Krijimi i Shtetit t Babilonis

Tema Kryesore: Krijimi I Shtetit t Babilonis

Punuar nga: Lavdim Osmani dhe Bekim Aliu

Insititucioni: Universiteti FAMA-Dega n Mitrovic

Mentor: Frasher Demaj Lnda: Historia e Shtetit dhe s Drejts

Hyrje: 1

Krijimi i Shtetit t Babilonis

Krijimi i Babilonis Babilonia shtrihej n mes t lumenjve; Nil, Tigri dhe Eufrat q krysisht korespodon n Irakun e sotm. Konsiderohet t jet djepi i qytetrimit t vjetr teritori i ashtuquajtur teritor i Mesopotamis. Konsiderohet edhe si vend ku u krijuan qytetet-shtete t parat n at koh t quajtura patesiatei. Pr shkak t pozits s mir gjeografike e shtrir pran lumenjve m t mdhenj t asaj pjese t Azize n mileniumin e IV p. e. s re n kt vend kishte lulzim t madhe t bujqsis dhe blektoris ku si rezultat u zhvillua shtressimi I shoqsis dhe pat nj zhvillim t bujshm ekonmik. Qytetet-shtete ishin ishin dy grupe dominante Sumerians (Sumer) nga pjesa jugore e Mesopotanise (Erida, Uruk, Lagash, Larsa, kurupak, etj. . Popullsia e ktyre Qytetet-shteteave kishte prejardhje t njejt etnike. N pjesn veriore t Mesopotanis t quajtur Akadda (Akad) Qytetet-shtete u formuan n fllmim t mileniumit t III-t p. e. s re dhe popullsia i prkishte popullats semite. Bashkimi definitive i ktyre dy Qytetet-shteteve u b nn udhheqjen e dinastis Akad ose Akadda. Pas ksaj u realizua bashkimi I ktyre dy shtet-qyteteve dhe u krijua nj shtet i gjr n Mesopotami dhe m gjr. Shtetit i pavarur Qytet i i Babilonis u themelua nga nj kryetar Amoreas me emrin Sumuabum n fillim t shekullit t 18 p. e. s re. Fillimisht Babilonia ishte nj komb i vogl q nuk kishte kontroll t territorit dhe me koh u zbeh nga mbretrit n vazhdimsi. Babilonia mbeti nj shtet I vogla deri n mbretrimin e sundimtarit t tij t gjasht, Hamurabit (fl. ca 1728 -.. 1686 p. e. s re. Hamurabi ishte nj sundimtar shum efikas, duke krijuar nj burokraci, me tatimet dhe qeveri t centralizuar, dhe duke i dhn rajonit nj stabilitet pas kohrave t turbullta dhe duke e transformuar Babilonin n pushtetin qendror t Mesopotamisii. Nj nga veprat m t rndsishme t "dinastis s par t Babilonis", si u quajt nga historiant vendas, ishte hartimi i nj kodi t ligjeve. Kjo ishte br me urdhr t Hamurabit, pas dbimit t Elamitt dhe zgjidhjen e mbretris s tij. N 1901, nj kopje t Kodit t Hamurabit u zbulua nga J. De Morgan dhe V. Scheil n Susa, kjo kopje sht tani n Muzeun e Lurit n Paris t Francs. Ushtria e Babilonis nn sundim t Hamurabit ishte mir e disciplinuar, dhe pushtoi qytetshtetet e isin, Eshnunna, Uruk, Mari dhe Assyrias. Pas nj lufte t zgjatur me mbretin Asiri Ishme-Dagan, Babilonia merr kontrollin mbi tr teritorin e Mesopotamis. Besimet e Babilonasve e mbajten mbreti Babilonin si nj "qytet i shenjt", ku do sundues legjitim i Mesopotamis sht dashur t kurorzohet. Babilonasit, si paraardhsit e tyre, ishin shum t angazhuar n tregti t rregullta me qytetshtetet q vepronin n t gjith Mesopotamin.

