Fizyet

Cu mh u r iyet n i.
Fen Ed ebiya t Fak lt es i Fizik Bl m Yet erlilik Sn a v

- 1 -

NSZ

Sevgili Fizik Blm rencileri;
Bildiiniz gibi yeterlilik snavndan sonra Fizik blmnden mezun olacaksnz.Bu
snavdaki ama; drt yllk eitiminiz sresince renmeniz gereken mfredata ait sorular
sormak bu konulardaki bilgilerinizi tazelemektir. Bu nedenle elimizden geldiince size
kapsaml bir "yeterlilik snav sorular ve zmleri" kitap hazrladk. Kitapn
hazrlanmasnda tm aratrma grevlisi arkadalarmz byk bir zen ve zveri ile alm
ve byk bir teekkr hak etmilerdir. Blmmzn deerli hocalar almalar her
aamasnda kontrol ederek katkda bulunmulardr. Mutlaka yazm hatalar ve gramer hatalar
olmutur. Ancak, bilgi hatas olmamasna azami lde dikkat edilmitir. Tm bunlara
ramen bulacanz hatalar bize bildirmenizi rica eder, bu vesile ile tmnze yaam boyu
baarlar dilerim.

C.. Fizik Blm
retim elemanlar adna
Prof. Dr. Sezai ELAGZ

Cu mh u r iyet n i. Fen Ed ebiya t Fak lt es i Fizik Bl m Yet erlilik Sn a v

- 2 -

CUMHURYET NVERSTES FEN EDEBYAT FAKLTES
FZK BLM BTRME SINAVI

MEKANK VE TERMODNAMK SORULAR ________________________________________ 3
ELEKTRK VE MANYETZMA SORULAR __________________________________________ 6
ELEKTRONK SORULAR _________________________________________________________ 8
MATEMATKSEL FZK SORULAR _______________________________________________ 10
ELEKTROMANYETK TEOR SORULAR__________________________________________ 13
STATSTK FZK SORULAR ____________________________________________________ 15
KLASK MEKANK SORULAR____________________________________________________ 18
MODERN FZK SORULAR_______________________________________________________ 20
KATIHAL FZ SORULAR _____________________________________________________ 21
KUANTUM FZ SORULAR ____________________________________________________ 23
NKLEER FZK SORULAR______________________________________________________ 24
MEKANK VE TERMODNAMK CEVAPLAR______________________________________ 25
ELEKTRK VE MANYETZMA CEVAPLAR________________________________________ 36
ELEKTRONK CEVAPLAR_______________________________________________________ 43
MATEMATKSEL FZK CEVAPLAR______________________________________________ 57
ELEKTROMANYETK TEOR CEVAPLAR_________________________________________ 73
STATSTK FZK CEVAPLAR___________________________________________________ 93
KLASK MEKANK CEVAPLAR _________________________________________________ 110
MODERN FZK CEVAPLAR ____________________________________________________ 126
KATIHAL FZ CEVAPLAR ___________________________________________________ 130
KUANTUM FZ CEVAPLAR __________________________________________________ 156
NKLEER FZK CEVAPLAR ___________________________________________________ 164


- 3 -
MEKANK VE TERMODNAMK SORULAR

1. Mekanikteki temel byklkleri tanmlayarak kullanlan birim sistemleri hakknda bilgi
veriniz.
2. Boyut analizinin nemi nedir?
3. Vektrel ve Skaler nicelikler hakknda bilgi vererek bu niceliklerin her birine iki rnek
veriniz.
4.
3 2 A x y z + +
r
vektr veriliyor. Buna gre ;
a. A
r
vektrnn uzunluunu
b. A
r
vektrnn xy dzlemindeki izdmnn uzunluunu
c. xy dzleminde A
r
vektrne dik bir B
r
vektr
d. B
r
vektrnn birim vektrn
e. A
r
vektr ile 2 C x
r
vektrnn skaler arpmn
f. A
r
vektr ile C
r
vektrnn vektrel arpmn bulunuz.
5. Bir ta ykseklii bilinmeyen bir kuyunun iine atlyor. Ta atldktan 2.4 s sonra tan
kuyuya dme sesi duyuluyor. Sesin havadaki hz 336 m/s olduuna gre kuyunun
yksekliini hesaplaynz. (g yerekimi ivmesini 9.8 alnz.)
6. Newton yasalarn yazarak ksaca aklaynz. Kuvvet ve momentum tanmlarn yapnz.
7.

ekildeki srtnmeli eik dzlemin as 45 dir. Eik
dzlem zerindeki m ktlesi hareketsizdir. (-y dorultusunda
eik dzlemin tabanna dik olarak uygulanan F kuvveti ile
dengede kalmtr.) Buna gre;
a) Sistemin serbest cisim diyagramn izerek m ktleli
cisme etkiyen kuvvetleri gsteriniz.
b) Srtnme katsaysn bulunuz.
8.
Yanda verilen ekildeki gibi m ktleli bir cismin O noktas
merkezli olarak dey eksende dndrlerek dairesel hareket
yapmas salanyor. Buna gre m ktleli cismin A, B, C, D
noktalarndan geerken l uzunluundaki ipte oluan gerilmeleri
elde ediniz.

9. Korunumlu ve Korunumsuz kuvvetler hakknda bilgi vererek mekanik enerjinin

- 4 -
korunumunu aklaynz.
10. Eylemsizlik momenti ve dnme kinetik enerjisi kavramlarn tanmlayarak, fiziksel
nemini belirtiniz.
11. Boyu L ve ktlesi M olan x- ekseni boyunca yerletirilmi dzgn kat bir ubuun
merkezinden geen ve ubua dik olan bir eksene gre eylemsizlik momentini
hesaplaynz.
12. ekildeki sistemde M ktleli kre eik dzlem zerinden
kaymadan yuvarlanyor. Buna gre eik dzlemdeki
yuvarlanma hareketinin ivmesinin
2
(1 )
gsin
a
I
MR
+
r
r
olduunu
gsteriniz.

13. L uzunluklu bir ipin ucuna aslan m ktleli bir cisim denge noktasndan as kadar
ekilip braklyor. Bylece basit harmonik hareket yapan bir basit sarka yaplyor. Basit
sarka iin kk salnmlar yaklakln kullanarak sarkacn frekansn veren ifadeyi
tretiniz.
14. Asal momentumun korunumunu ksaca aklaynz.
15.
Uzunluu L ve ktlesi M olan bir zincir ekil (a) da ki gibi bir
ucu masann stne dokunacak ekilde tutulur ve serbest
braklr. Zincir ekil (b) de ki gibi x kadar dnce zincire
masann uygulad kuvveti bulunuz. (Masaya eriince her
halkann durduunu kabul ediniz.)

16. l uzunluunda ve W= 50 N arlnda dzgn bir
merdiven, dey ve przsz bir duvara yaslanmtr.
Merdiven ve yer arasndaki statik srtnme katsays
= 0,40 olduuna gre, merdivenin kaymadan
durabilmesi iin en kk asn, yani
min
asn
bulunuz.
17. Bir cisim, x ekseni boyunca basit harmonik hareket yapyor. Yerdeitirmesi zamanla
(4, 0 ) cos( )
4
x m t

+
denklemine gre deiiyor, burada t saniye cinsinden zaman ve parantezin iindeki alar

- 5 -
radyan cinsindendir.
(a) Hareketin genliini, frekansn ve periyodunu bulunuz.
(b) Cismin herhangi bir t anndaki hzn ve ivmesini hesaplaynz.
(c) (b) ye kadar olan sonular kullanarak cismin t = 1 s deki konumunu, hzn ve
ivmesini belirleyiniz.
(d) Cismin maksimum hzn ve maksimum ivmesini bulunuz.
(e) t = 0 ve t = 1 s arasnda cismin yer deitirmesini bulunuz.
(f) t = 2 s de hareketin faz nedir?
18. 5000 kg lk bir uzay arac iin, dnyadan kurtulma hzn hesaplaynz ve dnyann ekim
alanndan kurtulmas iin uzay aracnn dnya yzeyindeyken sahip olmas gereken
kinetik enerjiyi hesaplaynz.
19. Kepler kanunlarn yazarak ksaca aklaynz.
20.
Derinlii 1000 m olan okyanustaki basnc hesaplaynz. Suyun younluunu
3
1, 0 10 x
kg/m
3
ve 1 Atmosfer basnc
5
1, 01 10
a
P x Pa alnz.
21. Bernoulli denklemini gerekli ekilleri izerek karnz.
22. Lineer dalga denklemini karnz.
23. 40 m/s hzla hareket eden bir tren, 500 Hz lik bir frekansa sahip olan bir ddk alyor. Bu
tren, hareketsiz bir gzlemciye yaklarken ve uzaklarken gzlemci tarafndan iitilen
frekanslar bulunuz.
24. Bir boru 1,23 m lik uzunlua sahiptir.
(a) Borunun iki ucu ak ise ilk harmoniin frekanslarn bulun. Havadaki ses hzn
344 m/s aln.
(b) Borunun bir ucu kapalysa, (a) da belirlenen frekans nedir?
(c) Ak boru hali iin, normal olarak insann duyabilecei ka tane harmonik
mevcuttur (20 20000 Hz)?
25. Enine dalga, boyuna dalga ve giriim tanmlarn yaparak ksaca aklaynz.
26. 0,05 kg lk bir metal paras, 200 C ye kadar stldktan sonra bir cam kaptaki ilk
scakl 20 C olan 0,4 kg lk suyun iine atlyor. Karmn son denge scakl 22,4 C
olduuna gre metal parasnn zgl ssn hesaplaynz. Metal paras sourken suya
verilen s ne kadardr?


- 6 -
ELEKTRK VE MANYETZMA SORULAR

1. Bir iple aslm yksz hafif bir metal kre, ykl lastik bir ubua doru ekilmitir.
Kre ubua dedikten sonra ubuk tarafndan itilir, niin?
2. Dzgn olmayan =Cr yk younluklu b yarapl yaltkan bir kre dnelim. (C bir
sabittir)
a) r<b ve
b) r>b yaraplar iinde kalan ykleri bulunuz.
c) Her iki durum iin elektrik alan hesaplaynz.
3.

Drt tane yk ekildeki gibi bir dikdrtgenin kelerine
yerletirilmitir. ki tane 4Cluk yk yerlerinden ayrarak
sonsuza gtrmek iin ka joulelk bir enerji harcanr?
4. Paralel plakal kondansatrn maksimum alma voltajn ykseltmek istersek
(kondansatrn yk sabittir), plakalar aras uzakl sabit tutarak bunu nasl yapacamz
anlatnz.
5. 2.4 m. boyunda ve 0.031 cm
2
dik kesite sahip bir telin llebilen direnci 0.24 dur. Bu
maddenin iletkenliini hesaplaynz.
6. Lorentz kuvvetini yazarak her bir terimi tanmlaynz. (MKS birim sisteminde)
7.
Bir proton manyetik alannn

( 2 3 ) B i j k Tesla +
r
ile verildii bir blgede

2 4 v i j k +
r
hz ile hareket ederse, bu protona etkiyen manyetik kuvvetin bykl
nedir?
8. Bykl 0.39T olan dzgn bir manyetik alan iinde uzunluu 2.8m olan bir telden 5A
akm gemektedir. Manyetik alanla teldeki akmn yn arasndaki a;
a) 60, b) 90 ve c) 120 derece ise tele etkiyen kuvvetin bykln bulunuz
9.

ekildeki devre iin I
1
, I
2
ve I
3
bilinmeyen akmlarnn
her birini hesaplaynz.

- 7 -

10. Faraday indksiyon kanunu nedir?
11. Lenz kanunu nedir?
12. Maxwell denklemlerini yaznz.
13. Elektromanyetik dalgann zelliklerini yaznz.
14. Mikrodalgalar, kzl tesi dalgalar, mor tesi dalgalar, X-nlar, Gamma nlar hakknda
bilgi veriniz.
15. Direnci R , yarap a ve uzunluu L olan dorusal bir telinden sabit bir I akm
gemektedir. Bu tel iin Poynting vektrn hesaplaynz.
16.

Devredeki akmn zamana bal fonksiyonunu bulunuz?
17.
R 250 , L 0.6H , C 3.5 F ,
1
w 377s
ve
m
V 150V olan bir seri RLC devresini
zn.
18. ukur ayna ve tmsek aynalarda zel nlar ekil izerek anlatnz.
19. nce ve kaln kenarl merceklerde zel nlar ekil izerek anlatnz.


- 8 -
ELEKTRONK SORULAR

1. Ohm yasas nedir? Ohmik ve ohmik olmayan devre eleman nedir? zdiren, diren
tanmlarn yapp MKS ve CGS birim sistemlerindeki birimini belirtiniz
2. Potansiyel farkn tanmn yapp MKS ve CGS birim sistemlerindeki birimini belirtiniz
3. Kirchoff yasalarn yazarak yandaki devre iin
direnler zerindeki akmlar Kirchoff yasalarn
kullanarak hesaplaynz.
R
1
=2 ohm, R
2
=2 ohm, R
3
=4 ohm, R
4
=2 ohm, R
5
=2
ohm, V
1
=4 volt, V
2
=2 volt, V
3
=6 volt

4. Edeer devre yntemi nedir? Niin kullanlr? En ok kullanlan edeer devreler
hakknda bilgi veriniz.
5. Gerilim ve akm kaynaklarnn
kullanld yandaki devre iin her bir
diren zerindeki akm hesaplaynz.
R
1
=10 Ohm, R
2
=2 Ohm, R
3
=1 Ohm,
R
4
=5 Ohm, R
5
=2 Ohm, R
6
=6 Ohm

6. Voltmetre ve ampermetre ile ideal lmler yapabilmek iin i direnleri nasl olmaldr?
Devreye nasl balanrlar? alma prensiplerini ksaca aklaynz.
7. AC (Alternatif akm) ve DC (Doru akm) gerilimlerin fark nedir? Ohm yasas, Kirchoff
yasas ve dier edeer devre yntemleri AC akm devreleri iin geerli midir?
8. AC akm iin etkin deer nedir? Aklayarak gerekli banty karnz.
9. Kondansatr ve ndktans tanmlarn yapnz. Bir AC akm devresinde kondansatr ve
indktanstan dolay oluan diren hakknda bilgi veriniz. Bu diren hangi isimle
adlandrlr ve nelere bal olarak deiir. Gerekli bantlar vererek aklaynz.
10. Faz fark nedir? Hangi tr devrelerde faz farkndan sz edilir? Belirtiniz. RC ve RL szge
devreleri iin faz asn yaznz.
11. Basit olarak Alak frekans geiren szge ve Yksek frekans geiren szge devreleri nasl
yaplabilir? Frekans deerinin limit deerleri iin gerekli bantlar kullanarak
aklaynz.

- 9 -
12. Yandaki RC devresinde anahtar nce A konumuna alnp
kondansatrn dolmas salanyor. Daha sonrada anahtar
B konumuna alnp R direnci zerinden kondansatrn
boalmas salanyor. Her iki durum iinde devredeki I
akmn veren ifadeyi elde ediniz.

13. Yukardaki devrede C kondansatrnn yerine L indktansn koyarak anahtarn her iki
konumu iin I akmn veren ifadeyi elde ediniz.
14. Bir RLC devresi iin Rezonans nedir? Seri rezonans devresi iin I ve faz asn elde
ediniz Rezonans frekans iin bir bant elde ediniz.
15. Seri rezonans devresinde elde edilen rezonans erisi iin yar g bant genitii ve kalite
faktr tanmlarn yapnz. Kalite faktrnn nemi nedir belirtiniz.
16. Diyot nedir? Elektronik devrelerde kullanm amac nedir?
17. Diyotlarla yaplan Yarm Dalga ve Tam Dalga dorultucu devreleri hakknda bilgi veriniz.
Giri ve k gerilimlerinin eklini izerek dorultma ilemini anlatnz.
18. Tam Dalga ve Yarm Dalga dorultucu devreleri iin k gerilimlerinin DC bileenlerini
hesaplaynz.
19. Kpr dorultucu devresinde kondansatrl szge neden kullanlr? Gerekli ekilleri
izerek aklaynz. Szgecin dalgalanma arpannn DC akm bileeni zerindeki etkisini
aklayn. deal dorultucular iin dalgalanma arpan nasl olmaldr?
20. Transistor nedir? Karakteristik zelliklerine gre nasl snflandrlr? Elektronikte hangi
amalarla kullanlrlar? Avantajlar nelerdir?
21. Bir transistor iin akm kazancn basite nasl bulabiliriz?
22. Bir transistor iin alma noktalar nasl belirlenir? Gerekli ekli izerek aklaynz.
23. Entegre devre nedir? Elektronik devrelerde entegre devreler neden tercih edilir?
24. Dijital elektronikte kullanlan temel kap devrelerini ekil izerek aklaynz. Bu kap
devreleri elektronie nasl aktarlr? Ksaca bilgi veriniz.


- 10 -
MATEMATKSEL FZK SORULAR

1. Gauss ve Stokes teoremlerinin matematiksel tanmn ksaca yazarak yapnz ve iki
teoremin de fizikteki kullanmna birer rnek veriniz.
2. Lineer vektr uzaylarnn tanmn yaparak bu uzaylarn salamas gereken zellikleri her
birini ksaca aklayarak yaznz.
3. Herhangi bir vektr fonksiyonunun rotasyonelinin diverjansnn sfr olduunu gsteriniz.
4. Sturm-Liouville probleminin esas denklemi;
[ ] 0 ) ( ) ( ) (
1 0
+ +
1
]
1
y x x P
dx
dy
x P
dx
d
olarak verilmektedir.
Burada ), (
0
x P ), (
1
x P ) (x xin srekli fonksiyonudurlar ve x den bamsz bir
parametredir. Bu denklemi kullanarak
n
ve
m
gibi iki farkl zdeere karlk gelen
) (x y
n
ve ) (x y
m
z fonksiyonlarnn ) (x arlk fonksiyonuna gre dik olduklarn ispat
ediniz.
5. Tretme bantlarn kullanarak Legendre polinomlar iin;
+
1
1
1 1
2
) ( ) ( dx x P x P x
l l
integralini hesaplaynz.
6.
+

+ + dx x x x x ) 2 7 3 )( 6 5 (
2 2
7. Genel olarak Parseval teoremi;

+

+

dk k F k F dx x f x f ) ( ) ( ) ( ) (
*
2 1
*
2 1

olarak tanmlanmaktadr. Burada ) (
1
k F ve ) (
2
k F srasyla ) (
1
x f ve ) (
2
x f
fonksiyonlarnn Fourier dnmleridir.Yukarda verilen banty ispatlaynz.
8.
i
vektrleri [ ] b a, aralnda tanmlanan ve bu aralkta integrallenebilen byklkler
olmak zere;
( )
2 1 2 1
, .
eklinde ki Schwarz eitsizliinin doruluunu gsteriniz.
Burada;
( )

dx x x
j
i
j i
) ( ) ( ,
*

( ) , eklinde tanmlanr.

- 11 -
9. 2 2 2
3 2 1
+ x x x
5 3 10
3 2 1
+ x x x
3
3 2 1
+ + x x x denklem sistemini znz.
10.
1
( )
t x
x e t dt
+

x>0

1
0
1 1
) 1 ( ) , ( dt t t y x B
y x

yukarda verilen Gama ve Beta fonksiyonlarnn tanmn kullanarak
( ) ( )
( , )
( )
x y
B x y
x y

+
ifadesini ispatlaynz.
11. Aadaki ifadelerin kklerini bulunuz.
a) z
8
= 1 b)
3
z 8i
12. a) Analitik fonksiyon kavramn aklaynz.
b) f(z)=
2
z fonksiyonu analitik midir?
13. a) Bir fonksiyonun analitik olabilmesi iin gerek ve yeter koul nedir, yaznz.
b) ( )
2 3
2ixy x z f + fonksiyonu analitik midir?
14.
1 z emberi zerinde saat ynnn tersine giderek;
I
1
=
z
dz
,
dz z I
2
2
15.
1 2 z kapal erisi zerinde
( )
2
cos
2
z z
zdz
16.
a) 4 z emberi zerinde
z
dz e
I
z
sinh
b)
0
2 2
1
cos
dx
b x
x
I integralini hesaplaynz.
17.

ekilde gsterilen fonksiyonun Fourier serisi almn bulunuz.
18. Aadaki ifadelerin Fourier dnmlerini hesaplaynz.

- 12 -
a) ( ) a x b)
2
ax
e
c)
1
1
2
+ x x

19. Aadaki diferansiyel denklemleri znz.
a) ( ) a x y y y + + 2
b) x y
dx
y d
cos 2
4
4
+
20.

ekilde verilen kare dalgann Laplace dnmn hesaplaynz.
21. 10 kg ktleli bir cisim k=20 N/m olan yaya balanm olup vizkozitesi b=30Ns/m olan bir
sv ierisinde hareket edebilmektedir. ( ) ( ) a t t F eklinde verilen bir d kuvvet bu
ktleye etki ediyor, t=0 annda sistem denge konumunda hareketsiz olduuna gre y
konumunun t ye ball nedir?
22.
( ) ( ) 0 1 2 1
2
+ + y p p y x y x diferansiyel denklemini Frobenius yntemini kullanarak
znz.


- 13 -
ELEKTROMANYETK TEOR SORULAR

1. Gradyen nedir? F(x, y, z) = x
2
+y
2
+z
2
fonksiyonunun gradyeninin alnz.
2.
Diverjans nedir?
2 2

v x i 3xz j 2xzk + +
r
vektrnn diverjansn bulunuz.
3.
Rotasyonu tanmlaynz.

v yi xj +
r
fonksiyonunun rotasyonu bulunuz.
4. zerinde dzgn boyca yk younluu olan 2L uzunluundaki doru parasnn orta
dikmesi zerinde ubuktan d uzaklktaki bir noktada elektrik alan bulunuz.
5. Gauss yasasn gerekli bantlar yazarak aklaynz.
6.

Yzeyinde dzgn yk younluu tayan R
yarapl kresel kabuun z ekseni zerinde
(merkezinden z uzaklkta) elektrik alann Coulomb
yasasn kullanarak bulunuz.
7. Altnc soruyu Gauss yasasn kullanlarak znz.
8. Yzeyinde dzgn yk younluu tayan R yarapl kresel kabuun z ekseni
zerinde (merkezinden z uzaklkta) potansiyeli bulunuz ve bulmu olduunuz potansiyel
yardm ile elektrik alann bulun.
9.
Bir blgedeki elektrik alan kresel koordinatlarda
3
E kr r
r
olarak veriliyor. (Burada k bir
sabittir).
a) yk younluunu bulunuz.
b) Merkezi orjinde olan R yarapl bir kre iindeki toplam yk bulun.
10. Sonsuz uzunlukta bir silindir iindeki hacimsel yk younluu eksenden itibaren = kr
eklinde deimektedir. Silindir iinde herhangi bir nokta iin elektrik alann bulunuz.
11. dzgn yk younluklu, yaltkann ,sonsuz bir dzlemin elektrik alann bulunuz.
12. Birbirine paralel sonsuz iki dzlem zerinde eit ve zt dzgn t yzey ykler vardr.
Her blgede elektrik alann bulunuz.
13. Dzgn yk dalml bir krenin iinde ve dnda elektriksel potansiyeli bulunuz.
14. Poisson ve Laplace Denklemlerini yazarak bilgi veriniz.
15. Aadaki fonksiyonlardan hangisi elektrostatik alan olarak kabul edilemez (burada k bir
sabittir).

- 14 -
a)

E k(xyi 2yzj 3xzk) + +
r

b)
2 2

E k(y i (2xy z )j 2yzk) + + +
r

16.

ekildeki gibi topraklanm, sonsuz iletken bir
dzlemden d uzaklkta noktasal bir q yk
dnelim. Dzlemin st tarafndaki blgede
potansiyeli bulunuz.
17.

Her biri xz-dzlemine paralel, topraklanm
(V=0) iki sonsuz iletken dzlemden biri y=0
da dieride y= uzaklktadr. x=0 olan sol
taraf kapatan sonsuz erit dzlem belirli V
0
(y)
potansiyelinde tutulmaktadr. Bu iletkenin
evreledii blgede potansiyeli bulun?
18.

Yksz a yarapl metal bir kre dzgn bir d
elektrik alanna konuluyor. Krenin dndaki
potansiyeli bulunuz.


- 15 -
STATSTK FZK SORULAR

1. Tersinir olay ve tersinmez olay nedir? Aklaynz.
2. Is ve scaklk tanmlarn yapnz. Aralarndaki ilikiyi aklaynz.
3. Elimizde 6 tane zar olsun. Bu zarlar ayn anda atlrsa bunlardan 3 tanesinin 6 gelme
olasl nedir?
4. 3 zar atlyor ve bu zarlarn toplamlarnn 6 yada 6 dan az gelme olasl nedir?
5. zde 4 tane zarla yaplan bir gzlemde;
a) Yalnzca bir tek zarda 6 saysn bulma olasl
b) Yalnzca iki zarda 6 saysn bulma olasl
c) Drt zarn her birinde 6 saysn bulma olasl
d) En az bir zarda 6 saysn bulma olasl nedir?
6. Ortalama deerlerin genel zelliklerini kullanarak unun danmnn
( ) ( )
2
2
2 2
u u u u u
bants ile hesaplanabileceini gsteriniz. Bu bantnn,
2 2
u u
genel eitsizliini ierdiini gsteriniz.
7. spinli magnetik momentin magnetik alana paralel bileeninin
0
a eit olma olasl p
ve -
0
eit olma olasl q = 1 p dir.
(a) ve
2
yi bulunuz.
(b) ( ) ( )
2
2
2 2
u u u u u bantsn kullanarak ( )
2
yi hesaplaynz.
8. Bir boyutlu kutudaki tek parack iin girilebilir durum saysn bulunuz.
9. ki boyutlu kutudaki tek parack iin girilebilir durum saysn bulunuz.
10. boyutlu kutudaki tek parack iin girilebilir durum saysn bulunuz.
11. Kenar uzunluklar L
x
, L
y
, L
z
olan bir kutuya kapatlm N tane paracktan oluan bir ideal
gaz dnelim. N, Avogadro says dzeyinde olsun. Her kuantum says iin ayr bir
enerji katks olduunu dnerek E ile E + E arasndaki enerji aralnda bulunan (E)
durum saysnn,
( )
( ) 3/ 2 N N
E CV E E
eklinde verilebileceini gsteriniz. Burada, C orant sabiti ve V = L
x
L
y
L
z
ise kutunun

- 16 -
hacmidir.
12. deal bir gazn ortalama enerjisini bulunuz.
13. deal bir gazn ortalama basncn bulunuz.
14. Mutlak scaklk ve entropi tanmlarn yapnz.
15. V hacimli bir kap iinde bir cinsten N
1
, baka bir cinsten N
2
molekle sahip olan bir ideal
gaz ele alalm. Gazn ideal gaz olacak ekilde, yeterince seyreltildiini varsayarak, gazn
T mutlak scaklndaki p ortalama basncn bulunuz.
16. Bir ideal gazn ortalama enerjisi ile ortalama basncn veren bantlar kullanarak
2
3
p u
bantsn elde ediniz. Burada u, birim hacim bana ortalama kinetik enerjidir.
17.
( )
1
T k

mutlak scaklnda, bir s deposu ile ssal dengede bulunan herhangi bir
sistemi ele alalm. Sistemin E
r
enerjili r durumlarndan herhangi birisinde bulunma
olasl kanonik dalm ile verilmektedir. Bu sistemin E enerjisini bulunuz ve
ln Z
E

sonucunu elde ediniz. Burada
r
E
r
Z e

sistemin e blm fonksiyonudur.
18. T mutlak scaklnda bir s deposu ile ssal dengede olan bir sistemi gz nne alalm.
Sistemin kenar uzunluklar L
x
, L
y
, L
z
olan bir kabn iine konduunu varsayalm.
(a) Sistemin kutunun sa duvarna uygulad F ortalama kuvvetinin, sistemin Z
blm fonksiyonuna
1 ln
x
Z
F
L
bants ile bal olduunu gsteriniz.

(b) Bir izotropik sistem iin, Z, ayr ayr L
x
, L
y
, L
z
uzunluklarna bal olmayp, V =
L
x
L
y
L
z
hacminin bir fonksiyonudur. p ortalama basncnn
1 ln Z
p
V
ile
verildiini gsteriniz.
19. Sabit hacim altnda
v
c (mol bana z s) yi bulunuz.
20. Buz ile su 0 C de (273 K) birlikte dengede bulunurlar. Bu scaklkta 1 mol buzu eritmek
iin 6000 joule sya gerek vardr.
(a) Bu scaklkta, 1 mol su ile 1 mol buz arasndaki entropi fark nedir?

- 17 -
(b) Bu scaklkta, suyun girilebilir durum saysnn, buzun girilebilir durum saysna
orann bulunuz.
21. Klasik yaklam ne zaman geerlidir? Aklaynz.
22. Eblm teoremini aklaynz ve bu teoremi kullanarak tek atomlu bir ideal gazn z
ssn(
v
c ) bulunuz?
23. m ktleli molekllerin oluturduu bir gaz T mutlak scaklnda ssal dengede olup
durgundur. Maxwell hz dalmn kullanarak aadakilerini hesaplaynz.
(a)
x
v = ?
(b) v = ?
(c)
rms
v = ?
24. statistik termodinamiin temel nerileri nelerdir? Aklaynz.
25.
Adyabatik ilemlerde PV sbt
oluunu spatlaynz.
26. Maxwell denklemlerini karnz.


- 18 -
KLASK MEKANK SORULAR

1. izgisel ve asal momentumun korunumunu ve hangi artlar altnda korunumun geerli
olduunu gerekeleri ile yaznz.
2. Korunumlu kuvvetin tanmn yapnz, korunumlu ve korunumsuz kuvvetlere birer rnek
veriniz.
2 3

3 6 3 F x i z xj xyk
r
kuvveti korunumlu mudur gsteriniz.
3. Merkezcil kuvvet altnda hareket eden bir parack iin taranan alann zamanla
deiiminin sabit olduunu gsteriniz.
4. Brachistocrone problemini tanmlayarak znz.
5. Deiimler hesabnn ksa bir tanmn yaparak Lagrange hareket denklemlerini bu ilkeden
tretiniz.
6. Keplerin nc kanunu kartarak hangi tr kuvvetler iin geerli olduunu aklaynz.
7. Merkezcil kuvvet probleminde etkin potansiyelin tanmn yaparak yrngelerin nitel bir
snflandrmasn yapnz.
8. Devirsel koordinatlarn tanmn yaparak kanonik momentumun korunumunu aklaynz.
9.

ekilde ki gibi verilen ift sarkacn Lagrange fonksiyonunu
tanmlayarak Lagrange hareket denklemlerini yaznz.

10.
Yandaki ekile gre M
1
ktlesine sahip olan cisim M
2
ktlesi
salnm hareketi yaparken ayn zamanda yatay eksen zerinde
hareket edebilmektedir. Sistemin Lagrange hareket denklemlerini
yaznz.

11.
1
m ktlesine ve
1
v
r
hzna sahip bir parack
1
u sabit potansiyelli bir alandan,
2
u sabit
potansiyelli bir alana geiyor. Bu gei esnasnda paracn hareket dorultusunda ki
deimeyi bulunuz.
12. Ktlesi m ve asal momentumu l olan noktasal bir cisim merkezcil bir kuvvetin etkisi
altnda ( ) Ksin n (K ve n sabit) ile belirlenen yrngede hareket etmektedir.
Merkezcil kuvvetin ifadesini bulunuz. Noktasal cismin toplam enerjisi nedir?
13. a) Bir uydunun en byk ve en kk yrngesel hzlar srasyla
max
v ve
min
v ile

- 19 -
gsterilsin. Uydunun yrngesinin dmerkezliinin;

min max
min max
v v
v v
+

b) Uydunun periyodu ise, yrngesinin byk yar eksen uzunluunun;
min max
.v v a

olduunu gsteriniz.
14. Dnya etrafnda eliptik bir yrngede dolanan bir uydunun gnberi noktasnn dnya
yzeyine olan uzaklyla bu noktadaki srati biliniyor. Uydu gnte noktasnda
bulunduunda dnya yzeyine olan uzakln, bu noktadaki sratini ve periyodunu
bulunuz.
15.
ekildeki gib bir disk eik dzlemden kaymadan yuvarlanyor.
Lagrange arpanlar metodunu kullanarak x ve koordinatlarn,
eik dzlemin alt ucuna ulatnda emberin hzn bulunuz.


