Metoda Riciklim PDF

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane
env Group
Vlersim M jedisi, Energji, Natyr
M.sc.MarianthiGURI
REDUKTIM, RIPERDORIM, RICIKLIM
3R
METODA EKOLOGJIKE
T TRAJTIMIT T MBETJEVE URBANE
Ministris s Arsimit dhe Shkencs

q NemrtShoqatesMenvgroupdhesiautortktijlibrikemiknaqsin tiushprehimmirnjohjetthell.
Ky libr u b i mundur t botohet n saj t financimit t
TIRAN, NENTOR - 2008

M.sc. Marianthi Guri Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashri, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74

Ky botim bazohet n rezultatet e projektit Pregatitja e katalogut praktik SistemiIndustrialEkologjikiMenaxhimittMbetjeveBashkiakeSIEMMB t realizuar nga Drejtuesi i projektit M.sc. Marianthi GURI, me pjesmarrjen e specialistve shqiptar, si dhe me prkrahjen e vazhdueshme t Drejtoris s Kerkimeve Shkencore, pran Ministris s Arsimit dhe t Shkences. Projekti u mbshtet me financim nga Ministria e Arsimit dhe Shkencs n kuadrin e
POGRAMIT KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM (PKKZH).
I gjith ekipi e ka konsideruar kt projekt si nj sfid reale, jo vetm pr zhvillimin e moduleve aplikuese t t msuarit t studentve t Inxhinierise s Mjedisit, por pr t gjitha nivelet e qeverisjeve vendore t Shqipris. Paralelisht, projekti hap drejtime t reja pr menaxhime t mtejshme dhe njeherazi shrben si manual pr zbatimin e metodave ekologjike t trajtimit mbetjeve urbane n t gjitha nivelet e qeverisjeve lokale dhe qendrore. Koha sht pr t br nj zhvillim ndryshe, m t fokusuar, m t koordinuar dhe m t prgjegjshm. Besoj se objektivat e MSA sigurojn nj mundsi pr t br pikrisht kt. Ne shpresojm se ky botim do t jet nj burim me vler pr t gjith palt e interesuara. Ky libr ka pr qllim t jet i nj drejtimi, shmbull i evolucionit t kohs s fundit n Ekomenaxhimin e Mbetjeve Urbane n kontekstin e Bashkimit Evropian. Autori
PRMBAJTJA
PARATHNIE......................................................................................................................4 HYRJE....................................................................................................................................5 I.ADMINISTRIMIAKTUALIMBETJEVEURBANENSHQIPRI.... .....................6
1.1.Administrimiaktual.6 1.2.Konstatimet....6
II.METODATEKOLOGJIKETTRAJTIMITTMBETJEVEURBANE.........8
2.1.Metodatekologjikettrajtimittm.u.sotnbot....8 2.2.Pozicionidherndsiae3RnhierarkinetrajtimittMbetjeveurbane.....9
III.TRAJTIMIEKOLOGJIKOEKONOMIK.......................................10 3.1.Reduktimimbetjeve.10 3.2.Riperdorimiimbetjeve.....11
IV.RICIKLIMI.......................................................................................12 4.1.Tprgjithshme.................................................................................................................................................12. 4.2.PrfitimetngaRicikliminprgjithsi...........................................................................................................12

V. LLOJETEMATERIALEVETRICIKLUESHM.....................................................14
5.1.Tpgjitheshme......14 5.2.Llojetematerialevetriciklueshme....15
VI.ZHVILLIMIINJPROGRAMIRICIKLIMI.............................................................20
6.1.Tprgjithshme..................................................................................................................................................20 6.2.KarakteristikateRiciklimi...............................................................................................................................21 6.3.VlersimiiTregjevedheZhvillimiiStrategjivetTregtimittRiciklimeve..............21 6.4. Tiparetstrukturale.............22 6.5. VlersimidheZgjedhjaeTeknologjivetTrajtimit..............24 6.6.Mnyratembledhjessriciklimeve..............26

VII.QENDERTRAJTIMIDHESTOKIMIPERRICIKLIMIN.....................................34
VIII.PROGRAMIPRRICIKLIMINEMBETJEVEURBANE...................................39
8.1 Te pergjithshme.39 8.2. Fazat e programit pr mbshtetjen e riciklimit t mbetjeve...........................................................39 8.3. Elementet e Programit t riciklimit t mbetjeve............................................................................................... 40 8.4. Siguria publike..42 8.5. Tregjet pr materialet e ricikluara..43
IX.PROGRAMINFORMIMIPRPUBLIKUN.............................................................44
9.1. Inkurajimin e Tregut q t punoj pr Mjedisin....44 9.2. Bashkpunimi miqsor me siprmarrjet private...44 9.3. Gjetja e rrugve t reja duke punuar pran tregut npermjet biznesit dhe konsumatoreve.46 9.4. Perfshirja e qytetareve dhe ndryshimi i mnyrs s t sjellurit47
X.POLITIKATPRTFUQIZUARTREGUNPRRICIKLIMET.............................49
10.1. Politika m e mir pr t stimuluar riciklimin49 XI.RICIKLIMIIMBETJEVENVENDETEZHVILLUARA.......................................51 11.1. Te pergjithshme....................................................................................................................51 11.2. Efekshmeria e riciklimit..53 11.3. Modelet e zakonshme...54
PRKUFIZIMTERMASH .................................................................................................................. .56
LITERATURA ................................................................................................................... 58
Parathnie
Nj ambientipastr dheishndetshmshtpjesdhengastr ebegatis dhecilsis s jets,qnedshirojmprvehtentontanidheprfmijttanntardhmen.Shkalltq ngjisimezbresimprditnpallatinton,rrugteshtpis,oborriishkolls,prtejqytetit etj., krkojn dashuri e kujdes prej nesh, n mnyr q t bhen pr ne mjedisi, ku t bashkjetojm me ajr t pastr, ushqim t shndetshm, duke u kthyer n hapsira mikpritsetbashkjetesstonqytetare. Mbeturinatnukjanvetmgjratcilatnenuknanevojitenm,asgjraqnambesinnga prodhimi i mallrave t ndryshme. Ato jan edhe gjra me t cilat ne mund t prfitojm. Eliminimiimbeturinaveurbaneprbnnjhallkjetikenkonceptinfillimprfundimt menaxhimittmbeturinaveurbane.Theksiitanishmmbiparandaliminendotjes,sidhe zhvillimi i teknologjive t trajtimit ka si rezultat paksimin e volumit t mbeturinave urbane, t cilat duhet t eliminohen. Volumet e mbeturinave jan parashikuar t rriten vazhdimisht prderisa mos t merren veprime q ta zgjidhin kt problem. T gjith prodhojn mbetje. Sasia e prgjithshme e tyre rritet do vit me 3%. Parandalimi i mbeturinave do t jet nj element ky i nj politike t integruar. Masa t forta fillimisht nevojitenprtnxiturriprdorimin(reuse),zvoglimin(reduction)dhericiklimin(recycle) dheprpuniminembetjeve,ecilaquhetndrysheedhehierarkiaembetjeve. Riciklimi i mbetjeve sht nj mundsi ekologjike dhe fitimprurse n menaxhimin e mbetjevendajmundsivettjera,silandfill(vendgroposje)oseincenerim(djegie).Edukimi iqytetarveprtreduktuar,ricikluarmbetjeurbanenukshtzgjidhjaeplot,porsht nj fillim i mbar. Riciklo pr t kursyer energji, material, siprfaqe..! Sistemimi i Mbetjeve Bashkiake sht kryer dhe vazhdon t kryhet, n mnyr primitive. Ato shkarkohen n vende t paprshtatshm e t ndaluara. Aktualisht, n vendin ton ende nukpokryhetndonjllojndarjeapotrajtimi.
Foto 1. Pamje nga djegia n vendhedhjen e mbetjeve urbane t Durrsit
Hyrje
AdministrimiiIntegruariMbetjeveUrbaneshtnjproestrsormeshumhallkadhe opsione, q synon nj mjedis sa m t pastr e me ndikim sa m minimal t mbetjeve n mjedisinprrethdhenshndetinenjeriut.Palanifikimiinjsistemireduktimi,riperdorimi dhe riciklimi efektiv krkon nj arritje sistemi. Vendimet rreth koleksionimit, marketingut, dhe procesit t riciklimit jan t lidhur me njritjetrin. T marrsh nj vendim rreth nj elementitprogramittriciklimitpamarrparasyshefektinevendimitndajelementvet tjermundtojdrejtnjprogramijoefektivdhetshtrenjt,menjkritiktshtrirtek publiku dhe nj pjesmarrje t dobt. Meqnse publiku (qytetart, familjet dhe bizneset) duhet t mbshteten n pjesmarrje duke ndar nj prqindje t lart t riciklimit t materialeve te paprmbajtur, programi duhet t jet i planifikuar n prputhje me leverdin dhe mbshtetjen e publikut, si objektiv kryesor. Q t siguroj sukses, nj programibashkuarriciklimiduhettzhvillohetnnjstiltbashkrenduar.
Spari,bashkitduhettvendosinseciltmaterialeduhettriciklohen,dukeubazuarn njanaliztvllimittmaterialevetriciklueshmtkomunitetit,qmundtkthehenn funksionin e riciklimit dhe tregtueshmerin dhe ekonomin mbajtjse t ktyre materialeve. Kur bhen t njohura se cilt materiale do t koleksionohen dhe n far volumi, vendosen mnyrat e koleksinimit, procesi, mimi i procesit dhe hapsira e grumbullimit. Nevojat e blersve t fort do t ndihmojn vendosjen e llojeve dhe t paisjeveprprocesin. S dyti, programi i riciklimit duhet planifikuar, q t plotsoj kushtet e riciklimit t bazuaranlegjislacionspecifiktprocesitprzhvillimindhefunksionimineprogramitte riciklimit. Riciklimisiguronnjmundsiprbashkpuniminmidispublikutdhesektorve privat. Qllimi i ktij libri sht q t njihen dhe studjohen metodat e Reduktimit, Riperdorimit dhe Riciklimit (3R) t mbetjeve urbane pr funksionimin e tyre, si edhe prcaktiminemasavepreliminiminedefekteve,sygjerimineprmirsimineteknologjis n prdorim t materialeve si lnd e par, krijim t lehtsirave fiskale, si dhe rekomandime pr pregatitjen e disa amendamenteve, q ndihmojn direkt n kto procese. Falenderime Falenderojm Ministrin e Arsimit dhe Shkences, Tiran pr lehtsirat q ka krijuar n fushn e bashkpunimit, me mbshtetjen financiare pr kryerjen dhe botimin e ktij libri.
Falenderojm specialist jo vetm t ksaj Ministrie, por edhe biznesin privat dhe koleksionisttepar,tangazhuarmericiklimineplastiks,letrs,dukekontribuarprnj kryerjeerealizimtriciklimittmbetjeve,njproblemimadhsotnShqiperi.
I. ADMINISTRIMI AKTUAL I MBETJEVE URBANE N SHQIPRI
1.1.
Administrimiaktual
Vendhedhjetjanpikakryesoretgrumbullimittplehrave,sotnShqipridhepikam problematike n vendin ton. Pjesa m e madhe e mbetjeve urbane, si dhe mbeturinat spitalore grumbullohen dhe digjen n gjndje t lir. Mbetjet e ngurta duke u djegur n gjendje t lir ndotin ajrin nprmjet prodhimit t errave mbytse. Tymi dhe errat e kqijaprhapennnjlargsimerezederi5km(Foto6,8).Ngavendhedhjetlirohetgaz metan dhe grimca pluhuri me prmbajtje metalesh t rnd, si dhe prberje t tjera inorganikedheorganikesidioksina,furane(UNEP.2000).Nnjmostrajritmarrnga UNEPi jan gjetur derivate t benzenit, gazra t efektit serr dhe ferone. Pra, kushtet e cilsis s ajrit n vendhedhjet paraqesin krcnime serioze pr banort rreth ktyre zonave.
Foto2.Nukkryhetasnjllojprpunimi
1.2.Konstatimet
Nga studimi i Vlersimit t Mundsive t Riciklimit t Mbetjeve t realizuar nga Shoqata MenvgroupmefinacimtMinistrissMjedisit,shtvlersuarprbrjamercelogjikee mbetjeveurbane(skema1)dheqngakjoprbrjevetm2%embetjevetotaletplastiks jandukeuricikluar.NShqipriekzistojnrreth80linjatriciklimittpolietilenitPEpr prodhimin e plastmasit t serrave, qeseve plastike pr ambalazh, PVC=shapka plastike,
rzervuarve t ujit, vazo lulesh, tubacine, thas pr fabrikat e kpucve etj. Fabrikat e riciklimittplastiksndodhennDurrs,Shkodr,Elbasan,Tiran,Fier,Lushnjeetj. Mungesaeinformimittpublikutnproblemetemenaxhimittmbetjevesipashierarkis kasjellpamjaftueshmritnjohurisprrethku,kur,psedhesambetjenjerzitprodhojn nshtpitetyre,dhecilatjanmnyratembledhjesprtlehtsuarricikliminembetjeve n trsi. Domosdoshmria e dhnies s informacionit pr prfitimet mjedisore t Rreduktimit, Riperdorimit, Riciklimit, arritjen e sistemit t riciklimit, mnyrat e grumbullimittmbetjeveshtnjngamnyrat,prtrriturpjesmarrjenekomunitetitn kotributineproesittriciklimit. Prve mungess s informacionit dhe t nj tradite, e cila vjen dhe si pasoj e kohs s shkurtr t bashkjetess s banorve, prejardhjet e ndryshme kulturore, mungesat e koshave t ndar, heqja jo e rregullt e plehrave, ndikojn dhe bjn t pa realizueshme zhvillimin e Reduktimit, Riperdorimit dhe Riciklimit. Kto metoda ofrojn zgjidhje mjedisore t integruara me zgjidhjen ekonomike, duke iu prmbajtur parimeve t menaxhimit t integruar t mbetjeve urbane, uljen e sasis s mbetjeve dhe njohjes s praktiksmtmir.
18.4
10 4
Letr Tekstil
14 17.9
Plastik Jo Solide Qelq Metale Inerte
2.3 11.8
20.8
Tjetr
Skema1.Prbrja n % e mbetjeve n Shqipri (viti 2006)
II. METODAT EKOLOGJIKE T TRAJTIMIT T MBETJEVE

URBANE
2.1. Metodat ekologjike t trajtimit t M.U. sot n bot

Sotnbotaplikohendisametodaprtrajtiminembetjevetngurtaurbanetcilatndahen n2grupetmedha: A.Trajtimiekologjikoekonomik B.Trajtimiindustrial Ntrajtiminekologjikprfshihen(Skema2): 1. Reduktim(strategjieuropiane) 2. Riperdorim 3. Riciklim 4. Kompostim 5. VendgroposjeeKontrolluar(Landfill) Qtgjithasbashkukontrollojn85%ttrajtimittMNUnbot.Ntrajtiminindustrial prfshihet: Furratermikeinceneratorqkontrollon1015%ttrajtimittMNU Piroliza
Lnda e par Aktivitetet Mbetjet Riciklimi Reduktim
Riprdorim
Mbeturinat
Kompostimi Groposje
Incinerimi
Perpunimi i mbeturinave
Skema2.TrajtimiEkologjiksipasHierarkissMbetjeve
2.2. Pozicioni dhe Rndsia e 3R n hierarkin e trajtimit t M. U.
Administrimi i Integruar i Mbetjeve Urbane (Skema 5) sht nj proces kompleks e trsor me shum hallka dhe opsione, dhe jo thjesht si proces vend depozitimi t tyre n vend groposje t kontrolluar inxhinierike (landfill). Administrimi dhe menaxhimi i integruar i mbetjeveurbaneprfshin:
Reduktimtembeturinaveqnburim; Ndarje,venddepozitimefamiljare; Riperdorimtembeturinave; Mbledhjendhetransportiminembeturinave; Ricikliminjashtvendittgrumbullimit; Trajtiminprimartmbeturinave(biologjik,kimik/trajtimfizik,kompostim); Verifikiminesistemitprtransportindhevenddepozitiminembeturinaveurbane Karakteristikatembeturinaveurbane Venddepozitimprfundimtar(landfill);
10