Krijimi i Shtetit t Babilonis

Lidhjeve perndimore t monarkis babilonase kan mbetur t forta pr mjaft koh.. Jugu I Babilonis nuk kishite kufinj natyror, kto kufijt t pa mbrojtur shpesh sulmoheshin, duke e br at t prekshme pr t sulmuar. Pas vdekjes s Hamurabit, perandoria e tij filloi t shprbhet me shpejtsi, deri n jug t Mesopotamis. Megjithat Amroeasit kan mbijetuar pr rreth 150 vjet, deri n mbretrimin e mbretit t 15-t dinastis s par, Samsu-Ditana, biri I Ammisaduqa Gjuht e prdoruaraiii Babylonia kishte miratuar gjuhn e shkruar Semitike Akkade pr prdorim zyrtar, dhe mbajti gjuhen sumeriane pr prdorime fetare, e cila deri n at koh nuk ishte m nj gjuh e folur.Traditat sumeriane luajten nj rol t madh n kulturn Babilonase, dhe rajoni mbeti nj qendr e rndsishme kulturore, gjat gjith periudhs s Bronzit dhe Hekurit. Babilonia ishte nj qendr fetare dhe kulturore n kt pik, dhe si pjesa tjetr e Mesopotamis, ishte subjekt i Perandoris Akkadiane. Besimi tek Babilonasitiv Babilonia, dhe n veanti kryeqyteti i saj nj koh t gjat kan zne vend n grupin e religjoneve Abrahamikev pr nj koh t gjat njihen si simbol t pushteti tepr t shfrenuar. Pr Babilonin jan br shum referenca edhe n Bibl, n Dhiaten se Re ka ferenca figurative pr t fshehtat pagane/ Rome . Kopshtet legjendare t Babilonis dhe Kulla e Bable (Tower of Babel) shiheshin si simbole t pushtetit luksoze dhe arrogant. Nj festival kryesore pr Babilonasit ishte Mishtkaru Buylshu e i dedikuar pr t shmangur shpirtrat e lig. Shum Babilonas, kryesisht meshkuj, merrnin pjes n kt festival n nj mosh t re. N kt festival, priftrinjt vrisnin, apo nj flijonin, nj kafsh( zakonisht nj Dem), n mnyr q t bjn perndit e lumtur. Si kmbim, perendit do tu japnin njerzve t festivalit nj amulet q do t'i mbronte ata pr pjesn tjetr t jets s tyre.

Rregullimi shtetrorvi Pr nga forma e pushtetit ka qen Monarki Despotike unitare dhe shume e centralizuar. N krye t shtetit qndronte sundimtari I quajtur Lugar (pernadori). N duar t tij ishte I tre pushteti shtetror. Ishte komandant supreme i forcave, prfaqesonte shtetin brenda dhe jasht, ishte I vetmi organ legjislativ n vend (sjellte ligje)dhe ishte gjygjtari me I lart I vendit. Gjith kt pushtet e ushtronte vet ose prmes njrzve t deleguar nga ai. Perandri (sundimtari) pr kundr faktit q kishte pushtet autokratik dhe despotik megjithat kishte nj lloje pushteti t kufizuar sepse ky ishte eksponent I klass sunduese t cils I takon vet, sepse ndryshe aristokracia skllavopronare gjente mnyra pr prmbysjen e tij. Sundimtari kishte edhe nje prson pas tij t pushtetshm q ishte drejtuesi I pallatiti NUBANDA. Ky prson administronte pasurin e sunimtarit dhe financat e shtetit, sidomos ato q vinin nga pronat e shtetit, udhhiqte punt publike pr popullatn dhe ceshtje te tjera q lidshin me publikun. 3