- 20 -
MODERN FZK SORULAR

1. zel Grelilik kuramnn temel postlalarn yaznz.
2. a) ki tane S ve S sistemi dnz. S sistemi x ekseni boyunca sabit bir v hzyla
hareket ediyor olsun. Burada , v S sistemine gre llyor. v hz k hzndan ok
kk ise S sistemine gre , , , x y z t koordinatlarnda meydana gelen bir olay S sistemine
gre hangi koordinatlarda meydana gelir?
b) v k hzna yakn bir hz ise S sistemine gre olay hangi koordinatlarda meydana
gelir.
3. ki tane S ve S sistemi dnz. S sistemi x ekseni boyunca sabit bir v hzyla hareket
ediyor olsun. Burada , v S sistemine gre llyor. v hz k hzna yakn olduu
biliniyor.. Buna gre S sistemine gre , ,
x y z
u u u olarak llen hz deerleri S sisteminde
hangi deerde llr.
4. zel Grelilik kuramnn nemli sonularn yaznz.
5. zel Grelilik kuramnda durgun enerji, kinetik enerji, momentum,toplam enerji
ifadelerini yaznz. Uygun limitlerde bu ifadelerin klasik fizikteki sonularla rttn
gsteriniz.
6. A ve B aralar birbirlerine doru hareket ediyorlar.Yerdeki bir gzlemci Ann hznn
0,75c ve Bnin hznn 0,85c olduu llyor. Aya gre Bnin hzn bulunuz?
7. Bir protonun toplam enerjisi, durgun enerjisinin katdr,buna gre;
a) Protonun durgun enerjisi ka MeV dir?
b) Protonun hz ka MeV dir?
c) Protonun kinetik enerjisi ka MeV dir?
d) Protonun momentumu ka kg.m/s dir?
8. Hidrojen atomunda n=2 ba kuantum saysn dnerek,bu duruma karlk gelen
mmkn kuantum saylarn yaznz?
9. Pauli Darlama ilkesi hakknda bilgi veriniz.
10. Stern - Gerlach deneyi hakknda ksaca bilgi veriniz.


- 21 -
KATIHAL FZ SORULAR

1. Bir kristalin balanma enerjisini tanmlayarak, katlardaki molekler ba eitlerini
yazarak ksaca aklaynz.
2. Bir boyutlu uzayda 9 iyondan olumu iyonik bir yapya sahip zincirde, en ortadaki
iyonun etkileme potansiyel enerjisini bulunuz.
3. Katlarn bant teorisi hakknda bilgi veriniz.
4. Metallerin serbest elektron teorisi hakknda bilgi veriniz.
5. Yariletkenlerde s ve elektrik iletimini aklaynz.
6. Katkl yariletkenler hakknda bilgi veriniz.
7. Metal , yar metal , yaltkan ve yariletken bant yaplarn izerek bilgi veriniz.
8. Yariletken aygtlardan p n eklemi hakknda bilgi veriniz.
9. Speriletkenlik ve Ak kuantumlanmas (Meissner olay) hakknda ksaca bilgi veriniz.
10. lkel birim rg hcresinde tek tip atom bulunan bir kristalin dalm bantsn
kullanarak, kesikli rg ve srekli ortam iin faz ve grup hzlarn bulunuz ve dalga
vektrnn fonksiyonu olarak ilgili grafiklerini iziniz.
11. rg, birim hcre, baz, Bravais rg tanmlarn aklaynz. 2 boyutta ve 3 boyutta ka
tane Bravais rg vardr.
12. Primitif (ilkel) ve primitif olmayan (ilkel olmayan) hcrelerin tanmlarn yapnz. ki
boyutlu dikdrtgen bir rg izerek, bu rg zerinde 3 tane birbirinden farkl biime
sahip primitif ve 3 tane de farkl biim ve bykle sahip primitif olmayan hcreler
iziniz. Her bir hcrede ka tane rg noktas vardr.
13. Fermi-Dirac istatistii hakknda bilgi veriniz.
14. Yzey merkezli kbik (fcc) ve heksagonal simetriye sahip sk-paket heksagonal yapsn
edeer krelerden yararlanarak anlatnz.
15.
(110), (111), (210) dzlemlerini ve [102], [301] dorultularn ekil izerek gsteriniz?
16.
Ters rgnn tanmn yaparak, 4, 6, 8, a b c
0 0
90 , 120 olan
bir birim hcrenin ters rgnn , B, A C
r r r
vektrlerini bulunuz.
17. x- nlarnn kristalden salmas olayn aklayan Bragg Kanununu anlatnz. x-
nlarnn kristalden salmas ile n aynadan yansmas arasndaki farklar aklaynz.
18. Ewald Kresinin tanmn yaparak fiziksel nemini aklaynz.
19.
Tetragonal bir rgde ( a b c )
0
= = 90 (0 ) ( 0 ) ( 0 ) (0 )

- 22 -
konumlarnda ayn cinsten 4 atom bulunduuna gre F
hkl
yap arpann bulunuz?
20. Brillouin blgesinin tanmn yaparak zelliklerini aklaynz. Brillouin blge snrna
gelen k
r
dalga boylu bir x n salmasn aklaynz.
21. Sc, fcc, bcc rglerinin birim hcrelerini izerek her bir rg iin doldurma faktrn
bulup, sonucu yorumlaynz.
22. Van-der Waals bal bir kat iin atomik denge mesafesi R
o
= 2 ve balanma enerjisi
sadece ekici terimden % 10 eksii olduuna gre aadaki denklemde karakteristik
uzunluu ne kadardr. m ve n sabitlerdir.
R
-
6
+ ne
m
U
R
dr.
23. Madelung sabitini elde ederek aklaynz.
24. Fononun tanmn yaparak, katlardaki nemli temel uyarmlar aklaynz.
25. Mathiessen Kural, Tavlama, Durum Younluu, Nokta Grubu tanmlarn yapnz.
26. Dulong-Petit Kanunu, Srklenme Hz, Grup Hz tanmlarn yapnz.
27. ( ) G durum younluunu tanmlayarak 3 boyutta enerjiye nasl baml olduunu veren
forml gerekli aklamalar da yaparak karnz.
28. ( ) G durum younluunun enerjiye balln drt farkl scaklk iin izerek, scakln
etkisini aklaynz.
29. Serbest elektron teorisini varsaymlarn belirtiniz. Drude modelinin varsaymlarn
maddeler halinde yaznz. Serbest elektron teorisini kullanarak iki boyutta Fermi enerjisini
gerekli aklamalar yaparak bulunuz. (Birim alandaki elektron saysn n olarak alnz)
30. Serbest elektron modelinden hareket ederek bir metalin zdirencini veren ifadeyi gerekli
aklamalar da yaparak karnz.
31. Etkin Ktle, Valans Band, letim Band, Fermi Kresi tanmlarn yapnz.
32. Serbest elektron modelinden yararlanarak, metallerde iletim elektronlarnn zsya
katklarn
a) Klasik ve kuantum kavramlar ile aklaynz ve aralarndaki farklar belirtiniz.
b) z sy (c) daha salkl hesaplamak iin nelerin yaplmas gerektiini tartnz.
c) z snn deneysel yoldan scakln fonksiyonu olarak llmesi elektronlarn
metalin z ssna olan katklar bulmamza izin verir mi, aklaynz.


- 23 -

KUANTUM FZ SORULAR

1. Kuantum mekaniinin gelimesine neden olan olaylar yazarak, ksaca aklaynz.
2. Bir kuantum engelinde tnelleme olayn anlatarak, klasik mekanik ile kuantum
mekaniinin bu olayda ayrldklar noktay belirleyiniz.
3. Heisenberg belirsizlik ilkesini aklaynz.
4. Dalga parack ikilemini aklaynz.
5. Schrdinger denklemini yazarak, bu denklemin kuantum mekaniinde ne ifade ettiini
aklaynz.
6. Dalga fonksiyonunun olaslk yorumunu tartarak , hangi tr fonksiyonlarn dalga
fonksiyonu olabileceklerini tartnz.
7. Dirac Delta fonksiyonu hakknda bilgi veriniz.
8. Sonsuz potansiyel kuyusu ierisindeki tek parack iin enerji z deer spekturumunu
elde ediniz.
9. Parite ilemcisi hakknda bilgi vererek enerji zdeerlerini elde ediniz.
10. Hermityen bir operatrn farkl z deerlerine karlk gelen zfonksiyonlarnn dik
olduunu gsteriniz.
11. Kuantum mekaniinde komutasyon bantlar neyi ifade ederler, aklaynz.
12.
+
mw ip
A = x-
2h 2mwh
ve
mw ip
A= x+
2h 2mwh
operatrlerini kullanarak, bir boyutlu
harmonik salnc iin taban durum dalga fonksiyonunu kullanarak x operatrnn
beklenen deerini hesaplaynz.
13.
+
mw ip
A = x-
2h 2mwh
ve
mw ip
A= x+
2h 2mwh
operatrlerini kullanarak, bir boyutlu
harmonik salnc iin taban durum dalga fonksiyonunu kullanarak p operatrnn
beklenen deerini hesaplaynz.
14. L
+
ve L
-
operatrlerinin, ykselten ve indirgen operatr olduklarn gsteriniz.
15. Pertrbasyon Teorisini aklaynz.


- 24 -

NKLEER FZK SORULAR

1. Fermiyonlar ve Bozonlar hakknda ksaca bilgi vererek her biri iin en az ikier rnek
veriniz.
2. Doadaki temel etkileimler nelerdir, ksaca bilgi veriniz
3.
Radyoaktif bir madde iin ortalama ve yar mr hakknda bilgi veriniz.
4. (beta) bozunumu nedir? Ksaca aklaynz.
5. Lepton ve Baryon kavramlar hakknda bilgi veriniz
6. (alfa) bozunumu nedir? Ksaca aklaynz
7. (gama) bozunumu nedir? Ksaca aklaynz
8.
a) + + He TI Bi
?
?
209
83
3,11 Mev
b)
+ N C
?
?
14
6

c)
C
12
6
C
?
?
+
yukardaki tepkimelerde soru iaretli blgelere gelmesi gereken atom ve ktle numaralar
nelerdir?
9. Kararl ekirdekler hakknda ksaca bilgi veriniz.
10. Bir ekirdein balanma enerjisi hakknda ksaca bilgi veriniz.


- 25 -

MEKANK VE TERMODNAMK CEVAPLAR

1. Mekanikteki temel byklkler uzunluk, ktle ve zamandr. Bu nicelikler uluslararas
standartlar olarak kabul edilmilerdir.
lk uluslar aras uzunluk standard, standart metre ad verilen ve arlk ve lmeler
brosunda saklanan platin-iridyum alamndan yaplm bir ubuktur. 0 C scaklkta
ubuun iki ucu arasnda altn ile izilmi iki keskin izgi arasndaki uzaklk, bir metre
olarak tanmlanr.
Uluslar aras ktle standard ktlesi 1 kg denilen platin-iridyum alamndan yaplm
bir silindirdir.
Uluslar aras zaman standard ise sn dir. 1 sn Cs
133
(Sezyum) atomunun belirlenen
gei periyodunun 9.192.631.770 kat alarak tanmlanmtr.
Bu temel niceliklere standart olarak kabul edilen MKS ve CGS birim sistemleri
tanmlanmtr. MKS birim sistemine gre uzunluk metre (m), ktle kilogram (kg), zaman
saniye (s) biriminden ifade edilir. Buna bal olarak akm iddeti amper (A), potansiyel
fark volt (V) ile ifade edilir. CGS birim sistemine gre uzunluk santimetre (cm), ktle
gram (g), zaman saniye (s) biriminden ifade edilir. Dier niceliklerde buna gre
tanmlanmtr.
2. Bir denklemin hatal olup olmadn kontrol etmek iin boyut analizi kullanlr.
Matematiksel olarak bir denklem ile anlatlan fiziksel bir bantnn geerli olabilmesi iin
denklemin her iki yanndaki terimlerin boyutu ayn olmaldr. Boyut analiziyle elde edilen
birimler temel byklklerin birimi cinsinden ifade edilebilmelidirler. Fizikte birimsiz
rakamsal bir sonucun hibir anlam yoktur.
3. Vektrel nicelikler, hem belli bir uzunluu (boyu) olan hem de belli bir yn gsteren ve
belli kurallara gre toplanan byklklerdir. Bir fiziksel kuramn vektrler cinsinden
ifadesi o kuram daha iyi anlamamz salar ve matematiksel ilemleri basitletirir.Fiziksel
kurallar, kendilerinin ifade edildii koordinat sistemine bal deildirler. Vektrel ifadeler
her koordinat sisteminde ayndr. rnek olarak kuvvet ve hz vektrleri
Tek bir say ve bir birim ile belirlenebilen bu yzden yalnzca boylar (byklkleri) olan
niceliklere Skaler nicelikler denir. rnek olarak enerji, ktle gibi.
4.
3 2 A x y z + +
r

a. A
2
vektrn bulacaz.
2 2 2 2
. 3 1 2 14 A A A + +
r r
den 14 A dr.

- 26 -
b. Ann xy dzlemindeki izdm 3x y + vektrdr. Uzunluu ise
2 2
3 1 10 +
c.
x y
B B x B y +
r
olan A.B=0 koulunu salayacak bir vektr bulacaz.
(3 2 ).( ) 0
x y
x y z B x B y + + + skaler arpm kullanrsak 3 0
x y
B B + veya
3
y
x
B
B
bulunur. Burada seilen B vektrnden dolay Bnin uzunluu
bulunamaz.
d. B birim vektr
2 2
1
x y
B B + ve
2 2 2 2
(1 3 ) 10 1
x x
B B + olur. Buradan

1 9 3

10 10 10
x y
B x y

olarak bulunur.
e. 2 C x
r
vektr ile skaler arpm . (3 2 ).(2 ) AC x y z x + +
r r
den C vektrnn y
ve z ynnde bileeni olmadndan sonu 6 dr.
f.

3 1 2 (1.0 0.2) (3.0 2.2) (3.0 2.1) 4 2
2 0 0
x y z
AxC x y z y z
1
1
+
1
1
]
r r
olur.
5.
Kuyunun derinlii h olmak zere
2
1
2
h gt den
2
1
1
(9.8)
2
h t ve . h v t den
2
336 h t
yazlr. Burada balangtan (ta atld andan itibaren) sesin duyula sresi
1 2
t t t + ye
eittir ve
1 2
2.4 t t + s dir. H bantlar birbirine eitlenirse;
2
2 2
4.9(2.4 ) 336 t t den
2
2 2
4.9 359.5 28.22 0 t t + dan
2
2
359.5 (359.5) 4(4.9)(28.22) 359.5 358.75
9.8 9.8
t
t t
ve
2
336 26.4 h t m bulunur.
6. Newtonun 1. yasas bir cisme etkiyen net kuvvet sfr ise cisim durur veya sabit hzla
hareket eder. Bylece 0 F
r
ise 0 a
r
olmaldr.
Newtonun 2. yasas cismin momentumunun zamanla deiimi cisme etkiyen kuvvetle
doru orantldr. ( )
d dv
F Mv M Ma
dt dt

r
r
r r
eklinde ifade edilir.
Newtonun 3. yasas iki cisim arasnda oluan etkilemede birinci cismin ikinci cisme
etkidii
21
F
r
kuvveti, ikinci cismin 1. cisme etkidii
12
F
r
kuvvetine eit ve zt ynldr.
Yani
21 12
F F
r r
dir. Bu momentumun korunumu yasasnn temelini tekil eder.
kinci yasada belirtildii gibi M ktleli bir cismin ktlesi ile sahip olduu v
r
hznn

- 27 -
arpm cismin momentumunu verir. Momentumun zamana gre deiimi ise cisme
etkiyen kuvvete eittir.
a.

7.
b. Serbest cisim diyagramndan cisme etkiyen net kuvvetinin bykln
yazarsak; ( ) ( )
net k
F mgSin FCos FSin mgCos + + eklinde yazlr.
Sistem dengede olduuna gre Newtonun 2. yasasna gre 0
net
F
r
olmaldr.
Eik dzlemin as 45 dir ve
2
sin45=cos45=
2
dir. Bylece kuvvet iin
yazdmz bant; ( ) ( ) 0
k
mgsin Fcos Fsin mgcos + + dan;
( ) ( )
k
Fsin mgcos mgsin Fcos + + ve
( )
1
( )
k
mgsin Fcos mg F
Fsin mgcos mg F

+ +

+ +

olarak bulunur.
8. B noktasnda;
pteki gerilme kuvveti
2
B
mv
T mgcos
r
+ den
2
[ ]
B
mv
T mg cos
rg
+ eklinde yazlr.
C noktasnda;
=90 olduundan
2 2
[ 90 ]
C
mv mv
T mg cos
rg r
+ bulunur.
D noktasnda;
=180 olduundan
2 2
[ 180 ]
D
mv mv
T mg cos mg
rg r
+ bulunur.
A noktasnda;
=0 olduundan
2 2
[ 0 ]
A
mv mv
T mg cos mg
rg r
+ + bulunur.
Gerilmeleri bykten ke sralarsak;
D C B A
T T T T > > > eklinde yazlr.
9. Bir parac A noktasndan B noktasna gtrebilmek iin yaplmas gereken W(AB)
iinin bykl paracn izledii yoldan bamsz ise, parac hareket ettiren kuvvete

- 28 -
korunumlu kuvvet denir. in tanmn yaparken dikkate aldmz Fdr
r
r
byklnn
yola bal olmadn varsayarsak;
B A
A B
Fdr Fdr

r r
r r
yada 0
B A
A B
Fdr Fdr Fdr +

r r r
r r r

eklinde yazlr. Burada
integralin kapal bir yol boyunca alndn gsterir.

W(AB) iinin bykl paracn izledii yola bamlysa, parac hareket ettiren
kuvvete korunumsuz kuvvet denir.
Korunumlu kuvvetlerin olduu sistemlerde mekanik enerji korunur. Sistemde
korunumsuz kuvvetler varsa mekanik enerjinin korunumundan sz edilemez.
10. Bir kat cismin kk
i
m ktleli i tane paracktan olutuunu ve her bir paracn
dnme eksenine olan uzaklnn
i
r ile verildiini dnelim. Btn paracklar ayn
asal frekans ile dnerler ve her bir paracn hz
i i
r v ile verilir. Sistemin toplam
kinetik enerji ifadesi;
2 2
) (
2
1
i
i i
r m K eklinde yazlr. Buradaki
i
i i
r m
2
terimine
eylemsizlik momenti denir ve I ile gsterilir. Eylemsizlik momenti btn dnme
eitliklerinde ktle roln oynar. Bu nedenle sistemin zmn olduka kolaylatrr.
Dnen cisimler iin kinetik enerjisi ifadesinde olduu gibi I eylemsizlik momentini
kullanarak dnme kinetik enerjisi
2
2
1
I E eklinde yazlr. Bu biimsel olarak kinetik
enerji ifadesinin aynsdr.

dx kalnlndaki taral ksmn ktlesi dm, birim boy
bana ktle ile dx uzunluk elemannn arpmna eittir,
yani dx
L
M
dm dir. Bunu eylemsizlik momenti
bantsnda yerine yazarsak ( dm r I
y

2
bantsnda)
11.
2
2 /
2 /
3
2 /
2 /
2
2 /
2 /
2
12
1
3
ML
x
L
M
dx x
L
M
dx
L
M
x I
L
l
L
L
L
L
y

1
]
1

bulunur. (Burada r=x olarak
alnd.)
12. Bu sistem iin herhangi bir durumda enerji;
Ktle merkezine gre
2
1
2
Mv lik teleme kinetik enerjisi
Ktle merkezine gre
2
1
2
I lik dnme kinetik enerjisi

- 29 -
Ktle merkezinin potansiyel enerjisi Mgh (h ktle merkezinin yerden ykseklii)
Katklarndan oluur. Sistemin toplam enerjisi;
2 2
1 1
2 2
E Mv I Mgh + + ile verilir.
Burada
2
2
2
v
R
dir. Byle bir sistemde toplam enerji daima korunur. Yani E sabit
olacandan zamana gre trevi de sfr olur. O halde;
2 2
1 1
( ) 0
2 2
dE d
Mv I Mgh
dt dt
+ +
olmaldr. Yani;
2
1
( ) 0
dE dv dh
M v Mg
dt R dt dt
+ + yazlabilir.
dv
a
dt
,
dh
vSin
dt

alnrsa;
2
1
( ) 0 M va MgvSin
R
+ + bulunur. Buradan da
2
(1 )
gsin
a
I
MR
+
r
r
eklinde bulunur.
Sarka sistemi iin geri arc kuvvet
2
2
d s
mgsin m
dt
eklinde
verilir. Burada s yaynn uzunluu s L dr. Buradan
dt
d
L
dt
ds

ve
2
2
3
2
dt
d
L
dt
s d
yazlr. Bylece
2
2
d
mgsin mL
dt

13.
eklinde yazlabilir. Kk salnmlar yaklakln kullanarak seri almndan;
3 5 7
.....
3 5 7
sin

+ + almnda yalnzca ilk terim alnrsa sin olur. Bylece
denklem
2
2
dt
d
mL mg

biimine dnr. Dzenlenirse
L
g
dt
d

2
2
olur. Bu
denklemin zm ( ) Acos t + eklindedir. (- iaretinden dolay) Bu zm t=0 ve
=0 balang durumunda =A olur.(maksimum genlik) Bu zmde
L
g
2
ile verilen
asal frekanstr.
2
T periyot bantsn kullanarak sistemin periyodu;
g
L
T 2
olarak bulunur.
14. O noktas koordinat sisteminin merkezi olmak zere , O noktasna gre bir paracn
L asal momentumu o andaki r konum vektr ile p izgisel (dorusal) momentumunun
vektrel arpmna eittir. L=rxp ile gsterilir.
Sisteme etki eden bileke d tork sfra eitse, sistemin toplam asal momentumu sabit

- 30 -
kalr. Buna Asal momentumun korunumu denir. Yani 0
dt
L d
D
r
, bu durumda
Sbt L
r
dir. Herhangi bir paracklar sistemi iin bu korunum yasasn Sabit L
n

r

eklinde yazabiliriz. Bir cismin ktlesi kendi ierisinde dalma urarsa, o cismin
eylemsizlik momenti deiir. Bu deiimi gsterecek ekilde asal momentumun
korunumu yasas sabit L L
son ilk

r r
eklinde ifade edilir.
15. M ktleli L uzunluundaki zinciri m ktleli L tane zincir elemannn birlemesinden
olutuunu dnelim. Yani M=mL eklinde yazlr. Uzunluun dx kadar artmasna elik
eden dm ktle eleman ( )
M
dm dx
L
eklinde ifade edilebilir. Den zincirden ileri gelen
kuvvetin bykl;
2
1
( ) ( )( ) ( )
dp dm M dx M
F v v v
dt dt L dt L
olacaktr. (
dx
v
dt

r
r
dir) x
mesafesi kadar dtkten sonra her bir zincir halkasnn hz
2
| | 2 v gx
r
dir ve
1
( )2
M
F gx
L
dir. Masann zerinde bulunan halkalar, arlklar eit olan bir kuvvet
uygular;
2
( )
Mx
F g
L
r
bylece
1 2
3
( )2 ( )
Toplam
M M Mgx
F F F gx gx
L L L
+ + veya o andaki
masadaki halkalarn arlnn kat olur.
16. Tabandan merdivene uygulanan R kuvveti, n normal kuvveti ile f srtnme kuvvetinin
bilekesine eittir. Duvarn merdivene uygulad P tepki kuvveti ise yatay dorultudadr,
nk duvar przsz, yani srtnmesizdir. Dengenin birinci artn merdivene
uygulanarak
F
x
=f-P=0 ve
F
y
=N-W=0
eitlikleri elde edilir.
Yine merdiven kayma srasnda iken srtnme kuvvetinin en byk deerde olma
zorunluluundan, bu deer f
max
=N=0,4x50 N=20 N olur.
f-P=0 P=20 N
nn deerini bulmak iin, dengenin ikinci artn kullanmalyz. Torklar merdivenin alt
ucundaki O noktasna gre alndnda,
= Plsin - W
2
l
cos = 0
tan
min
=
P 2
W
=
N 40
N 50
= 1,25
min
= 51,3
o

- 31 -
17.
x = 4m cos
,
_

+
4
t
a) Hareketin genlii 4 m dir.

W =
T
T
2
s 2
2
W
2
f =
1
s
2
1
f
T
1

b) ( )
,
_

+
4
t sin s / m 4
dt
dx
V

( )
2 2 2
2
2
s / m
4
t cos s / m 4
dt
x d
a
,
_

c) m 83 , 2
4
5
cos m 4
4
cos m 4 x
,
_

,
_

+

( )
2 2
s / m 89 , 8
4
5
sin s / m 4 V
,
_

( )
2 2 2
s / m 9 , 27
4
3
cos s / m 4 a
,
_

d) Hzn maksimum deeri V = Wr = 4 m/s
vmenin maksimum deeri a = W
2
r = 4
2
m/s
2

e) t = 0 da
m 8 , 2
4
sin 0 sin
4
cos 0 cos m 4 x
1
]
1

t = 1 de
m 8 , 2
4
sin 1 sin
4
cos 1 cos m 4 x
1
]
1

m 6 , 5 m 8 , 2 m 8 , 2 x

- 32 -

f) Faz fark wt + olarak tanmlandndan, burada incelenen durum iin w = ve =/4
dr. O halde t = 2 s de Faz = 2 + /4 = 9/4 rad olur.
18.
2
1
m
u
V
u
2
=
D
D u
R
m Gm
= V
u
=
D
D
R
Gm 2
=
( )( )
m 10 . 37 , 6
kg 10 . 98 , 5 kg / Nm 10 . 67 , 6 . 2
6
24 2 2 11

= 1,12.10
4
m/s
K.E. =
2
1
m
u
V
u
2
=
2
1
x 5x10
3
kg x (1.12.10
4
m/s)
2
= 3.14x10
11
joule
19. a) Gezegenler odaklarndan birinde gne bulunan eliptik yrngeler zerinde dolanrlar.
b) Gnei gezegene balayan doru paras eit zamanlarda eit alanlar sprr.
c) Gezegenlerin dolanm srelerinin kareleri elipslerin yar byk eksenlerinin kp ile
orantldr.
20. P = P
a
+ gh = 1,01x10
5
P
a
+ (1,0x10
3
kg/m
3
)(9,80 m/s
2
)(10
3
m)
P = 9,90x10
6
P
a
Bu deer yaklak olarak atmosfer basncnn 100 katdr.
21. Akkan veya svnn skamaz, vizkozluu olmayan kararl durumda dnmeden akan bir
akkan olduunu kabul ediyoruz. t sresinde deiik kesitli boru iindeki akkan gz
nne alalm. Akkann alt ucundaki kuvvet P
1
A
1
olur. Burada P
1
, 1 konumundaki
basntr. Bu kuvvetin yapt i W
1
= F
1
x
1
= P
1
A
1
x
1
= P
1
V olur. Burada; V, borunun
alt ksmndaki blgenin hacmidir.benzer ekilde t zamannda borunun st ucundaki
akkann yapm olduu i W
2
= -P
2
A
2
x
2
= -P
2
V olarak bulunur (Ayn zaman
aralnda 1 ve 2 konumlarndan geen svnn hacmi ayn olur.). Akkann kuvveti yer
deitirmeye kar olduu iin bu i negatiftir. Bu kuvvetler tarafndan t sresinde
yaplan net i, W = ( P
1
-P
2
)V olur. Bu iin bir ksm, akkann kinetik enerjisini
deitirir, bir ksm da ekim potansiyeli enerjisine harcanr. t sresinde borudan geen
ktle m ise kinetik enerjideki deime, K = m mV
2
1
2
1
2
2
V
1
2
eklindedir.
Potansiyel enerjideki deime de U = mgy
2
- mgy
1
olur. W = K + U eklindeki i-
enerji teoremini akkann bu hacmine uyguladmzda
(P
1
-P
2
)U =
1 2
2
1
2
2
2
1
2
1
mgy mgy mV mV +
elde edilir. Her taraf U ile blersek = m/V alrsak yukardaki ifade

- 33 -
P
1
- P
2
= 1/2V
2
2
- 1/2V
1
2
+ gy
2
- gy
1
ekline gelir. Terimleri yeniden dzenlersek,
P
1
+ (1/2)V
1
2
+ gy
1
= P
2
+ (1/2)V
2
2
+ gy
2
elde edilir. Bu, kararl durumdaki vizkoz olmayan ve skmayan svya uygulanan
Bernoulli denklemidir. Bu denklem genellikle P + 1/2V
2
+ gy = sabit eklinde ifade
edilir. Akkan durgun ise V
1
=V
2
=0 olduundan eitlik, P
1
- P
2
= g (y
2
y
1
) = gh olur.
22. Gerilme kuvveti F olan bir sicimin x uzunluundaki kk bir parasn ele alalm.
lerleyen dalga bu sicim zerinde yaylyor olsun. Parann ularnn x ekseni ile
1
ve
2

gibi kk alar yaptn varsayalm.
Paraya dey dorultuda etkiyen net kuvvet
( )

1 2 1 2 y
sin sin F sin F sin F F
olur. Alarn kk olduunu kabul ettiimiz iin sin tan olan kk a yaklamn
kullanabiliriz.
( )

1 2 y
tan tan F F
Ayrca A ve B noktalarndaki alarn tanjantlar erinin bu noktalardaki eimi olarak
tanmlanr. Bu erinin eimi
x
y
ile verildiinden, sz konusu ifade

( ) ( ) [ ]

A B y
x y x y F F (1)
eklinde yazlabilir. imdi ktlesi m = x olan paraya

y y
ma F olan Newtonun
ikinci kanunun uygularsak

y y
ma F =x( )
2 2
t y (2)
elde ederiz. Burada a
y
=( )
2 2
t y dir. Denklem 1i denklem 2ye eitlersek,
x= ( )
2 2
t y =F ( ) ( ) [ ]
A B
x y x y

( ) ( ) [ ]
x
x y x y
t F
y
A B
2
2

(3)
elde edilir. Denklem 3n sa taraf, aada verilen herhangi bir fonksiyonun trev tanm
kullanlarak farkl biimde elde edilebilir.
( ) ( )
x
x f x x f
lim
x
f
0 x
+


- 34 -
Eer ( ) yi ' x y F
B
f(x+x) ile, f(x)i ( )
B
x y ile gsterirsek x0 durumunda
denklem 3n
2
2
2
2
x
y
t F
y

eklinde yazlabileceini grrz.
23. Tren hareketsiz gzlemciye yaklarken gzlemci trenin hzn V
o
gzlemler. Bundan
dolay frekans byr, dalga boyu klr.
f = f
,
_
V V 1
1
s
= 500
,
_
s / m 343 s / m 40 1
1
= 566 Hz
Tren hareketsiz gzlemciden uzaklarken frekans klr, dalga boyu byr.
f = f
,
_
+ V V 1
1
s
= 500
,
_
+ s / m 343 s / m 40 1
1
= 448 Hz
24. a) ki ucu ak boruda ana sesin olumas iin 2 yarm i oluur. Buna gre ana sesin
frekans
1
=
L 2
V
=
m 23 , 1 x 2
s / m 344
140 Hz
2
= 2 x
1
= 280 Hz ve
3
= 3 x
1
= 420 Hz
olur.
b) Bir ucu kapal ses borusu ana ses veriyorsa yarm i oluur. Bu durumda sadece tek
frekanslar mevcuttur.
1
=
L 4
V
=
m 23 , 1 x 4
s / m 344
= 70 H z,
3
= 3 x
1
= 210 Hz ,
5
= 5 x
1
= 350 Hz
c)
n
= n
1
20000 Hz = n x 140 Hz n = 142
25. Enine dalga: Ortamn paracklarnn, dalgann hzna dik dorultuda hareket etmesiyle
oluan bir dalgadr. rnek olarak gerilmi bir sicim zerindeki dalga verilebilir.
Boyuna dalga: Ortamn paracklarnn, dalga hzna paralel dorultuda hareket etmesiyle
oluan dalgalardr. Ses dalgalar boyuna dalgalardr.
Giriim: Dalga ortamndaki bir noktaya iki veya daha ok dalga ayn anda gelirse,
noktann yapaca yer deitirme, gelen dalgalarn yaptraca yer deitirmelerin
toplamna eit olur. Bu olaya dalgalarn giriimi denir.
26. a) Q
alnan
= Q
verilen

m m m s s s
t c m t c m
0,4 kg .4186 J/kg
o
C.(22,4-20)
o
C =0,05kg.c
m
.(200-22,4)
o
C
c
m
= 453 J/kg
o
C
b) Q = m
m
.c
m
.t
m
= 0,05kg.4186J/kg
o
C.(200-22,4)
o
C = 4020 J

- 35 -


- 36 -
ELEKTRK VE MANYETZMA CEVAPLAR

1. Bir iple aslm yksz hafif bir metal kre, ykl lastik bir ubuk yaklatrlnca bu
kredeki ykler kutuplanr ve ykl lastik ubuk kutuplanan bu kk kreyi eker. Kre
ubua dedikten sonra ubukla ayn ykle yklenmi olur. Ayn yklerin birbirini
iteceinden metal kre ubuk tarafndan itilir.
2. a) Yaltkan krede, yk yarapa bal olarak kre iinde =Cr orannda dalmtr.
imdi biz r<b iin kre iinde kalan yk bulursak;

2
2
0 0 0
sin
r
Q r drd d

dir. O halde yk younluunu yazp integrali
hesaplarsak,

2
3
0 0 0
sin
r
Q Cr drd d

=
3
0
.4
r
Q C r dr
=
4
. Q C r elde edilir.
b) r>b iinse yk ifadesinde r yerine b yazarak elde edebiliriz. nk yk b yarapl
kre iindedir.
4
Q C b elde edilir
c) Krenin iindeki ve dndaki elektrik alan Gauss yasasndan yararlanarak
bulursak

Q
Eds
r
r

4
2
.
4
C r
E r

2
.
4
C r
E

elde edilir, biz

1
4
k
olduunu
biliyoruz. O halde r<b iin elektrik alan
2
E Ck r elde edilir.
r>b iinde
Q
Eds
r
r

4
2
.
4
C b
E r

4
2
4
Cb
E
r

=
4
2
kC b
E
r
olarak elde edilir.