Riciklimi i lndve t zbrthyeshme Standartet Mjedisore Furnitori Transporti
Skem Zhvillimi Studim Tregu Marketing

Informacion Informacioni i Prodhimit
Burim Prodhim Riciklim Heqje Magazinim
Hedhje Shrbimi i Trajtimit
Manaxhimi i Lndve
Skema3PozicioniiRiciklimitnsistemineqarkullimittMbetjeve
11
III. TRAJTIMI EKOLOGJIKO-EKONOMIK

3.1. Reduktim i mbetjeve
Zvoglim n burim do t thot t paksosh sasin ose toksicitetin e mbeturinave t prodhuaraqnburiminprodhuesttyre.Reduktiminburimshtmnyraevetmedhe m efektive pr t menaxhuar mbeturinat pa kosto, duke reduktuar efektet e dmshm rrjedhimisht edhe toksicitetin e mbeturinave. Nj sistem industrial ekologjik sht i suksesshm, nse redukton nevojn pr materiale nga burime t virgjr. Nj piksynim tjetr duhet t jet implementimi i proceseve q eliminojn prdorimin e substancave toksikesip.shmetaleterndqnukjantbiodegradueshmdheqjankrcnimpr ambjentinatjekushkarkohen. Strategjitprreduktiminematerialevetprdorurduhett udhhiqen nga teknologjia, ekonomia dhe rregulli. Rrugt kryesore, n t cilat konsumi i materialevereduktohetjan: Dematerializimi,qnnkuptonprdoriminempaklndssparprnjprodukt tcaktuar. Zvendsimi,qnnkuptonprdoriminenjmaterialitbollshmnnatyrdhet sigurtprambientinnvendtnjmaterialideficitardhe/osetoksik. Riprdorimiiprodukteve/materialeve(prdorimidisaheriqeseveplastike). Rritjaejetgjatsissprodukteve(p.sh.bateritrikarikueshme). Riciklimi. Nxjerrjaematerialevetdobishmengambeturinat(Kompostiimbetjeveorganike). Kjometodshtefektiveveanrishtnzvogliminesasissmbeturinavetkopshteve (parqeve, lndinave), rrjedhimisht banort do t zgjedhin t menaxhojn kto mbeturina dukeireduktuar,nmnyrqtevitojnpagesnetakssprmbledhjendhetrajtimine ktyrembeturinave. Reduktim i mbetjeve do t thot q t mos lejojm lindjen e mbeturinave. Kjo paraqet nj mbrojtje aktive t mjedisit, ndrkoh q grumbullimi dhe trajtimi i malit t mbeturinave shtvetmnjnevojedhepseedomosdoshme.Zakonettonatblerjesndikojnedirektn lindjendheprbrjenembeturinave.Dukeiparnktplan,vendimettonaprtbler jan gjithmone vendime pro ose kundra mbrojtjes s mjedisit apo dhe evitimit t mbeturinave. Evitimi i mbeturinave sht masa e vetme pr prballimin e mbeturinave. Marrja me Reduktimin e mbeturinave nga njra an sjell nj njohuri mbi problemet e mjedisitdhengaanatjeterdhenjndjenjprgjegjsieprambjentinton.
12
Reduktimi i mbetjevedotthot: 1. Blejrjennmnyrtndrgjegjshmeprmjedisin (kursimiipaketimeve); 2. Prodhiminevetprodukte(p.sh.kos); 3. Zgjedhjenepaketimittricikluar; 4. Kursimineenergjis,ujit,kimikatet; 5. Mosflakjeneartikujve; 6. Zgjedhjeneproduktevemepaketimminimal; 7. Reduktimineqeseveplastikeprthedhurtutje,dukeezevendesuarmeant pazari shumprdormshensupermarket; 8. Riprdorimi i poeve t kosit pr t rritur lulet;
3. 2. Riperdorimi i mbetjeve
sht rikthimi i mbeturinave nprmjet qarkullimit n lnd t par natyrore (p.sh. nprmjet kompostimit), ose riciklimit (p.sh. pr prftimin e lndve t dyta ose t energjis),siedhembeturinatcilatmenjshpenzimtvoglmundtprdorensrisht. Riprdorimi = Recycling n nj kuptim m t ngusht (prkufizim) Grumbullimiiveuarsidhepregatitjaembeturinaveprtiprdorursrisht;Prdorimiose pr nj qllim origjinal ( p.sh nj flet druri (q prdoret n kuzhin pr prerjen e qeps, domates)pr kuti, nj qelqivjeter pr njqelqtri)ose pr njprdorimt dyt me nj pretendimcilsiemtngusht(p.shhekurishteprfurrnaltat).Riprdorimiqndronn mundsin e perfshirjes s materialeve t vjetra. Riperdorimi fillon me grumbullimin e veuartmaterialevetvjetranshtepiosenndrmarje. Riprdorimi p.sh.prdorimi i tullave t nj godine t shembur pr t ndrtuar dekoracioneosendonjgodinmtvogl. Riparimi mundson nj produkt pr nj jetgjatsi m t madhe. Makinerit zakonisht riparohen shum her gjat jets s tyre. Por n disa raste makinerit shum t sofistikuara jan t veshtira pr tu riparuar dhe kto kosto t larta dhe vshtirsiriparimikushtzojnhedhjenposhtttyre Riprodhimi Industria e automobilave sht shembulli m konkret, ku pjes t prdoruratnjmakinerieprdorenprtriprodhuarpjestnjmakinerietjetr.
13
IV.

4.1. T pgjitheshme
RICIKLIMI
Riciklimishtnjseriaktivitetesh,qprfshijn: grumbullimin, ndarjen, dhe procesin e kthimit pr prdorim t mbetjeve si lnd e par n procesin e prodhimittproduktevetedobishme,dukekursyerenergji. Riciklimi sht nj pjes shum e rndsishme e qndrueshmris s hierarkis s menaxhimittmbetjeve.Theksiitanishmmbiparandaliminendotjes,sidhezhvillimii teknologjive t trajtimit t mbetjeve ka si rezultat paksimin e volumit t mbeturinave urbane pr t ricikluar 100%. Parandalimi i mbeturinave sht nj element ky dhe realizohet duke nxitur riciklimin e mbetjeve. Riciklimi nnkupton at proedur, me ndihmnescilsmaterialetevjetradhembetjetprgatitennmnyrqatotmundt prdorennnjprodhimtri(materialrecycling)osenaparatetprshtatshmedjegse pr prftimin e energjis nprmjet djegies (energjirecycling). Riciklimi sht proes i riprpunimit t Mbetjeve nnj prodhimt ri,me dhe pa ndryshuar strukturn kimike t materialit.
4.2. Prfitimet nga Riciklimi n prgjithsi

Zvoglonnevojnprhapsiratlandfilliit; Kursentaksat; Kursenharxhimineenergjinme2/3..; Zvoglonndotjen; Mbronburimettonatpamjaftueshme; Ebnbotnnjvndtkndshmprtjetuar;
Riciklimikontribuonntogunemadhtmbetjeve,dukeindarqnshtpi(Skema4), njsishitjeeshrbimiambulant!
14
Skema4.Ndarjaembetjeveneshtepi
15
Skema5
16
V.LLOJET E MATERIALEVE T RICIKLUESHM

5.1. T pgjitheshme
Lista potenciale e materialeve riciklues vazhdon t rritet, meqnse zhvillimi teknologjik bnqmshummaterialetriciklohen,dukeuklasifikuardhegrupuarnkatrkategori: 1. Kategoria e par konsiston n element q ndodhen me shumic dhe n sasi t pakufizuar n produktet e konsumit. Ushqimet jan nj shembull i ktij produkti, sapunt konsumohen pr qllime pastrimi, shkarkohen n tubat e shkarkimit dhe precipiton si krip e patretshme e kalciumit dhe prfundimisht biodegradon. Material t ksaj kategorie t riciklueshme shkarkohen n natyr dhe riciklohen prmes proceseve natyror ose me investime fare t vogla si jan p.sh llumrat e ujrave t ndotururbantprdorursiplehorganik.
2.Kategoriaedytematerialevetriciklueshmekonsistonnelementqnukjanme pakic por t prdorur n forma t ndryshme pengojn riciklimin. Druri sht nj shembull tipik. T paktn ato pjes drursh q jan prdorur n godina q m pas shmbenmunddheduhenricikluar.Shembullimimiriksajklaseshtletra.Fibrat e letrs mund t riciklohen mbi pes her dhe jan t nj natyre t till q lehtson riciklimin.Mteprse1/3eproduktitbotrortletrsshtmeorigjinngariciklimi dhekyfraksiondotrritetmbi50%ndekadateardhshme.Shkakukryesoririciklimit t letrs nuk shtnevoja pr drupr tprodhuar letrt virgjrpor nevojat nrritje prvenddepozitiminembeturinavetletrs.Faktortqkomplikojnriciklimineletrs janngjitsat,bojrat,kapset,yndyrratdhepapastrtittjerasiedhetendencaqkan fibrateletrssricikluarprtubrmtshtrira,mpaktfortadhemtthatasesa fibratesapoprodhuarangadrurt. 3. Kategoria e tret e materialeve t riciklueshm konsiston n ata element, kryesisht metale, rezervat botrore t t cilve jan t ulta. Kromi, platini dhe gjith grupi i metaleve t muar jan shembuj t ktyre elementve. Duke dhn maksimiumin e mundsiveprricikliminveanrishtprmesmekanizmavememimetlartduketse burimet natyror t ktyre metaleve nuk do t shterojn n saj t riciklimit n nj t ardhmetafrt. 4.Kategoriaekatrtematerialeveprtumarrnkonsideratnriciklimkonsistonn pjes dhe aparate kshtu p.sh pjes makinerish t diskutuara m sipr (kategoria e
17
metaleve).Nshumrastektopjesriparohendheriprdorenedhen.q.skjonuksht emundurdepozitaprktoprodukte,shrbejnsipikfurnizimiprriciklimin. Materialet variojne nga vecorit e tyre pr riciklim, si letra, qelq, plastika, copa metalesh dhe goma t shprdoruara. M t riciklueshmit jan mbeturinat metalike n nj form relativisht t pastr, kshtu metalet shkrihen dhe riprdoren n komponent t tjer t dobishm.Ndrmaterialetmpaktriciklueshmjanpolimerteprzierapoprbrsit t cilt nuk mund t ndahen. Kimia e disa prej polimerve sht e till q nj her e formuarngamonomertnukmundtshprbhetdhetriformohetnnjformtjetrt dobishme.
Nj aspekt i rndsishm i industris ekologjike t aplikuar pr riciklimin e materialeve konsistonnprocesetendarjes,qprfshihennmaterialetpaprzierprriciklimin,n fundtciklittnjprodukti.Njshembulliksajndarjejeshtkarbonigrafit,qndahet prejepoxirezinave,qprdorenprtìlidhurbashknfibrakarbonikompozit.Industria kimike sjell shum shembuj ku ndarja sht e nevojshme p.sh ndarja e metaleve t rnd ngasolucionetosebaltratprftohetnjsasiekonsiderueshmemetalidukelnujjotoksik osematerialettjerprdepozitimtsigurtoseprriprdorim.
5.2. Llojet e materialeve t riciklueshme

a. Riciklimi i plastikave QpasLuftssIIBotroreplastikatjanbrnjproblemimadhnmbeturinaturbane. Pjesamemadheeplastikavenukbiodegradojnmiroseaspakdhekontributiityrene mbeturinat solide sht i madh n fushat e grumbullimit t plehrave edhe pas biodegradimit t mbeturinave t tjera. N saj t varietetit t prbrjes, papastrtive, pigmenteve prbrs dhe faktorve t tjer, riciklimi i plastikave n mbetjet e ngurta urbane sht nj synim q duket premtues. Teknologjia e riciklimit t plastikave t pas konsumitshtzhvilluarmshpejtsesateknologjiaericiklimittmaterialevettjerkt gjysm shekull. Megjithat, vetm pes vitet e fundit t dhjetvjecarit t kaluar, post konsumet plastik t polietilenit me densitet t lart (HDPE) dhe teraftelati polietileni (PET) jan konsideruar si t riciklueshm (Foto 3). Kto dy prodhime, sidomos plastikat HDPEtshishevetqumshtitdhePETipastr,tanintregznnjvendtrndsishm. Tregu pr plastikat sht m pak i zhvilluari ndrmjet tregjeve t riciklimit pr shkak t aftsivetvonatriciklimit.Megjithat,shumplastikajandendsuar,dukeipetzuar, dukeibrdengosedukeicoptuardhemvoniushitenkonvertuesve.Plastikatndahen ndyklasafaktkyqndikonshumnricikliminetyre. 1. Termoplastikat jan ato t cilat bhen fluide kur ngrohen dhe ngurtsohen kur ftohen. Prderisa ato mund t nxehen, t shkrihen dhe t riformohen shum her,
18
termoplastikat jan shum t riciklueshme. Termoplastikat e riciklueshme prfshijn: Polialkenet (polietilenet dhe polipropilenet me dendsi t ult dhe t lart), Polivinilkloridet (PVC), q prdoren n sasi t mdha pr t prodhuar tuba plastik,produkteshtpiakdhematerialettjerrezistent. Polietilenet,polistirenetdhetereftalatet. Ambalazhet plastik kryesisht prodhohen prej termoplastike dhe potencialisht jan t riciklueshm.Prfattmirngapikpamjaericiklimittermoplastikatprbjnsasin mtmadhetplastikavetprdorura. 2. Plastikattermorezistente jan plastikat, t cilatformohen nga lidhjetmidisnjsive polimerike kur ato ngrohen. Kto lidhje formojn cepat e plastikave t cilat nuk zbuten kur ngrohen. Megjithse plastikat termorezistente nuk mund t riciklohen ato mund t digjen pr t prftuar nxehtsi prej tyre. Nj klas e rndsishme e plastikave termorezistente jan epoxi rezinat q karakterizohen nga nj atom oksigjeni i vendosur midis dy atomeve karbon fqinj (1,2epoxide ose oxirane). Epoxidetjanprdorurgjersishtnmaterialetprziertkombinuarmefibraqelqi ose grafiti. Materiale t tjer plastik termorezistent prfshijn polimert fenolik me lidhje t kryqzuar, disa lloj poliestersh dhe silikonet. Ndotsit e plastiks duhenmarrnkonsideratp.shbojaeprdorurprtngjyrosurobjektetplastik sht nj ndots tipik, ngjitsat e ndryshm veshjet e llojeve t ndryshme mund t sillen si ndotsa. Materiale t ktij lloji mund t dobsojn vetit ricikluese t materialitosetkthehetngas,kurplastikanxehetprriciklim.
19
Foto3.MbledhjaendareplastiksprRiciklim
b.Lkurrat
Nj material i riciklueshem sht edhe lkura. Polimert sintetik q prodhohen tashm prodhojnsasitmdhalkuredhegomashtdepozituaranvendetndryshme.Goma dhelkurasintetikeshtnjhidrokarbonpolimerqmundtprmbajedhematerialet tjer si karboni i zi mbushs. Disa lloje lkurash mund t groposen / t riciklohen. Nj komplikim madhor n djegien dhe riciklimin e lkurrave dhe gomave sht edhe prezencaeunazavethekurtanshumgomaradiale.Hekuriipranishmdmtonpajisjet grirsedhemekanizmattransportuessinprocesetericiklimitashtuedhetdjegies.
c.Letra
Letrat e prmirsura(rigjeneruara) dhe letrat e prodhuara blihen dhe shiten ndrmjet nj rrjeti t prpunuesve lokal dhe komisionerve dhe i vn kto materiale n shitje dhe i eksportojn te fabrikat e letrs. Fabrikat, gjithashtu blejn materiale drejtprdrejt nga koleksionuesit.Siletreprmirsuar(rigjeneruar)janklasifikuar: letraegazetave,kartoniivalzuar(irrudhur), letrateprziera(dukeprfshirgazetat, hedhurinaosembetjetepostimit,sidhekartonatekutive), niveliilartingjyrosjes(letraebardheezyrave), dhezvendsuesiibrumit(zakonishtkartonitrash)(Foto4). Fabrikuesit(bluarsit)eletrs,pjesamemadheeprdoruesvetletrssprmirsuar,e prdorin materialin si lnd t par pr t prodhuar letrn e ricikluar dhe produktet e letrs, si letr gazete, ashkl kartoni, karton me rrudhje mesatare, letra t holla. Letra e coptuarmundtprdoretprtbrshtresakafshsh,hidroprodukte,brumineletrsq prodhohetmvon,sidheizoluesapombrojtscelulozoik.
20
Foto4.MbledhjaeLetresprRiciklim
d.Qe lqi
Tregjet e qelqit t ricikluar mundsojn nj ndotje t vogl. Organizuesit e programit t riciklimitduhettkensiqllimcilsinelarttqelqittricikluar.Tregjetalternativt qelqit prfshijn qelqoasfaltin, artin e qelqit, shkrirjen e rrs dhe nga pasindustria, xhamat e dritareve, si dhe veshje (mbrojtje) qelqore. Tregjet e qelqit t prmirsuar jan prqendruardhekmbngulinprqelqinngjyrkafedheambalazhetqart(Foto5).
Foto5.Amballazhqelqiprriciklim e.Metalet
21
Metalet e hekurit ose jo t hekurit mund t prgatiten pr shitje nprmjet disa kombinimeve t trajtimeve duke i petzuar, duke i br deng dhe duke i coptuar. Nprmjet nj rrjeti trajtimi dhe coptimi t vendosur mir, metalet e ricikluara jan prdorur pr prdorimeshtpiak dhejan eksportuargjatshekullit t fundit.Mbetjete hekuritprfshijnatotautove,pajisjetshtpiake,pajisjedheaparaturatndryshme,pjes urash, si dhe produkte t tjer t hekurit dhe elikut. Mbetjet jo t hekurit prfshjin aluminin, bakrin, plumbin, kanaet, dhe metalet e muar. Metalet, t hekurit dhe jo t hekurit mund t prgatiten pr shitje n tregje duke kombinuar proceset me an t petzimit,brjesdengdhecoptimit.Ndisarastetrajtuesiteshkrijnhekurinnkallpe apolingotaparasetashesinntregunprfundimtar.
Foto5.GrumbullimiiMetaleveprRiciklim
f. Gomat e autove
Gomateautoveprfaqsojnnjsfidtrekundrejtmbetjevetngurtadhemenaxhimitt programeve t riciklimit. N t kaluarn pjesa m e madhe e gomave ritrajtohej, por me dukurinebrezittelikutrrezatuesdhegomatrejamtlira,sotporitrajtohensam pak goma. Si e tregon dhe fig e mposhtme (Foto 6), prdorimi i gomave t coptuara apopjesttyresiburimikarburanteveporritet.Ndrmarrjeterigjenerimittenergjis, fabrikateletrsdhecelulozs,sidhefurrateimentosjanprdoruesitmtzakonshmt ktyrembeturinavetgomavetautove.
22
Foto6.RiciklimiiGomavetautomjeteve
23
VI. ZHVILLIMI I NJ PROGRAMI RICIKLIMI

