Karboksilne kiseline

Spojevi koji sadre karboksilnu grupu opa formula za homologni niz monokarboksilnih kiselina:

O R C OH

Podjela

prema vrsti veza (zasiene, nezasiene) prema vrsti lanca (alifatske, ciklike, aromatske) prema broju COOH (mono-, di-, polikarboksilne)

Nomenklatura

Trivijalna (uobiajena) imena:

masne kiseline, prvi put izolirane iz prirodnih izvora, naroito hidrolizom masti i voskova (imena koja su oznaavala mjesta njihova nalaenja)

Ime Mravlja Octena Propionska

N(C) 1 2 3

Formula HCOOH CH3COOH CH3CH2COOH

Maslana
Valerijanska Kapronska Kaprilna Kaprinska

4
5 6 7 8

CH3CH2CH2COOH
CH3 (CH2)3COOH CH3 (CH2)4COOH CH3 (CH2)5COOH CH3 (CH2)6COOH

Laurinska
Miristinska Palmitinska Stearinska Oleinska Linolna

12
14 16 18 18 18

CH3 (CH2)10COOH
CH3 (CH2)12COOH CH3 (CH2)14COOH CH3 (CH2)16COOH cis-9-oktadecenska kiselina cis,cis-9,12-oktadekadienska kiselina

Nomenklatura (nastavak)

kiseline iznad C10 sa neparnim brojem C-atoma IUPAC imena

Razlog: samo su kiseline sa parnim brojem C-atoma naene u mastima, a sa neparnim brojem su dobivane sintezom.

margarinska kiselina (C27) jedina iznimka

Nomenklatura (nastavak)

IUPAC
osnova: ime zasienog ugljikovodika koji ima isti broj Catoma kao i najdui niz koji sadri karboksilnu grupu, pa se njemu doda nastavak -ska kiselina. 3 1 4 2 Z1: Imenuj: a) 5 CH3 CH2 CH CH COOH

b)

CH3 CH3
CH3CH2CH2

2,3-dimetilpentanska kiselina

Cl

CH2

CH CHCH2CH2CH2COOH 5-propil-6-heptenska kiselina

IUPAC nomenklatura (nastavak)

Zasiene prstenaste kiseline imenuju se kao cikloalkankarboksilne kiseline Odgovarajue aromatine kiseline su benzenkarboksilne (benzojeve) kiseline Z1: Imenuj:

Cl HO Br COOH 1-brom-2-hlorociklopentan-

COOH

2-hidroksibenzoeva kiselina

Imenuj:

ZADATAK 3.27.

udbenik, str. 103.

Fizikalna svojstva

vrelita znatno via od ostalih org. spojeva sline Mr temperature vrelita rastu za oko 18C po svakoj CH2, kao kod alkohola t.v. su abnormalnije od onih za alkohole:
etanol vs. mravlja kiselina objanjenje dimerizacija:

O R C O H

H O C R O

Topljivost

dobra topljivost u vodi (vodikove veze s vodom), ovisno o duljini lanca zbog djelomine ionizacije u vodi, karboksilne kiseline su jae hidratizirane od alkohola monokarboksilne kiseline su topljive u organskim otapalima

Ime
Mravlja

N(C) 1

Formula HCOOH

t.t. 8

t.v. 100,5

Topljivost vrlo dobro

Octena
Propionska Maslana Valerijansk a Kapronska Kaprilna Kaprinska Laurinska Miristinska Palmitinska Stearinska Oleinska Linolna

2
3 4 5 6 7 8 12 14 16 18 18 18

CH3COOH
CH3CH2COOH CH3CH2CH2COOH CH3 (CH2)3COOH CH3 (CH2)4COOH CH3 (CH2)5COOH CH3 (CH2)6COOH CH3 (CH2)10COOH CH3 (CH2)12COOH CH3 (CH2)14COOH CH3 (CH2)16COOH cis-9-oktadecenska kiselina cis,cis-9,12-oktadekadienska kiselina

16,6
-22 -6 -34 -3 16 31 44 54 63 70 16 -5

118
141 164 187 205 239 269 225 251 269 287 223 230

vrlo dobro
vrlo dobro vrlo dobro 3,7 1,0 0,7 0,2 netopljiva netopljiva netopljiva netopljiva netopljiva netopljiva

Kiselost

u odnosu na anorganske kiseline (HCl i H2SO4) - slabe kiseline najkiseliji jednostavni organski spojevi (pKa ~ 5)
nii pKa - jaa kiselina kiselost pojaava prisustvo halogenih elemenata

to je vei sadraj halogena, jae su kiseline (ovisi i o blizini halogena funkcionalnoj skupini)

pK vrijednosti
Karboksilna kiselina
Octena Propionska Fluoroctena Kloroctena Dikloroctena Trikloroctena Nitrooctena

Struktura
CH3COOH CH3CH2COOH CH2FCOOH CH2ClCOOH CHCl2COOH CCl3COOH O2NCH2COOH

pKa
4.7 4.9 2.6 2.9 1.3 0.9 1.7

Reaktivnost

podruje niske gustoe elektrona je na H atomu -COOH skupine (plavo) H atom COOH je kiseo podruje visoke elektronske gustoe je na kisiku -COOrezonancijski efekt pojaava nukleofilnost i bazinost iona

Derivati

baza

toplina

toplina

toplina

baza