3. Birinci 4C yk sonsuza gtrmek iin

2 3 2 1 2 4
1
21 23 24
12 2 12 2 12 2
9
1
2
1
0
32 10 16 10 8 10 )
(8.99 10 )
0.06 0.03 0.45 10
9.333
kq q kq q kq q
U
r r r
C C C
U
U J

+ +
1
+ +
1
]

imdi ikinci yk sonsuza gtrdmzde;

- 37 -
3 1 3 4
2
31 34
12 12
9
2
2 1 2
32 10 8 10
(8.99 10 )
0.03 0.06
10.788 , 20.1
kq q kq q
U
r r
C C
U
U J U U U J

+
1
+
1
]
+

bulunur.
4.
Paralel plakal kondansatrn sas
0
A
C
d
dr. Burada plakalar arasndaki uzaklk sabit

tutulacandan voltaj artrmak iin, plakalarn birim alanlarn artrmak ve plakalar
arasna dielektrik madde koymak gerekir.
5.
2 2 6 2
7
6
6 1
(0.031 )( ) 3.1 10
100
(2.4)
0.24 3.1 10
3.1 10
1
3.23 10 ( . ) .
m
A cm m
cm
l
R m
A
m bulunur

6.
( ) F qE qV B MKS +
r r r r

Burada q elektronun yk birimi (C), E
r
elektrik alan birimi volt/C, V
r
elektronun hz
birimi m/s, B
r
manyetik alan birimi Tesladr.
7.
2 2 2
19 18
2 4 1 (12 2) (6 1) (4 4) 10 7 8
1 2 3
10 7 8 14.6 . /
(1.602 10 )(14.6 . / ) 2.34 10
F qV B
i j k
V B i j k i j k
V B T m s
F q V B C T m s N

+ + + + + +

+ +

r r r
r r
r r
r r r

8.
sin .
) (5 )(2.8 )(0.39 ) sin 60 4.73
) (5 )(2.8 )(0.39 )sin90 5.46
) (5 )(2.8 )(0.39 ) sin120 4.73
F Il B IlB F dir
a F A m T N
b F A m T N
c F A m T N

ur r r r

9.
3 1 2
1 2
1 3
1 2
24 6 3 0
12 24 6 6 0
36 6 6
I I I
I I
I I
I I
+

+

1 2
1 1 1
1 1
2
3
6
(8 2 ) (6 )
14 3 3.5
2.5
1
I I
I I I
I I A
I A
I A

+


- 38 -
10. Faraday`n indksiyon kanunu, bir devrede oluan emk` in devreden geen manyetik aknn
zamana gre deiim hz ile doru orantldr. Yani,

m
d
dt
olup burada manyetik ak

m
olup
m
Bda
r
r
ile verilir.

Lenz kanunu : ndksiyon emk` in yn, ilmekten geen manyetik ak
deiimine kar koyacak ekilde manyetik ak oluturan akm
ynndedir. Yani indksiyon akm , balangta devreden geen aknn
deiimini nleme etkisi gsterir. Buna bir rnek olmak zere zplayan
demir rneini verelim.
11.
Bir tel halka bir solenoidin yaknna getirilsin. Halka da ilk bata akm yoktur. Solenoidin
yaknna getirilen halkadan bir ak geecek ve halkada bu akya kar koyacak bir akm
oluacak sonra solenoid ten geen akmla halkadaki akm zt ynl olacandan halka
havaya zplayacaktr.
12. Maxwell denklemlerinin integral formlar yledir.

0
Q
Eda
r
r
(Gauss yasas:Kapal bir yzeyden geen elektrik alann aks ierdeki

toplam yk miktaryla orantldr.)
Bda 0
r
r
(Manyetik tek kutup yok.)

m
d
Eds
dt
r
r
(Faraday yasas:Zamanla deien bir manyetik alan bir elektrik alan

oluturur.)

m
0 0 0
d
Bds I
dt
r
r
(Amper yasas)
13. Elektromanyetik dalgalarn zellikleri unlardr.
I. Elektrik ve manyetik alanlar, dalga denklemini salarlar ve bu denklemler
Maxwellìn nc ve drdnc denklemlerinden elde edilirler.

2 2
0 0 2 2
E E
x t

,
2 2
0 0 2 2
B B
x t

II. Elektromanyetik dalgalar bolukta k hzyla yaylrlar,

8
0 0
1
c 3 10 m/ s

III. Bir elektromanyetik dalgann elektrik ve manyetik alanlar,birbirine ve yaylma
dorultusuna diktirler. (Dolaysyla enine dalgalardr.)

- 39 -
IV. Bir elektromanyetik dalga iinde E ve B nin her hangi bir andaki bylkleri

E
c
B
dir.
V. Elektromanyetik dalgalar enerji tarlar. Birim yzeyden geen enerji ak hz S
ile gsterilip poynting vektr ad verilir. Burada;

0
1
S E B
r r r
eklindedir.
VI. Elektromanyetik dalgalar momentum tarlar ve bu nedenle yzeyler zerine
basn uygulayabilirler. Momentumu

S
P
c
r
r
ile gsterilir.
14. Mikrodalgalar : Elektronik cihazlarla meydana gelirler. Ksa dalga boylarndan dolay,
radar sistemlerinde ve atomik ve molekler parametrelerin incelenmesinde uygundurlar.
Kzltesi dalgalar : Scak cisimler ve molekller tarafndan oluturulan bu dalgalar ,ou
maddelerce kolaylkla sourulur. Bir maddenin sourduu kzltesi s eklinde ortaya
kar.
Mortesi dalgalar : Gne, gne yanklarnn balca sebebi olan mortesi nlarn en
nemli kaynadr.Gneten gelen mortesi nlarn ou atmosferdeki atomlar tarafndan
tutulur.Mortesi nlarn oksijenle tepkimeye girmesiyle ozon oluur.Bu ozon tabakas
ldrc mortesi nlar sya dntrr.
X-nlar : Bu nlarn kayna yksek enerjili elektronlarn ar bir ekirdek yaknndan
geerken yavalatlmasdr.X-nlar tpta da belirli kanser trlerini belirlemede kullanlr.
Gama nlar : Radyoaktif ekirdekler tarafndan yaylan elektromanyetik dalgalardr.
Bu nlarn yksek derecede giricilik zelliine sahiptirler.

Direnci R , yarap a ve uzunluu L olan
dorusal bir telinden sabit bir I akm
gemektedir. Bu tel iin Poynting
vektrn hesaplaynz.
15.
ncelikle tel boyunca E elektrik alann bulalm.Telin ular arasndaki potansiyel fark V
ise V=IR den
V IR
E
L L
olur.Telin yzeyindeki manyetik alann
0
I
B
2 a
ile verilir.E ve
B vektrleri birbirlerine diktirler ve bu nedenle E B EB
uuur r r
bylece poynting vektr

- 40 -

2
0
IR I EB I R
| S|
L2 a A

r
olarak bulunur.
16. RL devresinde Kirchhoffùn ilmek denklemini kullanrsak
dI
IR L 0
dt
bu denklemin zm iin x IR ve dx RdI yazarsak yeni
denklemimiz ,
L dx
x 0
R dt
+ ve
dx R
dt
x L
olur.Denklemimizin zm de
Rt
L
0
x x e

elde edilir. t=0 iin I=0 olduu iin
0
x
R
ve son olarak akm denklemimiz

Rt
L
I (1 e )
R
olarak bulunur.
17.
R 250 , L 0.6H , C 3.5 F ,
1
w 377s
ve
m
V 150V olan bir seri RLC devresini
zn.
Reaktanslar
L
X wL 226 ve
c
1
X 758
wC
olarak bulunur.Burada empedans

2 2 2 2
L C
Z R (X X ) (250) (266 758) 588 + +
Maksimum akm
m
m
V 150
I 0.255A
Z 588
dr.Akmla voltaj arasndaki faz as

1 1 0 L C
(X X ) 226 758
tan tan ( ) 64.8
R 250

Her elemann ular arasndaki pik voltajlar;
R m
V I R (0.255)(250) 63.8V
L m L
V I X (0.255)(250) 57.6V
C m C
V I X (0.255)(250) 193V
buradan da her elemann ular arasndaki ani voltajlar,
R
V (63.8)sin377t ,
L
V (57.6) cos377t ,
C
V ( 193) cos377t eklinde bulunur.
18. a) ukur aynalardaki zel nlarn;
Asal eksene paralel gelen n aynadan yansdktan sonra odaktan geer.
Odak dorultusundan gelen n aynadan yansdktan sonra asal eksene paralel
olacak ekilde yansr.
Merkez dorultusunda gelen n aynadan yansdktan sonra tekrardan merkez
dorultusunda gidecek ekilde yansr.

- 41 -

b) Tmsek aynada zel nlar,
Asal eksene paralel gelen n uzants odak noktasndan geecek ekilde yansr.
Uzants odak noktasndan geecek ekilde gelen n aynadan yansdktan sonra
asal eksene paralel olacak ekilde yansr.
Uzants merkezden geecek ekilde gelen n aynadan yansdktan sonra tekrar
ayn yoldan geri yansr.

a) nce kenarl mercekler iin zel n diyagram.
Optik eksene paralel olarak mercee gelen nlar, mercekten krldktan sonra dier
taraftaki odak noktasndan geerler.
Odak noktasndan geerek mercee gelen nlar, mercekten krldktan sonra optik
eksene paralel giderler.
Merkez noktasndan geerek mercee gelen nlar, mercekten krldktan sonra
dier taraftaki merkez noktasndan geerler.

19.
b) Kaln kenarl mercekler iin zel n diyagram.
Optik eksene paralel olarak gelen nlar, mercekten krldktan sonra birinci
ksmdaki F dorultusunda krlrlar.
kinci ksmdaki F dorultusunda gelen nlar, mercekten krldktan sonra optik

- 42 -
eksene paralel giderler.
kinci ksmdaki merkez dorultusunda gelen nlar, mercekten krldktan sonra
birinci ksmdaki merkez dorultusun krlrlar.


- 43 -
ELEKTRONK CEVAPLAR

1. Bir iletkenin iki ucu arasna uygulanan potansiyel farknn iletken zerinden geen akm
iddetine oran sabittir. Bu sabit orana iletkenin direnci denir. V=I.R ile gsterilir. Bu
yasaya Ohm yasas denir. Bu yasaya uyan devre elemanlarna Ohmik devre eleman
uymayan devre elemanlarna Ohmik olmayan devre eleman denir.
2. Bir E (Elektrik alan) iinde +q birim ykn P
1
noktasndan P
2
noktasna gtrmek iin
yaplan itir. Elektrik alan birim yke etkiyen kuvvet olduundan iki nokta arasndaki
potansiyel fark
2
1
P
P
V Eds
ur
eklinde ifade edilir. Potansiyel farkn CGS birim sistemindeki
birimi erg/esb=statvolt, MKS birim sistemindeki birimi Joule/Coulomb=volt dur.

R
1
=2 Ohm, R
2
= 2 Ohm, R
3
=4 Ohm,
R
4
= 2 Ohm, , R
5
= 2 Ohm, V
1
= 4
Volt, V
2
= 2 Volt, V
3
= 6 Volt
Bir devrede kapal bir yol boyunca alnan toplam
potansiyel fark sfrdr. . 0 I R
eklinde ifade
edilir. (Kirchoff Gerilim Yasas)

Bir devrede bir dm noktasna gelen
akmlarla, dm noktasn terk eden akmlarn
toplam sfrdr. Yani gelen akmlar giden akmlara
eittir. (Kirchoff Akm Yasas)
3.
I
a
akmnn olduu gz iin Kirchoff gerilim yasasn yazarsak;
1 3 2
. ( ). ( ). 0
a a c a b
I R I I R I I R + +
I
b

2 4 2 1
( ). ( ).
b a b c
I I R I I R V V + +
I
c
5 3 4 2 3
. ( ). ( ).
c c a c b
I R I I R I I R V V + +
Bu denklemlerde R ve V deerlerini yazp dzenlersek;
8 2 4 0
a b c
I I I , 2 4 2 6
a b c
I I I + , 4 2 8 4
a b c
I I I + elde edilir.
Bu denklemleri matris kullanarak zelim ve I
a
, I
b
, I
c
akmlarn bulalm.
ncelikle katsaylar matrisi
8 2 4
2 4 2
4 2 8
1
1

1
1
]

eklinde yazlr. Buradan;

- 44 -
8(4.8 2.2) 2( 2.8 4.2) 4(2.2 4.4) + + den 96 bulunur.
I
a
ya gre matris
0 2 4
6 4 2
4 2 8
a
1
1

1
1
]

0 2(6.8 4.2) 4(6.2 4.4)
a
+ + den 32
a
bulunur.
I
b
ya gre matris
8 0 4
2 6 2
4 4 8
b
1
1

1
1
]

8(6.8 4.2) 0 4(2.4 4.6)
b
+ den 192
b
bulunur.
I
c
ye gre matris
8 2 0
2 4 6
4 2 4
c
1
1

1
1
]

8( 4.4 2.6) 2(2.4 4.6) 0
c
+ + + + den 32
c
bulunur. Bylece akmlar;
a
a
I

,
b
b
I

,
c
c
I

den bulabiliriz. O halde buradan;

32
0, 3
96
a
I

A,
192
2
96
b
I A,
32
0, 3
96
c
I

A bulunur.
R
1
=2 Ohm luk diren zerindeki akm -0,3 A (I
a
akm)
R
2
=2 Ohm luk diren zerindeki akm I
a
-I
b
=-0,3-2=-2,3 A
R
3
a
-I
c
=-0,3-(-0,3)=0 A
R
4
b
-I
c
=2-(-0,3)=2,3 A
R
5
=2 Ohm luk diren zerindeki akm -0,3 A (I
c
akm) bulunur.
4. ou kez elektronik devrelerin zmlenmesi devrenin hepsi veya bir ksm yerine, temel
devre ile ayn zellikleri gsteren fakat devre zmlemesini kolaylatran devreler veya
devre elemanlar konarak yaplr. Bu devrelere edeer devre ad verilir. Edeer devreler
devrede belirlenmek istenen nicelii (akm, potansiyel vb.) btn devreyi zmlemeye
gerek kalmadan kolayca bulabilmek iin uygundur. En sk kullanlan edeer devreler
gen-yldz edeer devresi, Thevenin edeer devresi, Norton edeer devresi vb. dir.
5. Devredeki gerilim kaynaklarnn hepsi akm
kaynana dntrlrse (Bu durumda
direnler iletkenlik olarak yazlr) A, B, C
dm noktalar iin aadaki denklemler elde
edilir.

- 45 -
A noktas iin;
0.5 0.5( ) 0.1( ) 28
A A B A C
V V V V V + + + den
1.1 0.5 0.1 28
A B C
V V V
B noktas iin;
0.2 0.5( ) 1( ) 0
B B A B C
V V V V V + + den
0.5 1.7 1 0
A B C
V V V +
C noktas iin;
0.25 1( ) 0.1( ) 2
C C B C A
V V V V V + + den
0.1 1 1.35 2
A B C
V V V +
eklinde elde edilir. ncelikle katsaylar matrisi
1.1 0.5 0.1
0.5 1.7 1
0.1 1 1.35
1
1

1
1
]

eklinde yazlr.
Buradan 1.1[(1.7)(1.35) 1] 0.5[( 0.5)(1.35) 1.(0.1)] 0.1[1(0.5) (1.7)(0.1)] + + den
0.97 bulunur.
V
a
ya gre matris
28 0.5 0.1
0 1.7 1
2 1 1.35
A
1
1

1
1
]

28[(1.7)(1.35) 1] 0.5[0(1.35) ( 1)( 2)] 0.1[0( 1) (1.7)( 2)]
a
+ den
34.92
a
bulunur.
V
b
ya gre matris
1.1 28 0.1
0.5 0 1
0.1 2 1.35
B
1
1

1
1
]

1.1[0(1.35) ( 1)( 2)] 28[( 0.5)(1.35) 1.(0.1)] 0.1[( 2)( 0.5) 0( 0.1)]
b
den
19.4
b
bulunur.
V
c
ye gre matris
1.1 0.5 28
0.5 1.7 0
0.1 1 2
C
1
1

1
1
]

1.1[(1.7)( 2) ( 1)0] 0.5[( 0.5)( 2) 0.( 0.1)] 28[( 1)( 0.5) (1.7)( 0.1)]
c
+ + den
15.52
c
bulunur.
Aradmz potansiyel deerlerini
a
a
V

,
b
b
V

,
c
c
V

den bulabiliriz. O halde;


- 46 -
34.92
0.97
a
V dan V
a
=36 Volt,
19.4
0.97
b
V den V
b
=20 Volt,
15.52
0.97
c
V den V
c
=16 Volt
bulunur. Her bir diren zerinden geen gerilimler bilinmektedir. V=I.R (Ohm Yasas)
kullanlarak her bir diren zerinden geen akmlar aadaki gibi hesaplanr.
R
1
=10 Ohm luk diren zerindeki potansiyel fark V
a
-V
c
=36-16=10 Volt, akm 1 A
R
2
a
-V
b
=36-20=16 Volt, akm 8 A
R
3
a
-V
c
=36-16=10 Volt, akm 10 A
R
4
b
=20 Volt, akm 4 A bulunur.
R
5
a
=36 Volt, akm 18 A
R
6
c
=16 Volt, akm 4 A bulunur.
6. Voltmetre ile ideal lm yapabilmek iin i direnci sonsuz, ampermetre ile ideal lm
yapabilmek iin i direnci sfr olmaldr. Fakat pratikte sonsuz diren ve sfr diren
olmad iin Voltmetrenin i direnci kullanld devreye gre ok byk, ampermetrenin
i direnci kullanld devreye gre ok kk seilir. Ampermetre devreye seri, voltmetre
paralel balanr. Voltmetre ve ampermetre sabit manyetik alan (mknats) altnda bulunan
bir akm kangalndan oluur. Akm kangal mknatsn ierisinde dnebilecek ekilde
sabitlenmitir. Akm kangalna balanan ibre, akm kangalna akm uygulanmad zaman
hareketsizdir. Kangala akm uygulannca ibre manyetik alandan dolay sapar. Bu sapma
miktar uygulanan akm ile doru orantldr. Bu voltmetre ve ampermetrenin alma
prensibidir.
7. Zamana gre periyodik olarak deien akm alternatif akm dr. (AC) Alternatif akmda
fazlar zamann fonksiyonu olarak yn deitirirler, belli bir deiim frekans ve periyodu
vardr. Bu nedenle bu tr akmlar sinssel fonksiyonlarla ifade edilirler. Zamanla deitii
iin AC akmn ortalama deerinden ve Maksimum deerinden sz edilir. Akm ve gerilim
arasnda bir faz fark ortaya kar. Doru akm ise (DC) zamana gre bir deiimin
olmad sabit fazl akmdr. Ohm yasas, Kirchoff yasas ve dier btn devre zmleme
yntemleri, edeer devre yntemleri her ikisine de uygulanabilir. (AC ve DC iin) Ancak
AC akm devrelerine uygulanrken akm ve gerilimlerin fazlar gz nnde
bulundurulmaldr.
8. AC akm iin etkin deer, herhangi bir andaki akmn karesinin ortalama deerinin
karekkdr. I bir AC akm devresinde direnten geen ani akm (herhangi bir andaki)
olmak zere bu dirente enerjinin sya dnme hz (yani dirente harcanan g)
2
e
P I R ile verilir. Grld gibi bantda akmn karesi olduundan akmn iareti

- 47 -
(yn) nemsizdir.

T periyodunda maksimum deeri I
Max
olan bir AC akm devresi iin
dirente harcanan g;
2 2 2
0
1
( ( ). ).
T
e Max
P I R I sin t dt R
T

biiminde
verilir. Burada
2
T
ile verilir. Burada

2
0
1 2 1
( )
2
T
sin t dt
T T
dir.
Bylece
2 2
1
2
e Max
I R I R elde edilir. Buradan da
2
Max
e
I
I elde edilir. Alternatif akm bir
periyotluk sre boyunca yalnzca ok ksa bir srede maksimum deerinde bulunur. Bu
nedenle AC akm iin etkin deerden sz edilir ve hesaplamalarda etkin deer kullanlr.
9. Kondansatr elektrik alannda enerji depolayabilen devre elemandr. Birimi Farad dr.
ndktans ise manyetik alan altnda enerji depolayabilen devre elemandr. Birimi Henry
dir. Anlalaca gibi bu devre elemanlarnn devredeki kullanm amalar diren
oluturmak deildir. Buna ramen kondansatr ve indktansn bulunduu devrelerde sanal
bir diren oluur. Bu dirence Reaktans denir. Kondansatrden dolay oluana Kapasitif
Reaktans, indktanstan dolay oluana ndktif Reaktans denir. Reaktans komplex
empedans olduu iin bunu Komplex saynn izim temsiline gre belirtirsek kapasitif ve
indktif reaktanslar sanal olarak gsterilir. Devredeki gerek empedans (Diren) ve
reaktanslarn birleimi ise devrenin edeer empedansn verir. Kapasitif reaktans X
C
ile
gsterilir,
1
C
X
C
ile verilir. ndktif reaktans X
L
ile gsterilir ve
L
X L ile verilir.
( asal frekans 2 f eklindedir.)
10. AC (alternatif) akmn kullanld devrelerde faz farkndan sz edilir. V (gerilim) ve I
(akm) ( ) Sin t veya ( ) Cos t biiminde fonksiyonlarla ifade edilir. Baz AC akm
devrelerinde (Devrede kondansatr veya ndktans bulunuyorsa) ( ) Sin t veya ( ) Cos t
biiminde deien gerilim yada akm deerleri pik deerine ayn anda ulamaz. Bu
nedenle nce gerilim sonra da akm pik deerine ular. (Devrede ndktans varsa) Veya
nce akm sonra da gerilim pik deerine ular. (Devrede kapasitans varsa) Akm veya
gerilimin ayn anda pik deerlerine ulamamasna faz fark denir. Bu durumda devrede ya
gerilim yada akm ndedir denir. Akm ve gerilim arasnda faz farkn oluturan deere ise
faz as denir.

- 48 -

Sadece R direncinin olduu bir AC akm devresinde faz fark sfrdr. V
R
ve I
R
ayn anda
max ve min deerlerine ular. Devrede kondansatr veya ndktans olduu zaman akmla
gerilim arasnda bir faz fark oluur. RL devresinde faz as ( )
L
ArcTan
R
, RC
devresinde faz as
1
( ) ArcTan
RC
bantsndan bulunur. RLC devresinde de faz

fark bulunur, faz as
1
( )
L
C
ArcTan
R
ile verilir, ancak Rezonans durumunda

RLC devresinde faz as sfrdr. (nk
L C
X X dir.)
11. RL devresi alak frekans geiren szge devresidir. RL devresinde diren zerindeki k
gerilimi
0
V (
0
( )
Max
V RI Sin t eklinde verilir.), giri gerilimi
i
V olmak zere, giri
geriliminin k gerilimine oran
0
2
1
1 ( )
i
V
V L
R
+
ifadesiyle verilir. Bu ifadeye gre
alak frekanslarda 0
L
R
dr. Ve bu durumda k gerilimi giri gerilimine eittir.

Yksek frekanslarda ise k gerilimi giri geriliminden kktr. Bu devre alak frekans
geiren szge olarak kullanlr.
0 0
2
1
f
R R

artn salayan
0
f frekans
2
0
2
1
2
i
V
V

olduu frekans deeridir.
0
f frekansna RL devresinde yar g frekans denir. Bu
frekanstan daha byk deerdeki iaretleri ndktans geirmez. Bu yzden buradaki
indktansa ok bobini de denir.
RC devresi yksek frekans geiren szge devresidir. RC devresinde diren zerindeki
k gerilimi
0
V (
0
( )
Max
V RI Sin t + eklinde verilir.), giri gerilimi
i
V olmak zere,
giri geriliminin k gerilimine oran
0
2
1
1
1 ( )
i
V
V
RC
+
ifadesiyle verilir. Bu bantya

- 49 -
gre alak frekanslarda k gerilimi
0
V ok kktr. Fakat yksek frekanslarda k
gerilimi giri gerilimine eit olur. Bu devre alak frekanslar az geirip yksek frekanslar
azaltmadndan yksek frekans geiren RC szgeci denir. RC devresinde
0
2 1 f RC
artn salayan
0
f frekansna RC devresinde yar g frekans denir.
12.
Devrede anahtar 1 konumundayken;
Q
V IR
C
+ eklinde yazlr. Bu denklemin her iki
yannn da zamana gre trevi alnrsa;
1 dV dI dQ
R
dt dt c dt
+ bulunur.
dQ
I
dt
dr. Bu
durumda 0
dV
dt
olacandan denklem
1
0
dI
R I
dt C
+ bants elde edilir. Bu denklemi
dzenlersek.
1 dI
dt
I RC
eklinde elde edilir. Bu ifadenin her iki yandan integrali alnrsa;

1 dI
dt
I RC

den
1
ln I t K
RC
+ eklinde bulunur. Burada K integral sabitidir ve

balang koullarndan bulunur. En son bulduumuz ifadeyi dzenlersek; .
t
RC
I Ae

yazlr. A sabitini t=0 anndan bulunur. t=0 annda anahtar kapatld anda akm
V
I
R

ye eittir. Bu durumda
0
( 0) .
RC
I t Ae
ifadesinden A sabiti
V
A
R
bulunur. O halde
devredeki akm herhangi bir t annda;
t
RC
V
I e
R
bantsndan bulunur. Bu ifadedeki RC

deerine zaman sabiti denir ve ile gsterilir. (=RC) Bu banty kullanarak herhangi bir
t annda kondansatr zerindeki gerilimi de hesaplayabiliriz. Herhangi bir t annda
kondansatr zerindeki gerilim
0
0
1 1
t
V Q Idt
C C

eklinde verilir. Burada I nn deerini

yerine yazarsak;
0
0
1
t
t
RC
V
V e dt
C R
bantsndan integral alnrsa;

0
(1 )
t
RC
V V e

eklinde bulunur. Burada V devrenin balangtaki gerilim deeridir. Bu ifade belli bir t
sresi sonunda kondansatr zerindeki gerilimin arttn yani kondansatrn dolduunu
syler. Zaman sabitine eit bir t sresi sonunda (t= durumunda);
0
(1 )
t
RC
V V e

bants
1
0
(1 ) 0.63 V V e V
ifadesi elde edilir. Bu ifade zaman sabitine eit bir t sresi

sonunda kondansatrn zerindeki gerilimin (veya ykn) balangtaki gerilimin % 63

- 50 -
ne eit olacan syler.
Devrede anahtar 2 konumuna alndnda dolu kondansatr R direnci zerinden boalmaya
balar. Bunun iin 0
Q
IR
C
+ yazlr. Devredeki V potansiyel kayna sfrdr. Bu
denklemin zm de yine ayndr. Yani
t
RC
V
I e
R
eklindedir.
Devrede C kondansatr yerinde L indktans olsayd (yani RL devresi olsayd) Bu
durumda anahtar 1 konumundayken;
dI
V IR L
dt
+ denklemi yazlr.
13.
Devrede anahtar 1 konumundayken diferansiyel denklem
dI
V IR L
dt
+ eklinde yazlr.
Bu denklemin her iki yannn da zamana gre trevi alnrsa;
2
2
dV dI d I
R L
dt dt dt
+ bulunur.
0
dV
dt
olacandan
dI
U
dt
dnm yaplrsa denklem 0
dU
L UR
dt
+ biimine
dnr. Bu diferansiyel denklem RC devresinde olduu gibi zlr ve
0
(1 )
Rt
L
V V e

eklinde bulunur. Burada V devrenin balangtaki gerilim deeridir. Bu ifadeden indktif
bir devrede gerilimin(akmn) L/R zaman sabiti ile stel olarak byd grlmektedir.
Devrede anahtar 2 konumuna alndnda RL devresi iin diferansiyel denklem basite
0
dI
L IR
dt
+ eklinde yazlr. Bu denklem de RC devresindeki denkleme benzer ekilde
zlerek
Rt
L
V
I e
R
ifadesi bulunur. Grld gibi akmn artmas yada azalmas RC

devresine karlk gelecek ekilde simetriktir.
14. Bir RLC seri rezonans devresinde dk frekanslarda ( 0 ) kapasitif (sasal) reaktans
byk olduundan akm ok kktr. Yksek frekanslarda ( ) indktif reaktans
byk olduundan akm yine ok kktr. Bu snrlar arasnda 0
1

C
L
olduundan
faz as sfrdr. Bu art salayan kritik frekansna rezonans frekans denir. Bu
durumda devre rezonanstadr. Akm maksimumdur. Yani R I V . dir. Devrede yalnzca
gerek diren aktif durumdadr ve akm ve gerilim ayn fazdadr. 0
1

C
L

koulundan devrenin rezonans frekans
LC
f
2
1
0
den bulunur.

- 51 -
Komplek say notasyonunda bir RLC devresinin empedans
yandaki ekildeki gibi
C
j L j R Z
1
+ den bulunur.
(Burada j komplex saylardaki i yi temsil eder.) Bylece akm;

)
1
(
C
L j R
V
R
V
I
+
den bulunabilir. Bu denklemin paydas gerel yaplp
dzenlenirse
) (
2 2
0
)
1
(

+
+
t i
e
C
L R
V
I eklinde bulunur. Burada
)
1
(
R
C
L
ArcTan

ile verilen faz asdr.

15. Seri rezonans devresinde kalite faktr (Q
0
arpan), rezonans frekansndaki indktif
reaktansn (veya kapasitif reakatansn) devrenin toplam ohmik direncine orandr.
R
X
Q
L
0
veya
R
X
Q
C
0
ifadesi ile verilir. Q
0
arttka

akm-frekans erisi (Rezonans
erisi) daralr. Bu durumda devrenin kalitesi yani seicilii, keskinlii artar.
Rezonans durumunda maksimum akmn
2
1
sine karlk gelen frekans deerleri
arasndaki farka Yar g bant genilii ad verilir. g g g g
1 2
olarak ifade edilir.
16. Diyotlar, yalnzca bir ynde akm geiren devre elemandr.Dier bir deyimle, bir yndeki
direnleri ihmal edilebilecek kadar kk, br yndeki direnleri ise ok byk olan
elemanlardr. Direncin kk olduu yne "doru yn", byk olduu yne "ters yn"
denir. Diyot sembol, aada grld gibi, akm gei ynn gsteren bir ok
eklindedir. Diyotun ular pozitif (+) ve negatif (-) iaretleri ile de belirlenir. Diyotlardan,
elektrik alannda redresr (dorultucu), elektronikte ise; dorultucu,detektr, modlatr,
limitr, anahtar olarak eitli amalar iin yararlanlmaktadr. Krlma gerilimi bilinen
diyotlara Zener diyot denir. Zener diyotlarn zellikleri aada verilmitir.

- 52 -
i. Doru polarmal halde normal bir diyot gibi alr. Ters polarmal halde, belirli bir
gerilimden sonra iletime geer. Bu gerilime zener dizi gerilimi, veya daha ksa
olarak zener gerilimi denir.Ters gerilim kalknca, zener diyotta normal haline
dner. Devrelerde, ters ynde alacak ekilde kullanlr.
ii. Bir zener diyot zener gerilimi ile anlr. rn: "30V 'luk zener" denildiinde, 30V
'luk ters gerilimde almaya balayan zener diyot demektir.
iii. Silikon yapldr.

Diyotun anoduna, gerilim kaynann pozitif (+) kutbu,
katoduna kaynan negatif (-) kutbu gelecek ekilde gerilim
uygulandnda diyot iletime geer. (stteki ekil diyotun
alttaki ekil zener diyotun sembolik gsterimidir.)

