ABSURD (UYUMSUZ) TiYATRO ve ZELLiKLERi

Bnyamin AYDEMiR*
i SUMMARY i
In this study cal/ed "Absurd Theatre", we aimed at, together with the def]nition of the word absurd,
investigeting historical and artistic process which ground for this thearical movement and study-
ing technicaJ and thematic features of this theatre. While the definition of the word "absurd"
puts light espedaJly on the inteJlectual basis of the theatre movement, it also includes the data conceming
the origin of it when historical and artistic processes are handled. Besides this, the plays in Absurd gener-
alization have been pointed out and "theoreticaf" one has been supported with the Mpractical" one. As the
theatre of the absurd which reflects the comic and dramatic sides of man before the world has very thick
thematic layers, it also puts forward its peculiar understanding in technical sense. Moreover, it can be
claimed that this theatrical style is, in a sense, a short summary of the contemporary art with its technical
and thematic characteristics. Besides being avant-garde, it is also one of the most prominent sources of
post-anant-garde movement. We are in the opinion that Absurd theatre, which was nourished by socio-cul-
tural, economic, political, ethical and artistic data of three hundred years ago, wiJl be effective in the com-
ing centuries and be the source of the future artistic styfes.
L
CLOV - lmden sonra musun?
HAMM - Benim hep yleydi zaten.
Oyun Sonu'ndan

ve ile kltrlere sahip olan insan
meydana kltrel kaos, 9. ve 20. meydana gelen insan
tehdit edici tarihselolaylarla birlikte absurd hareketin / tiyatronun da filizlen-
mesine olanak Absurd (Uyumsuz) tiyatronun bu verilerin sosyo-
psikolojik Dnya
ktmsertik ile (Egzistansiyalizm) ve Hiilik (Nihilizm) gibi
dizgelerinin etkisi Absurd tiyatroda dramatik olan dnya ile
istekleri i e buna ve bu istekler
Absurd tiyatronun asal Bu tiyatro hareketinde
btn yollar bylesi bir linsan ister ama, dnya bu listeklere
insan-dnya zerine oturtan Absurd tiyatro, gerekte bi-
linli ve belli ieren, 'izm' ya da gsteren, her-
hangi bir okula meydana bir hareket
gelecekilik, klasisizrn, romantizm... gibi kendile-
rine zg varken, Absurd tiyatro kendi znel sanat
ortaya hibir ne yesi ne de

Absurd Tiyatro. ortaya ve genel kabul gren bir

yapan Martin EssIIn (The Teatre of the Absurd, 1961) bu
hareket ierisinde yazarlann ve ortak bir
toplayarak bunu 'Absurd Tiyatro' EssIIn
Absurdcler dahil edilen (Beckett, lonesco, Adamav, Genet, Pinter vb.)
ortak bir ortak dnya ve sanat ortak tarihsel.
kltrel ve ideolojik ise ortak tematik ve teknik yanlan bulunmak-

Herhangi bir manifestosuna kalmayan, buna belli ortak zellik-
ler gsteren yazarlann ve dahil Absurd Tiyatro hareketi Fransa'da
Bu hareketin ncleri o dnemlerde dnya merkezi Paris'e
g olan (Beckett-irlanda, lonesco-Romanya, Adamov-Rusya,
Arrabal-ispanya). ilkin sonunda boy gsteren, 1950'lerin sonu ile ilk
poplaritesi artan ve ikinci sonra da etkisini yitirmeye
Absurd tiyatro Nutku'nun ifadesiyle iki blm halinde
bir sahiptir. ilk blmde Beckett' in. lonesco'nun, Adamov
ve Genet gibi yazarlann dahil aksiyonla salt tiyatro
ise Ghelderode, Audiberti, Neveux, Pichtte gibi
i aksiyonun n planda bir ve atmosferin yer
i
Absurd tiyatro durumunun ile bu duruma
ifade eder. Yazarlara gre tiyatronun
duygusunu, bu dnyada bir srgn
ve bunlann fark edilmesiyle ortaya i dile getirmek sunumu
gerekler birer Absurd tiyatronun da bu aldatmacaya
son verip, bilinlendirerek kendi trajedilerini seyrettirmek ve yerine
uyumsuz bilincine Bir ifadeyle absurd tiyatro
bir protestodur.
z
Absurd tiyatro yerine getirmek iin teknik ve tematik zellikler
olduka znel bir sahiptir. ve rgleri olmak
zere grntsel dzenekte de yeni Bu tiyatro
gre eski kurallar aslolan bir ki,
gerek anlamda yoktur. insan bu dnya zerinde ve Usu
yntemler zm yerine ancak sorun retebilirler. Dnya ve
mayan byk bir bir insan burada korku ve
ile zorunlu bir insan
ile dnya Peki, olanak olan bu iki da
sahnede sistemlerle sahnede uyumsuzluk
yaratarak Absurd tiyatronun ilkelerinden biridir. Absurd yazarlar,
"insanin durumunun ancak ;fade edilebmr; kurgu da absurd
harel<etle insan ile dnya kaosun ile-

