, bu dnce dorultusunda krsal faaliyeti hayata geirmeye altk. Aratrma birimleri, siyasi birimler oluturarak, oralarda toplumsal bir zemin elde etmek dorultusunda admlar atld. Sivas krlarnda, Tokat'n baz blgelerinde, Ordu'da, Artvin'de, Kars'ta, Malatya'da, Tunceli'de baz giriimler oldu.

12 Eyll sonras birdenbire daa kan arkadalarmz, gelimi bir konumda olmadklar iin o ykl k gsleyemedi. rnein, yalnzca Artvin'de hemen hemen her kazadan yzelli, ikiyz civarnda insan daa kt. Hemen balayan operasyonlar ve psikolojik knt tkenme noktasna kadar gtrd gruplar. Amasya taraflarnda da

bu byle yaand.

Benim bulunduum alanlar asndan da, ykl bir k olsayd, onu karlayamazdk. Elimizden geldiince denetimli bir ekilde ve krn tayabilecei, sindirebilecei bir dzeyi dnyorduk. Krdaki ilikilerimizi giderek gelitirmeyi ve gelitike nitelii ykselen bir faaliyeti nmze koymutuk. Bu nedenle, Tunceli, Sivas, Tokat ve Malatya'da mevcut gerilla mcadelesi bir Karadeniz'deki mcadele gibi ar kayplarla karlamad. Byk kayplar, daha ok arkadalarmzn kalabalk gruplar halinde dolat blgelerde yaand.. Biz, iktidarla atacaz diye bir tespiti nmze koymu olmamza ramen buna ynelik psikolojik, teknik hazrlklar yeterince yapamadmz iin, kadrolarmz gerilla zellikleri kazandrma anlamnda bir eitimden geirmediimiz iin insanlar ktlar ve dkldler.

-Peki niye? Ne engelledi sizleri?

-Daha nce syledim. Baka tartmalarda da dile getirdim. Bizim nderliimizin politik alanlarda yeterli atlganl ve cesareti gsterememesine balyorum. Yani zet olarak budur. Yoksa, bunun imkan yoktu, zaten baarlmas mmkn deildi demek, ok doru deil.

ok nceden bu imkanlar yaratmak olanana sahiptik. Bu en azndan baz blgeler iin olabilirdi. Gl admlar atlabilseydi, 12 Eyll sonras Devrimci Yol'un politik ve askeri alanda daha geni bir manevra alan oluacakt. Srama yapaca ya da geri ekilecei zeminleri olurdu. Oysa, 12 Eyll geldiinde Devrimci Yol btn gvdesiyle cuntayla kar karya kald. O gvdeyi geriye ekmek, dzenlemek falan da pek mmkn deildi. Cuntayla hesaplamaya uygun bir yaplanma oluturamadan btn gvdesiyle akta kald. Bu nokta da biz, darbeler yedike daldk. Ak gvdemizle hedef durumundaydk.

-Peki, o iddette bir atma beklemiyor muydunuz?

-O iddette denemez. Faizm zerine okuyorduk. 12 Mart', ili'yi okuyor, izliyorduk. Trkiye'de de benzer gelimeler olabilirdi. Teorik olarak ifade edilse bile, birebir yaamak gibi olmuyor. 12 Eyll, 12 Mart'tan farkl geliti, kapsaml geliti. Bunun karsnda sol da gelimiti. Ky ky, mahalle mahalle gelimi bir hareketti. O noktada atma, hayatn her alannda gndeme geldi.

Aslnda, aldmz tedbirler yeterli olmad. Politik anlamda toplumu cuntaya kar hazrlamada eksikliimizi grdk. Toplum, bize kar mesafeli, cuntaya kar da sessiz bir onay veren durumundayd. Aslnda bu, 12 Eyll ncesi yaanan kaos ortamn aamaymzn bir ifadesiydi. Sonradan yaptmz deerlendirmelerde bunu grdk.

-Gerilla tutabilirdi. Ama 12 Eyll'n asl zaferi ideolojik anlamda yaand kanmca. Toplumun gznde hakl bir duruma geldi 12 Eyll. Anayasas yzde doksan oyla kabul edildi. Tam da bu noktada, gerillay sonuta bitirecek tartmalar balatld, kendi iinizde. Bu tartmalarn balama tarihi bir rastlant myd? Bir eyler dayatmaya balad denebilir mi? Dnya apnda yaanan deiim sanclarn da gznne alrsak..

-O farkl bir ey. 12 Eyll'n solun zerindeki etkisi, solun dankl ve yenilgisini tartrken, yalnzca 12 Eyll sonrasn dnmek eksik olur. Yenilgi daha ncelere dayanyor. Trkiye'de toplumsal ykseli bir 1970'ler olarak grlmemeli. 1950'liler, 60'lara kadar iniyorum ben. Trkiye'de yllar itibariyle bir birikim, bir ykseli

olumutu. Solun yenilgisi, bu toplumsal birikimi iktidarla hesaplama, sosyalizme doru gtrememe noktasnda aranmal.

MHP ve kontrgerilla, bu toplumsal ykselii krmak iin her trl abay harcadlar. MHP srete baat bir rol stlendi. Ecevit, soldan yana toplumun umudunu kran bir kiiydi. Gittii her yerde devrimcileri toplumdan soyutlamak iin alt. ktidarda olduu dnemlerde, faistleri ve gerici gleri karsna alma yerine, saa da sola da kar bir noktada durdu. Devrimcileri -be apulcu gibi gsterme gibi anlamsz bir politika yrtyordu. Mara, Malatya gibi byk katliamlar onun iktidar olduu dnemde yaand. Bu katliamlar engelleyemedi. Biz, dergilerimizde, Ecevit'in faizme kar bir izgiye oturmas gerektiini, baar ansnn burada olduunu yazyorduk. CHP toplumun umudu olarak grld ama umudu ok ksa bir srede tketti. Hkmet edemez hale geldi.

Biz, o koullar iinde, yeni bir sosyalizm anlayn, yeni bir kltr, yeni bir yaam ortaya koymada baarsz olduk. MHP, kontrgerilla, burjuva partiler ve CHP'nin yaratt kaosu, alternatif bir toplumsal proje sunarak amalydk. Bunu sunamadk. Eer bu baarlm olsayd, biz sosyalist alternatifiz, biz, istikrar cuntalarda, CHP'nin toplumsal bar nerilerinde deil sosyalizmde aryoruz, diyebilirdik. Bunu dedik ama daha gl, daha rgtl, daha kalc diyemedik. Bunun iin eitli yaplanmalarn olumas gerekiyordu. Toplumsal dayanaklarn olumas gerekiyordu. Ki, cunta geldiinde rgt dzeyinde darbeler yense de, o yaplar ayakta kalabilirdi. Tabii bu arada, btn bir toplumun byle olduunu sylemek kimi yerler iin hakszlk olur. 12 Eyll'den sonra bize destek veren, bizimle olan, gerilla faaliyetini zor artlara ramen destekleyen insanlar, kesimler vard.

Dnyada ve Trkiye'de deiimlerin yaanmaya balad bir dnemde mi balattnz tartmalar sorusuna yle denebilir. Gerillann krsal alanda yaplan tartmalarla yeni

bir politikaya doru dntrlmesi, gerillann daha geriye ekilmesi, bizim, nasl bir btnlkl yap oluturup da, cuntaya kar daha gl bir direni balatacaz sorusuyla birlikte ele alnmaldr.

-Belki oraya tekrar gireriz. Kitabnda, gerilla iin nemliydim, diyorsun. Sizin faaliyetinizi Anadolu'nun ilk gerilas olarak yorumlamak abartl olmasa gerek. Bu noktada, bu ilk gerillada nemli bir konumda olmak ne demek? Nasl bir sorumluluk yklyor insann omuzlarna?

-Daha nce Mohikanlarn sonuncusu gibi duygular tadm belirtmitim. Bulunduumuz alanlarda belirli yetenekte ve siyasi olgunlukta arkadalar vard. Ama lke gerekliini ve Devrimci Yol'un durumunu yeterince kavram deillerdi. Bunu arkadalara yeterince anlatmak kolay deildi. Bizim gelecek asndan ne kadar nemli olduumuzu anlatmak kolay deildi. Anlatabilmek mmkn myd? Bilemiyorum. Biz nemliyiz demek ne derece doru olurdu?

Krsal alanda yaplacak kk hatalar kocaman bir yaplanmann yok olmasna neden oluyordu. Krda, operasyonlarn olduu bir blgede, bile bile gvenlik, korunma, gzetleme, istihbarat ilikilerine dikkat etmezsen bu, yok olmay getirir. Zaten bir ok yok olma da ite, gzcnn uyumas, bir ihbar ya da moral bozukluunun getirdii zayflklarn sonucunda oldu. 12 Eyll sreci hem krlarda hem de ehirlerde yok olma olaylarn gndeme getirdi. Hareketimizi srkleyecek yaplar, kiiler kalmamt. Bu durumu arkadalara yeterince anlatmak mmkn deildi. Hareketin gelecekteki btnlkl gelimesinin dayana olacaktk.

Faizme kar her koulda aktan direniyorduk. te, Devrimci Yol amblemli apkalarmzla, byk silahlarmzla, srt antalarmzla her yerde ve her koulda devrimci olduumuzu, cuntaya kar direndiimizi anlatyorduk. Zaten, oralarda

bulunuyor olmamz bile ok nemliydi. Btn koullarn aleyhimize olduu bir dnemde, kar bir olay yaatyorduk. Kar bir iktidar, bir alternatif.

Ben, ok dikkatliydim. Bulunduum krsal alanlarda her trl operasyonlar kendi istediimiz biimde atlatmay, politikay kendi istediimiz biimde srdrmeyi gndeme getiriyordu bu dikkat. Faizm koullarnda yaplacak bir hata, bir ihmal yok olmaya neden olur. Tesadfen ayakta kalabilirsiniz ancak. ehirde ise ayn dikkati gsterebildiimi sanmyorum.

-O koullarda Mahmut Memduh Uyan olmak zor muydu?

-ok zor deildi. nk, yalnzca oralarda ben yoktum ki. Benimle birlikte bir ok arkada vard. Srete yer alamayacak arkadalar geri gnderiyorduk zaten. Tam bir gnlllk vard. ok karanlk bir dnemdi. Ksa zamanda gelime salayacamz, aydnla kacamz beklemiyorduk. Arkadalar kimi ajitasyonlarla orada tutmak mmkn deildi. Byle bir dncemiz de hi olmad. Kendi gerek durumumuzu akca ifade ediyorduk. Her koulda inadna bu mcadeleyi srdreceklerse kalmalar gerektiini vurguluyorduk. imiz rahatt. Faist bir ynetime kar iyiyi, doruyu ve gzeli temsil eden bir g olarak bulunmak i rahatlatc oluyor. Bu, insana byk bir rahatlk ve mutluluk veriyor. Zorluklara kar byle dayanyorduk. O gzellikler dier olumsuzluklar nemsizletiriyordu. Arkadalarn olumsuz koullarda direniyor olmas; bugnden bakldnda zor grnebilir ama sca scana farkedilmiyor. Sradan bir ii yapyor gibiydik.

-Duygularn bir para anlatabilir misin? Sana zel duygular...

-Dier arkadalardan ok farkl olduumu sanmyorum. Aa yukar benzer duygular yayorduk.

-lmekten sz ediyordun kitapta..

-Aramzda espri yapyorduk. Askerin, polisin saysn topluyorduk. Bir de bizim saymz. Blyorduk. Bir gerillaya onbinlerce asker, polis dyordu. Ona glyorduk rnein. Byle bir duygu. nsann faizme kar direnmesi gzel duygular oluturuyor. Gzel bir ey, kendini saklamamak, silahnla, dncelerinde, bayranla gezmek apayr bir duygu yaratyor.

Byk askeri glere kar az da olsa, ben farkl bir eyim? Senin karndaym.Toplumsal bir k rgtleyemezsem bile, ben onun ifadesiyim, gibi duygular insanlar her an atabilecek, lm kabullenecek bir psikolojik noktaya getiriyor. Biz ok gerilimli anlar yaadk. lmle yzyze geldik. lm korkusu pek yoktu. Yllarn siyasal pratiinden geip gelen insanlardk. Bizim amzdan en byk korku; yok olduumuz bir durumda, hareketin geleceinin ne olacayd. Geriden gelen insanlarn rahat savunabilecekleri bir pratii yaratp yaratmama korkusu vard.

-Yine de lmden korkmamay anlamyor insan. nsansn. nsan lmden korkmaz m? Belki de u an bana ok uzak geliyor, bilemiyorum.

-Psikolojik koullar nemli. Aslnda bugn, bir gerillann Fatsa'nn dalarndan kp, Malatya'ya kadar gidip gelmesi, yaamas, atmas nasl olabilir? Tunceli'den kp, Sivas'a, Tokat'a ulamas mmkn m? Bugn fantastik gelebiliyor.

-1980-85 kr pratiini iki ayr dneme ayrmak mmkn. Faizme Kar Birleik Direni Cephesi ncesi ve sonras. Byle bir cephelemeye neden ihtiya duyuldu? Nasl kuruldu? Bu sreci anlatabilir misin?

-Dankln bir yerde almas gerekiyordu. Her yerde byk darbeler yenmi, yakalanmalar, ldrlmeler olmutu. Ama biz, yine de, Devrimci Yol'un kalan unsurlarnn btnlkl bir yapya kavuturulmas ve cuntaya kar gl direniler ortaya konulmas gerekir diye dnyorduk. Bizim en byk skntmz, cuntaya kar kamuoyunu sarsacak, bir kamuoyu oluturacak direniler yaratma noktasndayd. Toparlanma abas iindeki arkadalar muhtelif yerlerde bulunuyordu. ok fazla kaygan bir zemin vard. O koullarda bir ksm arkada yurtdnda bulunuyordu. Taner vard, onlarn yapt almalar vard. Gelin yurdnda oturalm, tartalm denildi. Hareketin gemiini, bugnn, geleceini.tartalm; politikalar oluturalm. Bu arya ek olarak da, Faizme Kar Birleik Direni Cephesi oluturma almas iin bir ekip oluturulmutu. Bu ekip, Devrimci Yol'un kendi i toparlanmasn salarken dier yandan cuntaya kar da, bir direni cephesi, solun, demokrat glerin birlikte tavr alaca bir politik hattn oluturulmas abas iinde olacakt.

Bizim, danklmz giderme temel sorunlarmzdan biriydi zaten. Daha byk ve daha gl bir direnii gerekletirme gibi dnceler vard. Direni cephesi ars da bize olumlu geliyordu. nk; cuntaya kar kacak herkesi, her eilimi anlaml buluyorduk. Ve onlarla birlikte cuntaya kar oluruz diyorduk.

Sol gruplarn birlikte cuntaya kar tavr almalar anlamlyd. Bu dorultuda, Trkiye'deki kalan yaplanmalarla, arkadalar yurdna ktk. Suriye'ye, Lbnan'a gittik.

-Da topyekn brakp m gittiniz?

-Dada arkadalarmzla konutuk. Herkesi gtrme yerine, bizim bulunduumuz alanlardan iki arkada ktk. nce snrl bir grup ktk. Sonra zamanla, rnein Tunceli'den bir grubu ektik. Hem tartma hem de eitim amal. Daha sonra geri dndler. ehir faaliyetlerinden arkadalar gtrdk. Krn dayana olan ehirlerden. Onlar da eitildi.

Biz, genel tartmalar yapmak iin ncelikle iki arkada gittik. Sonra bir ka arkada daha geldi. Bizim bulunduumuz krsal alandan drt, be kiiydik. Farkl krsal alanlardan da gelenler oldu. Sivas, Tokat, Ordu, Artvin ve saire.

Biz dar ktmzda arkadalar belirli dnceler oluturmulard. zellikle gemie ynelik deerlendirmeler yaplmt. Cunta zerine, kendi durumumuz, Devrimci Yol'un gelecei ve ne yaplabilir zerine bir takm dnceler kmt. Bu tr dnceler, kendi iimizde 1982 Politik Hatt denilen bir yazya dntrlmt. Ve bu yaz tartld. Son aamada yaynlanacak bir hale getirildi. Bu yaz dnda Devrimci Yol Militanlarna isimli kk bir bror hazrlanmt. Orada yazlan dnceler zet olarak; Devrimci Yol'un 12 Eyll koullarnda cuntaya kar mcadele yrtecek tarzda bir rgtlenmeye dnemediini, bu konuda ar kaldn, kadrolamada, partilemede eksiklikler olduu falan yer alyordu. Ve gelecee ynelik olarak da; Trkiye solunun cunta karsnda yenilgiye uradn, bizim yenilmediimizi, yalnzca darbeler aldmz ama imdi toparlanma iinde olduumuz vurgulanyordu. Kendimize kar biraz ayrcalklydk.

Biz, Devrimci Yol olarak Trkiye toplumunun zgrlk ve demokrasi taleplerini karlayacaz. zellikle emeki glerin zgrlk ve demokrasi ve hak araylarn ifade edeceiz. Dolaysyla bizim mcadelemiz, toplumsalaarak, ynsallaarak devam edecekti. Kendimize ynelik byle bir deerlendirme de yapyorduk.

- Bilindii gibi o zamanlar Devrimci Yol nderlii tutukluydu, ierdeydi. Yeni bir nderlik km myd ortaya?

-Bunu u ekilde ifade edebilirim. Kalan unsurlar oturduk, aylarca tarttk. (Kalan unsurlar diyoruz kendimize. Devrimci Yol rgtlenmesinden, faaliyetinden geriye kalan, en kt tahminle yzde yetmiinin bir araya geldii eklinde dnyorum). Toparlanma Komitesi adyla bir komite oluturduk. Bu komitenin tesinde, varolan ilikilerin ve unsurlarn iinde genel politikalar tespit edip, yrtecek, tartacak daha geni bir komite oluturulacakt. Bu, siyasal yaplanmann Genel Komitesi eklinde dnld. Yirmi, yirmibe kiiden olutu. Bunun iinden drt kii de Toparlanma Komitesi ad altnda faaliyetlerine balad..

-Toparlanma Komitesi kimlerden oluuyordu?

-Bu drt kiiden biri bendim; birisi de Taner'di. ki arkada daha vard. Bu komite, politikalar belirleme ve yrtmekten ok, belirlenmi politikalar, yeniden deerlendirilinceye kadar iler klacakt. Aslnda buna tam bir siyasi nderlik denemezdi. Bunlara toparlanma abas srecindeki geici kurumlar olarak baktk. Byle bir dzenleme ve yaplanma iine girilmiti.

Bu deerlendirmelerle birlikte FKBDC'nin olumas dncelerini tarttk. PKK ok nceleri blgeye yerlemiti.

-Yani ilk neri onlardan m geldi?