6.1. T prgjithshme
Pr nj ekosistem industrial t plot dhe t vrtet duhet t realizohet riciklimi 100% i materialeve. N princip arrihet nj furnizim i pandrprer me energji dhe element t nevojshm. T planifikosh nj sistem riciklimi efektiv do t thot t realizosh nj sistem kompleksetarrir.Vendimetrrethkoleksionimit,tregtimitdheprocesittriciklimitjan t lidhur me njritjetrin. Meqense publiku (qytetart, familjet dhe bizneset) duhet t mbshteten n pjesmarrje, duke ndar nj prqindje t lart t riciklimit t materialeve, biznesiduhettjetiplanifikuarnprputhjemeleverdindhembshtetjenepublikut. Arritjaesistemit Nj proces riciklimi i planifikuar mir duhet t shmang efektet negative prreth. Megjithat,domaterialhyrsnproces,prdorimiitoksdheshtjeteqndrimitduhet tmerrennkonsideratdheduhettzgjidhetdokonflikt.Njprpjekjeerndsishme duhet br edhe n funksionimin e pajisjeve dhe krijimin e kushteve pr t mos lejuar zhvillimin e zhurmave. S fundi, programi i riciklimit duhet planifikuar q t plotsoj kushtetelegjislacionittshtetitmbiriciklimin.
Planifikimiiprogramit Tplanifikoshnjprogramefektivriciklimiduhetnjanalizekujdesshmeevariacioneve t mundsive teknike, q prkojn me qllimet specifik t Bashkis. do bashki ka nj veanti, disa mund t na japin idera, por do bashki duhet t zhvilloj programin e vet. Vendimmarrjaebashkisduhettndjeknjproceskoordinativ,sidhetketparasysh 12hapatkryesorprnjplanprogramiriciklimi.(shihtabeln1)
1.Identifikimiiqllimeve7.Adresatlegaledheshtjeteuljes 2.Karakteristikaesasisricikluese,8.Zhvillimiinjarritjetnisur. prbrjadhemundsiaehyrjes. 3.Vlersimidheprodhimiimbshtetjespolitike.9.Mjetetedukativdheprogrampubliciteti 4.Vlersimiitregjevedhezhvillimii10.Fillimiifunksionittprogramit strategjivettregtimitprriciklimin. 5.Vlersimidhezgjedhjaeteknologjis11.Kontrollimiiprogramevedhevazhdimii nevazhim,publicitetitdheiedukimit. M.sc. Marianthi Guri Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashri, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74
24

6.Zhvillimiibuxhetitdheorganizimi12.Inspektimidheprshtatjaeprogramit
Tabela1.Pjesteplanittprogramittriciklimit
6.2. Karakteristikat e Riciklimit

Problemetelidhuramembetjeturbane Kurmbetjetjangrumbulluartndaraqnburim,nvendgrumbullimetemdhamund t lindin shumprobleme.Mbetjet urbane zakonisht prbhen nganjprqindje elart e pjess s riciklueshme dhe e lnds organike (biombetjet). Kto t fundit i nnshtrohen kompostimit.Tepricaembetjeveshtsasiamemadheembetjevetngurtatmbetura pasriciklimit.Mbetjeturbaneprmbajnmshumse50%materialetriciklueshmedhe biombetje.Sasitembetjeveorganiketveuaradhetgrumbulluara,nvnde,kukto programeaplikohen,janshpeshshumtulta.Prmtepr,qktombetjeorganikejan tprzierameqesetplastike,tcilatvetbanortprlehtsiiprdorinprtpaketuardhe hedhurktombetjeorganike. Zonat e vendgrumbullimit t plehrave zakonisht jan t zaptuara nga sende t rnda ose qeska,tcilatjantvendosurajashtvendgrumbullimittplehrave,megjithsemundt ket ende vend brenda kontenierit. Dihet q banort e kan m t leht q tì hedhin mbetjetnkontenierlehtsishttprdorshm,afrhyrjeve,osethjeshtihedhinatonpr zon. Konteniert e mdhenj pr mbetjet urbane supozohet t jen nj nxitje pr banort prtmosindarmbetjetetyredhegjithashtuprtìbllokuaratomesendeternda. Rastet e studimit n vendet e zhvilluara kan treguar se sasia e mbetjeve residuale pr frym,siedhesasiaembetjevetriciklueshmedhembetjeveorganikenmbetjeturbane, psonin nj rritje disproporcionale me rritjen e volumit pr frym n konteniert pr mbetjeturbane.Kyrezultatkonfirmonhipoteznsekonteniertemdhenjinkurajojnmos ndarjenembetjevenburim. Arsyetspecifiketriciklimit Banesat me shum familje jan tepr heterogjene, duke ndryshuar q nga numri i kateve dheapartamenteve.Atomundtketbanor,tciltjanpronaroseqiramarrs.Poashtu varion vendi i baness, e cila mund t jet n qendr ose n periferi, si edhe numri i banorve. Kto jan t lidhura ngusht me shtjen e menaxhimit t mbetjeve. Ekzistojn nj sr karakteristikash pr sa i prket banesave me shum familje (pallatet), t cilat supozohetseinfluencojntekzakonetesjelljessbanorvenlidhjemembetjet,zakonet cilat,vitetefunditjanprkeqsuaredhemtepr.Sistemtradicionalitarifimit,bazuarn disakarakteristikasocialedhestrukturorenshumzonaurbane,pothuajsenukvilet.
25
6.3. Vlersimi i Tregjeve dhe Zhvillimi i Strategjive t Tregtimit t Riciklimeve

Strukturaetregjeve Suksesi final i riciklimit varet nga tregjet fiks dhe t sigurt pr ricikluesit. Tregjet lidhin blersit dhe shitsit pr nj t mir t veant. Struktura e tregjeve (Skema 6) prbhet nga:
Mbledhsit/Transportuesit: jan kompanit q grumbullojn materialet ose jan transportues; Prpunuesit: pranojn ose modifikojn materialet e riciklueshm nga burimet e banimeveosetbizneseve,dukeithrrmuarosedukeikokrrzuar; Komisionert:blejndheshesinmaterialetriciklueshme; Kmbyesit:jankompanitqmarrinmaterialetericikueshmtpaprpunuardhei shndrrojnatanmaterialetprdorshmprnjprodhues; TregjetFundPrdorues:jansektorekzistuespublikoseprivatqblejnmateriale tprmirsuarnganjnumrburimeshtndryshmdheiprdorinatamaterialesi mbshtetjetvlefshmeprprodhimineproduktevetrinj. KompanitTransportuese:zhvillojnlidhjetfortabiznesimeindustritndryshme ttreguttmaterialevericiklues.

26
Struktura e tregjeve t riciklimit
Koleksionistt Kompanit Transportuese
Komisionert: Tregjet Fund Prdorues Prpunuesit
Kmbyesit:
Skema6
6.4.Tiparet strukturale
Hapsirat e kufizuara, sidomos n zonat me popullsi t dendur dhe aspektet ekonomike bjn q shum shpesh, konteniert pr mbetjet urbane t jen tepr larg. Gjithashtu supozohet se lehtsirat e magazinimit, si jan qilart ose papafingot, q mungojn n banesat kolektive, bjn q sendet e rnda e t mirmbajtura, por q nuk duhen pr nj kohtgjatapotdalamode(sijanmobilietapopajisjetelektrike),thidhenmshpejt sesanfamiljetqjetojnnshtpiprivate. Aspektisocial Nj densitet i madh i popullsis, rritje e anonimatit dhe si pasoj e ksaj nj munges e ndjenjs individuale t prgjegjsis jan karakteristikat m t prmendura n mnyr t shpesht n banesat kolektive (pallatet) dhe q kan nj sjellje t varfr n lidhje me mbetjet. Veanrisht, ndrtesat e populluara vitet e fundit shkaktojn nj numr vshtirsish.Disaprejktyrendrtesavejantlarta,menjpopullsitdendurdhemenj numr t vazhdueshm qiramarrsish ose banorsh t rinj q blejn banesat. Ato jan zakonishttokupuarangabanortardhurngarrethetapozonatrurale,apongabanor t prkohshm. Prve mungess s informacionit dhe t nj tradite, e cila vjen dhe si pasoj e kohs s shkurtr t bashkjetess s banorve n t njjtn ndrtes dhe prejardhjetendryshmekulturore,ndikojngjithashtuedhemungesatnkosha,heqjajoe rregullteplehrave,dukebrqtakumulohensasitkonsiderueshme.
27
Strategjia dhe rrugt e prmirsimit Nmnyrqtreduktohenpengesatendryshmetprmendura,janzhvilluarstrategji t ndryshme, t cilat prpiqen q t rrisin informacionin tek publiku, pr kontributin individual t tyre nga njra an dhe t sigurojn prshtatshmri riciklimi nga ana tjetr. Programet e riciklimit gjithmon prfshijn nj kombinim t shtjeve t ndryshme T
bindshnjerzitprkontributinetyreindividual.
Sistemiitarifimit Mnyra sesi ngarkohet do familje me tarif, e cila n shum vnde t zhvilluara sht variable, n vndin ton duket se ka ngelur n vend. N shum raste, banort nuk jan shumtvetdijshmprtarifn,qatapaguajnaktualisht.Ajonprgjithsimerretfikse dhedukeuvjelmeantfaturavettjera,siatotgjndjescivileapofaturssenergjis elektrike,dukemarrparasyshdherasteteshumta,ntcilatnukarrihettvilet.Qkur ata jan ngarkuar me kt tarif, nuk kan m asnj stimul pr t minimizuar mbetjet urbane,dukebrndarjenqnburimttriciklueshmeveosetparandalojnmbetjet. Sistemimodernitarifimit Lidhja e skems s tarifimit me peshn ose volumin sht menduar se siguron nj nxitje (shtytje) ekonomike, q tù bj t mundur banorve t mbrohen nga tarifimi, nse nga ndarja n burim do t ket m shum materiale t riciklueshme. Ndryshe nga sistemi tradicionalitarifimit,banortnukdojentngarkuarnganjtariffikse,porngarkohen nga volumi ose pesha e mbetjeve, q ata aktualisht gjenerojn, duke br t mundur q kontributiityreindividualtkuptohetmmir. Tarifa gjithashtu mund t prllogaritet si nj kosto variabl n lidhje me volumin ose peshnembetjeverezidualetgjeneruara,osemundtbhetnjkombinimitarifsbaz (standarte) dhe pjess variabl. Vendosja e disa tarifave baz mendohet se ndihmon n parandalimin e hedhjes s mbeturinave npr ambient prve ndotjes s materialeve t riciklueshme. N vendet e zhvilluara, ku jan prdorur kto sisteme jan diferencuar tre tipesistemi:
I. Mundsia e zbatimit t Sistemit Trivial, parashikon q do banes (pallat) t ket kontenierinevetprmbetjeturbane,ecilazakonishtshtekufizuarnpallatedhepr njvendtprshtatshmtkufizuar. II. Pas ksaj jan sistemet q mund tù ngjiten kontenierve tradicional, (1.1 m3), duke operuarmekanikisht oseelektromekanikisht.Konteniertjantmbyllur,dheduhet t hapen nga nj monedh ose kart magnetike, ofrojn hapsir pr nj volum t paracaktuar t mbetjeve. Pr t llogaritur pjesn variable t tarifs, jan regjistruar gjithashtu numri i operacioneve s bashku me volumin e kontenierve ose sht e prcaktuarpeshaeprgjithshmeembetjeve.
28
III. Tipi i tret jan sistemet specifike elektromekanike, t cilat jan bashkangjitur konteniervetmdhenj,dhemundtboshatisenvetmngakonteniertposam.
Eksperienca me sistemin e tarifimit ka treguar q praktikisht n do rast, mbetjet urbane jan m t reduktuara, ndrkoh q sasia e materialeve t riciklueshme e grumbulluar vemas rritet pa ndonj ndikim domethns n ndotjen e materialeve t riciklueshme. Zakonisht sht njoftuar nj paksim n vlern totale t mbetjeve t gjeneruara, i cili mendohettjetgjithashturezultatiparandalimittmbetjeve. Kritikt kundrshtojn duke argumentuar se banort tentojn t shptojn nga mbetjet e tyre urbane, duke zgjedhur akoma m shum mnyra t padshiruara pr t kursyer n kosto.Prmendetseefektiitarifimitshtprgjithsishtikufizuar.Ndrkoh,qnjerzit menjndrgjegjsimtlartekologjikmarrinpjesnprocesinericiklimitnnjnivelt lart, madje pa as edhe nj shtytje ekonomike, njerzit me nj ndrgjegjegjsim t ult ekologjik kan pr baz t shohin sesi t kursejn disa para. Sipas nj studimi, banort mund t presin kursime nse zbatimi i sistemit t tarifimit bazuar mbi pesh ose volum, reduktonmbetjeturbanenvolummshumse1,5kgprpersonnjav.
6.5.Vlersimi dhe Zgjedhja e Teknologjive t Trajtimit