Yarm dalga dorultucu devresinde
ekilde grld gibi bir alternatif
akm kayna, bir diyot ve yk direnci
seri olarak balanmtr.Kaynan kutbu
doru ynde ise (yani diyotun balanma
17.
yn ile ayn ynde) diyot iletir ve yk direnci zerinde akm oluur. Kaynan kutbu zt
ynde ise yk direnci zerinden akm gemez. (Aslnda diyot ters ynde bal olduundan
A dzeyinde akmlar geer. Bu da sfr kabul edilebilir.) Bylece ktaki akm (gerilim)
arka arkaya yarm sinssel dalgalardan oluur. ktaki yarm sinssel dalgalarn
ortalama deeri sfr olmadndan ktaki akmn bir DC bileeni bulunur. Giriteki
sinssel sinyal bu ekilde dorultulmu olur.

Yarm dalga dorultucu bir T
periyodunun yarsnda alr,
yarsnda almaz. ( 2 / 0 T de
alr, T T 2 / de almaz) Bu
nedenle de daha az verimlidir.

Tam dalga dorultucu devresinde ise ekilde grld gibi diyotlardan biri daima
iletimdedir. ( 2 / 0 T arasnda diyotun biri alr, T T 2 / arasnda da dier diyot
alr) Yani D
1
diyotu iletimde iken D
2
ters beslenmektedir. Deien yarm devirlerde bu
durumlarda deiir ve ktaki akmn (gerilimin) dalga biimi ok ksa srelerde sfr
deerini alr. Tam dalga dorultucu devresinde kullanlan diyotlar, transformatrn

- 53 -
tepeden tepeye gerilimine dayanacak biimde seilmelidir. Bundan dolay diyotlarn ters
gerilimlerinin maksimum deeri en azndan k geriliminin tepe deerinin iki kat
olmaldr.
Tam dalga ve yarm dalga dorultucu devrelerinin ktaki dalga biimleri
karlatrldnda yarm dalga dorultucuda temel frekansn kaynan frekansna eit
olduunu, tam dalga dorultucuda ise temel frekansn kaynan frekansnn iki kat
olduuna dikkat edilmelidir.
18. Yarm dalga dorultucuda art arda gelen yarm sinssel dalgalarn ortalama deeri sfrdan
farkldr ve bu deer dorultucunun kndaki DC bileene eittir. Bu

T
DC ort
dt t V
T
V V
0
) (
1
ile verilir. ( )
Max
V t V sin t eklindedir. ( f 2 )
T
2
den
0
1 2
T
DC Max
V V sin tdt
T T
elde edilir. Bu integrali yarm dalga dorultucu kndaki dalga

ekline gre ak biimde yazarsak;
/ 2
0 / 2
1 2 2
T T
DC Max Max
T
V V sin tdt V sin tdt
T T T

1
+
1
]

olur.
ktaki dalga eklinde de grlecei gibi T T 2 / aralnda gerilim deeri sfr
olduu iin (Aslnda burada gerilim sfrdan farkldr, fakat ihmal edilebilecek kadar
kk olduundan pratikte sfr kabul edilir.) yukarda yazdmz integralin T T 2 /
aralndaki deeri de sfrdr.
/ 2
0
1 2
T
DC Max
V V sin tdt
T T
integralinin deeri DC bileenin

bykln verir. Hesaplanrsa;

/ 2
0
1 2 2 2
0
2 2 2
T
Max Max
DC Max
V V T T
V V cos t cos cos
T T T T

1 1

1 1
] ]
bulunur.
Burada 2 V V
Max
olduundan 2
V
V
DC
bulunur.
Tam dalga dorultucu iinde yaplacak ilemler bunun aynsdr. Yalnzca tam dalga
dorultucu devresinde ktaki dalgann ekline bakldnda 2 / 0 T ve T T 2 /
aralklarnn her ikisinde de DC bileen vardr ve ktaki dorultulmu gerilime eit katk
getirir. Bu nedenle yukarda hesapladmz integral deerini 2 ile arparak, yada
0
1 2
T
DC Max
V V sin tdt
T T
integralini hesaplayarak tam dalga dorultucu devresi iin

ktaki DC bileenin deerini 2
2
V
V
DC
eklinde buluruz.

- 54 -
Dorultulmu gerilimin alternatif bileeninin azaltlmas yani sadece ktaki DC
bileenin etkin olmas amacyla RC szgeci kullanlr. Bir szgecin etkinliinin ls r
dalgalanma arpan ile verilir.
etkin
DC
V
r
V
deeri ile verilir. (Alternatif akm bileeninin
doru akm bileenine yani ortalama deere orandr.)
RC szgecindeki kondansatr gerilimin maksimum
deeri V
Max
ile yklenir ve zamanla R yk direnci
zerinden boalmaya balar. Ykleyici pulslar arasnda
kondansatr gerilimindeki azalma devrenin RC zaman
sabiti ile giri geriliminin periyot deerine baldr.
19.
Eer RC zaman sabiti periyot yannda ok byk ise RT T >> ise dalgalanma gerilimi
yaklak olarak bir gen dalgadr. Bir periyot boyunca kondansatr zerindeki gerilim
dmesi
Max
V T
RC
ile verilir. Bir gen dalgann etkin deeri
3
Max
e
V
V ile verilir. O halde
dalgalanma arpan
1 1
2 3
r
fRC
ile bulunur. Burada R yk direncidir. Bu sonu
kondansatrn deerinin artrlmasyla dalgalanmann kltlebileceini gsterir. Yk
akm sfra eit olduu zaman ( R ) dalgalanma arpan sfr olur. Bu durumda kta
sadece DC bileen kalr.
Transistor yan yana birletirilmi iki PN diyotundan oluan bir devre elemandr. Birleme
srasna gre NPN veya PNP tipi transistor yaplr. Yaps diyotun yapsna benzese de
almas ve fonksiyonlar diyottan ok farkldr.Transistor, iki elektrodu arasndaki
direnci, nc elektroda uygulanan gerilim ile deien bir devre elemandr. Transistor
yapsal bakmdan, ykselte olarak alma zelliine sahip bir devre elemandr. Devrede
kk yer kaplamas ve hafif olmas, dk gerilimlerle almas ve uzun mrl olmas
nedeniyle elektroniin her alannda kullanlmaktadr.
20.

21. Transistor iin kazan giriine verilen akm, gerilim veya gcn ktan daha byk
deerlerde elde edilmesidir. Bunu salamak iin de belirli devrelerin oluturulmas
gerekir. Kazancn saysal deerinin bulunmas da, ktaki akm, gerilim ve g

- 55 -
deerlerinin, giriteki akm, gerilim ve g deerlerine oranlanmas suretiyle elde edilir.
Transistorun kazanc devreye balanma ekline gre hesaplanr. AC ve DC akmlar iin de
kazan ayr ayr hesaplanr. Bir transistor devreye balanma ekline gre;
1. Emiteri ortak balantl ykselte
2. Beyz 'i ortak balantl ykselte
3. Kollektr ortak balantl ykselte devreleri oluturulabilir.
Yukardaki ykselte devrelerinden herhangi biri iin transistorun DC akm kazanc
basite devrenin k geriliminin giri gerilimine oran olarak verilebilir.
Bir transistor iin alma noktalar transistorun karakteristik erisinden elde edilir. Eri
zerinde yk dorusu izilir. Yk dorusunun karakteristik eriyi kestii noktalara
karlk gelen akm ve gerilim deerleri o transistor iin ideal alma noktalardr.

Transistorun I
B
base akmlarnn farkl
deerleri iin kolektrden geen akmn (I
C
)
kollektr potansiyeline (V
CC
) gre

deiimleri izilerek karakteristik eriler
elde edilir. Bu eriler zerinde kollektr
akmnn maksimum deeri I
C
(max) ve
kollektre uygulanan gerilimin maksimum
deeri V
CE
(max) arasna izilen doru yk
dorusudur. Yk dorusunun aktif blge
22.
iinde I
B
deerlerini kestii noktalar transistorun alma noktalardr.
23. Si gibi baz yariletkenlerde birka elektronik devre veya devre elemann ieren tmleik
bir devre kullanlan yariletkenin tek bir kristal ierisinde oluturulabilir. Bu yntemle
retilen yariletken devre elemanlarna entegre (Entegre Devre) ad verilir. Entegreler
elektronik devrelerin kltlerek daha az hacim kaplamalar ve dolaysyla devrelerin
klmelerini salamtr. Entegreler hafif ve dayankl olduklar iin btn elektronik
devrelerde kullanlmaktadrlar. Ayrca besleme gerilimlerinin ok dk olmas (5 V, 9 V,
12 V gibi) nedeniyle kk gerilim kaynaklaryla (pil, ak vb. gibi) alabilirler.
Entegrelere dardan ok az sayda devre eleman baland iin (birka kondansatr,
diren, transistor vb.) maliyeti de olduka drmektedir. Bu nedenle tercih edilmektedir.

- 56 -
24.

Dijital elektronikte kullanlan balca kap
devreleri yandaki tabloda verilmitir. Bu
kap devreleri elektronik uygulamalarda
transistorlar ve entegre devreler kullanlarak
oluturulur.


- 57 -
MATEMATKSEL FZK CEVAPLAR

1. Gauss Teoremi: Kapal bir A yzeyi tarafndan evrilmi V hacimli isteksel ekilli bir uzay
blgesini gz nne alalm. Bir k z y x F j z y x F i z y x F F
) , , (
) , , (
) , , (
3 2 1
+ +
r
vektr ve
birinci trevleri bu blgede srekli olsun. Bu durumda Gauss Teoremi;

A A V
FdA FndA FdV

r r r r r
r

Maxwell denkleminin integral formu;

0
i
A
Q
EdA
r r

ile verilir.

Bu denklemi integral formundan diferansiyel formuna evirmek istersek;

A V
EdA EdV

r r r r

eklinde Gauss teoremini ifade edebiliriz.

i
V
Q dV

eklinde tanmlanr bu ifadeyi ve yukardaki ifadeyi Maxwell denkleminde yerine
koyarsak;

0
1
V V
EdV dV

r r

bu ifade de artk integralleri kaldrabiliriz.


- 58 -

0
.
E
eklindeki Maxwell denkleminin diferansiyel formuna ulam oluruz.

Stokes Teoremi: A yzeyi, basit kapal kendini kesmeyen C erisi tarafndan
snrlanan ak iki yzl bir yzey, k z y x F j z y x F i z y x F F
) , , (
) , , (
) , , (
3 2 1
+ +
r
ise
srekli trevlenebilen bir vektr olmak zere Stokes teoremi;

C A A
Fdr FdA FndA

r r r r r r
r r
eklinde tanmlanr.

Maxwell denkleminin integral formu;

m
C
d
Edr
dt
r
r

eklinde verilir. Bu denklemi integral formundan diferansiyel formuna evirmek iin
Stokes teoremini kullanalm.

C A
Edr EdA

r r r r
r

eklinde Stokes teoremini tanmlayabiliriz.

m
d d
BdA
dt dt
r r

eklinde alrsak;

A A
d
EdA BdA
dt

r r r r r

Artk integralleri kaldrabiliriz.

- 59 -
dt
B d
E
r
r r

eklinde ki Maxwell denkleminin integral formunu elde etmi oluruz.
2. Genel olarak uzay vektrlerden, fonksiyonlardan veya daha soyut elemanlardan oluan
ve zerinde matematiksel ilemlerin tanmland nesneler kmesidir.Lineer vektr
uzay ise elemanlar vektr olan ve belirli zellikleri salayan uzaydr. Bu vektr
uzaynn her bir eleman vektr olarak isimlendirilir. Bir lineer vektr uzaynn
elemanlar , a , b c eklinde gsterilebilir. Lineer vektr uzaylar aada ki
zellikleri salamaldr.
i) + b a L herhangi iki vektrn toplam yine lineer vektr uzaynda bir eleman
vermelidir.
ii) a b b a + + (Deime zellii)
iii) ( ) ( ) c b a c b a + + + + (Birleme zellii)
iv) a a + 0 Lineer vektr uzaynda tanmlanan her bir a vektr iin sfr
vektr olarak tanmlanan ve yandaki zellii salayan bir vektr bulunur.
v) ( ) 0 + a a Lineer vektr uzaynda tanmlanan her bir a vektr iin
yandaki ekilde tanmlanan bir ( ) a vektr tanmldr.
vi) ve kompleks saylar olmak zere;
( ) a a ) (
Lineer vektr uzaynda tanmlanan a ve b vektrleri yanda gsterilen arpma
zerine dalma zelliini salar.
vii) a a . 1 Lineer vektr uzaynda tanmlanan her bir a vektr iin etkisiz
eleman eklinde tanmlanan bir skaler say mevcuttur.
viii) ve kompleks saylar olmak zere;
( ) b a b a + +
Lineer vektr uzaynda tanmlanan a ve b vektrleri yukarda gsterilen toplama
zerine dalma zelliini salar.
ix) ve kompleks saylar olmak zere;
( ) a a a + + eklinde olan dalma zelliini salar.

- 60 -
3.
Herhangi bir vektr fonksiyonu F
r
olsun.
k F j F i F F

3 2 1
+ +
r

( )
1 2 3

i j k
F
x y z
F F F

r r r r

3 3 2 1 2 1
F F F F F F
i j k
y z z x x y
1 _ _ _
+ +
1

, , , ]
r

0
1
2
2
2
3
2
1
2
2
2
3
2
z y
F
z x
F
x y
F
y z
F
z x
F
y x
F

( )
0 F
r r r

4. Sturm-Liouville denkleminin her iki yann
n
y ve
m
y fonksiyonlaryla arpalm;
[ ] 0 ) ( ) ( ) (
1 0
+ +
1
]
1
m m
m
n
y x x P
dx
dy
x P
dx
d
y

[ ] 0 ) ( ) ( ) (
1 0
+ +
1
]
1
n n
n
m
y x x P
dx
dy
x P
dx
d
y

Bu iki denklemi birbirinden karrsak;
0 ) ( ) (
0 0
+
1
]
1
1
]
1
n m n m
n
m
m
n
y y x
dx
dy
P
dx
d
y
dx
dy
P
dx
d
y
[ ] { } 0 ) ( ) ( ) ( ) ( ' '
0
+ x y x y x y y y y P
dx
d
m n n m m n m n

Her iki tarafnda x zerinden integralini alrsak;
[ ] { }

+ +

b
a
m n m n
b x
x m n n m
dx x x y x y y y y y P 0 ) ( ) ( ) ( ) ( ' '
0 0

+
b
a
m n m n
dx x x y x y 0 ) ( ) ( ) ( ) ( 0
m n
iin;

b
a
m n
dx x x y x y 0 ) ( ) ( ) ( olmaldr.
m n
iin;

- 61 -

b
a
n m n
C dx x x y x y ) ( ) ( ) ( olabilir.
5.
+
1
1
1 1
2
) ( ) ( dx x P x P x
l l

Tretme bantlar;
) 1 2 2 (
) ( ) 1 ( ) ( ) 2 (
) ( .
2
1
+ +
+ + +
+
+
l
x P l x P l
x P x
l l
l

) 1 2 (
) ( ) 1 ( ) (
) ( .
2
1
l
x P l x lP
x P x
l l
l

1 1
1 1 2 2
1 1
( 2) ( 1) 1
. ( ). . ( ). ( ) ( ) ( ) ( )
(2 3) (2 3) 2 1 (2 1)
l l l l l l
l l l l
x P x x P x dx P x P x P x P x dx
l l l l
+ +
+ +

+ +
+ +
' ;' ;
+ +

1
1
1 2
2
) ( ) (
lm m l
l
dx x P x P (Diklik bants)

[ ]
1 1
2
1 2
1 1
.( 1) ( 1) 2 2 ( 1)
( ) ( ) ( )
(2 1)(2 3) (2 1)(2 3) 2 1 (4 1)(2 3)
l m l
l l l l l l
xP x xP x dx P x dx
l l l l l l l
+ +
+

+ + +

+ + + +

6.
+

+ + dx x x x x ) 2 7 3 ).( 6 5 (
2 2

ncelikle Dirac-Delta fonksiyonunun iindeki denklemin kklerini bulalm.
6 5
2
+ x x denkleminin kkleri 2
1
x ve 3
2
x olur.
5 2 ) ( ' x x f
Bu denklemin trevi olmaktadr.
1
) 3 (
) 1 (
) 2 (
) 6 5 (
2

+
+
x x
x x

) 2 ( ) 3 ( x x

+

+

+ + 8 ) 2 7 3 ).( 2 ( ) 2 7 3 ).( 3 (
2 2
dx x x x dx x x x
7. Herhangi bir ) (k F fonksiyonunun ters Fourier dnm;
+

dk e k F x f
ikx
) (
2
1
) (

ile verilir. Bu zellik kullanlrsa;

- 62 -

+

+

+

+

'
1
]
1
1
]
1
dx dk e k F dk e k F dx x f x f
x ik ikx
*
'
2 1
*
2 1
' ) ' (
2
1
) (
2
1
) ( ) (

+

+

+

+

'
1
]
1
1
]
1
dx dk e k F dk e k F dx x f x f
x ik ikx
' ) ' ( ) (
2
1
) ( ) (
' *
2 1
*
2 1

+

+

'
1
]
1
1
]
1
dx e dk k F k F dk
k k ix ) ' (
2 1
2
1
' ) ' ( ) (

Dirac-Delta fonksiyonunu tanmlayalm;
dx e k k
k k ix ) ' (
2
1
) ' (
+

' ) ' ( ) ' ( ) ( dk k k k F k F
bu iki eitlik denklemde kullanlrsa;

+

+

dk k F k F dx x f x f ) ( ) ( ) ( ) (
*
2 1
*
2 1

Bylece Parseval teoremi ispat edilmi olur.
8.
i
vektrleri [ ] b a, aralnda tanmlanan ve bu aralkta integrallenebilen byklkler
olmak zere Schwarz eitsizlii;
( )
2 1 2 1
, .
( )

dx x x
j
i
j i
) ( ) ( ,
*

( ) ,
Schwarz eitsizliini ispatlamak amacyla;
2 1
+
eklinde bir vektr tanmlayalm.
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 0 , , , , ,
2 2 1 2 2 1 1 1
+ + +
( ) ( ) ( ) 0 , , ,
2
2
*
1 2
*
2 1
2
1
+ + +
Bu son eitliin minimumunu bulmak iin bantnn
*
a gre trevini alalm ve sfra
eitleyelim.
( ) ( ) 0 , ,
2
2 1 2 *
+


- 63 -
( )
2
2
1 2
,

Bu ifadede her iki tarafn kompleks elenii alnrsa;
( )
2
2
2 1 *
,

bulunur.
*
ve nn bu deerlerini ifademizde yerlerine yazarsak;
( )
( )
( )
( )
( ) ( )
0
, ,
,
,
,
, 2
2 2
2
2 1
2
2
1 2
1 2 2
2
2 1
2 1 2
2
1 2
2
1
+

( ) ( )
*
2 1 1 2
, ,
( ) ( ) ( )
2
2 1 2 1
*
2 1
, , ,
ifadeleri eitsizliimizde kullanlrsa;
( ) 0 ,
2
2 1
2
2
2
1

( )
2 1 2 1
,
Schwarz eitsizlii ispatlanm olur.
9. 2 2 2
3 2 1
+ x x x
5 3 10
3 2 1
+ x x x
3
3 2 1
+ + x x x
ncelikle sistemin katsaylar determinantna bakalm;
0 46
1 1 1
3 10 1
2 1 2

DetA
Sistemin katsaylar determinant sfrdan farkl olduu iin problem Cramer yntemi ile
zlebilir. Bu yntemde her bir katsay;
,
1
1
A
x
x

,
2
2
A
x
x

A
x
x
3
3
ile verilir.
Burada ,
1
x ,
2
x
3
x katsaylar sistemin katsaylar determinantnda her bir kk iin
yazlan stuna denklem sisteminde eitliin sandaki katsaylar yerletirilerek bulunur.
92
1 1 3
3 10 5
2 1 2
1

x

- 64 -
0
1 3 1
3 5 1
2 2 2
2

x
46
3 1 1
5 10 1
2 1 2
3

x
2
46
92
1
x , 0
46
0
2
x , 1
46
46
3
x
10. Gama ve Beta fonksiyonlarn tanmlayalm.

0
1
) ( dt t e x
x t
x>0

1
0
1 1
) 1 ( ) , ( dt t t y x B
y x

) (
) ( ) (
) , (
y x
y x
y x B
+

1 1
0 0
( ) ( )
t x t y
x y e t dt e t dt

Gama fonksiyonunda
2
u t deiken deitirmesi yaparsak;

0
1 2
2
2 ) ( du u e x
x u

bulunur. Bu ifadeyi ) ( ) ( y x arpmnda yerine koyarsak;
2 2
2 1 2 1
0 0
( ) ( ) 4.
u x t y
x y e u du e t dt

2 2
2 1 2 1
0 0
4 .
u t x y
e u t du dt

Bu ifade de;
cos . r u
sin . r t deiken deitirmesi yaparsak;

- 65 -
2
/ 2
2 1 2 1 2 1 2 1
0 0
( ) ( ) 4 cos sin
r x x y y
x y e r r rdrd

2
/ 2
2( ) 1 2 1 2 1
0 0
4 cos sin
r x y x y
e r dr d

Bu ifade deki ikinci integral ) , ( y x B beta fonksiyonu birinci integral ise ) ( y x +
eklinde gama fonksiyonudur. O halde;
( ) ( ) ( ) ( , ) x y x y B x y + olur.
11.
8
(0 2 ) 2
8 2
1
(cos sin )
1 1
cos(2 ) sin(2 ) cos(2 / 8) sin( / 8) cos( / 4) sin( / 4)
i n n
i k i k
i k
z
z re z r n i n
e e
z e k i k z k i k k i k
+

+ + +

1, 2, 3... 1 k n toplam n kk

1
0 cos(0) sin(0) 1, k z i +

2
1 cos( / 4) sin( / 4) (1 ) / 2 k z i i + +

3
2 cos( / 2) sin( / 2) k z i i +

4
3 cos(3 / 4) sin(3 / 4) ( 1 ) / 2 k z i i + +

5
4 cos( ) sin( ) 1 k z i +

6
5 cos(5 / 4) sin(5 / 4) ( 1 ) / 2 k z i i +

7
6 cos(3 / 2) sin(3 / 2) k z i i +

8
7 cos(7 / 4) sin(7 / 4) (1 ) / 9 k z i i +

Btn kkler eit aralkl yaylrlar

- 66 -
b)
3
8 z i 8 r i 0

3 [( / 2) (2 / 3) ]
8
i k
z e
+

1
0 2[cos( / 2) sin( / 2) 2 k z i i +
2
1 2[cos(7 / 6) sin(7 / 6)] 3 1 k z i +
3
2 2[cos(11 / 6) sin(11 / 6) 3 1 k z +
12. a) Bir f(z) fonksiyonu;
i) tek deerli ise,
ii) kompleks dzlemde bir z noktas etrafnda trevi varsa
fonksiyon bu z noktasnda analitik fonksiyondur. Eer, z-dzlemindeki bir blgenin
her noktasnda analitik ise, o blgede analitik fonksiyondur.
b) Bu fonksiyon tek deerli bir fonksiyondur. Trevi olup olmad incelenirse;
2 2
0 0
0 0
( ) ( ) ( )
lim lim
(2 )
lim[ ] lim[2 ] 2
z z
z z
f z z f z z z z
z z
z z z
z z z
z

+ +

+
+
V
V V

burada z hangi yoldan sfra giderse gitsin, limitin deeri 2z olur.o halde, f(z)=z
2

fonksiyonunun trevi vardr ve ayrca tek deerli olduu iin analitik bir
fonksiyondur.
13. a) f(z) =u(x,y) + iv(x,y) eklinde tanmlanan bir fonksiyonun bir blgede srekli
olabilmesi iin yeterli ve gerek koul
1) y v x v y u x u , , , kismi trevlerini o blgede srekli olmas
2) Cauchy-Riemann koullarn, yani u iki eitlii salamasdr.
y
v
x
u

u v
y x

b) f(z) = x
3
+ 2ixy
2
u = x
3
v = 2xy
2

1 ve 2 koulunun salanp salanmadn anlamak iin kismi trevleri bulalm.
2
3x
x
u
y
u

2
2y
x
v
xy
y
v
4

/ 2 ( / 2) (3 / 2) 2
8 ( 1)(8)( ) 1 , 8 8
i i i i k
i i e i e i e i e e
+


- 67 -
y
v
x
u

u v
y x

olduundan yani Cauchy-Riemann koullar salanmadndan bu fonksiyon analitik
deildir.
14.
z = x +iy
2 2
y x z + z = r e
i
yazlrsa r=1 emberi zerinde z = e
i
olur.
dz = i e
i
d
I
1
=

i d i
e
d ie
z
dz
i
i

2
2
0
2
0

I
2
= 0
2
0
2 2

id e e dz z
i i

15. Bu eri, merkezi z
0
= 2 ve yarap 1 olan bir emberdir. ntegralin paydasn sfr yapan,
2 t noktalarndan sadece + 2 noktas bu ember iinde kalr. O halde, bu faktr dar
alp f(z)yi seersek aadaki sonucu buluruz.
( )
( ) 2
cos
+
z z
z
z f
( )
2 cos
2
2 2 . 2
2 cos
2
2
c
i
i
z
dz z f

16. a) Payday sfr yapan noktalar,
sinhz = (e
z
e
-z
) / 2 e
2z
= 1 = e
2ni
z = 0, i i 2 , t ...
olup, fonksiyonun sonsuz sayda kutup noktas vardr. Bunlarda sadece ilk (0, -i,
+i ) , 4 z emberi iinde yer alr. O halde,
I = 2i ( ) ( ) ( ) } { i sf i sf sf + + + Re Re 0 Re
( )
( )
( ) z Q
z P
z f olarak alnrsa ( )
( )
( ) a
e
a Q
a P
a sf
a
cosh
Re
olur.
( ) 1
0 cosh
0 Re
0

e
sf ( )
( ) ( )
1
cosh
1
cosh
Re
i
e
i sf
i

( )
( )
1
cosh
1
cosh
Re
i
e
i sf
i

I = 2i(1+1+1) = 6i

- 68 -
b)

+
dx
b x
x
I
2 2 1
cos

c
iz
R
ix
dz
b z
e
dx
b x
e
I
2 2
0
2 2
lim alnrsa I
1
= ReI ve I
2
= ImI olur.
Burada kapal C erisi st yarm dzlemdeki C
R
emberi ve reel eksenden oluur. Kutup
noktalar ib z t de olup, sadece z
1
= +ib de olup, sadece z
1
= +ib nin rezids gz
nne alnr.
( )
b
ib z
iz
e
b z
e
i ib sf i I

'

2
2 Re 2
0 i e
b
I
ib
+

yazlrsa
ib
e
b
I I

Re
1
bulunur.
17.
( )
0
0
x x
f x
x x
< <
' ;
+ < <

ve ( 2 ) f x + =f(x)
olarak tanmlanr. f(x) ift bir fonksiyon olduundan seri alm sadece kosins
fonksiyonlarndan oluur ve tm b
n
katsaylar sfr olur.
2
1
0
0
xdx a
( ) nxdx x dx x f a
n
cos
2 2
0 0

( ) [ ] 1 1
2
2
n
n

'
ift n
tek n
n
, ; 0
, ;
4
2

( ) x x nx a a x f
tek n
n
3 cos
9
4
cos
4
2
cos
,
0

18.
( ) ( )
dx e x f k F
ikx

a) ( ) ( )
ika ikx
e dx e a x k F

b) ( )
( )

+

dx e dx e e k F
ikx ax ikx ax
2 2

stel fonksiyonda bir tam kare oluturulur.

- 69 -
1
1
]
1
+
,
_
+
,
_
+ +
2
2
2
2 2
4 2 a
k
a
ik
x a
a
ikx
x a ikx ax
du dx
a
ik
x u
,
_
+
2

( )
a
k
au
a
k
e
a
du e e k F
4 4
2
2
2

c) ( )

+
dx
x x
e
k F
ikx
1
2

k>0 iin;
( ) { }
'
+
+
+
j
ikz
j
c
ikz
C
ikz
R
R
ikx
R
j
R
e z f s i dz
z z
e
dz
z z
e
dx
x x
e
Re 2
1 1 1
lim
2 2 2

(z
j
: alt yarm dzlemdeki kutuplar) olur. Eri reel eksenin altnda kapatld iin,
Jardon teoremine gre, ember zerindeki katk sfr olur. Ancak bu durumda eri
zerinde negatif dnme yn takip edilmi olur ve eitliin sa taraf negatif iaret alr.
O halde, aradmz Fouier dnm, rezid toplam olarak yazlabilir.
( ) ( ) { }

j
ikz
j
j
e z f i k F 2
Kutup noktalar ( ) 2 3 1 i z t de olup, sadece ( ) 2 3 1 i z noktas C erisi iinde
kalr ve onun rezids alnr.
( )
( )
3 1
2 1
Re
2 3 1
2 3 1
2
i
e
z
e
z z
e
s
i ik
i z
kiz ikz
1
]
1
1
]
1

( )
( )
( ) 2 3
2 3 1
3
2
3 1
2
+

+

i k
i ik
e
i i
e
i k F

k<0 iin bu kez C erisi iin st yarm ember seilir. lemler ayndr.
( )
( )
( ) 2 3
2 3 1
3
2
3 1
2

+
+
i k
i ik
e
i i
e
i k F

19. ( ) a x y y y + + 2

[ ] [ ] y ikF y F [ ] [ ] y F k y F
2

ika
e Y ikY Y k

+ + 2
2
( )
( )
( ) ( ) [ ] k Y F x y
i k
e
ik k
e
k Y
ika ika
1
2 2
1 2
+ +


- 70 -

( )
( )
( )
( )

dk
i k
e
i k
e
dke x y
a x ik ika
ikx
2 2

k=i kutup noktas iki katldr. Bu integral kompleks k dzleminde rezid yntemiyle
zlebilir.
( )
( )
( )
'

0 ; 0
0 ; 2
p
f
a x
a x e a x
x y
a x

b) x y
dx
y d
cos 2
4
4
+ 2cosx = e
ix
+e
-ix

( ) ( ) ( ) 1 1 cos 2
4 4
+ + + k k Y Y k x F Y Y ik

( ) ( ) ( ) 1 1 + +

k k dx e e dx e e k F
ikx ix ikx ix

( )
( ) ( )
1
1 1
4
+
+
k
k k
k Y

( ) [ ]
( ) ( )
x
e e
k
k k
dke Y F x y
ix ix
ikx
cos
2 1
1 1
4
1
+
+

20.
( )
0
2
A t a
f t
A a t a
< <
' ;
< <

Bu fonksiyonun periyodu 2a dr.
[ ] ( )
a
pt
ap
dt e t f
e
f L
0
2
1
1

[ ] ( ) { }

a
a
pt
a
pt
ap
a
pt
ap
dt Ae dt Ae
e
dt e t f
e
f L
2
0
2
2
0
2
1
1
1
1

2
tanh
1
1 ap
p
A
e
e
p
A
ap
ap

21. ma F Newtonun ikinci yasas ky F Yay kuvveti
dt dy b bV F srtnme kuvveti
( )
2
2
dt
y d
m ma dt dy b ky t F

- 71 -
( ) a t
m
F
y
m
k
dt
dy
m
b
dt
y d
+ +
0
2
2

2
10
20
0

m
k
W 3
10
30

m
b

( ) a t y y y + + 2 3
Her iki tarafn Laplace dnm alnrsa ( ) ( ) ( ) 0 0 0 y y
( ) ( ) ( ) [ ] ( )
ap pt
e dt a t e y y py y py y p

+ + + +
0
2
2 0 3 0 0
( )
( )( ) 2 1 2 3
2
+ +
+ +

p p
e
p p
e
p Y
ap ap

Buradaki e
-ap
faktr t-teleme teoremini uygulama olana salar.
( ) ( ) ( )
( ) ( ) 2
1
1
1
+
+

p p
p F p F e p Y
ap

( )
t t
e e t f
2

( ) ( ) [ ] f p F e L t y
ap

1
( ) ( )
2
0; 0
; 0
t t
t a
t a t a
e e t

< <

'
>

22.
0 k
k
k
x C y

0
1
k
k
k
x kC y ( )

0
2
1
k
k
k
x C k k y

( ) ( ) ( ) 0 1 2 1 1
0 1
1
2
2 2
+ +

k
k
k
k
k
k
k
k
k
x C p p x kC x x C k k x

( ) ( ) ( ) 0 1 2 1 1
0 1 2 2
2
+ +

k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
k
x C p p x kC x C k k x C k k

( )( ) ( ) ( ) 0 1 2 1 1 2
0 1 2 0
2
+ + + +

+
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
x C p p x nC x C n n x C n n

(n=0,1 olan terimleri incelemeye gerek yoktur.)

