Rza GLER

The European Union and Turkey

Barry BUZAN and Thomas DIEZ
International Institute for Strategic Studies

ngilizceden zetleyen: Rza GLER zet Barry Buzan ve Thomas Diez 1999 ylnda hazrlam olduklar bu almada; 1 genel olarak, Trkiyenin ABne giri ve entegrasyon srecini inceleyerek, Trkiyenin artk tam yeliinin dnlmedii varsaymyla; 1. ABnin Trkiyenin tam yelik bavurusunu belirsiz bir ekilde askya almasnn AB-Trkiye ilikileri asndan alternatif bak alarna ihtiya duyulduunu gsterdiini; 2. AB-Trkiye arasnda yakn ilikileri gerektiren salam mterek karlarn sz konusu olduu karlkl yeni bir ilikinin tesis edilmesi gerektiini ne srmlerdir. Trkiye ve AB arasnda ilikilerin ktye gittii ifade edilen almada; on yllarca AB kapsnda bekletilen Trkiyenin birlik kapsnn yzne kapatld tek lke olduu belirtilmektedir. Bu durumun sadece AB-Trkiye asndan problem olarak kalmayaca; Balkanlar, Ortadou, Kafkaslar ve Merkez Asyann gvenlik balamnda da sorun tekil edecei ne srlmektedir. ABDnin Trkiyenin ABye yeliine olan ar isteklilii deerlendirildiinde, bu durumun transatlantik ilikileri de sarsaca belirtilmektedir.2 Ayrca, AB tam yeliinden dlanm kzgn bir Trkiyenin Birlik ile olan ilikilerini (Gmrk birlii hari) askya almas eklindeki tepkinin tehlikeli olaca ifade edilmektedir. Trk hkmeti

1
2

Barry Buzan and Tomas Diez, The European Union and Turkey, Survival, vol.41, no.1, Spring 1999, s. 41-57. Ibid, s.41.

-1-

Rza GLER perspektifinden anlalabilir grlen bu tepkinin AB-Trkiye ibirliini tehdit ettii belirtilmitir.

Hem Avrupa hem de Trkiyede karlkl ilikilerin nasl gelitirileceine dair ortak grn bulunmad gibi duygusal tepkilerin de ihtimalleri zehirleyecei belirtilmektedir.3 Blc rgt elebann talya tarafndan Trkiyeye iade edilmemesinin bu zehrin etkisini gsterdii ileri srlen almada, temel zorluklardan birinin AB-Trkiye arasndaki ilikilerin her iki tarafn da i siyasetini ilgilendirdii belirtilmitir.4 AB ve Trkiye arasndaki politikalarn acilen yeniden deerlendirilmesi gerektii belirtilen almada, grnen gelecekte Trkiyenin tam yelik statsn kazanamamasnn kt bir durum olduu ifade edilmitir.5 Ayrca, tam bir paras olmamasna ABye yakn ilikilerle bal olan Trkiyenin Kafkasyadaki komular ve Asyadaki Trk Cumhuriyetleri ile ilikilerini younlatrmasn daha kolay bulaca ifade edilmektedir. almada yazarlara gre, AB-Trkiye arasndaki ilikiler deerlendirilirken iki kavramsal ereve dikkate alnmaldr;6 1. AB erevesinde mmkn olan ve arzulanan ilikiler hakknda kat i ve d anlaya gre oynanan Trkiye-AB arasndaki eski oyun,

3 4

Ibid, s.41. Ibid, s.41. 5 Ibid, s.42. 6 Ibid, s.42.

-2-

Rza GLER 2. Trkiyenin Avrupa ile ilikileri ile Bat (zellikle ABD) ilikileri arasnda bulunan mevcut bulank ve belirsiz ayrm. Bu ayrm yeni yol taslanda ak hale getirilmelidir.

