Evropske konvencije i preporuke u oblasti kulturnog nasljea

Evropske konvencije i preporuke u oblasti kulturnog nasljea

Sadraj
Konvencija o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope Granada, 3. oktobar 1985. Evropska konvencija o predjelu Firenca, 20. oktobar 2000. etvrta evropska konferencija ministara odgovornih za kulturno nasljee Helsinki, 30-31. maj 1996. Helsinka deklaracija o politikoj dimenziji ouvanja kulturnog nasljea u Evropi Rezolucija br. 1 - Kulturno nasljee kao faktor izgradnje Evrope Rezolucija br. 2 - Kulturno nasljee kao faktor odrivog razvoja 5 15

25

Peta evropska konferencija ministara odgovornih za kulturno nasljee Portoro, Slovenija, 5-7. april 2001. Rezolucija br. 1 o ulozi kulturnog nasljea i izazovima globalizacije Deklaracija o ulozi nevladinih organizacija u oblasti kulturnog nasljea 33

Preporuka br. R (91) 13 komiteta ministara dravama lanicama O zatiti arhitektonskog nasljea 20. vijeka 9. septembar 1991. Preporuka Rec (2003) 1 komiteta ministara dravama lanicama O promovisanju turizma radi unapreivanja kulturnog nasljea kao faktora odrivog razvoja 15. januar 2003. Zavrna konferencija projekta P.I.S.A. [ Integrativno planiranje na arheolokim lokalitetima ] Euro-mediteranska povelja o integrativnoj valorizaciji kulturnog nasljea [ preliminarna verzija ] Rim, 28. februar 1. mart 2002.

43

49

55

KONVENCIJA O ZATITI ARHITEKTONSKOG NASLJEA EVROPE

Granada, 3. X 1985.
Savjet Evrope European Treaty Series - No. 121

KONVENCIJA O ZATITI ARHITEKTONSKOG NASLJEA EVROPE

Drave lanice Savjeta Evrope, potpisnice ove konvencije, S obzirom na to da je cilj Savjeta Evrope postizanje veeg jedinstva njenih lanica radi, izmeu ostalog, ouvanja i ostvarivanja ideala i principa koji su njihovo zajedniko nasljee; Uviajui da arhitektonsko nasljee predstavlja nezamjenljiv izraz bogatstva i raznovrsnosti evropskog kulturnog nasljea, i da je neprocjenjivo svjedoanstvo nae prolosti i zajedniko nasljee svih stanovnika Evrope; Imajui u vidu Evropsku kulturnu konvenciju /European Cultural Convention/, potpisanu u Parizu 19. decembra 1954, i naroito njen lan 1; Imajui u vidu Evropsku povelju o arhitektonskom nasljeu /European Charter of the Architectural Heritage/, koju je Komitet ministara Savjeta Evrope usvojio 26. septembra 1975, i Rezoluciju (76) 28, usvojenu 14. aprila 1976, koja se tie prilagoavanja zakona i propisa zahtjevima integralnog ouvanja arhitektonskog nasljea; Imajui u vidu Preporuku 880 (1979) Parlamentarne skuptine Savjeta Evrope o ouvanju evropskog arhitektonskog nasljea; Imajui u vidu Preporuku br. R (80) 16 Komiteta ministara dravama lanicama o strunoj obuci arhitekata, urbanista, graevinskih inenjera i pejzanih arhitekata, i Preporuku br. R (81) 13 Komiteta ministara, usvojenu 1. jula 1981, o aktivnostima pomoi zanatima koji odumiru u kontekstu zanatske djelatnosti;

Podsjeajui na znaaj prenoenja buduim generacijama sistema kulturnih referenci, unapreivanja urbanog i ruralnog okruenja, i, time, podsticanja ekonomskog, socijalnog i kulturnog razvoja drava i regija;
Konvencija o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope

Priznajui znaaj postizanja sporazuma o glavnom pravcu zajednike politike ouvanja i unapreivanja arhitektonskog nasljea, Saglasile su se o sljedeem:

Denicija arhitektonskog nasljea

lan 1 U svrhe ove konvencije, izraz arhitektonsko nasljee odnosi se na sljedea trajna dobra: 1- spomenike: sve graevine i strukture od izrazitog istorijskog, arheolokog, umjetnikog, naunog, socijalnog ili strunog znaaja, ukljuujui instalacije i opremu; 2- grupe graevina: homogene grupe gradskih ili seoskih graevina izuzetne po svom istorijskom, arheolokom, umjetnikom, naunom, socijalnom i strunom znaaju, koje su dovoljno jedinstvene da ine topografski denisane cjeline; 3- lokalitete: zajednika djela ovjeka i prirode, odnosno podruja koja su djelimino izgraena i dovoljno osobena i homogena da se mogu topografski denisati, koja su od

izuzetnog istorijskog, arheolokog, umjetnikog, naunog, socijalnog ili strunog znaaja.

lan 4 Svaka strana se obavezuje da e: 1- sprovoditi odgovarajue procedure nadgledanja i ovlaenja, predviene odredbama o zakonskoj zatiti pomenutih dobara; 2- spreavati skrnavljenje, propadanje ili unitavanje zatienih dobara. U tu svrhu, svaka strana se obavezuje da e donijeti, ako to ve nije uinila, zakon koji: a- zahtijeva podnoenje nadlenom organu svakog projekta za ruenje ili izmjenu spomenika koji su ve zatieni, ili u vezi sa ijom zatitom je ve pokrenut postupak, kao i bilo kog projekta koji se odnosi na njihovo okruenje; b- zahtijeva podnoenje nadlenom organu svakog projekta koji se odnosi na grupe graevina ili neki njihov dio ili lokalitet, a koji podrazumijeva: ruenje graevina podizanje novih graevina znaajne izmjene koje utiu na karakter graevina ili lokaliteta; c- dozvoljava javnim organima da zahtijevaju od vlasnika zatienih dobara da izvedu radove, ili da oni sami izvedu te radove ako to vlasnik ne uini; d- dozvoljava obaveznu kupovinu zatienih dobara.

Identikacija dobara koja podlijeu zatiti

lan 2 U svrhu precizne identikacije spomenika, grupa graevina i lokaliteta koji podlijeu zatiti, svaka strana se obavezuje da e odravati njihov inventar i da e, u sluaju ugroenosti pomenutih dobara, pripremiti odgovarajuu dokumentaciju u najkraem moguem roku. 8 Granada 1985.

Zakonske procedure zatite

lan 3 Svaka strana se obavezuje da e: 1- preduzimati zakonske mjere radi zatite arhitektonskog nasljea; 2- u okviru tih mjera, i koristei sredstva svojstvena svakoj dravi i regiji, donijeti odredbe za zatitu spomenika, grupa graevina i lokaliteta.

lan 5 Svaka strana se obavezuje da e zabraniti uklanjanje, u cjelini ili djelimino, bilo kog zatienog spomenika, osim kada je to neophodno radi njegove zatite. U tom sluaju, nadleni organi moraju preduzeti potrebne mjere predostronosti za njegovo demontiranje, premjetanje i ponovno postavljanje na odgovarajuoj loakciji.

lan 8 Radi smanjenja rizika zikog propadanja arhitektonskog nasljea, svaka strana se obavezuje da e:
Konvencija o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope

1- podravati nauna istraivanja radi utvrivanja i analiziranja tetnih posljedica zagaenja, i denisanja naina i sredstava za smanjenje ili uklanjanje tih posljedica; 2- razmotriti specine probleme ouvanja arhitektonskog nasljea, u okviru politika za borbu protiv zagaenja.

Dopunske mjere
lan 6 Svaka strana se obavezuje da e: 1- obezbijediti nansijsku podrku dravnih organa za ouvanje i restauraciju arhitektonskog nasljea na svojoj teritoriji, u skladu sa nacionalnim, regionalnim i lokalnim nadlenostima, i u okviru raspoloivog budeta; 2- pribjegavati, po potrebi, skalnim mjerama kako bi se olakalo ouvanje ovog nasljea; 3- podsticati privatne inicijative za ouvanje i restauraciju arhitektonskog nasljea. lan 7 Svaka strana se obavezuje da e u okolini spomenika, u okviru grupa graevina i lokaliteta promovisati mjere za opte unapreenje ivotne sredine.

Sankcije
lan 9 Svaka strana se obavezuje da e obezbijediti, u okviru svojih ovlaenja, da nadlene vlasti reaguju na odgovarajui nain na krenje zakona za zatitu arhitektonskog nasljea. To reagovanje moe, u odreenim sluajevima, podrazumijevati nametanje obaveze prekriocu da srui novoizgraeni objekat koji nije saglasan sa zahtjevima, ili da vrati zatieni objekat u prvobitno stanje.

Politike ouvanja arhitektonskog nasljea

lan 10 Svaka strana se obavezuje da e usvojiti integralne politike ouvanja koje:

1- ukljuuju zatitu arhitektonskog nasljea, kao osnovnog cilja urbanistikog planiranja gradova i sela i obezbjeuju da se o tom zahtjevu vodi rauna u svim fazama izrade razvojnih planova, kao i u procedurama odobravanja radova; 2- unapreuju programe restauracije i ouvanja arhitektonskog nasljea; 3- ine ouvanje, promovisanje i unapreenje arhitektonskog nasljea bitnom karakteristikom politika u oblasti kulture, ivotne sredine i planiranja; 4- olakavaju, kad god je mogue, u procesu urbanistikog planiranja gradova i sela, ouvanje i korienje nekih graevina iji znaaj sam po sebi ne garantuje njihovu zatitu prema lanu 3, paragraf 1, ove konvencije, ali koje su znaajne sa stanovita uklopljenosti u gradsku ili seosku sredinu i kvaliteta ivota; 5- podstiu primjenu i razvoj tradicionalnih vjetina i materijala, kao sutinskih za budunost arhitektonskog nasljea. lan 11 Imajui u vidu dunu panju koja se posveuje arhitektonskom i istorijskom karakteru nasljea, svaka strana se obavezuje da e podsticati: korienje zatienih dobara u skladu sa potrebama savremenog ivota;

adaptiranje, kada je to pogodno, starih graevina za nove svrhe. lan 12 Prepoznajui znaaj obezbjeivanja javnog pristupa zatienim dobrima, svaka strana se obavezuje da e preduzeti potrebne mjere kako posljedice obezbjeivanja tog pristupa, posebno dograivanje na postojeim konstrukcijama, ne bi negativno uticalo na arhitektonski i istorijski karakter tih dobara i njihovog okruenja. lan 13 Radi lake implementacije ovih politika, svaka strana se obavezuje da e podsticati, u okviru svoje politike i administrativne strukture, ekasnu saradnju na svim nivoima, u okviru aktivnosti u oblasti ouvanja nasljea, kulture, ivotne sredine i planiranja.

10 Granada 1985.

Uee i udruenja
lan 14 Radi proirenja uticaja mjera dravnih vlasti za identikaciju, zatitu, restauraciju, odravanje, upravljanje i promovisanje arhitektonskog nasljea, svaka strana se obavezuje da e: 1- uspostaviti, u razliitim fazama procesa donoenja odluka, odgovarajue mehanizme za obezbjeivanje informacija, konsultacije i saradnje izmeu dravnih,

regionalnih i lokalnih vlasti, kulturnih institucija i udruenja, i javnosti; 2- podsticati razvoj sponzorstva i nevladinih organizacija koje djeluju u ovoj oblasti.

lan 16 Svaka strana se obavezuje da e unapreivati obuku za razliita zanimanja i zanate potrebne za ouvanje arhitektonskog nasljea.
Konvencija o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope

Informisanje i obuka
lan 15 Svaka strana se obavezuje da e: 1- razvijati svijest javnosti o znaaju ouvanja arhitektonskog nasljea, kao elementa kulturnog identiteta, i kao izvora inspiracije i kreativnosti sadanjih i buduih generacija; 2- promovisati, zbog tog cilja, politike za irenje informacija i podsticanje razvoja svijesti, naroito posredstvom savremenih komunikacionih i propagandnih tehnika, usmjerenih naroito na: a- buenje ili poveanje interesovanja javnosti, ve od kolskog uzrasta, za zatitu nasljea, kao i za kvalitet izgraene sredine i arhitekturu; b- demonstriranje jedinstva kulturnog nasljea i veza koje postoje izmeu arhitekture, umjetnosti, narodne tradicije i naina ivota na evropskom, nacionalnim i regionalnim nivoima podjednako.

Usklaivanje evropskih politika ouvanja arhitektonskog nasljea

lan 17 Strane ugovornice se obavezuju da e razmjenjivati informacije o svojim politikama ouvanja u vezi sa sljedeim pitanjima: 1- metodama koje treba usvojiti radi nadgledanja stanja, zatite i ouvanja dobara, uzimajui u obzir istorijski razvoj, kao i svako poveanje broja takvih dobara; 2- nainima kako se potreba za zatitom arhitektonskog nasljea moe najbolje uskladiti sa potrebama savremenih ekonomskih, socijalnih i kulturnih djelatnosti; 3- mogunostima stvorenih novim tehnologijama za utvrivanje i registrovanje arhitektonskog nasljea i borbe protiv propadanja materijala, kao i u oblastima naunog istraivanja, restauracije i metoda za upravljanje i unapreivanje nasljea; 4- nainima promovisanja arhitektonskog stvaralatva, kao doprinos naeg vremena evropskom nasljeu.