-Evet. PKK'nn darbe yemesi ok nceye dayanyor. 12 Eyll'den nceye dayanyor; 12 Eyll'den sonra da devam ediyor. 12 Eyll'den hemen sonra PKK bizim arkadalar aryor, ama bulamyor. Darbe ve ardndan gelen danklk sonras ise, bu durumun almas asndan anlaml diye dnyorlar. Bu birka adan anlamlyd onlar iin: Birincisi blgenin soyutlanml, ikincisi PKK, zaten o zaman hem Krt rgtleri hem de Trk solu asndan ok ok olumsuz bir noktadayd ve tecrit edilmiti. Sola ve dier alanlara alma anlamnda bu cepheye olumlu bakyorlard.

Bizim amzdan ise, Trkiye apnda gerekli toparlanmay salayamadmz iin, Lbnan'daki kamplar kullanp, oradan belirli sonular kartp, Trkiye iindeki yaplanmalarmz hem gzden geirme hem eitme hem dinlendirme hem de tekrardan moral motivasyonu salama asndan kullanlabilecek bir aland. PKK ile yle bir ilikiye girmek... Bugnden bakldnda neden? sorusu sorulabilir. nk biz PKK ile nceki dnemlerde ok mesafeliydik, hi ilikimiz olmamt. Hem kendi rgt ilerinde, hem de dier sola kar yaklamlar bu mesafeyi belirliyordu, bizim amzdan. Defalarca tarttk. PKK'llar olumsuz ynlerden kurtulacaklarna dair utanga zeletirilerde bulundular.

zellikle Kzldere'nin, Mahirlerin en zor koullarda bile iktidarla hesaplamaya ynelmeleri bizim nmzde bir rnekti. Biz de cuntayla mutlaka hesaplamamz gerekir diye dnyorduk. zellikle krdan gelen arkadalarda bu duygu ok glyd. Kr faaliyeti yrttmz hemen hemen her blgeden arkadalarla bu tartma srecini yaamak, kr faaliyetinin bu tartmalar ierisinde merkezilemesini de beraberinde getirdi. ehirlerden gelen arkadalar da bizim bu havamzn etkisi altna girdiler. ehirdeki arkadalarda 12 Eyll yenilgisinin yaratt aknlk hala gememiti. Biz onlara gre daha iyi durumdaydk. Bizim gerilla faaliyetinden geliyor olmamz, o havann olumasna ve bize kar klmamasna neden oldu sanyorum.

Ortaya kan politikalar uydu: Krsal alanlarda gerilla cepheleri kuracaz, ehirde ehir gerillalar oluturacaz, televizyon yayncl, radyo yayncl gibi zel ajitasyona ynelik rgtlenmeler oluturucaz. ehirdeki rgtlenmeler bir btnsellik yerine, para para oluturulacak, her para rgtl faaliyet yrtecekti. Bunlar gibi ok ayrnt noktalara kadar tarttk.

FKBDC'de PKK, Acil, TKEP, Devrimci Sava, Mihri Belli, SVP, inin Sesi (ngiltere Kanad), toplam sekiz, dokuz grup vard. Bu rgtlerin katlmyla cepheyi oluturduk. Gerek gerilla faaliyeti biiminde, gerekse siyasal faaliyet biiminde btnyle faaliyet yrtebileceimiz bir yap dnmtk. Avrupa'da bu cephenin ortak faaliyetleri oldu. Trkiye'de ise...

-Solun ilk birlik zemini bu oldu sanyorum...

-Evet, birletiren! Herkes katlmad geri. rnein KSD eletirdi katlmad. Devrimci Sol zaten yoktu; Paa Gven'in etrafnda bir grup vard, onlar eletirdi. TKKO

gzlemci olarak bulundu. Katlmayan gruplarn eletirileri, Devrimci Yol yenildi, ama, yenildiini kabul etmiyor; cephe kurarak, yeni politikalarla hi bir ey olmam gibi yoluna devam ediyor eklindeydi. Devrimci Solcular THKP/C'nin cephe anlay byle deildi diyorlard. Bizim ise mantalitemiz, dorudan doruya cuntaya kar kacak, savaacak bir direniin ortaya karlmas, rgtlendirilmesiydi. Btn abamz, yaln bir ifadeyle buydu.

Cephenin kendine gre program ve hedefleri oluturuluyordu. Ama o teorik saptamalardan te bir duygu, bir mantalite nemliydi. Aslnda bizim motivasyonumuz buydu. Sonra bir takm programlar oluturuldu. Yayn organ falan. Trkiye iinde cephenin pek bir ilevi olmad. Cepheye katlan her kesim, bulunduu yerlerde bir eyler yapyordu.

-Yani, cephenin o kararlarn cebinize koyup Trkiye'ye geldiniz.

-Hayr, yle. Oradaki tartmalarda oluturduumuz dnceler buydu. Trkiye'de cuntaya kar silahl bir direnii kr ve ehir anlamnda oluturup, yalnz silahl mcadele deil, siyasall da ieren bir tarzda hayata geirecektik. Bizim askeri faaliyetimizle cephenin askeri faaliyetini btnletirecektik. Bu noktada birisinin askeri yan ile bir btnlmz olabilirdi. Bir bakasnn ise siyasal yanyla. Byle herkesle her koulda cuntaya kar direni ekseninde buluacaktk. nk; cuntann her alana egemen olmasn hazmedemiyorduk. Solun iinde bulunduu durumu hazmedemiyorduk. Direnii yaymak gerekiyordu. Btn hedef buydu.

Bu tartmalar yrtrken, tabii ki zaman geiyordu. Sanrm 1982 faland bu tartmalar olgunlatrdmzda. srail Lbnan' igal etmiti. Lbnan'daki Filistin etkinlii krlmt. Bizim Filistin'li rgtlere dayanarak orada kalmamz sz konusuydu. Filistinlilerin inisiyatifleri krlnca, Suriyelilerin inisiyatifi ykseldi. Ve

bizim iin elverili bir zemin olma zelliini yitirdi. nk biz, bamsz kiiliimizle, kendi siyasal yapmzla oralarda kalmak ve oralardan yararlanmak dncesindeydik. Filistinlilerin durumu buna uygundu. Fakat inisiyatif Suriyelilerin eline geince, bamszlmz zedeleyici bir durum olutu. Onun iin orada kalmay uygun grmedik. Oradaki arkadalarmz Trkiye'ye, Avrupa'ya aktardk. Suriye'deki ilikilerimizi en aza indirgedik.

Hedefimiz saptanmt. Krsal alanlarda gerilla cepheleri oluturacaktk. Kr faaliyetini de teorize etmitik. Belirli alanlar gerilla cephesi olarak saptadk. Drt, be ehirden oluan blgeye bir gerilla cephesi diyorduk. Kr faaliyeti, siyasal faaliyet, blgesel gerilla gruplar ve kk kasabalar, kyler o blgedeki gerilla cephesini oluturuyordu.Btn faaliyetler ise gerilla konseyi tarafndan organize edilecekti.

-Bu, Ana Gerilla Birlii miydi?

-Yok. AGB dediimiz rgtlenme, cephe hangi iller baznda kurulmusa, o cephenin siyasi ve askeri belirleyicisi konumunda bulunuyordu. Bu grup, gerilla faaliyetinin arlkl unsurlarn iinde tayor olmasndan kaynakl ne kmt. ki para durumunda olan gerilla alanlarn bir gerilla cephesi durumuna getirmitik. Faaliyet ykseldiinde onlar ayracaktk.

Trkiye'de o gnlerde gerilla grubu olarak Tunceli'de TKKO vard. PKK ise iki, kiilik gruplarla krsal alanda siyasal faaliyet yrtyordu. Biz ise, Tunceli'de bir gerilla grubu oluturmutuk. Bir de, geni bir alanda faaliyet yrten, Malatya'dan balayp Ordu'da sonulanan alanlarda bir grup oluturmutuk. Bu grubu AGB olarak adlandrmtk. Aslnda dorudan bu ismi koymadk. Zamanla byle anlmaya balad.

Kr faaliyetimizin arlkl gc burada toplanmt. O grubun glenmesiyle, blgesel gerilla gruplarnn oluturulmas gndeme geldi. Diyelim Ordu'da, Sivas'ta, Malatya'da tek bir gerilla grubu var. Bunlarn zerinde bazen says azalan, bazen oalan bir gerilla grubu. Bunlar askeri bir teknik olarak dnmtk. Ama siyasal olarak da askeri olarak da, gerilla cephesi nemliydi. Gerilla cephesinin rgtlenmesi, oradaki tm toplumsal ilikilerin, siyasal ilikilerin bir gerilla atmasn ierecek, onun ihtiyalarn karlayacak tarzda yaplmas dnlyordu.

-Cephenin kurulmas ve szn ettiin rgtlenme abalarnn balamas sanyorum sizleri gelecee daha bir umutla bakar hale getirmi.

-Tabii o zaman umut daha bir ykseliyor. Artk bu mcadelenin bizim varlk veya yokluumuzla snrl olmayaca dncesi olumutu. Gerilla gruplar olumu, siyasi birimler var, ehir rgtlenmeleri balam. Btn bunlar, olumlu gelimelerdi. Ayrca, merkezi ilikilerin dalmasndan sonra, ilk defa bir toparlanma komitesi oluturulmutu. Bu toparlanma komitesinin yelerinden birisi de bendim. Genel bir yap oluturmutuk. nsanlar deiken bir ekilde tutuyorduk. Hareketin gelecei snrl sayda insana bal olmaktan karlmt.

-Cephede yer alan dier kesimlerden bir destek, katlm grdnz m?

-Bu anlattklarm dorudan Devrimci Yol'un kr faaliyetiydi. PKK'nn kr faaliyeti daha ok siyasi alma niteliindeydi. TKEP'ten arkadalar ise, rnein Adyaman'da kimi zaman bir ka kiilik grupla krsala gidip geliyorlard. PKK bizim kr alanmzn dndayd. Zaman zaman Tunceli'de karlayorduk. Acil'in gc yoktu. TKKO ise Tunceli dnda yoktu. TKKO zaman zaman bizim olduumuz alanlara girmeye

abalyordu ama, Tunceli'deki toplumsal ilikiler dier yerlerde olmad iin, bunu baaramadlar.

imdi biz, somut grevler koyduk ortaya. ehir ve krlarda silahl mcadeleyi ve siyasal bir direnii srdreceiz ve lke dna yayacaz. Bunun iin krsal alan hzla dzenlemek, yaymak ve ardndan ehir ilikilerini oluturmak, gelitirmek grevini nmze koymutuk. Kr faaliyetlerinden ben sorumlu olacaktm. Dier arkadalar da ehir faaliyetleriyle ilgileneceklerdi. ehir gerillasnn oluturulmasn salayacaklard. O gei srecinde oluturduumuz yaplarn daha st aamalarn hazrlayacaktk.

imdi, bu rgtll gerekletirirken, siyasal almalar yaparken, arkadalarmz Avrupa'da tartmaya balyorlar. 1983 ylnn sonlarna doru sanyorum. Biz, 1982-83 yllarnda kr rgtlemeye alrken, Avrupa'daki arkadalar, Trkiye'ye dnp, ehir rgtlenmelerini balatma noktasnda tartmaya balyorlar. 1982 politik hatt dediimiz ve birlikte oluturduumuz dnceleri eletiriyorlar. Trkiye'ye mdahaleden vazgeiyorlar. O tartmann ana noktas...

-Aradan ksa bir sre gemesine karn, ne deimi olabilir? Sen nasl yorumluyorsun? Kimler var tartmalarda. Herkes hemfikir deildi sanyorum.

-Taner (Akam) savunuyor farkl eyleri. Taner dnda geni bir arkada grubu var. Tabii bunlar, siyasette etkili olan arkadalar. Taner'in syledii u: Trkiye'de politik koullar deimitir. Yeni gelimeleri gremiyoruz. Devrimci Yol toplumsal bir hareket olma zelliini yitirmitir. Snf mcadelesi dna dlmtr. nmzdeki srece, ayn politikalarla girmek anlaml deildir. Yeniden bir hareketin olumas iin mevcut ilikilerin tamamen datlmas gerekiyor. Bunlar savunuyor Taner.

Kimi arkadalar ayn politikalarn srdrlmesini savunuyor. Kendilerini politik olarak ifade etmekten ok Taner'e bir tepki olarak biraraya geliyorlar. Kimi arkadalar da, Taner'in grleriyle btnlemese de, gemiten gelen ilikilerle ve yaplarla, savalmasnn mmkn olmadn, politikann yrtlemeyeceini ifade ediyorlar.

-O noktada neyin deitiini sormutum. Bir sre nce, 1982 politik hattn oluturan insanlar, neredeyse lkede yaanan kkl deiikliklerden sz ediyorlar. Senin bu tavr deiikliini nasl deerlendirdiini renmek istiyorum. Niyet neydi acaba?

-Bu arkadalar, Lbnan'dan kp Avrupa'ya geldikten ksa bir sre sonra, hazrlklarn yapp Trkiye'ye dneceklerdi. ehir faaliyetini yrteceklerdi. Tam da bu noktada tartmaya balyorlar. nemli olan bu gelimenin olmamasdr. O tartmalar yaamadm iin, insanlarn subjektif niyetlerini bilemem. Arkadalarn bizlere daha sonra ulatrdklar dkmanlardan fikir sahibi olduk.

-Anladm kadaryla, size sonularn iletilmesi tepki ekmi.

-Tartan btn arkadalar bizler iin, onlar scak bir ortamdalar, atma iindeler, tartmalar iletirsek moralleri bozulur eklinde dnceye sahip oluyorlar. Aa yukar bu konuda bir de; Trkiye'ye mdahale etmeyelim konusunda uzlayorlar. Faizme Kar Birleik Direni Cephesi'nden ekiliyorlar. nk onun aktif bir unsuru olmaktan uzaklayorlar. Btn bunlar bize tartmalar bittiinde ulatrld.

-Kra yansmas nasl oldu? nsanlarn tepkileri neydi, farkl dnenler oldu mu?

-Kra ilk bilgiler 1984 ilkbaharnda geldi. Ondan sonra Yrtmeden bir arkadamz geldi ve bizimle tartt. Avrupa'daki tartmalar aktard. Biz de alt-yedi il baznda uzun uzun tarttk. Aylarca sren tartmalar yaptk. zellikle, bu tartmalarn bizim dmzda balatlp sonulandrlmas tepki ekti. Bizim genele ilikin deiimin dnda kalmamz ok rahatsz edici oldu. Sonu ne olursa olsun, birlikte tartsaydk, o kadar rahatsz edici olmazd. Birlikte oluturduumuz ve hayata geirilmeye balanan bir politikann, pratik sreten uzak arkadalar tarafndan deitirilmi olmas bizi duygusal tepkilere itti. Rahatsz olmakta haklydk. Vazgeilecekse bile birlikte vazgemeliydik.

-O ilk tepkiler devamnda neler yaptnz? Nasl bir sonuca ulatnz?

-Bu noktada, refleks tepkiler ald. Byle, salkl sonulara varamayz diye dndk. Krdaki arkadalarn da, btnlkl bir sonuca varmas mmkn olmad. Arkadalarn bir ksm farkl sonulara vardlar. Ben, kendi grlerimi deiik yerlerde ifade ettim. Gerilla grubu olarak, u bir konumdaydk. Sivriydik. izdiimiz gerilla hatt dna kamamtk. ehirlerde yoktuk. Aslnda en banda byle dnlmemiti. Btnlkl bir faaliyet iinde ykselecekti gerilla.

Gerilla faaliyeti ile bir devrimci hareket oluturulmas mmkn m, deil mi? Gl bir hareket oluturabilir miyiz? ehirleri nasl etkileriz? Btn bunlar tarttk. Krla snrl bir faaliyet bizleri TKKO gibi dar bir hareket haline getirirdi. Birleik devrimci

sava dncesi ekillenmeye balad. Bu da kr ve ehir btnl zerinde ykselebilirdi. Kr faaliyetinin kendi bana bunu oluturmasnn mmkn olmadn dndk.

Gerilla zerinde, gerillann olduu blgelerde oturan halk zerinde youn bir bask vard. nsanlar baka ehirlere gidiyor, oralarda kendilerinin yaad trden bask grmeyince, bu durumu bizim blgedeki varlmza balyordu. Bu, halk bizden uzaklatran bir etkendi. Bizim bulunduumuz alanlar sivrilmiti.

-Sanrm, bu dnem, ar kayplar verdiiniz bir dnem oldu.

- Hemen olmad bu. Krsal alann sivriliini, gerillay geri plana ekerek giderelim sonucuna vardk. Askeri karakterli bir siyasi faaliyet yrtelim dncesindeydik. Gerilla atmasn srdrcek bir dzey yerine, daha ok siyasal bir almaya uygun bir rgtlenmeye ynelmeyi uygun grdk. Krda kk gruplar halinde kalmay, ehirlere gitmeyi ve ehirlerden geliecek harekete krdan destek olmay tasarlyorduk. Zamanla ehir-kr dengesi kurulacak ve kra daha gl bir ekilde geri dnecektik. ehirdeki alanlar ise belliydi. iler, renciler ve aydn, demokrat kesimler. Buralarda toplumsall yakalayacaktk.

Devrimci Yol hareketinin 1980 ncesinden gelen toplumsal yapsn koruyamadn, bulunduumuz ortamlarda kimi ilikileri yakalam olsak da, snf mcadelesini yakalamada eksik kalnd gibi dnceler ifade ettik. Bu dnceler genel kabul gren noktalard. Bu arada, Avrupa'ya gitmek istediini syleyenler, bu faaliyetin datlmasn, herkesin kendi bulunduu alanlarda faaliyette bulunmasn savunanlar oldu. Bu tr, tek tek farkl dnenler vard. Onlarn istediklerini yapabilecekleri

yerlere ulatrlmalarn yine biz saladk. Yani aramzda en ufak bir tatszlk olmad. Dier arkadalarn byk bir ksm daha nce sylediim grler etrafnda topland.

-Gerillann duygusal ynlerinden hi sz etmedik. Ama imdi soraym; ayrl nasl oldu? Hznl myd?

-ok hznl oldu. En son uzun sren bir tartma sonras bu sonuca varmtk. ehirlere benim gitmem uygun grlmt. Bir ksm arkada ise Ordu, Karadeniz tarafna doru, bir ksm arkada Malatya, Adyaman tarafna doru gidecekti. Oralarda tartmaya devam edeceklerdi. O noktadan sonra ayrlk gelip att. Ne zaman grceiz, grbilecek miyiz? Belli deil. Geri, krsal alanda alt ay sonra bir konferans yapmaya karar vermitik ama nmzdeki gnlerin nasl geliecei belli deildi.

Bir yandan Avrupa'daki tartmalarn bizde yaratt moral bozukluu, dier yandan gerilla faaliyetinin, askeri karakterli bir siyasal faaliyete doru seviyesinin drlmesi kararnn verdii burukluk, bir yandan sorumluluk duygusu, hepimizi akna evirmiti. ok duygusal gnlerdi onlar. ok karmak oluyor tabii ki.