timindeki en uygun yntemin sama samalayarak, sis-

temlerin dile getirmek vurgularlar."
Absurd tiyatro, dzenin iin neren, iyi
sahip iin alternatifler reten bir hareket Aksine eyle-
mi ngrmeyen ve kt zorunlu dikkat eken
bir harekettir. ilkel gdleri egemendir. Ktmser bir
iinde trajik ve komik uyumsuzluklar na
Bunun iin de salt, istekleri ile
abalar.
ii.
Absurd tiyatro temelortak zellik-
lerinden benzer temalara, iletHere ve anlam yer ver-
meleridir. Dramatik z insan ile vurgu da bu
ortaya koyabilecek tezler lme
korku ve ykl
gvensiz birey-kitle ve toplumsal-politik sorunlar absurd tiyatronun
Bu tiyatro hareketi iinde aslolan dramatil< zn gl bir biimde
Ele temalar sadece dramatik ze hizmet ederler. iletisi
olan bir oyunda, bu sorunun zm aranmaz.
ya da insan gerel< anlamda gereksinimini Bu, direkt
olarak dramatik ze hizmet eden, dnya ile grn-
tsn karelerinden biridir. oyunlar bir durumu bu
duruma / herhangi bir eylemden, bir yolundan bahset-
mezler.
HayatlO ve Insamn lme Absurd tiyatronun zerinde
ncelikli temalar, lml ve
hemen hepsinde gizli veya direkt olarak lml ve
vurgu lmldr. Bir gn lecektir. Hal byleyken, ve bu hayat
iinde bir elde etmeye abalamak Samuel Beckett'in Mutlu Gnler
oyununda Winnie gitgide daha ok gmlmeye perdede beline
kadar, ikinci perdede ise boynuna kadar gmldr. yle ki, bile oynata-
maz Buna gml ya da gitgide
gmlyor lm insana insan
boyunca gitgide biraz daha gmlmeye Ve zaman sonra toprak
onu tamamen Yksel'in ifadesiyle bu durum, '''ana rahminden
mezara' serveninin yaman bir grsel Anlam
olduka zengin olan Mutlu Gnlelde, lmn giderel< iletisinin
da vurgu Sahnede iki
Kavruk imenlerle bir alanda, grnrde birbirleriyle, gerekte ise kendi kendile-

rine hibir yapmayan, btn edimleri geirmeye ynelik olan bu

ve bilinciyle srekli kendilerini avutacak
bir yapma gereksinimi duyarlar. Yazar bununla, ykne,
ancak "kendi kendisini aldatarak" Hayat
olan bu yk de Bu iin
srekli olarak kendini kendini gerekmektedir. Oyunun ikin-
ci perdesindeki ilgin ileti dikkat ekicidir:
WlNNIl: (... ) Ben hep... (Susar.) .,. hep bir saniye ile
gelecel< bir saniye hibir bulun-
diyorum. (Susar.) Hep
kendi kendime... Wiinnie, derdim,
baksana bir saniye ile gelecek bir saniye tek
yok.
7
Beckett'in hemen tm bu tema zerine ve vurguda nplana
lm-hayat insan prototipierini
bir
lm olgusu ve bir nemli oyun da
lonesco'nun Sandalyeleridir. Oyunda, sonuna gelen iki trajedisi
evli olan ile ilgili birikimlerini gele-
cek aktarmak iin bir ve pek ok pnemli de davet
Evin bir konuklar gelmeye
Ancak seyirci bu grmez. bu grnmeyen onlarla
sohbet ederler. salonu (oda) gittike dolar, konuklar geldike de yeni sandalye-
ler getirilir. Bir sre sonra salonu basa insanlarla (sandalye) yle
ki atacak yer son hayat
anlatacak olan bir szcdr. Szc konuklar gibi bir grnt seyircinin
gerek bir Szc, hayat
kendilerini birden denize atarlar. Szc
sesler dklr. Szc ve dilsizdir. Oyunda,
bir yanda da olsa- bir daha gze alamama ve
katlanmaktansa lm tercih yanda da
son iki hayat ve lm trajik dngleri

Kral lyorve Oyunlan gibi da lm olgusunu direkt olarak
Absurd tiyatro lme ile
vurgulayan bu oyun rneklerini daha da Hemen her
yazar dramatik malzeme olarak bu iki i1etiyi yer yer sonuta
/ bir kaostan ibaret ve bu dzen ile uyumlu
hayat ile insan bir uyum
ise bir aldatmaca
dile

: h. (Sessizlik.)
: h, h. (Sessizlik.)
: h. h, h. (Sessizlik.)
: h, h, h, h. (Sessizlik.)
: Ya, yle. (Sessizlik.)
: Hepimiz nezle (Sessizlik.)
: Oysa hava (Sessizlik.)
: Hava yok. (Sessizlik.)
: Evet, neyse. (Sessizlik.)
: Of, of, of, of. (Sessizlik.)a
BAY SMiTH
BAYAN SMiTH
BAYAN MARTiN
BAY MARTiN
BAYAN MARTiN
BAY MARTiN
BAY SMiTH
BAYAN SMiTH
BAY MARTiN
BAYSMtrH
- Absurd tiyatronun zerinde anlam
biri de olgusu ve olgu da birbirini
etkileyen veya birbirlerine sebep-sonu ierisinde olan
Biri iin bir Birinin yerde olgudan sz edilemez.
kendini gstermektedir kendine, ve
dnyaya gerek bireysel gerek toplumsal
gerekse dnya ile sorunlar ile i iedir.
birbirleri ile olan ve dnya ile olan yapay ve Gerek
anlamda sz edilemez. Herkes bir sahibidir. Bu kimlikler,
ne kimi zaman, ne de kimi mekanlarda birbirleriyle asla olmak bir
Sonu olarak kendine
da ki, bu, boyutlu gerek-
lerinden biri gsterir.
Absurd tiyatroda ve merkezi bir Hemen her
oyun bu iki olgunun doludur. Samuel Beckett, tm bu olgu-
etkisini, ortaya insan profilini Godot'yu Beklerken'de tm
oyun yapay birbirlerine grrz. Vladimir ve
Estragon bilin dzeyinde birbirleriyle kuramazlar, Pozzo ile klesi Lucky'nin
sz ile Pozzo'nun elindeki Lucky'nin boynuna ip iledir. Mutlu Gnler
oyununda da Winnie ile Willie kendi iki Oyun Sonu'nda
Nagg ve Nell p tenekelerine anne ve baba, J<rapp'm Son Bandl'nda ise
sylenecek tek sz bile
ve izleklerini daha belirgin kullanan yazar
Iugene lonesco'dur. anlatan Ders,
birbirlerini anlayamayan, buna birbirlerini anlamaya abalayan ve bunun bir
sonucu olarak da giderek kendi kimliklerini kaybederek iki
insan tipini Oyunda, u nok-
Oysa yeryznde birbirleriyle zorunda olan veya en
kesim, kesimidir. Bu u vererek insanlar
vurgusunu yapan lonesco, Kel Kantocu oyununda da dilin
kurmadaki zerinde Oyunda gnlk dilinin
ile Dil bir sorundur. sesler
dili, szler, ile sz di-
zimleri bu oyunun en belirgin insanlar oyunun tm
dokusuna egemendir.