11

lan 18 Strane se obavezuju da e jedna drugoj pruati, kad god je potrebno, tehniku pomo u vidu razmjene iskustva i strunjaka u oblasti ouvanja arhitektonskog nasljea. lan 19 Stranke se obavezuju da e, u okviru odgovarajueg nacionalnog zakonodavstva, ili meunarodnih sporazuma, podsticati evropsku razmjenu strunjaka za uuvanje arhitektonskog nasljea, ukljuujui one zaduene za dalju obuku. lan 20 12 Granada 1985. U svrhe ove konvencije, Komitet eksperata osnovan od Komiteta ministara Savjeta Evrope, u skladu sa lanom 17. Statuta Savjeta Evrope, nadgledae primjenu Konvencije, i naroito: 1- periodino izvjetavati Komitet ministara Savjeta Evrope o stanju politika ouvanja arhitektonskog nasljea u dravama potpisnicama Konvencije, o implementaciji principa utjelovljenih u Konvenciji, i o vlastitim aktivnostima; 2- predlagati Komitetu ministara Savjeta Evrope mjere za sprovoenje odredbi Konvencije, koje treba da ukljue multilateralne aktivnosti, reviziju ili izmjene i dopune Konvencije i informisanje javnosti o njenoj svrsi;

3- davati preporuke Komitetu ministara Savjeta Evrope u pogledu pozivanja drava koje nisu lanice Savjeta Evrope da pristupe Konvenciji. lan 21 Odredbe ove konvencije ne idu na tetu primjene specinih povoljnijih odredbi o zatiti dobara opisnih u lanu 1, sadranih u : Konvenciji za zatitu svjetskog kulturnog i prirodnog nasljea /Convention for the Protection of World Cultural and Natural Heritage/, od 16. novembra 1972; Evropskoj konvenciji o zatiti arhitektonskog nasljea /European Convention on the Protection of the Archaeological Heritage/, od 6. maja 1969.

Zavrne odredbe
lan 22 1- Konvencija je otvorena za potpisivanje drava lanica Savjeta Evrope. Ona podlijee ratikaciji, prihvatanju ili odobravanju. Instrumenti za ratikaciju, prihvatanje ili odobravanje deponuju se kod Generalnog sekretara Savjeta Evrope. 2- Konvencija stupa na snagu prvog dana u mjesecu po isteku tromjesenog perioda od datuma kada su se tri drave lanice Savjeta Evrope obavezale na potovanje Konvencije u skladu sa odredbama prethodnog paragrafa.

3- U pogledu bilo koje drave lanice koja naknadno izrazi spremnost da se obavee na potovanje Konvencije, ona stupa na snagu prvog dana u mjesecu po isteku tromjesenog perioda od datuma deponovanja instrumenta za ratikaciju, prihvatanje ili odobravanje. lan 23 1- Poslije stupanja Konvencije na snagu, Komitet ministara Savjeta Evrope moe pozvati bilo koju dravu koja nije lanica Savjeta i Evropske ekonomske zajednice /European Economic Community/ da pristupi Konvenciji, na osnovu odluke veine, predviene lanom 20.d) Statuta Savjeta Evrope, i jednoglasne odluke predstavnika drava ugovornica koji uestvuju u radu Komiteta. 2- U sluaju pristupanja bilo koje drave ili Evropske ekonomske zajednice, Konvencoja stupa na snagu prvog dana u mjesecu po isteku tromjesenog perioda od datuma deponovanja instrumenta o pristupanju kod Generalnog sekretara Savjeta Evrope. lan 24 1- Svaka drava moe, u vrijeme potpisivanja ili deponovanja instrumenta za ratikaciju, prihvatanje, odobravanja ili pristupanje, navesti teritoriju ili teritorije na kojima e se Konvencija primjenjivati. 2- Svaka drava moe, naknadno, izjavom upuenom Generalnom sekretaru Sajeta Evrope, proiriti primjenu Konvencije na bilo koju drugu teritoriju navedenu u izjavi. U pogledu takve teritorije, Konvencija stupa na snagu prvog

dana u mjesecu po isteku tromjesenog perioda od datuma kada Generalni sekretar primi takvu izjavu. 3- Svaka izjava data u skladu sa prethodna dva paragrafa moe se, u pogledu bilo koje teritorije navedene u toj izjavi, povui obavjetavanjem Generalnog sekretara. Povlaenje stupa na snagu prvog dana u mjesecu po isteku tromjesenog perioda od datuma kada Generalni sekretar primi takvo obavjetenje. lan 25 1- Svaka drava moe, u vrijeme potpisivanja ili deponovanja instrumenta za ratikaciju, prihvatanje, odobravanje ili pristupanje, izjaviti da zadrava pravo da se ne pridrava, u potpunosti ili djelimino, svih odredbi iz lana 4, paragrafa c i d. Nije mogue postaviti nikakva druga ogranienja. 2- Svaka drava ugovornica koja je postavila ogranienje, u skladu sa prethodnim paragrafom, moe povui to ogranienje u potpunosti ili djelimino, tako to e o tome obavijestiti Generalnog sekretara. Povlaenje stupa na snagu na dan prijema takvog obavjetenja od Generalnog sekretara. 3- Strana koja je postavila ogranienje u pogledu odredbi iz paragrafa 1, ne moe zahtijevati primjenu te odredbe od bilo koje druge strane; meutim, ako je njeno ogranienje djelimino ili uslovno, ona moe zahtijevati primjenu te odredbe u mjeri u kojoj je i sama primjenjuje.

Konvencija o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope

13

lan 26 1- Svaka strana moe u bilo koje vrijeme otkazati Konvenciju obavjetavanjem Generalnog sekretara Savjeta Evrope. 2- Takav otkaz stupa na snagu prvog dana u mjesecu po isteku estomjesenog perioda od datuma kada Generalni sekretar primi takvo obavjetenje. lan 27 Generalni sekretar Savjeta Evrope obavjetava drave lanice Savjeta Evrope, svaku dravu koja je pristupila Konvenciji, i Evropsku ekonomsku zajednicu ukoliko je pristupila, o: a- svakom potpisu; b- deponovanju instrumenta za ratikaciju, prihvatanje, odobravanje ili pristupanje; c- svakom datumu stupanja na snagu Konvencije, u skladu sa lanovima 22, 23 and 24; d- svakom drugom aktu, obavjetenju ili dopisu koji se odnose na Konvenciju. U prisustvu potpisanih, koji su opunomoeni da stave potpis na Konvenciju. Sainjena u Granadi, treeg dana u oktobru 1985, na engleskom i francuskom jeziku, s tim da su oba teksta podjednako autentina, u jednom primjerku, koji e biti deponovan u arhive Savjeta Evrope. Generalni sekretar Savjeta Evrope dostavie ovjerene kopije svakoj dravi lanici Savjeta Evrope ili Evropske ekonomske zajednice koje su pozvane da pristupe Konvenciji.

14 Granada 1985.

EVROPSKA KONVENCIJA O PREDJELU

Firenca, 20. X 2000.

Savjet Evrope European Treaty Series - No. 176

EVROPSKA KONVENCIJA O PREDJELU

Preambula
Smatrajui da je cilj Savjeta Evrope da realizuje vee jedinstvo svojih lanova u cilju ouvanja i unapreenja ideja i principa koji predstavljaju njihovo zajedniko nasljee, i smatrajui da se ovaj cilj moe ostvariti naroito sporazumima u oblastima ekonomije i u socijalnim oblastima; nastojei da postignu odrivi razvoj, baziran na uravnoteenim i harmoninim odnosima izmeu socijalnih potreba, privrednih djelatnosti i ivotne sredine; shvatajui da predio ima znaajnu ulogu u javnom interesu u oblastima kulture, ekologije, ivotne sredine i na socijalnom planu, kao i da predstavlja znaajan potencijal za privredne djelatnosti, smatrajui da zatita, upravljanje i planiranje predjela moe da doprinese otvaranju novih radnih mjesta; svjesni da predio ima udjela u formiranju lokalnih kultura i da je on bazina komponenta evropskog prirodnog i kulturnog nasljea, doprinosei blagostanju ljudi i uvrivanju evropskog identiteta; priznajui da je predio svuda vaan sastavni dio kvaliteta ivota stanovnitva: u urbanim podrujima i na selu, u degradiranim podrujima kao i u visokokvalitetnim podrujima, u podrujima koja su procijenjena kao podruja izvanredne ljepote kao i u svakodnevnim podrujima;

shvatajui da razvoj tehnika obrade u poljoprivredi, u umarstvu, u industriji i u rudarstvu, i razvoj u oblasti regionalnog planiranja, urbanog planiranja, transporta, infrastrukture i rekreacije, i na mnogo optijem nivou, promjene u svjetskoj ekonomiji, u mnogim sluajevima ubrzavaju transformacije predjela; elei da odgovore elji javnosti da uiva u visoko kvalitetnim predjelima i elei da odigraju aktivnu ulogu u razvoju predjela; vjerujui da je predio kljuni element individualnog i socijalnog blagostanja i da njegova zatita, upravljanje i planiranje ukljuuju prava i odgovornost svih; uzimajui u obzir zakonske tekstove koji danas postoje na internacionalnom nivou u oblasti zatite i upravljanja prirodnim i kulturnim nasljeem, u oblasti regionalnog i prostornog planiranja, lokalne samouprave i prekogranine saradnje, posebno Konvenciju o ouvanju divljine Evrope i njenih prirodnih stanita (Bern, 19. septembar 1979. godine), Konvenciju o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope (Granada, 3. oktobar 1985. godine), Evropsku konvenciju o zatiti arheolokog nasljea (revidirano) (La Valeta, 16. januar 1992), Evropsku okvirnu konvenciju o prekograninoj saradnji izmeu teritorijalnih zajednica i vlasti (Madrid, 21. maj 1980. godine) sa dodatnim protokolima, Evropsku povelju o lokalnoj samoupravi (Strazbur, 15. oktobar 1985. godine), Konvenciju o biodivezitetu (Rio, 5. jun 1992. godine), Konvenciju o zatiti svjetske kulturne i prirodne batine (Pariz, 16. novembar 1972.
Evropska konvencija o predjelu

17

godine), i Konvenciju o pristupu informacija i pristupu pravdi u oblastima ivotne sredine (Aarhus, 25. jun 1998. godine); shvatajui da kvalitet i raznovrsnost evropskih predjela ine zajedniki resurs, i da je to znaajno za saradnju u cilju njihove zatite, upravljanja i planiranja; elei da obezbijede novi instrument koji bi sluio iskljuivo za zatitu, upravljanje i planiranje predjela Evrope, drave lanice Savjeta Evrope, potpisnice ove Konvencije, dogovorili su se o sljedeem:

d) Zatita predjela oznaava postupke uvanja i odravanja znaajnih ili karakteristinih odlika predjela, to je opravdano njegovim naslijeenim vrijednostima i to je proisteklo iz njegove prirodne konguracije i/ili antropogenih aktivnosti; e) Upravljanje predjelom oznaava djelatnosti, kojima se sa stanovita odrivog razvoja, obezbjeuje redovno odravanje predjela, i usklauje i upravlja promjenama proisteklim iz socijalnih i ekonomskih procesa i postupaka u oblasti ivotne sredine; f) Planiranje predjela oznaava obimne dalekovide postupke sa ciljem unapreenja, ponovnog uspostavljanja ili kreiranja novog predjela. lan 2 Polje primjene Uz ogranienja sadrana u odredbama lana 15 ova Konvencija se primjenjuje na cjelokupnoj teritoriji strana potpisnica Konvencije i pokriva prirodna, gradska i prigradska podruja. Ona obuhvata podruja kopna, kopnene vode i mora. Odnosi se na predjele koji se mogu smatrati izuzetnim kao i na svakodnevne ili degradirane predjele. lan 3 Ciljevi Ciljevi Konvencije su unapreenje zatite, upravljanja i planiranja predjela i organizacija saradnje u ovoj oblasti u okviru Evrope.