Krda arkadalarmz karlarken ya da uurlarken silah atlar yapardk. eref ktas gibi bir ka arkada klanikoflaryla at yaparlard. O gnlerdeki gibi, son ayrlkta da silah atlar yapld. Tartma boyunca, geceleri ate yakp, sohbet ediyorduk. Bol bol ay iiyorduk. Arkadalar deiik ekmekler hazrlyordu. Bunlara gerillaburger diyorlard. Duygusal, gzel gnler geirdik. O anlamda ayrl hznl oldu. zellikle, ayrlanlardan Karadeniz tarafna giden arkadalardan kayplarmz ok oldu.

Biz ehirlere gittik. ehirlerde hazr ilikiler bulamadk tabii. Var olan ilikiler elverili deildi. likide olduumuz arkadalarn da bizlere sunabilecekleri geni imkanlar yoktu. Kimisi scak ilikiye girmiyor, tartma dzeyinde tutuyordu aray. Bir arkadamzn babasndan ald parayla bir ka ev tuttuk.

Tabii, Trkiye'nin pek ok blgesinde aranyorduk. Byk byk afilerimiz Trkiye'nin her yerine yaptrlmt. ehirleri anlamaya, ilikileri kavramaya alyorduk. Yurtdndaki arkadalarla tartmaya devam ediyorduk. Bir de cezaevindeki arkadalarmzla balarmz vard.

-ehirleri grdkten sonra, bir hayal krkl yaadnz m? Aradnz bulamadnz anlyorum.

-ehirleri grdkten sonra bir devrimci hareketin oluturulmas gereklilii daha ok geliti bizde. Yapay bir zemine ayak basyor olsak bile, toplumsal ilikileri yakalama noktasnda doru yaptmz dnyorduk. Eski ilikilere ulama, onlar harekete geirme yerine, var olan arkadalarmz, iilerin, rencilerin bulunduu alanlara kaydrp, oralardan sreci yakalamay, kendimizi yeniden retmeyi dnyorduk. Byle bir aba iindeydik. 1984 ylnn sonbaharnda Trkiye'de bizim abamza benzer bir baka aba yoktu. Bu nedenle de polisin dikkati zerimizdeydi. Krdan gelmitik, ne yapacamz belli deildi.

Bu arada Avrupa'daki arkadalarmz bizim yeni bir devrimci hareket oluturma abamz dorudan eletirmediler. Beklediler sanyorum. Darda birbirleriyle tartsalar da, bizim ihtiyalarmz karlama noktasnda olumlu davrandlar.

SEVG. 1955 doumlu. Fatsa Devrimci Yol Davas'nda yargland. Alt sene cezaevinde kald. Halen Ankara'da yayor. yerindeki konumu nedeniyle adnn ak yazlmasn istemedi.

-Ordu, Fatsa 12 Eyll ncesi de sonras da hep dikkat eken yerler oldu. Bir para anlatabilir misin oralar?

-nye'de retmen olarak alyordum ben. Fatsa ile nye aras ok yakndr. nsanlar Tb-Der'e gidip geliyorlard. Bir lokali vard. Buralarda memurlarn ekonomikdemokratik haklaryla ilgili, mesleki sorunlarla ilgili toplantlar yaplyordu. Arkadalarla tanmaya baladm. Sosyal ilikilerim bu erevede olumutu.

-Yl kat?

-1979-80 yllaryd. Sadece gidip geliyorduk Tb-Der'e. Onun dnda evle i arasnda geiyordu zamanm. Tb-Der yasal bir dernekti. Gidip gelmenin bir sakncas yoktu. nye fndk retiminin youn olduu bir blgeydi.

-Olayl bir yer miydi?

-Evet olayl bir yerdi. Bunu ksa srede gzlemledim. Ben gittiimde bir takm fndk reticilerinin mitingleri oluyordu. Ne bileyim retmenlerin, rencilerin toplantlar. Demokratik mcadelenin ykseldii bir blgeydi.

-Oraya giderken kafann iinde belirli dnceler var myd?

-yle eyler yoktu. rencilikten kurtulmu, memurlua balam bir insandm. Ama Trkiye'de yaanan olaylara duyarsz birisi deildim. Gelimeleri gryordum. yaananlarn farkndaydm. ok canl rnekleri grebiliyorduk yaknmzda. nye'de de saldrlar vard. retmenler ldrlyor, dvlyordu. Ksa srede biz, bu atmalarn iinde bulduk kendimizi. Bu atmalar had safhaya kt.

ledeki tccar kesiminin rgtledii atmalard bunlar. Bafra'dan ya da baka bir yerden MHP'li militanlar ileye geliyorlard. Can gvenliinin olmad bir ortamd. Okullarda yleydi. MHP'li militanlar ellerini, kollarn sallayarak snflarda silahlarn aktan gsteriyorlard. retmen ve rencileri tehdit ediyorlard. Eitim, retim yaplamaz bir duruma gelmiti. ok youn saldrlar oluyordu. Bunlar bizzat yaadm ben. Yine, gidip geldiimiz kurulular bombalanyordu. Sonuta oradaki mcadele daha da ykseldi. 12 Eyll ncesi yaanan olaylard bunlar.

Ve ben o gnlerde kaaa drldm. Ama aradan on yl getikten sonra, bu olaydan beraat ettim.

-Nasl bir olay olmutu?

-Bir gn okuldan alndm. faden var, dediler. retmenler odasndan alndm. kence

grdm. nye'deki tm olaylardan sulandm. Sonra brakldm. Aradan bir ka gn geti? Bir polis otosunun taranmas olayndan kaaa dtm. Be, alt retmenle birlikte. Okulu braktm. leden ayrldm. Ksa bir sre sonra da 12 Eyll geldi zaten.

-nye'de san ve solun dayand toplumsal glerden sz edebilir misin? Dengelerden...Devrimci Yol'un gl olduu ilelerden birisi olarak bilinirdi nye. Ama anlattklarndan hi de rahat olmadnz anlalyor.

-Dengeler yleydi. Fndk tccarlar orann zenginlerindendi. Polisle ibirlii iinde gelien bir gt. Fatsa'da gelien olaylarn nye'de de etkisinin grleceini biliyorlard.

-Belli bir kitle tabanlar var myd?

-Kitle tabanlar vard biraz. Ama daha ok dardan geliyorlard. Ne derler; transfer gibi. Gelip orada bir g oluturuyorlard. Fatsa'dan ekiniyorlard. Memurlar, retmenler, renciler ezilen insanlarn yanndayd.

-Solun motor gcnn retmenler olduu anlalyor.

-Motor g biraz yleydi. retmenler, konumlarn bilirsiniz, gerekten ilerici insanlardr. Blgede, 12 Mart olaylarnn da bir etkisi vard.

-rgtllnz hakknda bilgi verir misin?

-Tam anlamyla rgtl bir yapdan sz edemem. Tb-Der bnyesinde mesleki anlamda gelien bir rgtllk vard. Onun tesinde...

-Devrimci Yolcular yok muydu yani nye'de?

-Vard. yle vard. yle ciddi bir rgtllk anlamnda deil ama bir Devrimci Genlik vard. Aktan bir yap yoktu. nsanlar kendi ilerinde, kafalarnn iinde bir izgi olarak benimsemi olabilirler. Zaten ben de, giderek bu insanlarn grlerinin doru olduuna inandm. Okudum, izledim. Gelien olaylar sonucunda yava yava kendimi iinde buldum.

-Kendini Devrimci Yol'un iinde mi buldun?

-nye'ye gelmeden de bir para vard zaten. Memurluk ncesi bulunduum ortamda Devrimci Yol ok youn bir ekilde vard. Biliyorsun, okullar Trkiye'deki genel siyasi gelimelerin en fazla etkilendii yerlerdi. Eitim yoktu. Ben de, bir ka yl kapal kalm ve sonra alm bir okula gitmitim. Toplu gidi geliler oluyordu. Oradaki atmalar yaadm ben. Akabinde memurluk balad.

-nye'ye Dev-Gen'li gibi gitmisin anlalan..

-Evet. Bulunduum evrede Devrimci Yol ok glyd.

-Nerede?

-Bursa'da. Gl bir yap vard. O ortamn iinden ktk biz, o ilikilerin. Gittiim yerde de scak atmalarn iinde buldum kendimi. Balangta biraz belirsiz gibiydim ama ksa srede gzlemledim, yaadm ve kararm verdim.

-Peki bunu neye balyorsun? Yani, Bursa'da Devrimci Yolcular vard. nye'ye gittin, karna yine onlar kt. Devrimci Yol nasl byle yaygn bir hareket oldu?

-Devrimci Yol siyasi izgi olarak, dnsel olarak kitlelere, insanlara doru yol gsteren, doru siyasi tespitler yapan bir grt. 12 Martlarn bir devam olmayabilir ama, gemiin birikimi zerinde ykseldi.

Devrimci Yol gn yakalamasyla ne kt. Ezilen insanlara kucak at. Karadeniz iin de bu byle oldu. Karadeniz'de retici insanlar, ezilen insanlar oktur. Msr retirler, fndk retirler. Bakaca bir geimleri yoktur. Halkn ounluu dar kp yevmiyeci olarak alr. Fndk var ama daha fndk iek halindeyken tccar tarafndan satn alnr. nsanlar atr. Msr ekmei yerler. Buday ekmei lkstr. te bu insanlar Devrimci Yol'da bir eyler buldular. Destek verdiler. Daha iyi yaama istekleri var. Bu isteklerini Devrimci Yol'da grdler. Devrimci Yol o insanlarn sesi oldu. nsanlar bir k aryorlar. Tabii, Devrimci Yol'un da almasnn etkisi var. Baka siyasi partiler onlarn yaantsn deitiremeyecek, sorunlarn zemeyecekti. Bunu grdler.

-Kaaa dme olayna geri dnelim. Kaaa dtkten sonra neler oldu? Ne yaptn? Nasl yaadn?

-Ben nye ve evresinde yaadm. Biraz dolatm oralarda. Belki unu yapabilirdim; ben canl olaylar grnce gerekten bir faizm olgusunun farkna varnca, bizim tespitlerimizle yani Devrimci Yol'un tespitleriyle, yaadklarmz ok uygun dyordu. Aksini yapabilirdim. Baka yerlere gidip, aklanabilir ve tekrar memuriyete dnebilirdim. Ama bunu yapmadm.

Ben de dahil bir ok insan haksz yere emniyete ekilip ikence grdler. Srekli lmle tehdit edildiler. nk, bir mcadelenin gerekliliine inanyordum. Dnmedim bir daha.

evrede halkmzla beraber yaadm. Kylere ekildim. ok ksa bir sre sonra da bir darbenin gelecei erevesinde dnmeye baladk. Darbenin ne olacan biliyorduk. Yani neler yapmak gerekir, tarttk, konutuk. nsanlardan kopmadm ben. Kylerde kaldm.

-Kylerde neler yapyordun?

-Kylerde alyorduk. Siyasal almalar oluyordu. O insanlarla bir arada ii olarak

da alyorduk. Bahelere birlikte gidiyorduk. Bu ekilde yaam reniyorduk. Kyllerle, bahede, bada, dada hem siyasal olarak hem de fiziki olarak yanyanaydk. Beraberinde gelecek zor gnlerin hazrln da yapmak zorundaydk.

Deneyimsiz olarak kylere ekilmitik. Beklenmeyen belki de, uzun vadede beklediimiz siyasal bir gelimeyi ksa vadede yaamaya balamamz hazrlksz yakalanmamza neden oldu. Gelecekte yaantmzn biimi nasl olacak buna ynelik almalar yapyorduk.

-Devrimci Yol'a bu noktada bir eletiri var. 12 Eyll'n geleceini tespit etmesine kar bu ynde bir hazrla girimedi, eklinde...

-Evet. yle bir gzlemim oldu. 12 Eyll ncesi bir kitle taban vard. 12 Eyll sonras bu ilikilerin ne kadar perinlenmi olup olmad tartlr bir noktaya geldi. rnein bir Fatsa gerekten, kurtarlm blge imaj yaratlarak ypratld. Hakim snflarn kafasnda olduu gibi bir durumun olmadna inanyorum.

u olabilirdi. Bir darbe bekliyorsan, daha farkl siyasi bir izgi izlenebilirdi. Farkl taktikler olurdu bu. Biz de krsal kesimde daha akll, daha farkl davranabilirdik.

-Nokta operasyonu yapldnda neredeydin sen?

-Nokta geldiinde, ben ok uzaklarda deildim. Biraz daha uzaklatk, o kadar. Krn i kesimine ekildik.

Operasyonlar balad. Sivil faistlerle bereber yaplyordu operasyonlar. le merkezlerinde oturan insanlar gzaltna alnd. Herkes krlara ekildi. Byle bir karar alnd. Ricat m, ne deniliyor, byle bir eydi.

-nye, Fatsa kadar nokta operasyonundan etkilendi mi?

-Etkilendi. Fatsa kadar olmasa da etkilendi. O noktada ekilmek gerekiyordu. ok kk bir yerdi nk. Belki farkl gidi geliler, organizyonlar yaplm olabilir ama genel olarak krdaydk.

-Senin zeline dnersek, artk bir gerillaym diye dnmeye baladktan sonraki duygularn renmek istiyorum. Neler yayordun? Neler tartyordun kendi kendine? Gsleyebilecek miydin gelimeleri...?

-Mutlaka! Tartyorduk. Yaadmz sreci, ne olacan, nereye doru gittiimizi...Ben kendi iimde de tartyordum. unu grdm ben; bir gerilla mcadelesine doru gidiyorduk. nk yaam tarzmz ona dnmt.

Gsleyebilir miyim olay; bunu da tarttm. nk, biz insanz. Ve olaanst koullarda yayorduk. Artk yeraltndasn, illegalsn. Ama gslemeye kararlydm. Biliyorduk, faizmin ne kadar acmasz olduunu biliyordum. Gidebildiimiz, gtrebildiimiz yere kadar gtrecektik. nk, bir Devrimci Yolcu asla teslim olmaz, direnir. Son gelen ey de buydu bize. Direneceiz, atacaz, direneceiz.

Kamak ve teslim olmak, bunlar da yaplabilirdi. Ben bunlar asla dnmedim. Gerilla mcadelesinin hazrlklarna giriilmiti. Artk ben de, gsleyip gsleyememe konusunu tartmamaya baladm bir sre sonra.

-Ne tr hazrlklar yapyordunuz?

-Hazrlanma yle; krda yerel siyasi ilikilerimizi glendiriyorduk. Barnma sorununa ynelmitik. Daha kt koullarda ne yapabileceimizi dnyorduk. Yaam tarzmz bunlara gre ekilleniyordu.

Tabii ki, yaptmz her ey deneyimler sonucunda ortaya kyordu. Yolda yrmeyi bilmiyorduk. Gece yrmeyi bilmiyorduk. Bunlar rendik. Yollar rendik, patika yollar. Gerilla gibi yaamaya baladk. Hem ayakta kalmak hem de siyasi ilikileri glendirmek...

-nye'den ne kadar insan kt daa?

-Bunu saysal olarak vermek mmkn deil. Gemi gn ama kra kan insanlar daha ok, 12 Eyll ncesi biraz solcu olarak bilinen, aranan insanlardan oluuyordu. Bazlar ky kkenliydi zaten.

Bireysel klar da oluyordu ama geri gnderiyorduk. Herkesin bir gerilla gibi yaamas gerekmiyordu. ehirlere gnderdiklerimiz normal yaantlarna devam edebilirlerdi. Dada yaamaya balamtk artk.

Snaklar kazyorduk. Srekli nbet tutuluyordu. Akamlar yemek yapyorduk. Dumann grlmemesi gerekir. Erzaklar kah kendi abamzla kah blge halkndan temin ediyorduk. Silahlanmamz gerekiyordu. Bu ihtiyalarmz gidermeye alyorduk. rnein, oturup hepimiz birer anta diktik. Klk kyafet ayarladk. A kaldmz zamanlar oluyordu.

Bir snak kazas srasnda, talihsiz bir kaza sonucu bir arkadamz yitirdik. Yaral arkadamza mdahale yapabilecek ortam yoktu. Kan kaybndan ld. Basit bir olay ok deerli bir arkadamzn kaybedilmesini getirmiti. Byle olumsuzluklar da yaadk.

Btn bu olumsuzluklara ramen, gerilla mcadelesi yava yava yerine oturmaya balamt. Halkla ilikilerimizi biraz daha snrlamaya balamtk. Kylere pek uramyorduk. Daha ykseklere ekildik. Yaylalara doru. Yaylalardaki kk evlerde kalyorduk.

-Ka kii bir aradaydnz?

-Saymz srekli deiiyordu. Balangta biraz youndu. Geriye dnenler oldu. Geriye dnmesini istemediimiz insanlardan da geriye dnenler oldu. Bu tr olumsuzluklar da

yaadk. Genellikle 14-15 kiiydik.

-nye civarnda sizin dnzda farkl gruplar var myd?

-Farkl gruplar olarak bilemiyorum ama, nye'ye dardan arkadalar geliyordu. Daha sonra drtl, beli gruplara ayrldk. Farkl alanlara giden arkadalardan yakalananlar oluyordu. 80 Aralk ayyd sanyorum, bir atmada arkadalarmzdan ikisini kaybettik. Bir arkada da souktan donarak ld.

Biz bu atmaya yakn bir yerdeydik. Bir baka yayla evindeydik. Orada byk bir atma kt. Arkadalar atarak ldler. Biz oraya doru gidiyorduk. Silah seslerini duyunca geri ekildik. Bir kama kovalamaca yaanyordu. Daha sonra atan gruptan arkadalar geldi. ki arkadan ldn, birisinin de donduunu rendik. Biz ekildik. O grupla daha sonra hi grmedik.

Blgeden hzla uzaklatk. A kaldk. Tanmadmz blgelerdi bunlar. hbar yedik. Ynmz kaybettik, yolumuzu bulamadk.

Bir uzun yry srasnda, ben yryemeyecek bir duruma geldim. Beni bir kye brakt arkadalar. Alt, yedi ay haber alamadm onlardan. Kyde dar ilikiler iinde yaadm. Kyller bana sahip ktlar. Kylerde bir kyl gibi altm. Onlardan birisi olmutum. Bana aylarca baktlar.

Olaan yaayan insanlard. Benim oradaki varlm onlar zaman zaman rahatsz

ediyordu. Bunu sylemediler ama anlyor insan. Bu yzden arada bir ky deitiriyordum. Unutmam, geceyars bir kyden bir kye geecektim. Karadeniz kyleri birbirinden uzaktr. etin yollar amak gerekir. Tek bama geceyarlar byle yolculuklar yaptm.

-O arada dalarda kimse kalmam myd?