Oyunda vurgusu da n olan Bay Martin ile

Bayan Martin birbirlerini Sadece gibi olurlar. Dramatik
malzemenin ilginlik bylesi bir
durumda
BAY MARTiN : Ne kadar tuhaf ve ne kadar garip bir
Belki de
sevgili
BAYAN MARTiN: Pekala mmkn, niye Ama
sevgili beyefendi!
BAY MARTiN : isterseniz, sevgili
ben de ama birbirimizi orada
olabiliriz, hatta biraz bu bana pekala
mmkn grnyor!
BAYAN MARTiN : Ya! Gerekten, tabii, gerel<ten,
beyefendi!9
lonesco'nun Amedee ya da Nasil Kurtulmali oyunu da ve
izlekleri Oyunun iki Madeleine ve Amedee, evli
birbirlerine ve yapay bir ile
evlerinde srdren dnya ile yoktur.
bile sepetle Birbirlerine nefret duyan
kendi da gerek anlamda kuramazlar. Buna her iki
oyun sosyal grevleri de Madeleine evindeki telefon santrali ile
olmak zere nemli telefon Onun ara
bu grev grnse de, durum hi de yle
Telefondaki ses dnyada olup-bitenlerden bizi (seyirci) haberdar etmektedir.
Madeleine ise buna Sadece telefonlara verir, dnya)
hi ilgilendirmez onu, Amedee ise oyun Ancak tek
replik Adama: "Bu yrr m dersin?",
olmayacak. "lA gibi Amedee'nin de, yazar oyununu bir trl
tr dnya ile yoktur.
ve olgusuna bir yazar da Harold
hemen btn oyun ve
bir toplumun olan bu insanlar dnyaya
byk bir korku ve gvensizlik beslemektedirler. Gn Partisi oyunu bu
izlek zerinedir. Oyunun Stanley bir pansiyona
pansiyonun tek Stanley'dir. Kendi iine dnk, bir insan
olan Stanley'in evresindekilerle yoktur, hatta kurmamak iin zel bir
aba harcar. HafifBir oyunda da kendi dar iki
kan sessizlik dolu konu edinilir. Birbirleriyle
duyan bu iki tek bozmak ve birbirlerine

Absurd oyun Jean Genet'nin Balkon ve Kara/ar olmak

zere btn da ve izlekleri
Kendi kimliklerinin gibi davranmayan Genet'nin adeta
birey zerindel derin Yine nemli absurd oyun
olan Arthur Adamov da zellikle ilk oyunu olan Parodrde
ve ele Edward Albee'nin
Hayvanat Bahesi oyununda da toplumsal kuramayan
konu edinilir. Bu oyunlarda dil, geleneksel fazla da,
absurd genelleme ierisinde sahiptir.
Sonu olarak syleyebiliriz: Absurd dahil oyunlarda
insanlar anlam ve ve
bir yandan bireye hale getirirken, te yandan bireyin
Bu ise tketici yol
ve dil, insanlar kurmaya gl-
gelemeye hizmet eder bir hale
insanlO korku ve ykl-gvensiz Alosurd tiyatronun
biri de dnyaya olan gvensizliktir. Dnya ve bilinmesi olanak olan
kaoslarla rldr. Burada itHen insan da, kaosun ne
bilmeyen, direkt bir tehditle bilincinde, ve
korku ve ykl bir Tehlikenin her an
dnyaya bir sonucudur. Dnya her an tehdit etmekte-
dir. Bu tehdit maddi devletlerin ynetim insanlar
sosyo-ekonomik, etik ve ideolojik vs. durumlardan
Meydana gelen afetler. topluca, bir hi katleden totaliter rejimler,
toplumsal yok eden sosyal lksel itilimler ve
bir yer haline Burada tehlike ile koyun koyuna
yatmak korku. ve gvensizlik dnyadan kamak
ister. Ama bu, tek onun karar bir de Gerek sz sahibi