POGLAVLJE I - OPTE ODREDBE

18 Firenca 2000. lan 1 Denicije U svrhu ove Konvencije a) Predio oznaava odreenu teritoriju, onako kako je vidi stanovnitvo, iji je karakter rezultat akcija i interakcija prirodnih i/ili antropogenih faktora; b) Politika predjela oznaava izjanjavanje nadlenih javnih vlasti o generalnim principima, strategijama i smjernicama, to omoguava usvajanje specinih mjera iji je cilj zatita, upravljanje i planiranje predjela; c) Ciljni kvalitet predjela oznaava, za specian predio, formulaciju od strane nadlene javne vlasti, tenju stanovnitva u pogledu predionih karakteristika njihovog okruenja;

POGLAVLJE II NACIONALNE MJERE

lan 4 Podjela nadlenosti Svaka strana e sprovoditi ovu Konvenciju, posebno lan 5 i lan 6 prema sebi svojstvenoj podjeli nadlenosti, u skladu sa ustavnim naelima i svojim administrativnim organizacijama, kao i potujui naela supsidijarnosti, vodei rauna o Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi. Ne odustajui od odredbi ove Konvencije, svaka strana e sprovoditi ovu Konvenciju u skladu sa sopstvenom politikom. lan 5 Opte mjere Sve strane se obavezuju: a) da e pravno priznati predio kao osnovnu komponentu ivotnog okruenja stanovnitva, kao izraz ravnopravnosti njihovog zajednikog kulturnog i prirodnog nasljea i temelje njihovog identiteta; b) da e usvajanjem specijalnih mjera naznaenih u lanu 6 utvrditi i sprovesti one politike predjela koje imaju za cilj njegovu zatitu, upravljanje i planiranje; c) da e usvojiti postupke uea opte javnosti, lokalnih i regionalnih vlasti i ostalih zainteresovanih aktera u interesu denisanja i sprovoenja predionih politika navedenih u paragrafu b, gore;

d) da e integrisati predio u politike regionalnog i urbanistikog planiranja, i u kulturne, poljoprivredne, socijalne, ekonomske i politike ivotne sredine, kao i sve ostale politike koje mogu da imaju posredan ili neposredan uticaj na predio.
Evropska konvencija o predjelu

lan 6 Posebne mjere A. Podizanje svijesti Sve strane se obavezuju da e podizati nivo svijesti graanskog drutva, privatnih organizacija i javnih vlasti o vrijednosti predjela, njegovoj ulozi i njegovim promjenama. B. Osposobljavanje i edukacija Sve strane se obavezuju da e unaprijediti: a) osposobljavanje strunjaka za procjenu i intervencije u predjelu; b) multidisciplinarne programe za osposobljavanje profesionalaca, privatnog i javnog sektora i zainteresovanih asocijacija u politici predjela, zatiti, upravljanju i planiranju; c) programe obrazovanja u koli i univerzitetu, u relevantnim disciplinama, koje govore o vrijednostima koje se pripisuju predjelima i rezultatima koji proistiu iz njihove zatite, upravljanja i planiranja;

19

C. Identikacija i procjena 1. Sa aktivnim ueem zainteresovanih strana, kako je ugovoreno u lanu 5 c., i u pogledu unapreenja znanja o njihovim predjelima, svaka strana e preduzeti: a) da identikuje sopstvene predjele na cjelokupnoj teritoriji; da analizira njihove karakteristike kao i sile i pritiske koji ih transformiu; da prati njihove promjene;

POGLAVLJE III EVROPSKA SARADNJA

lan 7 Internacionalne politike i programi Strane se obavezuju na saradnju u okviru internacionalnih politika i programa koji obuhvataju predionu razmjeru, i na preporuku, tamo gdje je to relevantno, da u njih bude ukljueno i razmatranje predjela. lan 8 Uzajamna pomo i razmjena informacija Strane se obavezuju na saradnju u smislu poveanja ekasnosti mjera koje su obuhvaene ostalim lanovima ove Konvencije, a posebno: a. da e uzajamno pruati tehniku i naunu pomo u oblasti predjela kroz objedinjavanje i razmjenu iskustava i rezultata istraivakih projekata. b. da e podsticati razmjenu strunjaka koji se bave predjelom, naroito u svrhu njihovog osposobljavanja i informisanja, c. da e razmjenjivati informacije o cjelokupnoj materiji pokrivenoj odredbama ove Konvencije. lan 9 Prekogranini predjeli Strane e podsticati prekograninu saradnju na lokalnom i regionalnom nivou i, ako je gdje god neophodno, pripremiti i sprovoditi zajednike programe predjela.

b) da procijenjuje identikovane predjele vodei rauna o posebnim vrijednostima koje im pridaju zainteresovane strane i stanovnitvo, 20 Firenca 2000. 2. Ovi postupci identikacije i procjene moraju da budu rukovoeni razmjenama iskustava i metodologija, organizovanim izmeu strana na nivou Evrope shodno lanu 8. D. Ciljni kvalitet predjela Svaka strana se obavezuje da e denisati ciljni kvalitet predjela za one predione politike koje su identikovane i procijenjene, po obavljenim javnim konsultacijama, saglasno lanu 5 c. E. Sprovoenje Da bi se predione politike sprovele, svaka strana se obavezuje da e uvesti instrumente za sprovoenje zatite, upravljanja i/ili planiranja predjela.

lan 10 Praenje primjene ove Konvencije 1. Postojei nadleni Struni odbori, u skladu sa lanom 17. Statuta Savjeta Evrope, e biti odreeni od strane Ministarskog odbora Savjeta Evrope kao odgovorni za praenja sprovoenja Konvencije; 2. Poslije svakog sastanka Strunog odbora, Generalni Sekretar Savjeta Evrope e dostaviti izvjetaj Ministarskom odboru o sprovoenju i rukovoenju Konvencijom; 3. Struni odbor e da predloi Ministarskom odboru kriterijume i pravila koja reguliu dodjelu nagrade Savjeta Evrope za predio. lan 11 Nagrada Savjeta Evrope za predio 1. Nagrada Savjeta Evrope za predio je posebno obiljeje koje moe da bude dodijeljeno lokalnim i regionalnim vlastima i grupama ustanovljenim u njihovom okviru, kao dio politike predjela strana potpisnica ove Konvencije, politike ili mjera zatite, upravljanja i/ili plana njihovih predjela, koje su obezbijedile trajnu efektivnost i stoga mogu da poslue kao primjer drugim teritorijalnim upravama u Evropi. Posebno obiljeje moe se takoe dodijeliti nevladinim organizacijama koje su zapaeno doprinijele zatiti, upravljanju i planiranju predjela. 2. Kandidaturu za nagradu Savjeta Evrope za predio, strane treba da dostave Strunom odboru

pomenutom u lanu 10. Prekogranine lokalne i regionalne vlasti i grupe u okviru lokalnih i regionalnih vlasti, mogu biti kandidati pod uslovom da zajedniki upravljaju dotinim predjelom; 3. Na predlog Strunog odbora pomenutog u lanu 10. Ministarski odbor e denisati i objaviti kriterijume za dodjelu nagrada Savjeta Evrope za predio, usvojiti relevantna pravila i dodijeliti nagradu. 4. Dodjela nagrade Savjeta Evrope za predio e ohrabriti dobitnike nagrade da osiguraju odrivu zatitu, upravljanje i/ili planiranje dotinog predjela.

POGLAVLJE IV ZAVRNE KLAUZULE

lan 12 Odnosi sa drugim instrumentima Odredbe ove Konvencije nee ograniiti djelovanje stroih odredbi koje se tiu zatite predjela. gazdovanja i/ili planiranja sadrane u drugim postojeim ili buduim nacionalnim i internacionalnim instrumentima. lan 13 Potpisivanje, ratikacija, stupanje na snagu 1. Konvencija e biti otvorena za potpisivanje stranama lanicama Savjeta Evrope. Ona e biti predmet ratikacije, prihvatanja ili odobravanja. Instrumenti ratikacije, prihvatanja ili odobravanja bie deponovani kod Generalnog sekretara Savjeta Evrope.

Evropska konvencija o predjelu

21

2. Ova Konvencija e stupiti na snagu prvog dana prvog mjeseca po isteku tromjesenog perioda od datuma kada deset drava lanica Savjeta Evrope pristane da se obavee ovom Konvencijom u skladu sa odredbama prethodnog paragrafa. 3. Za svaku potpisnicu koja naknadno izrazi pristanak da se obavee ovom Konvencijom, Konvencija e stupiti na snagu prvog dana prvog mjeseca po isteku tromjesenog perioda od dana podnoenja instrumenata ratikacije, prihvatanja odgovornosti ili odobravanja. lan 14 Pristupanje 1. Poslije stupanja na snagu ove Konvencije, Ministarski odbor Savjeta Evrope moe da pozove Evropsku zajednicu ili svaku evropsku dravu koja nije lanica Savjeta Evrope da pristupi Konvenciji veinskom odlukom predvienom lanom 20 d. Savjeta Evrope i jednoglasnom odlukom drava strana u Konvenciji koje imaju prava da zasjedaju u Ministarskom odboru. 2. Za svaku dravu koja je pristupila ili za Evropsku zajednicu u sluaju pristupanja, ova Konvencija e stupiti na snagu prvog dana prvog mjeseca po isteku tromjesenog perioda od datuma deponovanja instrumenata za pristupanje kod Generalnog sekretara Savjeta Evrope.

lan 15 Teritorijalna primjena 1. Svaka drava ili Evropska zajednica mogu, u vrijeme potpisivanja ili deponovanja svog instrumenta ratikacije, prihvatanja, odobravanja ili pristupanja, posebno specikovati teritoriju ili teritorije na kojima e se ova Konvencija primjenjivati. 2. Svaka strana moe, u svakom momentu, izjavom upuenom Generalnom sekretaru Savjeta Evrope, proiriti primjenu ove Konvencije na bilo koju drugu teritoriju navedenu u izjavi. Konvencija e stupiti na snagu i za novu teritoriju prvog dana prvog mjeseca po isteku tromjesenog perioda od dana kada Generalni sekretar primi ovu izjavu. 3. Svako izjanjavanje uinjeno na osnovu gornja dva paragrafa, u pogledu svake teritorije pomenute u takvoj izjavi, moe da se povue, obavjetenjem upuenim Generalnom sekretaru Savjeta Evrope. lan 16 Otkazivanje 1. Svaka strana, moe u svakom momentu da otkae ovu Konvenciju upuujui obavjetenje Generalnom sekretaru Savjeta Evrope. 2. Ovo otkazivanje e postati djelotvorno prvog dana prvog mjeseca po isteku tromjesenog perioda od dana kada Generalni sekretar primi to obavjetenje.

22 Firenca 2000.

lan 17 Amandmani 1. Svaka strana ili Struni odbor pomenut u lanu 10 mogu da predloe amandmane na ovu Konvenciju. 2. O svakom predlogu ovih amandmana bie obavjeten Generalni sekretar Savjeta Evrope koji e ih prenijeti dravama lanicama Savjeta Evrope, drugim stranama, i svakoj evropskoj dravi koja nije lanica, a pozvana je da pristupi ovoj Konvenciji u skladu sa odredbama lana 14. 3. Struni odbor pomenut u lanu 10 e ispitati svaki amandman i podnijeti na usvajanje tekst usvojen troetvrtinskom veinom predstavnika strana u Ministarskom odboru. Poto ih usvoji Ministarski odbor veinom predvienom lanom 20 d Statuta Savjeta Evrope i jednoglasnim izglasavanjem drava uesnica sa pravom zasjedanja u Ministarskom odboru, tekst se dostavlja stranama na prihvatanje. 4. Svaki amandman e stupiti na snagu i odnosie se na strane prvog dana prvog mjeseca po isteku tromjesenog perioda od datuma kada tri lanice Savjeta Evrope informiu Generalnog sekretara da su prihvatile izmjene i dopune. Za svaku drugu stranu koja ih naknadno prihvati amandmani e stupiti na snagu prvog dana prvog mjeseca po isteku tromjesenog perioda od datuma kada pomenuta strana informie Generalnog sekretara o svom prihvatanju amandmana.

lan 18 Obavjetavanje Generalni sekretar Savjeta Evrope obavjestie drave lanice Savjeta Evrope i sve drave ili zajednice Evrope koje su pristupile ovoj Konvenciji o: a) svakom potpisivanju; b) deponovanju svakog instrumenta ratikacije, prihvatanja, odobravanja ili pristanka; c) svakom datumu stupanja na snagu ove Konvencije u skladu sa lanovima 13, 14 i 15; d) svakoj izjavi datoj u skladu sa lanom 15; e) svakom otkazivanju uinjenom u skladu sa lanom 16; f) svakom predlogu amandmana kao i svakom amandmanu usvojenom sa lanom 17, i o svakom datumu stupanja na snagu amandmana; g) svakom drugom aktu, obavjetenju, informaciji ili dopisu u vezi sa ovom Konvencijom. Potvrujui gore navedeno, dolje potpisani, za to propisno ovlaeni, potpisali su ovu Konvenciju.
Evropska konvencija o predjelu

23

Sastavljeno u Firenci, 20. oktobra 2000. godine, na francuskom i engleskom jeziku, s tim to su oba teksta vjerodostojna, u jednom primjerku koji e biti deponovan u arhiv Savjeta Evrope. Generalni sekretar Savjeta Evrope dostavie ovjerenu kopiju svakoj dravi lanici Savjeta Evrope, kao i svakoj dravi ili Evropskoj zajednici pozvanoj da pristupi ovoj Konvenciji.

etvrta evropska konferencija ministara odgovornih za kulturno nasljee

HELSINKA DEKLARACIJA O POLITIKOJ DIMENZIJI OUVANJA KULTURNOG NASLJEA U EVROPI REZOLUCIJA BR. 1 KULTURNO NASLJEE KAO FAKTOR IZGRADNJE EVROPE REZOLUCIJA BR. 2 KULTURNO NASLJEE KAO FAKTOR ODRIVOG RAZVOJA

Helsinki, 30-31. maj 1996.