( )( ) ( ) ( ) [ ] 0 1 2 1 1 2
2
+ + + + +
+ n n
C p p n n n C n n


- 72 -
( )( )
( )( )
n n
C
n n
n p n p
C
2 1
1
2
+ +
+ +

+

( )
0 2
! 2
1
0 C
p p
C n
+

( )( )
1 3
! 3
2 1
1 C
p p
C n
+

( ) ( )( )
0 4
! 4
3 1 2
2 C
p p p p
C n
+ +

( )( )( )( )
1 5
! 5
4 2 1 3
5 C
p p p p
C n
+ +

( ) ( ) ( )( )
....
! 4
3 1 2
! 2
1
1
4 2
1

+ +
+
+
x
p p p p
x
p p
y (ift katsaylar iin zm)

( )( ) ( )( )( )( )
....
! 5
4 2 1 3
! 3
2 1
5 3
2

+ +
+
+
x
p p p p
x
p p
x y (tek katsaylar iin
zm)

( ) ( ) ( ) x y C x y C x y
2 1 1 0
+ (en genel zm)


- 73 -
ELEKTROMANYETK TEOR CEVAPLAR

1. a) T[x,y,z], koordinatlara gre srekli ve trevleri alnabilen bir fonksiyon olsun. Uzayn
her noktasnda, bileenleri bu fonksiyonun
T T T
, ,
x y z

ksmi trevleri olan bir vektr
tanmlayabiliriz. Bu vektre, T nin gradyenti denir. gradT veya T
r
eklinde yazlabilir.
T T T

T i j k
x y z

+ +

r

Burada T
r
, T fonksiyonun gradyenti adn alr.
Dier vektrler gibi gradyentin de bir bykl ve yn vardr. T
r
gradyenti T
fonksiyonundaki maksimum art ynnde bir vektrdr. Bu vektrn bykl ise,
fonksiyonun bu dorultuda llen eimine eittir.
b) F(x,y,z)=x
2
+y
2
+z
2
fonksiyonunun gradyenini alrsak
F F F
F x y z
x y z

+ +

r

F 2xx 2yy 2zz + +
r

biiminde elde edilir.
2.
a) a)
r
operatr ile bir V
r
vektr fonksiyonun skaler arpmna diverjans denir. Diverjans
raksama anlamna gelir. nk .V
r r
bir noktadaki V
r
vektr izgilerinin ne kadar
raksadnn bir lsdr.
b)
2 2
V x i 3xz j 2xzk + +
r
vektrnn diverjansn hesaplayalm.
} ( )
2 2
.V i j k x x i 3xz j 2xzk
x y z

+ + + +
'

r r

= 2x+0+2x = 4x
3.
a)
r
operatr ile bir V
r
vektr fonksiyonunun vektrel arpmna rotasyon denir. Her
vektrel arpm gibi rotasyonelide bir vektrdr ve V
r
vektrnn bir nokta etrafnda
dolan lsnn bir miktardr.
b)

V yi xj +
r
fonksiyonunun rotasyonelini bulalm.

i j k
V
x y z
y x 0

r r
=

( 0 x)i ( 0 y) j ( x y)k
y z x z x z

+ + +


- 74 -
V 2k
r r

4.

Boyca yk younluu olan doru parasnn dx parasndaki dq yknn r uzaklnda
oluturduu elektrik alan
2
dq
dE k r
r
r
kadardr. ekilde de grld gibi simetriden
dolay elektrik alann x bileeni sfrdr. Sadece y bileeni vardr ve y ynndeki elektrik
alann bykln
y
dE dEcos eklinde yazabiliriz.
y 2
dq
dE k cos
r

2 2
d
cos
d x

+
, dq dx
y 2 2
2 2
dx d
dE k
(d x )
d x
+
+

L
y 3
2 2
2
L
dx
E k d
(x d )

+

y
2 2
2k L
E
d d L
+

2 2
2k L
E y
d d L
+
r

5. Gauss Kanunu, kapal bir yzeyden (Gauss yzeyi denir) geen net elektrik aksyla
yzey tarafndan evrelenen yk arasndaki ilikiyi verir. Buna gre eer bir yzeyden
geen ak biliniyor ise bu akya neden olan yk dalm bulunabilir, veya tersi olarak
verilen bir yk dalmndan bu ykn herhangi bir noktada oluturaca elektriksel ak
(dolays ile elektrik alan) bulunabilir.
Gauss Kanunu, Coulomb Kanununun bir sonucu olmakla birlikte yksek simetrili yk
dalmlarnn elektrik alan hesabnda ok daha kullanldr. Ayrca karmak
problemlerin nitel anlalmas iin de iyi bir yol gstericidir.

- 75 -
Noktasal bir q ykn dnelim ve Gauss Kanununu tretelim. Burada tek bir yk iin
yapmamza ramen bu durum en genel yk dalm iin de geerlidir. Bu ykten r kadar
uzaklktaki elektriksel alann bykl
2
q
E k r
r
r

dir. q nun art deeri iin alan izgileri yarap dorultusunda dar dorudur. Bu nedenle
bu yk evreleyecek ekilde seilecek kresel bir Gauss yzeyine elektriksel alan
izgileri her noktada diktir.
Ak,
2
yzey yzey
Eda E da E4 r (E.da Eda cos 0 Eda)

r r
r r

eklinde yazlabilir. Bu nedenle Gauss yzeyinden geen net ak
2
2
o o
q 1 q
k 4 r kq4 q4
r 4

Dolays ile ak ile yk arasndaki ilikiyi
o yzey
q
Eda
r
r
Gauss Kanunu
eklinde yazabiliriz. Burada q, Gauss yzeyinin evreledii yk,
o
ise bo uzayn
elektriksel geirgenliidir. Yukardaki ifade Gauss Kanununun ifadesidir.
Gauss Kanununu u ekilde zetleyebiliriz: Kapal bir S yzeyinden geen toplam
elektriksel ak o yzeyin evreledii ykn
o
a oran kadardr. Gauss Kanunu
kapal yzeyler iin geerlidir.
6. ekilde de grld gibi simetriden dolay P noktasndaki elektrik alann x ve y
bileenleri sfr olur, sadece z bileeni mevcuttur.


- 76 -
Kre yzeyinde dA kadar alandaki dq yknn oluturduu elektrik alann bykl dE
kadar olur.
2
kdq
dE
r

elektrik alann sadece z bileeni olacandan
z 2
kdq
dE cos
r

olur. Burada dq dA eittir( burada yzey yk younluudur).
z 2
k dA
dE cos
r

Kre iin
2
dA 2 R sin d eittir.
2
z 2
2 k cos
dE R sin d
r

2
z 2
sin cos
E 2 k R d
r

EMT-1
Kosins teoreminden yararlanlarak
2 2 2
r R z 2Rzcos +
2 2 2
2 2 2
2 2 2 2
1
2 2
2
1
2 2
2
R r z 2rzcos
r z R
cos
2rz
R z 2Rzcos z R
cos
2z(R z 2Rzcos )
2z Rcos
cos
(R z 2Rzcos )
+
+

+ +

+

+

elde edilir. Elde ettiimiz cos deerini EMT-1 denkleminde yazarsak.
2
z 3
2 2
2
0
(z Rcos )sin
E 2 k R d
(R z 2zRcos )

Burada ncelikli olarak integrali ayr olarak zelim.

- 77 -
3 3 3
2 2 2 2 2 2
2 2 2
1 3
2 2
2
2 3
2 2
2
(z Rcos ) sin sin cos sin
d z d R d
(R z 2zRcos ) (R z 2zRcos ) (R z 2zR cos )
cos sin
I d
(R z 2zRcos )
sin
I d
(R z 2zRcos )

+ + +

+
2 2 2 2
2 2 2 2
1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
1 (R z ) 1 (R z )
I R z 2Rz( ) R z 2Rz( )
2R z 2R z (R z 2Rz) 2R z 2R z (R z 2Rz)
+ +
+ + + + + +
+ + +

2 2 2 2
2 2 2 2 2
R z 2Rz R z 2Rz
I
Rz( R z 2Rz) Rz( R z 2Rz)
+ + +

+

eklinde elde edilir. Bulmu olduumuz I
1
ve I
2
integralleri denklemimizde yerine
yazarsak
2 2 2 2
2 2 2 2 2
z 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
2 2 2 2
2 2 2 2
1 (R z ) 1 (R z )
E 2 k R {R R z 2Rz( ) R R z 2Rz ( )
2R z 2R z (R z 2Rz) 2R z 2R z (R z 2Rz)
z R z 2Rz z R z 2Rz
}
Rz( R z 2Rz) Rz( R z 2Rz)
+ +
+ + + + + +
+ + +
+ + +
+

2 2 2 2 2 2
1 (R z ) R R z 2Rz R R z 2Rz
2 2 2 2 2
E 2 k R {R( R z 2Rz R z 2Rz ) ( )
z 2 2 2 2 2 2 2 2
2R z 2R z R z 2Rz R z 2Rz
2 2 2 2
R z 2Rz R z 2Rz
}
2 2 2 2
R(R z 2Rz) R(R z 2Rz)
+ + + +
+ + + +
+ + +
+ + +
+
+ + +

eklinde elektrik alan bulunmu olur. Burada iki durum sz konusudur. R<z ve R>z
durumu.
R<z durumu iin
R
2
+z
2
-2Rz=(z-R)
2

2 2
R z 2Rz (z R) +
eittir (nk karekk ierisindeki ifade kk dna daima pozitif olarak kmaldr).
Bunu denklemimizde yerine yazarsak;
2 2
1 (R z ) R(R z) R(z R) (R z) (z R)
2
E 2 k R {R(R z (z R)) ( ) }
z
2 2 2 2 2 2 2 2
2R z 2R z (R z) (z R) R(R z) R(z R)
+ + +
+ + +
+ +

2 2
1 (R z ) R(R z) R(z R) (R z) (z R)
2
E 2 k R {R(R z (z R)) ( ) }
z
2 2 2 2 2 2 2 2
2R z 2R z (R z) (z R) R(R z) R(z R)
+ + +
+ + +
+ +


- 78 -
2 2
2
z 2 2
1 (R z ) 1 1 1 1
E 2 k R { ( ) }
z 2R z (R z) (z R) R(R z) R(z R)
+
+ +
+ +

2 2
2
z 2 2 2 2 2 2
1 (R z ) 2
E 2 k R { }
z (z R )z z R
+
+

2 2 2 2 2
2
z 2 2 2
(z R ) (R z ) 2z
E 2 k R { }
(z R )z
+ +

2
z 2
2
E 2 k R { }
z

2
z 2
4 k R
E
z

Burada 4R
2
= q eittir. Bunu da denklemde yerine koyarsak
z 2
z 2
q
E k
z
q
E k z
z
r

eklinde elektrik alan elde etmi oluruz.
Biz imdi burada kre dnda elektrik alan bulmu olduk. Bizler biliyoruz ki kre
ierisinde elektrik alan sfr olmal. Son olarak ta bunun bu ekilde olduunu ispatlayalm
R>z durumunda
R
2
+z
2
-2Rz=(z-R)
2

2 2
R z 2Rz (R z) +
2 2
1 (R z ) R(R z) R(R z) (R z) (R z)
2
E 2 k R {R(R z (R z)) ( ) }
z
2 2 2 2 2 2 2 2
2R z 2R z (R z) (R z) R(R z) R(R z)
+ + +
+ + +
+ +

2 2
2
z 2 2
1 (R z ) R R 1 1
E 2 k R { ( ) }
R z 2R z (R z) (R z) R(R z) R(R z)
+
+ +
+ +

2 2
2
z 2
1 (R z ) (R z) (R z) (R z) (R z)
E 2 k R { ( ) }
R z 2R z (R z)(R z) R(R z)(R z)
+ + +
+
+ +

2 2
2
z 2
1 (R z ) (2z) (2z)
E 2 k R { ( ) }
R z 2R z (R z)(R z) R(R z)(R z)
+
+
+ +

2 2
2
z 2 2 2 2
1 (R z ) 1 (2z)
E 2 k R { ( ) }
R z R z (R z ) R(R z )
+
+

2 2 2 2
2
z 2 2 2 2 2 2
R z (R z ) (2z)
E 2 k R { }
R z(R z ) R z(R z ) R(R z )
+
+


- 79 -
2
2
z 2 2 2 2
2z (2z)
E 2 k R { }
R z(R z ) R(R z )
+

2
z 2 2 2 2
2z (2z)
E 2 k R { }
R (R z ) R(R z )
+

E
z
= 0 olarak bulunur.
7.
Gauss yasasna gre
i
o yzey
q
Eda
r
r
eittir. Burada krenin dnda ve ierisinde elektrik

alan bulmak iin bir gauss yzeyi izmeliyiz.
R>r durumunda

letken ierisinde yk bulunmayacandan dolay gauss yzeyi ierisinde yk bulunmaz.
Bu nedenden dolay kre ierisinde elektrik alan sfrdr.

Krenin dndaki gauss yzeyinin iinde kalan net yk q kadardr. Gauss yzeyi simetrik
olduundan kre merkezinden eit (r) uzaklktadr ve bu nedenle gauss yzeyinde elektrik
alan her noktada sabittir.

- 80 -
i
o yzey
q
Eda
r
r

2
yzey
Eda E 4 r
r r
r

2
o
q
E4 r

2
o
q
E
4 r

,
o
1
k
4

2
q
E k r
r
r

eklinde elektrik alan bulunur.
8. Yzeyinde dzgn yk younluu bulunan R yarapl krenin potansiyelini ierde ve
darda bulalm.

Yzey yk younluu iin potansiyel denklemimiz
o
1
V(P) da
4 r

olur. Kosins
teoremini kullanarak r uzakln as cinsinden ifade eldim.
r
2
=R
2
+z
2
-2Rzcos
Kre zerinde yzey eleman R
2
sind d alnrsa

Bu noktada dikkatli olup pozitif kk almak gerekir. Kre dnda z>R olduundan
2
2 2
o 0
2 2
o
R sin d
V(P)
2
R z 2Rzcos
R
V(P) ( (R z) (R z) )
2z

- 81 -
2
(R z) z R olur, kre ierisinde ise
2
(R z) R z alnmaldr. Ayrca, kre
zerindeki toplam yk q=4R
2
oluturulursa sonu
o
o
q
V (darda)
4 z
q
V (ierde)
4 R

eklinde bulunur.
Bulmu olduumuz bu potansiyel terimlerinden yararlanlarak elektrik alan bulalm.
E .V
r r

Kre dndaki elektrik alan;
0
q
E ( x y z)( )
x y z 4 z

+ +

r

2
o
q
E z
4 z
r

Kre ierisinde
0
q
E ( x y z).( )
x y z 4 R

+ +

r

E 0
r

olarak bulunur.
9.
a-
o
E

r r
eitliinden yararlanarak yk younluunu bulabiliriz. Kresel koordinatlarda
2
r 2
E
1 1 1
.E (r E ) (sin E )
r r r sin r sin

+ +

r r
dir.
2 3 2
2
1
.E (r kr ) 5kr
r r
r r

2
o
5kr

2
o
5k r
eklinde elde edilir.
b-
i
q d


- 82 -
2
i
q r sin drd d

2 2
i o
q 5k r r sin drd d

R
4
i o
0
q 20 k r dr

5
i o
q 4 k R
elde edilir.
10. Yk younluu kr eklinde deien sonsuz uzunluklu bir silindirin iindeki elektrik
alan bulmak iin gauss yasasndan yararlanacaz.

Gauss yasasna gre
i
o
q
E.da
r
r

i
q d d rdrd dz

R
2 2
i
0
3
i
3
2 2
o o
q kr drd dz 2 kL r dr
2 kLR
q
3
2 kLR
E.da E.2 RL
3
kR kR
E E r
3 3

r r
r
r r


- 83 -
11.

Yzey yk younluu olan sonsuz uzunluktaki yaltkan bir plakann oluturduu
elektrik alan Gauss yntemini kullanarak bulmaya alalm.ncelikle yzey alan S olan
Gauss yzeyi seelim. S yzeyinden geen elektriksel ak
= E
r
(2S)
Alann evreledii toplam yk:
q=(yzeysel yk younluu).(yzey alan)= S

Gauss Kanunundan = E
r
(2S)= (S)/
o
, E
r
=/(2
o
) olduu bulunur.
12.

Birinci ve nc blgede elektrik alan sfrdr. kinci blgede ise elektrik alan
o
eittir.
I ve III blgede
o o
E 0
2 2

II blgede ise
0 0 0
E
2 2

+

13. A ve B noktalar arasndaki V
B
-V
A
potansiyel fark, EMT-2 denklemi yardm ile

- 84 -
bulabiliriz.

B
B A
A
V V Eds
r
r
EMT-2
E.ds= E
r
drcos0= E
r
dr

Kre dndaki V
b
noktasndaki potansiyeli bulalm. EMT-2 denklemine gre ilk
ncelikle elektrik alan bulmamz gerekiyor. Elektrik alan gauss yasndan yararlanarak
kolayca bulabiliriz.
i
o yzey
q
E.da
r
r

2
yzey
E.da E 4 r
r r
r

2
o
q
E4 r

2
o
q
E
4 r

,
o
1
k
4

2
q
E k r
r
r

Bulmu olduumuz elektrik alan EMT-2 denkleminde yerine yazalm. Burada referans
noktas olarak r
a
= alrsak V
a
sfr olur.
b
r
B A 2
q
V V k dr
r

B
B
q
V k
r

Krenin iinde ise;
i
o yzey
q
E.da
r
r

2
yzey
E.da E 4 r
r r
r


- 85 -
3
qr
E k r
R
r

Elektrik alan denklemde yerine yazlrsa
d
r
d c 3
R
qr
V V k dr
R

2
d
d c 3
qr q
V V ( k k )
2R 2R
+
c
q
V k
R

2
d
d 3
q qr q
V k ( k k )
R 2R 2R
+
2
d
d 2
kq r
V (3 )
2R R
bulunur.
14.
Gauss yasasnn diferansiyel hali
o
E

r r
ekli ile verilir. Dier taraftan elektrik alan ile
potansiyel terimi arasndaki bant da E V
r r
ile yazlr. Ve bu iki forml
birletirirsek

o
2
o
.( V)
V Poisson denklemi
r r r

formlne ularz. Bu forml poisson denklemi olarak bilinir.
Yk younluunun sfr olduu (=0) her yerde elektriksel potansiyel
2
V 0
denklemine uymak zorundadr. Bu denkleme Laplace denklemi denir.
Sonu olarak poisson denklemi yk younluunun bulunduu yerlerdeki potansiyeli
bulmamza buradan da elektrik alan bulmamz salar. Laplace denklemi ise yk
younluunu sfr olduu yerlerdeki potansiyeli bulmamz ve buradan da elektrik alan
bulmamz salar.
15.
E 0
r r
olmaldr.Bu art salamayan elektrik alan elektrostatik olarak kabul edilemez.
Verilen elektrik alan deerlerinin srasyla rotasyon elini alalm.
a-)

E k(xyi 2yzj 3xzk) + +
r


- 86 -

+ + + +

r r

E k( i j k) (xyi 2yzj 3xzk)
x y z

E k( 2yi 3zj xk)
r r
eklinde elde edilir. E 0
r r
olmad iin bu elektrostatik
alan deildir.
b-)
2 2

E k(y i (2xy z )j 2yzk) + + +
r

+ + + + +

r r
2 2

E k( i j k) (y i (2xy z )j 2yzk)
x y z

+
r r

E k(2zi 2zi 2yk 2yk)
E 0
r r

elde edilir. E
r
elektrostatik alandr.
16. Topraklanm ve sonsuz bir iletken dzlemden d uzaklkta noktasal bir q yk ekilde
gsterilmitir. Dzlemin st tarafndaki blgedeki potansiyeli bulmak istiyoruz.

Bu problem (0,0,d) noktasnda q yk bulunan z >0 blgesinde Poisson denkleminin
zmn gerektirir. Snr koullar da yledir;
a-z = 0 olduunda V= 0(iletken yzey topraklanm).
b-Ykten ok uzaklarda (yani, x
2
+y
2
+z
2
>>d
2
olduunda ), V 0 .
Snr artlarn salayan tek bir fonksiyon vardr. Bu fonksiyonu bulabilirsek doru
zm bulmu oluruz. imdi burada sistemimizle ayn snr koullarn ve Laplace
denklemini salayan, grnt yk yntemiyle problemin zmn daha kolay
indirgeyebiliriz.
Grnt yk ynteminde (0,0,d) noktasnda q yk ve (0,0,-d) noktasnda q
yknden oluan ve iletken dzleminin olmad sistemden olumaktadr.

- 87 -

Bu sistemin potansiyelini dorudan yazabiliriz.
2 2 2 2 2 2
o
1 q q
V(x, y, z) {
4
x y (z d) x y (z d)

+ + + + +

bulmu olduumuz potansiyel snr artlar salamaktadr.

17.

ekilde de grld gibi her biri xz dzlemine paralel, topraklanm (V=0) iki sonsuz
iletken dzlemden biri y=0 da, dieri y= uzaklktadr. x=0 olan sol taraf kapatan sonsuz
erit dzlem belirli V
o
(y) potansiyelinde tutulmaktadr. Bu iletkenlerin evreledii blgede
potansiyeli bulmak istiyoruz.
Bu sistemde z-ynnde bir deiim olmadndan, problem gerekte iki boyutlu olurve
Laplace denklemi
2 2
2 2
V V
0
x y

+

olrak yazlabilir. Bu denkelmin salad snr koullar yledir;
a-y=0 iin V=0
b- y= iin V=0

- 88 -
c-x=0 iin V=V
o
(y)
d- x iin V 0
Blgenin tm snrlarnda potansiyel belirtilmi olduundan, tek zm vardr. V(x,y) =
X(x)Y(y) eklinde bir zm nerelim.
nerdiimiz potansiyel fonksiyonunu Laplace denkleminde kullanrsak
2 2
2 2
d X d Y
Y X 0
dx dy
+
eitliin her iki tarafn XY ile blersem denklem aadaki gibi olur.
2 2
2 2
1 d X 1 d Y
0
X dx Y dy
+
Burada birinci terim sadece x deikenine, ikinci terim de y deikenine baldr. Dier
bir deyile, denklemin yaps F(x)+G(y) =0 eklindedir.
Bu tr eitliin doru olmasnda tek art F(x) ve G(y) nin her ikisinin de sabit olmas
gerekir.
2 2
1 2 2 2
1 d X 1 d Y
C , C
X dx Y dy

1 2
C C 0 + Bu sabitlerden biri pozitif ise dieri negatifdir. C
1
pozitif ve C
2
negatif
alnrsa
2 2
2 2
2 2
d X d Y
k X, k Y
dx dy
eklinde iki tane adi diferansiyel denklemi elde edilir.Adi
diferansiyel denklemin zm kolaydr ve bu denklemlerin zmleri u ekildedir.
kx kx
X(x) Ae Be
Y(y) Csin ky Dcos ky
+
+

Potansiyel zmmz u ekilde yaza biliriz.
kx kx
V(x, y) (Ae Be )(Csin ky Dcos ky)
+ +
Bulmu olduumuz potansiyel zmne snr artlarn uygulayalm. x sonsuza giderken
V=0 olmaldr. Bu artn salanmas iin A=0 olmaldr(nk x sonsuza giderken e
kx

sonsuza gider). B sabitini dier iki sabitin iine katp yeniden adlandrrsak;
kx
V(x, y) e (Csinky Dcos ky)
+ olarak bulunur.
y=0 iin V= 0 olmaldr. y= 0 da cosky= 1 olur. Bu nedenle de D= 0 olmaldr.Bu snr
artndan sonra
kx
V(x, y) Ce sin ky


- 89 -
eklinde olur.
y= iin V= 0 koulu iin k bir tam say olmaldr.
a-imdi son snr art olan x=0 da V=V
o
(y) artna bakalm. Deiken ayrm bize bir
deil, her k deerine karlk gelen sonsuz sayda zm vermitir. Bunlardan biri yalnz
bana son snr koulunu salamayabilir, ama bunlarn lineer kombinasyonu salar.
Laplace denklemi lineer bir denklemdir yani V
1
, V
2
, V
3
.. fonksiyonlarbir zmse,
V=
1
V
1
+
2
V
2
+
3
V
3
+..kombinasyonu da Laplace denklemini salar(burada
1
+
2
+
3
keyfi sabitlerdir)
2 2 2 2
1 1 2 2 3 3
V V V V .... 0 + +
Bu zellikten yararlanlarak
kx
V(x, y) Ce sin ky
zm lineer kombinasyonu ile ok

daha genel bir zm kurabiliriz;
kx
k
k 1
V(x, y) C e sin ky

x=0 da V=V
o
(y) snr koulunu uygulayalm
k o
k 1
V(0, y) C sinky V (y)
burada C
k
katsaysn bulmamz gerekmektedir. Bu yzden
eitliin her iki tarafn da sin my ile arpp [0, ] aralnda integralini alrz.(m bir tam
saydr)
k o
k 1
0 0
C sinkysin mydy V (y)sin mydy

0
0 (k m)
sin kysin mydy
/ 2(k m)
'

Yani toplamdaki terimlerden k=m olann dndakilerin integrali sfrdr. K= m iin sol
taraftaki integral (/2)C
m
olacandan
m o
0
2
C V (y)sin mydy
eklinde bulunur. C
m
katsaysn da formlde yerine yazarsak
kx
o
k
0
2
V(x, y) ( V (y)sin mydy)e sin ky

elde edilir.

- 90 -
18.

ekildeki sistemde grld gibi R yarapl yksz bir metal kre z ekseni ynnde bir
elektrik alan iine konmutur. Bu krenin dndaki potansiyeli bulmak iin ncelikle
Laplace denklemini kresel koordinatlar yazmamz gerekir.
Kresel koordinatlarda Laplace denklemi u ekilde yazlr
2
2 2
2 2 2 2 2
1 V 1 V 1 V
V (r ) (sin ) 0
r r r r sin r sin

+ +

Burada eksenel simetriyi alacamz iin V potansiyeli asndan bamsz olur.
2 2
2 2
1 V 1 V
V (r ) (sin ) 0
r r r r sin

+

Burada yine deiken ayrm yntemini kullanrsak, V(r, ) R(r) ( ) eklinde bir
zm nerelim. Bu ifadeyi Laplace denklemin kullanrsak
2
d dR R d d
(r ) (sin ) 0
dr dr sin d d
+

ekline dnr.
Bu eitliin her iki yann da V=Rile blnrse
2
1 d dR 1 d d
(r ) (sin ) 0
R dr dr sin d d
+

elde edilir ve bu denklemin birinci denklemi yalnzca r deikenine, ikinci terimi ise
yalnz deikenine bal olduundan, her iki terimde sabit olmaldr.
2
1 d dR
(r ) k(k 1)
R dr dr
1 d d
(sin ) k(k 1)
sin d d
+
+

Bu oluan iki ayr diferansiyel denklemi zersek radyal denklem
k
k 1
B
R(r) Ar
r
+
+ eklinde elde edilir ve burada A ve B belirsiz sabitlerdir.
Asal denkleme gelince
d d
(sin ) k(k 1)sin
d d
+


- 91 -
bu denklemin zmleri Legendre polinomlardr.
k
( ) P (cos )
Burada P
k
(x) polinomlar Rodrigues forml ile tanmlanrlar.
k 2 k
k k
1 d
P (x) ( ) (x 1)
2 k! dx

Sonu olarak V(r,) denklemimiz
k k
k k k 1
k 0
B
V(r, ) (A r )P (cos )
r

olarak elde edilir.
imdi sorumuza yeniden dnersek metal kremiz bir e potansiyel yzeydir ve bu yzeyi
referans seelim.Yzeyin potansiyelini sfr alalm. Bu durumda xy dzlemi sfr
potansiyelde olacaktr. Z sonsuza giderken potansiyel sfr olmaldr.
Elektrik alan
o
E k olarak veren potansiyel

o
V E z C + olarak tanmlaya biliriz(Burada
C sabit bir saydr).
xy dzleminde V=0 olabilmesi iin C sabiti sfr olmaldr. O halde kresel koordinatlarda
bu problemin snr koullar yle ifade edilebilir
a-r =R iin V=0
b- r>>R iin V=-E
o
rcos
Birinci arta gre
k k
k k 1
2k 1
k k
B
A R 0
R
B A R
+
+
+

olmaldr.Bunu zmde kullanrsak
2k 1
k
k k k 1
k 0
R
V(r, ) A (r )P (cos )
r
+
+

b koulunu uygularsak r>>R olduunda,
2k 1
k 1
R
r
+
+
terimi sfra gider. Son ekli ile Potansiyel
terimimiz
k
k k
k 0
V(r, ) A r P (cos )

haline dner.
V= -E
o
rcos olduunu sylemitik iki eitlii karlatrrsak

- 92 -
k
k k o
k 0
A r P (cos ) E r cos

ki taraf karlatrlrsa sadece k=1 olan terimin kalaca grlr.cos=P
k
cos olduu
dikkat edilirse
A
1
= -E
o
ve dier tm A
k
katsaylar sfrdr.
Sonu olarak bu problemin zm;
3
o 2
R
V(r, ) E (r ) cos
r



- 93 -
STATSTK FZK CEVAPLAR

1. Tersinir Olay:Yaltlm bir sistemde zamanla ortaya kacak bir deiim belirli bir ynde
az geliigzel durumdan ok geliigzel duruma doru olur. Bu deiim sistemin filmini
ekerek gzlenebilir. Byle bir filmi geriye doru oynatrsak zamann geriye doru gittii
ters zaman srecini izleriz. Bir olay filme kaydedilip geriye doru oynatldnda yani ters
zaman sreci izlendiinde zamann normal ileri ak srecinden ayrt edilemiyorsa bu
olaya tersinir olay denir.
Tersinmez Olay: ncelenen bir olay hibir zaman olumayacak yani ters zaman sreci
normal sreten bariz olarak ayrt edilebilen yada ters zaman sreci izlendiinde doal
olmayan bir davran gsteriyorsa buna tersinmez olay denir.
2. Is: Makroskopik anlamda i yaplmasn gerektirmeksizin atomik dzeyde oluan
enerji geiidir.
Scaklk: Is sourduunda yada braktnda makroskopik parametrelerinden yalnzca
birisi deien herhangi kk bir M sistemi alrz. Bu deien parametre Q ile gsterilir. M
gibi bir termometre bir A sistemi ile deme durumuna getirilir ve denge durumuna kadar
braklrsa Q parametresinin ald deere A sistemin scakl denir.
3.
6 N , 3 n ,
6
1
p ,
6
5
q

P(n)=
3 3
6
5
.
6
1
.
! 3 !. 3
! 6
,
_
,
_

=
3 3
6.5.4.3! 1 5
0, 054
3.2.3! 6 6
_ _

, ,
olaslkldr.

4. n: 3 zarn gsterdii saylarn toplam olsun.

20 10 6 3 1 ) ( + + + n C

6 n iin 6 , 5 , 4 , 3 n dr. zar kullanldnda olas durum says
3
6 N olur.