Korku, ve gvensizlik gibi izlekler zellikle absurd oyun
daha bir Harold bunlar nemli bir yere
sahiptir. Onun absurd gsteren hemen tm dramatik malzemesi
bir tehdit unsuru ise bu tehdit srekli ve
zerinedir. Pinter, dramatik ze buradan yola Dnya ile insan
nk insan her an dnya tehdit edilmektedir.
srekli halindedirler. Hep bir yerlere gereksinimi duyarlar.
Mnter'm Gn Partisi oyununda kahraman hep bir kamak ve sak-
Ianmak gereksinimi Onun neden ve kimden belirsizdir. Stanley
kimdir, neden bu pansiyonda srdrr, kimi-kimsesi yol< mudur,

ne ve neler planla-
Bu net Hatta onu gtrmeye gelenler
kim da. st kattaki odada ona ne onun nereye, niin
de bilmeyiz. Tek ve nesnelolarak
Stanley'in bir halde pansiyondan Oyundaki atmos-
fer ve korku ykldr. Stanley Kimin? Bilinmez glerin
yenik durumunun oyun, srekli bir
ierisinde izleklerini
Birey-kitle ve dzen Yazar lugene Ionesco absurd, "Duygusa/
ve kkenlerinden kopan insan kendini yitirir; tm devinimleri
Endstri toplumun
yzeyde belirmesiyle ortaya kitle profilini de izer: "En
kurnaz/an, olaylara uydurabilenIer, yzmyorlar.
Bylece hep kflrlt ama kendileri yok ortada,
iinde eriyorlar, onun biimini a/Jyorlar, kendi biimleri yok"'2. Kitle ayna tutan
Jonesco, de iki insan trnden sz edilmesinin
syler. Bu iki tr: ve 'yeni (modern) Jonesco'nun imge yeni
"Yeni insan bana psikolojik fizik
da insandan aynltyor gibi grnyor. Ben yeni insan Bir sabah
gryorsunuz. Gergedanlann ahlak gergedan-
felsefesinin egemen bir gergedan buluyorsunuz kendinizi.
kenti bir gergedan ynetiyor. O sizin szcklerinizi ama sizin diJi-
nizi Onun iin szcklerin ayn bir var. Byle bir kimseyle
"ll
Gergedanlar oyununa konu olan bu durum gergedan imgesinin kitle
bir gn
grrler. ilkin ve Ancak daha sonra insanlar
giderek gergedanlara zenmeye, hatta onlar gibi olmaya Oyunun
tepki dolu insanlar anlam veremez
OUOAJlD ; Rahat istedikleri gibi.
da daha terbiyeli olun. Bu tarz:
...
BIRINGIR : (Hep pencerededir) Yine geliyorlar!
(pencerenin orkestra ukurundan bir gergedan
boynuzuyla bir grnr ve byk bir
soldan gidip !<aybolur)
boynuz:una bir E.yvah. bu
Bok olsun,
gergedan
DUOARD : iin bir neden
; Kime gvenmeli, kime gven-
meii! gergedan

Sonuta herkesin biricik tutkusu haline gelir ve herkes giderek

gergedan olmaya yle ki Berenger ile gergedan olmak isteyen en iyi
Jean gergedan-insan patlak verir. 15
Kitle-birey absurd oyun ele konular
Sorumluluk duygusu olmayan, kendi bulunmayan,
bir p misali z habersiz yitiren kitle ile loneseo gibi
"her vazgeerim, ama kendimden vazgemem" diyen birey, srekli bir
ierisindedir. kutup her an elle tutulur bir gzlenir. Kitle bireyi
iterken, birey de kitlenin iinde omak sokarak, onu eder.
Absurd genelleme ierisinde birey-kitle ele alan ok oyun Bu
genel kitleye ayak olan
dikkat ekmektir. da gibi Gergedanlar bu konuyu en oyun-
lar Oyunda, bilmeden, sorgulamadan, herhangi bir kr
krne insanlar Toplum fanatlz.me bir
bir insan)

konusunu ele alan oyunda hemen hepsi gergedali1lara diren(e)meyen ve
kendilerini bir grnm arzederler. Berenger ise bunlar-
dan O, iinde durumun bilincinde olan ama eyleme gemek iin yeter
gc kendinde bulamayan, eli kolu temsilcisi 17 gibidir.
Konuyu ele alan oyunlar yine Gn Partisi oyunu zel
bir yere sahiptir. Bu oyunda da bireyin konulmaz bir gce teslim
konulmaz g kitleyi temsil ederken, Stanley bu g
srekli kaan, gizlenen, ama sonunda gce teslim olan bireyolarak gze batar. Stanley,
kendini ilkin kimselerin bir pansiyona hapseder, burada korku ve
bir sonucu olarak abalar. dnya tehlikelerle dolu, gven-
siz ve ykldr. insan bu dnyada kendisi olmaktan
kurtulamayan bireye yer yoktur. Birey nnde sonunda kitleye benzemek, onun bir kuk-
olmak Oyunda da bireyin bu durumu karamsar bir atmosfer
iinde Stanley'in btn oyunun sonunda o da
bir yesi Oyunda mafya imgesi kitleyi simgeler ve toplumsaJ zor-
ifade eder. Stanley de giyim bir yesidir
(... MCCANN soldaki gider,
STANLEY'i ieri getirir. STANLEY izgili pantolon. siyah
ceket. beyaz gmlek Bir elinde melon
br elinde 18
Gn Partistndeki, 'kitlenin iinde dnyaya dahil olmama bu
dnya iinde direnme ve sonuta tm bu
ki izlek, Oda oyununda da kedini gsterir. Bu oyunda da yazar bireyin etkin
edilgen bir oyunu olan Git Gel Do/ab/da ise gizli bir
rgtn olan Ben ve Gus'un kendilerine verilen yerine