HELSINKA DEKLARACIJA O POLITIKOJ DIMENZIJI OUVANJA KULTURNOG NASLJEA U EVROPI REZOLUCIJA BR. 1 KULTURNO NASLJEE KAO FAKTOR IZGRADNJE EVROPE REZOLUCIJA BR. 2 KULTURNO NASLJEE KAO FAKTOR ODRIVOG RAZVOJA

Konana deklaracija i rezolucije Sastavi se u Helsinkiju 30 31. maja 1996, na etvrtoj evropskoj konferenciji, ministri odgovorni za kulturno nasljee u dravama potpisnicama Evropske kulturne konvencije /European Cultural Convention/, uz podrku svojih kolega iz gostujuih zemalja, pozivajui se na Deklaraciju koju su usvojili predsjednici drava i vlada na sastanku u Beu, u oktobru 1993, u vezi sa osnivanjem, u Evropi, irokog podruja demokratske bezbjednosti, zasnovane na miru i stabilnosti; prepoznajui obavezu prema zajednikom kulturnom nasljeu i prednostima njegove raznovrsnosti kao jedan od kljunih faktora u izgradnji i konsolidaciji nove Evrope, zajedno sa posveenou pluralistikoj parlamentarnoj demokratiji, neodvojivosti i univerzalnosti ljudskih prava i vladavini zakona; polazei od saradnje denisane u Konvenciji o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope /Convention for the Protection of the Architectural Heritage of Europe/ (Granada, 1985) i Evropskoj konvenciji o zatiti arhitektonskog nasljea /European Convention on the Protection of the Archaeological Heritage/ (Valeta, 1992); uzimajui u obzir rezultate prethodnih evropskih konferencija ministara odgovornih za kulturno nasljee, odranih u Briselu (1969), Granadi (1985) i Valeti (1992), rad Savjeta Evrope i razvoj meunarodne misli o ciljevima ouvanja; svjesni potrebe proirenja i osavremenjavanja koncepta integrisanog ouvanja nasljea, koji Savjet Evrope promovie

jo od 1975, kako bi bolje odgovorili na ekonomske i socijalne izazove sa kojima se Evropa danas susrijee; smatrajui da je, sa novim dravama iz cijele Evrope koje se sada ukljuuju u meuvladinu saradnju, sazrio trenutak za razmatranje mjesta kulturnog nasljea u procesu razvoja; USVAJAJU SLJEDEU DEKLARACIJU I REZOLUCIJE :

Evropski ministri odgovorni za kulturno nasljee I. sveano izraavaju svoju privrenost politikim ciljevima Savjeta Evrope, redenisanim Bekom deklaracijom; podravaju aktivnosti koje Organizacija preduzima radi zatite ljudskih i prava manjina, borbe protiv ksenofobije i netolerancije, i promocije evropskog partnerstva u oblasti kulturne saradnje; srdano pozdravljaju pristupanje novih drava Evropskoj kulturnoj konvenciji i Savjetu Evrope, ime meuvladina saradnja poprima punu pan-evropsku dimenziju; smatraju da vrijednosti svojstvene kulturnom nasljeu i politike njegovog ouvanja mogu dati znaajan doprinos ciljevima demokratije i uravnoteenog razvoja kojima Savjet Evrope tei;

Helsinki 1996.

Helsinka deklaracija o politikoj dimenziji ouvanja kulturnog nasljea u Evropi

27

II. sloili su se o nizu principa koje prepoznaju kao zajednike take na koje se politike u oblasti nasljea irom Evrope pozivaju; Pristup kulturnom nasljeu Pristup upoznavanju i uivanju kulturnog nasljea treba promovisati kao faktor od presudnog znaaja za lino i kolektivno ispunjenje. Veza sa kulturnim nasljeem omoguava pojedincima da nau svoje mjesto u vlastitom istorijskom, socijalnom i kulturnom okruenju. To vai za kulturno nasljee u najirem smislu, ukljuujui kulturne predjele, pokretno i nematerijalno nasljee, kao i arhitektonsko i arheoloko nasljee. 28 Helsinki 1996. Jedinstvo i raznovrsnost kulturnog nasljea Znanje o kulturnom nasljeu treba propagirati na lokalnom, regionalnom, nacionalnom i meunarodnom nivou, i isticati elemente koji odraavaju, kako jedinstvo Evrope, tako i raznovrsnost njenih kulturnih identiteta. Svestrano razumijevanje vrijednosti nasljea dovodi do potovanja raznovrsnosti, tolerancije i sposobnosti prevazilaenja razlika. Novi koncept zajednikog kulturnog nasljea treba da podstakne pojedince i zajednice da preuzmu zajedniku odgovornost za njegovo ouvanje, bez obzira na ziki poloaj ili tekui politiki kontekst tog nasljea.

Kulturno nasljee kao ekonomski potencijal Odgovorne dravne vlasti imaju obavezu sprovoenja mjera za nauno prepoznavanje i zakonsku zatitu nasljea opisanog u konvencijama iz Granade i Valete. One takoe treba da osmisle dinamine strategije ouvanja, koje mobiliu ekonomski potencijal nasljea, radi obnove urbanih podruja i ruralnog razvoja. Doprinos kulturnog nasljea lokalnom razvoju nee biti evidentan samo u neposrednom uticaju na ekonomiju i zapoljavanje u mnogim granama djelatnosti, ve i u velikom broju neposrednih koristi za cijelu zajednicu. Kulturno nasljee u procesu odrivog razvoja S obzirom na to da kulturno i prirodno nasljee predstavljaju ivotno okruenje ljudi, mora se sprovesti kombinovana akcija za njihovu zajedniku zatitu, u kontekstu meunarodnog ekolokog pristupa upravljanju prostorom. Neophodno je uskladiti politike za zatitu nasljea i politike prostornog planiranja. Korienje kulturnog nasljea kao resursa mora biti dio procesa planiranja odrivog razvoja, utvrdivi ogranienja koja se odnose na upotrebu neobnovljivih resursa. Da bismo ovo bogatstvo prenijeli buduim generacijama na nain koji uva autentinost nasljea, ne iskljuujui promjenu, potrebno je da svi ukljueni akteri iz dravnog i privatnog sektora usvoje naine djelovanja saglasne sa ivotnom sredinom. Ouvanje kulturnog nasljea pomae da se preciznije deniu odrivi obrasci proizvodnje i potronje, oslanjajui se na razumno upravljanje prostorom i resursima, ekonomijom i energijom, reciklaom materijala i otpada.

Odrive strategije kulturnog turizma Razvijanje kulturnog turizma moe doprinijeti razvoju i revitalizaciji regija, ali takoe i vriti pritisak na kulturno nasljee i uticati na kvalitet ivota u domaim zajednicama. Potrebno je dalje razraivati politike i strategije kulturnog turizma, teei uravnoteenom i odrivom korienju nasljea, koje uva njegove korisne potencijale za budue generacije. Veoma je vano razraditi specine modele za razvoj kulturnog turizma, koji ne kopiraju uobiajene obrasce masovnog turizma. Potreba za meusektorskim strategijama ouvanja Zatita i korienje kulturnog nasljea tiu se cijele zajednice, ija je angaovanost, kroz javne i privatne sektore, presudna za njegovu budunost. Odgovorne vlasti moraju razviti meusektorske strategije koje kombinuju razliite vrste akcija i obezbjeuju usklaenost dravnih i privatnih inicijativa kako bi se pruila podrka privatnim vlasnicima u ijim rukama se nalazi veliki dio kulturnog nasljea. Zakonske, nansijske i administrativne stimulativne mjere mogu podstai implementaciju takvih strategija. Finansijski resursi dravnog sektora obino nisu dovoljni da obezbijede zatitu kulturnog nasljea i moraju biti dopunjeni svim raspoloivim izvorima nansiranja. Uloga drave i dravnih vlasti Meusektorski pristup ouvanju nasljea i oslanjanje na partnerstvo stvaraju potrebu za preciznim denisanjem uloge drave i razliitih dravnih vlasti. Pojedinane

odgovornosti razliitih teritorijalnih zajednica i dravnih nadzornih organa, inicijative ili usklaivanje funkcija moraju biti detaljno objanjeni u procesima administrativne decentralizacije ili reorganizacije koji se trenutno odvijaju u mnogim evropskim zemljama. Oslanjanje na partnerstvo i privatne inicijative ne smije znaiti odricanje odgovornosti dravnih vlasti za zatitu kulturnog nasljea. Uloga nevladinih organizacija Ne dovodei u pitanje specine odgovornosti drave i regionalnih i lokalnih vlasti, potrebno je ekasnije promovisati, koristiti i podsticati ulogu nevladinih organizacija, uzimajui u obzir veliki doprinos koji su volonterske inicijative dale u izgradnji demokratskog drutva. Nauna i obrazovna poruka kulturnog nasljea i obrazovanja Kulturna dobra su autentina svjedoanstva istorije kulture i ljudske civilizacije. Zbog toga je osnovna dunost sadanjih i buduih istraivaa da obezbijede njihovo prouavanje, dokumentovanje i zatitu. Obrazovanje u oblasti nasljea mora naglasiti istorijske, umjetnike i etike vrijednosti kulturnog nasljea utjelovljene u zajednici, uei ljude da potuju viestruke identitete, razvoj tolerancije, i borbu protiv nejednakosti i iskljuivosti. Kvalitet i objektivnost obrazovne poruke zavisi od mjerila onih koji tumae kulturno nasljee. Podjednako vano je i prenoenje znanja neophodnih za ouvanje kulturnog
Helsinki 1996.

29

nasljea. U tome mogu pomoi irenje i razmjena informacija i strunosti unutar i izmeu drava lanica. III. preporuuju Odboru ministara /Committee of Ministers/ Savjeta Evrope da usvoji deklaraciju i rezolucije ove konferencije kao osnovu za meuvladin radni program koji sprovodi Odbor za kulturno nasljee /Cultural Heritage Committee/; IV. istiu naizostavnu potrebu povezivanja djelovanja razliitih meunarodnih vladinih i nevladinih organizacija, i uspostavljanja bliskog partnerstva Evropske unije i Savjeta Evrope.

analizirati naine na koje kulturno nasljee doprinosi veoj kulturnoj koheziji unutar Evrope, potujui kulturnu raznovrsnost i promoviui socijalnu integraciju; uvrstiti vezanost graana Evrope za njihovo zajedniko kulturno nasljee, uspostavljanjem, u sklopu meuvladine saradnje u Savjetu Evrope, procedure za zatitu i unapreivanje dobara izgraenog nasljea i arheolokih nalazita koja odraavaju kulturnu raznovrsnost koja je nastajala tokom istorije na odreenoj teritoriji, bez obzira na dananji politiki kontekst te teritorije. II. NASLJEE U DRUTVU Potrebno je ispitati sljedee: sredstva za obezbjeivanje aktivnijeg uea lokalne zajednice i nevladinih organizacija u planiranju i sprovoenju saradnikih projekata; sredstva za podsticanje bolje saradnje dravnog i privatnog sektora; sredstva za podsticanje privatnog sektora u zatiti kulturnog nasljea. III. NASLJEE, INFORMISANJE I OBRAZOVANJE Prenoenje nasljea zavisi od sistematskog irenja informacija i usavravanja znanja. Prema tome, dunost je nacionalnih, regionalnih i lokalnih vlasti da ire informacije i obezbjeuju osnovno i napredno obrazovanje za svoje

30 Helsinki 1996.

Rezolucija br. 1 Kulturno nasljee kao faktor izgradnje Evrope

Evropski ministri odgovorni za kulturno nasljee pozivaju Odbor ministara Savjeta Evrope da zatrai od CDCCa i njegovog Odbora za kulturno nasljee da razvije srednjoroni radni program usmjeren ka sljedeim ciljevima: I. NASLJEE I IDENTITET Bilo bi svrsishodno: potvrditi ulogu koju je svaka kultura odigrala u stvaranju nasljea i prepoznati zajednike tradicije koje su doprinijele stvaranju moderne Evrope;

profesionalce, postiui, na taj nain, cjelishodnije iskoriavanje ljudskih resursa. Na evropskom nivou, meutim, Savjet Evrope treba da: razmotri uspostavljanje stalnog informativnog sistema Evropska mrea za ouvanje nasljea (European Heritage Watch Network), kako bi vlasti, profesionalci, istraivai i edukatori bili u toku sa razvojem u oblasti nasljea u drugim zemljama, koristei raniji izvjetaj Savjeta Evrope o politikama za arhitektonsko nasljee u Evropi ; promovie, na osnovu postojeih, isprobanih programa kao to su Dani evropskog nasljea /European Heritage Days/, Evropske kulturne marrute /European Cultural Routes/ i Predavanja o evropskom nasljeu /European Heritage Classes/, evropske obrazovne inicijative radi podsticanja graana da potuju ivotnu sredinu i turista da potuju lokalne kulture, i predoavanja vrijednosti evropskog kulturnog nasljea mladim ljudima. Nova Evropska fondacija za obrazovanje u oblasti nasljea (European Foundation for Heritage Skills), osnovana uz podrku Odbora za kulturno nasljee Savjeta Evrope, i koja djeluje u partnerstvu sa ostalim nacionalnim i meunarodnim organizacijama, treba da obezbijedi dalje uslove za pan-evropske programe usavravanja i kontinuiranog obrazovanja profesionalaca.

Rezolucija br. 2 Kulturno nasljee kao faktor odrivog razvoja

Evropski ministri odgovorni za kulturno nasljee pozivaju Odbor ministara Savjeta Evrope da zatrai od CDCC-a i njegovog Odbora za kulturno nasljee:
Helsinki 1996.