- 94 -
20 ) ( n C N
r

2 , 9 % 092 , 0
6
20
3

N
N
P
r
r
bulunur.
5.
a) 4 N , 1 n ,
6
1
p ,
6
5
1 p q ,

P(1)
1 4 1
6
5
6
1
)! 1 4 !.( 1
! 4

,
_
,
_

3
1 5
4 0, 39
6 6
_

,

b) 4 N , 2 n

P(2)
2 2 2
4! 1 5 1 5
0,12
2!.2! 6 6 6 6
_ _ _ _

, , , ,

c)
4
6
1
) 4 (
,
_
P

d) P(en az bir zarda)+P(hibirinde)=1

P(0)=
0 4
4! 1 5
0, 48
0!.4! 6 6
_ _

, ,

P(en az birinde)=1-0,48=0,52

6.
( ) ( )
2
2
2
2
u u u u u

u u u

- 95 -
( )
2
2 2
. . 2 u u u u u +
( )
2
2 2
2 ( u u u u P u
r r r
+
=
r r r r r
P u u P u u P +
2
2
2
=
2
2
u u
Bu sonuca gre ( ) 0
2
u olmaldr.
0
2
2
u u ve
2
2
u u bulunur.
7. a) Ortalama manyetik moment;
0 0 0
) ( ) .( . . q p q p P
r
r r
+

=( )
0
1 2 p
2
0
2
0
2
0
2
2
) ( ) .( . . q p q p P
r
r r
+ +

2
0
2

b) ( ) ( )
2
2 2 2
2
2
u u u u u u u
( )
2
0
2 2
0
2
2 2
) 1 2 ( p
= ) 1 ( 4 ) 1 4 4 1 (
2
0
2 2
0
p p p p +
=4 q p.
0

8. m ktleli parack L uzunluunda ki tek boyutlu kutuda serbeste hareket etsin. Bu
sistemin enerji dzeyleri;
2 2
2
2
2
h
E n
m L
/

ile verilir. L ok byk olursa
2
n nin katsays ok kk olur.Belirli bir E enerjisi iin;
( )
2 / 1
2mE
h
L
n
/

Birbirini izleyen kuantum durumlar nnin birim byklklerde deien deerlerine
karlk geldiinden enerjileri Eden veya kuantum saylar nden kk olan kuantumlu
durumlarn ) (E toplam says basite n olur.
2 / 1
) 2 ( ) ( mE
h
L
n E
/


- 96 -
( ) E
dE
d
E

( ) E E m
h
L
E
2 !/ 2 / 1
) 2 (
2 /

bulunur.
9. m ktleli paracn iki boyutlu bir kutuda serbeste hareket edebildiini varsayalm.
Paracn enerji dzeyleri;
( )
2 2
2
2 2
2
y x
n n
L m
E +
h

eklinde olacaktr.
x
n ve
y
n byklkleri iki boyutlu bir kare yzeyine yerleeceklerdir.
2 2 2
R n n
y x
+
2 2
2
2
2
h
mEL
R
,
_
h
L
mE R 2
R yarapl dairenin iinde kalan ,
x
n
y
n deerleri verilen bir E deeri iin geerli olur.
Dairenin E enerjili durumlar oluturur.
( ) ( )
2
4
1
R E
= ( )
2 2
2
. 2
4
1
h
L
mE
( )
( )
E
dE
E d
E

( )
2
2
2h
mE L
E
( ) E
mL
E
2
2
2 h

10. m ktleli bir parack her bir kenar L uzunluunda olan boyutlu bir kutuda serbeste
hareket ediyor olsun.
z y x
L L L olmak zere;
) (
2
2 2 2
2
2 2
z y x
n n n
L m
h
E + +
/

olur. Birbirine dik
z y x
n n n , , eksenlerinin belirledii saylar uzaynda bu kuantum
saysnn olas byklkleri geometrik olarak kenarlar birim uzunluklu kpn merkezinde

- 97 -
olur.
2
2
2 2 2
) 2 ( R mE
h
L
n n n
z y x

,
_
/
+ +

Verilen bir E bykl iin bu denklemi salayan
z y x
n n n , , deerleri R yarapl
krenin zerinde yer alr.
2 / 1
) 2 ( mE
h
L
R
/

Bu durumda Eden kk enerjili durumlarn ) (E says bu kre iinde yer alan ve art
z y x
n n n , , deerleri bulunan kplerin saysna eit olur, yani basite R yarapl krenin
hacmine eittir.
,
_
3
3
4
8
1
) ( R E
=
2 / 3
3
) 2 (
6
mE
h
L
,
_

( ) E
dE
d
E

E E m
h
V
E
2 / 1 2 / 3
3
) 2 (
4
) (
/

bulunur.
11. Toplam enerjinin E deeri iin, serbestlik derecesi bana ortalama enerji yaklak olarak
N E 3 / eklinde verilebilir. Ancak her bir serbestlik derecesi deiik bir dalm
gsterir.
( )
3 3 3
N N N
x y z
E E E
E
N N N

_ _ _
' ; ' ; ' ;

, , ,

= ( ) { } ( ) { } ( ) { }
N
z
N
y
N
x

( ) ( )
2 / 1
2
.
mE
h
L
n E
/

olduundan;
( ) mE
h
L
E
x
x
2
. /

( )
( )
( )
3 / 2
3
2
N
x y z
L L L
E m
h

' ;
/


- 98 -
=
( )
3 / 2
3
2
3
N
N
V mE
N
h

_
' ;

, /

( ) E
dE
d
E

=
( )
E
N
m
N
mE N
h
V
N
N
3
2
3
2
2
3
.
1
2
3
3
,
_
'
/

( )
3
1
2
N
N
E CV E E

1
2
3
N
> olduu iin;
( )
3 / 2 N N
E CV E E
bulunur.
12. Her biri m ktleli zde N molekll bir gazn
z y x
L L L V . . hacmindeki bir kutuda
olduunu dnelim. N molekl says yeterince kk olsun. ki koulun salanmas
gerekir.
(i) Molekller arasnda ki karlkl potansiyel enerjisi, ortalama kinetik enerjisi ile
karlatrldnda ok kktr. Byle bir gaza ideal gaz denir.
(ii) Moleklleri ayrt edemesek bile dikkatimizi bir molekl zerine toplayabiliriz. Gaz
mutlak T scaklnda dengede olsun. Molekln
r
enerjili r durumunda bulunma
olasl;
r
r
r
r
P
) exp(
) exp(

kT
1

Ortalama enerji;

r
r
r
r
r r
r r
P
) exp(
) exp(

r
r
Z ) exp( eklinde blm fonksiyonu tanmlanr.

Z
Z Z
Z
1
ln


- 99 -

Z ln

. N E
olarak bulunur.
13. Gaz ierisinde bir molekln kutunun sa duvarna x dorultusunda uygulad kuvvet F
olsun. Bu kuvveti molekl
r
enerjili r durumunda ise
r
F ile gsterelim. Kutunun sa
duvar
x
dL kadar ekildiini dnelim.
r x r
d dL F
x
r
r
L
F

Ortalama F kuvveti
r
F kuvvetinin olas tm durumlar zerinden ortalama alnarak
bulunur.
,
_

r
r
r
x
r
r
r r
L
F P F
) exp(
) exp(

( )

,
_

r r
r
x
r
r
x L
) exp(
1
) exp(

1
]
1
r
r
x
L
) exp(
1

x
x
L
Z
Z Z
L
Z
F
1 1
1

x
L
Z
F
ln 1

Tek atomlu bir gaz iin blm fonksiyonu;
b V Z ln 3 ln
2
3
ln ln +
ile verilir.
1
2 / 1
2
,
_
m
b
Z blm fonksiyonunda sadece V terimi
x
L e baldr. Dolaysyla;

- 100 -
x x x
L L
V
L
Z
F

1 ln 1 ln 1

x
L
kT
F
bulunur. Gazn duvara uygulad ortalama basn ortalama kuvveti alana blerek elde
edilir.
kT
V
N
L
kT
L L
N
L L
F N
p
x z y z y

T k N V p . . .
nkT p
elde edilir.
14. Mutlak Scaklk: Bir makroskopik sistemin T mutlak scakl (veya buna bal olarak
1
) (

kT parametresi)
( )
E
E
kT

ln 1

ile tanmlanr. Burada ( ) E sistemin E ile E + E enerji aralnda ki girilebilir durum
saysdr. k ise Boltzmann sabitidir.
Entropi: Bir sistemin S entropisi girilebilir durum says cinsinden
ln S k
ile tanmlanr. Entropi sistemin dzensizliinin bir lsdr.
15. Bir ideal gaz karm iin durum denklemi;
1
1
2
2
1 2
1 2
pV NkT
N
p kT
V
N
p kT
V
N N
p p p kT
V
+
+

Gaz molekllerinin hareketleri birbirinden bamsz dnlmtr.
16.
kT
2
3


- 101 -

) (
) ( ) (
2
3
i
i k
kT + +

T k N V p . . .

kT N V p
2
3
3
2
.

V
N
p
3
2

V
N
birim hacim bana ortalama kinetik enerji olduundan;
u p
3
2

bulunur.
17.
[ ]

1
]
1
Z
Z
Z Z
Z
Z
P
r
r
r
r
r
r
r
r r
r
r
r
r
r r
r r
ln
1
) exp(
) exp( ) exp( ). exp(
) exp(
). exp(

18. a) Gaz ierisinde bir molekln kutunun sa duvarna x dorultusunda uygulad kuvvet
F olsun. Bu kuvveti molekl
r
enerjili r durumunda ise
r
F ile gsterelim. Kutunun sa
duvar
x
dL kadar ekildiini dnelim.
r x r
d dL F

- 102 -

x
r
r
L
F

Ortalama F kuvveti
r
F kuvvetinin olas tm durumlar zerinden ortalama alnarak
bulunur.
,
_

r
r
r
x
r
r
r r
L
F P F
) exp(
) exp(

( )

,
_

r r
r
x
r
r
x L
) exp(
1
) exp(

1
]
1
r
r
x
L
) exp(
1

x
x
L
Z
Z Z
L
Z
F
1 1
1

x
L
Z
F
ln 1

b)
x
L
Z
F
ln 1

V
Z
L
Z
L L L L
F
p
x z y z y

ln 1 ln 1 1

olur.
19. Makro durumu T mutlak scakl ve hepsi birden x ile gsterilen makroskopik
parametreler takm ile belirlenen bir makroskopik sistem dnelim. Sistemde dQ s
deiiminde scaklk dT kadar deiirse s sas;

- 103 -
x
x
dT
dQ
C
,
_

ile verilir. Mol bana z s;
x
x x
dT
dQ
v
C
v
c
,
_

1 1

Eer V hacmi sabitse sistem zerine i yaplmad iin;
x
x
x
dQ d E
dQ E
c
dT T
_
_

,
,

Tek atomlu bir gazn ortalama kinetik enerjisi;
RT T k N E
a
2
3
.
2
3

Tek atomlu ideal bir gaz iin mol bana z s;

R
T
E
c
v
v
2
3
,
_

bulunur.
20. a)
T
Q
S
buz S su S S

) ( ) (

K
mol joule
S
/
273
6000

8 , 21 S joule/mol.derece

b)
ln . k S

( )
buz su
k S ln ln .


- 104 -
= 8 , 21 ln .
buz
su
k joule/mol.derece

23
10 ). 8 , 6 (
10 ) / 8 , 21 exp(
k
buz
su

21. Kuantum mekaniksel zelliklerin nemsiz olduu gsterilirse klasik yaklam geerli
olacaktr. Klasik kavramlardan anlaml kullanm zerine kuantum mekaniinin getirdii
snrlama Heisenberg Belirsizlik ilkesi dir. Bu ilke;
h p q / > .

0
S ile tanmlanan bir uzaklkta konumlanan bir parac inceleyelim. Bu paracn
momentumu
0
p olsun.
h p S / >>
0 0
.
/ >>
0
S olursa klasik yaklam geerli olur.
22. E Blm Teoremi: Klasik istatistik mekanikte tanmlanan bir sistem dengede ise
enerjisinde ki her kuadratik terimin katsays ortalamas kT/2 ye eit olur.
deal bir gaz iinde ki bir molekln kinetik enerjisi;
( )
2 2 2
2
1
z y x
p p p
m
+ +
E blm teoremine gre;
kT
2
3

bir mol gazn ortalama enerjisi;
3 3
2 2
a
E N kT RT
_

,

k N R
a
.
ve sabit hacimdeki z s;
R
T
E
C
v
v
2
3
,
_

elde edilir.
23. a)
x x
dv v g ) ( Hzn x bileeni
x
v ile
x x
dv v + aralnda bulunan birim hacimdeki
ortalama molekl says.

- 105 -

) ( ) (
3
) ( ) (
y z
v v
x x
v d v f dv v g
( )
1
]
1
+ +
y z
v v
z y x z y x x x
dv dv dv v v v
m
C dv v g
2 2 2
2
exp . ) (
( )
z y z y x x
dv dv v v
m
dv v
m
C

+

+

1
]
1
+
,
_

2 2 2
2
exp
2
exp .

,
_

x x x x
dv v
m
C dv v g
2
2
exp ' ) ( (1)
n dv v
m
C dv v g
x x x x

+

+

)
2
exp( ' ) (
2

1/ 2
'
2
m
C n

,

dir. Denklemi hzn
x
v bileeninin 0
x
v deeri etrafnda ortalama olarak daldn
gsterir. Bu durumda;
0
x
v olur.
b) v d v f dv V f
3
) ( ' ) (
' iareti integralin dv v v v + < < koulunu salayan tm hzlar zerinden

alndn gsterir.
dv v v f dv v F
2
) ( 4 ) (
dv v
mv
c dv v F
2
2
)
2
exp( 4 ) (
) (v F maksimium olduu v v hzna en olas hz denir ve
0
dv
dF

ile bulunur. Buradan
0 ) 2 )(
2
exp( )
2
exp(
2
2
2
+
,
_
v
mv
v
mv
mv
m
kT
m
v
2 2

bulunur.


- 106 -
24. Termodinamiin sfrnc yasas;
ki sistem nc bir sistem ile ssal olarak dengede ise birbiri ile de ssal
dengededir.
Termodinamiin birinci yasas;
Bir sistemin bir denge makro durumu yaltlm bir sistem iin E =sabit zellii
tayan (i enerjisi olarak tanmlanan) bir E byklyle belirlenebilir.
Sistem etkilemeye ve bu ekilde bir makro durumdan dierine gitmeye braklrsa
sonuta E de ortaya kan deime;
Q W E +
W:Sistemin d parametrelerinin deimesi sonucunda sistem zerine yaplan itir.
Q:Sistemin sourduu s.
Termodinamiin ikinci yasas;
Bir sistemin denge makrodurumu S byklyle verilebilir.
(i) Sistem dQ ssn sourduu herhangi bir sonsuz kk yar durgun oluumda entropi;
T
dQ
dS byklnde deiir. T mutlak scaklktr.
(ii) Issal olarak yaltlm bir sistemin bir makrodurumdan dierine getii herhangi bir
oluumda entropisi artma eilimindedir.
0 S
Termodinamiin nc yasas;
Bir sistemin S entropisi
0 T iin
0
S S snr zelliine sahiptir.
0
S sistemin yapsndan bamsz bir
sabittir.
statistik Bant;
Yaltlm bir sistem dengede ise bu sistemi bir S entropi ile belirlenen bir
makrodurumda bulunma olasl;
k s
e P
/
ile verilir.
Mikroskopik fizikteki bant;
Bir sistemin S entropisi girilebilir durumlarn saysna;
ln S k ile baldr.
25. .
v
v RT
dQ vc dT dV
V
+
Adyabatik etkilemelerde s sourulmaz.

- 107 -
0 dQ
0 . . + dV
V
RT
dT c
v

0 +
V
dV
T
dT
R
c
v

sabit V T
R
c
v
+ ln ln
sabit V T
R C
V
+ ln ln
/

sabit V T
R C
V
) / (

T R v V p . . .
sabit V V p
R C
V
. ) . (
) / (

sabit V p
.
v
c
R
+ 1

26. i) dQ TdS dE pdV +
dE TdS pdV
( , ) E E S V
V S
E E
dE dS dV
S V
_ _
+

, ,

Yukardaki iki denklemin karlatrlmasyla
V
S
E
T
S
E
p
V
_
,
_

,

elde edilir. Tam diferansiyel olma koulu
S V V S
E E
V S S V
_ _ _ _

, , , ,

dr. Buradan
S V
T p
V S
_ _

, ,

1nci Maxwell denklemi elde edilir.

- 108 -
ii) dE TdS pdV
( ) dE TdS d pV Vdp +
( ) d E pV TdS Vdp
H
+ +
14 2 43

Burada H entalpy dir ve
H E pV +
( , ) H H S p
p
S
H H
dH dS dp
S p
_ _
+

, ,

p
S
H
T
S
H
V
p
_
,
_
,

p p
S S
H H
p S S p
_ _ _ _

, ,
, ,

dr. Buradan
p
S
T V
p S
_ _

, ,

2nci Maxwell denklemi elde edilir.
iii) dE TdS pdV
( ) dE d TS SdT pdV
( ) d E TS SdT pdV
F

14 2 43

Burada F Helmholtz free enerjisidir ve
F E TS
( , ) F F T V
V T
F F
dF dT dV
T V
_ _
+

, ,


- 109 -
V
T
F
S
T
F
p
V
_

,
_

,

T V V T
F F
V T T V
_ _ _ _

, , , ,

dr. Buradan
T V
S p
V T
_ _

, ,

3nc Maxwell denklemi elde edilir.
iv) dE TdS pdV
( ) ( ) dE d TS SdT d pV Vdp +
( ) d E pV TS SdT Vdp
G
+ +
1 44 2 4 43

Burada G Gibbs free enerjisidir ve
G E pV TS +
( , ) G G T p
p
T
G G
dG dT dp
T p
_ _
+

, ,

p
T
G
S
T
G
V
p
_

,
_
,

p p
T T
G G
p T T p
_ _ _ _

, ,
, ,

dr. Buradan
p
T
S V
p T
_ _

, ,

4 nc Maxwell denklemi elde edilir.


- 110 -
KLASK MEKANK CEVAPLAR

1.
( ) v m
dt
d
F
r
r

dt
p d
F
r
r

izgisel momentum korunum teoremi: Bir paracn zerine etki eden net
kuvveti F
r
ile gsterelim. Eer F
r
kuvveti sfr ise;

0
dt
p d
F
r
r

sabit p
r

p
r
momentumu zamanla deimiyordur buda momentumun korunduunu gsterir.

Asal momentumun korunumu teoremi: Bir parack zerine etki eden net torku

N
r
ile gsterelim. Burada N
r
;

dt
L d
N
r
r

eklinde tanmlanr. Eer 0 N
r
ise;

0
dt
L d
N
r
r

sabit L
r

L
r
asal momentumun zamanla deimez buda asal momentumun korunduunu

- 111 -
gsterir.
2. Herhangi bir kuvvetin kapal bir yol boyunca yapt i sfr ise bu kuvvet
korunumludur denir.

0 Fds
r
r

Korunumlu kuvvetin bir baka tanm;

0 F
r r
eklindedir.

Ktle ekim kuvveti korunumlu kuvvetlere bir rnektir. Srtnme kuvveti ise
korunumsuz kuvvetlere rnektir.

k xy j z i x F
3
3 2

r

z y x
F F F
z y x
k j i
F

r r

eklinde tanmlanr.
Bize verilen kuvvetin rotasyoneli;

( )
2

3 18 3 F x z i yj
r r

0 F
r r
Her nokta iin bu art salanmyor dolaysyla kuvvet korunumsuzdur.
3. Merkezcil kuvvet probleminde;

V T L

( ) ) (
2
1
2 2 2
r V r r m L +
&
& eklindedir.
bir devirsel koordinat olduundan buna karlk gelen asal momentum

- 112 -
korunumludur.

l mr P
&
2
eklinde bir sabite eittir.

0
P
&
ise ayn zamanda;

0
2
1
2

,
_
&
r
dt
d
da salanr.
Merkezcil kuvvet halinde alann sonsuz kk deiimi;
d r dA
2
2
1

dt
d
r
dt
dA
2
2
1

0
2
2
dt
A d
sabit
dt
dA

olarak bulunur.
4. Brachistochrone Problemi: Bu problem iki noktay birletiren yle bir eri bulunmaldr
ki yukardaki bir noktada durgun halde bulunan bir parack aadaki bir noktaya
yerekimi etkisi altnda bu eri boyunca en az zamanda varsn eklinde tanmlanabilir.
Eri boyunca hz v ise bir ds yay uzunluunu gemek iin gerekli sre ds/v olur.
Dolaysyla bizim aratrdmz zaman;

v
ds
t
12
eklinde tanmlanabilir.

Artk amacmz bu integralin minimumunu bulmaktr. Paracn enerjisi iin korunum
teoremi;
mgy mv
2
2
1
eklinde verilebilir. Buradan hz ifadesi;


- 113 -
gy v 2 bulunur. Bu ifade integralde yerine konursa;

2
1
2
12
2
1
dx
gy
y
t
&
olur.

Bylece deiimler hesabnda tanmlanan f fonksiyonu;

gy
y
f
2
1
2
& +

eklinde verilebilir. Bu fonksiyon aadaki ifadeyi salar;

0
y
f
dx
d
y
f
&

5. Deiimler hesab verilen bir izgi integralinin ekstremum olduu eriyi bulmaktr.
Problemi esas olarak bir boyutlu halde dnrsek;
1
x ve
2
x deerleri arasnda yle bir
) (x y y yolu bulmak istiyoruz ki dx dy y / & olmak zere bir ) , , ( x y y f & fonksiyonun
izgi integrali bu yol iin bir ekstremum olsun.

[ ]
2
1
2 1 2 1
),......, ( ), ( ),......., ( ), ( dx x x y x y x y x y F J & &

eklindeki deiimi J mmkn btn ) , (
1
x y erilerini adlandran parametresinin bir
fonksiyonu eklinde dnerek elde edilir. Bylece;

)...... ( ) 0 , ( ) , (
) ( ) 0 , ( ) , (
2 2 2
1 1 1
x x y x y
x x y x y

+
+

), 0 , (
1
x y ) 0 , (
2
x y v.s. ekstremum probleminin (elde edilecek olan) zmleri ve
1
,
2
,
v.s. u noktalarda ise, u noktalarda sfr olmalar dnda x in tamamen keyfi
fonksiyonlardr, nk bu sabit u noktal deiimdir. J nin deiimi;


- 114 -
,
_
2
1
i
i
i
i
i
dx d
y
y
f
d
y
y
f
d
J
&
&

dx
y
f
dx
d y y
y
f
dx
x
y
y
f
i
i i
i
i
i

1
]
1
2
1
2
1
2
1
2
& & &

Bu eitlikte ilk terim sfrdr, nk btn eriler sabit u noktalardan geerler.

,
_
2
1
i
i
i i
dx y
y
f
dx
d
y
f
J
&

d
y
y
i
i
0
,
_
eklinde verilir.

i
y deikenleri bamsz olduklarndan
i
y deiimleri de bamszdr. Bundan dolay
ancak
i
y lerin katsays ayr ayr sfr ise art salanr.

0
i i
y
f
dx
d
y
f
&

sfr ise art salanr ve 0 J olur.

ntegral Lagrange fonksiyonu iin yazlrsa;

2
1
) , , ( dt t q q L I
i i
&

halini alr ve ayn ekilde dnlerek Euler-Lagrange denklemi elde edilir .
0
i i
q
L
q
L
dx
d
&

6. Keplerin nc kanunu ters kare kuvvet kanuna uyan kuvvetle iin yazlmtr.


- 115 -
m
l
r
dt
dA
2 2
1
2

&

m
l
A dt
dt
dA
2
0

ab A

2
1 a b

mk
l
a
2
2 / 1

mk
l
a
l
m
2
2 / 3
.
2

k
m
a
2 / 3
. 2
7. Merkezcil kuvvet problemi iin Lagrange fonksiyonu;

V T L

( ) ) (
2
1
2 2 2
r V r r m +
&
&

r koordinat iin Lagrange denklemi;

( ) 0
2
+
r
V
mr r m
dt
d
&
&
) (r f
r
V
dersek;

) (
2
r f mr r m
&
& & buradan;

- 116 -

l mr
&
2
dersek;

) (
3
2
r f
mr
l
r m & & halini alr.

,
_

2
2
2
1
mr
l
V
r
r m & &
olarak yazlabilir. O halde etkin potansiyel;
2
2
2
1
mr
l
V V
et
+ olur.

Yukarda grld gibi enerjinin 4 farkl deeri iin etkin potansiyelin grafii verilmitir.
Burada enerjinin E
1
deeri iin enerji dorusuyla etkin potansiyelin kesitii bir nokta
vardr. Bu noktaya r
1
dersek r
1
den daha kk noktalar iin etkin potansiyel toplam
enerjiden daha byk olacaktr. Bu ise fiziksel olarak mmkn deildir. Dolaysyla cisim
r
1
den daha kk uzaklklarda hareket edemez.
Enerjinin E
2
deeri iinde E
1
ayn olan karsama yaplabilir. E
1
ile E
2
enerji deerleri
arasndaki tek fark byklk farkdr. Yine etkin potansiyel ile enerjinin kesitii noktaya
r
2
dersek cisim r
2
den daha kk uzaklklarda dolaamaz.

Enerjinin E
3
deeri iin yaplan tartma epeyce farkldr. Burada etkin potansiyelin
toplam enerji ile kesitii iki nokta vardr ve bu iki noktann dnda etkin potansiyel
enerjiden byk olmaktadr. Dolaysyla cisim bu iki nokta arasnda bir konum deerine
sahip olarak hareketini srdrecektir. Burada iki nokta arasnda konumun snrlandrlm
olmas nedeniyle yrnge kapaldr. Bu yrnge eliptik olmaldr.
Enerjinin E
4
deeri iin etkin potansiyelle sadece bir kesime noktas vardr ve bu
yzden cismin uzakl sadece bir deer alabilir. Yrnge tek bir konum deeriyle verilir

- 117 -
ve bu deer sabittir. Dolaysyla yrngemiz emberseldir.
8. Bir sistemin Lagranjiyeni verilen bir
j
q koordinatn iinde barndrmyorsa (kar gelen
j
q& hzn bulundurabilir) bu koordinata devirsel koordinat denir.

j
q koordinatyla ilgili kanonik momentum;

j
j
q
L
p
&
eklinde verilir.

Lagrange hareket denklemini yazalm;

0
j j
q
L
dt
d
q
L
& &

Eer
j
q koordinat devirsel ise;

0
j
q
L

olur. Buradan;

0
j
q
L
dt
d
&

halini alr. O halde;
0
dt
dp
j

olmaldr. Bylece devirsel bir koordinatn elenii olan kanonik momentum korunur.
9.
1 1 1
Sin l x ;
1 1 1 1
Cos l x
&
&
1 1 1
Cos l y ;
1 1 1 1
Sin l y
&
&
1
2 2
1
2
1
2
1
Cos l x
&
&
1
2 2
1
2
1
2
1
Sin l y
&
&
2 2 1 1 2
Sin l Sin l x + ;
2 2 2 1 1 1 2
Cos l Cos l x
& &
& +


- 118 -
2 2 1 1 2
Cos l Cos l y + ;
2 2 2 1 1 1 2
Sin l Sin l y
& &
&

( ) ( )
2
2
2
2 2
2
1
2
1 1
2
1
2
1
y x m y x m T & & & & + + +

( )
1 2 2 1 2 1 2
2
2
2
2 2
2
1
2
1 2
2
1
2
1 1
2
1
2
1
2
1
+ + + Cos l l m l m l m l m T
& & & & &

2 2 2 1 1 2 1 1 1
Cos gl m Cos gl m Cos gl m V

V T L

[ ] ( )
1 1 2 1 1 1 1 2 2 1 2 1 2
2
2
2
2 2
2
1
2
1 2
2
1
2
1 1
2
1
Cos gl m Cos gl m Cos l l m l m l m l m L + + + + +
& & & & &

+
2 2 2
Cos gl m

0
1 1

&
L
dt
d L

( )
1 1 2 1 1 1 1 2 2 1 2 1 2
1

Sin gl m Sin gl m Sin l l m

L

& &

( )
1 2 2 2 1 2 1
2
1 2 1
2
1 1
1

+ +
Cos l l m l m l m
L
& & &
&

( )
1 2 1 2 1 2 2
2
1 2 1
2
1 1
1

+ +
Sin l l m l m l m
L
dt
d
& & & & &
&

1
koordinat iin Lagrange denklemi;
( )
1 1 2 1 1 1 1 2 2 1 2 1 2
Sin gl m Sin gl m Sin l l m
& &
( )
1 2 1 2 2 2 1 2 1 1 1 1
( Sin l m l m m l l
& & & & &

=0


- 119 -
( )
2 2 2 1 2 2 1 2 1 2
2

Sin gl m Sin l l m
L

& &

( )
2 1 2 2 1 2 2
2
2 2
2

& & &

&

Sin l l m l m
L
dt
d

( )
2 2 2 1 2 2 1 2 1 2
Sin gl m Sin l l m
& &
- ( ) 0
2 1 2 2 1 2 2
2
2 2
+
& & &
Sin l l m l m

Lagarange hareket denklemleri bulunur.
10. Sistemin Lagranjiyeni;

( ) glCos m Cos x l l
m
x
m m
L
2
2 2 2 2 2 1
2
2 2
+ + +
+
& & & & eklinde verilir.

x genelletirilmi koordinat iin Lagrange hareket denklemi;

0
x
L
dt
d
x
L
&
eklindedir.

0
x
L

( ) Cos l m x m m
x
L
& &
&
2 2 1
+ +

( ) .
2
2 2 2 1
Sin l m Cos l m x m m
x
L
dt
d
& & & & &
&
+ +

x koordinat iin Lagrange denklemi;
( ) 0 .
2
2 2 2 1
+ + Sin l m Cos l m x m m & & & & & olur.
koordinat iin Lagrange hareket denklemini;
0
&
L
dt
d L


- 120 -

glSin m Sin x l m
L
2 2

& &

Cos x l l m
L
& &
&
2
2
2
+
& & & & & &

&
. 2 2
2
2
Sin x l Cos x l l m
L
dt
d
+

0 . 2 2
2
2 2 2
& & & & & & & & Sin x l Cos x l l m glSin m Sin x l m

eklinde elde ederiz.
11. Sistemin potansiyel enerjisi, bu iki alan ayran yzeye paralel dorultularda deimez.
Bu nedenle momentumun bu yzey zerinde ki bileeni sabittir. Paracn birinci
alandaki
1
v
r
ve ikinci alandaki
2
v
r
hz ile bu yzeyin normali arasndaki alar
1
ve
2

kabul edersek korunum ilkesini aadaki gibi yazabiliriz;

1 1 2 2
v sin v sin

Enerjinin korunumunu kanununu da gz nne aldmzda;

( )
2 1
1 2
1
2
1 U U
mv Sin
Sin
+
ifadesi bulunur.
12.
1
u

Sinn K
u
.
1
,
n Sin
nCosn
K
u
2
1
,
n Sin
n Cos
K
n
u
3
2 2
1+
eklinde bulunur.

Merkezcil kuvvet ifadesi;
( ) ( ) u u
m
u l
F +
,
_

2 2


- 121 -
1
]
1
+
2
2
2 2
3
2
1
2 1
) ( n
K n
m
l
F

eklinde merkezcil kuvvetin ifadesi bulunur.

Potansiyel enerji;

( ) ( )
1
]
1
+
1
]
1

+
2
2
2 2
2
2
3
2
5
2 2 2
1
2
1 2
n
K n
m
l
d
n K n
m
l
d F V

( )
2 2 2
2
1
& & + m T eklinde kinetik enerji ve potansiyel enerji tanmlanrsa;

& & . KnCosn ve
4 2
2
2
m
l
&
eitlikleri kinetik enerji ifadesinde kullanlrsa;

1
]
1
+
2
2
2 2
2
2
1
2
n
K n
m
l
T

bulunur. Toplam enerji;

0 + V T E elde edilir.
13. Uydunun yrngesel srati;

2 2
2
2 2 2 2 2

m
l
v + + & & & eklinde verilir.

Yine bykl;

Cos
p
. 1+

eklinde verilir.


- 122 -

l
sin
mp
& olarak bulunur. Bu ifadeyi sratin karesi eklinde verilen ifadede

yerine yerletirirsek;

( )
2
2 2
1 2
l
v Cos
mp

_
+ +

,
elde ederiz.

1 1 + Cos
olduundan;

( )
max
1
l
v
mp
+ ve ( )
min
1
l
v
mp

olarak bulunur.

Bu iki bantdan ekilirse;

min max
min max
v v
v v
+

elde edilir.

b)Yukarda bulunan
max
v ve
min
v deerleri kullanlarak;

2
max min
1
l
v v
mp

ifadesine ulalr.

l
mab
2

aranlan bantda bunlar yerlerine konulursa;
a
mp
l
l
mab
v v 2 1
2
2
min max

bulunur.

- 123 -
14. Uydunun sratini asnn fonksiyonu olarak hesaplayalm;
2
sin
p
& &
bu ifadeyi srat ifadesinde yerine koyarsak;

2 2 2 2
1 2
l
v cos
mp
+ + + & &
buluruz. Buna gre uydunun gnberi ve gnte noktalarnda ki sratleri;

( ) + 1
mp
l
v
gb
ve ( ) 1
mp
l
v
g

eklinde bulunur. Asal momentum iin korunum ifadesi;

gb gb go go
l
v v
m

ifadesine ulalr. Uydunu hareketi iin enerji korunumu kullanlrsa;

,
_
,
_

gb
Dnya
go
gb
Dnya
gb
m GM
mv
m GM
mv E

2 2
2
1
.
2
1
elde edilir.

Burada gnberi iin bulunan enerjiyi dmerkezliliin tanmnda yerine koyarsak;

1
1
]
1
,
_

gb
Dnya
gb
m GM
mv
k
l
2
2
2
2
1
2 1
Burada k;

m GM k
Dnya
eklinde tanmlanr.
1
1
]
1
,
_
,
_

gb
Dnya
gb
Dnya
gb gb
m GM
mv
GM
v
2
2
2
1
2 1

- 124 -

Artk dmerkezlik bilindiine gre;

,
_
1
1
]
1
,
_
,
_

gb
Dnya
gb
Dnya
gb gb
g
m GM
mv
GM
v
mp
l
v
2
2
2
1
2 1 1 bulunur.
Uydunun gnee uzakl ise;
g
g
v m
l 1
olduundan;

,
_
1
1
]
1
,
_
,
_
gb
Dnya
gb
Dnya
gb gb
g
m GM
mv
GM
v
mp
l
m
l
2
2
2
1
2 1 1
1
bulunur.

