Univerzitet Crne Gore

Farmaceutski fakultet Podgorica

LAVANDA
Seminarski rad

Student: Crnogorac Nevena 175/11

Predmetni nastavnik:Doc.dr Danijela Steevi Predmet:Botanika

Podgorica, 2012.

SADRAJ
1.UVOD.

1.UVOD Lavanda (Lavandula angustifolia Mill.) je biljka sa podruja sunanih kamenjara Mediterana poznata pod narodnim imenima:lavandula,lafendel,levanda,mirisni despik,trmino cvee, despikovo cvee.Pripada familiji usnatica(Lamiaceae).Ve vie od 2000 godina lavanda ukraava mnoge vrtove svijeta. Od rimskih vremena pa do danas lavanda je donijela razna bogatstva;od cvijeta i parfema do poznatih ljekovitih svojstava i aromaterapije. Ve u srednjem vijeku bile su poznate vrste koje se i danas koriste. Prvi zapis o biljci Lavandula angustifolia Mill. potie iz XIII.vijeka pa se to vrijeme smatra poetkom irenja te vrste u Srednjoj Evropi. Danas postoji oko 48 podvrsta i hibrida ove biljke sa raznim bojama cvjetova.Lavanda ima raznovrsnu primjenu. Najvie se upotrebljava u parfimerijskoj i kozmetikoj industriji, zatim u dekorativne svrhe i u kulinarstvu i za lijeenje ili ublaavanje raznih oboljenja.Etarsko ulje lavande je glavni sastojak biljnih kupki, a ima antimikrobna,antiseptika,antivirusna i protivupalna dejstva, pa mu se u farmaciji pripisuju mnoga ljekovita svojstva(lijeenje paralize i modanog udara). Cilj ovog rada je da se ukae na osnovne morfoloke i ljekovite osobine lavande, hemijski sastav njenog etarskog ulja ,rasprostranjenost, raznolikost vrsta,gajenje, kao i njenu iroku primjenu kako u dekorativne i kozmetike svrhe, tako i u lijeenju.

2.MATERIJALI I METODE

3.REZULTATI I DISKUSIJA 3.1.Istorija i osnovne karakteristike lavande Lavanda je od davnina bila jedna od najomiljenijih aromatinih biljaka.Jo su stari Grci i Rimljani poznavali njeno ljekovito dejstvo, a koristili su je i za mirisne kupke i za osvjeavanje.(Stojevski,2011). Najstariji pisani dokumenti u kojima se pominje datiraju iz doba prije Hrista.Lavanda se pod imenom Nard,koje su prvi uveli Grci prema istoimenom gradu u Siriji, spominje u Bibliji.U Starom zavjetu nabrajaju je sa drugim skupocjenim zainima.Lavanda je,navodno, jedna od biljaka koje su Adam i Eva ponijeli sa sobom pri izlasku iz raja.Prema drevnoj legendi miomiris koji se irio od malog Isusa dolazio je od biljke na ijem je grmu Djevica Marija suila njegovu odjeu, a vjeruje se da je to bila upravo lavanda.(http://lavanda.mokricki.info/povijest-lavande.html). Rimljani su lavandom davali ugodan miris javnim kupatilima,pa odatle i njeno ime, koje potie od latinskog korijena lavare,to znai prati, kupati se.U antici je lavanda, osim mirisa,bila cijenjena i zbog svog umirujueg i dezinfikujueg djelovanja.U srednjem vijeku i renesansi lavanda se posipala po kui i crkvama kako bi sprijeila kugu.Poznati italijanski travar Mattioli iz XVI vijeka naroito ju je preporuivao kod bolesti mozga, kao to su epilepsija, apopleksija,spazma i paraliza.(http://www.pyrus.hr). I stari Grci su mnogo potovali lavandu, ali vie su je koristili u medicinske svrhe.Grki ljekar i botaniar Dioscorides uvidio je i njene prednosti kao laskativa i stimulansa kod problema sa disanjem. Tokom londonske kuge u XVIII vijeku koritena je kao zatita od infekcije tako to su je ljudi stavljali na nos i na taj nain disali.Lavandino ulje je bilo u irokoj upotrebi i tokom oba svjetska rata u XX vijeku. U nedostatku ostalih lijekova i opreme koritena je u previjanju rana i ublaavanju bola.(http://www.lavander.hr/O%20lavandi.htm) TAKSONOMIJA Regnum Divisio Classis Ordo Familia Genus Tabela 1. Taksonomija lavande 3.1.1.Botanike osobine Rod Lavandula L. Ima oko 48.vrsta.Vei ekonomski znaaj imaju samo tri vrste ovog roda.Najpoznatija i najdue gajena je prava lavanda(medicinska, miriljava, uskolisna, francuska), Lavandula angustifolia Mill.(Lavandula spica L=Lavandula officinalis Chaix=Lavandula vera DC.) Druga je irokolisna lavanda(muka) Lavandula latifolia (L.F.)Medic.Veliki znaaj ima i hibridna lavanda (engleska,lavandin) Lavandula intermedia Emeric ap.Lois (L.burnati Briq) koja je spontani hibrid navedene dvije vrste.Sve tri vrste su porijeklom iz Sredozemlja i June Evrope.Prava lavanda se prostire do 1700m nadmorske
5