Vlersimiiteknologjive Prtzgjedhurteknologjiteprshtatshmettrajtimitshtedomosdoshmetanalizohen trevendimeparaprake: far metode duhet t prdoret pr mbledhjen (kolektimin) e materialeve t riciklueshm; Sidotfunksionojsistemiimbledhjes; farllojfabrikedotprzgjidhetprricikliminembetjeveplastike; Pasitvendosetseciltmaterialedotriciklohensidhepasvlersimittcilsisssecilit, komuniteti sht gati q t zhvilloj nj program (projekt) themelor. Pr do komunitet, zhvillimiinjprojektidotkrkojmarrjenetrevendimevetrndsishme. S pari, komuniteti duhet t vendos se far metode mbledhjeje (kolektimi) do t prdor. S dyti, komuniteti duhet t vendos se si do t punojn mekanizmat e mbledhjes (kolektimit). S treti, komuniteti duhet t vendos pr tipin e ndrmarrjes s prodhimit dhe mbledhjesqdotnevojitetprtprgatiturmaterialetprntreg.
29
Brjasameleht Duke e br t gjith procesin sa m t volitshm, krijohet m tepr mundsi pr t lehtsuarndarjenqnburimtmaterialevetriciklueshme,dukearriturnjshkallmt larttpjesmarrjes,meqpjesmarrjanprogrametericiklimitmendohettjetdirekte lidhurmekomoditetin. Prgatitjaegrumbullimit Njngaelementtbaztdoprogramiriciklimi,sidomosprfamiljetqjetojnnpallate, sht prgatitja e nj skeme grumbullimi shum bindse, n mnyr q t minimizoj pengesat,prsaiprketmotivimittbanorve,siedhetreduktojmundsitegabimeve aksidentale.Konteniertapokazantembetjeveduhettvendosennvende,tcilatjan n rrug kalimet e zakonshme t banorve. Vendosja e kontenierve pr t gjitha materialet, q duhet t ndahen n burim bashk me konteniert pr mbetjet reziduale (mbetjet e pariciklueshme) brenda t njjtit vndgrumbullimi, duket se ka nj ndikim pozitiv n kryerjen e riciklimit. Pr m tepr, konteniert duhet t jen qartsisht t etiketuardhelehtsishttprdorshm. Ndisarasteshtparsiearsyeshme,qtkufizohethapsiraekontenieritprmbetjet reziduale dhe t zgjerohet ajo e kontenierve pr mbetjet e riciklueshme, duke qen se konteniert e mbimbushur t mbetjeve t riciklueshme sht par t ken nj ndikim negativ n motivimin e banorve. N disa raste, mbyllja me dryn e ports s vnd grumbullimevetmbetjeve,mundtjetnjmasedobishmeprtparandaluarnjerzit t cilve nuk u takon tì prdorin ato. Prdorimi i ambalazheve prej letre t ricikluar n vend t qeseve plastike mund t reduktoj ndotjen e mbetjevebio me materiale plastike dhe do t inkurajoj njerzit t ndajn n burim mbetjet bio. anta t tilla mund t prdorenprtgrumbulluarbiombetjebrendashtpisdhemundtohenmelehtsin zonnegrumbullimittplehrave,dukeshmangurkshtu,prdoriminenjkoshiicilido tduhettmerretmevetenapartamentdhetlahet.
Ndisastudimeshtparseprdorimiiantavetletrskaqenisuksesshm,sepsejo vetmqbanortipanatoteprpozitivisht,porgjithashtupatinjkorrelimnegativme sasin e mbetjeve reziduale dhe nj korrelim pozitiv me grumbullimin e ndar t bio mbetjeve.Furnizimimeshrbimtbrendshmdhetjashtmprbanortebanesaveme shumfamiljemundtshrbejgjithashtusimasshtesprtlehtsuarndarjennburim t mbetjeve t riciklueshme. Ekzistenca e dikujt (nj ose disa persona) nga nj banes me shum familje, i cili t ket nj prkushtim n mirmbajtjen vullnetare t zons s grumbullimit t mbetjeve duket se ka nj ndikim pozitiv mbi zakonet e riciklimit. Nj organizim akoma dhe m i madh krkohet pr nj personel t dedikuar n mirmbajtje, i cili t grumbulloj mbetjet reziduale ose mbetje t riciklueshme nga do kat, t boshatisi konteniert dhe ndonjher t siguroj edhe riciklim me telefon pr t moshuarit dhe
30
njerzit me aftsi t kufizuar. Nj shrbim i till, dermder mund t sigurohet gjithashtungavullnetar. Ekzistonedhemundsiaedelegimittdetyravettillakompanivetspecializuara.Bazuar n analiza t kushteve specifike n banesat me shum familje, kto kompani ofrojn optimizimin e volumit t kontenierit dhe rregullimet. Ato monitorojn dhe mirmbajn zonne mbetjeve(p.sh, dukepastruar dhedukehequrmbetjetericiklueshme), sigurojn informacion pr banort dhe organizojn grumbullime shtes, p.sh, pr mbetjet masive (kaba).Zakonisht,atyreupaguhetnjprqindjeekostovetotale,qmundtkursehenme antktyreshrbimeve. N mnyr q t gjenden rrugt e mundshme pr t rritur pjesmarrjen n skemat e riciklimit dhe t zgjerohen efektet e mundshme, po japim nj rast studimor, q sht zhvilluar duke marr n studim 10 banesa me shum familje n periferi t Viens, Mars 1999 Tetor 2000. (Grasinger et al., 2000; Lebersorger et al.,2001). Bazuar n analizimin e prbrjes s mbetjeve reziduale dhe n intervista t thelluara me banort, u morn dhe u zbatuan masa t ndryshme. do ndrtes me shum familje respektivisht nj pjes e baness, nse mund t prcaktohej qartsisht n nj vendgrumbullim mbetjesh u klasifikuasipjesenjprejkatrgrupevetmposhtme:
(1) Asnjmasemarr, (2) Sigurim i informacionit, psh, postime individuale n adresat prkatse, postera q tregoninprbrjenembetjevereziduale,Etiketatngjiturankontenier (3) Masa teknike dhe organizuese (q prmbanin strukturn e grumbullimit), psh, furnizimi i banorve me anta letre t kompostueshme falas pr biombetjet, optimizimiivolumittkontenieritdherregullimiivendgrumbullimit (4) Njkombinimisigurimittinformacionitdhemasaveteknikeorganizuese Gjatgjithstudimittrastit,undrmorninspektimepamoretvendgrumbullimevet mbetjevenmnyrtprsriturdhenjvitpasanalizavefillestare,ubnprsrianalizat eprbrjesdheintervistatmebanort.Ndikimetemasaveuvzhguanduke: a) krahasuarsasitdheprbrjenembetjeverezidualeparadhepasimplementimitt masave b) krahasuar normat e grumbullimit t ndar t biombetjeve, prcaktuar si raport i ndarjes s biombetjeve n burim n krahasim me peshn totale t biombetjeve t gjeneruara
31
6.6. Mnyrat e mbledhjes s riciklimeve

MbledhjaShkarkodheBliprsriembeturinaveplastiketbanesave.Tvendosshse sidotmblidhenriciklimetshterndsishme.Qyshnfillimzhvilluesiteprogramitt mbledhjesduhettvendosinrrugnmtmirprqytetart,institucionetdhebizneset,q tprgatisinmnyrnmtmirtmbledhjessmaterialeveplastiketriciklueshm.N qoftsenukshtbrnjedukimrrnjsorapoprpjekjepromocionale,atherprogrami Shkarko mbeturinat plastike do t tentoj q t ket nj pjesmarrje m t vogl se mbledhja (kolektimi) n buz t trotuarit. Krijimi (futja, vendosja) e nj qendre Bli prsri (nj vend, ku riciklimet blihen) mund t ndihmoj q t nxit qytetart q t riciklojn. Mundsitembledhjesbuztrotuarit Prtrriturmbledhjenericiklimeveplastike,shumkomunitete,tvegjlapotmdhenj, pokrijojn(vendosin)programetmbledhjesbuztrotuarit(rrugs).Ekzistojnshum ide q po provohen, ku shumica synojn balancn optimale nprmjet pjesmarrjes s biznesevedheqytetarve,sidhenevojatetransportimittmaterialevesipaskrkesavet prodhimit. Shum Komunitete i parashikojn t dyja metodat, si Shkarko mbeturinat ashtuedheqendratembledhjessmbeturinavenbuzttrotuarit. Ndarjanburim Nprogrametendarjesqnburim,riciklimetemarrangakoshatembeturinaveplastike mbahen t ndar nga mbetjet. Shum komunitete tani parashikojn mbledhjen e materialeve plastike t riciklueshm n buz t trotuarit t ndara nga mbetjet e tjera. Ka shummundsiqtprdorennvarsitburimevedheqllimevetkomuniteteve.Disa komuniteteparashikojnkazantngurtdhetpalvizshmprmbledhjenematerialeve plastiketriciklueshm.Arkatdhekoshatjanmpopullore(tparaplqyera).Njmnyr tjetr sht dhe vendosja e mbeturinave sipas natyrs s tyre npr thas plastik. Gjithashtu duhet patur parasysh, q riciklimet e przier t mos ndotin njritjetrin (p.sh. qelqetthyertndotinplastikatdheletrn). Mbledhjaembetjevetprziera Przierja e mbeturinave mund t ndot dhe materialet e riciklueshm. Kjo gj krkon nj ndryshim tepr t madh t zakoneve t banorve. Komunitetet, si zakonisht mbledhin mbetjet n nj kamion, pa i ndar sipas llojit, kshtu q ndarja e tyre pr prodhimin e riciklimeve bhet m von. Kjo arritje sht natyrisht m e volitshmja pr banort dhe eliminon nevojn pr m tepr edukim. Pr shum artikuj, si kartont e mbetjeve ushqimore, t ashtuquajtura operacionet e hedh dhe pastroj kan qen t suksesshm. Sepse kartoni nuk mund t ndotej nga mbeturinat e vendosura t ndara. Por, duke i prziermbetjetbashkiakemundtrezultojntndoturedhemateriale,tciltedhemund
32
t ricikloheshin. Letra mund t rigjenerohet me coprat e ushqimeve t lagsht dhe qelqi mund t coptohet. Ndarja manuale dhe mekanike e materialeve t riciklueshm bhet parasetbhettrajtimi. Mbledhjaenjom/ethat N rastin e mbledhjes s mbetjeve t prziera, materialet e njom si bimt e oborreve, mbeturinaushqimore,letrepist,dhembetjetekafshvendahenngamaterialetetjert destinuar pr tu mbledhur. Fluksi i njom i mbeturinave kompostohet. Materiale t tjer, dukeprfshirdhematerialetericiklueshmprbjnpjesnethat.Shumkomunitetei mbledhinmbetjetericiklueshmesbashkudheindajngjatprocesittprodhimit.Disat tjerkrkojnnjndarjetmaterialevetthatntriciklueshmdhejotriciklueshm. Variantiimbledhjesskombinuar Shpesh, mbledhja parashikohet t bhet si shrbim publik, por ka raste kur mbledhja parashikohet nga bizneset lokal. N mnyr t veant, n komunitetet e mdhenj, nj kombinimityrelejonnjpjesmarrjemtmadhedhekanjrezultatmefektivprgjat gjithprogramit. Mbledhjamelist Mbledhjamelistshtnjmnyrqduhetmarrnkonsiderat.Zakonisht,programet (projektet),qmbledhinriciklimetdojavntnjjtndit,sikursemblidhendheplehrat (mbeturinat)ezakonshmekanprfituarshumeksperienc.Megjithat,mbledhjannj dit t caktuar krkon staf dhe personel shtes; kjo mund t bj q dita e njjt e mbledhjes s mbeturinave t krkoj burime financiare prtej mundsive ekonomike t Komunitetit. Duke ulur frekuencn e mbledhjes s mbeturinave mund t oj n nj pjesmarrjetvogl. Mbeturinatebiznesevedheatovoluminoze Shumbiznesekrijojnmbeturinatriciklueshmevoluminoze,tcilatjanhomogjenedhe t pastra. Shum biznese n shrbim t konsumatorve, sidomos aktivitetet me shitje me pakic,prodhojnsasiratmdhatkartonittvalzuar.Nqoftsekymaterialmbaheti ndar ngambeturinatetjera,athershte lehtqt riciklohetn mnyr ekonomike. Megjithat, kartoni duhet ndar me kujdes, sepse ai mund t ndotet me mbeturinat ushqimore. Moti (precipitimi, era, etj. ), gjithashtu mund t prish cilsin e kartonit t rrudhur(valzuar).Biznesetevegjl,gjithashtuprodhojnedheletrzyrash,drras,qelq dheplastik.
33
Mbeturinatinstitucionale(Skema 7)
Kutikartoniprzyratmeletrtriciklueshme Raft(sertar)prtavolinshkrimi Kutimbledhseiriciklueshm,
Ana A (mos e riciklo) Letr e ngjyrosur Letr karboni Gazeta Revista Letra t shklqyeshme apo me llustr Karton Etiketa plastike Kapse letrash Ngjits lidhjesh Letr kopjesh ose fotografish Letr pa karbon Zarfe me dritare do lloj letre me ngjits (adeziv)
Ana B (ricikloje) do lloj letre natyrale t ngjyrosur si: Letra shkrimi Letr makine shkrimi Letr t printuar Lidhse letrash Zarfa pa dritare ose ngjits
Skema 7 . Riciklimi mbetjeve institucionale
Orenditelektroshtpiake
Komunitetet kan ricikluar elektroshtpiaket (frigorifer, soba, stufa, dushe, makina tharse) pr shum vite. N shum komunitete parashikohet ose krkohet nj mbledhje e ndar, ndrsa n t tjer prodhuesit e mbetjeve paguajn taks pr shrbimin e veant. Orendit drgohen n grumbujt e metaleve t riciklueshm. Vitet e fundit sht treguar kujdesedheprvendgrumbullimetericiklimevekundrejtorendivetcoptuara,qmund tprmbajnkondesatormeprmbajtjetPCBve,materialirrezikshmky.
Druriikonstruksionevedhematerialiishkatrrimeve Ndotjangadheu(pisllku),metaletosendrtimetulinaftsinericklueshmrissdrurit. Gjithashtu, shmang dhe ndotjen nga asbesti, PCBt dhe materialet e tjer t rrezikshm. Riciklimiidruritshtdukeurritur(shihskemn8).Shumbizneseprodhojnpalete,t cilt mund t riparohen dhe riprdoren, t coptura si lnd djegse ose si material pr shtatin e bimve ose t rikonstruktuara n produkte t tjer sekondar. Projektet e shkatrrimitmundtjennjburimikonsiderueshmidruritmenjcilsitlartprtù ricikluar.
34
Kompostim Skema 8. Diagrama pr menaxhimin e mbetjeve t drurit. Mbeturinaprejrestorantevedhebareve Baret dhe restorantet prodhojn nj sasi t madhe mbetjesh t qelqit dhe aluminit. Qelqi duhetgjithashtutndahetedhesipasngjyrsderisanjqendrprodhimitamarrprsipr kt detyr. Pr riciklimin e qelqit sht e nevojshme nj prpjekje e vazhdueshme gjat punsmebisnesetbashkpunues.Shumrestorantedhedyqaneushqimormesektorte mishit krijojn nj sasi t konsiderueshme t vajit ushqimor t prdorur, yndyrs dhe dhjamit shtazor. Kto materiale mund t shndrrohen n nj sr produktesh t prdorshm, duke prfshir ushqim pr kafsht, sapun, sallo dhe kozmetik. Mbajtja (magazinimi)iktyrematerialeveduhetbrnmnyrtkujdeshmeqtparandalohet krijimiiaromavetpakndshmeosetrheqjaeparazitve. Mbledhjaericiklimeve Mundtprdorensimbledhsitprivat,ashtuedheatapublik.Shumsiprmarrsprivat tashmmundtofrojnnjshrbimtplot.Mbledhjaematerialevericikluese,shpeshher shtnjsubjektikrkesavetpublikutmeofruesinfitues,icilimerrnjkontratprtr Komunitetin. Numri i siprmarrsve sht shtje kye pr fillimet e nj programi pr qytetetemdhenjtshrbyerngasiprmarrsprivat, sistrukturaprivate tprogramitt mbledhjes,prtparandaluarpretendimetekundrkonkurrencsngafirmatkonkurrente.
Mbeturina pr shitje Mbetje druri Dru i pastr Dru i paprpunuar Thyerje Coptim Dru/ mbetje 4.2.10.iProblemet zbukurimi Tregu L.D. Mat. e Riciklimit
Materialt hyrs
Mbetje kopshtesh
Bluarje Sitja Copzim
35
Mbledhjaembeturinavetregtaredheatotbanimit N hapat e par t planifikimit zakonisht komunitetet kan dy zgjidhje: ata mund t prdorinpajisjetekzistueseprmbledhjetndartmbeturinave(Foto7),oseatamundt investojnprpajisjetreja.Gjithnjemshumpozhvillohenautomjetetetransportitq i mbajn materialet t ndar (Skema 9). Kta kamion jan t ult nga toka dhe lejojn puntort,qtmbajntndaranjsrmaterialeshtriciklueshm.
ke
t r Le
ka
s ti
Me
P la
Or
ga
Qe
ta l
ni
lq
Foto7.Paisjeprmbledhjetndartmbetjeve Problemetveantnmbledhje Shumkomunitetetmdhenjurbanzgjedhin,qtmbledhinmbeturinateprzieranga banesatshumfamiljaredhezonatebrendshmetqytetit.Njnumrimadhiqendravet banuara kan hequr dor q tù krkojn vendbanimeve shum familjare ndarjen q n burimdhekanzgjedhurqtìmbledhinmbeturinateprziera,pavarsishtsezonattjera t qytetit zbatojn ndarjen qysh n burim. Kjo gj krkon procese t ndryshm prodhimi (ndonjherdhendrmarrjeprodhuesetndryshme)prdollojmbledhjeje.Komunitete t tjer mendojn se prpjekje t veanta pr edukimin, monitorimin, lehtsimin dhe motiviminduhenbr.Kshtu,dukeparashikuarnmnyrperiodiketrregullt,ndoshta do muaj informimin e publikut me an t buletineve informativ, fletpalosjeve ose posterave.Programimundt`jushpjegohetpersonalishtbanorvetrinjosebanorvefqinj dukevendosurqendrateprodhimitnzonatebanuaraurbanedhedukepunsuarbanort lokal mund t ndihmoj n zinxhirin e riciklimit me t mirat ekonomike lokale (Foto 8). Motivimiipopullsisnvendbanimeshumfamiljaredhenzonatbrendshmetqytetit shtenevojshme.
36
Skema9.Transportiimaterialevetndar
37
Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane Shqipri Bashkimin Europian
No comment
Foto8
38
VII.QENDER TRAJTIMI DHE STOKIMI PER RICIKLIMIN