Krijimi i Shtetit t Babilonis

Krahas pushtetit shtetror qendror n Babiloni ishte I organizuar edhe pushtetit vendor administrative edhe gjjyqsia ku I tr teritori ndahej ne krahina administrative. N krye t krahines qndronte SHAKANAKU q ishte monokrat (shef I t tri pushteteve; administrativit, gjyqsorit dhe ushtris s krahines). Krahas pushteteve ishte mir e organizuar edhe ushtria. Shteti I Babilonis n fillim ka patur t organizuar vetm nj ushtri popullore q organizohej mbi parmin burr pr shtpi e q ishte organizim n modelin Klano fisnor . Me kalimin e kohs ndryshoj edhe organizimi I ushtris, cdo qytetar (I lir) filloj t ishte obligues ndaj ushtris. Prveq ksaj babilonia ka patur edhe nj form (shembull) tjetr t organizimit t ushtris; Sundimtari I jepte njeriut t lir n zotrim pasuri bujqsore t quajtura Ilku q e punonte vet ose me shkllevr me kusht q tI prgjigjet thirrrej s sundimtarit pr ushtri. Iliku nuk mund t tjetrsohej, mund t trashgohej vetm me pelqim t sundimarit dhe me kushtin e pranimit t obligimeve ndaj shtetit q I ka lne parardhsi. Shtresat shoqrorevii (Avilumet )Amelu ishte fillimisht nj fisnik, nj njeri nga nj familje elite, i pajisur me t drejta t plota qytetare, t cilit i lindjes, martess dhe vdekjes jan regjistruar. Ai kishte privilegje aristokratike dhe prgjegjsit, dhe t drejtn pr hakmarrje e sakt pr dmtimettrupore, por ishte i detyruar t nj dnim m t rnd pr krimedhe kundrvajtje, pagesa m t larta dhe gjobat. Pr kt klas i prkisnin mbretit dhe gjykats, zyrtart m t lart, profesionet dhe mjeshtrit. Nuk kishte asnj kualifikimt prons, dhe as nuk termi duket t jet racore mushkenu Ai ishte i lir, por kishte t pranojn kompensim monetar pr dmtimet trupore, t paguar tarifat e vogla dhe gjoba, e madje edhe paguhen ofertat m pak t perndive. Ai banuar nj e katrtat veanta t qytetit. Nuk ka asnj arsye q e konsiderojn at sit lidhur posarisht me gjykats, si nj pensionist mbretrore, as si formuar pjesa m e madhe e popullsis.Gj e rrall pr doreferenca t tij n dokumente bashkkohore e bn t supozuar m tej specifikim. N qoft se nj mushkenu e lndonte nj Avilumet ndaj tij zbatohej parimi I talionit, n rastin e kundrt aviliomi dnojej vetm me gjob Ardu ishte nj rob/skllav, pron e pronarit t tij, q I mungonte zotsia juridike. Kta nuk kishin t drejt zotsie pr objektt e palujtshme, pr sendt e luajtshme I duhej pelqimi I Padronit (zotris s tij) I cili e kishte t drejtn pr ta veshur dhe pr ta ushqyer Zotria i tij zakonisht I gjente atij nj vajz (rob) pr nj grua (m pas fmijt lindnin si skllevr), Padroni shpesh e vendoste at n nj shtpi (n ferm apo puntori) dhe merrte nj qira vjetore prej tij. Prndryshe, ai mund t martohej me nj grua t lir (fmijt do t lindnin ather t lir) Skllavi mund t fitonte lirin e tij duke bler nga zotria e tij, ose mund t ishte i liruar dhe i prkushtuar pr nj tempull. Nj ardu (rob/skllav) mbante nj shenj identifikimi (tattoo) q mund t hiqej vetm nga nj operacion kirurgjik , m von kjo shenj prbhej nga emri i pronarit q vendosej n krah t skllavit. 4

Krijimi i Shtetit t Babilonis

Numri m I madhi I skllevrve ishte n pronsi t Shtetit dhe t tempujve dhe nj pjes ishin n pornsi t individve.