I. da razvije evropsku metodologiju za upravljanje nasljeem u okviru odrivog nasljea; Tu spadaju: iznalaenje instrumenta za procjenu, tokom odreenog vremenskog perioda, kvantitativnog i kvalitativnog uticaja investicija dravnog i privatnog sektora u oblasti kulturnog nasljea; utvrivanje uloge nasljea u stvaranju novih mogunosti zapoljavanja, vodei rauna o alternativnim planovima lokalnog razvoja i obnavljanja urbanih podruja; rjeavanje, vezano za kulturno nasljee, specinih problema investicionih struktura u velikom broju zemalja koje se nalaze u procesu prelaska na trinu ekonomiju. Treba ih ukljuiti u Specine akcione planove /Specic Action Plans/ i Programe tehnike i profesionalne saradnje /Technical and Professional Co-operation Programmes/ koje pokree Savjet Evrope;

31

formulisanje, za dravne vlasti i trine partnere, kriterijuma za donoenje odluka koji istiu dugoronu investicionu vrijednost programa u oblasti nasljea i injenicu da se protabilnost u toj oblasti ne moe posmatrati samo u ekonomskom smislu, ve kao dobit za drutvo u cjelini; razvijanje metoda zasnovanih na ivotnom ciklusu graevinskih materijala, kako bi se procijenio ekoloki uticaj obnavljanja starih zgrada u odnosu na zgrade konstruisane u skladu sa modernim metodama proizvodnje; promocija saradnje vlasti, nevladinih organizacija, privatnih preduzea i lokalnih zajednica, radi stvaranja zdravih osnova odrivog razvoja. 32 Helsinki 1996. II. da pripremi, na osnovu rezultata rada meunarodnih ili nacionalnih agencija, preporuku dravama lanicama o odrivim strategijama kulturnog turizma, usmjerenim ka unapreivanju nasljea; Odbor za kulturno nasljee mora se rukovoditi sljedeim principima: turizam omoguava graanima vei pristup kulturnom nasljeu, a prihodi od turizma mogu obezbijediti znatna sredstva za odravanje i ouvanje kulturnog nasljea; strategije kulturnog turizma mogu doprinijeti poboljanju razliitih kategorija kulturnih dobara, kao to su industrijsko nasljee i zgrade namijenje u turistike svrhe, koristei, na primjer, eksperiment Kulturnih marruta koji je pokrenuo

Savjet Evrope. Povodom Dana evropskog nasljea mogu se pokrenuti alternativne turistike marrute; promovisane politike moraju obezbijediti da korienje nasljea i posjeivanje odreenih turistikih znamenitosti ne prelaze granice odrivosti odreene osjetljivou nasljea; odrive politike kulturnog turizma moraju izbjegavati prekomjernu eksploataciju kulturnog i prirodnog nasljea, rijetkih ili neobnovljivih resursa, ije bi propadanje (ili gubitak) dovelo do unitenja same osnove njihove turistike vrijednosti; treba obezbijediti da se dio nansijskog prihoda od turizma izdvaja, po eksibilnim uslovima, za ouvanje ili unapreivanje kulturnog nasljea; strategije za razvoj turizma moraju uzimati u obzir odgovarajue politike usmjerene na poboljanje kvaliteta ivota stanovnika. III. da okupi, pod pokroviteljstvom Savjeta Evrope, prvu meuministarsku radnu grupu sastavljenu od predstavnika ministarstava odgovornih za nasljee, nansije, zapoljavanje i ivotnu sredinu, radi predlaganja nansijskih i zakonskih opcija, kako bi se podstaklo otvaranje novih radnih mjesta povezanih sa korienjem, ouvanjem i restauracijom izgraenog nasljea.

Peta evropska konferencija ministara odgovornih za kulturno nasljee

REZOLUCIJA BR. 1 O ULOZI KULTURNOG NASLJEA I IZAZOVIMA GLOBALIZACIJE DEKLARACIJA O ULOZI NEVLADINIH ORGANIZACIJA U OBLASTI KULTURNOG NASLJEA

Portoro, Slovenija, 5-7. april 2001.

REZOLUCIJA BR. 1 O ULOZI KULTURNOG NASLJEA I IZAZOVIMA GLOBALIZACIJE DEKLARACIJA O ULOZI NEVLADINIH ORGANIZACIJA U OBLASTI KULTURNOG NASLJEA

ZAKLJUCI KONFERENCIJE Sastavi se u Portorou (Slovenija), 6. i 7. aprila 2001, na Petoj evropskoj konferenciji ministara odgovornih za kulturno nasljee, ministri drava potpisnica Evropske kulturne konvencije /European Cultural Convention/, uz podrku posmatraa iz ostalih pozvanih zemalja, istiui da je postojanje Savjeta Evrope zasnovano na zajednikom nasljeu ideala i principa zajamenih njegovim statutom; pozivajui se na konane deklaracije samita predsjednika drava i vlada odranih u Beu (1993) i Strazburu (1997) i 104. zasjedanja Odbora ministara u Budimpeti (1999); izjavljujui svoju privrenost okviru saradnje utvrenom u Konvenciji o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope /Convention for the Protection of the Architectural Heritage of Europe/, (Granada 1985), i Evropskoj konvenciji o zatiti arhitektonskog nasljea /European Convention for the Protection of the Archaeological Heritage/, (Valeta 1992), i srdano pozdravljajui otvaranje Evropske konvencije o predjelu /European Landscape Convention/ za potpisivanje, 2000. godine; prihvatajui principe Deklaracije o kulturnoj raznovrsnosti /Declaration on Cultural Diversity/, usvojene na 733. sastanku Odbora ministara (2000), i istiui glavni doprinos koji je sektor nasljea dao politikama koje se implementiraju u skladu sa deklaracijom; svjesni mogunosti, stvorenih zahvaljujui globalizaciji, za razvoj meukulturalnog dijaloga i univerzalnog pristupa vanim informacijama, ali vodei rauna o potrebi ouvanja raznovrsnosti i specinih vrijednosti nasljea svake pojedinane zajednice,

USVAJAJU SLJEDEE REZOLUCIJE I DEKLARACIJU:

Rezolucija br. 1 o ulozi kulturnog nasljea i izazovima globalizacije

Mi, evropski miistri odgovorni za kulturno nasljee, I. POZDRAVLJAMO znaajan napredak postignut od prve konferencije organizovane u Briselu 1969. i zanimanje za kulturno nasljee koje sada postoji; II. IZRAAVAMO zadovoljstvo zbog usvajanja adekvatnih mjera, na nacionalnim i transnacionalnim nivoima, za zatitu zajednikog evropskog kulturnog nasljea, i promociju i sprovoenje zajednike evropske politike u ovoj oblasti, u okviru Savjeta Evrope; III. OBAVEZUJEMO SE na preduzimanje usklaene akcije, odgovarajui na ekonomske i politike izazove novog vijeka; IV. SKREEMO PANJU svim dravnim vlastima i donosiocima odluka u oblasti ekonomije na vodeu ulogu ouvanja i promocije kulturnog nasljea prilikom: sprovoenja ciljeva Savjeta Evrope o jaanju demokratije, ouvanju mira, postizanju socijalnog napretka i ouvanju kulturne raznovrsnosti; izrade panevropskog razvojnog modela, odgovarajui na izazove globalizacije.

35

V. U tom pogledu, NAGLAAVAMO sljedee principe: 1. Kulturno nasljee i globalizacija PREPOZNAJEMO da, u kontekstu globalizacije, kulturno nasljee ima specijalnu vrijednost, koja zahtijeva izradu politika za ouvanje zajednikog interesa u ovom sektoru: PODVLAIMO, stoga, potrebu: a. da se, u informatikom drutvu, svim ljudima zajami pravian pristup znanju, kulturi i kulturnom nasljeu; b. da slobodan pristup kulturnom nasljeu bude zasnovan na etikom prilazu njegovoj trinoj strategiji, ukljuujui jaanje meunarodne saradnje zbog monitoringa i borbe protiv nezakonite trgovine; c. podizanja svijesti zajednica o vrijednostima kulturnog nasljea, kao potencijala za njihov odrivi razvoj i kvalitet ivota; d. da se obezbijedi da raznovrsnost kulturnog nasljea na lokalnim, regionalnim i nacionalnim nivoima daje ljudima osnovni osjeaj identiteta, obezbjeuje ljudima potencijal u globalnoj ekonomskoj konkurenciji, doprinosi njihovom prosperitetu i jaa stabilnost i socijalnu koheziju, koje podstiu ulaganja.

POZIVAMO dravne vlasti da donesu mjere: koje e omoguiti lokalnim zajednicama da otkriju svoj identitet i osjeaj pripadnosti, kroz bolje razumijevanje materijalnih, jezikih i duhovnih vrijednosti kulturnog nasljea, za zatitu i unapreivanje autentinosti i integriteta kulturnog nasljea, za ouvanje zanatske djelatnosti, i malih i srednjih preduzea, koja se bave ouvanjem i restauracijom regionalnog karaktera nasljea, za ostvarivanje ravnotee izmeu usavravanja u novim tehnologijama, i razvoja i prenoenja tradicionalnih znanja, olakavajui, na taj nain, dostupnost i upotrebu tradicionalnih materijala i tehnika, za djelovanje, uporedo sa pojedinanim profesionalnim sektorima, u rastuoj upotrebi nasljea u kulturnim industrijama i turizmu, i obezbjeivanje kvalitetnog obrazovanja i usvajanje etikog kodeksa, radi spreavanja manipulacije, za podsticanje meunarodne razmjene iskustva i strunjaka, zasnovane na meudisciplinarnom pristupu, koji je neophodan za ravnomjerno irenje znanja u oblasti ouvanja nasljea, irom Evrope, za stvaranje modela odrivog razvoja koji je, istovremeno, demokratski i meunarodno pravedan, kako bi se doveo u ravnoteu nezamjenljiv doprinos trinih i privatnih investicija, povezan sa politikama koje se razvijaju u okviru UNESCO-a i Savjeta Evrope.

36 Portoro 2001.

2. Promocija meusobnog razumijevanja i kohezije Prepoznajui da: raznovrsni evropski predjeli imaju kulturnu dimenziju, koju ljudi opaaju, i koja ini njihovo kulturno okruenje, i da ouvanje i jaanje kulturne raznovrsnosti ine sastavne elemente identiteta zajednica i pojedinaca, UVJERENI SMO da: a. pojedinci i zajednice imaju osnovno pravo da sami deniu svoj identitet, da upoznaju svoju istoriju i oblikuju budunost kroz svoje nasljee. Imaju pravo da uivaju u svom nasljeu; ali i podjednaku obavezu da potuju nasljee drugih ljudi i da uzmu u razmatranje zajedniki interes za sveukupno nasljee; b. vrijednosti svojstvene kulturnom okruenju Evrope treba da budu osnova zajednikog razumijevanja i da doprinose speavanju sukoba, ine protivteu rizicima ujednaavanja koje globalizacija donosi postavljaju kvalitativne standarde za unapreivanje tog okruenja, i predstavljaju katalizator kreativnosti. POZIVAMO nacionalne, regionalne i lokalne vlasti da: promoviu integrisano ouvanje kulturnog nasljea, koje potuje raznovrsan doprinos prolih i sadanjih zajednica,

njihovih kultura i obrazaca upotrebe, izrade politike u oblasti nasljea koje istinski potpomau, uvaju i unapreuju identitet pojedinaca i zajednica i kulturnu raznovrsnost, osiguraju pravo zajednica, njihovih lanova i nevladinih organizacija da na odgovarajui nain uestvuju u procesima konsultacija i donoenja odluka koje se tiu nasljea, podstiu slobodu pristupa nasljeu, u skladu sa potovanjem privatnosti i kulturnih vrijednosti, preduzmu praktine korake radi podizanja svijesti o znaaju kulturne raznovrsnosti, zasnovane na meusobnom razumijevanju, i nacionalne vlasti da, posebno: razvijaju meunarodnu i prekograninu saradnju i postiu meudravne sporazume, zasnovane na obostranoj odgovornosti za zatitu i unapreivanje osobenog nasljea dotinih zajednica, podstiu prekogranine veze i zajednike projekte izmeu povezanih zajednica i pojedinaca, omogue ukljuivanje nevladinih organizacija i eksperata iz zajednica u ove veze, shodno tome, SMATRAMO da politike u oblasti kulturnog nasljea treba da tee ouvanju kulturne raznovrsnosti i podsticanju meukulturnog dijaloga, i da budu usmjerene na inicijative u oblasti obrazovanja, podizanja svijesti i usavravanja tokom cijelog ivota, i 37

POTVRUJEMO da razumijevanje i tumaenje nasljea treba da bude osnova uenja istorije, i da je od presudne vanosti za obrazovanje buduih graana Evrope. Uenje istorije ne treba da bude ogranieno na obradu nacionalnog ili lokalnog nasljea, ve i da istie njegov transnacionalni karakter. 3. Doprinos nasljea graanskom pravu i demokratiji Prepoznajui da je kulturno okruenje, poput prirodnog, idealno podruje za graansko uee POZIVAMO dravne vlasti da: a. ukljue graane i zajednice, zajedno sa profesionalcima, u proces prepoznavanja i zatite kulturnog nasljea; 38 Portoro 2001. b. uspostave zakonski, nansijski i profesionalni okvir neophodan za usaglaeno djelovanje strunjaka, vlasnika, investitora, preduzimaa i civilnog drutva; c. razviju koncepte zajednike odgovornosti, ukljuujui dimenziju nasljea u ekonomske, socijalne i obrazovne strategije, radi lakeg odrivog upravljanja ivotnom sredinom; d. budui da su dravni fondovi neminovno ogranieni, da podstiu, koristei odgovarajue mjera i stimulanse: - trite da nansira nasljee i da ulae u njegove manje protabilne aspekte, - civilno drutvo da preuzme znaajnu ulogu u proirenom polju nasljea kako ga ljudi danas doivljavaju.