Njohuritprgjithshme Sasia e mbeturinave t mbledhura ndihmojn n projektimin e fabriks s prodhimit dhe stokimit. Materialet e mbledhur t riciklueshm normalisht drgohen n nj fabrik prodhimi, ku materialet e riciklueshm mblidhen derisa t mblidhet nj volum i konsiderueshmprtqenitregtueshm.Komunitetetvegjlosegrupekomunitetesh mund t zhvillojn qendra t vogla shkarkimi q do t ushqejn nj fabrik t madhe prodhimi. Pr t menaxhuar programe t mdhenj urban riciklimi, shum komunitete marrin parasysh vendosjen e linjave prodhuese, t cilat projektohen pr t prodhuar volumetmdhatmaterialevetriciklueshmnmnyrnmefecientedhemekoston mtult.Disamundttrajtojnmijratonmaterialetriciklueshmdheshumtipa. Linjatprodhueseduhenprojektuarqtpranojn,klasifikojn,prodhojndhedepozitojn materialetriciklueshmnmnyrefientedhetsigurta.Ekzistojntreshtje,qduhen marrparasysh,kurprojektohetnjFabrikRiciklimiprMbeturinatFRM: S pari, duhet gjetur nj truall, ku t vendoset ndrtesa e prshtatshme edhe pr trafikundhestokimin,sidhetjetnprputhjemeprdoriminlokalttoks; S dyti, planifikimi i ndrtess dhe i pajisjeve duhet t projektohet, q t akomodohet n mnyr eficiente dhe t sigurt prodhimi, lvizja dhe stokimi i materialeve,nprputhjemeprmasatendrtess; S treti, ndrtesa duhet projektuar, q t lejoj n mnyr eficente dhe t sigurt daljenejashtmedhelvizjenebrendshme.donjraprejktyreshtjevetrajtohet mposht; Vendvendosja VendiidealprnjFRMshtnjhapsiremadheepastrepandoturenjtoke(vendi) (Foto 9) n nj zon industriale, afr burimit t materialeve t prodhimit. Vendndodhja e industris prpunuese duhet vlersuar pr problemet e mundshme t mbeturinave dhe lndvetrrezikshme.
39
Foto9.Qendertrajtimiperricikliminembetjeveurbane
Peshorja Vendi duhet t ket nj peshore, q t mund t prdoret pr t peshuar, si materialet q hyjndheataqdalin.Gjatsiatipikeepeshorevesht1,82m.Vendiduhettparashikoj edhenjzon,radhprkamiont,qngahyrjaderitekpeshorjadhengapeshorjaderitek fabrika e riciklimit. sht mir q t zvoglohen ndrprerjet dhe sasia e kryqzimeve t trafikutnprojektiminevendit.
Projektimiindrtess Muretejashtmtfabriksduhettprojektohenttill,qtlejojnlvizjenesigurtdhet lehttautomjeteveqhyjnedalin.shterndsishmeqtprojektohendyermjaftt gjeradhetlarta,qtsigurohetshkarkimiiautomjetevebrendandrtess.Duhettjen nj numr i konsiderueshm dyersh, q t lejohet kalimi i makinave t pritshme n koh normaledhepiku.
Zonaeshkarkimit Zona e shkarkimit duhet projektuar, q t akomodoj t paktn vllimin e materialit t pritur pr dy dit, edhe m tepr hapsir do t ishte e paraplqyer, pasi zona e pamjaftueshmeprtrajtiminembeturinavehyrseshtnjproblemprFRM.Dyshemeja elvizshmemundtmosnxehet,porprojektiduhettsiguroj,qajriiftohtnukinfiltron n zonn e prodhimit. Dyshemeja e lvizshme (e kthyeshme) duhet t projektohet, q t mbaj pesha t rnda, t prballoj konsumin e shkaktuar nga shtyrja dhe lvizja e materialeve t riciklueshm dhe t parashikoj drenimin efient t likuideve t sjell nga kamiont. Dyshemet e njoma paraqesin rrezik pr punonjsit dhe krijojn vshtirsi n kushtetepuns.NjFRMduhettprojektohetqtpunojmemshumsenjturn.Me ktzgjedhje,shterndsishmeqtketnjsiprfaqetmjaftueshmegrumbullimin dyshemen e kthyeshme, n mnyr q t mos pengohet procesi n turnin e dyt. Nj
40
zgjidhjetjetrshtqnturninepartprodhohenmaterialetendar,ndrsamaterialet eprziernturninedyt.Dukeprdorurshumturnejepetmundsiaqtprojektohet njfabrikevogl,gjithsesidyshemejaekthyeshmenevojitettjetemadhe.Dyshemeja e kthyeshme, ku bhet shkarkimi duhet t projektohet q t mbaj pesha t rnda, t prballojkonsumineshkaktuarngashtyrjadhelvizjaematerialevetriciklueshm,dhe tparashikojdreniminefienttlikuidevetsjellngakamiont.
Zonaedepozitimit Pasprcaktimitttipittpajisjeveqdotprdorenprprodhimindhekompaktsimine materialeve t riciklueshm, mund t bhet nj vlersim i prgjithshm i hapsirs s krkuarprtdepozituarktamateriale.
Strukturaendrtess Ndrtesaduhettketsampakkolonatbrendshmeqtjetemundur.Kjomundt lejoj fleksibilitet maksimal pr vendosjen e pajisjeve dhe akomodimin e nevojave t aparaturavedheprtrregulluarshprndarjen.
Zonatematerialevetrrezikshm NjFRMPmundtprojektohetqtpranojosejomaterialetrrezikshmshtpiakeose mbetje vajore. N qoft se nj FRMP ka ndrmend t pranoj mbetje t rrezikshme shtpiakeosembetjevajore,atherduhetparashikuarnjzoneveantnprputhjeme krkesatligjorelokale,shtetroreaporajonale.
Planimetriaendrtessdhezgjedhjaepajisjeve:Fuqiaenjeriutkundrejtmakinerive Seleksionimimedorshtmnyramemirprtpaturcilsitlart,ndotjetultt shkarkimit t materialeve t riciklueshm plastik dhe eksperienc t shpejt. Megjithat, ndarjamanualemundtjetepist,mepluhur,errezikshmedheeshtrenjt,sidomoskur duhentrajtuarvllimetmdhenjmateriali.Savjenepobhenmtvlefshmepajisjet,q parashikojn trajtim (prballim) efient me nj cilsi t pranueshme. Kto pajisje jan projektuarprtpranuarmaterialetriciklueshmtprzierdhetndajnmpaskta vllime sipas prbrjes. Klasifikuesit duke prdorur ajrin ose metodat mekanike ndajn materialet e leht nga ata t rnd. Qllimi kryesor i projektit duhet t jet minimizimi i herveqmaterialiduhetttrajtohetndrsaailviznprfabrik.
Linjaekonvenierit(transportimit) EfiensaetrajtimitprnjFRMPprmirsohetshum,dukeprdorurlinjattransportimit prtlvizurmbeturinatngazonaeshkarkimitdrejttrajtimit. Pajisjeteprpunimitdhetdendsimit Pirgjetepresuarjanmetodamezakonshmeeprdorurnqendratericiklimit.Presimii dengjeve mund t prdoret pr t dendsuar shum tipe materialesh (Skema 10.a). Duke prdorur presimin lehtsohet puna me dengjet e presuar, i cili prmirson prdorimin e
41
hapsirs dhe redukton koston e transportimit t materialeve. Drrmimi (thrrmimi) i qelqitprmirsondendsimindhebnqtketngarkesamekostoefiente.Tregudot prcaktoj,nsenevojitetnjcoptuesaponseprrastineplastikaveshtipranueshm apojo.Nmnyrtvazhdueshmentkaluarnpajisjetetrajtimit,qjanprdorurpr prdorimettjerjanprshtaturprriciklimin. RezultatedheDiskutime Pavarsishtngallojiimasssmarr,uvurenjrnieeprgjithshmeemasssmbetjeve reziduale. Rnia u shnua n ato banesa shumfamiljesh, ku ishin zbatuar masa t kombinuara.Njreduktimprej2%ngrupineasnjmaskonsiderohetsiasnjndikim. Materialetetjeratcilatprmbajnmaterialetpariciklueshme,prbjnpakmpakse gjysmnembetjevereziduale.
Plastika Shpimi i Presues ose Mbledhja HDPE&PET kokrrizues e plastiks