getirmeleri konu edinilir. rgt gerekli ldrlmesini ister, onlar da

gz bu yerine getirirler. Oyundaki korku ve gvensizlik atmosferi giderek
Gus bir ara su getirmek iin Ben'in Bu arada yeni bir
buyruk getir ve ieriye giren kim olursa olsun ldrlmesi istenilir. ieri iJI< giren
biraz nce su getirmek iin Gus'tur ve rgtn yeni Ben
ldrlr. Ben ve Gus gizli gcn Hibir soru sormazlar, ve
sorgulamazlar. nk gcn tm
ldward Albee'nin Hayvanat Bahesi MasalJ oyunu da birey-kitle ve
buna paralelolarak dzen verilebilecek en iyi rneklerden biridir.
Oyunda sokak serserisi olan Jerry ile iki iki muhabbet bir evi, iyi bir geliri ve
tekdze olan yer verilir. Jerry bir Peter ise
gvenli bir hayat inanan bir Peter her Pazar gn Central
Park'ta okurken, birden Jerry gelir. Peter ile abalar. Peter
ilkin gibi yapar, ancak Jerry'nin giderek
olmaya gzden kamaz. Kendi anlatan Jerry, toplumla
giderek gstermeye ve
banka oturmak ve bu banka sahip olmak ister:
PETER: Yok da Bir kere senin bu
banka yok. Bu kesin.
JERRY : Evet, evet var.
PETER: (Kendini glkle kontrol ederek): Ben
buraya geliyorum; burada son derece keyifli ve doyumlu
saatler geiriyorum. Bunlar insan nemli
Ben sorumluluk sahibi bir ve bir
Bu benim ve senin onu benim elim-
den almaya yok. 19
Toplum onlar gibi Jerry'nin
haline Hibir tutunamayan, hibir yerde bannamayan Jerry,
Bu dnyada yeri yoktur. Oyunun sonunda, huzur iinde, ama bir ot gibi
Peter'e kendini
(Birden kendini ne tm gvdesiyle Peter'm elin-
deki zerine jerry bu pozisyondayKen bir an
tam bir sessizlik olur. Sonra Peter bir atar ve elindeki
jerry'nln g6vdesine geri ekilir. jerry
durur. Sonra o da biryara olan
fkeli bir hayvan gibi ...r
Bu noktadan sonra roller Huzursuz bir sren Jerry huzura
Peter, ilk kez huzursuz ve bir insan .

Birey-kitle ve dzen Jean Genet'nin da yer Bu

oyunlarda toplum kesin bir dille yazar, insana zorla
ve toplumun fke ile Oyun
toplum veya toplum olan, rgtl topluma
isyan eden Bunlar, hibir bir anlam ifade
(su ve ceza, din ve gnah, ve nefret) ve da en az kabullenilen
erdemler kadar savunurlar.
ll
Aziz Genet'in
noktalara dikkat eker: "... Genet, tiyatrosunu
Bu kimliksizlik, kurallara Ifk, vb. aynmma) gre toplum
dzeninin halinin) kendisinden kkenlenir; ezilen smrlen kendi
ederek yitiren bu durum,
bir tepki gstermeye iter",22
Bireyi yine birey bir biimde ve
dzene ele alan Genel'nin fernando
iki oyununda da ahlak yergisi ile
Oyunda ok ahlak insan kaoslar
konusu Annesinin kk
Maurice byk bir tam Ya savunup onu
kurtaracak ya da annesinin seyirci annesinin biricik
devam ettirecektir. Maurice ilkin isyan eder.
Hemen o annesi ve ile
kavga eder. Anne Franoise bir Maurice'nin
olanca hakaret ve o, bir yandan srdrr, yan-
dan da 'byk' laflar ederek ahlak dersi verir. Oyunun sonunda baba edi-
lerek isyan eden ise ve Benoit gibi annesinin
yer Oyunda anne Franoise yan odada ve inlemelerini
bir ara seslenir:
FRANOISE : ... isyan etmeden kabul et. Bu
seni duy ve bir daha
hataya sz ver.
B
Onun sylemleri bir azizenin ise tam
Bu zerinde Franoise, sisteminin
savunucusu ve olarak gze batar. Maurice ise ilkin bireyolan ve
insan ancak daha sonra bu yitirerek
annesine teslim olan bir
Arrabal bu oyundaki sunumu ile iinde durumun
Ancak herhangi bir yolu nermemekte ve direkt olarak
herhangi bir Bu, ilke olarak absurd oyun yn-
temidir. Onlar dzen herhangi bir zm yolu

nermezler. Sadece durumu, dzenin insan

abalarlar.
Absurd tiyatro zde bireyi ele sosyal ve politik de
yer verir. Oyunlardaki anlam dzenin ve yergisi de bulun-
Ancak da gibi bu ve yergilerin sonucunda herhan-
gi bir alternatif zm yolu sunulmamakta, salt durum
Bireyden yola dzen yer yer hemen tm oyunlara
rneklendirrnek gerekirse zellikle Beckett'in Godot'yu
Beklerken, Bir Oyuncu iin Pantomim /Szsz Oyun, lonesco'nun Ders, Yeni
Vaclav Havel'in Bildirim, Albee'nin Hayvanat Bahesi Amerikan rlnter'm
Gn Partisi, Git-Gel vs.
Sonu olarak Absurd tiyatronun tematik vurgu olduka zengin ve bir o kadar
da renklidir. insan ile dnya sebep olan tm
anlam ierisinde yer lme
ve korkularla i
birey ile kitle dzen fobisi (dinsel, etik, politik, sosyo-
kltrel ve iktidar) ve bunun getirisi olarak evreleyen
olan gibi anlam oyunlarda birbirleri ile srekli olarak ve
birbirlerine sebep-sonu ile olan bir arzederler. Sz edilen bu l<atman-
oyunlarda btnlk ierisinde yer absurd ilkelerindendir.
iii.
Tiyatro bir ve biem absurd oyunlar,
szn tematik geleneksel olay rgs,
kurgu ve ykler Geleneksel tiyatronun olay rgsnde yer
alan gibi etmenler absurd olay rglerinde, ya
yer almazlar ya da bir dizgeye oturtulmazlar. Eylem ise ikinci planda olup,
duruma Oyun tepkisini gle gstermez.
nk o eylem ve olan proti-
pidir. yerini ve .. Absurd
genellerne iinde yer alan oyunlarda olay rgs ve buna olarak dramatik
eylem tr
a) Herhangi bir eylem Iermeyen,
salt evrensel durum bildirisi yapan olay rgs:
Bu tr oyunlarda dnya ile evrensel evrensel
bir durumdan yola zellikle Beckett'in bu tre rnek ve-
rilebilecek yazar Mutlu Gnlerde, topraktan gelen boyun-
ca giderek gmlmeye sonunda da toprak yutu-
Bu oyunda eylem yoktur. Winnie ilkin beline kadar, ise boy-