-nsanlar vard oralarda. Beni bir ka arkada kye brakmt. ok zor bir ekilde. Biz, Kumru Yaylalarndan dnte yle bir olay yaadk. Gruptan bir arkada yryemez bir durumdayd. Geceydi. ok mtk donmak zereydik. Bir yayla evine girip ate yakp sndk. Oradan ekildik. Yolumuzu kaybettik. Dndk ayn yerlere. O dalar ok karldr. Belimize kadar kar geliyordu. Bir yayla evinde ne yapacamz kararlatrmak iin bekledik. Bir ka arkada yardm almak zere gitti. Ben, yaral arkada ve yerel bir arkada kaldk orada. Yaral arkada kendini vurmak istedi. zin vermedik. Uyumamamz gerekiyordu. Ge vakit oldu dnmedi gidenler. Biz oradan ekilme karar aldk. Be kiiydik. Ben ve iki arkada kye gitmeye karar verdik. Bir arkada kefe kt. Bir arkadata yaral arkadan yannda kald.

Geceyars ktk ay var. ok yksek yerler buralar. Usuz bucaksz yerler. Rzgarn at yerleri yol zannediyorduk. Ayamza naylon sardk, kar geirmesin diye. Buna ramen yarm saat yrdk. Ayamz donmaya balad. Yol yok. Aularn iine batyoruz. Dalga geiyor arkada; Sevgi biz u kar daa kacaz, onu biliyor musun?, biliyorum, baknca ok yakn grnyor. Her admmzda biraz daha batyoruz. Kye ulamamz imkansz, geriye de dnemiyoruz. Orada bizi bekleyen yaral bir arkadamz var, aya donmu. Onlarn durumu ok zor.

Bir iki gn nce asker ekilmi. Yanmdaki arkada ok umutsuz bir biimde geriye dnmeyi nerdi. Ben reddettim. Gitmek zorundaydk. Bu arada sesler duyduk. Bizim arkadalarn sesi olduunu anladk. zimizden arkadan biri bizi takip etmi. Kye gidenler geri dnm. ok byk bir sevinti bizim iin. Dn yani oradaki halimizi. Bize yiyecek bir eyler getirmiler. Yaral arkada iin sedye falan. Bir ka gn geirdik orada. Romanlardakinden daha buruk hem karmakark duygular vard. Ay, yollar takr takr. Biz yaylann banda. Kye inmeye baladk. Arka arkaya dizildik. Benim elimde bir sopa gibi birey vard. Seke seke arkalarndan gidiyorum. Yaral arkada ve beni baka baka yerlere braktlar.

Bu bekleyiten sonra tekrar kurulan bir ilikiyle harekete katldm. Alnan siyasi kararlar vard. Yeni bir dnem olacakt bizim iin. Gidecek baka bir yer de yoktu zaten. O aamadan sonra kalabilir miyim, kalamaz mym tartmasn tekrar yaptm. Sonuta kalmaya karar verdim.

-Bir sre sonra kapn alp, hadi gidiyoruz mu dediler?

-Hayr, benim irademle ilgili bir sonutu. Ben ve bir ka arkadam YSB'ler iinde yer alacaktk. Bulunduumuz blge iinde siyasi almalar, alt yap hazrlklar yapacaktk. Giden gelen insanlar deiti. Yeni yzler grlmeye balad. Ortada bir hareketlilik vard. Kapsaml ve uzun vadeli hedefler belirleniyordu. Ona hazrlanyorduk. Btn bunlar gvenlik glerinin dikkatini ekiyordu tabii ki. Operasyonlar ona paralel bir biimde artmaya balad.

Pek ok pusu ve atma atlattk. Bir kyde, evinde kaldmz insan tarafndan ihbar edildik. Etrafmz sarld. atma kt. atarak ekildik. O atmada Kadir Aksoy

yaraland. Arkadamz hastaneye gtrlmeyi kabul etmedi. Daha sonra ldn duyduk. Brakn gidin beni demi. Arkadalar kabul etmemiler. Hastaneye yetitirmeye almlar ama baarl olamam arkadalar. Daha sonra biraz da tesadf, bizi arayan AGB'den arkadalarla karlatk. Onlarla birlikte anadolu'ya dnmeye altk. Dnemedik. Sivas dalar zerinde geri dndk. Bunlar zorlu gnlerdi.

82 politik rgtllnn bittiini rendik. Herkes dalabilirdi. steyen istedii yere gidebilirdi. steyen de kalabilirdi. Bu byk bir moral bozukluu yaratt bizlerde. Tabii, bende de etkisi byk oldu. Gidebileceimi syledim. Arkadalar arasndaki ilikilerde de ho olmayan gelimeler oldu. Bu beni ok zyordu. Kararm verdim. Ama organizasyon sorunu vard. Ayrlacaktm.

-Ailenin yanna m gidecektin?

-Hayr. Farkl bir eyler dnyordum. Orada kalmann bir anlam, bir hedefi kalmamt. Giderken bir arkadamz ayrld. Bamsz tavrn koydu. ok nitelikli bir arkadamzd. Bu arada yiyeceimiz yoktu. Zor durumdaydk. Bir eve gittik. evreden istihbarat topladk. O evde kalmamamz gerektiini sylediler. Benim bildiim bir evdi. Ben evde kalmamamz gerektiini syledim. Ama kalmaya karar verildi. nsanlarn basireti balanmt derler ya, yle bir ey oldu. Fakat ben ok huzursuzdum. ekilmeye vaktimiz vard. Arkamz dad. Kalmayalm diye srar ediyordum.

Ertesi gn, arkadalar ok yorgundu. Hepimiz yorgunduk. Uyudular. Ben srekli nbeti kaldm. Bir ara sarldmz grdm, hissettim. nk, bir kpein damna atlmas byk bir sinyaldir. Olaanst bir durumun olduunu gsterir. Daha emin olmak iin etrafa iyice baktm. Kardaki fndk bahelerinden ok temkinli bir ekilde

eilerek geen komandolar grdm. Arkadalar ok soukkanlyd. nanmak istemediler ama sonra ikna oldular. Herkes giyindi, kuand.Bir gzc gnderildi. O arada, geliyorlar, dendi ve herkes balkondan atlad aaya. Yanl bir yne doru kamz. Ben daha ok arakasndan gidebileceim insanlar takip etmeye baladm. Hepsinin gidebilirdim de, benim iin belirleyici olan bir iki kii vard orada, onlar takip ettim.

lk anda taranmaya balandk. Panik olutu. zlerek sylyorum. lk atete yaralanmm. O scaklkla fark etmedim. Srnerek brahim Levent'i takip ettim. Kk bir elale olumu, su topra ukurlatrm. Oraya girdim. Heryerden o kadar kurun yayordu ki. Bir ka arkadamz o elale gibi yerin stndeler. Alttan habire yaylm atei geliyor. Teslim ol arlar falan. Kimse oral olmad. Ben byk bir aknln iindeydim. atamadm. Arkadalar karlk veriyorlard. Her yerden kurun yayordu. Onlar alttan, bizimkiler stten. ki atein arasnda kaldm. O ukurda siper aldm.

brahim Levent'i gzlemledim. Harun ve Necmi varm. Onlarla ben askerin arasnda kaldk. Ayaklarm tutmuyordu. Srnyordum. Suyun iine girmiim ama, sten gelenleri kaya nlyor, alttan gelenler nlenemiyor. Bir ara atma kesildi. brahim, ben yaralym, dedi. O arada, ne yapalm hoca, diye konumaya alyorum. Bir kargaa var. Herkes barp, aryor. Teslim olun diye baryor askerler. Ate durunca brahim, teslim olmayn, diye baryor. brahim o arada arjr falan deitirdi. br tarafta ate kesildi. brahim atee balad. Etrafma bakmaya alyordum. Onlar gidiyordu. O boluktan yararlanp brahim yrmeye balad. Ben hareket edemiyordum. Silah da yoktu yanmda. Birisi drken paralanm bir tanesi de derken belimden kayp gitmi.

brahim kendisine mevzi aramaya balad. brahim'e yerimden kamadm syledim.

Ksa bir diyalog geti aramzda. stte neler oluyor bilemiyorum. Bir kapana kstrlm gibiydim. Askerler yava yava yaklayorlard. brahim'i gremiyordum. Ta duvardan nasl indi bilemiyorum. Ben, hi bir ey yapamamann sknts iindeydim. Bir sre sonra askerlerin iyice yaklatn grdm. Burada, dediler. Yakaladlar beni. Srkleyerek kardlar. Necmi ile Habil'i grdm yatyorlard. Bir arkada ters istikamete gitmi ve oradan sa kurtuldu. arkadamz kaybettik o atmada.

-Hem gerilla hem de kadn olmak nasl bir ey? Kadn olmann getirdii zorluklar oluyor muydu?

-Kadn gerillalann dier erkek gerillalardan fark yok. Gerilla gerilladr. Ama kadnlar fizyolojik adan baz dezavantajlar tayorlar. Bu dezavantajlar bazen avantaja da dnebiliyordu. Kadnlarn daha fazla duygusal olduklarna inanyorum ben. evreden zaman zaman tepkiler alyorduk. Kadnn ne ii var, diyorlard. Ben kendimi atm dnyorum. Baka kadn arkadalar da vard. Gerilla, fizik olarak gll, dinamizmi gerektiren bir yaam tarzn zorunlu klyor. Gerilla olmak ok zor. Ama o koullara da uyum salyor, yaayabiliyorsun. Hi bir ey fark etmiyor. Biz drsttk. Onurumuz bizim iin ok nemliydi. Herey o kadar doald ki orada. Hereyin en gzelini yayorsun.

BRAHM ULUTA. 1959 Malatya doumlu. Malatya Devrimci Yol Davas'ndan yargland. Sekiz sene cezaevinde kald. Halen stanbul'da yayor.

-Bu grmeyi, Devrimci Yol evrelerinin de iinde bulunduu parti tartmasn izlemek zere Ankara'ya geldiin iin yapabiliyoruz. Konuya da buradan girelim istiyorum. Nereden nereye? Bu soru ister istemez ortaya kyor. Bir gerillaydn, bugn

ise parti tartmasna katlacaksn.

-Parti toplantsna katlmam biraz rastlant oldu. Trkiye yle bir noktaya geldi ki, partiye karym diyen insanlar dahi, byle bir oluumun direkt karsnda olamazlar. Bundan sonra partinin kurulmamas bir eksiklik olacak. Bu srecin yaanmas gerekiyor. Ancak, partiyi toplumsal muhalefeti rgtleyecek tek ara olarak grrsek, baar ans olmaz. Ama ilkesel olarak byle bir partiye kar deilim. Kurulmamas byk skntlara neden olur. Kitlesellemeyi salayabilir, demokratiklemeyi getirebilir. Toplumsal muhalefetin tm ihtiyalarn orada aramak yanltr yanlzca.

-Latin Amerika'daki gerilla hareketlerinde de bu tr gelimeler yaanyor.

-Benzetme biraz uygun dmyor. Yllardan beri savaan gerilla hareketlerinde bir tkankln olduu ortada. Bu tkankln almasnn bir yolu olarak kitlesel, legal bir parti dnlyor sanyorum. Ama lkemizde mcadeleyi yle st boyutlara sratm, denge bir g olmu bir hareket olmad iin, toplum karsnda bir arlmz yok. Bizimkisi daha ok, barnmaya, alanlar geniletmeye ve propagandaya ynelik bir eydi.

-Sizinkini biraz daha aar msn?

-Bizimki daha ok, yerel birimlerin inisiyatiflerinden, yerel nderlerin yeteneklerinden kaynakland. Merkezi bir kararla lke apnda bir direni hatt oluturulmad iin, direni hatt ancak yerel dzeyde kald. Yeri gelmiken, o almalarn daha nce

balamas gerektiini dndm sylyorum. Yani, 12 Eyll'den bir, birbuuk sene nce balam olsayd almalar hareketin geliimi daha farkl olurdu. Daha ak syleyeyim; o dnemdeki gerilla mcadelesi hareketin nderliini amt. Hareketin nclerinin kapasitesi, o mcadeleyi ynlendirebilecek durumda deildi. nk, kafalar net deildi. Her birim bir eyler oluturuyor ama, bizlere perspektif sunan, almn nasl olacan, ne tr organizyonlara gidileceini belirten bir perspektif sunamad nderlik.

-Malatya blgesinde, 12 Eyll'den be ya da alt ay nce balayan kra dnk faaliyet, tamamen merkezin bilgisi dnda m geliti yani?

-Kra kn nerisi geldi yalnzca. Oradaki insanlarn yetenei, o ii zmseyii olmasayd, daha dorusu bir ka arkada olmasayd, belki de daha erken imha edilirdi insanlar. Bu durum hareketin bu konuda ne kadar geri olduunu gsteriyor. Halk savandan sz etsek bile, teorik olarak insanlarn kafasnn ii ak deildi.

lk kmz itibariyle, krsal alanda gezerken, devletin be-alt ay bizzat 10-15 kiiye ynelik operasyonundan sonu alamamas bana unu gsterdi. Devlet bu kadar nem verdiine gre, orada bir deer yaratlyor. O kadar zor ve olumsuz artlara ramen; (yani, ilikiler kopmu, balar yok, yaamsal hi bir sorunumuzu zemiyoruz. Beslenme, barnma gibi yamurdan korunmak iin 5-10 metrelik naylonu bile zorlanarak bulabiliyorduk) yaratlyor bu deer.

Hareketin iinde demokratik ileyii salayacak bir organ yoktu. Kim kime kar, neye gre deiim salayacak? Tepeden yenen darbeler sonrasnda insanlar inisiyatif koymaya alyorlar ki, insanlarn konumunu ne belirleyecek? Programn yok, tzn yok. Yalnzca bir direnme karar var. Ortada biraz da arkadala dayanan bir iliki var.

Belki ilk hareketlilii yaratan insanlarn bir yetmezlii olabilir bu durum. 12 Eyll'den sonra yaratlacak yeni bir dalgay gtrebilicek bir ruh hali yoktu. Gelimeler merkezi amt. Eer mevcut ruh hali merkezi amsa; hareketi kendi ruh haline uygun bir duruma getirmeye alrsn!

-Demokratik ileyiten sz ettin. ilikilerinizi bilemiyorum ama, 12 Eyll sonras gelimeleri nasl yorumlamak gerekiyor. Yani, insanlarn inisiyatif kullanmas demokrasinin bir sonucu mu yoksa denetimsizliin bir ifadesi mi? Devrimci Yol'un merkezi, Malatya ve civarnda neler olup bittiinden habersiz miydi?

-12 Eyll ncesi Malatya'da yaanan gelimeler yalnzca Malatya'ya zel deil. O almalarn iinde dardan pek ok arkada vard.

imdi, yaamla lm arasndaki mcadelede ylgnlk da, fedakarlk da st boyutta yaanr. imdi gidin o alanlara, yals genci, o dnemdeki insanlar isimleriyle, gzellikleriyle bir bir sayarlar. Elbette bu, Devrimci Yol'un kltrnde yatmaktadr. nsanlar bu kltr harektin genelinden almtr. Bunu da inkar etmemek gerekir.

-Sizin dolatnz alanlarda u an bakalar da dolayor. PKK'dan sz ediyorum. PKK eylemleri tepki topluyor. Aranzdaki fark nereden kaynaklanyor?

-Aramzda bir fark var tabii. Kyllere yaklam, insan ilikileri, kyllerin sorunlarna yaklam, fark var tabii. Biz, bizi ihbar edecek insana dahi sevgiyle yaklardk. Bizim

yarattmz sevgi temelindeki ilikilerin sonucunda, o insan kendisini frenlerdi. hbarc cezalandrma yoluna gidilmedi. Kyllerin sorunlaryla ilgilenirdik. Bir yayla davas olur, bartrmaya alrdk. Ama unu da sylerdik, biriniz zora bavurursanz, karnzda bizi bulursunuz. o alanlarda hrszlk, soygun olmazd. nsanlar ocuklarn rahatlkla hayvana gnderiyorlard. Bylesi bir gven olumutu.

-PKK'nn yanl nereden geliyor sence? Yukarda sorduum soruyu tekrarlyorum; Fark ne?

-Bulunduumuz yerden PKK'y deerlendirmek doru olmaz. Belki yzyze gelinse, syleyebilirim. Ben yllarca cezaevinde pek ok PKK'lyla ayn kouta kaldm. Yanyana daha sert eletirilerde bulunuyorduk. Devletin topyekn saldrs yaanrken, buradan kalkp eletirmek doru olmaz.

Elbette, PKK feodal anlayn hakim olduu bir yap. ntikamc bir anlay var. Kan davas ile bym ou. Her olayn zmn iddette gryorlar. Kendi ilerindeki sorunlarda bile. Onlar deitirmek, eitmek yerine zora dayanan bir yntem uyguluyorlar. Bunlar onlarn bir gereklii. Biz buradan ne sylesek, sonucu deitiremeyiz.

-Devrimci Yol'a gelmek istiyorum. nderlik zaafiyetinden falan sz ettin de, ama bir bakyorsun ayn gn binlerce Devrimci Yolcu silahn alp daa kyor. Nasl bir kltr bu?

-Yanllk orada zaten. nsanlar yle bir psikolojiye girmi ki, her an devrim olacak beklentisi var. Bir ileden 500 kii daa kar m? Dzenli ordu aamasnda bile bu

kadar insan istihdam edilemez.

-O 500 kiinin havasn renmek istiyorum ben..

-Daa ktmzda, her aacn evresinde 30-40 kii gryorduk. yle bir ruh hali var. Anti faist mcadelede Devrimci Yol bir halka yakalamt. O noktada grevlerini yerine getirmitir. Sivil faistlere kar rgtlenmesi bunu aabilecek durumdayd. Ama organizasyon devletle yzyze geldii noktada yetersiz kald. Bunu bir ildeki bir kadronun grmesi zordur. Ama hareketin tmn bilen bir insan, hangi noktada bir tkanklk var, bunu bilebilir. nderliin fark budur. Eer bunu grememise nder deildir. Doallk iinde herkes mcadele ediyor zaten.

u ruh hali de vard. Birbirlerine sahiplenme duygusu. Bence gzel bir duygu. nsanlar mcadeleye eken, insanlar dinamik tutan. Bu hala sorulur bizlere. Bu bir olumluluktur. Ben ne kadar eletiri yapsam da, bu lkede zerine den pek ok grevi yapmtr Devrimci Yol.

Gerilla sava, vazifeli gibi, hadi balayalm deyip balanacak bir olay deil. Eer onun ruh hali yoksa, baarl olamazsn. O dnemde, o zor artlara ramen, beraber gelelim diyen yzlerce insan vard. Ama kabul edilmedi. nk, sen var olan kadrolarnn istihdamn yeterince salayamamsn. O yk omuzunda hi tayamazsn.