Keplerin nc yasasa uyarnca;

Dnya
GM
a
1
2
2 / 3
sonucuna varlr.
15.
rd dx

Kinetik enerji ktle merkezinin kinetik enerjisi ve ktle merkezi etrafndaki hareketin
kinetik enerjisi olarak ikiye ayrlabilir;

2 2 2
2
1
2
1
&
& Mr x M T +
Potansiyel enerji ise;

( ) V Mg l x sin
V T L
( )
2 2 2
1 1
2 2
Mx Mr Mg l x sin +
&
&

- 125 -
Burada sadece bir tek ba artmz vardr dolaysyla sadece bir tane Lagrange
arpanna gerek vardr. Ba denkleminde grlen katsaylar unlardr;
r a

1
x
a
Sonuta her iki genelletirilmi koordinat iin Lagrange denklemlerimiz;
0 Mx Mgsin + &&

0
2
r Mr
& &

Birde elimizde ba denklemimiz vardr;
r x
&
&
Bu denklemin zamana gre trevini alarak;
r x
&&
&&
Bylece ;
Mx &&

2
gsin
x

&&
Burada katsays;
2
Mgsin
ve

2
gsin
r

&&
deerleri elde edilir. ember srtnmesiz dzlemde kayarken sahip
olaca ivmenin sadece yarsyla aaya doru yuvarlanabilir.Buradan emberin hz;
v glsin elde edilir.


- 126 -
MODERN FZK CEVAPLAR

1. zel grelilik teorisinin iki temel postlas ;
a) Fizik yasalarnn tm birbirine gre sabit hzlarla hareket eden tm gzlemciler
iin ayn olmaldr.
b) zellikle n hz, tm eylemsiz gzlemciler iin, bunlarn bal
hareketlerinden bamsz olarak ayn olmaldr.
2. a) Bu dnmler Galile dnmleri olarak adlandrlr;
( . ) x x v t y y
z z t t
grld dk hzlarda yani k hzndan ok dk hzlarda drdnc koordinat
olan zaman her iki eylemsiz sistemde ayndr. Yani klasik mekanik erevesinde
zaman evrenseldir.
b) Bu dnmler Lorentz dnmleri olarak adlandrlr;
) . .( t v x x y y
z z ) .(
2
x
c
v
t t
) .(
2
x
c
v
t t , bu denklemlerde byl
2
2
1
1
c
v
ile verilir.
Grld gibi yksek hzlarda yani k hzna yakn hzlarda, drdnc koordinat
olan zaman koordinatnn da greli olduu ortaya kar.
3. 1) Hz dnmleri aadaki gibi verilir.
2
.
1
c
v u
v u
u
x
x
x
,
_
2
.
1 .
c
v u
u
u
x
y
y
,
_
2
.
1 .
c
v u
u
u
x
z
z

4. zel grelilik kuramnn nemli sonular;
a) Bir gzlemciye gre hareketli saatler, bir arpan kadar yavalyormu

- 127 -
gibi grnr. Bu, zaman genilemesi olarak bilinir.
b) Hareketli cisimlerin boylar, hareket ynnde bzlyormu gibi grnr.
c) Bir gzlemci iin e zamanl olaylar, buna gre hareketli bir baka
gzlemci iin e zamanl deildir.
5. zel grelilikte momentum;
u m
c
u
u m
p
r
r
r
. .
1
.
2
2

zel grelilikte durgun enerji;
2
d
E mc
zel grelilikte kinetik enerji;
2 2
. . . c m c m K
zel grelilikte toplam enerji enerji;
2 2 2 2 4
E mc p c m c +
uygun limitte yani c v >> limitinde;
2
2
1
mu
p mu
u
c

r
r r

2
2
1
1
1
u
c

p mu
r r
;
2 2
K mc mc =
2
( 1) mc , bu ifade Taylor serisine alrsa;

2
E mc , bu ifade gene taylar serisine alrsa;
2 4 2
2 2 2
2 4 4
1 3 1 3
(1 ...)
2 8 2 8
v v v
E mc mc mv m
c c c
+ + + + +
2 2
...
1
2
mc mv
+
+
bulunur.

Grld gibi uygun limitlerde zel grelilik kuramnn n grd denklemler
Newton yasalarnn n grd denklemlere dnr.
6. S olarak A aracn seelim. Yerdeki S erevesi bir gzlemciye gre 0.75 v c hza
sahip olur. B arac yer gzlemcisine gre bir 0.85
x
u c hzyla giden bir cisim olarak
2 4 4
2 2
2 4 4
1 3 1 3
(1 ... 1) ...
2 8 2 8
v v v
K mc mv
c c c
+ + + + +
2
1
2
mv

- 128 -
kabul edilir. Buradan yola karak Aya gre Bnin hz;
c
c
c c
c c
c
v u
v u
u
x
x
x
98 . 0
) 75 . 0 )( 85 . 0 (
1
75 . 0 85 . 0
.
1
21 2

biiminde bulunur.
Negatif yn iareti, B aracnn Adan bakldnda x ynnde ters hareket ettiini
gsterir.
7.
a)
2 27 8 2
0
(1, 67 10 )(3 10 / ) E mc x kg x m s

939
0
E Mev
b) Toplam enerjisi durgun enerjisinin 3 kat ise;
2 2
. 3 mc mc E
2
2
1
1
3
c
u

8
10 . 83 , 2
3
8
c u m/s
c)
2
0
2mc E E K
2.939 1.878 K Mev

d)
2 2 4 2 2 2 2
) 3 ( mc c m c p E +
) ( 8 ) ( ) ( 9
2 2 2 2 2 2 2
mc mc mc c p
2656 8
2

c
mc
p Mev/c
8.

9. Pauli Darlama ilkesi, bir atomda ki iki elektronun ayn kuantum durumunda hibir
zaman bulunamayacan ifade eder. Baka bir deyile, iki elektron, ayn n, l,
l
m ,
s
m
kuantum saylar takmna sahip olamaz. Bu ilke ve minimum enerji ilkesi kullanlarak

- 129 -
elementlerin elektron yerleimi tayin edilebilir. Bu da elementlerin atomik yapsnn ve
kimyasal zelliklerinin anlalmas iin bir temel oluturur.
10. 1921 ylnda Stern ve Gerlach ilk kez uzay kuantumlanmasn gsteren bir deney yaptlar.
Deneyde ntr gm atomlarndan oluan bir demet homojen olmayan manyetik alan
ierisinden geirildikten sonra demet iki bileene ayrlyordu. Deney dier atomlarla
yinelendiinde ise her durumda demetin iki veya daha ok bileene ayrld grld.
Burada klasik olarak beklenen durum her bir atomun btn ynlerde ynelmi
z

manyatik momente sahiptir ve bu manyetik momente homojen olmayan bir manyetik alan
her ynelimde saptracak ekilde bir kuvvet etki ettirir. Fakat Stern-Gerlach deneyinden
grlen dalm beklenenin tersine homojen deildir. Gm atomlar iin ikiye
ayrlmtr. Sonuta Stern-Gerlach deneyi atomik lekte spin denilen bir i kuantum
zelliine sahip olunmas gerekliliini gstermitir.


- 130 -
KATIHAL FZ CEVAPLAR

1. Bir kristalin balanma enerjisi, ayn elektron dzenini koruyacak ekilde, kristali serbest
ve yksz atom bileenlerine ayrmak iin verilmesi gereken enerjidir.
Katlardaki molekler ba eitleri aadaki gibi zetlenebilir.
a-) yonik balar: Baz molekller, zt iaretli ykl iyonlar arasndaki Coulomb
etkilemesinden dolay iyonik ba olutururlar.Sodyum klorr (NaCl) iyonik bal
molekle bir rnektir. NaCl yapda her Na atomu, bir elektronunu komusu Cl atomuna
vererek iyonik kristaldeki (+) ve (-) ykl iyonlar olutururlar.
b-) Kovalent balar: Bir molekldeki kovalent ba, birleen atomlarn deerlik
elektronlarn ortaklaa kullanmalar ile oluur. Yani, iki atomun iki elektrona ortak
olmasyla salanr. rnein hidrojen moleklnn iki elektronu ,ekirdekleri arasnda eit
paylalr.
c-) Hidrojen balar: Bu tip balanma , iki negatif iyonun aradaki bir hidrojen atomu
(proton) tarafndan ekilmesiyle oluur. Hidrojen bana bir rnek olarak hidrojen-iki
florr (HF
2
) verilebilir.
d-) Van der Waals balar: yonik yada kovalent ba yapmayan atomlar
arasndaki zayf elektrostatik badr. Soygaz atomlarnn ve nonpolar kutuplu olmayan
molekllerin sv faza younlamasndan bu balar sorumludur.
e-) Metalik Balanma: Atomlar ya da (+) iyonlar, bir elektron bulutuna batrlm gibi bir
arada tutulular. Bylece (+) iyonlar, btn komularna aralarndaki elektron aracl ile
eit ekilde balanm olurlar.
2.
En ortadaki 5. iyon iin U
5
=?
2
R
ij
q
U z e
r
t
Burada R : En yakn komular aras uzaklk
: Enerji boyutunda } sabitler
: Uzunluk boyutunda } sabitler
z: Bir iyonun en yakn komu says

- 131 -

ij ij
r P R ( en yakn komu uzakl olan R cinsinden i ve j atomu arasndaki
uzaklk)
2 2 2 2
5
2
2
2 2 2 2 2
2 3 4
1 1 1
2 (1 )
2 3 4
7
6
R
R
R
q q q q
U e
R R R R
q
e
R
q
e
R
+ +
2 +
2

3. ki zde atom ok byk uzaklkta iseler etkilemezler ve elektronik enerji seviyeleri
yaltlm atomlarnki gibi dnlebilir. Varsayalm ki bu iki atom sodyumdur ve her biri
3s elektronuna sahip olup, enerjileri kesin olarak bilinmektedir. ki sodyum atomu birbiri
yaknna getirildiinde dalga fonksiyonlar st ste gelmeye balar. Atomlar aras
etkileme yeterince kuvvetli olduunda ekil-1 deki gibi iki farkl 3s seviyesi meydana
gelir.Eer 6 tane sodyum atomu bir araya getirilirse ekil-2 deki gibi yarlmalar olur. ok
sayda atom katy oluturmak zere bir araya getirildiinde, enerji seviyeleri birbirine
ok yaknlar ve srekli band gibi gzkr (ekil-3 ). Bylece atomdaki kesikli 1s, 2s, 2p,
enerji seviyeleri yerine, katda 1s, 2s, 2p, . Srekli enerji bandlar geer. Bu
bandlarda, yine birbirinden ayr durumdadr. Enerji bandlarn ayran enerji blgelerine
yasak enerji aral (E
g
) denir.

- 132 -

4. Bu modelde metaldeki deerlik elektronlarnn metalin iinde serbeste hareket ettii
dnlr. Metal ierisindeki elektronlarn, iyon korlarnn ekici potansiyelinden
etkilenmedii varsaylr. Ayrca elektron-elektron etkilemeleri ve elektron-fonon
etkilemeleri de ihmal edilir. Metallerdeki elektronlar iin kuantum istatistii
kullanlr.Burada sistemin her bir durumunda yalnzca bir elektron tarafndan doldurulma
gerei vardr.Fermiyon olarak adlandrlan buuklu spinli btn paracklar ,Pauli
darlama ilkesine uymak zorundadr. Fermiyonlara bir rnek olarak elektron verilebilir.
Elektronun belirli bir E enerjili durumda bulunma olasl ise ,
( ) /
1
( )
1
F
E E kT
F E
e

+

eklinde verilebilir.
5. Yariletkende T=0 Kelvin de (mutlak sfrda) btn elektronlar deerlik bandndadr ve
iletim bandnda hibir elektron yoktur.Bunun iin yariletkenler dk scaklkta zayf
iletkendirler.Bununla beraber normal scaklklarda iletkenlik tamamen
farkldr.Yariletkenlerde yasak enerji aralnn kk olmas ve Fermi enerji
seviyesi
F
E `nin de enerji aralnn hemen ortasnda bulunmas nedeniyle nemli sayda
elektron ssal olarak deerlik bandndan iletim bandna uyarlr.Yariletkenlerin iletkenlii
scakla skca baldr ve scaklkla iletkenlik hzl bir ekilde artar.Bir elektron deerlik
bandndan iletkenlik bandna getii zaman arkasnda boluk (hole) brakr.Bu boluk
pozitif bir art yk olarak grlr.Bir deerlik elektronu arkasnda bir boluk brakarak
hareket etmesi halinde boluk bir yk tayc gibi davranr.Yalnz bir element veya bileik
ieren saf bir kristalde eit sayda iletim elektronu ve boluk bulunur.
6. Saf bir yariletkendeki elektron ve boluklarn says birbirine eit olduunu biliyoruz. Saf
bir yariletken ierisine kastl olarak yabanc atomlar katlrsa, bu ileme katklama ad
verilir. Pratikte nemi olan bir ok uygulamada, tayclardan sadece birisinin bulunduu

- 133 -
rneklere ihtiya duyulur. Uygun safszlklarn yariletkenlere katlmasyla, sadece
elektronlar ve sadece boluklar iinde bulunduran yariletkenler hazrlanabilir. Bu
katklama ilemleri yaplrken kullanlan katk maddeleri, donor ( verici) ve akseptr
(alc) olmak zere iki ana snfa ayrlrlar. Bunlardan ortama bir elektron verebilen
safszlk atomuna donor (verici), ortamdan bir elektron alan safszlk atomuna ise akseptr
denir. Bu durumda, iletim elektronlar boluk oluturmadan ortaya karken, akseptr ise
ortamdan bir elektron alarak yapda bir boluk meydana getirir.
Katk atomuna bal olarak, bir kristaldeki elektronlarn veya boluklarn stnl
salanabilir. Yariletkenlerde katklama sonucunda n- tipi veya p- tipi yariletken
oluturmak mmkndr. Kristale donor atomlar katklandnda oluan katkl yeni
yariletkene n-tipi yariletken akseptr atomlar katkland zaman oluan yariletkene
ise p-tipi yariletken ad verilir. Bir i yzeyle snrlanm farkl blgelerin oluturduu
sisteme ise p-n eklemi denir. Tipik bir i yzeyin genilii yaklak 10
-4
cm dir. p-tipi ve
n-tipi yariletkenler arasndaki i snrn kalnl, bir taycnn mr boyunca
difzlenmeyi belirleyen difzyon uzunluu ile karlatrlabilecek kadar kktr.
rnein bu blgenin kalnl grnen n dalgaboyu mertebesindedir.
7. Taban durumundaki sodyum atomunun enerji band diyagram ekil-1 de gsterilmitir.
Sisteme enerji verilirse elektronlar dolu durumlardan, ok saydaki bo durumlara hareket
edebilirler. rnein 3s bandndaki elektronlar bo olan 3p bandna gemek iin yeterli
enerjiyi sourabilirler. Buradaki
F
E `nin altndaki btn seviyeler dolu stndeki
seviyeler botur. Fermi enerjisi bandn ortasna der. 0 K den daha byk scaklklarda,
ok az sayda elektron E
F
nin zerindeki seviyelere ssal olarak uyarlr. Bununla
beraber, metale elektrik alan uygulandnda, Fermi enerjisi civarnda enerjiye sahip
elektronlar kk bir elektrik alan yardmyla metal iinde serbeste hareket edebililer,
nk dolu enerji seviyelerinin bitiiinde ok sayda doldurulmam seviyeler vardr.


- 134 -
Yaltkanlarda yasak enerji aral olduka byktr(10eV ).Elektronlarla dolu olan
alt banda deerlik band, bo olan st banda ise iletim band denir.Yaltkanlarda enerji
aral byk olduundan oda scaklnda ok az sayda elektron ssal olarak
uyarabilir.Yani yaltkanlar ok byk zdirence sahiptirler.

Yariletkenlerde ise yasak enerji aral 1, 2 eV dur. T=0 K de btn elektronlar
deerlik bandndadr ve iletim bandnda hi elektron yoktur.Yariletkenlerde yasak enerji
aral
g
E ìn kk olmas nedeniyle ok sayda elektron ssal uyarmayla iletim bandna
geebilir.Yariletkenlerde bir elektron deerlik bandndan iletkenlik bandna getiinde
arkasnda boluk brakr. Bir saf yariletkene saa doru bir E elektrik alan uygulanrsa
elektronlar sola, boluklar saa doru hareket ederler.


- 135 -

Bir cismin iletkenlii ne olursa olsun mutlak sfrdaki elektron dolu bandna valans band
denir ve bu band izleyen ilk bo banda da iletim band denir.
a) Metallerde: Valans band ile iletim band arasndaki yasak enerji aral ok
kktr, hatta iki band i ie gemitir.
b) Yariletkenlerde: Yasak enerji aral (1-3 eV) fazla deildir. Yani dk bir enerji
verilerek elektronlarn valans bandndan iletim bandna gemesi mmkndr.
c) Yaltkanlarda: Fermi enerji dzeyi ok yksek olduu iin yani yasak enerji aral
ok geni olduu iin (10-12 eV) valans bandndan elektronlar iletim bandna geemezler.
8. p-n eklemi p-tipi yariletkenle n- tipi yariletkenin bir araya getirilmesi ile oluur.
P-tipi ksmndaki net akseptr konsantrasyonu N
a
-
ve n- tipi net donor konsantrasyonu N
d
+

olsun. Termal denge durumunda yariletkenin yk dengesi koulundan,

a d
p N n N
+
+ +
yazlabilir. Yksek scaklklarda p blgesinde ounluk tayc younluu
a
p N
olan
ykl boluklar ve n blgesinde ounluk tayc younluu
d
n N
+
olan elektronlar
fazla miktarda bulunmaktadrlar. Her blgede ounluk tayclar ile ssal dengede
bulunan ok az sayda aznlk tayclar da bulunmaktadr.
p-n kavandaki (-) ve (+) ykl iyonlar rgye baldrlar, hareket etmedikleri iin
de yk tamasna katkda bulunmazlar. Kavak blgesinde ise, tayc younluklarnn
birden deimesi, byk bir konsantrasyon gradyenti oluturur. Bunun sonucunda da,
ounluk tayclarnn difzyonu kavakta bir akm meydana getirir. Elektronlar eklemin
n- blgesinden p- blgesine ve boluklar p- blgesinden n- blgesine szarlar. Kavan n

- 136 -
ve p kenar elektron ve boluk kaybettii iin bu blgedeki yk ntrallii bozulur ve (+)(-)
yk fazlal ortaya kar.
Sonu olarak, tayclarn kavaktan karlkl szmalar sonucu, snrn p kenarnda
geride (-) iyonlam akseptr atomlar fazlal ve n tarafnda ise geride (+) iyonlam
donor atomlar fazlal kalr. Bu iki yk tabakasnn oluturduu yeni elektrik alannn
i
E
r
yn, nden pye dorudur. Bylece yeni elektrik alan, uygun bir deere olaarak,
blgeler arasndaki elektron ve boluk akn keser. Yk tayclarnn yaylmalarn
durdurucu nitelikte olan elektrik alann
( )
( )
dV x
E x
dx

eitlii ile bal olduu V(x) potansiyeli, bir potansiyel engel biimindedir. Elektrik alann
yk akn durdurma zellii, p-n ekleminin dorultucu olarak kullanlabilmesine izin
verir. Dardan uygulanan elektrik alan, kavakta oluan akmla ayn ynl ise, akm
tamamen kesilir, zt ynl ise akm geer.

Eklem blgesinin ematik gsterimi.
9. Speriletkenler , baz element veya bileiklerde yeterince dk scaklklarda direncinin
yok saylabilecek denilebilecek deerlere gitmesi olaydr.Mesela,yeterince dk
scaklklarda ariletken halkada oluturulan elektrik akm deeri dmeden dolanr.
Ariletken halkada,akma kar bir diren ortaya koymaz,dolaysyla bir snma ve kayp
olmaz. Sfr dirence sahip olma zelliine ek olarak baz ariletkenler, uygulanan
manyetik alan da darlarlar. Bundan dolay bu tr ariletken iersinde btn noktalarda
manyetik alan sfr olmaktadr.
Bir speriletken kritik scakl olan
C
T scaklndan daha byk olduunda normal bir

- 137 -
metal gibi,
C
T scaklndan daha kk olduunda ise ariletken gibi davranr. Sistem
bu durumda iken bir manyetik alana konulduunda manyetik alan izgilerini darlar.
Manyetik alan izgilerinin bir ksm ortadaki oyukta kalr. Bu oyuktaki manyetik alann
aks kuantumlanmtr. Bu olay Meissner olay olarak bilinir.
10. lkel rg hcresinde tek tip atom bulunan bir kristalin dalm bants
sin
2
m
Ka
W W ve burada
1
2
2 4
o
m
V C
W
a M
_

,

kesikli rg iin grup hz;
cos cos
2 2 2
g m o
dW a Ka Ka
V W V
dk

K=0 iin;
2
g m o
a
V W V
K
a
t iin 0
g
V duran dalgann bir zelliidir.
Faz hz
0
0
sin
2
2
sin sin
2 2
2
m
f
Ka
w V w Ka Ka
V V
Ka
K K Ka

K0 limitinde sin
2 2
Ka Ka
; olduundan
0 f
V V
K
a
t iin
0
0
sin
2
2
2
f
V
V V

dir.
Srekli ortam iin; yani a ? veya 1 Ka = iin sin
2 2
Ka Ka
; olduundan
sin
2 2
m m
Ka Ka
W W W
0
0
2
2 2
g m
f m m
dW a
V W V
dK
W Ka a
V W W V
K K

0 f g
V V V dr.

- 138 -

11. rg: Kristalografide, kristali oluturan atomlardan kaynaklanan olaylardan ziyade
kristalin geometrik zellikleri ile ilgilenilir. Bu yzden her atom, o atomun denge
konumuna yerletirilen geometrik bir nokta ile temsil edilir. Bylece kristalinkiyle ayn
geometrik zelliklere sahip noktalarn bir deseni elde edilir. Bu geometrik desene rg
ad verilir.
Birim hcre: Tekrarland zaman tm uzay dolduran minimum hacimli yapya birim
hcre denir.
Baz: Kristal rg bir kez belirlenir ve uygun koordinat eksenlerini ve birim hcreyi
tanmlamakta kullanlrsa, kristal yapnn her bir rg noktasna elik ettiinde tm yapy
meydana getiren atomlardan olumu bir grubu belirleyerek baarlr. Atomlarn bu
grubuna baz denir. Ksaca, her bir rg noktasna atomlarn veya atom gruplarnn
yerlemesidir.
Bravais rg: rg teleme vektrlerinin boylar ve aralarndaki asnn deerinde bir
kslama olmad iin rg tr says sonsuzdur. rg teleme ve simetri ilemleri
(simetri merkezi, dnme, yansma) gibi tm kstlamalar altnda deimez kalan rg
trlerine Bravais rg denir. 2 boyutta 5 adet ve 3 boyutta 14 adet Bravais rg vardr.
12. Paylalma dikkate alndktan sonra sadece 1 tane rg noktas ieren hcrelere veya
sadece kelerinde rg noktas bulunan hcrelere lkel hcre denir. Baka bir deyile,
, , a b c
r
r r
ilkel teleme vektrleriyle tanmlanan ve hacmi en kk olan hcredir. Birden
fazla rg noktas bulunan hcrelere de lkel olmayan hcre denir.

- 139 -

Burada 1, 2, 3 nolu hcreler ilkel, 4, 5, 6 nolu hcreler ilkel deillerdir. Birim hacimdeki
rg nokta says N, iki boyutta u ekilde bulunur.
+ +
2 4
yzey ke
i
N N
N N
Buna gre 1, 2, 3 nolu hcreler 1 tane rg noktas ierir. 4 ve 6 nolu hcre 2rg noktas,
5 nolu hcre 4 tane rg noktas ierir. Bylece 4, 5, 6 nolu hcreler, ilkel olmayan birim
hcrelerdir.

- 140 -
13. Fononlar, Bose-Einstein dalmna, elektronlar ise Fermi-Dirac dalmna uyarlar.
Elektronun belirli bir E enerjili durumunda bulunma olasl
( )
1
( )
1
F
B
E E
k T
f E
e
+

ifadesiyle verilir. (
F
E Fermi enerjisi )
T= 0K de
1
( )
0
F
F
E E
f E
E E
<
' ;
>

Buna gre,
F
E enerjisinin altndaki btn enerji seviyeleri dolu, stndekilerin hepsi
botur. Bu yzden T= 0K scaklnda Fermi-Dirac dalm fonksiyonu, Fermi enerjisinde
kesiklilik gsterir. T>0 K ve E =
F
E olduunda f(E) = deerini alr.

Bu ise, Fermi enerjisi scaklkla ok az deitii iin, Fermi enerjisindeki bir durumun
dolu da olabileceini, bo da olabileceini ifade eder. Sistem stldnda, yani T>0K iin,
termal enerji baz elektronlar uyarr. nemli olan nokta, termal enerjinin btn
elektronlar tarafndan eit ekilde bllmesidir. Bunun sebebi, Fermi enerjisinin

- 141 -
altndaki elektronlarn enerji yutamamasdr. Elektronlarn oda scaklnda termal yoldan
yutabilecei enerji 0.025
B
k T eV mertebesindedir. Bu enerji 5eV mertebesindeki Fermi
enerjisinden ok kktr. Bu yzden, sadece Fermi enerjisine yakn enerjili elektronlar
uyarlr.
14.

Kristalin kresel atomlardan meydana geldiini dnelim. Sk-paket yap iin bu
krelerin aralarndaki hacmin minimum olmas gerekir. Bunun iin yukardaki dzenleme
yaplrsa;
a) A dzlemi, bir atomun en yakn 6 tane komusu olacak ekilde oluturulur.
b) A dzlemi zerine yerletirilecek B dzleminin atomlarnn merkezleri o iaretli
noktalardan kan dikmelere denk gelecek ekilde yerletirilir.
c) 3. dzlemin yerlemesi iin iki seenek vardr.
i) 3. dzlemi oluturan atomlarn merkezleri A atomlarnn
merkezlerinden kan dikmeler zerine yerletirilir. Dzlemlerin istif
sras ABABAB... eklindedir. Bu ekildeki yapya sk-paket
heksagonal (hcp) yap denir.
ii) 3. dzlemi oluturan atomlarn merkezleri + iaretli C konumlarndan
klan dikmeler zerine yerletirilir. Dzlemlerin istif sras
ABCABC... eklindedir. Bu ekildeki yapya sk-paket kbik veya
yzey merkezli kbik (fcc) yap denir.
Dzlemler iin kesim noktalarn bulacak olursak; 15.
a) x y z
1 1 0
1/1 1/1 1/0
1 1
b) x y z
1 1 1
1/1 1/1 1/1
1 1 1
c) x y z
2 -1 0
1/-1 1/0
-1

- 142 -

Dorultular iin kesim noktalarn bulacak olursak;
a) x y z
1/2 0 1
b) x y z
1 0 1/3

16.
, b, c a
r
r r
gerek rgnn teleme vektrleri olmak zere;


- 143 -

, , A B C
r r r
ters rg teleme vektrlerinin oluturduu eksenler zerine kurulan rgye ters
(kart) rg denir. , b, c a
r
r r
ilkel teleme vektrlerini kullanarak, ayn rgden ters rg
noktalarn veren G hA kB lC + +
r r r r
ters rg teleme vektr elde edilir.
+
x y
a a a
r uur uur
; cos30
x
a a i
uur
, sin30
y
a a j
uur

cos30 sin30 a a i a j
r
, b bj
r
, c bk
r
dr. Deerleri yerine yazarsak;
2 3 2 a i j
r
, 6 b j
r
, 8 c k
r

, , A B C
r r r
ters rg vektrleri olmak zere;
48 1
2 2
96 3 3 .
b c i
A i
a b c

_

,
r r
r
ur r r

16 3 +16 1
2 2 ( + )
96 3 3 3 .
c a j i
B i j
a b c

1
_

1
,
]
r r
ur
ur r r

12 3 1
2 2
96 3 4 3 .
a b k
C k
a b c

_

,
r r
ur
ur r r
dr.
17. X- nlarnn kristalden salmas olayn incelemek iin, atomlar A, B, C, ... gibi ekil
dzlemine dik, aralarndaki mesafe eit ve d olan paralel dzlemler takmnn zerinde
sralanm bir kristal kesiti gz nne alalm. Birbirine paralel, monokromatik ve dalga
boyu olan x-n demetinin bu kristal zerine, Bragg as denilen ve gelen n ile gz
nne alnan kristal dzlemleri arasndaki a olan as ile dtn dnelim.

Bu gelen x-nlar kristalin atomlar tarafndan krnma uratlarak, uzayn her
dorultusunda salma urarlar. ki x-n arasndaki yol farkndan hareket ederek;
CB+BD= n (yol fark)
CB= d sin, BD= d sin ise CB+BD= 2dsin = ndr.
2dsin = n Bragg kanunudur.

- 144 -
Eer bu yol fark dalga boyunun n tam katlarna eitse gelen nlar tamamen ayn fazda
olurlar ve birbirlerini destekleyerek yapc giriimde bulunurlar. Bu bant ilk olarak W.L.
Bragg tarafndan formle edilmitir ve Bragg kanunu olarak bilinmektedir. bamsz
olarak tayin edildiinden ve as yansma deneyinden dorudan llebildiinden,
dzlemler aras d uzakln hesaplamak iin Bragg kanunu kullanlr.
X-nlarnn kristalden yansmas ile n aynadan yansmas arasnda 3 fark vardr;
a) Grnr k aynann yzeyinden yansr. Fakat x-nlar kristal iindeki
atomlardan yansr.
b) Grnr k aynadan ok yksek verimle yansr. Fakat x-nlar sourulmadan
dolay ancak % bir ka yansma imkan bulur.
c) Grnr k aynadan her ada yansr. Fakat x-nlar ancak Bragg yasasnn
ngrd geli alarnda yansmaya urar.
18. Ewald kresi, bir nmn yansyp yansmayacan belirleyen bir izimdir.

ekildeki noktalar kristalin ters rg noktalardr. k
r
vektr gelen x-n demeti
dorultusundadr ve bunun ucu herhangi bir ters rg noktasndadr. k
r
vektrnn
balang noktas da 0 noktas olsun. 0 merkezli ve
2
k

yarapl bir kre izelim. Eer

bu kre ters rgde herhangi bir noktadan geiyorsa salan x-nnn dorultusu 0
balang noktasn bu noktaya birletiren dorultudur. ki ters rg noktasn birletiren
vektr, ters rg vektrdr. Bylece salan x-n +
k k G
ur
r ur
dorultusundadr.
19.
1 1 1 1 1 3 1 3
2 .0+ . + . 2 . + .0+ . 2 . + .0+ . 2 .0+ . + .
2 4 2 4 2 4 2 4
+ + +
i h k l i h k l i h k l i h k l
hkl
F f e e e e

_ _ _ _

, , , ,
_

,

e terimlerinin st ifadesini 4 ile arpp blersek,

- 145 -
( ) ( ) ( ) ( )
1 1 1 1
2. + 2. + 2. +3. 2. +3.
2 2 2 2
+ + +
i k l i h l i h l i k l
hkl
F f e e e e
_

,
ifadesi elde edilir.
Her terimde ortak olan terim
1
- il
2
e dr. Bunu paranteze alrsak,
( ) ( ) ( ) ( )
( )
1
+ +
2
+ + +
il
i k i h i h l i k l
hkl
F fe e e e e

sonucuna ularz.
20. Brillouin blgesi: Ters rgnn Wigner-Seitz hcresi olarak tanmlanr. Bu elektron
enerji band kuramnda ve kristallerin basit uyarlmalarnn gsteriminde kullanlan tek
izimdir. Brillouin blgesinin bir yzeyine gelen herhangi bir k
r
dalgas kristal tarafndan
krnma uratlr. zellikleri ise;
a) Tm Brillouin blgelerinin alanlar birbirine eit ve deeri 2 boyutta
2
2
( )
a
dir.
b) Her Brillouin blgesi kendi d snr ile bir numara yksek dereceli Brillouin
blgesinin i snrlar arasnda kalan ksmdr.
2
2kG G
r ur ur
Bragg yasasdr. Bir balang noktas seilir ve bu nokta komu rg
noktalarna bir vektrle birletirilir. Bu vektr bir ters rg vektrdr. Bu vektre tam
orta noktasndan dik bir dzlem izersek, yine bu balang noktasndan, k
r
dalga vektrl
bir x-n rg noktalarnn arasndan geerek dzleme gelir. Dzleme gelen x-n Bragg
salmasna urayacaktr.

0 ; 0
A B
A G B G
uur uur uur uur

2
2kG G
r ur ur
her iki taraf 4 ile blelim,
2
1 1
2 2
kG G
r ur ur
buradan
1 1 1
2 2 2
A A A
k G G G
r uur uur uur
dr.