Trkiye ve AB arasndaki eski oyun; -AB tarafndan Trkiyeye verilen tam yelik stats sz, -Trkiye tarafndan beklenen AB yeliine beslenen umut ve buna gl bir ballk, -Her iki tarafn da taahhtlerini yava uygulamas olarak tanmlanmaktadr.7 1963 Ankara (Ortaklk) Andlamas8 Trkiye ve Avrupa Ekonomik Topluluu'ndaki yaama artlarnn, hzlandrlm bir ekonomi ilerleyii ve uyumlu bir al veri genilemesi ile devaml olarak iyilemesini, bylece Trkiye ekonomisi ile Topluluk yesi Devletlerin ekonomileri arasndaki aray azaltmay salamaya ynelik onaylanmtr. Anlamann 28inci maddesi ve nsz; bu ilerlemelerin Trkiyenin AB yelik srecini kolaylatracan ve Anlama'nn ileyiinin, Topluluu kuran Andlama'dan doan ykmlerin tmnn Trkiye'ce stlenebileceini gsterdiinde, Trkiye'nin Toplulua katlmas olanann inceleyeceini ngrmektedir.9 Ancak, Trkiye AT/ABnin 1973, 1981, 1986 ve 1995 yllarndaki genileme srecinin dnda braklmtr. Trkiyenin 1987 ylndaki tam yelik bavurusu 1989 ylnda kabul edilmemitir. Makalede bunun temel nedenleri olarak;10
7 8

Ibid, s.42. Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) arasnda ortaklk yaratan anlama 12 Eyll 1963 tarihinde Ankara'da imzaland. Bu anlama Trkiye ile Avrupa Birlii arasndaki ilikilerin hukuki temelini oluturmaktadr. Andlamann Trke metnine < http://www.belgenet.com/arsiv/ab/ab_ankara.html> adresinden ulalmtr. 9 Ibid, s.42-43. 10 Ibis, s.43.

-3-

Rza GLER Yetersiz politik oulculuk ve ar insan haklar ihlalleri gibi Medenilik kriterlerinin yerine getirilmemesi, Kbrs Sorunu gibi konular belirtilmitir.

1996 ylnda Gmrk Birlii anlamasn yapmay baaran Trkiye 1997 Lksemburg Zirvesi'nde aday lke sfatn alamamtr. Bylece AB, Lksemburg Zirvesi'nde Trkiye'yi gelecekti genileme srecine dhil etmemitir.11 Makalede; 1981 ylndan itibaren AB-Trkiye arasndaki ilikilerin olumsuz seyretmesine neden olan byk engelin Yunanistan olduu belirtilmektedir. Ancak, ilikilerin durmasna ve yeniden balamasna neden olan dier bir faktrn Trkiyenin i ilerindeki gelimeler olduu da ifade edilmitir. Ayrca, 1960, 1971, 1980 ve 1997 askeri darbeleri bata olmak Trkiyede ki askeri etkinin AB ile ilikileri olumsuz etkiledii, zellikle 1998 ylndaki askeri etkinin son demokratikleme sreci olan 1983 ylndan beri en hissedilir lde olduu iddia edilmitir.12 Ayrca hem Trkiyedeki hem de AB lkelerindeki Trkiyenin tam yeliini savunanlar, Trkiyenin yeliinin batllamasnn temel dayana olduunu dnmektedirler. Kemalistler kendi programlarn AT/AB yeliine ynelik olarak dzenlemilerdir. Makalede; AB dnda kalan bir Trkiyenin, slami glerin etkisinde kalarak Avrupadan uzaklap Ortadouya ynelecei, bu durumun da istikrarszla neden olaca ve Avrupann gney dou snrnn da tehdit altna olaca nde srlmektedir.13

11 12

Ibid, s.43. Ibid, s.43. 13 Ibid, s.44.

-4-

Rza GLER Souk savan bitimini mteakip, Avrupa ve ABDnin Trkiye ilikileri farkllk gstermitir. Souk sava srecinde stratejik ortaklk birok konuyu ikinci plana itmitir.14

Ancak 1990 ylndan itibaren Trkiyenin ABye yelik arzusu Birlik iin problemli srece sebep olurken, ABD Trkiye ile blgesel stratejik dostluk ilikisini muhafaza etmitir. ABDnin yelik konusunda Trkiyeye verdii byk destek NATO ierisinde problemlere neden olmutur. ABDnin bu devam ettirdii bu pozisyon Washingtonun;15 Souk Sava dncesinin sredurumunu, AB ve Trkiyenin birbirine yarattklar gerek problemlere kar duyarszln, Souk sava sonras dnem gerekleri nda AB-Trkiye ilikilerinin yeniden deerlendirilmesi iin dnce eksikliini yanstmaktadr. Eski oyunun artk bittiini ileri sren Buzan ve Diaz, Trkiyede batllama projesini reddeden slamc elitler tarafndan Kemalist dnceye kafa tutulurken, ABnin grnen gelecekte Trkiyenin yeliine dair verdii szleri geri ektiini belirtmektedirler.16 Ancak yazarlara gre gelecek; Trkiyeye baz byk imknlar sunacak gibi gzkmektedir. Sovyetler Birliinden ayrlan Merkez Asya devletlerinin bamszl ile hem Trk hem de slam dnyasnda birok Trk lkeleri iin yeni bir rol ve kimlik bimilerdir. AB ve Trkiye arasnda oluturulacak yeni ilikilerin;17 14 15

AB ve Trkiyedeki siyasi kimlik gereklerini,

Ibid, s.46. Ibid, s.46. 16 Ibid, s.46. 17 Ibid, s.46-47.