NAGLAAVAMO da graansko uee nije od znaaja samo za kulturu i nasljee, ono takoe odraava razvoj praktinog graanskog prava, koje je presudno za ostvarivanje cilja Savjeta Evrope za unapreivanje demokratske prakse. 4. Unapreivanje kulturnog okruenja i etika uloga Savjeta Evrope Prepoznajui da svi elementi evropskog kulturnog okruenja utjelovljuju, kako trine, tako i kulturne vrijednosti, SNANO PREPORUUJEMO naim vladama i Savjetu Evrope da razrade i promoviu: a. strategije etikog razvoja na globalnom tritu, koje promoviu napredak, prepoznajui bitnu javnu dimenziju ouvanja kulturnog nasljea, njegove autentinosti i integriteta; b. politike za postizanje kvaliteta u savremenoj arhitekturi, primjerenoj svom kontekstu, to je neophodno za stvaranje budueg nasljea; c. mjere koje obeshrabruju reprodukciju nestalih zgrada i struktura, ukoliko se ne preduzimaju zbog ouvanja integriteta kulturnog nasljea; d. mjere koje podstiu redovno odravanje nasljea; e. politike prostornog razvoja koje prepoznaju vrijednosti kulturnog okruenja, ukljuujui doprinose svih istorijskih perioda, i svih kulturnih zajednica; f. kulturnu saradnju pod okriljem Savjeta Evrope, prepoznavi njegovu vanu ulogu u identikovanju promjena u drutvu, formulisanju etikih pristupa i donoenju meusektorskih politika, kako bi se omoguilo praktino

djelovanje demokratskih principa koji predstavljaju zajedniko nasljee Evrope. ELIMO da uvrstimo saradnju Savjeta Evrope i Evropske unije, UNESCO-a i ICCROM-a, i da ukljuimo nae drave lanice u donoenje odluka koje se tiu saradnje; ZAHTIJEVAMO od Savjeta Evrope da razradi instrumente za implementaciju navedenih principa; POZIVAMO Generalnog sekretara da dostavi rezolucije, usvojene na petoj ministarskoj konferenciji, odgovornim organima Savjeta Evrope i drugim meunarodnim organizacijama, i da ih obavijesti o aktivnostima koje e biti preduzete u skladu sa njima.

Deklaracija o ulozi nevladinih organizacija u oblasti kulturnog nasljea

Uvod Ministri odgovorni za kulturno nasljee odluili su, na svojoj etvrtoj konferenciji u Helsinkiju, 1996, da ispitaju poloaj nevladinih organizacija koje se bave zatitom kulturnog nasljea. Odbor za kulturno nasljee Savjeta Evrope, postupivi saglasno tome, ukljuio je tu aktivnost u svoj radni program. To je dovelo do Prve evropske konferencije o nevladinim organizacijama aktivnim u oblasti kulturnog nasljea, iji su domaini bili Savjet Evrope, norveko Ministarstvo za ivotnu sredinu, norveki Direktorat za kulturno nasljee i Fortidsminneforeningen, osnovan 1844, koji predstavlja vjerovatno najstarije udruenje te vrste jo uvijek aktivno, Konferencija je okupila 170 uesnika iz 34 zemlje, i mnogi su je doivjeli kao veliku promociju volonterskog rada u oblasti nasljea. Meutim, rezultati konferencije mogu se ocijeniti samo nainom na koji drave lanice Savjeta Evrope slijede njene ideje. Uesnici su vodili obuhvatne diskusije, koje su rezultirale optim dogovorom o nekim osnovnim principima djelovanja nevladinog sektora u modernim demokratskim drutvima. Predloeno je da ovi principi budu zvanini dokument. Imajui u vidu narednu, Petu konferenciju ministara odgovornih za kulturno nasljee, u Sloveniji, u aprilu 2001, dokumentu je dat oblik ministarske deklaracije.

39

Principi formulisani u nacrtu koji slijedi zasnovani su na optim principima potovanja ljudskih prava, vladavine zakona i pluralistike demokratije na koje su se sve drave lanice Savjeta Evrope obavezale svojim lanstvom u Savjetu. Deklaracija o ulozi nevladinih organizacija u oblasti kulturnog nasljea Sastavi se u Portorou (Slovenija), 6-7. aprila 2001, na Petoj evropskoj konferenciji, ministri odgovorni za kulturno nasljee u dravama potpisnicama Evropske kulturne konvencije /European Cultural Convention/, pozivajui se na lan 11. Evropske konvencije o ljudskim pravima, koji garantuje pravo slobode mirnog okupljanja i slobode udruivanja svim ljudima, uzimajui u obzir takoe lan 10. iste konvencije koji svim ljudima garantuje pravo slobode izraavanja, ponavljajui stav ministara odgovornih za kulturno nasljee, sa njihove etvrte konferencije u Helsinkiju 1996, da ulogu nevladinih organizacija treba ekasnije promovisati, koristiti i podsticati, uzimajui u obzir veliki doprinos volonterskih inicijativa izgradnji demokratskog drutva, istiui injenicu da su Ujedinjene nacije proglasile 2001. godinu Meunarodnom godinom volontera, pozivajui se na UNECE-ovu Konvenciju o pristupu informacijama, ueu graana u donoenju odluka i pristupu pravdi u ekolokim pitanjima,

pozivajui se na Preporuku br. 1496, o poboljanju poloaja i uloge volontera (2001), koju je Parlamentarna skuptina Savjeta Evrope usvojila 24. januara 2001, podvlaei vane zakljuke Prve evropske konferencije o nevladinim organizacijama aktivnim u oblasti kulturnog nasljea, odrane u Oslu, 21-24. septembra 2000, istovremeno potvrujui da dravne vlasti imaju glavnu odgovornost za zatitu kulturnog nasljea, USVAJAJU SLJEDEU DEKLARACIJU O ULOZI NEVLADINIH ORGANIZACIJA U OBLASTI KULTURNOG NASLJEA: MI, evropski ministri odgovorni za kulturno nasljee, SLOIVI SE da osnovni principi koji vae za sve nevladine organizacije vae i za sve koji djeluju u oblasti kulturnog nasljea; ZAHTIJEVAMO od dravnih vlasti u dravama lanicama da svoje aktivnosti u pogledu volonterskog djelovanja baziraju na sljedeim principima; 1. Postojanje nevladinih organizacija vano je za izgradnju i konsolidaciju drutava zasnovanih na pluralistikoj politikoj demokratiji. 2. Nevladine organizacije koje djeluju u skladu sa demokratskim principima bitne su jer ue ljude istinskoj demokratiji.

40 Portoro 2001.

3. Pravo osnivanja nevladinih organizacija ini sastavni dio ljudskih prava, i sve vlasti bi trebalo da ga podstiu. 4. Nevladine organizacije moraju imati punu slobodu govora, potujui uobiajena ogranienja neophodna u demokratskom drutvu. 5. Nevladine organizacije moraju imati pristup informacijama neophodnim za vrenje uloge posmatraa i konstruktivnog kritiara politika u oblasti zatite nasljea, koje sprovode dravne vlasti. 6. Nevladinim organizacijama treba dati odgovarajuu priliku da uestvuju u procesima donoenja odluka, na primjer u prostornom planiranju i imenovanju spomenika i mjesta koje treba zatititi. 7. Nevladine organizacije treba podsticati da se ukljuuju u vladine i druge javne djelatnosti, preuzimajui odgovornosti koje obino ili prirodno ne spadaju u odgovornosti takvih agencija. 8. Vlasti moraju podsticati nevladine organizacije da aktivno uestvuju u spreavanju sukoba, potujui kulturnu raznovrsnost i podstiui zatitu kulture drugih ljudi. 9. Birokratska uprava ne smije ni na koji nain ometati osnivanje i rad nevladinih organizacija.

10. Potrebno je da dravne vlasti, u to veoj mjeri, primjenjuju nansijske mjere koje podstiu i pomau razvoj nevladinih organizacija. 11. Finansijske mjere moraju biti dostupne nevladinim organizacijama, ne ograniavajui ih da vre svoju ulogu konstruktivnih kritiara vladinih politika. 12. Finansijske mjere moraju biti transparentne i lako dostupne, zbog postizanja demokratske odgovornosti u raspodjeli raspoloivih sredstava. 13. Nevladine organizacije su neophodne za irenje znanja u irokoj javnosti u okviru svoje misije. 14. Treba podsticati saradnju organizacija koje se bave kulturnim nasljeem sa drugim organizacijama, kako bi se obezbijedila transsektorska i koherentna politika za ouvanje ivotne sredine u cjelini. 15. Nevladine organizacije moraju izgraivati svoj kredibilitet kroz vlastite postupke, standarde i sposobnost da preuzmu odgovornosti. 16. Nevladine organizacije moraju potovati zakonske propise u oblasti svog djelovanja, ali ih treba ohrabrivati da predlau poboljanja ukoliko je potrebno. 17. Nevladine organizacije moraju imati pristup usavravanju, kako bi unaprijedile svoje sposobnosti aktivnih uesnika u zatiti kulturnog nasljea. 41

MI, ministri odgovorni za kulturno nasljee NALAEMO Savjetu Evrope da: uspostavi dvostruki sistem koji bi povezivao nove nevladine organizacije u oblasti kulturnog nasljea, i one ve osnovane; obezbijedi redovan kontaktni forum, u obliku Evropskih konferencija za nevladine organizacije u oblasti kulturnog nasljea, koristei postojee strukture, kada je mogue; osnuje Evropsku mreu za nasljee /European heritage network/, kao portal elektronskog foruma, gdje bi se nevladine organizacije povezivale i komunicirale.

42 Portoro 2001.

Preporuka br. R (91) 13 komiteta ministara dravama lanicama

O ZATITI ARHITEKTONSKOG NASLJEA 20. VIJEKA

SAVJET EVROPE - KOMITET MINISTARA, 9. septembar 1991.

O ZATITI ARHITEKTONSKOG NASLJEA 20. VIJEKA

Komitet ministara, u skladu sa odredbama lana 15 b, Statuta Savjeta Evrope, Uzimajui u obzir da je cilj Savjeta Evrope postizanje veeg jedinstva njegovih lanica; Imajui u vidu Evropsku kulturnu konvenciju / European Cultural Convention/, potpisanu u Parizu, 19. decembra 1954, a posebno njen lan 1; Imajui u vidu Konvenciju o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope /Convention for the Protection of the Architectural Heritage of Europe/, potpisanu u Granadi, 3. oktobra 1985, a posebno njen lan 17; Imajui u vidu Rezoluciju 813 (1983) Parlamentarne skuptine Savjeta Evrope o savremenoj arhitekturi; Imajui u vidu Rezoluciju br. 2, Druge evropske konferencije ministara odgovornih za arhitektonsko nasljee, odrane u Granadi, 3. i 4. oktobra 1985; Smatrajui da je arhitektura 20. vijeka sastavni dio evropskog istorijskog nasljea, i da zatita i unapreivanje njenih najznaajnijih elemenata slue istim ciljevima kao i ouvanje arhitektonskog nasljea u cjelini; Primjeujui da zvanine organizacije i javnost ne prepoznaju dovoljno ovaj dio nasljea, s obzirom na to da je relativno nov, bogat po primjerima i raznovrstan po karakteru;

Naglaavajui da bi nedostatak specinog interesovanja za zatitu ovog nasljea doveo do nenadoknadivih gubitaka i liio budue generacije ovog perioda evropske svijesti, Preporuuje vladama drava lanica da razviju strategije za identikovanje, prouavanje, zatitu, konzervaciju, restauraciju i izgradnju svijesti o arhitekturi 20. vijeka, u skladu sa principima navedenim u dodatku ove preporuke, u okviru njihove opte politike za ouvanje graditeljskog nasljea i, po potrebi, primjenom specinih mjera. Zaduuje generalnog sekretara da proslijedi tekst ove preporuke dravama koje nisu potpisnice Evropske kulturne konvencije i/ili Konvencije o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope. Dodatak Preporuke br. R (91) 13
O zatiti arhitektonskog nasljea 20. vijeka

45

Principi ouvanja i unapreenja arhitektonskog nasljea 20. vijeka

I. IDENTIFIKACIJA NASLJEA 20. VIJEKA 1. Promovisanje znanja o nasljeu i njegovog prouavanja Od kraja 19. vijeka, arhitektura i urbano planiranje pretrpjeli su duboke promjene, usljed industrijalizacije, uvoenja novih materijala, transformacije tehnika gradnje i novih upotreba. Ovaj trend je zapoeo u isto vrijeme

kad i tehnoloki napredak, kako bi se zadovoljile potrebe savremenog drutva. Graevine 20. vijeka su mnogobrojne i raznovrsne po karakteru: one odraavaju kako tradicionalne, tako i modernistike vrijednosti. Izuzimajui rad nekih pionira, graevinama nastalim u 20. vijeku nije se priznavala vrijednost nasljea. Zbog toga je neophodno poveati znanje i razumijevanje o ovom dijelu nasljea, usmjeravajui panju na njegove kvalitete i bogatstvo i raznovrsnost njegovih oblika. Istraivanje potrebno za takvo potpunije razumijevanje mora uzeti u obzir cjelokupan pregled raspoloivih izvora, bilo da su u obliku originalnih grakih ili fotografskih materijala, informacija iz vremena kada su graeni, ili bilo koje vrste informacija koje omoguavaju da se ovo nasljee sagleda u svom odgovarajuem kontekstu i sa sveobuhvatnim razumijevanjem graevina. 2. Izrada sistematskih popisa Njihov cilj je prikupljanje sistematske dokumentacije o zgradama iz 20. vijeka, bilo u obliku nacionalnih popisa koji pokrivaju sve periode, ili izradom specinih popisa samo za arhitekturu 20. vijeka. Ovi popisi treba da budu: neogranieni, umjesto selektivni, i otvoreni za auriranje, reviziju i proirenje u svjetlu novih informacija; sastavljeni bez predrasude u odnosu na stil, vrstu graevine, metod ili period konstrukcije; pripremljeni, predstavljeni i tampani tako da njihov sadraj bude dostupan najiroj javnosti, u pogledu korienog

vokabulara, ilustracija i naina distribucije; sakupljeni, gdje je to mogue, vodei rauna o metodama istraivanja u razliitim evropskim zemljama, radi promovisanja meusobne razmjene i razumijevanja ovih informativnih i analitikih metoda irom Evrope. II. ZATITA NAJVANIJIH KULTURNIH DOBARA

1. Kriterijumi selekcije Vlasti odgovorne za zatitu treba da usvoje specine kriterijume zasnovane na sljedeim razmatranjima: poeljnost priznavanja vrijednosti znaajnih djela izdvojenih iz velikog niza stilova, vrsta i graevinskih metoda 20. vijeka; potreba da se zatite ne samo djela najpoznatijih projektanata, iz odreenog perioda ili stila arhitekture, ve i manje poznati primjeri koji su znaajni za arhitekturu i istoriju odreenog perioda; vano je da se meu faktore selekcije ne ukljue samo estetski aspekti, ve i doprinos odreenog djela istoriji tehnologije i politikom, kulturnom, ekonomskom i socijalnom razvoju; izuzetno je vano proiriti zatitu na sve djelove izgraenog okruenja, ukljuujui ne samo nezavisne strukture, ve i grupacije, parcele koje su planirane, vee cjeline i nove gradove, javne prostore i pogodnosti; potreba da zatita obuhvati spoljanje i unutranje dekorativne elemente, kao i instalacije i opremu koji su projektovani u isto vrijeme kad i arhitektonski djelovi, i koji daju znaenje kreativnom radu arhitekte.

