Back to the Future: Instability in Europe After the Cold War John J.

MEARSHEIMER ngilizceden zetleyen: Rza GLER Giri Mearsheimer Back to the Future: Instability in Europe After the Cold War balkl makalesinde, souk sava dneminde (1945-1990) Avrupada hkm sren istikrar ve barn temel nedenlerini neo-realist bir bak asyla deerlendirerek, souk sava sonras dnem hakknda karamsar ngrlerde bulunmutur. Souk sava yllarndaki iki kutuplu dnya dzeninin, souk sava sonrasnda ortaya kan ok kutuplu sisteme gre daha istikrarl ve bar salayc etkisi olduunu ileri sren Mearsheimer bu almasnda; sadece greceli kazanlar balamnda uluslararas anari dzeni, g dengeleri ve devlet merkezli gvenlik anlayyla neo-realist bir ereve izmitir. almada genel olarak; iki kutuplu dnya sisteminin, g dengesindeki eitliliin ve nkleer salahlarn caydrclnn souk sava dneminde istikrar ve bara (scak savalarn olmama durumu) neden olduu ileri srlmektedir. Souk savan bitmesiyle birlikte kinci Dnya Savann sonundan beri var olan iki kutuplu yap yerini ok kutuplulua brakmtr. Mearsheimer, Sovyetler Birliinin dalmas ile birlikte zellikle ABD ve ngilterenin Almanyada bulunan askeri varlnn bulunu sebebinin ortadan kalktn, NATO ve Varova Paktnn dalacan belirtmektedir. Mearsheimer, bylesine kkl bir deiimin Avrupada istikrar ve bar asndan ne gibi gelimelere yol aacan sorgulayarak, baz nerilerde bulunmutur. Avrupada Uzun Dnem Bar ve Dzenin Nedenleri Mearsheimer; iki dnya savana sahne olan Avrupann, yirminci yzyln ilk 45 ylna gre souk sava dneminde daha istikrarl ve bar ortamna sahip olduunu, 1945 ylndan

sonra da iki kk atma1 dnda Avrupada byk savalarn meydana gelmediini belirtmektedir. Yazar souk sava dneminde var olan istikrar ve barn nedenlerini temel faktre balamaktadr2: 1. Avrupa Ktasndaki askeri gcn iki kutuplu dalm, 2. ABD ve Sovyetler Birlii bata olmak zere iki kutubun ierdii askeri g eitlii, 3. Sper glerin sahip olduu nkleer silahlarn varl. Mearsheimer, bu temel faktrn yan sra milliyetilik akmn etkisiyle lkelerin i dinamiklerinin Avrupadaki istikrar etkilediini belirtmektedir. Ar milliyetiliin Birinci ve kinci Dnya Savalarnn kmasna olanak tandn ifade eden yazar, 1945 ylndan itibaren milliyetilikte grlen dn Avrupada bar salamaya yardm ettiini belirtmektedir.3 Ancak bu faktrlerden i dinamiklerin daha az neme sahip olduunu belirtirken, en

nemlisinin askeri g dengesi olduunu ve bunun gelecee de yn vereceini ileri srmektedir.4 Mearsheimer uluslararas sistemin doasnn da sava ve krizlere neden olan bir faktr olduunu belirtmektedir. Yazar; uluslararas anari dzeninde devletleri birbirinden koruyacak egemen st bir otoritenin eksiliinin, saldrgan devletlerin sistemdeki dier devletleri tehdit etmesinin nne geilememesinin nedeni olduunu ifade etmektedir. Gc elinde bulunduran devletlere kar yaptrm ve ceza uygulayacak uluslar aras bir otoritenin eksiliinin bulunduu ve tm devletlerin birbirlerini tehdit olarak grd byle bir uluslararas anari dzenin iki temel sonucu olduu ne srlmektedir5: 1. Devletler arasndaki gven eksilii,

Mearsheimer; 1956 ylnda Sovyetler Birliinin Macaristana mdahalesi ve 1974 Trkiyenin Kbrs Bar Harektn dier lkeleri tehdit etmeyen kk atmalar olarak nitelendirmektedir. 2 John Mearsheimer, Back to the Future: Instability in Europe after the Cold War International Security 15:1, 1990, s.11. 3 John Mearsheimer, a.g.e., s.7. 4 John Mearsheimer, a.g.e., s.12. 5 John Mearsheimer, a.g.e., s.12.