Bu hareketin hemen hemen her kyde, her ilede, her yerde insan vard. O anlamda organizasyon salansayd, iimiz kolay olurdu. likisiz gidince sknt oluyor. Bir kyle diyalog kurmak iin bile bir ay beklediin oluyordu.

Ama yle bir mutluluk da yaanyor. Her eyi kendin belirliyorsun. Hareket alann kendin iziyorsun. Zemin kendinde, zgrsn. nsanlar apkalarna yldzl yumruu ileyip geziyorsa, hi bir ey demesen de, seni gren insanlar iin pek ok ey anlatyorsun.

-Peki, bu sylediklerinden sonra, 82 politik hatt devamnda bu ruh hali neden yaratlamad? Her ey iradi geliti oysa...

-Tabii, imdi yle; sen yalnzca krsal alanda faaliyet yrtmeyi dnmyorsun. Bana var desinler, oradalar desinlerle yetinmiyorsun. lkenin deiik alanlarnda ok farkl olaylar yaanyor. Gndem dsn. Bir anlamda kendini bir alana hapsetmi durumdasn. O alanda ksrlk balyor. ehirlerle ilikin yok. Bu gerilla yozlamasn balatyor. Gerilla belli noktalara geldii zaman, insanlar sormaya balar, bundan sonras ne olacak diye. Bu doaldr. Ama metropollerde sren bir mcadele olsa, sen dada ona denk den iler yapsan her ey farkl olur. Bir eit kr hapsi gibi bir eydi bizimkisi. Zaman uzadka ylgnlk balyor. Ve k noktas aranyor. Btn bunlara ramen devam edilseydi. 86'lar gibi yeniden balayan renci hareketiyle balar kurulsayd, ne olurdu bilemiyorum. Tabii bunlar 10 sene sonra sylyoruz. Varsaym zerine konuuyoruz.

-O zaman 1982'deki k bir zorlama myd?

-Zorlama deil de, biraz ste k abas vard. Alternatifin yok ki. Olsa, deerlendirirsin.

-Gerilla olmak nasl bir ey?

-Kendine gre bir yaam biimi var. Hereyiyle srtnda yayorsun yaam. 10 saat yrrsn, oturup bir ay ielim dersin, operasyon balar, bir be saat daha yrrsn. Krsal alanda uzun sre kalanlar iin bunlar fazla nem arz etmiyor. Alan dar olduu iin, besin sknts ekiliyor. nsanlar yoksul. Onlarn da verebilecek fazlaca bir eyleri yok. Halkta hala devam eden bir gven var sana kar. Kimi zaman acma duygusuyla hareket ediyor halk. Zor durumda kalmlar, bir para ekmek verelim, diye dnyorlar. Ama bakyorlar ki, yalnzca ekmek verme ilikisi deil bu. liki daha boyutlandrlyor. Bir de, kitaplarda yazld gibi olmuyor hi bir ey. Mao'nun Askeri Yazlar'n okumutum ben. Ama bunun hi bir faydasn grmedim.

u da yaand. Senin dnda bir eyler tartlyor. ehirlerde, baka yerlerde. Btn toplum susmu. Youn ikence ve tutuklama var. Ama sen orada bir alan yaratmaya alyorsun. Toplum bilmiyor. Senin arkadalarn bilmiyor. Bir devlet bir de sen biliyorsun. Devletle senin aranda bir kovalamaca balam gidiyor.

O olumsuz artlara ramen deitirme abas var. Nasl yaanlr? Nasl ba kurulur? Devlet, 10 kiilik bir grup iin alt ay operasyon dzenleyebiliyor. Onun nemini daha iyi biliyor.

-12 Eyll geldiinde ne yapyordun, neredeydin?

-Ben ehirdeydim. Krda da, ehirde de insanlar vard. Sabah kalktmzda, sokaklarda insanlarn olmadn grdk. Ve o gn, sokaa kma yasa devam ederken, 10 kii dar kp, yryerek kentten uzaklatk. O grup grlm olsa, o i balamadan biterdi.

-Malatya krsalna kan 10 kii miydi yalnzca?

-O gn iin yle. Daha nce kanlar vard. Zaten o daha nceki kn faydalarn grdk biz.

-Ka kiilik bir grup vard Malatya ve civarnda?

-nce 10 kiilik bir gruptuk. Bunlar ilelere datld. Oradan Sivas a oluturalm denildi. kii Sivas tarafna geti. Orada, gezenlerin olduu renildi. Kim bu gezenler? Bir bakyorsun, bir 15 kiiyle daha karlayorsun. Ayn ilenin snrlarnda, ayn hareketin iki ayr grubu var ama birbirlerinden haberleri yok. Rastlant sonucu karlayorsun. Bir kylnn onlar da sizden demesiyle bir araya geliyorsun. Sivasl bir grupla karlamamz byle oldu. Onlarn artlar daha zordu. 10 gn snaktan kmamlard. Ve o karlama imdi szcklerle anlatlamayacak oranda duygusald. Bir de beni derinden etkileyen iki arkadamzn kayboluu oldu. zlerini bulamadk. Ailesi, biz, aramadmz yer kalmad. Kaaklar tarafndan ldrlm olabileceklerini dnyoruz. Adyaman civarndan Suriye hatt kurulacakt. Aileleri hala yaadklarn sanyor ama Avrupa'y bile aratrdk, yoklar.

-Bilinmezlik ve kaostan oluan gnler geirmisiniz anlalan.

-Tam yle deil. Oradan balatlacak bir mcadelenin kvlcm olabilirdik, byle dnyorduk. Kendi grubumuzun says az da olsa, baka gruplarn varln biliyorduk. Oras mcadelenin oda olabilirdi. Srf rastgele, hadi kalm, deyip kmadk daa. ay, drt ay sonrasnn bile planlarn yapabiliyorduk. Kylerde toplantlar yapyorduk. Onlara dnemi, darbeyi anlatyorduk. Sabahlar erken kalkyorduk. Evlerde kalnmaz tabii. Bize en uygun olabilecek blgeye ekiliyorduk. Sabahlar baka bir ey olmad iin ada ay iiyorduk. Bir aacn glgesinde, bir dan kuytuluunda.

-Ada ay imdi moda oldu.

-O zaman bir zorunluluktu. imdi moda oldu. ki kii ay demlerken, baka iki kii 1 km'lik alan kontrol ederdi. En az 5 km'lik alandan bize yaklaabilecek tehlikeyi grrdk.

-Korkuyor muydunuz?

-nsanlarda bir korku snr var. O snr geince, artk hi bir eyden korkmuyorsunuz. nsan bilmedii eyden korkar. Gcn bilirsin. Karndakinin ka kiiyle gelebileceini bilirsin. Bir bakarsn helikopterler geer zerinden. Bellidir, seni bulunduun yerden karmaya alr. Sen yerinden kmazsn. Askeri timler geer yanndan. Grrsn, kimi trk syler, kimi ylece bakar sana soluna...

-atmaya girme niyetiniz niye olmad?

-Sava balatma gibi bir dncemiz olmad. yle bir atmaya girsen, sonularn gsleyemezsin. u kararmz vard; zorunlu durumlarda atlacakt.

-Oldu mu byle bir zorunluluk?

-Zorunluluk oldu tabii.

-Senin konumun neydi?

-Ben askeri birlikteydim. Biz be kiiydik. Bu be kiiden ld. Arkadalmz, ilikilerimiz ok glyd.

-Nasl yakalandn?

-Ben aslnda iki kere yakalandm. lk yakalanmda konumumu anlamadlar. Ben dar bir rgtlenme iinde olduum iin, karma getirdikleri insanlar beni tanmad. Ve bir ey karamaynca serbest braktlar. Asl yakalanmam, itiraf smail Ayar'n kaldm evi gstermesiyle oldu. Polisler ilk yakalanmam hatrlayp, iyi rol kestin dediler. smail Ayar Malatya'da 300 insan yakalatt. Olumsuzluk yaratan bir o oldu. Baka

kimse krsal alanda evleri vermedi.

Yaathak Aslan. 1955 doumlu. Halen stanbul'da tutuklu. Yaathak Aslan'la cezaevinde olmas nedeniyle mektuplamak zorunda kaldk. Aslan, 1980-85 srecini genel olarak yurtdnda geirmi, zaman zaman Trkiye'ye girip km. Karlkl konumak frsat bulsaydk, yazsnda geen kimi noktalar tartma olana bulabilirdik. Aslan yazsn lke dnda yaanan tartmalara, i polemiklere ayrm. almann bir eksikliini giderebileceini dnyorum.

-Devrimci Yol ierisinde da olay olarak bilinen alma nasl balad? Nasl sona erdi? Daa neden ktk? Sre nasl geliti? Dadan neden indik? Olayn kendisi neydi?

Aradan 10-15 yl gemi. Hafzay beer nisyan ile mmkndr, ama ariv asla unutulmaz durumda da deiliz. Belgelere de (mahkeme dosyalarn geersek) fazlasyla sahip deiliz. Ama bu olay bandan sonuna yaayan arkadalar var. Bu arkadalar henz konumadlar.

in dier bir boyutu da, gemiin sistemli bir ekilde unutturulma abas. Bunu egemen snflar ve onlarn devleti bilerek yapyor. Bir ksm solda ise bilinsizce gemiten ka abas var. Gemii, yaanlanlar anlamak, gemi, gelecek balants kurmak yerine, sonunda kimliksizlie varan, bugnn tm suunu gemie ykan anlaylar geliiyor. Halbuki bugn amada, devrimci bir dalgann yeniden yaratlmasnda tarihsel birikimin, deney ve derslerin tayin edici nemi var. Eer, devrimci direni hatt yeniden oluturulacaksa, devrim ve sosyalizm idealleri iin kavga ykseltilecekse iliki kuracamz ilk deney ve birikim 1980-85 arasnda yaanan bu da olaydr.

Biz, 1970'lerin balarnda mcadeleye atlan Dev-Gen'lilerin, Mao'nun Askeri Yazlar, Giap'n Halk Savann Askeri Sanat, CHE'nin sava anlar ve Bolivya Gnl gibi kitaplar baucu kitaplar arasndayd. Kendimizi bu corafyann CHE'si olarak gryorduk. Her da, orman, kaya, akarsu kr gerillasnn olanaklaryd bizim iin. 12 Mart yenilgisinin nemli bir nedeni de kr gerillasna hazrln yeteri derecede olmamas, uzun vadeli direni olanaklarnn yaratlmamasyd. Devrimci romantizme her zamankinden daha fazla ihtiya duyulan bugn, gemile doru bir ilikinin kurulmas ok ok nemli deil mi?

Devrimciler ounlukla nereden, ne zaman, nasl balayacaklarn belirleme ansna sahip deillerdir. Kavga bir biimde balar. Devrimciler idealleri, anlaylar dorultusunda bu kavgaya yn vermeye alrlar. Bu 1970'lerde de byle olmutur. Bizler herhangi bir yerde yetitirilmi ve bu topraklara salnm devrimciler deildik. Biz bu topraklarn devrimcileriydik. Bilince bile el yordamyla ulamaya alyorduk. deallerimiz vard. Tam bamsz, zgr, demokratik Trkiye istiyorduk. nderlerimiz devrimci bir izgi brakmlard bize. Bu izgide, yolda devam etmek istiyorduk. Herey aama aama geliecekti. Ki kendimizi youn anti faist mcadelenin ortasnda bulduk. Kimileri Mahir'i, THKP-C'yi savunma adna anti faist mcadelenin gereklerini yerine getirmekten kandlar. Marjinalletiler. Mcadeleye yabanclatlar.

Bizlerse, anlaymz bu mcadele iinde hayata geirmeye, zenginletirip gelitirmeye altk. Bu yzden ilk kazanan biz, Devrimci Yolculardk. 1970'li yllarn sonlarnda atmalar hzlanyor.lke hzla i savaa doru srkleniyordu. Balangta egemenlerin saldr ve vurucu gc olarak piyasaya srlen "sivil" faist hareket MHP lkeyi igale girimiti. atmann merkezi ehirlerdi. niversiteler, mahalleler, fabrikalar sava alanna dnyordu. Biz Dev-Gen'liler, Devrimci Yolcular her yerdeydik. Tm corafyada, anti faist, devrimci bir direni hatt oluturma abas iindeydik. Bu atma, aba iinde rgtlenecek, izgimizi zgn koullara gre

gelitirip hayata geirecektik. Mcadele zaten giderek "askerilemek" zorundayd.

Krsal alanda ilk almalarmz iinde, askeri amacn gizli olduu! ekonomik ve siyasal almalard. Dzene kar reticilerin, yoksul kyllerin mcadelesini rgtlerken kendimizi de rgtlemeye alyorduk. Henz bu corafyaya uygun bir sava stratejisi oluturmu deildik. Okuduklarmzn nda yaadklarmzdan reniyorduk. rgtlenme konusunda, nasl rgtlenilmesinden ok nasl rgtlenilmemesi gerekliliine yant verebiliyorduk. lk ulatmz sonu, zaman zaman nem sralamas deiecek bir kr ve ehirde gerilla savann birlikte verilmesi, yeni birleik devrimci savat. Ekonomik yaps, youn yerleim alan olmas Krt, Trk, alevi, sunni halkn birlikte yaamas, elikilerin keskinlii ve siyasal-sosyal nedenlerden dolay Samsun, Giresun- Antep, Mersin drtgeni krsal alandaki gerilla mcadelesi iin ana blgeydi. Bu blgede sistemli bir aba gerekiyordu. Ama ehirlerdeki atmann younluu kra olanak ayrmamz, uzun vadeli bir alma srdrmemizi, alt yap ve lojistik hazrlklar engelliyordu. Krda ilk gerilla rgtlenme ve mcadelesi, krdaki atmann keskinlemesi zerine deil, ehirlerdeki mcadelenin uzants olarak gndeme geldi. Krdaki mcadeleye katlan arkadalarmzn ounluunun ehir kkenli olmas tesadfi deil. Bu gelime gerillaya ok daha yaln bir hviyet kazandryordu ama sosyal ve arazi uyumu asndan sorunlar da yaratyordu.

Bizi karakterize eden; ar bamsz ve bamszlk zelliimizdi. D yardmlar kmsediimiz gibi, elimizi verip kolumuzu kurtaramayacamz ilikilerden srarla kanyorduk. Dorudan ve dolayl gelecek yardmlara kapalydk. Yalnzca, kendimizle eit grdmz, hi bir fayda beklemeden yardm yapacak taraflarn yardmna aktk. Byle taraflarda bu blgede fazlasyla yoktu. En skk olduumuz dnemlerde bile gelen d yardmlar reddettik. Bu yzden teknik ara-gere vs. kendi olanaklarmzla snrlyd.

Krdaki geliigzel, yar askeri silahl almalarn tesinde ilk kr gerilla almas denemelerimiz Ordu, Dersim, Toroslar Malatya ve Sivas dolaylarnda oldu. Bu alanlarda toplanan arkadalarmz da ounlukla ehirlerle ilikiyi kesemiyor, ehirlere gre konumlanyor, ehirlerdeki atmann ihtiyalar yznden sk sk ehire gelmek, ehirde almak zorunda kalyorlard.

1980 12 Eyll faist darbesi olduunda tm alanlarda olduu gibi krsal alanlarda da rgtlenme sorunlar, gerillay oluturma sorunlaryla kar karyaydk. Darbeye tepki olarak ou yerde kk ehirlerdeki barnmann zorluu yznden youn bir kra k yaand. Binlerce insan kendiliinden, evindeki derme atma silahyla daa kt. Altyap yoktu. Eitim sfrd. lk gerilla ekirdekleri bu ynelii kucaklayabilecek yetenekte deildi. Kra kanlar var olan glendirmek yerine ilk ekirdeklerde nitelik dklne yol atlar. Tam bir kaos yaand. Bu geliigzel yneli ok sayda arkadamzn lmesine, yaralanmasna, yakalanmasna yol at. Faizme kar direnite, orta yerde yalnzca Devrimci Yolcular kalmt. Onlar da hazrlkszd.

Kra yneli bir ok yerde yaand. Ama en arlkl yreler Artvin, Ordu, Amasya, Sivas, Malatya, Dersim, Adana, Hatay ve Uak illerinde oldu. Baarl baskn ve atmalar, onurlu direniler yaand ama ilk adm baarsz olmutu. Devrimci Yol'un son merkezi aklamasnda da olduu gibi, krsal alanda direni hatt oluturmann, gerilla mcadelesinin nemi tartmaszd. Hereye ramen krsal alanda umutlar ok daha diriydi. Krda yaanan kaos ehirlerdeki bozgunla kyaslanamazd. Kr ksa srede umut ve ekim merkezi haline geldi. Gelecee ynelik projeler, grmeler, almalar ilk kez krda yaplmaya baland. Tutsak ehirlerle kyaslandnda, kr ok daha zgrd. Ama krn da kendi arasnda bir koodinasyonu yoktu.

Kr merkezli almalar, toparlanma almalar yerini, 1982'den sonra yurt dnda biraraya gelinerek yrtlen daha kapsaml, btnlkl bir almaya brakt. 1980

sonlarndan sonra ardarda alnan darbeler sonucu Ankara, stanbul bata olmak zere bir ok ilde rgtsel ilikiler dald. Bunun sonucu kra olduu kadar yurtdna da g balad. 1981 ortalarnda bir ksm arkada Suriye ve Lbnan'da bir araya geldi. 1982 ilkbahar ve yaznda bu srece krdaki arkadalar da dahil oldu.

Darda tam bir moral bozukluu, hayal krkl sz konusuydu. Fiziksel yenilgi pek ok arkadata beyinsel yenilgiye dnmt. Umutsuzluk sz konusuydu. Hereye ramen krdan gelen arkadalar daha diri ve umutluydu. Doal olarak da toparlanma srecinin srkleyicileri arlkla onlar oldular.

Arka arkaya yaplan toplantlar sonucu yeni ynelim ortaya kondu. Devrimci hareketin son merkezi aklamas anlamlyd. Umut krdan ykselecek direnite, gerilla savandayd. Faist cuntaya kar devrimci demokratik hareketin direnii rgtlenecekti. Ak faist diktatrle kar yaplmas gereken tek ey direni savan rgtlemekti. Toplum suskundu. lke teslim alnmt. Arlkla Devrimci Yolcularn Faizme Kar Birleik Direni Cephesi (FKBDC)'nin admlar atld.

Devrimci hareket yeniden btnlkl bir hale getirilecekti. Yurtd, daha bilinli ekilde dayanma, destek, lojistik ve eitim ss haline getirilecekti. likiler ksa sre yurtdndan koordine edilecek, koordinasyon sonra yurtiine tanacakt. Hereye ramen, Devrimci Yol var olan grup ve evrelerin iinde daha diri, direni hattnn oluturulmas iin de en fazla olanaa sahip evreydi. Avrupa rgtllmz ayaktayd. Farkl kltrler, farkl kayglar giderek bizleri uzaklatryor gibi gzkse de henz iin bandaydk ve birdik.