46

2. Praktine mjere zakonske zatite Odgovorne vlasti, u skladu sa vaeim procedurama u pojedinanim zemljama, imaju zadatak: 1. da primjenjuje postojee zakonodavstvo za zatitu nasljea, urbano planiranje i ivotnu sredinu i u pogledu arhitektonskog nasljea 20. vijeka zbog: zatite graevina ili artefakta stavljajui ih na listu kulturnih dobara koje treba zatititi ili podruja koja podlijeu ouvanju; aktivne upotrebe procedura planiranja dozvole i kontrole koje takve mjere zatite omoguavaju; 2. da dopune postojee zakonske propise specinim mjerama, u sluaju kada ovo savremeno nasljee nije zatieno, ili je nedovoljno zatieno. III. MENADMENT I OUVANJE NALJEA 1. Upotreba nasljea Odgovorne nacionalne, regionalne ili lokalne vlasti imaju dunost da podstiu najprikladniji nain upotrebe zatienog nasljea ovog perioda, bilo da se ono koristi u kulturne ili muzejske svrhe, ili, uoptenije, u ekonomske, komercijalne ili stambene svrhe. Takoe treba podsticati iznalaenje novih naina upotrebe, koji uzimaju u obzir potrebe savremenog ivota, spreavajui propadanje graevina, pod uslovom da oni nisu u suprotnosti sa arhitektonskim ili istorijskim znaajem graevina koji je, u stvari, razlog njihove zatite.

2. Fizika zatita
O zatiti arhitektonskog nasljea 20. vijeka

Zagaenost vazduha i starenje materijala rezultiraju propadanjem i iziskuju odravanje i zatitu nasljea, ak i kad je ono novije. Vano je: promovisati nauna, teoretska i praktina izuavanja metoda konstrukcije, odravanja i zatite ovih struktura i razliitih materijala koji su korieni u arhitekturi 20. vijeka i odgovarajuim primijenjenim umjetnostima; potovati iste osnovne principe, onako kako su primijenjeni na druge elemente arhitektonskog nasljea, pri planiranju programa odravanja ili zatite ovih struktura; voditi paljivu evidenciju svih zapaanja i akcija preduzetih u kontekstu ouvanja; osnovati, na odgovarajuem nacionalnom ili regionalnom nivou, sistem informacija i arhitektonski zapisnik, tako da istorija graevina bude vidljiva i da se obezbijedi njihovo budue odravanje. 3. Obuka stunjaka Veoma je vano poboljavati i unapreivati znanje i upotrebu razliitih graevinskih materijala i tehnologija konstrukcije i konzervacije. To zahtijeva detaljno obuavanje graevinskih rmi koje obavljaju zike radove konzervacije na licu mjesta. Posebna priroda arhitektonskih tehnika 20. vijeka podrazumijeva specijalizovanu obuku profesionalaca koji se bave prouavanjem i zatitom nasljea. Vlasti drava

47

lanica treba da obezbijede specijalizovanu obuku, ili kao dio opteg izuavanja arhitekture ili u okviru specijalistikih kurseva za zatitu graditeljskog nasljea. Osnovna obuka treba da obuhvati metode prouavanja, metode istraivanja ove vrste nasljea i tehnike praktinog odravanja i zatite. Posebnu panju treba posvetiti specijalizovanim tehnikama restauracije i zanatima. Vlasti treba da obezbijede sredstva potrebna za istraivanje i obuku strunjaka. IV. Unapreenje svijesti o znaaju kod odgovornih osoba i javnosti Zadatak je vlasti drava lanica da preduzmu niz inicijativa koje unapreuju svijest o vrijednostima i osobenom karakteru razliitih oblika arhitekture 20. vijeka kod izabranih predstavnika, vlasnika i korisnika graevina, profesionalaca, medija i javnosti u cjelini. Ta akcija e podrazumijevati: 1. podsticanje obrazovnih programa na svim nivoima, kako u okviru, tako i izvan kola, posebno imajui u vidu injenicu da veina kola radi u okruenju iz 20. vijeka. Ovo znanje o nasljeu koje je blisko uenicima traba povezati sa otkrivanjem znaaja arhitekture, urbanog planiranja i ivotne sredine; 2. upotrebu svih raspoloivih oblika medija radi sprovoenja kampanja, nansiranje specijalistikih publikacija, javne rasprave ili obrazovne eksperimente u najirem smislu.

V. Neophodnost budue evropske saradnje Evropska saradnja je neophodna za zatitu nasljea 20. vijeka, zbog slinosti i sloenosti graevinskih tehnika koje su koriene, problema kriterijuma za selekciju i praktinih metoda odravanja i konzervacije. Zato, pozivamo drave lanice da: 1. podstiu redovnu razmjenu strunjaka, tehnikog razumijevanja i iskustva izmeu edukatora, istoriara, arhitekata, tehniara i ostalih profesionalaca ukljuenih u zatitu i konzervaciju; 2. razviju meusobnu tehniku pomo, naroito posredstvom mehanizama za tehniku pomo koji funkcioniu u okviru Savjeta Evrope; 3. podstiu vee razumijevanje nasljea i usklaivanje nastojanja na evropskom nivou da se rijee problemi vezani za kriterijume selekcije i tehnike zike zatite; 4. promoviu politike koje izgrauju svijest o nasljeu 20. vijeka, kroz publikacije i medijske kampanje pod pokroviteljstvom Savjeta Evrope; 5. razmotre mogunosti zajednikih projekata zatite, koji bi mogli biti na evropskom nivou, za posebno vane aspekte nasljea 20. vijeka.

48

Preporuka Rec (2003)1 Komiteta ministara dravama lanicama

O PROMOVISANJU TURIZMA RADI UNAPREIVANJA KULTURNOG NASLJEA KAO FAKTORA ODRIVOG RAZVOJA
SAVJET EVROPE - KOMITET MINISTARA, 15. januar 2003.

O PROMOVISANJU TURIZMA RADI UNAPREIVANJA KULTURNOG NASLJEA KAO FAKTORA ODRIVOG RAZVOJA

Imajui u vidu Evropsku kulturnu konvenciju /European Cultural Convention/ (ETS br. 18), potpisanu u Parizu 19. decembra 1954, Konvenciju o zatiti arhitektonskog nasljea Evrope /Convention for the Protection of the Architectural Heritage of Europe/ (ETS br. 121), potpisanu u Granadi 3. oktobra 1985, Evropsku konvenciju o zatiti arhitektonskog nasljea (revidiranu) (ETS br. 143), potpisanu u Valeti, 16. januara 1992, i Evropsku konvenciju o predjelu /European Landscape Convention/ (ETS br. 176), potpisanu u Firenci 20. oktobra 2000; Imajui u vidu rezolucije sa etvrte evropske konferencije ministara odgovornih za kulturno nasljee, odrane u Helsinkiju, 30-31. maja 1996, i naroito Rezoluciju br. 2 o kulturnom nasljeu kao faktoru odrivog razvoja; Imajui u vidu Preporuku br. R (97) 2 Komiteta ministara dravama lanicama o odrivoj zatiti kulturnog nasljea od zikog propadanja usljed zagaenja i slinih faktora, donesenu 4. februara 1997; Imajui u vidu aktivnosti koje se sprovode u Savjetu Evrope i naroito: Preporuku br. R (94) 7 Komiteta ministara dravama lanicama o optoj politici odrivog turizma i razvoju turizma koji ne teti ivotnoj sredini; Preporuku br. No. R (95) 10 Komiteta ministara dravama lanicama o politici odrivog razvoja turizma u zatienim podrujima;

Deklaracije koje je Kongres lokalnih i regionalnih vlasti Evrope /Congress of Local and Regional Authorities of Europe/ usvojio na Evropskim simpozijumima o istorijskim gradovima /European Symposia of Historic Towns/; Imajui na umu rad meunarodnih organizacija, naroito Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESCO), Evropske unije, Meunarodnog savjeta za spomenike i spomenike cjeline /International Council on Monuments and Sites/ (ICOMOS) i Svjetske turistike organizacije /World Tourism Organisation/; Prepoznajui da turizam pomae povezivanju ljudi, razvoju evropskog identiteta i razvijanju svijesti o vrijednostima kulturnog nasljea naroda u njihovoj raznovrsnosti, promoviui potovanje razliitih kultura i inei faktor tolerancije; Potvrujui da je kulturno nasljee, samo po sebi, jedinstveno i nenadoknadivo bogatstvo i da njegovo ouvanje predstavlja dio procesa odrivog razvoja; Uvjereni da kulturno nasljee posjeduje sutinsku vrijednost koja je vea od njegove turistike vrijednosti, da je kulturni turizam samo jedan od vidova upotrebe tog nasljea i da njegovo ouvanje, kako bi u svoj svojoj autentinosti moglo biti preneseno buduim generacijama, predstavlja bezuslovan prioritet;

O promovisanju turizma radi unapreivanja kulturnog nasljea kao faktora odrivog razvoja

Komitet ministara, u skladu sa odredbama lana 15 b, Statuta Savjeta Evrope,

Preporuku 1133 (1990) o evropskim politikama turizma i Rezoluciju 1148 (1998) o potrebi ubrzavanja razvoja turizma u centralnoj i istonoj Evropi, koju je usvojila Parlamentarna skuptina Savjeta Evrope;

51

Svjesni rizika koji prijete kulturnom nasljeu, lokalnom stanovnitvu i kulturama, nastalih usljed prekomjernog i nekontrolisanog razvoja turizma, i svjesni rizika kulturne jednoobraznosti i gubitka identiteta do kojih moe doi, Predlae vladama drava lanica: da koriste principe i metode sadrane u dodatku preporuke pri donoenju i implementaciji svojih politika za turizam i razvojnih politika; da, koristei odgovarajue medijske kanale svake zemlje, proslijede ovu preporuku, njen dodatak i eksplanatorni izvjetaj, svim ukljuenim lokalnim i profesionalnim krugovima, zahtijevajui od njih da, u svojim lokalnim sredinama, sprovede u praksi osnovne principe i metode.

zatite nasljea i ouvanja njegove autentinosti, koja predstavlja osnovu njegove kulturne vrijednosti, kao i nezamjenljiv potencijal za turistiku industriju; razvoja kulturnog turizma kao sastavnog elementa odrivog razvoja obogaivanja ponude turistikih aktivnosti u istorijskom okruenju i proirivanja ovih aktivnosti tokom vremena, kako bi se izbjegao rizik prekomjernog turizma na pojedinim lokalitetima, a radi ublaavanja negativnih ekonomskih, kulturnih i socijalnih posljedica koncentracije turista na malom broju kulturnih dobara od simbolikog ili tipinog znaaja, koja je esta tokom kratkih vremenskih perioda svake godine; osiguravanja da se specine osobine kulturnih dobara i njihova osjetljivost uzmu u obzir prilikom obezbjeivanja pristupa lokalitetima, dajui, uopteno, prioritet pojedinanim posjetiocima i porodicama, to omoguava lokalnim stanovnicima da doekaju turiste, a turistima da bolje shvate specine vrijednosti kulturnog nasljea. Grupne posjete, meutim, zahtijevaju irok raspon specinih rjeenje, od podsticanja do ogranienja, u sluaju prekomjerne upotrebe; upravljanje moe varirati, u zavisnosti od perioda godine; ograniavanja prekomjernog turistikog pristupa, koji moe da ugrozi prioritetne upotrebe kulturnog dobra, na primjer, u religiozne i duhovne svrhe; kad god je potrebno, radi ouvanja ili potovanja odreenih kultura, neka kulturna dobra treba stroe zatititi i posjeivati samo zbog naunog istraivanja.