2.

Devletlerin kendi bekalarn sadece kendilerinin salayabilmeleri. Bylece devletler dier devletlere kar greceli glerini arttrmaya alarak kendilerini koruma, bekalarn ve gvenliklerini salama gayretine girimektedirler. Sonu olarak devletler, muhtemel rakiplerini zayflatma frsatlarn yaratma ve kendi greceli glerini gelitirme yollarn aramaktadrlar. Yazar; bylesine bir rekabetin yaand uluslararas sitemde, savaa girmenin maliyet ve riskinin yksek getirisinin ise dk olduu durumlarda devletler tarafndan barn tercih edildiini ifade etmektedir. Bunda askeri gcn iki ynnn etkili olduu belirtilmektedir:

1. 2.

Devletler arasndaki g dalm, Mevcut olunan askeri gcn yaps. Devletler arasndaki g dalm, iyi konumda olan devletlerin nasl saldracan ve dier devletlerin bu saldry kontrol altna alp alamayacan ifade etmektedir. Bu dalm, sistemdeki kutup saysnn ve bularn greceli glerini iermektedir. Askeri gcn yaps ise savaa girmenin maliyet, risk ve getirilerini direk etkileyen bir unsurdur. Sahip olunan silahlar ne kadar ykc ise devletler savan maliyetini gze almaktan o kadar caymaktadrlar. Yine mevcut silah gc greceli g dengelerini eitliyor ise saldrgan devletler savaa girmekten imtina etmektedirler. ki Kutupluluk ve ok Kutupluluk ok kutuplu dnyada sava kma olaslnn iki kutuplu dnyaya gre daha yksek olduunu ileri sren Mearsheimer, iki kutuplu dzenin bar salamasn 3 ana nedene balamaktadr:6 1. 2. atma taraflarnn daha az olmasnn sava ihtimalini azaltmas, G dengesizliinin az olmas nedeniyle caydrcln daha kolay olmas,

John Mearsheimer, a.g.e., s.14.

3. Yanl g hesaplama ihtimalinin dkl ve dman tanmadaki kolaylk nedeniyle caydrclk beklentisinin byk olmas. Sadece iki sper gcn bulunduu iki kutuplu dnyada, byk bir savaa girebilecek yalnz iki devlet olacandan, kmas beklenen potansiyel atma says da daha azdr. ok kutuplu sistemde ise bu ihtimal daha yksektir. nk ok kutuplu dnya sisteminde veya daha fazla baskn devlet bulunmaktadr. ki kutuplu sitemde, sadece bir byk atma olasl mevcutken, kk devletlerin birbirlerine saldr ihtimali ok dktr. Fakat ok kutuplu sistemde birok potansiyel atma durumu sz konusu olabilir. Kk devletler arasnda kabilecek atmalar bile byk bir savaa neden olabilir. Caydrclk asndan dnldnde, ok kutuplu sitemde g dengesizliinin varl nedeniyle kuvvetlinin savatan kanma eilimi daha azdr. G dengesizlii atmaya iki yolla neden olabilir:7 1. 2. ki devlet birlikte nc bir devlete saldrabilir, Sper bir g kolaylkla daha zayf bir devlete saldrabilir. Hem ift hem de ok kutuplu dnyada byk devletler arasndaki g dengesi daha az veya ok eit olarak dalabilir. Kutuplar arasndaki g dengesindeki eitlik yksekse her iki sistemde de bar salanabilir. G dengesizlii ise savaa davetiye karabilir. Sava ihtimali ancak glerdeki denge salanabildiinde azaltlabilir. Nkleer Caydrclk Mearsheimer, nkleer silahlarn da bara neden olduunu ileri srmektedir. nk savaa girmenin maliyeti ve riski olduka yksekse caydrclk daima n plandadr.
The more horrible the prospect of war, the less likely it is to occur. Deterrence is also most robust when conquest is most difficult (Mearsheimer, 1990:19).