nuna kadar gmldr. Btn edi mi ve geirmeye

ynelik dnya oyun, evrensel
bir durum bildirisidir. Godot'yu Beklerken 'de ise iki insan perde de,
de Godofyu beldemektedirler. Ne bekledikleri bilinmez. Ama bek-
lerler. Godofnun gelip olsa da ilerinde kk bir
umut ve beklemelerini srdrrler. Oyunun sonunda Godot gelmez ama
onlar yine de beklerler. Yine belirgin bir eylemin bu oyunda durum
merkezdedir. insan kendisine vaat edileni ister, ama dnya vermez.
b) Eyleme ancak eylemi duruma indirgeyen ve
merkezinde yine evrensel durumu banndlran olay rgs:
Bu tr oyunlarda belirgin bir eylem ve gelenekselolay rgs
lu bir Gzle grlen, elle tutulan eylem sebep-sonu olarak
kendini var etmese de, ve sonu gibi etmenleri
yk-kurgu belli bir dzlem zerinde ve bir sonuca
Ancak zellikle bu tr olay rglerinde yerini almakta;
sebebi belli olmayan veya gizli tutulan edimler olay rgs iinde
Bu oyunlarda eylem yine duruma indirgenmekte ve evrensel duru-
mun sunumuna hizmet etmektedir. Sahnede varolan eylem oyunun iinde
ikincil plana evrenselolan durumun iin Albee'njn
Hayvanat Bahesi Masa!J, bu tre rnek verilebilecek Oyunda serim-
ve sonu belirgin olarak yer yk belli bir dzlemde kendini
vareden bir eylemle ele Jerry parka girer, bankta oturan Peter ile
abalar. Peter, ilkin davransa da, daha sonra Jerry'ye vermeye
yol ve Jerry,
banka sahip olmak ister. Peter, direnince oyunun doruk
Jerry eker. Peter korkar. Jerry, Peter'a ve bilerek
zerine katil yapar, kendisini de ldrr. Bir oyun da
lonest:o'nun Oyun belli bir eylem iermekle birlikte, olay rgs
geleneksel uyumluluk gstermektedir. Ancak burada da asalolan evrensel
durumun Yine Gn Partisi ile Git-Gel da bu tr
oyunlara verilebilecek rneklerdendir.
t:) Eyleme veya eylem iermeyen, evrensel
(dairesel) olay rgs.
Dngsel (dairesel) absurd tiyatroya zg bir Bu oyun
yerde, tekrardan ilk sahneye dner ve bylece srp gider. Oyunda son yoktur,
da yoktur. Dngsel bir eylem sergilenmekte. bu ise evrensel durumun vur-
gusuna hizmet etmektedir. Bu ile zmszlk eylem veya eylemsiz-
lik yine ikincil Bu tr olay rgs zellikle lonest:o'nun yer almak-
Ders oyunda bu belirgin olarak verilmeye Olay

ile kendisinden zel ders alan konu edinir.

sahnede Hizmeti aar ve ilk ders ile
Olduka sakin bu ders giderek gergin bir ortama
zerindeki devam ettirir ve sonucunda ldrr.
Hizmeti ile cesedini ve bir yere
len cinayetin grrz.
bu sahnede birden ve ieriye yine ilk
sahnedeki gibi bir girer. Oyun bu ile devam eder. Ket
oyununda da oyun yer Oyun Bay Smith ve Bayan Smith ile
ildnci Bay Martin ve Bayan Martin ile loneseo bu ile de
ve dngnn vurgusunu
LV.
tarihin hibir dneminde kadar ve buhran ile iiedir.
Bu durum absurd tiyatronun dramatik zn evresine ve kendi-
sine yitirilmesi;
korku, ve gibi absurd oyun
temel zelliIderi olarak sahneye Onlar psikolojik knt-
lerinden hem hem de pasif Geleneksel tiyatronun kahraman
imgesine absurd oyun ne bir eyleme ne de iinde
durumdan kurtulmak iin herhangi bir zm girerler. Sahnede
ve Klasik dramaturj i zmlemesinde yer
alan karakter ve tip boyutlu oyun de
Absurd tiyatronun merkezinde eylemsiz birey Oyunlarda salt, "toplum
soyut/anan birey o/aral< ". Z4 Bireyin evrensel anlamda
dnya ile bu tiyatro hareketinin temel gre, zel-
likle bireyi yok etmektedir. Bireyin bu yol< sreci absurd oyunlar
gzler nne serilirken, sahneden ile sadece, dnya ile insan
ngrlmektedir.
Absurd oyunlardald hemen btn oyun evrensel grnmnn birer
gibidirler. zaman ve mekana / oyun-
absurd yazar, ve gstergeleriyle donatarak
buradan evrenselolana yazarlar da sadece evrensel
anlamda dnya ile Beekett'in oyun
sadece tm zamanlardald protipleridir. Onun
dnya tm ile insan bu kurtul-
mak iin hibir yola vuramaz da. loneseo, Pinter, Genet, Albee gibi yazarlar
ise zaman ve mekan gstergelerinden yola evrenselolana
Bu oyun insan zerindeki etkileriyle .