Burimet e s drejtsviii Burimet e s drets kryesisht ishin; E drejta zakonore, lgjet urdhresat e organeve t administrats qndrore dhe t asaj vednore si dhe praktika gjyqsore. Ligjet e para kyresisht ishin prshkrim I normave zakonore, ishin shum t thjeshta dhe nxirrshin n form t urdhresave gojore. Me kalimin e kohs kto ligje fillohen t shkruhen dhe fillojn t marrin kuptim prmbajtsor. Shkrimi I tyre filloj t aplikohet n pllaka t argjilit, gurit, drurit dhe n pllaka t bronzit. Fillimisht ligjet nxirrshin pr nj qllim t vetm; pr t quar n vend porosit e t ashtuquajturve Perendive.Me porosit (ligjet) njerzit njoftoheshin prmes shpalljeve vendosjes s pllakave n vende publke m t frekuentuara, me an t leximit t tyre n kto vende (telall). Ligji m I njohur dhe I ruajtur deri n ditt e sotme sht ai i Mbretit (sundimtarit) Hamurab I quajtur KODI I HAMURANIT. KODI I HAMURANIT N gjysmen e par t shekullit XVII p.e.s., (m sakt n vitet 1794-1795) Sundimtari Babilonas Hamurabi beri kodifikimin e ligjeve me te cilin rregulloheshin normat shoqerore t shtetit t babilonis ku edhe morri emrin Kodi I Hamurabit. Kodi sht Shtyll prej gurit te bazalitit e gjate 2.25 m. Teksti (Shtylla/Kodi) I Hamurabit sht zbuluar nga nje ekip arkeologesh franceze ne vitin 1901/1902 ix ne gemadhat e qytetit Suzi ne Jug-perendim te Iranit te sotem,kryeqytet i shtetit te dikurshem Elam. Ne gure sht e gdhendur edhe figura e Hamurabit cili paraqitet solemnishtpara hyjnise se Diellit-Shamashit duke marr prej tij Kodin. Kjo Shtylla ka qene e vendosur n sheshin e qytetit dhe si duket kopje t ktyre gurve kan qene e vendosur n disa qytete te Babilonis. Kodi ishte shkruar n gjuhn Akade (Akadda) me alfabetin kuneiform. Kodi i Hamurabit ka karakter t hapt klasor duke qen se sanksionon pabarazin formale juridike. Per personat q u prkasin klasave dhe shtresave t ndryshme shoqerore pr t njejtin delikt, parasheh denime t ndryshme,prkatesisht parasheh mbrojtje te ndryshme juridiko-penale. N kt kod paraqitet n menyre relieve shteti dhe shoqeria babilonase. Ky monument njeheresh ofron edhe t dhna t shumta mbi shkallen e zhvillimit t mardhnjeve shoqrore ne babilonine e athershme. Prandaj, kjo e bene kt Kodmonumentin m t rndesishm jo vetm pr historine e se drejts por njkohesisht edhe burim shum t rndesishem pr studimin e historise s shoqeris. Kodi prbehet nga tri pjese: Prologu ;hyrjes, epilogut dhe tekstit normativ. Keto tri pjes sikur mos te ishin te shkruara n nj tekst,do t krijonin prshtypjen se jan shkruar n kohe t ndryshme . Prologu dhe epilogu jane te gershetuar me plot misticizem dhe sakramentalizem. 5

Krijimi i Shtetit t Babilonis

Hyrja/prolgu: N kt pjes Perandori thirret n fuqit hyjnore tcilat e kan zgjedhur q t sundoje dhe atij i kan urdheruar e keshilluar q t nxjerre ligjin.Madje,ai ketu ve n pah meritat e veta t sundimtarit,veten e quan me prejardhje hyjnore-t zgjedhur nga perendite q t sundoje. Sipas tij Kodin e nxorri ..kur n kt qytet perendit e vendosen mbreterine e perjetshme ,themelet e s cils jan t qendrueshem si qielli dhe Toka. Ne epilog Hamurabi shpalle s nxjerrjen e Kodit e ka bere me qllim ...q ta permirsoje mirqenjen e njerzve,te siguroje zbatimin e t drejts ,t mesoje mirqenjen e njerzve,t siguroj zbatimin e s drejts n kt vend,t crrenjose t corodituren dhe t keqen,t pengoje t fortin q t mos t\a shtype t dobetin,ta ndriqoje Token... Hamurabi e konsideron vetn t zgjedhur nga perendite. Ai konsideron se perendia Marduk e kishte derguar q te sundoje dhe t shpalle t drejtn. Me nxjerrjen e Kodit Hamurabi shpall se ka vendosur drejtsine dhe krijuar mireqenjen e shtetasve. Ai urdhron q ligji I tij t zbatoht gjat jets dhe pas vdekjs s tij. Mallkon sundimtart e ardhshm (pasardhsit) nse nuk e zbatojn ligjin ose nse bjn qfardo ndryshimi n tekst t cilin ai e quan monument t vetin. Teksti nomratin I prbr nga 282 nene konsiderohet si pjesa kyresore e kodit. Kjo pjes mbeshtetet n logjiken kazistike n form t sistematizuar. N kt pjes jan t definuara normat pr gjyqe, mbi t drejten reale, sendet, martesen, familjen dhe trashgimin, mbrojtjen e integritetit fizik, mbi jeten e njeriut (te drejte penale), mbi punn, prgjegjsin etj, N shum nene bhet fjale pr procedurat gjyqsore dhe mjetet e provave. Guri/shtylla sht e cila sht zhbuluar sht mjaft e dmtuar ku nnkuptohet q disa nga nenet dhe pjesn e rndsishme t gdhendura mungojn. Kodi ka patur karakter t hapur klasor, si I till paraqitet si vazhdim dhe kulm I zhvillimit mijvjecar I s drejts n mesopotami. Ky monument ofron t dhna mbi shkalln e zhvilimit t mardhnjeve pronsoro-juridike dhe nivelin e zhvillimit ekonomik n Babiloni. Ky kod edhe pas shkatrrimit t shtetit t Babilonis n shum pjes t atij kontinenti ka mbet si tradite juridike (e t drejts zakonore) dhe ka shrbyer si shembull I shum ligjvnsve pr gjenerata t tra.