Plastikatpresuara osekokrrizuara
Shitja HDPEikokrrizuar
Skema10.a.Teknologjiaetrajtimitmesatar
Mbledhja e plastiks
Shpimi i PET&HDPE miks
Presues PET i presuar & HDPE miks Skema10.b.Teknologjiaetrajtimittlart
Biombetjet prbjn rreth nj t tretn, ndrkoh q letra dhe plastika dhe materialet e paketimit prbjn rreth 8%. Paketimet e qelqit dhe t metalit prbjn rreth 3% dhe m pak se 2% respektivisht, dhe kshtu nuk japin ndonj pesh t veant. Reduktimi i dukshm i biombetjeve n grupin e furnizuar me informacion rezulton nga nj raport ekstremishtilartibiombetjevennjbanesshumfamiljesh,dhekshtuqnukmund t shihet si e shkaktuar ekskluzivisht nga nj prmirsim i ndarjes n burim t bio mbetjeve. Sasia e biombetjeve n mbetjet reziduale n banesat shumfamiljesh, ku ishin marr masa teknikoorganizative, kishte qn tepr e ult para se t merreshim masat. Kshtuqnukuarritndonjreduktimimtejshm.Uljambefasuesengrup,atjekuu
42
kombinuan masat u pa n lidhje me sasin e letrs. Kjo mund t shpjegohet nga nj prqindjemelarteletrssndarnburim,ecilaishtearritur,sepsekonteniertishin vendosur n distanca m t volitshme pr banort. Nj krahasim mes normave t grumbullimittndarprbiombetjettregoiseedhenormatelartaparaimplementimitt masaveqshkoninnga40%ngrupineInformacionitn60%ngrupineAsnjmas Urritnedhemshpejt,membi10%.Kjotregonsedisangamasateprmirsuanmet vrtetpjesmarrjen.
Prfundime Megjithsericikliminbanesatmeshumfamiljezakonishtshihetsinjpjesproblematike emenaxhimittmbetjeve.Ngaliteraturashtparseekzistojnprqasjetfrytshme,q ojn n situata t ngjashme me ato t banesave me nj familje. Ato kan nj cilsi dhe objektiv t prbashkt t sigurojn komoditet dhe t rritin ndrgjegjsimin e njerzve pr kontributin e tyre individual. Masat e przgjedhura ndryshojn n varsi t aktorve q marrinpjesdhetpjesvequkrkohettluajnktaaktor.
Skema11
43
VIII. PROGRAMI PR RICIKLIMIN E MBETJEVE URBANE
8.1Tepergjithshme
Hartimidhembshtetjaeideveprzhvilliminesamshumpraktikaveprmenaxhimine mbetjeve urbanee, duke pranuar se ato jan nj burim q siguron pasuri dhe punsim shtes. Krijimi i tregjeve pr riciklim prbn fokusin e Programit t riciklimit pr t kaprcyer barrierat e tregut dhe pr t promovuar riciklimin. Qllimim i Programit t riciklimit t mbetjeve urbane sht t promovoj pandrprerje sa m shum menaxhime mbetjesh. Programi i riciklimit t mbetjeve urbane prqndrohet n prdorimet e fundit pr materialet ricikluese dhe promovon nj rrug t integruar pr trajtimin e mbetjeve sipashierarkise.Programittriciklimitdotprfshijmbetjeturbanesi: tregtare, komunale, industriale, epaketimet, eamballaxhimet.
8.2.Fazateprogramitprmbshtetjenericiklimittmbetjeve
Faza1:VlersimtProduktevetIndustris Fazafillestareeprojektitshtvlersimiiindustrisricikluesenvend.Objektivishtpr tkryernjvlersimtindustrivericikluesetmbetjevendoprefektur.Informacionin vazhdimduhettmblidhetprdoproduktdukeprfshir: Prshkrimiiproduktit; Sasiaeprodhuar; Sasiaeprpunuar; Sasiaeksportuar/importuar; mimetetregut(blerjedheshitje); Faza2:Prshkrimiirrjetitvlersuestindustrissriciklimitprplastiknnga: i. Identifikimiirrjetittlvizjessmaterialeve; ii. Identifikimiipretendentvenrrjet; iii. Identifikimiimetodavenrrjet; iv. Identifikiminumrittpretendentvendohallk;
44
Vlersimi i fortsive t mundshme dhe dobsive t rrjetit nga fokusimi prej pyetjeve t mposhtme: a. Sitrrisimlvizjet? b. Sitprmirsojmlvizjetearks? c. Sitprmirsojmlvizjetefinancs? Faza3:Vlersimiiindustrisprodhuese Fabrikat Vlersimi i fabrikave, q prdorin materiale mbeturinash n proeset e tyre t prodhimit: tipet e produkteve, burimet e lendve t para, strukturat e pasuris, administratort ky, adresat dhe informacionet kontaktuese, xhiroja vjetore, historit e kompanive, rritja e pritshmedhezhvillimiibizneseve Prpunimiimbeturinave Vlersimiiprpunimittmbetjeveplastike,qekthejnnlendtpardytsore:
Informacion i prgjithshm mbi prpunimin e mbeturinave (lista e kompanive, mjedisi rrethues i kompanive, lokalizimi, numri i t punsuarve, tipi dhe sasia e materialeve mbeturina t prpunuara, vendburimet e mbeturinave, numrin e mbledhsveindividual); Informacionfinanciar(shitjettotalevjetoreprdoprodukt,vllimi,vleradhetipii sistemitllogarits,qkaqnnprdorim); Operacionetdheteknologjianprdorim(tipiiaparaturave,automatizimi,etj) Nevojatinvestuese(aparaturatdhekapitalipunues); Nevojatprasistencteknike:nevojatformuese/konsultuese(nevojatspecifike);
Mbledhsitindividualtmbeturinave Vlersimiimbledhsveindividual(prgjithsishtrom)qsigurojnshrbiminembledhjes smbeturinavensektorinericiklimitnqytet.Vlersimibhetnbaztintervistavedhe studimeve t prezantuesve shembuj t mbledhsve (12%) t prfshir n mbledhjen e mbeturinavenqytet:
Informacion i prgjithshn mbi komunitetin e mbledhsve individual me fokusim mbi numrin e tyre t fokusuar n tregtin e riciklimit, t ardhurat, profesioni, edukimi, prdorimi i fuqis puntore, si fmijt n mbledhjen e mbeturinave apo gjratngjashme; Analizaefunksionevetmbledhjessmbetjeve(sishtbr,faraparaturesht prdorur, distance pr mbledhje, kush sht prfshir (pjestar t familjes, etj.), strukturatregtueseematerialevebashkmekomunitetinRom;
45
Shndetidhekushtetsiguruesetmbledhjes; Nevojatinvestuese(aparaturat,mjetetdhekapitalipunues);
Zhvillimetepritshmettregut Tregu i pritshm aktual e i ardhshm, si dhe rritja e industris prfshin rritje n prodhimtarinefabrikave,rritjetshitjeve,zhvillimrajonaltindustrive,konkurenc,rritje n lindjen e volumit t materialeve mbeturina dhe prpunim, ndonj shrbim i ri ose segment tregu i ri pr tù identifikuar dhe t ngjajshm. Rishikim t praktikave t menaxhimitaktualbashkiaktmbeturinave,mevlersiminemundshmprprivatizimdhe investimeprivatensektorinprivattriciklimittmbetjevebashkiake(ekzistueseosezone mbushse)
8.3.ElementeteProgramittriciklimittmbetjeve:
a) Lehtsimtreguprfshin identifikimineprdorimevetrejadheaplikimetprriciklim; zhvillimineshkmbimittmbetjeve; heqjenebarrieraveinstitucionale,sijanhollsiratprmaterialet diskriminuse; informimindhendergjegjesiminekonsumatorit. b) Promovimineinvestimeprzgjeriminekapacitetevenriciklim nimpiantettashmtngrritura; nnxitjenericikluesivetrinj.
c) Drejtiminstudimor Prfshirjaeorganizataveprprmirsiminetdhnave(volumin,prbrjendhe shprndarjen)sidhemundsitriciklimit. Identifikimineboshllqeveqekzistojn; Arritjenederitanishme; Krkimedhenovacionemezgjidhjetrejaekologjike; Paraqitjeprojektesh; Shprndarjaerezultateve. d) Menaxhimineinformacionit Ngritjaenjzyreinformacioniprmenaxhiminembetjeveplastike; VendosjaelidhjevemeorganizatattjerasiARM:t, Shprndarjaetdhnaveprriciklimemagazinimmbetjeshplastike, Koordinimiidisponueshmrisdheshprndarjessinformacionit
46
e) Kshillimin,drejtimindheprkrahjenteknikedotesiguroje Kshillimedhedrejtimetregjevetbiznesitlokal; Konsulencsektoritpublikdheprivat; Kshillateknikedhemarketingu; Studimeparaprake; Guidatmtmirapraktike; Workshopedheseminare; Ndihmkrkuesvenburimetspecifike f) ProgramiiriciklimittMb.Uzhvillohetnbashkpunimme; Sektorinprivat, Industrinemenaxhimittmbetjeveplastike, Biznesinepaketimeve, AgjensitRajonaleteMjedisit Forumiiriciklimittembetjeve
8.4.Siguriapublike
Prkrahjapublikeluanroltrendsishmduke:
Rriturkrkesnprricikliminembetjeveplastike, Shtuarinformacionpralternativatericiklimit Reklamuarcilsinelartttyre SiguruarFurniziminetregjeve, Stimuluarinvestuesiterinjtriciklimittmbetjeveplastike
Qeveriaduhettshkojmtejngjithprfshirjeneqeveris,dukeukrkuarinstitucioneve publike q t zbatojne skemen e hierarkise s mbetjeve, duke instaluar infrastrukturen e grumbullimittediferencuartembetjeve.Kjodotrriseinteresinnnjohjenendikimitt ksaj skeme, si dhe do t prdoret pr t promovuar e stimuluar procesin e riciklimit te mbetjeve.
8.5.Tregjetprmaterialetericikluara
Rekomandimetprshtiminetregjeveprmaterialetericikluara Nj trajtim ndryshe pr zhvillimin e tregut, q fokusohet n prdorimet e reja pr riciklimin Theksimmtmadhprvmendjetndajmjedisit,dukeprfshirkrkesnerriturpr t mirat e riciklimit, n vendimet e institucioneve publike dhe politikat blerse t sektoritprivat;
47
Zhvillimin e kualitetit t prmirsuar dhe standarteve pr materialet e ricikluara, prmes specifikave t njohura, guidat e mira praktike, informacion m t mir pr publikundhekonsumatorin,theksimmtmadhnekoetiketen; Veprim pr t stabilizuar tregjet dhe pr t ulur mimin e paqndrueshm, duke prfshir mekanizma pr mbrojtjen e mimit, adoptimin e kontratave afatgjata sesa mimetlokale,dhenjtregtmundshmntardhme Futjen e instumenteve ekonomike, pr t promovuar krkesn pr materialet e ricikluara.
7.6.Prgjegjshmriaeprodhuesve
Prgjegjshmria e prodhuesve sht nj mjet i efektshm pr ti br prodhuesit (dhe t tjert t prfshir n shprndarjen dhe shitjen e t materialeve t ricikluara) m t informuar pr ndikimet n mjedis t t mirave q ata prodhojn. Iniciativat e prgjegjshmrissprodhuesveibjnprodhuesit(dhettjert)qtkenprgjegjshmri m t madhe pr t mirat e tyre, n fund t jets s tyre. Ato mund t marrin formn e marrveshjeve vullnetare, ose angazhimeve t detyrueshme. Ne tashm duhet t paraqesim nj amendament pr prgjegjshmrin e prodhuesve, pr ambalazhimin dhe mbetjeteambalazheve.
48
IX. PROGRAM INFORMIMI PR PUBLIKUN

Programi i informimit pr sensibilizimin e opinionit publik mbi mundsit e riciklimit t mbetjeveprmbanobjektivatdhedetyratemposhtme.
9.1. Inkurajimin e Tregut q t punoj pr Mjedisin Sot, prqasja drejt biznesit sht vrtetuar s teprmi rreth vendosjes s standarteve dhe objektivave dhe m pas, duke siguruar kompanit, q t prshtaten me kto standarte. Mbshtetja n instrumenta t bazuar n treg, si duhet t jen taksat e ambientit n produktetndryshme,tcilatsynonjntìndryshojnsinjaletemimeventregnfavor t atyre produkteve, q jan m miqsore me ambientin, proeset dhe shrbimet. Taksat mjedisore jan efektive, si pr kostot ashtu dhe pr mjedisin. Ato sigurojn nxitje pr kompanitprtinvestuarnfushammiqsorememjedisinoseteknologji(meefiiens dinamike) intensive q krkon m pak burime. Kjo i bn ato shum trheqs pr shfrytziminenatyrsnafatemtgjata.
Ky propozim duhet t gjej njzri mbshtetjen e nevojshme pr zbatim

Tregjetdhekrkesaekonsumatoritmundtudhehiqendrejtproduktevedheshrbimeve, qjanambientalishtshummlartkarshiproduktevekonkuruese,prsaiperketmjeteve t informacionit, edukimit, dhe duke u siguruar se produktet pr sa koh t trupzojn kostotevertetatmjedisit.Kjodotinkurajojbiznesin,qtiprgjigjetmenovacionedhe iniciativamenaxheriale,qdotaojnrritje,prfitim,konkurrencdhekrijimtvendeve tpuns.
Kjo i krijon mundsin konsumatorve t prshtasin stile jetese me produkte t pastra

9.2.Bashkpunimimiqsormesiprmarrjetprivate Nevoja e zhvillimit t programeve dhe inisiativave synon n prmirsimin e bshkpunimit midis autoriteteve lokale dhe industris dhe inkurajimin e veprimeve vullnetare, prtprmirsuarobjektivate tyre nriciklimin embetjeve urbane.Nevoja e prqafimittveprimevevullnetarengakompanitduhetnxiturdheduhettmerrenmasa, q t rriten ndjeshem ato kompani, duke publikuar rregullisht pr sasit e grumbulluara, llojt,cilsindheprbrjenematerialittricikluaretj.
49
Hapi i pare: Zhvillimi i nj programi asistence pr t zhvilluar nj trsi mjetesh Kjo synon t ndihmojn bizneset t kuptojn krkesat ambientaliste dhe se si duhet t arrihenato.Kjodotprfshij: prmbledhjetlegjislacioneve, libra pr praktikn m t mir dhe teknollogjin e pastr n prodhimet t ndryshmtprodukteve, zhvillimin e aktivitetit t shitsit t shrbimeve ambientale dhe programit t menaxhimitambiental, mundsineaplikimittnjskemeprtinkurajuarSMM(SistemiiMenaxhimit Mjedisor)prtvetkontrolluarprshtatshmrinetyredheprtprmirsuar sistemetemenaxhimittmjedisit, inkurajimin pr t rritur kuptueshmrin pr efektet pozitive t koncepteve t ekoeficienssnrezultatinekompanive.
Hapi i dyt: Prmiresimi i pjesmarrjes n programin e SMM mbetet nj prioritet

Sistemi i Menaxhimit Mjedisor (SMM) shte mjeti pr identifikimin dhe zgjidhjen e problemit,icilidotsigurojorganiziminmenjmetodprtmenaxhuarsistematikisht aktivitetet e tyre mjedisore, produktet, shrbimet dhe ndihmesat pr t kryer detyrimet e tyre mjedisore dhe pr t prmbushur qllimin pr nj zhvillim t qndrueshm. SMM prfshin strukturat organizuese, aktivitetet planifikuese, prgjegjsit, praktikat, proedurat, proeset dhe burimet pr zhvillimin, plotsimin, realizimin, rishikimin dhe mbajtjenepolitiksmjedisore,prtarriturnbashkveprimmenjeritjetritnnjqllim t prcaktuar qartmbrojtjen e ambientit. Duke zbatuar SMM, nj kompani ndrmerr aktivitetin e saj normal pr reduktimin e ndikimit n mjedis, duke mbrojtur shndetin e njerzve. HapateSMMsjan: Prcaktimiipolitikaveambientale. Rishikimindikuesve(faktoreve)tambientit. Pajtueshmriamekrkesaelegjislacionit. Krijimiinjprogramiveprimimbiambientinprarritjeneobjektivavespecifike. Trainimetmeprogrametprtgjithtpunsuarit. Dokumentacioniprshtatshm. Matja,monitorimikonstantdhemekanizmatprmirsuese. Hapiitret:Forcimiibashkpunimitmekomunitetinebiznesitnprmjetmarrveshjeve vullnetareprkritere,objektivatqartatmbrojtjessmjedisit.
50
Transparencadhemonitorimiduhettjenefektivnarritjeneobjektivaveambiciozet mjedisitngaanaesiprmarjeveprivatenprocesinericiklimit.Prmarrveshjetemjedisit duhet t vendosen rregulla t qarta pr procedurn e negocimit dhe konkludimit. Nse strukturohensiduhet,marrveshjetemjedisitdotsjellinprmirsimetmjedisit,nnj mnyr me kostoeficiente dhe t shpejt. Kompanit, q dshtojn n plotesimin e krkesave legjislative t mjedisit penalizohen. Kompanit t suksesshme nxiten me Stimuluesekonomikeprproduktetericikluara,duketheksuarkrkesnEtiketGjelber prmes nj informimi m t mir t konsumatorit, duke zhvilluar mbi baza objektive pr gjetjenepublikutblersdhevepriminprtinkurajuargrumbulliminemb.urbaneqt jet i realizueshm Kjo do t krijoj debatin midis t interesuarve pr prmirsimin e disenjimittproduktitmbibazneveprimevevullnetaretkompaniveosesektorevedhe nsedotjentprshtatshmedotmbeshtetetnga instrumentetsishtstandartizimi dhelegalizimi.
Qeverisja lokale, s bashku me qeverin duhet t mbeshtes zhvillimin e sistemeve nacionale shprblyese harmonike pr zhvillimet mjedisore t kompanive q identifikojn dheshprblejnataqkanrezultatetmira. Veprimet - Inkurajo nj prqafim m t gjer t Ekomenaxhimit dhe Etiketa e Gjelber dhe zhvillomasaprtinkurajuarnjnumurmtmadhtpjesmarrjesskompanive pr t publikuar raporte t performancs s zhvillimit, rigoroz dhe n mnyr t pavarureverifikuarambientalishtetvazhdueshme; - VendosjaeprogramittasistencstprshtatshemmendihmenspecifikeprSMM; - Aplikimiiskemaveshprblyesetzhvillimeveambientalennivelebashkie; - Inkurajoangazhime dhemarrveshjevullnetareprarritjeneobjektivavetpastra mbimjedisin; - Promovoproduktedheproesevetpastrannrrugnezhvillimitdhestimulimitt PolitikavetProduktittIntegruar; 9.3. Gjetja e rrugve t reja duke punuar pran tregut npermjet biznesit dhe konsumatoreve a. Duke ndihmuar konsumatoret q t bjn zgjedhjet e informuara Npunsit publik, konsumatort kan nevoj q tu jepet informacion i kuptueshm, i prshtashm, si edhe i gatshm pr besueshmrin e cilsis s produktit t ricikluara, duke u siguruar n informacionin e duhur nprmjet kanaleve dhe mjeteve t tjera t komunikimit t dhna nga kompanit, si dhe faqeve t internetit. N kt mnyr, vendimetdotmerrendukepaturdijenitplottpasojavemjedisore. Veprimet
VlersoprogresindheefektivitetineskemssEkoEtiketssproduktit.
51
b.SubvencionetedmtimittambientitdhendihmaeShtetit Aktivitet n fush e mjedisit, q krkon vmendje sht ajo, q subvencionet qeveritare rezultojn t ken nj ndikim t pjesshm. Mbshtetja pr lehtsimin e taksave t biznesevetriciklimit,kuratoprdorenprtnxitur:
Matdhekrahaso,dukeprfshirprdoriminestimuluesvefiskaleprtinkurajuar marrjeneekoetiketave,qlejojnkonsumatorintkrahasojzhvillimetambientale. Promovoosenxitprodhimetepastra(tblerta),merrugtorientuese.
spari,zhvillimineproesevetproduktevetprshtatshmemeambientin; sdyti,produktet,tcilatrespektojnrregullatfavorizuesetgjendjessmjedisit;
3.c. Koncepti i pastr (green) i sektorit financiar Sektori financiar i huadhnies dhe aktivitetet e investimit kan ndikim mjedisor indirekt, dukeprcaktuar,secilakompanidheaktivitetkantheksnfinancdhekushtetqlidhen me t. Duke lehtsuar hapjen e informacionit t prshtatshm nga sektori financiar dhe kompanitmundtkrijojnnjstimuluesprsjelljenepastr.Dukerriturnumurinete interesuarve dhe konsumatorve nuk mjafton vetem sigurimi i produktit t mir dhe t shrbimevemenjmimtdrejt.Ato,gjithashtuduhentjentsigurta,nmnyrnet prodhuarit,meprgjegjshmrisocialedhemjedisore.Duhennxiturprograme,qsektori financiar t ofroj Fonde t Investimeve Jeshile pr publikun, duke punuar drejt kufijve orientuesvullnetare,`kamundtquhetinvestimjeshildhenbashkpunimmeBanken EvropianetInvestimevedhemeBankenEvropineprRindertimdheZhvillim,mundt keminjndikimmtdrejtprdrejtnflukseteparave,qshkojnpraktivitetet,qnuk edmtojneambientin. Veprimet Promovimiishkmbimittpraktikavepolitikemtmiramevendetezhvilluara; Inisiativ vullnetare me sektorin financiar, i cili mund t mbuloj shkmbimin e praktikave mtmira,marrveshjetprarritjenestandarteve,prdhenienehuave, prfondeprinvestiminjeshil,etj. Duke forcuar integrimin e objektivave mjedisore dhe konsideratat pr huat nga BankaEvropianeeInvestimeve.
9.4. Perfshirja e qytetareve dhe ndryshimi i mnyrs s t sjellurit