Mdahale btnlklyd. Tm lkede, iletiimdeki teknik gelimeler de deerlendirilerek propaganda ve ajitasyon a oluturulacakt. Bu konuda 1987'de Hamburg'ta ldrlen arkadamz Aydn Erol'un abalarn anmadan geemeyeceim.

zgrln Sesi Radyosu'nun kurucusu odur.

ehirlerde ii ve emeki kesime, genlie, mahallelere ynelik alma birimleri yeniden oluturuluyordu. Bunun iin ncelikli ehirler tespit edildi. Ayrca, ehir gerillas faaliyeti dalan DSB'ler yeniden oluturuluyor, bunun iin darda ehir gerillas eitimi dzenleniyordu. Ama kr daha ncelikliydi. Krdaki ilikilerimiz baz yrelerde ayaktayd. O ilikiler bozulmadan arkadalar aaya gelerek tartmalar dzenledi. Askeri eitim ve teknik malzeme olanaklar deerlendirilmeye alld. Kra gnlllk temelinde yeni arkadalar da gidecekti. Ana blge, Ordu'dan balayan Adyaman'a uzanan gei blgesiydi. Bu blgeye verilen stratejik nem, nceki tespitlerimizle de uyumluydu. Ana blgede, Ana Gerilla Birlii oluturulacak, Artvin, Uak, Hatay gibi alanlardan gelen arkadalar da bu blgeye gnderilecek, Ana Gerilla Birlii tmyle hareketli olacak, Ana Gerilla Birlii'ni besleyecek, onun kolu olacak, yerel fonksiyonlarn yerine getirecek Yerel Gerilla Birlikleri oluturulacakt. Tm bu sreten Kr Konseyi sorumlu olacak, yrtme ilevi grecekti.

Filistin'de alnan eitimin, ksmi teknik yenilenmenin sonralar byk yararlar grld. Yine de biz, aadaki teknik ve eitim olanaklarn PKK'llar gibi deerlendirmedik. Ayrca, 82 yazndaki srail-Filistin sava srecinin olumsuz etkileri oldu. Filistinlilerin yenilgisi bir taraftan olanaklar snrlarken, dier taraftan moral bozukluuna yol at.

1982 sonlar ve 1983 balarnda hzla admlar atld. Balangta destek dardan olacak, ama uzun vadede krn geri blgeleri, asl destek sleri, lkede oluturulacakt. ehirlerdeki rgtllmz kra destek ilevini grecekti. Dier cephe gleriyle krsal alanda koodinasyon oluturulacak, zamanla birlikte cephe amann, koullar zorlanacakt.

Genel bir grev dalm yapld. lk adm kra ynelik almay yrten arkadalar attlar. Gruplar krsal alana dnmeye balad. Ana Gerilla Birlii'nin ekirdei oluturuldu. apkalarndaki yumruklu yldzlaryla gerillalarn dalarda dolamaya balad umutla ve gururla yaylmaya balamt bile.

1982'de ilk tartmalar baladnda, aznlkta kalsa da, sonu olarak beklemeyi neren, merkezi-rgtsel siyasal almann oluturulmasna imdilik kar duran arkadalar da vard. ehirlere ynelik almalara balamak, lkeye batdan giri yapmak iin bir ksm arkada Almanya'ya, Fransa'ya geti. ehirlere ynelik adm atlmasnda zorluklar ekiliyordu. lkede yeni yakalanmalar oluyordu. Yeni kayplar biraz da duygusal nedenlerle gze alamayan bir ksm arkada atlan admlardan geri adm atmayalm ama bireyler de yapmayalm anlamna gelecek dnceleri savunmaya balad. Halbuki mdahale btnlklyd. Gerilla byr ya da klr ama yerinde sayamazd. Hi istenmeyen ekilde tartmalar Almanya'da yeniden balad. ehirlerden son kan ve yurtdndan baz arkadalarn toparlanmaya itirazlar vard.

Ayrca, sosyalizmi yeniden urunda savalr hale getirmek amacyla, dnyada esmeye balayan sa rzgarlara kar direnmek iin, ideolojik-politik olarak yenilenme iin Devrimci Yol iinde sren tartmalar, sosyalizm ve demokrasi kavramlarnn ne kt tartmalar hareket iinde yeni saflamalara yol at. Bugn herkesin rahatlkla kulland kavramlar o zamanlar kullanmak ve tartmak cesaret istiyordu. Olayn en gzel taraf da sosyalizm ve demokrasi tartmalarna en yatkn arkadalar ya krdan gelen ya da kra gidecek arkadalard. Yeni bir rzgar esiyordu. zgrlk ve demokrasi iin savayorsan zgrlk ve demokrasiyi nce sen iselletireceksin. Bu kavramlar iine sindirecek, ilk nce sen zgrlk ve demokrat olacaksn. Demokrasiye en ok ihtiyac olanlar, demokrasiye en fazla layk olanlar savaanlardr! Sosyalizm ve demokrasi tartmalarnda retebildiklerimiz, yeni alm ve tanmlamalar bile gerillalar, gerilla adaylarn coturuyordu. Yeni deerler yaratmaya alyorduk.

Yurtdndaki tartmalar ehirlere mdahaleyi geciktirdii gibi aadaki lojistik destek almalarn da olumsuz etkiledi. Yurtdndan ehirlere dn btnyle durdu. Ayn dnem PKK ile ilikiler gerginleti. PKK'llar sz verdikleri halde, farkl dndkleri iin kendi arkadalarn tutukluyorlar, cezalandryorlar, anti demokratik tutum sergiliyorlard. Uyarlarmz sonucu deitirmedi. likilerimiz gerginleti. Srece btnlkl mdahaleyi erken ve yanl bulan, FKBDC'yi yanl ve gereksiz bulan arkadalar PKK'nn tavr yreklendirdi.

Kendi iimizde hem birlikte yrmek istiyor hem de birlikte yryemiyorduk. Tartmalar yeniden alevlendi. Fiili olarak lkeye mdahale durdu. Yurtdndaki arkadalar arasnda 82-83'teki mdahaleyi doru bulan, btnlkl aba devam etmese krdaki almann neminin azalacan, kr gerillasn glendirmenin zor olacan savunan arkadalar aznla dtler. 1983 sonbaharnda yaplan toplantlar ykcyd. Mltecilik olgusu da sonularn veriyordu. Yaplan ahlaki olarak da doru deildi.

Kararlar birlikte verilmi, admlar birlikte atlmt. Bu atakla yeniden ykselen krdaki gerilla faaliyeti ilk ehitlerini vermeye balamt. Yurtdnda bulunup da, faaliyetsiz varln srdrmeyi savunanlarn bir ksm bile olay, sreci, zorluklar paylamak iin kllarn kprdatmadlar. Uzaktan ahkam kesiyorlard. Bu faaliyet yanltr diyenler de ok daha ahlakl davranmadlar. Gerillaya tm lojistik, maddi ve insan destei durdu.

Darda bu tartmalar srerken krdaki arkadalarmz gelimelerden tmyle habersizdi. Tam bir iletiimsizlik yaand. Ei grlmedik bir sorumsuzluk sergileniyordu. Dadaki arkadalar btnlkl merkezi bir abann sonucu olarak orada olduklarnn bilincindeydi. Eer bylesi bir merkezi aba yok olacaksa atlan

admlar anlamszlamaya balayacak, Devrimci Yol gibi bir harekette kr, tm bnyenin grevlerini yerine getirmeye mktedir olamayacakt.

Dardaki gelimenin duyulmas zerine krda mthi bir moral bozukluu yaand. Her arkada ihanete uram, arkadan hanerlenmi duygusuna sahipti. Ksaca, baa dnlmt. Tek tek bir ka arkadan dnda, bilinenin aksine yurtdndaki yeni saflamalarn krdaki arkadalar zerinde hi bir etkisi yoktu. Aksine yurtdndaki tm insanlara kar byk bir tepki vard. baa dmt. ehirlerde kalm snrl saydaki arkadala biraraya gelinerek herey yeni batan kurulacakt. Yeni batan da, 1982'de olduu gibi kurulamazd. Dta koullar deiiyordu. Seimler yaplyordu. Siyaset ehirlerde yeniden canlanyordu. Kr henz bir ilgi oda haline gelmedii gibi i gelimeler bu sreci, gerilla mcadelesini olumsuz etkiliyordu. Toplum devrimcileri unutmaya balamt. Siyasal atmann merkezi kayyor, burjuva platformlar ne kyordu. Devrimcilerin basiretsizlii ynlardaki umutsuzlukla birlemiti. Yenilginin sonular daha bir arlkla yaanyordu. imdi ne yaplacakt?

Krda 1984 ilkbahar ve sonbaharnda gerillann ve devrimci mcadelenin gelecei zerine tartmalar dzenlendi. Yeni bir merkezi hareket kr merkezli oluturulabilir miydi? ehirlere krlardan hangi lde mdahale edilebilirdi? PKK'nn k ilikilerimizin bozukluuna ramen bize ne tr avantajlar salayabilirdi? tartmalar ideolojik-politik nitelikli teorik sorunlar daha bir can alc hale getiriyordu. Siyasetin ekseni ehirlere kaymt. Krda bile gzler ehirlere evrilmiti. Gerillann gc yeniden ilgi oda olmaya yeter miydi? gven sorunu alabilir miydi? Lojistik sorunu nasl zlecekti? Girilen bir atma bile eldeki mhimatn nemli bir ksmn gtryor, silahlar bozuluyor, eskiyor, yerine yenileri gelmiyordu. Velhasl, kafa gvde sakatlanm, vcudun bir blm salam kalmt. Yeniden toparlanma deil, yeniden var olma sorunuyla kar karyaydk.

Yurtdndakiler bol bol ahkam kesiyorlard ama parmaklarn da oynatmyorlard. Haklarn yememek gerekir; kafa kartran gerekle alakas olmayan mektuplar saa sola yazarken, bilerek randevu trafiini kartrp, bizlerin ilikilerini olumsuz etkilerken parmaklarn oynatyorlard. Yurt iindekiler, darda tek tek bir ka arkada dnda kimseye gvenmiyordu. Alnacak kararda onlar olumlu ya da olumsuz olarak hi bir hesapta yoktular. Krda bu tartmalar srerken, yaama zorluklar giderek artyordu. Siz umudu, yldzl yumruklatrp, alnnda tayan gen gerillalarn duygularn yakndan yaamadan tepkileri anlamada zorluk ekebilirsiniz. Ama bu koullarda doal olarak, olaan olmaz tepkiler. Yurtdndakilerin tavr arkadan hanerlenme olarak alglanyordu arkadalarca. Bir lde de yleydi. Yaananlarn devrimci yoldalkla, arkadalkla badak hi bir yan yoktu. Tm kararlar birlikte alacak, birlikte adm atacak, bir noktadan sonra da ben yokum demekle de kalmayacak, bakalarn da senin gibi olmaya ikna etmeye, admlarna ideolojik-politik bir klf bulmaya alacaksn. Gerillada mthi bir moral bozukluu vard. Gerillada moral, silahtan da, araziden de nde gelir. Yani gerillann varl iin ilk unsur moraldir.

Henz belirsizlik srerken, arka arkaya atmalar oldu. Bu atmalarda alt arkadamz daha ehit dt. Bir ksm arkada yakaland.

Sreci nasl evriltebilirdik? Yeniden oluum sreci, kr merkezli yaanabilir miydi? Krda ilikiler, ak gerilla faaliyeti asgariye indirilip, uzun vadeli politikalar nasl hayata geirebilirdi?

Yeni kayplardan ekiyorduk. Baka bir zaman gerillay bileyecek kayplar, bu dnemde olumsuz sonular yaratabiliyordu. Arkadalarn arlkl eilimi, kr srecini durdurmak, yeni batan balamakt. Snrl sayda arkada bu eilime tepki gsteriyordu.

1984 sonbaharnda yaptmz toplantlarda yeniden oluum, yaplanma sreci yaamak gerektiini karar haline getirdik. Krda gnll kalmak isteyen arkadalar kalacaklar, ak gerilla faaliyeti yerine, ilerde yeni bir kn koullarn yaratmaya, gelitirmeye devam edecekler, isteyen arkada yurtdna kacakt. Yeni srece katlm tmyle gnll olacak, ideolojik-politik yeniden yaplanlacakt.

Sonralar bu karar ok tartld. Kimilerince sulama gerekesi yapld. Karara kar kanlar -ki, karar tmyle demokratikti, ounluun eilimiydi- doru bildikleri eyi yapmay akllarna getirmediler. Mektuplarla, yurtdnda karikatrze edilmi rgtler kurmaya, srecin doal geliimini baltalamaya devam ettiler.

Yaanan ikinci yenilgiydi. Veya 1981'deki knt devam ediyordu. Hi birey olmam gibi davranmak yerine, durumu tartmak ve ona gre devam etmek gerekiyordu. Sonralar bu srecin de baarsz oluu ve ehirlerde ok sayda arkadan yakalanmas kararn yanllnn kant olamaz. Olsa olsa ikinci yenilginin altndan kalkmann, koullarn, grevlerin zorluunu anlatr bize. Eer krdaki gerilla faaliyetini srdrebilecek olanaklar yaratabilseydik ve btnl yakalayabilseydik, knt bu lde etkili olmaz, devrimci hareketin yeniden ayaklar stnde durmas daha kolay olurdu. Elbetteki devrimci irade tarihsel kavaklarda ok ok nemlidir. Ama koullar, olanaklar, devrimci iradenin ifadesini bulduu i yaplanma da o kadar nemlidir.

Srecin tm, zengin deneyler sunuyor bize. Yaananlar, kr gerillas deneyimi bugn yeniden bir devrimci kalk zorlatrmyor, aksine kolaylatryor. Orada gen insanlar yenildiler ama o karanlk gnlerde direnii, umudu yaatan olmann da onurunu oktan hakettiler. Bizim srecimiz, PKK'nn gelime seyrine bakarak da yarglanamaz. nk, hereyden nce, biz ok farklyz, bizim gereimiz farkl.

Bugn, tm dnyada olduu gibi, bu corafyada da devrimci Marksist hareket kendisini yeniden kurma, yeniden oluum sreci yayor. Ayaa kalk belki biim olarak eskiye ok benzemeyecek. Ama kesinlikle bu lkenin ehirlerinde de, dalarnda da devrimci gerilla yeniden kartal olacaktr.

Tarihsel hesaplamann yeniden klc olacak gerilla. te o zaman greceiz. Aclar bedava yaanmad. ehirlerde, dalarda ehit den arkadalarmz, yoldalarmz Ali Uygurlar, Zekeriyalar, zgler, Veliler, Sonerler, Ahmetler, brahimler, Necmiler, Erkanlar bize gelecei getiriyorlar. Bugn de, bu bilinte olanlar Mahirlerin, Sinanlarn, Behetlerin yolundan gidenler kazanacak. Nikaragua'da 1970'lerde, 1930'larn Sandino ve yoldalarnn anlam neyse, bizim iin de zgrlk iin savaarak ehit den arkadalarmzn anlam odur.

Yazm Behet'in, Soner'in, Zekeriya'nn, Orhan'n, Veli'nin ahsnda, faizme kar, zgrlk iin Devrimci Yol'da savaarak ehit den yzlerce arkadamz sevgiyle anarak bitirmek istiyorum.

brahim Sevimli. 1980 ncesi retmen mcadelesi iinde yer ald. 12 Eyll sonras Devrimci Yol iindeki tartmalarda nemli bir isim oldu. Halen Almanya'da yayor.

-12 Eyll sonras Devrimci Yol'un geleceini belirleyecek tartmalarda taraf oldunuz. Bir ksm tartmalar sizin isminiz etrafnda dnd. 12 Eyll'den balayarak yurtdnda kurulan FKBDC'nin kurulmasna kadar geen sreyi ve cephe giriimini sizden dinlemek istiyorum. Byle bir cephe rgtlenmesine neden ihtiya duyuldu? Devrimci

Yol, cephe ile belirlenen siyasi rotay hayata geirebilicek gte miydi? 12 Eyll'e kar silahl bir direni hareketinin gerekletirilebilme ans var myd?

-lk soruyu kendi iinde tasnif ederek yantlayacam.

a) Avrupa'da yaayan eski Devrimci Yolcular arasnda hem gemite hem de imdi cereyan eden tartmalarda benim taraf olduum dorudur. Bunun kadar doru olan baka bir ey ise, Taner ve evresiyle bizim aramzda ortaya kan fikir ayrlklarn suni bulan, nemsemeyen veya iki taraftan da olmama kaygsyla sonuta hareketin aleyhine olacak tavr alanlarn da var olmu olduudur. Bir baka doru ise, Trkiye'deki eski DY'liler arasnda belli bir sredir devam eden tartmalarn, gemite Avrupa'da yaplanlarn geniletilmi ekli olduudur. Gerekten de Trkiye'dekiler, Avrupa'da blnmeye sebep olmu konular da kapsayan sorunlar etrafnda belli bir sredir ak ya da rtk -ama ounlukla rtk- bir tartma yapyorlar ve de taraflayorlar. yle ki, cezaevinde ya da darda iken, yurtdndaki ayrlk ve sorunlar Trkiye'ye tanmasn diyenlerin bir ksmnn (sanki fikir ayrlklarnn mekan varm gibi) gizli birer sivil toplumcu olduu ortaya kt. Kimileri bunu radikal grnmler arkasnda yapyorsa da bylelerinin cmlelerinin altn kazynca, ya da yaptklarna baknca Taner etkisi kendini hemen ele veriyor. (Ne gzel deil mi, Taner, sadece fikirleriyle deil fizik varl ve pratiiyle de Trkiye'de.