V.
Oyun veya absurd boyutta en nem-
li gstergelerinden biri de dildir. Absurd oyunlar diyalog dzeni ve
rgs ile geleneksel Geleneksel sylem biimlerindeki
bir dizgeye oturtulan diyaloglar ve rgs, absurd tiyatroda yerini
anlam reten bir rgs, yer yer
tmceler, abuk-sabuk ifadeler, birbiri ile sz dizeleri
ile sahnede 'suskunluk / sessizlik' de Absurd oyunlar-
daki diyalog dzeni ve rgsnn nemli zelliklerinden biridir. Absurd
yazarlara gre birbirleri ile bir /
bir gevezelil<tir. sz ile anlam birbiri ile bu ise bir
ifade etmekten te, gizlemeye ii
ve gerek ifade edemeyen ile yalan ve dzmece bir
ederler. Absurd tiyatronun biimi daha ok bilin gerek-
lerini vuran ve

Sahne dili iinde
suskunluklar ise insanin
ve gstergesidir.
Absurd tiyatronun kendine zg gre sz, sesin ve grntnn
Oyunlarda sz ikinci planda ses ve grnt / uyumsuz-
somut olarak sahneye nemli etmenlerdir.
VI.
Absurd Tiyatroda yazarlar sahnede iin birebir
bulunmayan imgeler Grnen benzemeyen ancak kendi
iinde olan ve bir anlam ifade eden imgeler, sahnenin ok boyutlu
sesin, hareketin, grntnn ve dilin ile bir btnlk Bu
durum Sevda ifadesiyle Absurd tiyatronun ilkelerinden biridir.
26
imgeler grselolan ile grsel
ilkesinin de gereklerinden birini yerine getirmektedirler. Sz edilen imgelere
oyunlardan rnek vermek gerekirse Amedee oyunundaki byyen ve
odaya ayak imgesi ile evin iinde treyen mantarlar, Gergedanlar'daki
gergedan imgesi, Oyun Sonu'ndaki birbirlerine zorunlu olan iki
ile p dnya imgesi, Godot'yu Beklerken'deki orak blge,
Mutlu Gnleroyunundaki beline kadar gml Genet'nin vs.
Vii.
zor gereklerle bir
insan ile insan olan dnya ve
absurd tiyatronun groteske dramatik tr olarak da karakomed-
gerekli Grotesk. gerek ve
tuhaf ve durumlardan glnlkler yaratan biim; karakomed-

ya ise groteski bir ara olarak kullanarak komik dzeltilemeyen bir

da trajik dramatik bir trdr. Bu anlamda karakomedya
traji-goresk Gn Absurd Oyunlarda Temalar
"Trajik olan, kaderin sebep bir
anlatif. Bu kahramanla suretiyle ona aClma
hisleri duyar, bir yandan da benzer bir durumun bizi de tehdit ve
korkanz. Grotesk olan ise komik bir durumu ifade eder, ama gelip geici kadere
bir komik durum. Bu bizi gldrmekten ok eder.
Kaderin hakimiyeti her iki biiminin de ortak ve bu ikili kuru-
Iabilmesini mmkn
Karakomedya tr absurd tiyatronun ideal dilidir. Komik olan ile trajik olan i ie
Bu gln boyutu ile dnya ile
uyumsuz ve trajik boyutun anda gzler nne serilmesine
hizmet eder. Oyunlarda grotesk olmak zere, alayetme, yn-
temleri ve ktcl ve gvenilmez ile trajik
olan, ama zellikle komik olan ve dzensiz bir dnyadaki
ile de trajik olan bir Bir tehlil<e duygusu
trajik etkiyi, beceriksizlik ise gln etkiyi

absurd oyunlardaki ve evrelerini
gerekirse, yine Se"da bu konudaki yer vermemiz gerekecektir.
sz edilen srecini komedya
uyularak, sorunlar hafife dertler
Fakat giderek durumun ciddiye grlr. Glmenin yerini
alir. Komedyanm, mutlu sonu mjdeleyen zm ya hi ya da
zmszlk ise korku veriddir. sonular nedenler
de belirsizdir. Kendini, olmayan bjr iinde bulan insan
Kara Komedya kmlma noktasmda yakalar,
srecini izler, kmlma dkp blfaklf. nk bu o
denli o denli nedensizdir ki sahne ile seyirci duygusal
Seyirci durumu kadar glnesi de bulabjfjr. ile
sonra durum yeniden gibidir. Oyun
seyirCiye geer. Bu korkutucu kadar gldrcdr de ".29
gln ve dolu birarada karakomedya, absurd oyunlar
ile seyirciye gnlk kaosun, ve uyumsuz sivriltilerek
yeniden ngrr. Bu, bir yandan absurd tiyatronun ve
hizmet ederken, bir yandan da gnmz sanattan beklentisine verir.
Absurd oyun iinde karakomedyaya ncelikli isim lonesco'dur.
Onun hemen btn bu hakimdir. Grotesk ve komik olan ile trajik
iie lonesco'nun ve tiyatro bir
8eckett, Adamo", Albee gibi yazarlar da karakomedyaya ve grotesk
.