Shumnjerzkanfilluartbjnprpjekjeprtndryshuarmnyrnetyretsjellurit,si dhe t familjeve t tyre, psh duke i riprdorur, duke blere produkte q sdmtojn ambientin dhe duke ndar mbejet sipas prbrjes q n shtepit. Qytetart e mir informuar, q jan t prfshir aktivisht n lvizjet ambjentaliste jan nj forc e re e fuqishme n mbrojtje t mjedisit. Njerzit jan duke krkuar nj z m t fuqishm, n
52
vendimetnnivelkomuniteti,rajonalqndikonncilsinemjedisit.Prtqnefektiv, atakannevojprinformacioncilesor,tcilinatamundtaprdorindhekuptojn,sidhe nevoja pr theks t prshtatshm t brsit t vendimeve pr t qen t zot t shprehin pikpamjet e tyre. Insiativat pr t zhvilluar nj kuptim koherent dhe t thjesht t indikatorve t mjedisit sht nevoj imediate pr zgjidhje, si dhe prezantimi i informacionit t adresave t kompanive ricikluese, llojit dhe prbrjes s produkteve t ricikluara.Informacioniqsynonninkurajiminnvazhdimsinemnyrsstjetuarit, shtndoshtamimirisiguruarnnivelinlokal,krahinordhenacional.Lvizjalokalen favortmjedisitshtzgjeruardhereflektoninteresatenjerzvenmbajtjenekndshme tambienteveprrethvendbanimitttyre,nruajtjenefshatravelokale.
Veprime
Masat pr t prmirsuar aksesin dhe cilsin e informacionit mjedisor tek komuniteti; Prgatitja ekompletitt mjetevepraktike, q synojn t rrisinzhvillimetmjedisore rrethshtepis; Dhniaeinformacionitsitndajmmbetjetnburim. Edukimimjedisorntgjithaniveletdhemetgjithamjeteteinformimit,etj.
Kyplanveprimdotrealizojobjektivatdhedetyratemsiprmedukerealizzuar:
Prpilimin e formularve t anketimit Kryerjen e anketimit me grup-fokus lokal (rreth 2,000 formular) Analizimi dhe interpretimi i anketimeve Trajnimi i personelit t pushtetit vendor Prpilimi dhe hartimi i programit t fushats s sensibilizimit Prpilimi i materialeve formuese dhe informuese Krijimi i Brthams s Lobingut
53
X. POLITIKAT PR T FUQIZUAR TREGUN E RICIKLIMEVE
10.1. Politika m e mir pr t nxitur riciklimin

Cila sht politika m e mire pr t stimuluar riciklimin? Nuk mundet, q nj politik e vetme t ofroj zgjidhjen e drejt pr do vend, megjithse ndr komponentt kryesor renditet piksynimi i qart, edukimi dhe nxitja ekonomike. Interesi i publikut n riciklim sht shtuar gjat 15 viteve t fundit prmes bots s industrializuar. Ky interes sht drejtuar dhe zhvilluar nga faktor t ndryshm, duke prfshir shtje q lidhen me shtimin e prodhimit t mbetjeve dhe zvoglimit t kapacitetit t landfillit, ndotjes s ajrit nga incinerimi, si dhe nevojs pr mbrojtje t mjedisit. N kt kondita, shoqria sht e interesuar, q me politika t caktuara t synoj dhe t shtoj furnizimin me riciklime t mbledhura.Mundtzhvillohendhepolitikattjera,qprfshijnudhrrfimeprblerjen e produkteve t riciklueshme, krkesat pr minimumin e mbajtjes s materialeve t riciklueshmedhetaksnnxitseprproduktettricikluara. N shum vende, qeverit jan duke shtuar inkurajimin e industrive pr t adoptuar sistemet e menaxhimit mjedisor, q shpesh ka t bj me gjenerimin e mbetjeve permes reduktimitnburim,riprdorimitdhericiklimit.Politikatqpromovojnricikliminmund tzbatohennshkallkombtare,rajonaleosedhelokale,ndonsedisapolitikajanmt bindshmennjshkallndryshengattjerat.Njrrugtjetrnpolitikatericiklimitsht mekanizmiiprdorurprfinancimineprogramevetriciklimit.Shumicaeprogramevet riciklimit financohen nga taksat apo nga pagesat e menaxhimit t mbetjeve. Por ka dhe shtete, si n Japoni e n Europ,qatofinancohen nga industria.Nga ana tjetr, publiku financon kto iniciativa, sepse ata kan dhe duhet t paguajn pr kto t mira dhe shrbime. Politikaqmundtprdorenprtpromovuarriciklimin
Politika,qpromovojnmbshtetjenericiklimit; Zbatimiigrumbullimitbuztrotuaritoseprmirsimiiefikasitetitttij; Zbatimibazuarnvnienemimit;
54

Prmirsimiidisponueshmrissgrumbullimitnvendepublike; Nxjerrjaeambicievedhesynimetndryshme,etj. Paraqitjaekrkesavetregulltaprndarjennburim; Krkojinibashkivetoperojnprogrametericiklimit; Ndaliminehedhjessmaterialeveprriciklimenvendgroposje; Taksaelandfillit; Miratoniprogrametekompensimevetdepozitimevenvendgroposje; Ngarkimiikonsumatorvemetaksnedepozitimittmbetjeve; Shtimiiedukimittpublikut; GarantimiifinancimitngaBashkia; Nxitjetkontrataveafatgjataprshmangienerrezikuttlkundjessmimitprriciklime; Politika,qnxisinkrkesaprriciklim; Krkoniminimumineprmbajtjessriciklimitnprodukte; Nxisniprojekteprkrkimedhezhvillim; Siguronikreditmeinteresatulta; Edukonipublikunmecilsineproduktevemeprmbajtjetricikluar; Politikat,qpromovojnmbshtetjendhenevojnprriciklim; Inkurajonikompanittprshtasinsistememenaxhimigjithprfshirsetmjedisit;
Kakaluarmsenjdekade,qkuruzbatuanprhertparpolitikatericiklimit,kat jepmundsinprtshqyrtuarecurinetyretsuksesitdheprtkarakterizuarkushtet prdopolitiktndryshme,qkaqenesuksesshme.
55
XI. RICIKLIMI I MBETJEVE N VENDET E STUDIUARA
11.1. T prgjithshme
Vendet,qmerrenmericikliminkanmiratuarnjpolitikunikeprnxitjenesaj.Diferencat midis tyre jan pr shkak t shum faktorve, duke prfshir gjeografin dhe motin, demografin,sistemetlegale,prhapjenezhvillimittpolitiksnnivelekombtare,rajonalee lokale, kapaciteti prodhues, infrastruktura e menaxhimit t mbetjeve ekzistuese, qndrimi i publikut,etj. Politikateprdoruratriciklimitnsecilnngavendetestudiuara
Politikateofertssplanifikuar Pjesmarrjaedetyrueshmeepublikut Italy Japan Netherland L L L L N N N L N N Singapor N Spain US Luxembourg N L L L L L
Detyrimi i prbashkt ose ndarja e burimeve L industriale Ndalimi i landfilleve pr ambalazhim ose N riciklimettjera mimibaziprdorimit Taksatevendosura Programeteshprblimittdepozitimeve Detyrimeteprmbajtjessricikluar Sigurimiiudhrrfimeve L N
Politikatekrkesssplanifikuar N N N N N N N
Administrim i Produkteve dhe marrveshjet N vullnetare Prgjegjsiaeprodhuesvetprhapur Sistemetemenaxhimitmjedisor N=Politikashtadaptuarnnivelkombtar L=Politikashtadaptuarnnivellokal,
Politikateofertsdhekrkesssplanifikuar N N N N N N
56
Gjermania N Gjermani, riciklimi sht drejtuar nga mbshtetja e publikut pr zhvillimin e qndrueshm dhe nga Kshillat pr zvoglimin e kapacitetit t landfillit. Si prgjigje, qeveria gjermane ishte nga t parat, q ngriti nj strukture kombtare krahasuese pr t nxiturriciklimin.Kjostruktureprfshinqllimetlartatriciklimitkombtarprmbetjet bashkiake, politikat n amblazhimin e prdorur. Komponenti m i njohur i sistemit gjermanshtEtiketeGjelbrprambalazhimineprdorurtmbetjeveshtpiake,ecila ishteparaqiturfillimishtnDekretineAmbalazhimitgjerman91. N sistemin EPR t Gjermanis Etiket e Gjelbr, industria e ambalazhimit mban prgjegjsiprgarantiminenormavetriciklimitprambalazhiminembetjeveshtpiake. Synimetericiklimitjan6%prplastikatdheprzierjet,70%prletradhekartona,70% pr elik, dhe 75% pr qelq. Kompanit e ambalazhimit dhe shitsit me pakic u sht krkuar t pranojn dhe t riciklojn ambalazhet e prdorura nga konsumatort. Si alternative tjetr, kompanit mund t kontraktojn me nj grup t tret, q t mbledh mbetjetshtpiakedhetgarantojnqsynimeteqeverisprarritjenericiklimit. Shumicaeindustrissambalazhimitgjermankaadoptuarktrrugalternative.Rezultati i sistemit Etiket e Gjelbr sht br nj model pr programet pasuese n Europ dhe kudo. Kompanit antare t Etiket e Gjelbr paguajn pr ambalazhimin. Suksesi i arritjevetEtiketeGjelbrnricikliminembetjeveshtpiaketprdorurashtevident nstatistikatericiklimit,siuraportuangaBEja.AmbalazhiminnkompetencateEtiket eGjelbrishtericikluarnnjnormprej50%n1991.Kjonormushtuangati85%n 2000. Ve ksaj midis 1991 dhe 1998 kompanit gjermane reduktuan t gjitha nivelet e ambalazhimittvendosurantregjenafrsisht10%. SHBA ShBA kan marr nj rrug shum t ndryshme drejt promovimit t riciklimit. Ndrsa politikat e EPR gjermane jan centralizuar, qeveria federale amerikane ka ngarkuar gjersisht shtetet t merren me menaxhimin e mbetjeve urbane. Kshtu, politikat e riciklimitjanadoptuarnnivelelokaledheshtetesh,kryesishtnprgjigjettrysnisnga qytetart me ndrgjegje mjedisore dhe n disa zona nga nj dshir pr t zgjatur kapactetinelandfillitlokal.Rezultatishtnjprirjeshumheterogjeneepolitikave.Leja pr programet e riciklimit buz trotuarit ndryshoi shum, duke arritur nga 89% n disa shtete n 35% n disa t tjera. Kto tendenca prforcuan iden, se kapaciteti i kufizuar i landfillevedhekostotelartattyre,tipikeprzonatepopulluara,janfaktortkryesorn prcaktimineshkallssprogramevetriciklimit. Brazil
57
Iprballurmepapunsinelart,qeveriabrazilianenukkazbatuarshumpolitikaprt promovuarriciklimin,porricikliminBrazilshtdrejtuarnganjindustriefortealumini, qkrkonlndtparjotshtrenjt,tcilatfavorizojnprmbajtjetricikluar.Sirezultat, shkalla e riciklimit t aluminit n Brazil sht m e larta n bot. Qeveria ka br nj prpjekjeprtprmirsuarkushtetepunsdhetprgatismbledhsitericiklimitprt ricikluarmaterialetshtes. Belgjika,Finlanda,Luksenburgu,Hollanda,SpanjadheItalia Kto vende kan miratuar rregullat e Etiket e Gjelbr po ashtu si Gjermania, por me synimedheqllimemtrreptadhemtsaktadhemeshumndryshimenzbatim.Po ashtusiedheGjermania,ktovendekompletuanEtiketeGjelbrmepolitikattjera.N Finland, Dekreti Federal i Mbetjeve specifikon qllimet e riprpunimit pr mbetjet bashkiakeaqmir,sa12nivelespecifiketmbetjeveindustriale,dhePlanifikimiKombtar iMbetjevebrithirrjeprqeverinlokaletzhvillojnjsistemmimiprmenaxhimine mbetjeve. Hollanda ka miratuar nj taks landfilli dhe nj ndarje t detyrueshme t burimitngambetjetindustriale.Italianxitdheinkurajonkompanit,qtmiratojnEMS. N kontrast me vendet e tjera kushtet ekonomike t varfra t Spanjs kan rezultuar n paksiminegrumbullimittmbetjevebuztrotuarit. Australia Qeveria australiane paraqiti nj synim q t reduktoj shumn e mbetjeve n landfille n 55% nga 1990 n 2000. Pr t arritur kt synim, disa shtete futn sistemin e taksave t landfilleve. Ve ksaj qeveria ka promovuar aksione vullnetare Etiket e Gjelbr permes miratimit t marrveshjes Kombtare t Ambalazhimit n 1999. Sipas marrveshjes, kompanit e prfshira n prodhimin dhe shprndarjen e ambalazhimit jan t nxitura t punojnsbashkuprtarritursynimeteqeverisprriciklimin.Ndonsemarrveshjae ambalazhimit sht miratuar n nivele kombtare, shumica e politikave mjedisore australianejanmiratuarnniveleshtetesh. BritaniaeMadhe Ndonse BM ka miratuar EPR, ajo ka marr nj rrug jo t zakonshme. Industria e ambalazhimitkabrqsynimetericiklimitjanbrprmesmbshtejessnjoftimevet riprpunimittambalazhimit.Sirezultat,prpjekjetericiklimittambalazhevetletrave dheplastikavekansynuarcilsinmtlart. Japonia Japonia, ashtu si edhe vendet e tjera aziatike u vlersuan n kt studim, me popullsi t dendur dhe ka kufizuar kapacitetin e landfilleve. Si rezultat, vendi sht mbshtetur n incinerimin si mjetin baz pr trajtimin e mbetjeve t tij: afrsisht 70% e MBU japoneze digjen.M1990,urritinteresimipremetimetngaincinerimi.Siprgjigje,qeveriajaponeze
58
adaptoi nj struktur politike gjith prfshirse pr t shtuar riciklimin. Komponentt e ksajstruktureprfshijn:
50%reduktimlandfillevenga1996n2010; Prforcimipunssburimndarjes; Krkesprbashkitqtoperojnmeprogrametericiklimit; Ndihmatqeverisfederaleprtmbshteturprogrametericiklimit; LigjetEPRprambalazhedheelektronik; Rregullasigurimikombtare; Financimiqeveristprogramevepilot,krkimedhezhvillime.
Shumprejktyrepolitikavetashmfunksionojn,kuefektetetyrejandukeushfaqurn statistikatericiklimit. HongKong Hong Kongu ka nj densitet t popullsis prej 14,000 banor pr km2, krahasuar me Nju Jorkun2050prkm2,dheParisin3540prkm2.GjeografiaeHongKongut,densitetiilarti popullsis dhe shtimi i prodhimit t mbetjeve ka rezultuar n parashikime se kapaciteti i landfillittvenditdotrrnohetmidisviteve20122018.Siprgjigje,HongKongumiratoi PlanineReduktimittMbetjeve,njplan10vjear,qreklamonnjreduktimtmbetjeve, riprdorimdhericiklim.Qllimiishtetreduktoheshinsasiteprvitshmetmbetjevet groposura deri n 58%. Densiteti i lart i popullsis e bn distancn e transportit t shkurtr, duke prmirsuar ekonomin. Megjithat, shumica e banorve banojn dhe punojnnndrtesashumkatshe,dukeebrtvshtirprtzbatuarmiminbazt prdorimitprgrumbulliminembeturinave.Veksaj,tokaelartebntvshtirdhet shtrenjtgrumbulliminericiklimeve. Singapor Singapori kanjsiprfaqetoksoreprej660km2dhenjpopullsiprej3.89 milionbanor, 80% e t cilve jetojn n familje t mdha, n ndrtesa shumkatshe. Rreth 90% e mbetjeve t tij digjet. Norma e riciklimit t prgjithshm n Singapor n vitin 2000 sht 40%, ndrsa norma e riciklimit pr pjesn bashkiake t norms s riciklimit ishte vetm 17%. Kto t dhna sugjestionojn norma riciklimi shum t larta institucionale dhe industriale. Pr t rimarr nj fraksion t madh t mbetjeve bashkiake, qeveria ka krkuar kompanimenaxhimiprivatetmbetjevebashkiakeprtmbledhurriciklimet.
11.2. Efektshmria e riciklimit
Gjermania,BelgjikadheHollandakanarriturnormariciklimibashkiakeqdallohennga t tjerat. Secila prej ktyre vendeve ka miratuar Etiket e Gjelbr pr ambalazhimin dhe gjithashtukanplotsuarEtiketeGjelbrmepolitikatndryshmeqgarantojnrregulla tfortadhedrejtuesnxitsprqytetartdhebiznesinqtriciklojn.Politikatericiklimit
59
dhe infrastrukturat n Itali, Spanj, Japoni, Hong Kong dhe Japoni jan akoma n evolucion.Shumngaprogresetetyrenukmundtjepenntdhnatetabels3.
11.3. Modelet e zakonshme
Vendet e prfshira n kt studim dallojn n lidhje me demografin, gjeografin, industritprodhuese,strukturnpolitike.Sirezultat,atokanndryshuarrrugnetyrepr t promovuar riciklimin. N t gjitha vendet, ekzistojn tregjet pr shumicn e konsumatorve,mekushtqmaterialetmundtndahenntregjemecilsi,sasidhemime tarsyeshme.Kostotegrumbullimitdheklasifikimitnuklejojnqshumicaericiklimeve tmbetjeveshtpiake,tndahetntregjepafinancime.shtpubliku,qpogarantonkt financim. P.sh., n ShBA, prodhuesit e mbetjeve paguajn prmes taksave dhe tarifave, ndrsa n Gjermani publiku prodhues i mbetjeve paguan n saj t pjess t kostos s produktittbler. N kt kontekst, niveli i riciklimit q ndodh varet n gatishmrin e publikut pr t paguar.Mnyra,ntcilnkostotericiklimitjanprezantuarnpublik,mundtkennj ndikimtkonsiderueshmngatishmrinprtpaguar.Prshembull,publikumundt gjej pr t paguar nj fatur 10 dollarshe n muaj. Kjo sht nj arsye se kombet europiane kan qen t gatshme pr t arritur norma t larta t riciklimit pr ambalazhimin. Lidhur me gatishmrin e publikut pr t paguar sht aftsia apo mundsia e tij pr t paguar. Kjo sht reflektuar n normat e larta t riciklimit t raportuaraprvendetshumtbollshme.Brazilishtnjprjashtimprkt.Papunsiae venditshtmjaftueshmrishtelartdherrogateultaqmarrinjanekonomikishtshum t favorshme. Politikat e EPR shfaqen q t ken ndikimin madhor n prodhimin e normave t larta t riciklimit. Eksperienca gjermane ilustron se zbatimi i politiks krejtsisht unike me mosdyshimin on n rritjen e mundimeve. Duke msuar nga eksperiencagjermanevendetetjerakanqentgatshmedhetaftatndrtojnpolitikat e EPR, q mnjanojn shum prej problemeve t tyre fillestare. Duke prdorur tarifat e peshsbaz, skemat e EPR gjithashtu kan prfitim t sigurimit t nj nxitje financiare direkteprtreduktuarshumneambalazhimitprpaketim. N disa raste, tarifat pr ambalazhe jan prdorur nga nj material. N Finland pr shembull, vetm pjesa e nj depozite sht kompesuar n blerjen e shisheve nj prdorimshe. Taksat e groposjes, n mbetjet bashkiake sigurojn nj shembull se si disa politika mund t ken nj efekt shum t vogl n sjelljen e konsumatorit. Nse shuma e ktyre taksave nuk sht e dallueshm, si nj linjmsimi n faturn e menaxhimit t mbetjeve, qytetart nuk mund t ndjehen keq nse ata kan nj nxitje direkte pr t paksuarsasitembetjeve.Dukeikrahasuarmetaksatelandfillit,detyrimetendarjess burimevedhedekretetelandfilleveshoqrohenmendshkimeprmosplqimin.Taksate landfillevemundtprdorenprtdekurajuarlandfilletrelativenstrategjialternativet
60
menaxhimittmbetjeve,fillimishtdjegien.Gjithashtu,taksatelandfillitsigurojnfondeq mund t prdoren pr t subvencionuar programet e riciklimit. Gjithnj e m shum, shum prej ktyre vendeve n kt studim jan kthyer prmes marrveshjeve vullnetare me industrin pr t arritur qllimet mjedisore. Suksesi i ktyre programeve vullnetare sht ndikuar nse ata jan nxits t prshtatshm pr industrin pr t marr pjes. Australiamerrktrrugmeantkrcnimittrregulloreveshumstriktensesynimet nukjanarritur.
61
PRKUFIZIM TERMASH
Amballazhe: prej kartoni, flete plastike te tjera qe ne fakte jane paketime qe i sherbejne reklames dhe qe per bleresin jane fare te panevojshme.
Amballazhikombinuar: kombinime te pandashme te materialeve te ndryshme, p.sh paketimi i i lengut te frutave (leter +lende plastike), letra e cokollates (leter +alumin)
Depo (depo e rregullt): kjo nenkuptone nje ndertese per sendmentimin e metejshem te pademshem te mbeturinave duke marre parasysh kerkesat higjenike, hidrologjike dhe ekologjke, duke shmangur demtimet ndaj natyres Mbetje janlndt,objektetosepjestetyre,qprcaktohenngaautoritetiprgjegjs,t cilat nuk prdoren m ose q pronari do ti largoj. Mbetjet vlersohen si t tilla, pr sa kohqematerialetenxjerraprejtyreoseenergjiaeprodhuarnukperfshihetnprocesine prodhimit. Mbeturina shtpiake: plehra nga punt e shtpis, t ndrmarjeve dhe t punve t tjera, t cilat prfundojn n kazant e zakonshm t plehrave dhe pa ndonj trajtim special t tyre. Shishe t riprdorshme: sipas tipit dhe madhsis s shisheve prej qelqi deri n 60 her srisht t prdorshme (p.sh pr qumsht, birr ose uj mineral). Nprmjet sistemit t mbushjes garantohet nj riprdorim i shumfisht, gj kjo q con n reduktimin e sasis s plehrave
Teknikatmtmiratmundshmeprfaqsojnfaznmtprhapurdhemenivelm t lart t mbrojtjes s mjedisit, t zhvillimit t nj veprimtarie dhe q jan plotsisht t zbatueshmengapikpamjapraktikedheekonomike. Llumquhetmbetjagjysmelngshme,qmbetetngatrajtimiiujiturbandheindustrial, sidhengaujiimbetjeve.
QendreShkarkimittmbeturinave,shtnjvendqendrorkuindividtshkarkojndhe depozitojnmbetjetericiklueshmenkonteniertveant. Copralndsh Materialiimbetjeveindustrialethedhuradhetflakura,qshpeshjantprshtatshme prriciklim. Mbetjetinorganike
62
Mbetjet e prbra nga lnd t tjera, prve atyre bimore dhe shtazore (d.m.th. nuk prmbajnkarbon).
Mbetjetinsitucionale Materialetembetjeveqkrijohennshkolla,spitale,burgje,ninsitucionetekrkimeve,si dhengodinattjerapublike.
Manaxhimiiintegruarimbetjevetngurta Praktikaeprdorimittdisaalternativavetteknikaveprmanaxhiminembetjeveprt manaxhuar dhe pr t eliminuar prbrsit e mbetjeve t ngurta urbane. Alternativat pr manaxhimin e mbetjeve prfshijn Reduktimin, Riperdorimin, Riciklimin, Kompostimin, ProdhimineenergjisdheVendgroposjen.
Mbetjetengurtaurbane N mbetjet e ngurta urbane prfshihen mbeturinat shtpiake, mbetjet e ngurta tregtare, llumratparrezikshme,sidhembetjetengurtaindustriale.
Mbeturina Materialet q mbeten pas prpunimit, djegies termike, kompostimit ose riciklimit. Mbeturinatnprgjithsieliminohennvendgroposje.
Materialisekondar Materialiqprdoretnvendtmaterialitprimaroselndssparprprodhiminenj produkti.
Mbetjetengurta do lloj mbeturine, plehre, lluma q del nga pajisja e trajtimit t mbetjeve ujore, si dhe materiale t tjera t flakura, duke prfshir dherat, lngjet, trupat gjysm t ngurt, ose materialet q prmabjn gaze dhe q jan rezultat i zbatimeveve industriale, tregtare, minerare dhe bujqsore, si dhe q jan rezultat i aktiviteteve t komunitetit. Ktu nuk prfshihen materialet e ngurta apo t tretshme t ujrave t zeza shtpiake, materialet e ngurta apo t tretshme t rrjedhjeve nga vaditja, shkarkimet industriale, materialet e veantanukleare.
Paksimiimbetjeve Paksimiimbetjeveshtnjtermigjerqprfshintgjithametodateekomenaxhimitt mbetjeveReduktimi,Riperdorimi,Riciklimi,kompostimiq rezultojnngapaksimii mbetjeve.
Riciklimi Proesi n t cilin materialet q jan destinuar pr eliminim, mund t grumbullohen, riprpunohen,riprodhohendheprdorensrishsilendeepare.
63
Riprdorimi Prdorimiinjproduktimshumsenjhernformnetijtngjashmedheprtnjjtin qllim,psh.njshishepijeshriprdoretkurikthehetkompanissshisheveprrimbushje.
64
STUDIME MBSHTETSE
Cizek Z.
Guri M. Gjoka F. Hoxha J. Keller E. Sayed E. Hasan UNEP EPA