-5-

Rza GLER - Trkiye-AB ilikileri ile Trkiye-geni Bat ilikileri arasndaki ayrm ve her iki taraf asndan Bat nn ne anlam ifade ettiini, Trkiye ve ABnin ortak karlarn, AB ve Trkiyeyi ayran uzun dnem farkllklarn gz nnde bulunduran bir

vizyon gerektirdii ileri srlmektedir.

almada; Ortak karlarn stratejik corafya ile balad belirtilmektedir.18 Sistematik asndan deerlendirildiinde; Trkiyenin kendisini evreleyen Balkanlar, Kafkasya ve Ortadou gibi farkl gvenlik blgeleri arasnda yaltkan evresel aktr rol grdn ancak bu blgelerin hi birisine tam olarak dhil olmad belirtilmitir.19 Bu durumun Trkiyenin nemsiz bir lke olduu anlamna gelmedii, Trkiyenin temel fonksiyonunun farkl blgesel gvenlik dinamiklerini birbirinden ayrmak olduu ifade edilmitir. Bylesi bir ortamda Trkiyenin gvenlik kaygnsn temelde birok istikrarsz gvenlik blgesinde ayn anda kalc istikrar salamak olduunu vurgulayan yazarlar; istikrarn Trkiyeyi AB yesi yaparak salanabilmesini pheli grmektedirler. Gereklemesi daha muhtemel olan bylesi bir durum; ABnin Ortadou ve bamsz Devletler Topluluunun gvenlik dinamiklerine dorudan karmasna mdahil olmasna sebep olmasdr.20 Yazarlara gre; Trkiye NATO yelii aracl ile kendi gvenlik kayglarn karlayabilecektir. Makalede; AB ve Trkiye arasnda birka noktada sregelen farkllklarn bulunduu ve bunlarn iki taraf arasndaki ilikilerin yeniden deerlendirilip tesisinde gz nnde bulundurulmas gerektii belirtilmektedir. Bu farkllklar;21 18

ABnin genileme ikilemi,

Ibid, s.47. Ibid, s.47. 20 Ibid, s.47. 21 Ibid, s.48-52.

19

-6-

Rza GLER - Trk-Yunan dmanl, Kbrsn blnmesi, AB ve Trkiye asndan Avrupallk tanm,

Trkiyede nsan haklar ihlali ve kt ynetim, ABnin post-Westphalian karakteri (gvenlik topluluu, komularyla sorunsuz ve uluslararas ilikilerde sava ncelikle ngrmeyen) olarak ifade edilmektedir.

Bu farkllklar, 1997 Lksemburg kararn krc ve kaba olmasna ramen dorulamaktadr. Trkiye ve ABnin gelecekteki ilikileri hakknda baz yeni ve daha gereki beklentileri gelitirtmek zorunda olduklarn belirten Buzan ve Diaz; ABnin Kabul ve Red arasndaki tercihlerine, Trkiyenin ise Atlm hissine alternatifler gelitirmesi gerektiini ifade etmektedirler. Bu hedefin tahakkuku iin bir ana yntem, ABnin eski oyunu idare eden ieri/dar dncesinin terk edilmesi gerektii belirtilmektedir.22 ABnin ana hedefi olarak ise; Trkiyeyi yakn bir ortak ve Akdeniz ve Dou Avrupa lkeleri ile gelitirmeye ihtiya duyduu ilikiler iin esnek bir model olarak belirlemesi gerektii ifade edilmitir.23 Ortadou, Balkanlar ve Kafkasyann kendine zg istikrarsz gvenlik havzalar olduunu dikkate alan yazarlar Trkiye ile entegrasyon ngren bir ortaklk modeli nermilerdir.24

22 23

Ibid, s.52. Ibid, s.52. 24 Ibid, s.53-55.

-7-