Gemite benim evremde yeralm olanlarn bazlaryla, kendilerini tarafsz ilan edenlerin ou, Taner'i Trkiye'yi unutmakla sulamlard. Hayat bylelerinin aramzdaki ayrln zn anlamadklarn kantlad. Taner, herkesten fazla Trkiyeci kt. Keskin Trkiyeci geinenlerin bir ksm Trkiye'deki eski DY'lilere bir ey yapmyorlar diye barp-ardktan sonra siyaseti brakt. Bir ksm ise Avrupa'da tek siyasi faaliyet olarak Trkiye'de yaynlanan dergileri datp satyor. Bunlarn bazlarnn satt dergide yazlanlardan bihaber olmak, hatta derginin gr

ve politikalarna kar olmak gibi gariplikler sergilediklerini geerken belirtmekte yarar var. Eski DY'liler dahil Trkiye'deki solcular, Avrupa'da kendileriyle ortak idealleri paylaan, yaad yerde bunlarn mcadelesini veren, karlkl dayanma iinde olan insanlar ve rgtl ilikiler deil, benzer eyleri dnp dnmediklerine ve ne yaptklarna bakmakszn dergi datp satacak, istedikleri paray gnderecek insanlar, evreler ve rgtkler aryor. Bunca olup bitenden sonra ne yazk!...)

b) Ben, Askeri mahkemede MK yesi olmakla yarglanan arkadalarn Ocak '81'de yakalanmalarndan sonra Trkiye'de kalmaya ve bireyler yapmaya altm. Baz denemeleri ve ileri saymazsam, kap saklanmaktan baka yapabileceim bir ey kalmadn grdm iin '81 yaznda Avrupa'ya ktm ve kendimi yryen ilerin iinde buldum. Bunlar, bir cephe oluturmak ynnde eitli grup ve kiilerle srdrlen grmelerle DY'nin yeniden toparlanmasna ynelik faaliyetlerdi. zellikle Devrimci Yol'un yeniden toparlanmas hedefi, herkeste yeni bir umut ve heyecan yaratmt. Solun birlii ise zaten bizim gndemimizdeydi. Nitekim, darbeden nce DY'nin bu ynde eitli giriimleri olmu fakat bunlar baarya ulaamamt. Almanya'ya geldiimde Taner Akam'la o sradaki Devrimci i ynetiminden baz kiiler, cephe oluturmak ynndeki giriimlerini ve ulatklar sonular aktardlar. Anlatlanlar eitli gruplarn iinde yerald bir birliin olanakl hale geldiini gsteriyordu. Ve tabii ki sevindiriciydi.

1982'nin yaz aylarnda cephe kuruldu. Bu gruplardan ibaret bir cephe, ya da baka trl bir birlik ihtiyac, bizlerin ve bakalarnn 12 Eyll rejimine kar mcadele etme isteinden kaynaklanmaktayd. Ne yaplaca konusunda farkllklar ve belirsizlikler var olmakla birlikte bir ok grup ve kii faizme kar birlikte bir eyler yapmann gerekliliini ve zorunluluunu kavramt.

c)Cepheyle belirlenen siyasi rotay bizlerin gerekletirip gerekletiremeyecei

meselesine gelince: Aka sylemek gerekirse, o srada, cephe platformunda belirlenen siyasi rotay hayata geirip geiremeyeceimiz zerine kafa yormuyorduk. Byle bir eye ihtiya duymuyorduk. nk bunlar baaracamzdan emindik. Kaldmz yerden devam edebileceimizi dnyorduk. (Kaldmz yerin darbe ncesine ait dnem ve artlar olduunu belirtmem gerekiyor.)

Trkiye'nin 12 Eyll 80 darbesi ile sokulduu yeni rotann, toplumun o sralardaki ruh hali ve eilimlerinin, mevcut g dengelerinin, kendimizin ve dier gruplarn durumunun gereki bir tahlilini yapmam olmamz bir yana, merkezi yaps, blgelerde ve alanlarda yatay-dikey rgtllkleri bulunan ve de mcadele halinde olan bir rgt gibi hareket ediyor, ya da etmek istiyorduk. '82'de Trkiye dnda bir Yrtme Komitesinin, daha tesi askeri kurumlarn vb. kurulmu olduu doruydu. Ancak, Trkiye dnda kurulan yaplar ve belirlenen politikalar Trkiye iinde anlaml klacak karlklar (toplumsal muhalefet, kitle psikolojisi, mcadele, kadro, rgt vb.) bulunmamaktayd. Birok insan saklanma telandayd. phesiz ehirlerde ve krlarda hala rgtlln koruyanlar vard. Fakat bunlar kendi balarna idiler, daha nemlisi, baka bir Trkiye konjonktrne gre olumulard. Bunlarn darbe sonrasnn artlarna uyumu ve yeniden siyaset yaplabilir hale gelmeleri, baka eylerin yansra zaman, yeni politikalar ve yeni rgtlenme modellerini gerektiriyordu. Ortada DY diye bir ey kalmad gibi kitle hareketi de yoktu. Adeta bir bozgun yaanyordu. (Okurun, o sralar bunlar niin grememi olduumuzu anlamas iin biraz sabretmesi gerekecek.)

Ne var ki, eitli blge ve ehirlerden arkadalarn bir ksmnn kendileri, bulunduklar alan ve yaptklar iler hakknda anlattklar ile (bunlarn abartl olduklar daha sonra aa kt) bizlerin zihnindeki sahici olmayan Trkiye resmi birleince, DY'nin toparlanmas, cephe kurmak, cuntaya kar silahl direni rgtlemek gibi politikalar, kolayca baarlabilecek iler olarak grlyordu. Sanrm baz eylerin yanl yaplmasna sebep olanlarn banda bu gelmekteydi. Kendisi ile ulamak istedii kii, evre, grup ve toplumsal kesitler hakknda doru bilgi sahibi olmayan, daha tesi

haddinden fazla iddial olan bir yapnn (u szler o sralar Yrtmedeki baz kiilerin azndan ska duyuluyordu: ncekilerin yapamadn biz yapacaz) yanl yapmas kanlmazd. te yandan o sralar, sanki halkta cuntaya kar gl bir mcadele eilimi var, kitleler bir kvlcm bekliyor gibi dncelerin bizlerin zerinde etkili olduunu sanyorum. Oysa, kitlelerdeki ruh hali bakayd. Kimi DY'lilerle baka gruplardan insanlar, cuntaya kar her ekilde mcadele etme azminde olduklarn hayatlarn ortaya koyarak gstermekteydiler. Fakat kitleler, en azndan dnn antifaistleri, yaplanlarn ve nerilerin peinden gitmiyordu.

Buraya kadar sylediklerimle dier sorulara vereceim cevaplarn daha anlalr olmas iin kaln izgilerle de olsa o sradaki topluluumuzun bir resmini izmem gerekiyor: Cephe, DY'nin toparlanmas gibi politikalara ve bunlarn yasland fikirlere karar veren, onaylayan ya da onaylanm gibi grnen o dnemdeki insan topluluu her bakmdan karmak zelliklere sahipti. Farkl fikirler, eilimler ve tercihler sz konusuydu. Fakat bunlar ok belirgin olmadklar gibi aktan ifade edilmiyordu da. En bata genel bir gvensizlik vard. Operasyonlarn sonularnn, zellikle de yakalananlarn zlmesinin oku, teki etkileri bir yana, insanlar bakalarna kar mesafeli durmaya sevkediyordu. Bir ok insan, olup bitenleri aklayamamak, hangi politikann doru olacan bilememek, kiisel olarak ne yapacana karar verememek gibi bir amazn iindeydi. phesiz kafas ak olanlar vard ve bu sayede onlar belli stnlklere de sahip oluyorlard. Hele bylelerinin bir de rgtl ilikileri varsa, sz ve karar onlarn idi. (O srada rgtl olan ya da yle grnen iki alan vard: Almanya ve krsal kesim. Ayrca, yine o sralar, fikirleri ve yaptklar doru ya da yanl, kafas ak olanlarn banda Taner geliyordu. Politika yap tarzndaki malum kvraklkla birlikte ele alndnda bu, ona byk bir avantaj salyordu. Ayrca o, Merkez Komitesinin yakalanmayan tek yesi olarak dndklerini uygulamaya koyma bakmndan herkesten daha anslyd ve bu ansn tepe tepe kulland. Krsal kesim temsilcisi arkadalarn da silahl mcadele konusunda kafalarnn ak olduunu belirtmek durumundaym.)

Bir ksm arkada, gemiin muhasebesini yapmadan yeni ilere girimenin yanl olduunu dnyordu. (Bylelerinin ou, gemi tartmasndan sadece, rgt bu

duruma drenlerden hesap sormay anlyordu.) Buna karlk bir ksm arkada ise, gemiin zerinde fazla durulmasnn yararl olmadn dnyordu. Bazlar belli bir hazrlktan sonra geri dnp bir eyler yapma kararndayken bazlar Suriye'den Avrupa'ya gemeye, eer Avrupa'da iseler burada kalmaya eilimliydiler. Umutlu, mcadele azmiyle dolu ve iyimser olanlarn yansra, umutsuz, bezgin ve karamsar olanlar vard. Lakin, bu tabloda olumsuz unsurlar olarak duran zellikleri temsil edenler, dnce, tercih ve kararlarn aktan ifade etmiyor ya da edemiyorlard. Bunda, kararszln, kendine gvensizliin, belirsizliin, dlanma korkusunun, pimi aa souk su katma kaygsnn pay olduunu sanyorum. Gerekten de hi kimse, yryor gibi grnen ilere omak sokan insan olma pozisyonuna dmek istemiyordu. kili-l sohbetlerde, operasyonlar srasnda ve sonrasnda byk zorluklar ektiklerini, sempatizanlarn ve halkn kendilerini barndrmaktan bile kandn anlatanlar, yeniden rgt olmak, silahl mcadele vermek, cephe oluturmak gibi konularn tartld toplantlarda dncelerini aklamaktan genellikle kanyorlard. Yaplanlar ve tasarlananlar doru bulanlardaki hereyi sorgulamadan benimseme tutumu ile az nceki tavr birleince, ortaya, Taner'in (daha sonralar ise Yrtmenin nerdiklerinin onayland biimde yorumlanacak bir sonu kyordu. (Geri itiraz ve tartma oluyordu, ama sonuta yine ynetimin dedii oluyordu. O srada rgtmz acaip iliyordu!...)

Yrtme tarafndan belirlenen grevleri ve politikalar eletirmenin korkaklk ve ihanet olarak anlald (en azndan byle anlalabilecei), kimi eletiri ve nerilerin baz nde gelen kiiler tarafndan DY'nin inkar olarak nitelendirildii bir ortam szkonusuydu. Bunu am'a ilk gidiimde (82'nin ilk aylar) bizzat yaadm. Hem am'daki dar toplantlara hem de gerilla aday olarak grlenlerin yaad kamptaki geni tartmalara katldm. am'daki bir evde bir ka gn ve DY byklerinin katld tartmalar srasnda sz alp genel durum hakknda kendimce bir tahlil yapmaya altm ve bir ara 12 Eyll 80 darbesine doru bizim yapabileceimiz fazla bir ey kalmamt, deniz bitmiti. dedim. (Aada bu tespitimin gerekelerini ok zet belirtmeye alacam.) Kendisini askeri ve siyasi bir deha sanan ve o sralar eitli rgtlerle grme grevinin yansra Trkiye'den ve Avrupa'dan oraya gelenlerin rgtsel ilikilerini deviralmakla ykml klnan ve daha sonra "Yrtme"de grev

alan kii, "bu Devrimci Yol'u inkardr" dedi ve toplanty terketti. Ardndan Taner odadan kt. Bir sre sonra birlikte geri dndler ama, bu olay ve baka rnekler, beni -baka kayglarn da etkisiyle- uzunca bir sre sylenenlere, tasarlananlara ve yaplanlara eletirel bakmaktan, dncelerimi yksek sesle aklamaktan alkoydu. Bir ok insann da benzer bir durumu yaadn biliyorum. (phesiz bu, gemite olup bitenlerden, benim ve bakalarnn, sorumlu olmadmz anlamna gelmez. Aksine, ben kendimi herkesten daha fazla sorumlu tutuyorum.)

Cephe olay, o sralar yaadmz ortam resmetmesi bakmndan baka ilgin bir rnektir. Cephe programna son eklinin verildii gnlerde ikinci kez Suriye'ye gitmitim. "Yrtme"dekiler dier gruplardan heyetlerle am'da toplant yapyorlard. Biz ise kampta mutad ilerle meguldk; sohbet ediyor, gerillaeitimi yapyor, gruplar halinde ya da topluca tartyorduk.

Konutuklarmzdan birisi de cephe ii idi. Aralarnda belli bir gven ilikisi olanlar, cepheye kar olduklarn birbirlerine sylyorlar, fakat bunlar yksek sesle dile getirmekten kanyorlard. Ben de ayn eyi yaptm. Trkiye'deki genel havann, kendi gcmzle ruh halimizin ve cephe iinin yrmeyeceine kanaat getirmitim. Fakat bu kanaatimin gerektirdii tartmay yapmaktan ekindim. Bu fikrimi sadece, kendisi DY'li olmayan, DEV-GEN davasndan '71'de birlikte yarglandmz, cephenin aydnlarndan olmas dncesiyle Avrupa'dan Suriye'ye arlm olan (imdi Trkiye'de olduu iin ismini aklamyorum) bir arkadaa syleyebilmitim.

Her neyse, Cephenin kurulmu olduu bize kampnda kaldmz Filistin rgt tarafndan duyuruldu. Filistinli, sevinle bizim bulunduumuz mekana geldi ve sonucu aklad. Birka olumlu tepkiyi saymazsam, kamptaki militanlarda ve gerilla adaylarnda ne bir alka, ne de baka bir sevin gsterisine tank olundu. Filistinli arm ama yine de Kalanikof atlaryla cephenin kuruluunu selamlamaktan geri kalmamt. Biz bir sre sessizce durduk. Daha sonra ben, o anki durumun kampnda misafir kaldmz Filistinliler tarafndan yanl anlalabileceini dnerek bireyler

yapma gerei duydum. Ayakst bir tartmadan sora bir arkadala birlikte kamp komutanlna gittik ve az nceki durumla ilgili uyduruk bir hikaye anlatp adamlarn gnln almaya altk. nanp inanmadklarn bilmiyorum tabii. Bu rnek, Cephenin gerillas olarak dnlen insanlarn FKBDC'nin kurulu srecindeki durumunu yeterince aklar sanrm.

Bir baka ilgin rnek udur: Taner ve evresini etkileyen ve o sralar DY imzasyla yaynlanan metinlere arka plan oluturan fakat ok net ifade edilmeyen teori ve tesbitler (bunlar daha sonralar akca savunuldu), baka politik kararlar ve admlar gerektirdii halde, bunlar, silahl mcadele, buna uygun rgt kurmak gibi politikalara ve pratiklere elik ediyordu. Yazlara ve baz arkadalara giderek hakim olan dnceler baka bir istikameti gsterirken, ne koyulan politikalarla pratikte yaplanlar tam tersi istikameti gstermekteydi. Bunu, askeri-rgt gr ile nve halindeki sol-liberalizmin ittifak ya da eklektik birlii eklinde tanmlamak mmkn. Bu ztln yaratt gerilim uzun sre varln korudu. Birok insan, benimle Taner arasndaki ayrln (benim askeri ve rgt gr temsil ettiimi sanarak) bu ittifak zdn dnd. Olayn dardan byle anlaldn ben daha sonra farkettim. (Oysa durum bambakayd; benim dncelerimle yaptklarm, bir kitab dolduracak kadar farklyd. Bunun baz ynlerine daha nce yaynlanan bir kitabmda deindim.) Yukarda szn ettiim eklektik birlik ya da ittifak, ayrlk srasnda ve sonrasnda baka kii ve evrelerin dncelerinde ve politikalarnda varln korumaya devam etti. zellikle de tarafszlar"olarak bilinen evrede.)

Sonu olarak unu teslim etmek gerekiyor: O sralar DY'lilerin durumu, ne cephenin siyasi rotasn hayata geirmeye, ne de 12 Eyll'e kar silahl mcadele (bu kavram, polis tekilatyla misillemeye girimeyi, ya da arazide gerilla dolatrmay deil, daha baka eyleri anlatyor) rgtlemeye elverili deildi. Ama bizler bunun farknda deildik. phesiz farknda olanlar vard, fakat onlarn gelimeleri etkileme anslar ve olanaklar yoktu.

-Cephe ayn zamanda sol hareketlerin birlikteliini ve bu birlikteliin silahl direni biiminde devamn ngryordu. ama bu baarlamad. Hem birliktelik baarlamad, hem de silahl direni. Bunu neye balyorsunuz?

-Sol hareketlerin birlikteliinin ve silahl direniin balatlamamasnn ardnda farkl ve karmak sebepler var. Bazlarna yukarda dolayl olarak vurgu yaplan bu sebeplerin hepsini burada belirtmenin olana yok. Bunlarn birkana kabaca deinmekle yetineceim: Cephenin yrmeyiinin bir nemli sebebi, anti-faist kategorisiyle tanmlanan saflarda yeralm olan ve eitli sol gruplarn kitle tabann oluturan kesimlerin yorgun (ve de akn) oluudur. Galiba o sralarda, 5 yllk bir i-sava (benzeri durum) btn toplumu bezdirip yormutu. Siyasal alanda ise durum daha aprak idi. Darbeden nce Trkiye'de siyasal mcadele kilitlenmiti. Taraflarn (sasol, faistler-devrimciler, sermaye-emek, iktidar-halk) kilitlenmeyi aacak, sreci kendi lehlerine olacak ekilde ileriye doru sratacak politikalar gelitiremedikleri gzleniyordu. DY, bu kilitlenmeyi aacak kimi giriimlerde bulunmu olmakla birlikte, o da baarl olamad. Darbe bizi ve bakalarn byle bir durumda yakalad. Darbenin hemen ertesindeki gnlerde cuntaya kar u ya da bu ekilde, ama onun ve herkesin anlayaca dilden bir kar koyu rgtlenebilmi olsayd, sre baka bir mecraya akabilirdi. (Deien hibir ey olmayabilirdi de.) Hibir g byle bir k yapamaynca, darbeciler duruma btnyle hakim oldular. DY ise yeni politikalar gelitirme abasndayken pepee gelen operasyonlar nedeniyle bir ey yapamaz duruma dt.

kinci olarak, sol gruplarn byk blmnn arasnda ciddi ideolojik-siyasi farkllklarn yansra kabul edilemez olan srtmeler vard. Baka eyler bir yana bu bile, ksa srede solun birliinin baarl olamayacan gsteriyordu. (Aradan 15-20 yl getii halde solun eskisinden daha paral ve ok gruplu oluu bunun bir kant saylmaldr. Bunu ideolojik-politik farkllklarla izah etmeyi doru bulmuyorum. Yaplanlarn byk blm kabilecilik ve cemaatcilik idi. En modernimiz DY idi, o bile bu zelliklerden kurtulamamt. Baksanza, onun iinden bile hala kabileler kyor.

Herkes ef, ortada Kzlderili yok!.. Yoksa herkes kendi Kzlderilisini yaratmakla m megul?)

Byle bir solun birleme ansnn olduka zayf olduu 12 Eyll sonrasnda kantland. FKBDC bunun istisnas olduu iin kaideyi bozmad. Onun baarl olamaynn -sol gruplarn birlii dzleminde kalarak konuursak- bir nemli sebebi, bizim bu ie fiziken hazr olmaymzdr. nk, sol kamuoyuna sunduumuz grntnn aksine, gerek anlamda rgt olamamtk. O sradaki ynetim, bir sre sonra 180 derecelik dn yapmam ve hereyi datmay denememi olsayd, toplumdaki ve bizim hitap etmek istediimiz kesimlerdeki tereddtlere, korkulara, yansra ise askeri rejimin oturmu, zellikle polisin glendirilmi olmasna ve teki engellere ramen belki de zamanla bir eyler olabilirdi. Elde olan korumay, yeni bir dneme hazrlanmay hedefleyen bir politika gdlm olsayd, 80'lerin ikinci yarsna, ya da en azndan 90'l yllara eski DY'liler daha bir rgtl ve ne yapacan bilir halde girebilirdi. O dnemdeki birlik giriimlerinden birisi olan FKBDC'nin yrmemesinin bir nemli nedeni, kitlelerin ruh halinin ve dn eklinin cephe tarafndan nerilen politikalarn yrtlmesine elverili olmamasyd.