Ecologia ITALIA: Barlaz Morton A. Loughlin Daniel H. Official Journal of EC, Magalang, A., Diaz, L.F.
Eggerth, L.L
Waste management, Pilsen; 2001 Studim gjeoambjental i vend depozits t MbU t Pogradecit, 2001 Pedologjia, 1998 Hartografimi Gjeologo Ambjental, 2000 Environmental Geology (New York) 1992 Geology and Hazardous Waste Management (Kansas City-USA) , 1996 Disposal of municipal solid waste (Sanitary Landfills Split), 1994 Decision-maker`s Guide to solid waste management, 1995 Projekt i pr prcaktimin e vendgroposjes s mbetjeve urbane.1998 Recycling worldwide Policies to strengthen markets for recyclables In: Waste Management World, July-August 2005 Council Directive 1999/31/EC of 26 April 1999 on the landfill of waste. Community-based waste reduction and recovery:
Philippine Ecological Solid Waste Management Act. Sardinia 2003
Savage, GM, Diaz, LF, CG, Goluke, Martone, C

Schneider, F., Wassermann, G.
Guidance for Landfilling Waste in Economically Developing Countries, International Solid Waste Association and Cal Recovery Inc. USA.ISBN: 87- 90402-07-3 (1998). Does Paper Recycling Cause Damage ToThe Environment?
A Case Study and Methodological Considerations. Sardinia 2003S.
Salhofer, S.
Margherita Di Pula, Woolley, G. R. :
Science And Engineering Of Recycling For Environmental Protection

An Overview Of The WASCON 2000 Conference. In: Waste Management,
Volume 21, Issue 3, Cagliari, Italy June 2001, Ali,A.(2005) Waste management Developing world and countries in transit. In: Sardinia 2005 Tenth International Waste Management and Landfill Symposium, Editors Raffaello Cossu, Rainer Stegmann .
Barlaz Morton A. H.(2005) Council Directive 1999/31/EC of 26 April 1999 on the landfill Official Journal of the European Communities, 16.7.1999 Environmental Information Administration-EIA, (2004). Solid Waste Recycling, What is Recycling, Available online: Recycling worldwide Policies to strengthen markets for recyclables. In: Waste Management World, July-August 2005, Pages 31-40.
65
Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane http://www.eia.doe.gov [Downloaded: August 2004]. Global Citizenship Report, (2004). Hewlett-Packard Development Company, Available online: http://www.hp.com/go/report [Downloaded: August 2004]. ISWA & UNEP. (2002). Waste Management: Industry as a partner for sustainable development. International Solid Waste Association & United Nations Environment Programme. ISBN: 92-807-2194-2 Johnson, E. (2003) Proceedings Sardinia 2003, 9 Magalang, A., Diaz, (2003) Act.
th
PET Recycling In Europe: Growth, But No Chemical Recycling Yet. International Waste Management and Landfill Symposium, S.Margherita Di Pulia, Cagliari, Italy Community-based waste reduction and recovery: a mandatory requirement of the Philippine Ecological Solid Waste Management In: Sardinia 2003 Ninth International Waste Management and Landfill Symposium,Editors Thomas H. Christensen, Raffaello Cossu, Rainer Stegmann. Guidance for Landfilling Waste in Economically Developing Countries, International Solid Waste Association and CalRecovery Inc. USA. ISBN: 8790402-07-3
Savage, GM, Diaz, LF, Goluke, CG, Martone, (1998).
Schneider, F., Wassermann, G. and Salhofer, S. (2003) Does Paper Recycling Cause Damage To The Environment? A Case Study And Methodological Considerations. Proceedings Sardinia 2003, 9 Pula, Cagliari, Italy Stegmann, R. (2005) Suchada, P., Traenkler, J., Cholada, K. and Scholl, W.(2003) The role of formal and informal sectors in solid waste management of developing countries. In: Proceedings Sardinia 2003Ninth International Waste Management and Landfill Symposium, Editors Thomas H.Christensen, Raffaello Cossu, Rainer Stegmann. UN (2000). State of the Environment in Asia and the Pacific. United Nations Economic and Social Commission for Asia and Pacific and Asian Development Bank (ESCAP & ADB),United Nations Publication, New York. ISBN:92-1-1200 Waste as a resource.In: Sardinia 2005 Tenth International asteManagement and Landfill Symposium, Editors Raffaello Cossu, Rainer Stegmann.
th
International Waste Management and Landfill Symposium, S. Margherita Di
66

Metoda Riciklim PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Metoda Riciklim PDF

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Metoda Riciklim PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Vlersim M jedisi, Energji, Natyr

REDUKTIM, RIPERDORIM, RICIKLIM

Ministris s Arsimit dhe Shkencs

Ky libr u b i mundur t botohet n saj t financimit t

TIRAN, NENTOR - 2008

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

III.TRAJTIMIEKOLOGJIKOEKONOMIK.......................................10 3.1.Reduktimimbetjeve.10 3.2.Riperdorimiimbetjeve.....11

PRKUFIZIMTERMASH .................................................................................................................. .56

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Foto 1. Pamje nga djegia n vendhedhjen e mbetjeve urbane t Durrsit

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

I. ADMINISTRIMI AKTUAL I MBETJEVE URBANE N SHQIPRI

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Plastik Jo Solide Qelq Metale Inerte

Skema1.Prbrja n % e mbetjeve n Shqipri (viti 2006)

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

II. METODAT EKOLOGJIKE T TRAJTIMIT T MBETJEVE

2.1. Metodat ekologjike t trajtimit t M.U. sot n bot

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Lnda e par Aktivitetet Mbetjet Riciklimi Reduktim

2.2. Pozicioni dhe Rndsia e 3R n hierarkin e trajtimit t M. U.

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Skem Zhvillimi Studim Tregu Marketing

Burim Prodhim Riciklim Heqje Magazinim

Hedhje Shrbimi i Trajtimit

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

III. TRAJTIMI EKOLOGJIKO-EKONOMIK

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

4.2. Prfitimet nga Riciklimi n prgjithsi

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

V.LLOJET E MATERIALEVE T RICIKLUESHM

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

5.2. Llojet e materialeve t riciklueshme

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

VI. ZHVILLIMI I NJ PROGRAMI RICIKLIMI

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

6.2. Karakteristikat e Riciklimit

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

6.3. Vlersimi i Tregjeve dhe Zhvillimi i Strategjive t Tregtimit t Riciklimeve

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Struktura e tregjeve t riciklimit

Koleksionistt Kompanit Transportuese

Komisionert: Tregjet Fund Prdorues Prpunuesit

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane

6.5.Vlersimi dhe Zgjedhja e Teknologjive t Trajtimit

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) Metoda Ekologjike t Trajtimit te Mbetjeve Urbane