Kullanldna her iki tarafa (saldran ve savunan) yol aaca byk zararlar, yksek maliyet ve saldrdan ziyade kendini savunmada daha kullanl olmalar nedeniyle, nkleer
7

John Mearsheimer, a.g.e., s.15.

silahlarn caydrclk zellii nem tamaktadr. lave olarak bu silahlar sistemdeki g dengelerini etkilemektedir. Mearsheimer; sper glerin Avrupay terk etmesiyle birlikte Ktada bir ok nkleer silah deposunun kaldn, bunun da Avrupa politikalarnda etkili olacan ileri srmektedir. Bu balamda 4 farkl senaryo ngrmektedir: 1. Avrupann nkleer silahlardan arndrlmas. Bu durumda Avrupada sava kma olasl ykselecektir. 2. Avrupal devletler sper glere ait nkleer silahlarn blgeden ayrlmasn telafi etmek iin nkleer silah gelitirme yoluna gitmeyeceklerdir. 3. Nkleer retim oalacak ve yanl idare edilebilecektir. Buraya kadar saylan 3 senaryo da sava riski tamaktadr. 4. En az tehlikeli senaryo olarak ise, iyi bir ekilde ynetilecek nkleer retimin salanmasdr. Kontroll bir ekilde retilecek nkleer silahlar caydrcl salayacak ve savan nlenmesine ve istikrara neden olabilecektir. Yazarn da ana gr bu yndedir. Mearsheimer; buraya kadar ngrd Avrupann muhtemel geleceine ve sava ve bara ynelik dncelerine kar 3 farkl iyimser grn olduunu ve kendi teorisinin daha iyi olduunu ileri srmektedir. 1. Ekonomik Liberalizm: Bu gre gre kinci Dnya Savandan itibaren var olan uluslararas liberal ekonomik dzen devletler arasnda serbest ekonomik ticaret ngrmekte ve bara katk salamaktadr. Yazar; karlkl bamllk yaratan bu durumun ise ibirliinden ziyade atmalara neden olacan ileri srmektedir. ABD hegemonyas tarafndan Avrupa ilikileri iin retilen bu grn, ABDnin Ktay terk etmesiyle yok olacan ne srmektedir. 2. Bar-Sever Demokrasiler: Bu gre gre, liberal demokrasiler birbirleriyle nadiren savarlar. ki devlet ne kadar demokratik ise bar ihtimali o kadar artmaktadr.

Mearsheimera gre ise; aktrler ierdeki tutumlar davranlarn etkilememektedir. Uluslar aras sistemin yaps demokratik devletleri anti-demokratik devletlerden farkl davranmaya itmemektedir. 3. Savan Lzumsuzluu: Bu gre gre ise; konvansiyonel veya nkleer olsun Avrupa gemi savalardan byk felaketler ve aclarla tanm, savan artk bir seenek olmad fikrini benimsemitir. Fakat Mearsheimer; nkleer silahlarn gvenlii, g dengesi ve istikrar saladn ne srmektedir. Bu nedenle nkleer imknlar sava ihtimalini azaltmakta ancak modas gemi, gemite kalm klmamaktadr. Sonu olarak Yazar gelecek iin 3 temel politika nermektedir; 1. ABDnin Avrupada snrlandrlm nkleer retimi desteklemesi (zellikle Almanyann nkleer caydrcla sahip olmas gerektii), 2. SSCB ekilse bile, ABDnin Avrupadan tamamen ekilmemesi gerektii, 3. ABDnin yeniden ar-milliyeti akmlarn Avrupada olumasn engellemesi gerektiidir.