Viii.
Absurd tiyatronun teknik ve tematik zelliklerine bu
bir nemli konu da seyirci-sahne / oyun ve estetik
ilkesinin yeni boyuttur. ncelikle yeniden belirtmemiz
Absurd tiyatronun aslolan msatarak seyirciyi etmektir. Bunu
yaparken de, ne klasik tiyatro 'drdnc duvar' ne de
epik ve didaktik tiyatro bieminin belli seyirciye benimsetmek iin
yntemi Bu tiyatro hareketinin seyirci ile olan dikkate
ve bireyin sahnede
temel durumlar paralellik
Sevda absurd tiyatro ile seyirci 5 maddede
1. Duygusal ortadan
seyircinin daha nce biimler iinde
3. Szl ve grntI keskin uyanlar
4. Seyirci ilk dnemini biimsel n kendine zg uyu-
munu grmeye
5. Seyircinin oyundan estetik bir zevk

bu 5 maddedeki sahne-seyirci Absurd tiyatro
sahne ile seyirci duygusal bir kurmaktan zellikle Sahne sevim-
li olan, seyircinin birebir birebir bir ortam Tiyatronun
geleneksel biim iin absurd oyun dzeni nce
Gerel<stc, biimler, uyumsuz sesler seyirciyi tedirgin eder.
biimlerin hem seyirciyi hem de dikkatini diri tutar. Oyun
boyunca seyirci rtl bir bulmaya zndeki uyumsuz-
sahnedeki biimsel uyumsuzluk ile sezen seyirci,
isteklerine evreye ve kendilerine
toplumsal bireyin ters
anlayarak bu temel durumlar
Seyirci bu noktaya korku ve tedirginlik gibi gelir. Bunun
bilinlenme sreci de giderek Daha nce korkan
ve tedirgin olan seyirci bilinlenme evresini ve bununla oyundan zevk
almaya Bylece sahneyi seyirciden bir estetik
sahip

bu son sz olarak absurd tiyatronun ilkeleri belirlenen
zellikleri maddeler halinde yarar var:
1. Sahnede bir geleneksel sylem biimlerinin
terkedi lmesi;
Dilin 'anlam retme' yetisinin sonucu (dili bir anlamda

siz bir anlamda da dile daha bir zenle bir sahne dilinin
3. Oyun bireyseJlikten daha ok evrensel temel zel-
liklerini sunabilecekleri dzeyde (zaman zaman da ya da karabasan
imgelerine
4. Sahnedeki eylemin zgl durum ve iindeki
evrensel
5. Yzeysel olarak devinimin bir iinde

6. Seyircinin 'mutlak yakalama' umudunun tm

Gr., Atatrk niverite5i, Gzel Sanatlar Fakltesi, Sahne Sanatlan Blm.
Bkz. zdemir Nutku, Dnya Tiyatrosu Remzi Kitabevi, istanbul, 1985,5.237.
2. Bkz., $evda Dnden Bugne Tiyatro Dost Kitabevi, Ankara, 1998, 5.301
3. Richard Baeh, Ma",1 Ty, ev. Tahsin nal, Puhu istanbul, 1986, s.10
4. Bkz., $evda Dnden Bugne Tiyatro s.302
5. YukseL, Samuel Beckett Tiyatrosu, YKY, istanbul, 1997, s.93
6. A.g.y., 5.93
7. Samuel Beckett, Mutlu Gnler, Gktrk, Mitos Boyut istanbul, 1993, s.120
8. Eugene lonesco, Toplu Oyunlan II, ev. Hasan Anamur, Mitos Boyut istanbuL. 1997, s.54
9. A.g.y., s.48
LO. Bkz., Eugene lonesco, Toplu Oyunlan I, ev. Hasan Anamur, Mitos Boyut 1996, s.49
1 lak Deleon, Harold Tiyatrosu, istanbul, 1993, s.11
12. Zehra Uyumsuz Tiyatroda Gerekilik, Mitos Boyut istanbul, 19%, s.24
13. A.g.y.. ss. 24-25
14. Eugene Jonesco, Toplu Oyunlan iV, ev. Hasan Anamur, Mitos Boyut istanbuL, 1999.5.100
1S. Bkz., a.g.y. S5. 78-81
16. Bkz. Zehra Uyumsuz Tiyatroda Gerekilik, s.29
17. Bkz. A.g.y., s.28
18. Harold Pinter, Gn ev: Memet Fuat. De istanbul, 1965, s.83
19. Edward Albee, Absurd Tiyatro i Hayvanat Bahesi imge Kitabevi Ankara, 1995, ss. (81-
182.
20. A.g.y. s.183
Blu. Oscar Gross Broekett, Tiyatro Tarfhl, ev.inn Dost Ankara, 2000, s.579
22. Aziz TIyatro Anslklopedisi, KUltr Ankara, j 995, 5.244
23. Fernando Arrabal, Absurd Tiyatro i iki ev. Hamit imge Kitabevi Ankara,
1995,5.148
24. Zehra Uyumsuz Tiyatroda Gerekilik, s.20
25. Bkz., $evda Dnden Bugne TIyatro s.300
26. Bkz., a.g.y., s.305
27. Gl1, "Absurd Oyunlarda Mime5is, niversitesi sayl:6, s.371
28. Bkz. Sevda Dnden Bugne Tiyatro s.305
29. Sevda Dram YKY. istanbuL. 1997. s5.144-145
30. Bkz., Sevda Oyundan Ankara, 1993, s.58
31. Blu., a.g.y. s5.56-58
32. Yksel. Samuel Beckett Tiyatrosu, s.42.