-Krsal kesim pratiinde fiili olarak yeralan insanlar, hem cephenin kurulmasn hem de datlmasn kendilerinin haberi olmad gerekesiyle eletiriyorlar. Cephenin kurulma ve datlma srecinde yaanan tartmalar renmek istiyorum.

-Krdaki arkadalarn (hepsinin olmasa bile belli kesimlerinin) cephenin kurulmasndan haberleri vard. Ben daha Almanya'ya gelmeden Taner onlarla ya da onlar Taner'le iliki kurmutu ve haberleiyorlard. Taner'in onlar cephe giriimi hakknda ve dier konularda bilgilendirmediine dair elimde bir bilgi yok. Ayrca sz edilen arkadalarn bir ksm, FKBDC'nin kurulu srecinde Suriye'de idiler. zellikle o kesimin sorumlular olarak bilinenler karargahta idiler; bazlar sorumlu ve komutan idi, cephe

grmelerine katlyorlard. Bunlardan ikisinin ise o sralardaki DY Yrtme Komitesinde bulunduunu kim unutabilir? u ya da bu sebeple krsal kesimde konumlanm olup da Suriye'ye kmam ya da daryla henz iliki kuramam olan arkadalarn gelimelerden haberleri olmamas doaldr. (Umarm kastettikleriniz bunlardr)

Cepheden bizim kmzn krsal kesimdekilerle ilikisine gelince: Bildiim kadaryla cepheden ayrlma konusunda sz edilen arkadalarn fikirleri sorulmad. Sadece onlarn deil ehirlerdekilerin fikri de sorulmad. Belki sorulmutur da benim haberim olmamtr. Onlarn, bir eit oldubittiyle karkarya kaldklar sylenebilir. Bizim cephe ile ilgili olarak Almanya'da yaptmz tartmalarla ulatmz sonularn krsal kesimdeki arkadalara daha sonra iletildii dorudur. O arkadalarn sadece bu konudaki eletirilerine katlabilirim; dierlerine deil. Tekrar belirtirsem: Krsal kesim pratiinde yer alan arkadalarn ounluu, zellikle sorumlu mevkide olanlar (bunlarn arasnda Suriye'den Trkiye'ye dnm olanlar bulunduu gibi, Avrupa'ya gemi olanlar da var), cephenin kuruluundan haberdar idiler. Onlarla ilikiyi srdren Avrupa'dakilerin ise -ki bunlardan birisi yrtmede idi- cepheden kma tartmalarnda dorudan yer aldn herkes biliyor. Yeri gelmiken unu belirtmekte yarar var: Krdaki arkadalar, hem bizim aramzda ortaya kan tartmalarn yol at yeni ortam nedeniyle, hem de onlar daa gnderenlerin artk baka ilerle megul olmas nedeniyle, deyim yerindeyse yzst brakldlar. O arkadalarn a ve akta kalmamalar iin sevgili Aydn Erol'la ben ve baka bazlar elimizden geleni yapmaya altk. Ama ne yazk ki abalarmz, krdaki arkadalarn bir ksmnn ldrlmesine, bir ksmnn geliigzel bir ekilde ehirlere gelip yakalanmasna engel olmaya yetmedi.

-Cephenin datlmasna neden ihtiya duyuldu? Dalma tartmalar nasl yrtld ve sonular Trkiye'ye, dadaki insanlara nasl yansd?

- Yrtmeden kiiyle (drdnc Yrtme yesi Trkiye'ye dnmt) baka baz arkadalar 83'n ilkbaharnda Suriye'den Almanya'ya temelli dn yaptlar. (lgintir, Yrtme'dekiler, yanlarnda kat bir rgt emasyla gelmilerdi, -bu arivlerde duruyor- fakat geldikten sonra yaptklar tam tersi oldu.) Sz edilen kiiler, cephe ile ilgili tartmalar ve dier gelimeleri aktardktan sonra unlar sylediler: Cephe yrmeyecee benziyor. Almanya'da benim de katldm tartmalarda, cephenin bu haliyle yrmeycei iyice kesinlik kazand. in aslna baklrsa, bizi o sralar (83 ilkbahar ve yaz) megul eden cephe olay deil, iimizdeki sorunlard. O ana kadar yazlanlarn ve yaplanlarn yle olmasna karar verenler, imdi tam tersini yazmaya ve yapmaya balamlard. rnein '83'n Mart aynda Yrtme tarafndan kaleme alnan ve Devrimci Yol imzasyla yaynlanmak istenen bir yazda, yeni -aslnda eski- bir tarih tezine vurgu yaplarak, Demirel'in demokratlndan, o sralar kurulmu ve ardndan kapatlm olan Byk Trkiye Partisi'nin demokrasiyi temsil ettiinden vb. sz ediliyordu. Biz cepheden ziyade bu tesbitlerin ve onlara arka plan oluturan teorilerin yaratt sorunlar tartyorduk. Byle olmakla birlikte bir yandan kendi iimizdeki tartmalar srdrrken, bir yandan da uygun bir zamanda cephe iini bitirmek istiyorduk. Cepheden ayrlmak konusunda aramzda hibir fikir ayrl yoktu. Ka taraf vardysa (buna kendisini krdakilerin temsilcisi olarak gren Yrtme'deki kii de dahildir) herkes, bu iin bitirilmesini istiyordu. Neticeten, FKBDC iinde yer alan gruplarla '83 sonlarnda yaplan bir toplantda, biz tutumumuzu akladk. (Bu karardan sonraki srete en fazla zorlananlar, ben ve Devrimci i ynetimindeki arkadalar olduk. nk, bir sre ncesine kadar hepimiz cephe seminerleri veriyor, cephenin gereklilii ve hedefleri hakknda Devrimci i kitlesini ve solu ikna etmeye alyorduk.)

Kendilerine danlmam olmakla birlikte Cepheden ayrlm olduumuzun ehiri ve kryla Trkiye'dekilere, haberleme olanaklar lsnde iletildiini biliyorum. Krdakilere ehirdekilerden daha ge haber gitmi olmas anlalr bir durumdur. Buna ramen unu sylemek durumdaym ki, krdakiler de en ge '84'n ilk haftalarnda bu gelimeden haberdar oldular. Zira, '83'n Mart ve Haziran aylarnda Almanya'da yaptmz ve DY Byklerinden o srada Avrupa'da olanlarn katld toplantlarda aramzdaki fikir ayrlnn derinletii ortaya knca, '83 Ekim'inde geni bir toplant

yapma karar aldk. te bu toplantdan (Paris toplants) sonra birisi sivil toplumcu, birisi tarafsz Yrtmeden iki kii, iimizdeki sorunlar Trkiye'dekilere iletmek ve tartmak zere '83' '84'e balayan gnlerde Trkiye'ye gittiler. Birisi krdakilere, dieri ise ehirdekilere ulamakla ykml idiler ve ulatlar da. Daha sonra Almanya'ya dnen bu kiilerin DYnin Cepheden ayrlm olduunu Trkiye'dekilere anlattklarndan emin olmamak iin ortada bir sebep gremiyorum.

Yeri gelmiken baz aklamalar yapmak istiyorum: Avrupa'daki gelimeler annda olmasa bile, bir sre sonra Trkiye'ye iletildi. Sadece Cepheden ayrlm olmamz deil, i-sorunlar ve tartmalar da Trkiye'dekilere bildirildi. Bunun ok sayda kant var. rnein, Haziran '83 tartmalar ayn yln yaz ve sonbahar aylarnda, Ekim '83Paris Tartmalar ise ayn yln sonlarnda ve '84'n ilk aylarnda yazl olarak Trkiye'ye iletildi.

Ayrca, krdakilerle ve ehirdekilerle grmek ve mevcut durumu tartmak zere '83'n son gnlerinde Yrtmeden iki kii Trkiye'ye gittiler ve olanaklar lsnde herkesle grtler. Telefon ve mektup trafikleriyle iletilen bilgileri bir yana brakyorum.

Bunlar unun iin aklyorum: Genellikle krsal kesimdeki arkadalar, Avrupa'da olup bitenlerden kendilerinin haberdar olmadklarn, tartmalarn mahiyetini bilmediklerini iddia etmektedirler. Onlarn, bizim aramzda ortaya kan durum zerine daha nceleri yazdklar ve birilerini hedefleyen zehir-zemberek mektuplar bir yana brakrsam, Austos 1984'te uygun bir mekanda, geni katlml bir toplant yaptklar, kan sonucu Almanya'ya ve muhtemelen ehirlerdeki kendi ilikilerine yazl bir ekilde ilettikleri biliniyor. Bu bakmdan, arkadalarn aklamalarn kabul edilebilir bulmuyorum. Ayn arkadalarn Taner ve evresiyle bizim aramzdaki tartmalar suni bulmu olmalar da doru bir tahlilin rn deil, baka bir odak

olma amacna hizmet eden bir sylemdi. Nitekim, hem Trkiye'de hem de burada tarafszlar, daclar eklinde adlandrlan bir odak oldular. lgintir, bylelerinin bir ksm, Avrupa'ya geldikten sonra, suni bulduklar taraflamann taraflarndan birisinin, sivil toplumculuun pratiini yaptlar, Taner'le birlikte dergi kardlar, ortak i yaptlar. Bunun bolca rneini Avrupa'daki eski DY'liler yaad ve grd.

-Devrimci Yol evrelerinin iinde bulunduu yasal parti tartmalarna nasl bakyorsunuz? Dnyadaki, zellikle Latin Amerika'daki kkl gerilla hareketlerinin silah brakp, yasal siyasal arenada yer alma giriimlerini bu erevede deerlendirebilir misiniz?

-Eski Devrimci Yolcularn (DY evreleri yerine byle bir ifadeyi daha doru buluyorum) bir ksmnn ya da bir ounun iinde yer ald yasal parti tartmasna ve giriimine, grleri, politikalar henz ok net olarak ifade edilmemi olsa bile, scak bakyorum. Burada bu tavrmn sebeplerinden ancak birkana deinebileceim.

Ben, Trkiye Solu'nu gemite blp, saflatran koordinat sisteminin byk oranda paralanp, geersizletiini, grleri, politikalar, rgtlenme modelleri ve dier ynleriyle eski gruplarn herhangi bir anlamnn kalmadn dnyorum. Bu bakmdan eski gruplar yeniden canlandrmay, ya da onlardan yeni grupuklar oluturmay doru bulmuyorum. Bugnk grevin (bask ve hakszlklara kar muhalefet etmenin yansra), solu harmanlayp yeniden saflatracak yeni bir koordinat sistemi oluturmay hedefleyen bir tartma ve yenilenme srecinin yaanmas iin emek harcamak olduunu dnyorum. Bu yeni koordinat sistemi, hibir eyi tabu olarak grmeyen, ulusal ya da baka nitelikteki snrlar tanmayan bir tartmann uygun bir evresinde ancak oluabilir. (Bunun mkemmel, hereye cevap veren bir sistem olmas mmkn deil, hem de gerekmiyor.) Bu yndeki abalarn bir yn eitliki ve zgrlk bir toplumun nitelikleri, zellikleri, imkanlar ve koullar etrafnda birlik ve mcadele ile ilgili ise, dier bir yn, tek tek lkelerin (rnein Trkiye'nin) verili koullarnda devlete, kapitalizme ve iktidara kar halk ynlarnn karlarnn

korunmasnn, kitlelerin kendileriyle ilgili kararlarn alnmasna katlmnn politikas, yolu, yordam etrafnda birlik ve mcadele ile ilgilidir. Bunlar bana gre birbirleriyle baml ilerdir, birisi olmadan tekisi olmaz. (stenirse olur, ama, imdiye kadarki rneklerin kantlam olduu gibi eksik, yarm ve de yanl olur.)

rgtsel dzlemde konuursam: Sosyalizm/komnizm iin mcadele edecek ayr bir parti/rgt (ak ya da gizli, ounlukla gizli!), demokratik hak ve zgrlkler iin mcadele edecek ayr bir parti/rgt (ounlukla ak) tasnifini sorgulamak gerekiyor. Bunun yanl bir sosyalizm projesinin rn olduunu, sosyalist/komnist elitlere ayrcalk tanyan ve bu ayrcaln kurumlamasn merulatran bir tasnif olduunu dnyorum. Bu bakmdan bugn, eitliki ve zgrlk bir toplumsal kurulu oluturma mcadelesi ile mevcut artlarda varolan hakszlklara ve eitsizliklere kar mcadelenin birlikte yrtlmesi; bunun, farkl kesimlerin, katmanlarn, grlerin iinde yer ald bir siyasal oluumda cisimlemesi gerektiini dnyorum. (Burada ok ksa deinebildiim konu ve sorunlara ilikin grlerimi, Uzun Bir G yks adl kitabmla, Avrupa'da yaayan ve gemite farkl gruplarda yer alm sosyalistler olarak birlikte yaynladmz Sosyalizmin Sorunlar Kitap Dizisinden imdiye kadar km olan iki kitapta ayrntl bir ekilde ifade etmeye altm.)

Burada yaplan saptamalarn, teorik ve politik bir yenilenmeyi nerdii ve gerektirdii ak. Yansra, nerilen siyasal oluumun eski gruplarn arta kalanlarnn, ya da hala varolduklarn syleyen gruplarn fikir alveriinde bulunmalar, ya da basite yanyana gelmeleri ile salanamayaca da ak. Btn bunlar, kapsaml bir teorik tartmann rgtlendirilmesi, yansra ise olup bitenlerle ilgili net politikalarn ortaya konulmas ile baarlabilecek eylerdir. Her ne kadar hangi gelecek tasarmna sahip olduu ve mevcut koullarn halk lehine nasl deiecei ile ilgili ne syledii tam olarak belli olmasa da, nerilen partinin yukarda iaret ettiim ihtiyalar karlayacak bir sreci balatabileceini sanyor ve umuyorum.

Eski DY'lilerin birka yl nce balattklar tartma sreci, sreci balatan ilk yazda

belirtilen gr ve tesbitlerin gerisine dm vaziyette. Burada tartlan trden bir partileme sreci, baka glerin de katlmyla belki szkonusu tartmalarn baaramadn baarabilir, teorik-politik bir yenilenmeye ve yeni bir birlik zemini yaratmaya hizmet edebilir. zleyebildiim kadaryla (umarm yanlmyorumdur), szkonusu parti giriiminde yer alan eski DY'liler, eski DY'lilerin partisini deil, kendilerinin yansra, eskiden baka gruplarda yer alm sosyalistlerle aydnlarn, bamsz kiilerin, snf ve meslek rgtlerinin, etnik, kltrel alt tabaka mensuplarnn ve rgtlerinin, yerel organizasyonlarn, evre ve kadn rgtlerinin ve ilerici temeldeki dier muhalif glerin iinde yer aldklar bir partileme sreci nermektedirler. Politikalar ve yapacaklar byle bir giriimin iinde yer alanlar tarafndan, srecin belli bir evresinde belirlenip saptanacak byle bir giriimin, eski gruplar yeniden canlandrmak gibi beyhude ilerden daha anlaml olduunu dnyorum.

Ben Trkiye'de devrimci-demokratik bir kitle partisi fikrini ('80 ncesini bir yana brakrsak), ta '84'ten beri aka savunagelmekteyim. Sivil toplumcularla aramzdaki tartmalarn btn hzyla srd dnemde, Almanya'da yaynlanmakta olan Demokrat Trkiye dergisinde (1984'n ilkbahar aylar) bu fikri ve neriyi yazdm ve savundum. (Sz uabilir, ama matbaa mrekkebi kurumuyor.) Bu bakmdan byle bir giriimin ge bile kaldn dnyorum.

Latin Amerika'daki kimi gerilla hareketlerinin bir sredir yapmaya altklar iler ve giriimlerle, benim scak baktm sylediim Trkiye'deki parti giriimi arasnda paralellikler kurmak mmkn. Aslnda sadece onlarla deil, teki ktalardaki sosyalistlerin durumu ve yapmaya altklar arasnda da paralellikler var. (Ne gzel deil mi, dnyann eitli blgelerinde kapitalizme ve burjuva demokrasisine teslim olmamak iin direnen, eitliki ve zgrlk bir topluma ulamak iin mevcut artlarda bir eyler yapmaya alan sosyalistler var.) Ne var ki, bu paralellikleri, silahl mcadele anlayn terketmekle eitlemeyi doru bulmuyorum.

Ayrca, yasal siyasal arenada yer almak ile silah brakmak, daha genelde silahl

mcadele anlayn terketmek arasnda ba kurmada da zorlanyorum. Birilerinin silah brakm olmas deil ama, yaanan deneyler, sosyalistleri, iktidar, iktidara geli, bu geliin biimi, geldikten sonra olacaklar gibi konular sorgulamaya mecbur ediyor. Sahi, silah brakmayanlarn says ok olsayd, sosyalistler olarak bizler, imdi tartmakta olduumuz sorunlardan kurtulmu mu olacaktk? Ayr bir yazy dolduracak kadar geni olduu iin bunlara burada girmenin olana yok.

Sadece unu sylemekle yetineceim: Yeni bir sosyalizm projesine ihtiya olduu ortada. Bu, sadece iktidara geli biiminde deil, bata sosyalizmin kendisi ve tanm olmak zere bir ok konuda deiiklii gndeme getirebilir. Bundan korkmamak gerekiyor. Ben dahil eski DY'lilerin dillerine doladklar, sosyalizmin tarihsel bir dnemi kapand tesbitinin gerekten bir anlam varsa ve olacaksa, bu, yeni bir sosyalizm projesini tartmaya amay gerektiriyor.

Trkiye'nin haldeki sorunlarnn zmn ieren, yansra ise eitliki ve zgrlk bir hayat ve gelecek vaadeden ve hedefleyen yeni bir toplumsal kurulu ve kurtulu projesi oluturmann, kapitalizme, devlete, baskc politikalara, her trden eitsizlie ve ayrmcla kar mcadelelerden kopmadan yaplmas halinde baarl olacan artk herkes renmi ve anlam bulunuyor. Bu bakmdan, bata Krt sorunu olmak zere, TC olarak adlandrlan devlet snrlar iinde yaayan toplumu ilgilendiren sorunlar hakknda demokratik, katlmc ve gereki zm nerilerine sahip, yansra da baka bir Dnya iin mcadele eden bir siyasal gce ihtiya olduunu dnyor ve bunun nerilen trden bir parti araclyla baarlabileceini sanyorum.