Plantae Magnoliophyta Magnoliopsida Lamiales Lamiaceae Lavandula

visine, dok irokolisna lavanda raste na niim poloajoma-izmeu 200 i 700m.Hibridna lavanda je esta na nadmorskoj visini od 700 do 1000m(Kigeci,2008 ; Stojevski,2011)

Opis biljke:Lavandula angustifolia je viegodinja,kserofitna, polubunasta biljka iz porodice usnatica (Lamiaceae). Kao biljka aridnih predjela razvija snaan korjenov sistem sa velikim brojem ila koje prodiru i do 4m u dubinu.(Stepanovi et al.,2001).Stabljika je uspravna, pepeljasto sive boje, od osnove jako razgranata, sa tankim granama i brojnim sterilnim izdancima.Listovi su linearni, sjedei,naspramno rasporeeni,dugaki 3-5cm, na vrhu sueni i cijelog oboda koji je savijen.Donji listovi na stabljici su sive boje, s lica i nalija su gusto pokriveni razgranatim zvjezdastim dlakama;gornji su sivozelene boje, manje dlakavi,a kasnije ogole.(Pavlovi et ivanovi,1981) Cvjetovi su ljubiastomodri,sakupljeni u klasoliku cvast sa dugakim dlakavim vretenom.(15-20cm)(Jani,2001; Domac 1984; )., Slika 1.Nadzemni dio lavande Cvjetovi su dvopolni monosimetrini,4-6 cvjetova je sloeno u dihazijum.aica je cjevasta,sa 5 zubaca,od kojih je jedan dui i sa 13-15 paralelnih nerava,pokrivenih dlakama i lijezdastim ljuspama.Krunini listii su srasli u dvousnatu kruninu cijev,pokriveni dlakama i lijezdastim ljuspama; gornja usna krunice dvorenjevita, donja trorenjevita.Pranika 4, dva dua i dva kraa, krai su od krunice.Stubi sa dvorenjevitim igom(Sari, 1989)Plod je merikarpijum,raspada se na 4 jajaste oraice, glatke i sjajne povrine,duine oko 2mm(Jani,2004;Sari;1989) (Slika 1.) Lavanda je dugovjena biljka, ivi 20-30 godina.Sjeme prave lavande ima dug period nicanja i zadrava klijavost 3-4 godine.Poetni razvoj klijanaca je spor.Vegetacija vuegodinjih biljaka poinje krajem marta.Cvjetanje poinje sredinom juna, a zavrava se u drugoj polovini jula.Puno cvjetanje traje 6-8 dana, i u tom periodu su najvea koliina i najbolji kvalitet etarskog ulja.Plodovi sazrijevaju postepeno, sredinom avgusta(Kigeci,2008) Stanite: Raste na livadama, na suvim, toplim i krevitim padinama Mediterana.Inae se gaji kao ukrasno bilje u vrtovima i parkovima. Rasprostranjenost:Mediteran Upotrebljivi dijelovi biljke:Za ljekovite potrebe beru se listovi i cvjetovi prije nego to se otvore.Koristi se cvijet i etarsko ulje. (http://www.herbalia.org/index.php?id=lavandulaofficinalis) 6

3.1.2.Raznolikost vrsta Danas postoji vie od 30 podvrsta i hibrida ove plemenite biljke sa raznim bojama cvjetova, i ljudi povovo uviaju njeno znaenje, te se zbog trendova zdravog ivota i povratka prirodi sve vie komercijalno koristi u zapadnim zemljama

Lavanda (Lavandula angustifolia) originalna je biljka iz koje su vijekovima ljudi stvarali razne hibride i podvrste. Ona je ljubiaste boje te je vrlo prepoznatljiva i intenzivnog mirisa, najee je viamo na Mediteranu kako raste na svom prirodnom stanitu, no rairena je i u unutranjosti Francuske i Engleske. Varijacije u mirisu, boji, veliini, teksturama podvrsta lavande ine tu biljku vrlo