Karakteristikat themelore t s drejts N babiloni ishte zhvilluar e drejta penale dhe civile. Si deg t s drejts civile ekzekutonin; e drejta sendore, e drejta detyrimore, e drejta familjare dhe trashigimore. E drejta sendore: njihte insitucionet themelore; pronsisn, servitudin. 6

Krijimi i Shtetit t Babilonis

Servitudet (t drejtat reale mbi sendet e huaja). Ekzistonin servitude fushore dhe servitudat e qytetit. Babilonasit njihnin edhe pr hipoteken dhe librat toksor q quheshin kuduru. E drejta e detyrimeve: gjat kohes s kmbimit t tepricave bujqsore dhe m von me ato zejtare, n Babiloni shum hert linden mardhnjet e ndrlidhura tregtare q u formsuan edhe juridikisht si kontratat pr shitblerje, (kur sht dorzuar sendi dhe paguar cmimi). Huaja,sht rregulluar me an t kontrats prmes Kodit t Hamurabit, Ky Kod ka mbrojtur borxhlinjt n kohrat e thatsis n ato raste borxhi shtyhej pr nj vit dhe i shlyhej kamata pr ate vit. E drejta martesore dhe familjare: martesa lidhej n form kontrate n mes dhndrrit dhe prindrve t vajzs, prkatesishtkujdestarit t saj. Me rastin e lidhjes s kontrats dhndrri jepte tirhatn, dhendrri I jepte familjes s nuses edhe nje dhurate q quhej bi-bla-ma (neni 159). Nusja kur kalonte n shtepin e burrit me vete merrte shiritkn. Burri pr t siguruar gruan pas vdekjs s vete gjat marteses I dhuron nudunu-n. E drejta trashgimore: trashgimtar legjitim gjithnje kan qen meshkujt. N kt vend djali I par nuk kisht m shum t drejta se djemt e tjer. Babai djalin mund ta perjashtonte nga trashgimia vetm me pelqimin e gjykats kur ai prseriste veprn penale kunder babait. E drejta Penale: Delikti privat dhe delikti publik, Veprat Penale ndaheshin ne katr grupe; v.p. kunder shtetit dhe religjionit, v.p. kundr prsonit, v.p. kundr pasuris dhe v.p. kundr familjes dhe moralit. Denimet qe aplikoheshin;-denimi me vdekje , lndime trupore , gjoba , ndalimi I Ushtrimit t profesionit. Mjetet e proves qe aplokoheshin n procedure gjygjesore ;Mjetet provuese racionale - pohimi i pales , dokumentet, dshmia Mjetet iracionale betimi.

Referencat:

Historia e shtetit dhe se drejtes I (pjesae pergjitheshme) Faqe 46.

Wikipedia, the free encyclopedia/Babylonia/ Old Babylonian period, modified November 2011

ii

iii

Wikipedia, the free encyclopedia/Babylonia/ Old Babylonian period, modified November 2011

iv

http://en.wikipedia.org/wiki/Babylonia-legacy

Fet Abrahamike jan besimet monoteiste dhe gjetjet e theksuara n origjinn e tyre t prbashkt pr t Abrahamin ose duke njohur nj tradit shpirtrore identifikuar me t. Ata jan nj nga tre divizione t mdha n fen krahasuese, s bashku me fete indiane (Dharmic) dhe fet e tjera t Azis Lindore.

vi

Historia e shtetit dhe se drejte I (pjesae pergjitheshme) Faqe 43

Babylonia, A history of ancient Babylon (Babylonia) including its cities, las, kings and legacy to civilization. World History Center

vii

viii

Historia e shtetit dhe se drejtes I (pjesae pergjitheshme) Faqe 47.

ix

Ekipin e arkeologeve francez e udheheqte Zhan Zhak de Morgan/Jan Jacques de Morgan.

Iilmi Ismajli dhe Fatmir Sejdiu,Historia e shtetit dhe se drejtes I,pjesa e pergjithshme,Universiteti I Prishtines,Prishtine,2002,fq.4