52

Dodatak preporuke Rec(2003)1

Istovremeno voenje rauna o turistikim injenicama i bitnoj potrebi zatite nasljea 1. U okviru ove preporuke, kulturno nasljee Evrope, pored pojedinanih graevina, lokaliteta i naselja, obuhvata i kulturne predjele, urbana i ruralna podruja, koja odraavanju meusobno dejstvo ljudi i prirode. Oni ilustruju evoluciju ljudskog drutva i naseljavanja tokom vremena, u okviru zikih ogranienja i mogunosti njihovog prirodnog okruenja, i pod uticajem socijalnih, ekonomskih i kulturnih sila, kako spoljanjih, tako i unutranjih. 2. Neophodno je utvrditi opti okvir za regulisanje osjetljivog odnosa izmeu turizma i kulturnog nasljea zbog:

3. Opti okvir za upravljanje kulturnim turizmom treba da: obuhvati sve aspekte prirodnog i izgraenog okruenja i socijalnih, kulturnih i ekonomskih politika; odredi osnovne podciljeve zasnovane na zajednikim ciljevima, sadranim u teritorijalnim strategijama i specinim akcionim planovima; bude utvren u partnerstvu sa svim sektorima i ukljuenim akterima, kako bi se postigle zajednike odgovornosti za njihovo izvravanje. Upotreba kulturnog turizma u interesu razvoja i promocije nasljea 4. Odriv kulturni turizam je faktor ekonomskog, socijalnog i kulturnog razvoja koji koristi lokalnim zajednicama kroz razvoj kvalitetnih proizvoda i usluga. 5. Ouvanje i unapreivanje kulturnog nasljea treba da bude zajednika odgovornost: politikih lidera; stanovnika; strunjaka u oblasti kulturnog nasljea; vlasnika i menadera kulturnih dobara; profesionalaca u turizmu; kako bi se pravedno dijelili koristi i trokovi. 6. Za tu svrhu, treba uvesti nansijske mehanizme na svim nivoima (nacionalni, regionalni i lokalni), kako bi se obezbijedio redovan doprinos sektora turizma:

Promovisanje upravljakih metoda koje uzimaju u obzir odrivi razvoj 7. Dravne vlasti treba da deniu strategije teritorijalnog razvoja turizma koje obezbjeuju odrivost. Prilikom denisanja ovih strategija, neophodno je ukljuiti ne samo strunjake u oblasti zatite i menadere spomenika i lokaliteta, profesionalce u turizmu i ostale ekonomske aktere, ve i lokalne zajednice koje su primarni uvari, nasljednici i menaderi nasljea. 8. Ove strategije treba da: analiziraju turistiki potencijal odreenog nasljea; procijene kratkorone, srednjorone i dugorone uticaje turistikog razvoja na sve aspekte istorijskog, kulturnog, socijalnog i ekonomskog okruenja; procijene kapacitet odreenog nasljea za prijem posjetilaca, naroito maksimalni kapacitet u bilo koje vrijeme, kao osnovu za denisanje prihvatljivih granica; ine osnovu za pripremu menadment planova. 9. Prilikom pripreme menadment planova, vlasti treba da: uzmu u obzir postojee planove razvoja koji se odnose na teritoriju; deniu razliite faze pripreme i primjene plana, pojanjavajui ulogu ukljuenih strana; ukljue sve vane pojedince i organizacije:

O promovisanju turizma radi unapreivanja kulturnog nasljea kao faktora odrivog razvoja

zatiti i ouvanju nasljea; poboljanju pogodnosti za javnost; pokrivanje dodatnih trokova koje turizam proizvodi.

53

strunjake za zatitu nasljea; vlasnike i menadere kulturnih dobara; profesionalce u tiruzmu i privredi; predstavnike javnog transporta; lokalno izabrane organe, udruenja i stanovnike

Ukljuivanje ljudi u pravilnu upotrebu resursa 11. Turizam predstavlja sredstvo pristupa kulturi i prirodi. On treba da bude prilika za samoobrazovanje, podsticanje meusobne tolerancije, uenje o drugim kulturama i ljudima i njihovoj raznovrsnosti, kao i za uivanje,odmor i relaksaciju. Kulturni turizam prua posebnu priliku za uenje o drugim kulturama kroz direktno iskustvo o njihovom nasljeu. U Evropi, kulturni turizam moe pomoi u stvaranju evropskog identiteta i razvijanju svijesti i potovanja za kulturno nasljee naroda. 12. Vlasti drava lanica treba da ukau svim ukljuenim u oblasti kulturnog nasljea i turizma na sljedee ciljeve: saradnja sa turistima i lokalnim stanovnitvom radi izgradnje partnerstava i ekasnijih sredstava za upotrebu kulturnog turizma u svrhu promovisanja uivanja i razumijevanja kulturnog nasljea i raznovrsnosti Evrope; razvoj novih sredstava koja doprinose razvoju svijesti o kulturnom nasljeu, njegovoj prirodi, raznovrsnosti i znaaju ne samo za turizam, ve i za obrazovanje na svim nivoima; pruanje odgovarajue obuke osoblju koje radi sa turistima o istoriji i arhitekturi odreenog mjesta i problemima i moguim rjeenjima ouvanja nasljea; izrada kodeksa dobrog ponaanja, kako bi posjetioci bolje razumjeli i potovali nasljee koje posjeuju, potpuno svjesni njegove jedinstvenosti i osjetljivosti.

odrede odgovarajui perimetar, uzimajui u obzir podruja kroz koja se prilazi odreenom kulturnom dobru, i sve ostale segmente na koje e razvoj turizma uticati. Projekti unapreivanja i razvoja nikada ne treba da budu ogranieni na sami lokalitet. 10. Menadment planovi treba da: deniu akcije radi boljeg upoznavanja turista o mjestima koja posjeuju; one mogu obuhvatiti otvaranje centara za posjetioce, izradu informativnih broura i obrazovnih dokumenata, prilagoenih razliitim posjetiocima i lako dostupnih. Treba pruiti kvalitetne informacije o kulturnom dobru sa ogranienim pristupom, ili onima koja su zatvorena zbog ouvanja; predvide izgradnju najosnovnijih pogodnosti za posjetioce njihov poloaj i arhitektura ne smiju odudarati od kulturnog nasljea ili istorijskog okruenja. Treba dati prioritet upotrebi postojeih graevina i iskoriavanju lokalnih proizvoda i zanata; omogue pristup kulturnim dobrima koristei nezagaujua i sredstva javnog prevoza, umjesto automobila kao jedinih sredstava pristupa; da se donose na ogranien period i periodino procjenjuju, radi, ukoliko je potrebno, prilagoavanja ciljeva, mijenjanja prioriteta i revidiranja radnih metoda ili planiranih akcija, u skladu sa iskustvom.

54

Zavrna konferencija projekta P.I.S.A. [ Integrativno planiranje na arheolokim lokalitetima ]

EURO-MEDITERANSKA POVELJA O INTEGRATIVNOJ VALORIZACIJI KULTURNOG NASLJEA

[ preliminarna verzija ]

Rim, 28. februar 1. mart 2002.

EURO-MEDITERANSKA POVELJA O INTEGRATIVNOJ VALORIZACIJI KULTURNOG NASLJEA

[ preliminarna verzija ]

Uvod
U zemljama Euro-mediteranskog prostora istorija je nataloila kulturno nasljee koje ine spomenici kulture, urbani i ruralni pejzai, materijalno i ne-materijalno kulturno nasljee, koji imaju mnogo dodirnih taaka. U istorijskom i geografskom smislu, ovo nasljee je vrsto integrisano, kako u okviru pojedinih zemalja, tako i na irem euro-mediteranskom prostoru. Kulturno i prirodno nasljee predstavlja, kako je prihvaeno u Evropskoj perspektivi odrivog razvoja (European Spatial Development Perspective - ESDP) ekonomski faktor koji postaje sve vaniji za regionalni razvoj. Kvalitet ivota gradova i naselja, njihov prostorni kontekst i ruralne zone imaju sve znaajniju ulogu pri odluivanju o uspostavljanju novih ekonomskih aktivnosti. Postojanje lokacija od prirodnog i kulturnog znaaja ini takoe osnovni uslov za razvoj turizma. lan 1. Kulturno nasljee, pojedinano i kao dio sistema, doprinosi da se deniu pojedini lokalni i nacionalni identiteti, i, u isto vrijeme, mora uestvovati u denisanju zajednikog identiteta cijelog euro-mediteranskog prostora ili njegovih dijelova.

lan 2.
Euro-mediteranska povelja o integrativnoj valorizaciji kulturnog nasljea

Kulturno nasljee, ukoliko se valorizuje na pravi nain, mora biti korieno i za podravanje lokalnog razvoja putem bolje integracije sa privrednim sistemom, na prvom mjestu s turistikom industrijom. lan 3. Privredni sektor mora biti u mogunosti da se ukljui u proces valorizacije kulturnih resursa, kao i da koristi rezultate tog procesa u specinim proizvodnim granama koje iz njega proistiu. lan 4. Da bi se podrao lokalni razvoj baziran na valorizaciji kulturnog nasljea neophodno je denisati novu strategiju upravljanja kulturnim nasljeem zasnovanu na upotrebi integrativnog planiranja. lan 5. Integrativo planiranje podrazumijeva uspostavljane strategija koje omoguavaju da se integriu, na lokalnom nivou, proces valorizacije kulturnih resursa sa drugim pogodnostima i drutveno-ekonomskom strukturom teritorije, poboljavajui kvalitet okruenja, proizvoda i usluga teritorije.

57

lan 6. Ova nova integrativna strategija mora ukljuiti sve javne i privatne aktere, sve ljudske, prostorne i kulturne resurse, i sve aktivnosti i infrastrukturu koje postoje na teritoriji. lan 7. Ova nova strategija mora da ukljui na prvom mjestu lokalno stanovnitvo, uvoenjem adekvatnih metoda uea. Prije svega, lokalno stanivnito mora imati koristi od pozitivnih uticaja integrativnog procesa valorizacije resursa, posebno kada oni trpe teret zakonskih obaveza nad dijelom teritorije. 58 Rim 2002. lan 8. Cilj integrativnog planiranja je: uiniti to ekasnijim aktivnosti na ouvanju resursa, poveati ulogu kulturnog resursa u ojaanju kulturnog identiteta stanovnitva i zemalja u kojoj se resurs nalazi, doprinijeti stvaranju euro-mediteranskog identiteta i kulture, podravati ukupni porast kvaliteta teritorije, promoviui i projekte koji predstavljaju savremenu arhitektonsku kulturu, podrati procese ekonomskog razvoja na lokalnom nivou i u irim okvirima, kvalikovati i specijalizovati lokalnu ponudu i uiniti je kompetitivnom u odnosu na konkuretske ponude.

lan 9. Zadatak strategije integrativnog planiranja je: ustanoviti pravila za raspodjelu javnih resursa za valorizaciju kulturnih resursa, usmjeriti uee privatnog sektora i denisati modalitete i procedure njihovog ukljuivanja, denisati instrumente za upravljanje programima valorizacije i monitoring aktivnosti, inovirati strukture i instrumente koji reguliu intervencije odgovornih za upravljanje, kulturnim nasljeem, omoguivi im da aktivno uestvuju u procesima lokalnog razvoja i transformacije teritorije. lan 10. Nova strategija valorizacije mora biti integrisana u vertikalnom i horizontalnom smislu: vertikalno, integriui se kako sa nacionalnim i regionali planovima, tako i sa onima koji se odnose na lokalne programe valorizacije; horizontalno, integriui se sa urbanistikim i teritorijanlim planovima, planom ekonomskog razvoja, planom saobraaja, planovima koji se odnose na obuku i obrazovanje, itd.

lan 11. Problemi koje postavlja realizacija integrativnog sistema valorizacije mogu biti rijeeni samo kroz metodoloki multidisciplinarni pristup koji je u mogunosti da povee probleme konzervacije i valorizacije kulturnog nasljea sa novim funkcijama koje mu se dodjeljuju. lan 12. Lokalne, nacionalne, regionale i nadnacionalne institucije euro-mediteranske oblasti i internacionalne organizacije obavezuju se da promoviu integrativno upravljanje kulturnim nasljedjem: promoviui prihvatanje strategije za valorizaciju kulturnog nasljea u okviru planiranja ekonomskog i socijalnog razvoja, irei rezultate svojih iskustava primjene instrumenata integrativnog planiranja podravajui, kroz irenje pozitivnih primjera, intervencije drugih zemalja, podiui nivo svijesti aktera ukljuenih u lokalni i regionali razvoj da prepoznaju vrijednosti kulturnog nasljea, ukljuujui i ekonomske, podstiui njihovo uee u valorizaciji tog nasljea u kontekstu globalnog poveanja kvaliteta teritorije.
Euro-mediteranska povelja o integrativnoj valorizaciji kulturnog nasljea

59

CIP - , 725.94 (4) (094.2) 930.85 (4) (094.2) EVROPSKE konvencije i preporuke u oblasti kulturnog nasljea / [prevod Vesna Lekovi]. Kotor : EXPEDITIO - Centar za odrivi prostorni razvoj, 2005 (Herceg Novi : Biro-konto). - 59 str. ; 23 cm Tira 1000. ISBN 86-907269-3-4 a) - - b) - - COBISS.CG-ID 9789200