zanimljivom i raznovrsnom. (Slika 2.) Slika 2. Lavandula angustifolia ''Vunasta'' lavanda najbolje prihvata suvo tlo, a njeni tamno ljubiasti cvjetovi rastu u kasno ljeto kada ostale lavande ve venu. Lavanda Budrovka (Lavandula hybrida) je najpoznatiji hibrid, tzv. lavandini, koja vrlo dobro moe rasti i u kontinentalnim dijelovima. Intenzivnog su mirisa, s vie cvjetova, rastu bre i vee, te se kao takvi lavandini sve vie koriste. Allardi Lavender je oblik francuske lavande dobijena ukrtanjem sa Lavandulom latifoliom. panska lavanda ima tamno ljubiasti cvijet u obliku ananasa i tamnozeleno lie. Raste nisko i iroko te se brzo iri. esto se pogreno naziva i francuska lavanda budui da raste i u Francuskoj. Francuska lavanda ima sivkaste listove s otrim ivicama. Cvjetovi su joj veliki i grubog oblika.(Slika 3.)

Slika 3. Francuska lavanda

uta lavanda ima vrhove cvjetova izrazito ute boje. Listovi su joj takoe ukasto-zelene boje, a raste vie u visinu.

Slatka lavanda je specifina. Ima najzelenije listove, najvea je, najbre raste, ima duge cvjetove. Najee se koristi za ukraavanje vrtova.

Goodwin Creek siva lavanda je hibrid Francuske lavande sa niim rastom i tamnijim ljubiastim cvijetom koji se nalazi na duoj stabljici. Dobar je u vrtu za granine ili ivine redove.(Slika4.)

Slika 4. Goodwin Creek siva lavanda

Engleske lavande Engleske lavande (Lavandula angustifolias) ukljuuju Englesku, Munstead, Hidcote, Hidcote Pink, Jean Davis, Sarah i Vera koje cvatu sredinom ili krajem proljea. Prestaju cvati poetkom ljeta i izgledaju odlino u cvatu. Poslije ianja ostaju kao kompaktna lopta sa egzotino mirisnim listovima tokom ostatka godine. Kao i sve ostale Lavande, ne podnosi lou odvodnju vode ili visoku vlanost. Engleska lavanda ima velike listove i visoka je. Robusno raste i ima odlinu boju i miris.Ova biljka cvijeta u isto vrijeme kao i Lavandula angustifolia. Munstead lavanda dobila je ime po domu poznate dizajnerke vrtova Gertrude Jekyll. Najbolje podnosi vruine od svih engleskih lavandi. Hidcote lavanda je poznata po svojoj tamno ljubiastoj boji. Manja je od Munsted sorte i voli hladniju klimu i lako moe odumrijeti tokom vruih ljetnih mjeseci. Kao i veina engleskih lavandi, nije toliko otporna na suu ili vruinu kao lavandini. (slika 5.)
Slika 5. Hidcote lavanda

Hidcote Pink lavanda ima pastelno ruiast cvijet koji izgleda najbolje kad je saen u veoj grupi i gledan sa udaljenosti.

Jean Davis lavanda takoe ima pastelno ruiasti cvijet. Teko je razlikovati Hidcote pink i Jean Davis. Ipak, razlika je u ukusu. Cvijet sa aromom voa
Slika 6.Jean Davis lavanda

razlikuje Jean Davis od ostalih lavandi.(slika 6) Sarah lavanda je jedna od manje poznatih Lavandula angustifolia. Vrlo malena biljka sa kratkim cvjetnim vrhovima i malim, ali primjetno tamno plavim ljubiastim cvjetovima. Vera lavanda je ona za koju se dri da je prava engleska lavanda. Jo je zovi i Prava lavanda ili Fina lavanda. Najkvalitetnija ulja dolaze od biljaka uzgojenih na visinama izmeu 800 i 1500 metara na obroncima planina u sredinjoj Europi. Tvrdi se da je ona najbolja lavanda za medicinske i aromaterapijske svrhe. Grosso lavandin se uzgaja za dobijanje ulja koje se koristi najvie u kozmetikoj industriji. Njegovi listovi su lagano ljubiaste boje to ga ini i pogodnim za ukras. Abriali lavandin, je najstariji hibrid, manjeg rasta nego grasso. Holandski lavandin ima cvjetove boje grejpa, kojima pogoduje vie sunca. Fred Boutin lavandin, izrazitog mirisa, srebrnkastog lia i ljubiastog cvijeta, dugo raste i cvate, takoe se vie koristi za ukraavanje vrtova. Grappenhall lavandin je visokog i brzog rasta, pa se isto tako brzo i iri. Veliki Hidecote lavandin ima tamnoljubiaste grupe cvjetova. Provence lavandin sa svojim dugim i mekim cvjetovima, koji se lagano otkidaju sa stabljike i najvie se koriste sueni, vrlo est u komercijalnoj proizvodnji.

(http://www.lavander.hr/O%20lavandi.htm)

3.1.3

10