- 146 -
2
1 1
2 2
A A
k G G
r uur uur

2
1 1
2 2
B B
k G G
r uur uur
Bu k
r
vektrlerine Brillouin blgesinin snrlar denir.
Ters uzayda bir rg noktasn, komu rg noktalarna birletiren vektrlerin orta
noktalarndan geen dik dzlemlerin kesimesi ile I. Brillouin blgesi oluturulmu olur.
21.
( )
birim hcredeki atomlarn hacmi
Atomik doldurma faktor ADF
toplambirimhcre hacmi

sc iin
3
3 3
4
3
(%52)
6
r
V
ADF
a a

Her birim kpte bir atom vardr. Hcrenin ap, kenar uzunluu a olmak zere
( 2 1,
2
d a
d r a r
a
)
bcc iin
3 3
2 2 3
(%68.4)
8
atom hacmi V
ADF
a a

Her birim kpte 2 atom vardr.
3 3
2
2 4
a
d r a r
fcc iin
3 3
4 4 2
(%74.3)
6
atom hacmi V
ADF
a a

Her birim kpte 4 atom vardr.
2 2
2
2 4
a
d r a r
Dolululuk sras fcc, bcc, sc eklindedir.
22. Van-der Waals bal bir katnn balanma enerjisi,
R
-
6
+ Ne
M
U
R


- 147 -

6
7
6
6
6 6
6 6 6
8
8
90
( )
100
0
6
0
6

( ) +
6
( ) +
90 6
+
100
90 6
1+
100
10 6
100
10
600
10
2 10
600
0.033 10 0.033
o
o
o
R R
R
o
o
o o
R
o
o
o
o o o
o o o o
o
o
o
M
U
R
dU
dR
M N
e
R
R M
Ne
R R
M
U R Ne
R
M M
U R
R R R
M M M
R R R R
R
R
R
cm
cm

sonucu bulunur.
23.
Madelung Sabiti: yonik bal bir kristalde iki iyon arasndaki mesafe
ij ij
r P R dir.
Burada R, en yakn iki iyon arasndaki mesafe;
ij
P , bir tamsay;
ij
r ise i nolu referans
iyonunun j nolu iyona olan uzakldr. yonik bal bir kristalin balanma enerjisi
2
1 1
( ) + ( )
n n
j j ij ij
e A
U
P R P R

dir.
te bu ifadede ki
1
j ij
P
ifadesine Madelung Sabiti denir ve ile gsterilir. Bu sabit en

yakn komu saysna, daha dorusu kristalin yapsna baldr.
j j ij ij
R
P r
t
t


- 148 -
1 1 1 1 1
2[ ...]
2 3 4
2 1 1 1
[1 ...]
2 3 4
1 1 1
2[1 ...] 2ln 2
2 3 4
j ij
R r R R R R
R
t + +
+ +
+ +

K-uzay, srekli bir ortam yerine, noktalarn periyodik diziliinden oluur. Bunun sonucu
olarak da, bir rg titreiminin enerjisi sadece belirli deerleri alabilir, yani kuantumludur.
Enerjinin bu belirli deerlerine, elektromagnetik dalgann fotonuna benzer ekilde,
fonon ad verilir. Kristallerdeki esnek dalgalar fononlardan oluur. Kristallerdeki termal
titreimler, siyah cisim masnda termal olarak uyarlan fotonlar gibi, termal olarak
uyarlm fononlardr.
Katlarda nemli temel uyarmalar aadaki tabloda verilmitir.
24.

25. Mathiessen Kural: Madde iinde bulunan ve periyodiklii bozan etkilerin zdirence
katklar birbirine eklenir. Bunlar hepsi zdirenci artrc yndedir. Toplam zdiren
+ + +
rg artk magnetik
L
burada
rg
, rg atomlarnn sl titreimlerinden kaynaklanan zdirentir. Scakln
artmasyla iyon titreimleri artar ve elektronlarn iyonlara arpmalar daha ok olur ve
bylece zdiren artar.
artk
: metal ierisindeki periyodik ortamn periyodikliini bozan yabanc atomlardan
gelen vaya rg kusurlarndan kaynaklanan zdirence artk zdiren denir.
Tavlama: Numunelerin erime scaklnn altnda uzun sre sabit scaklk altnda bekletme
ilemine tavlama denir. Tavlama ilemiyle her atomun rg noktasna yerlemesini
salyoruz. Bu olay iki ekilde olur.
a) Yerdeitirme yoluyla; rnein Cu atomlar ile Au atomlar yerdeitirirler.
b) Araya sktrma ile; rnein Au atomlarnn arasna Cu atomlar skr.

- 149 -
Durum Younluu: Kristalin birim hacminde, birim enerji aralnda bulunan
elektronlarn saysna G(E) durum younluu denir.
Nokta Grubu: Bir rg noktasna uygulandnda rgy deimez brakan simetri
ilemlerinin tmne nokta grubu denir. ki boyutlu rgler iin nokta grubu 1,2,3,4,6
dnme simetrisi ile var olan ayna simetrisinden oluur.
26. Dulong-Petit Kanunu: Bir mol katnn scakln 1
0
C ykseltmek iin verilmesi gereken
enerji 6kal/mol.derece dir. Dulong-Petit kanunu yksek scaklklarda geerlidir.
Srklenme Hz: Kristal ierisindeki serbest elektronun, elektrik alan uygulanmas
sonucu ardk arpmalar srasndaki hzdr. Yani elektronunu kristal ierisinde bir ucdan
dier uca gidebilmesi iin gereken hzdr. Buna difzyon hz da denir.
Grup Hz: Ortalama asal frekans ve dalga vektr bilinen bir dalga atmasnn hzdr.
Grup hz, enerji ve momentumun tanma hzdr.
27. ( ) G ,Kristalin birim hacminde ve birim enerji aralnda bulunan elektronlarn saysdr.

ncelikle biz k ile k+dk yarapl kreler arasnda kalan noktalarn saysn bulmak
zorundayz. O halde dk kalnlndaki kre kabuunun hacmini hesaplarsak, k yarapl
krenin hacmi
3
4
3
V k
olduuna gre dk kalnlndaki krenin hacmi,
2
4 dV k dk dr. Her noktaya
3
2
( )
L
lk bir hacim elik ettiine gre, k ile k+dk

yarapl kreler arasnda kalan noktalarn says,
2 2
3
2
3
4
2
2
( )
k dk k
N L dk
L

dr.
Her noktaya Pauli ilkesi gerei 2 elektron yerleebileceinden k ile k+dk yarapl kreler

- 150 -
arasndaki elektron says,
2
3 3
2
2 ,
2
k
N L dk L

Kristalin hacmi
Kristalin birim hacminde k ile k+dk yarapl kreler arasndaki elektronlarn says,
2
2
2
2
2 2
2
2
2
2
( ) 2
2
( ) ( ) 2
2
2
2
2

2
( ) 2
2
k
G k dk dk
k
G E dE G k dk dk
k mE
E k
m
mE mdE
k dk
mE
k
G E dE dk

h
h
h h

ifadesinde yukardakileri yerine yazarsak
3 1
2 2
2 2
1 2
( ) ( )
2
m
G E dE E dE
h
elde edilir
buradan
3 1
2 2
2 2
1 2
( ) ( )
2
m
G E E
h
sonucu bulunur.
28. ( ) G yi Enin fonksiyonu olarak izersek

ekil a daki taral alandan da grld gibi mutlak sfr scaklnda (0
o
K) Fermi enerji
seviyesinin stndeki btn enerji seviyeleri botur. Buna gre ekildeki taral alan toplam
elektron saysn verir.
ekil b de T<T
1
<T
2
<T
3
<T
4
olmak zere scakln artrlmasyla Fermi seviyesinin
altnda bulunan elektronlarn bazlar (Fermi seviyesine yakn olanlar) aldklar sl
(termal) enerji sonucu, Fermi seviyesi zerindeki bo enerji seviyelerine yerleirler.
Toplam elektron says sabit olduu iin Fermi seviyesinin altndaki baz seviyeler boalr.
Bu ilemi yapan elektronlarn says son derece azdr. Bu say,

- 151 -
F F
E T
N N
E T
dir. Yani
F
T
N
T
orannda elektron Fermi seviyesi stne kar.
29. Serbest elektron teorisini daha ok metallerde gryoruz. Serbest elektron modeline gre,
metali oluturan atomlarn en zayf bal elektronlar metalin hacmi ierisinde zgrce
hareket ederler. Bu teoriye gre elektronlarn iyonlarla ve elektronlarn komu
elektronlarla etkilemesi ihmal ediliyor. Ayrca bu teoriye gre serbest elektronun toplam
enerjisi kinetik enerjidir. Potansiyel enerji ihmal edilir.
Drude modelinin varsaymlar
a) Metal iyonlar rg noktalarnda hareketsizdirler.
b) Serbest elektron gaz, sabit bir potansiyel blgesi oluturur.
c) Her bir iletim elektronu, sadece scakln fonksiyonu olan bir ortalama hza
sahiptir.
d) Bir d alan (Elektrik alan) yokken, iletim elektronlar durgun pozitif iyonlar
tarafndan izotropik ve esnek olarak salrlar.
e) Bir elektron, termal uyarma veya dardan uygulanan bir elektrik alann etkisi
altnda ilave bir hz kazandnda, elektron bir iyon tarafndan ilk salmasnda bu
ilave hz kaybeder.
Birim hacminde N serbest elektronlu bir dizgenin taban durumundan itibaren doldurulmu
yrngeler iki boyutlu k-uzaynda bir dairenin iindeki noktalar olarak gsterilebilir. Bu
daireye Fermi dairesi denir.

Fermi dairesinde
2
2
( )
L
alanda bir tane nokta vardr. k

f
yarapl dairenin alan
2
f
k

- 152 -
olduuna gre, bu daire ierisinde,
2
2
2
f
k
L
_

,
tane nokta vardr. Her noktaya Pauli ilkesi
gereince 2 tane elektron yerleebileceine gre
2
2
2 ,
2
f
k
L
_

,
k
f
yarapl daire ierisindeki
elektron saysdr. Birim alandaki serbest elektron says N olduuna gre, kristalin alan
da L
2
olduuna gre, toplam elektron says nL
2
dir.
2
2
2
2
2 2 2
2
2
2
2
2
4
2
f
f
f
f
k
nL
L
k
L nL k n
k n
_

,

bulunur.
2
2
2
F f
E k
m
h
olduuna gre,
2
(2 )
2
F
E n
m

h
sonucu bulunur.
30. Elektronlar elektrik alann etkisiyle saa sola yukar gibi eitli ynlerde hareket ediyorlar.
Elektron iin hareket denklemi;
( )
dV V
m e E m
dt

ur ur
ur
( ) e E
uur
terimi elektrik alandan ileri geliyor.
V
m
ur
elektronun hareketine engel olmaya alyor.
d
V srklenme hz ise,
( )
d d
dV V
m e E m
dt

uur uur
ur
yazlabilir.
Elektronlar eitli ynlerde ve eitli hzlarda hareket ediyor dediydik bu hzlarn
ortalamas sfrdr.
0
d
dV
m
dt

uur

( ) = 0
d
d
V eE
e E m V
m

uur ur
ur uur
bulunur.
d
V Elektrik alann etkisi ile bu alana ters ynde giden hzdr.
J Akm younluu N Birim hacimdeki toplam elektron says

- 153 -
( )
d
J N e V
ur uur
srklenme hzn yerine yazarsak
2
Ne E
J
m
ur
ur
elde edilir.
iletkenlik ise
2
Ne
J E
m

ur ur
bulunur.
2
1 m
Ne

zdiren ifadesidir.
31. Etkin Ktle: Kristal iindeki serbest elektronun ktlesine etkin ktle denir. Etkin ktle,
elektronun periyodik potansiyel ve d kuvvet etkisi altndaki hareketine Newton
kanununun uygulanmasn salayan bir byklktr. areti (+) ve (-) olabilir.
2 2
2
serbest
serbest
k
E
m
h
enerjinin k dalga vektrne gre srasyla birinci ve ikinci trevini
alalm,
2
serbest
serbest
dE k
dk m
h
den
2 2 2
2 2
2
serbest
serbest etkin
serbest serbest
d E
m m
d E dk m
dk

h h

Valans Band: T= 0
o
K de (mutlak sfrda) en yksek enerjili elektron ieren dolu
bandna valans band veya deerlilik band ad verilir.
letim Band: Valans bandn izleyen ilk bo enerji bandna iletim band denir.
Fermi Kresi: Birim hacimde N tane elektronlu bir dizgenin taban durumundan itibaren
doldurulmu yrngeler iki boyutlu k-uzaynda bir dairenin iindeki noktalar olarak
gsterilebilir. Bu daireye Fermi Dairesi denir.
32. a) zsya katk iki ekilde olur.
i) rg noktalarndaki iyonlardan
ii) letim elektronlarndan
Klasik yoldan iletim elektronlarnn z sya katklarn bulurken; Atomu harmonik
titreici olarak dnyoruz. Serbestlik derecesi bana serbest bir paracn enerjisi
1
2
kT
dir. Serbestlik derecesi bana serbest olmayan bir paracn enerjisi kT dir.
Atomu harmonik titretiriciye benzetirsek, 3 serbestlik derecesi olur ve enerji ifadesi
3kT dir. N tane atomdan oluan sistemin toplam enerjisi 3NkT olur. 1 mol iin
sistemin toplam enerjisi
1
( ) 3
sistem mol ev
E N kT dir.
3 3 6
( )
sistem
rg ev
dE kal
C N k R
dT mol K

. Bu ifade Dolung-Petit yasas olarak bilinir. Bu
yasa yksek scaklklarda 300
0
K ve yukarsnda geerlidir.

- 154 -
letim elektronlar iin; Bir serbestlik derecesi bana enerji
1
2
kT

3 serbestlik derecesi bana enerjisi
3
2
kT

N tane elektron iin enerji
3
2
e
E NkT dir.
1 mol iin sistemin toplam enerjisi
3
2
e ev
E N kT
dir.
Burada iletim elektronlarndan gelen katk
3
2
e
e ev
dE
C N k
dT

3
3
2 ( )
e
kal
C R
mol K

bulunur.
kal
+ 6 + 3 = 9
mol(K)
toplam rg e
C C C

Biz
dE
C
dT
demekle btn serbest elektronlarn zsya etkisi olduunu kabul ettik.

Halbuki elektronlar hepsi zsya katkda bulunmuyor. Sadece Fermi enerjisine ok
yakn olan elektronlar katkda bulunuyor. (Baknz soru 13) Kristale kT kadarlk
enerji verdiimizde N tane elektrondan yaklak ka tanesi zsya katkda bulunur.
f
kT
kT

zsya katkda bulunabilecek elektronlarn kesridir.
N tanesi iin
f
kT
N
kT
olur.
zsya katkda bulunan elektronlar enerjisi;
2
2
3 3
( )
2 2
3
1
2
3 3
e
f f
e ev
f
e
e ev
f f
kT T
E N kT Nk
kT T
T
mol iin E N k
T
dE T T
C N k R
dT T T

olur.
b) ( ) ( )
e
E f E G E dE
z sya katkda bulunan elektronlarn enerjisidir.

Bu integral hesaplanr ve zsya geilirse
2
2
e
f
T
C Nk
T
elde edilir.
1 mol iin
2 2
2 2
e ev
f f
T T
C N k R
T T

olur. Burada
2
1
2
f
R
T

dersek

- 155 -
e
C T olur. (Elektronlarn zsya katklar ok kktr)
3
rg
C T
sabit (Atomlarn titreimine elik eden z s)
3
+ +
toplam e rg
C C C T T bulunur.
imdi biz scakln fonksiyonu olarak
toplam
C lersek

3
1 1 1 1 1
3
2 2 2 2 2
3
3 3 3 3 3
( ) +
( ) +
( ) +
. .
.
top
top
top
T C C T T
T C C T T
T C C T T

3
.
( ) +
n n top n
T C C T T

(Biz
2
+
top
C
T
T
denkleminin
top
C
T
kar
2
T grafiini izersek;

tan eitliinden z sya olan katklarn bulabiliriz.)


- 156 -
KUANTUM FZ CEVAPLAR

1. Kuantum mekaniinin gelimesine neden olan olaylar ,
a-Fotoelektrik olay
b-Compton salmas
c-Katlarn dk scaklklarda s sasnn aklanamamas
d-Siyah cisim mas
e-Paracklarn krnm
eklinde zetlenebilir. Bu olaylarda klasik fizikte olmayan,n parack zellii,
maddenin dalga yaps ve fiziksel byklklerin kuantumlu olmas (Enerji, Asal
momentum) gibi olaylar aklanamyordu. Bu olaylarn aklanabilmesi iin kuantum
mekanii domutur.
2. Klasik mekanik ve Kuantum mekanii asndan olaya yaklaabilmek iin bir rnek
verebiliriz. Bir U yksekliine sahip potansiyel engeli zerine gelen bir taneciin dalga
fonksiyonuna bakalm.

Burada olaya klasik mekanik asndan bakldnda, eer parack enerjisi bu U
engelini geebilecek enerjiye sahip deilse o zaman parack engel tarafndan geri
yanstlacandan, paracn II ve III blgelerde bulunma ihtimali olamaz ve bu blgeler
parack iin yasak blgelerdir.Fakat olaya Kuantum mekanii asndan bakacak olursak
bu blgelerde parack, enerjisine baklmakszn bulunabilir. nk paracn dalga
fonksiyonunun genlii bu blgelerde 0 deildir. Burada I ve III c blgede parack
sinssel bir dalm gsterir. IIinci blgede ise stel azalan bir fonksiyondur. Tnelleme
olay kuantum mekaniksel bir olaydr ve paracn dalga fonksiyonu kullanlmtr.
3. Klasik fizik asndan herhangi iki bykl tam anlamyla lebilirsiniz,fakat kuantum
mekanii asndan bakarsanz herhangi iki bykl kesin olarak lemezsiniz.Bu olay
ilk bulan Heisenberg olduundan bu olaya Heisenberg belirsizlik ilkesi denilir. Bu
ilkenin 3 deiik gsterimi vardr.

- 157 -
E.t = , (Bir paracn enerjisi ile zaman ayn anda kesin dorulukta llemez)

x.p =, (Bir paracn konumu ile momentumu ayn anda kesin dorulukta llemez)

L. = , (Bir paracn asal momentumu ile a ayn anda kesin dorulukta
llemez)
4. Durgun ktlesi sfr olan bir foton iin enerji ile momentum arasndaki ilikinin,
P=E/C
eklinde verildiini zel grelilikten biliyoruz .Kuantum mekaniinde bir fotonun enerjisi,
E=hf
olarak verildiinden,
E hc h
p= = =
c c

yazlabilir.Buradan da grld gibi fotonun dalga boyu , momentumu ile
belirlenebilir.Yani p momentumuna sahip paracklar,dalga boylarna ve dolaysyla dalga
zelliine sahip olmallardr.
5. Schrdinger dalga denklemini iki ekilde yazabiliriz. Birincisi zamandan bamsz olup,
2 2
2
-h
E
2m x

eklinde,kincisi ise zamana bal olup,
ih H
t

eklinde yazlabilir. Schrdinger dalga denklemi bize paracn zaman iindeki evrimini
anlatr. Bu denklemin en nemli zelliklerinden biriside izgisel (lineer) olmasdr
6. Kuantum mekaniinde bir sistemin herhangi bir t anndaki durumu,dalga fonksiyonu
denilen srekli,trevlenebilir ve genelde sanal olan (r,t)
r
ile belirlenir.Bu dalga
fonksiyonu kuantum mekaniinin postlalarnda salar.Bu postlalar,
I- (r,t).dr =1
r r
(Normalizasyon art)
II- r
r
olduunda (r,t) 0
r

Kuantum mekaniindeki bu dalga fonksiyonunun boyutu
1
uzunluk
boyutundadr ve
olaslk younluu olarak x ile x+dx arasndaki bulunma olasl
2
(r,t) dx
r
ile verilir.

- 158 -
7. Dirac delta fonksiyonunu anlamak iin yle bir rnek verebiliriz.
2
1
v= r
r
r

gibi bir vektrel fonksiyona bakacak olursak bu fonksiyonun vektrel izgilerinin
aadaki gibi olduu grlr.

Bu ekilden vektr potansiyelinin diverjansnn sfr olmad aka grlmesine ramen
(Vektr izgilerinin boyu, merkezden uzaklatka klmektedir.) matematiksel olarak,
2
2 2
1 1
v (r ) 0
r r r
r
r

sonucu elde edilir. Burada bir eliki ortaya kmaktadr. imdi fonksiyonumuza diverjans
teoremini uygulayalm.Bunun iin R yarapl bir kre yzeyinde vektrel
fonksiyonumuza bakarsak,
2
2
1
vda= rR sindd=4
R

r r

eklinde 4 lik bir katk gelmektedir.Bu fonksiyonumuzun r = 0 noktasndaki deerine
bakacak olursak,
2
1 1
r= r=
r 0

olup, bu deer fonksiyonumuzu a gtrmektedir. Fizikiler burada yeni bir fonksiyon
tanmlayarak bu elikiden kurtulmulardr. Tanmlanan fonksiyon r=0 noktasnda R
yarapl bir kre iin 4 lik bir katk getirir ve bu fonksiyon Dirac delta fonksiyonu
olarak adlandrlr. Dirac delta fonksiyonunun en nemli zellii bir noktada deerinin
olmasdr.
( f(x) (x)=f(0)
)
8. Sonsuz bir potansiyel kuyusundaki bir serbest parack iin enerji zdeerlerini
yazabilmemiz iin Schrdinger denklemini zmemiz gerekir.

- 159 -

2 2
2
-
=E
2m x

h

2
2
2m
k = E
h
,
tanm yaplrsa aradmz zm,
(x)=Asinkx+Bcoskx
olarak bulunur.imdi bu dalga fonksiyonuna,
(0)=(L)=0
snr artlarn uygularsak dalga denklemimiz
(x)=Asinkx
eklini alr.Bu denkleme normalizasyon art uygulanarak A katsays bulunabilir ve dalga
fonksiyonu,
2
(x)= sinkx
L

olarak elde edilir.Enerji zdeerleri ise,
2
2
2m
k = E
h

tanm kullanlarak,
2 2 2
n h
E=
2m

eklinde bulunur.
9. Parite, herhangi bir fonksiyonun orjine gre simetri zelliklerini belirler. Fonksiyon orjine
gre simetrik,antisimetrik yada simetrik olabilir.imdi bu ifadeleri tek deikenli ve
deikenli fonksiyonlar iin bulalm.
a-Tek deikenli (r) gibi bir dalga fonksiyonunda r yerine r koyduumuzda ;
I- (r)=(-r) ise,fonksiyon simetrik olup ift paritelidir.
II- (r)=-(-r) ise, fonksiyon antisimetrikdir ve tek paritelidir.

- 160 -
III- Bir fonksiyon tek veya ift pariteli deilse, asimetriktir.

b- deikenli bir fonksiyon iin;
I- (x,y,z)=(-x,-y,-z) ise, ift paritelidir.
II- (x,y,z)=-(-x,-y,-z) ise, tek paritelidir.
10.
A a =a a ve A b =b b eklinde iki tane zdeer denklemi tanmlayalm.Burada,
a b ve
+
A =A olduunu kabul edelim.( A hermitsel olsun ).imdi birinci ifade soldan
b ile arplrsa,
i) b A a =a b a
elde edilir. A nn hermitsellii kullanlrsa ikinci ifade,
+
b A =b b
yazlabilir. imdi bu ifade sadan a ile arplrsa,
ii) b A a =b b a
elde edilir ve (i) ile (ii) ifadelerinin fark alnrsa,
0=(b-a) b a
sonucuna ulalrki, burada a b olduundan,
b 0 a
eklindeki diklik koulu elde edilmi olur.Bu ise Hermityen bir operatrn farkl z
deerlerine karlk gelen zfonksiyonlarnn dik olduunu syler.
11. Herhangi bir sistem iin dalga fonksiyonu,
a a
a
(x)= C U (x)

eklinde yazlabilir.A ve B gibi iki operatr (x) ile arplrsa,
i-
a a
a
A(x)= C aU (x)

ii-
a a
a
B(x)= C bU (x)

(i) ifadesini soldan B ile (ii) ifadesini de soldan A ile arplrsa,
a a
a
AB(x)= C baU (x)

a a
a
BA(x)= C abU (x)


- 161 -
elde edilir ve bulunan bu son iki ifadenin fark alnrsa,
(AB-BA) (x) 0
ve
(AB-BA) 0
elde edilir. Kuantum mekaniinde bulunan bu ifade,
] , 0 A B

eklinde ksaltlarak, komutasyon bants olarak adlandrlr.Kuantum mekaniinde
komutasyon ifadesi sfr olan sistemdeki iki operatrn zfonksiyonlar ayn olur ve
ezamanl lm yaplabilir. Komutasyon bants sfr olmayan sistemlerin ise ezamanl
lm yaplamaz. Ayrca bu bantlar, nl belirsizlik ilkesininde temelini oluturur.
12. Bir boyutlu harmonik salnc iin indirgen ve ykseltgen operatrleri yazacak olursak,
+
mw ip
A = x-
2h 2mwh
( ykseltgen)
mw ip
A= x+
2h 2mwh
( indirgen )
elde edilir. Bu iki ifadeyi tarafa toplarsak; x operatrn ,
+
h
x= (A+A )
2mw

olarak buluruz. imdi dirac notasyonu kullanlrsa, taban durum iin beklenen deer,
+
h
0 x 0 = ( 0 A 0 + 0 A 0 )
2mw

0 x 0 =0
olarak bulunur.
13. Bir boyutlu harmonik salnc iin indirgen ve ykseltgen operatrleri yazacak olursak,
+
mw ip
A = x-
2h 2mwh
( ykseltgen)
mw ip
A= x+
2h 2mwh
( indirgen )
+
mwh
0 p 0 =-i ( 0 A 0 - 0 A 0 )
2

elde edilir. Bu iki ifadeyi tarafa karrsak; p operatrn ,

- 162 -
+
mwh
p=-i (A-A )
2

olarak buluruz. Yine dirac notasyonu kullanlrsa,
+
mwh
0 p 0 =-i ( 0 A 0 - 0 A 0 )
2

0 p 0 =0
bulunur.
14. Asal momentum iin artrc ve azaltc operatrleri,
+ x y

L =L +iL
- x y

L =L -iL
eklinde yazabiliriz. Bu operatrn zfonksiyonlar kresel harmonik fonksiyonlardr.(
l m
Y )
imdi aadaki eitlie bakalm.
z + + z + +

L L l,m =L L +hL l,m =(m+1)hL l,m
z - - z - -

L L l,m =L L +hL l,m =(m-1)hL l,m
bu ifadeler yazlrken,
+ z +

L , L =-hL
1
]
ve
- z +

L , L =hL
1
]

eitlikleri kullanlmtr.Bu bantlara gre,
-
L l,m ve
-
L l,m
ifadelerinin zdurumlar
z
L nin (m-1) ve (m+1) zdeerli zdurumlardr. Baka deyile

-
L ve
+
L ilemcileri 1 kuantum saysn deitirmeden,

+ +
L l,m =C l,m+1 myi 1 artrr veya,

- -
L l,m =C l,m-1 myi 1 azaltr.

15. Pertrbasyon (tedirginme) teorisi , kuantum mekaniksel yaklak hesap tekniklerinden
biridir. Bu teoride, tm sistemi betimleyen H hamilton ilemcisinin, zdeer ve
zfonksiyonlar tam olarak zlebilen H
0
terimi yannda, zm gletiren fakat H
0
n
zdeer ve zfonksiyonlarna getirdii katklarn kk olduu bir H
1
terimini,
0 1
H=H +H
eklinde ierdii varsaylr.Burada H
0
a tedirgenmemi Hamilton ilemcisi, H
1
e

- 163 -
tedirgenme terimi ve H ya ise tedirginmi Hamilton ilemcisi denir.H ve H
0
zamana bal
deilse,
n n n
H =E
0 0 0 0
H =E
eklindeki zamandan bamsz Schrdinger denklemlerini salarlar. Sistemin tedirginmi
enerji zdeer ve zfonksiyonlar E
n
ve
n
dir. H
1
n sisteme etkisi kk bir tedirginme
olduundan tedirginmi E
n
zdeer ve
n
zfonksiyonlar H
1
in bir kuvvet serisine
alabilir.Bu alm en iyi, H
1
in [0,1] aralnda deer alan bir parametresi ile
arpldktan sonra gz nne alnmas ile yaplabilir. Bu durumda tedirginmi zdeer ve
zfonksiyonlar,
2
n 0 1 2
E =E +E + E +...
2
n 0 1 2
= + + +...
eklinde nn bir kuvvet serisine alabilir.Burada, tedirgenmeyi ama ( =1) veya
kapama ( =0) grevi grr. Yukardaki seriler,
0 1 n n n
(H + H ) =E
eklindeki zamandan bamsz Schrdinger denkleminde yerine konur ve ara ilemler
yaplrsa, eitli mertebeden zmler elde edilir.


- 164 -
NKLEER FZK CEVAPLAR

1. Fermiyonlar, Pauli darlama ilkesine uyan paracklardr. Eer zde fermiyonlar
topluluu tek parack dalga fonksiyonlar cinsinden temsil edilirse, iki fermiyon ayn
dalga fonksiyonuna sahip olamaz. rnein; elektronlar fermiyondur. Bu kural, atomlarn
kabuk yapsn aklar ve dolaysyla kimyann tmn oluturur. Fermiyonlar, statistik
Mekaniinin Fermi-Dirac istatiine uyar. Fermiyonlara rnek olarak elektron, proton,
ntrino gibi paracklar rnek olarak verilebilir.
Bozonlar, Bose-Einstein istatistiine uyan paracklardr ve herhangi bir sayda bozon
ayn tek parack dalga fonksiyonuyla temsil edilebilir. Bylece, bozonlar durumunda,
makroskobik genlikli uyumlu dalgalar oluturabilir ve bu dalgalar iyi bir yaklaklkla
klasik olarak tanmlanabilir. rnein; fotonlar bozondur ve fotonlara karlk gelen klasik
alan, Maxwell denklemlerini salayan E ve B elektromanyetik alandr. Bozonlara rnek
olarak W
+
, W
-
, Z bozonlar, foton, graviton verilebilir.
Fermiyonlarn dalga fonksiyonlar iaret deitirir, yani dalga fonksiyonu tmyle
antisimetriktir. Bozonlar durumunda i dalga fonksiyonu deimez; yani tmyle
simetriktir.
Bir paracn i asal momentumu ya da spini ile dalga fonksiyonu arasnda bir iliki
vardr. Bir fermiyon iin s; t 1/2, t 3/2, t 5/2, ..... deerlerinden birini; bir bozon iin
s; t 0, t 1, t 2, t 3, ..... deerlerinden birini alr.
2. Doada drt etkileme alan tipi sz konusudur.

Ktle ekimi etkilemesi: Ktle ekim alan sadece yldzlar gibi youn bir ekilde
ylm maddelerde nemliyse de, bu etkilemelerin tm ekirdek fizii iin gereklidir.
Ktle ekim kuvvetleri btn paracklara etkir ve makroskobik cisimlerin byk
leindeki fizik iin nemlidir. Yer kaynakl atom ve ekirdek fiziinin kk leinde

- 165 -
ktle ekim kuvvetleri pek nemli deildir. F= G M
1
M
2
/ r
2
Elektromanyetik Etkileme:
12
U ( ) ( )
( ) ( )

r d r d
r r
t r t r
r d t r t r
r r
r r
r r
r r r
3 3 2 1
0
3
2
, ,
4
1
, ,

( )
( )
r d
r r
t r
t r
r
r r
r
r
3 1
0
,
4
1
,

: yk younluudur.
Atomlarda ve Molekllerde elektronun balanmasnda birinci derecede elektriksel
potansiyel enerji sorumludur. ekirdek fiziinde ar ekirdeklerin karaszlnn nedeni
de bu enerjidir. Yklerin hareketinden ileri gelen manyetik etkiler de ierilirse potansiyel
enerji ifadesi:

+
r d r d
r r
J J
c
U
r r
r r
3 3
2 1 2 2 1
0
12
1
4
1

biimini alr. J = v, hz V(r) olan yk dalmyla ilintili akmdr. Enerjiye gelen
manyetik katk V
2
/ c
2
basamandadr.
Elektromanyetik etkileme ayrca ykl paracklarn salmasna da neden olur.
rnein;
1
ve
2
birbirine yaklaan iki elektronun yk younluklarn gsterirse,
etkileme paracklar arasnda momentum aktarmna yol aan bir karlkl itmeyi
verecektir. ki elektronun salmasna, bir elektronun virtel bir foton yaymas ve bu
fotonun dier elektronca sourulmasnn neden olduu dnlmektedir. Virtel bir
srele foton gzlemci tarafndan gerekte gzlenmez, ama sreci tanmlayan matematik
biimlerde ortaya kar.
Zayf Etkileme: W
+
, W
-
, z paracklaryla ilintili zayf etkileme alan vardr. Bunlarn
her biri elektromanyetik alan gibi bir vektrle ve bir saysal potansiyelle temsil edilir.
Zayf alanla ilgili bozonlarn hepsi ktlelidir, W
+
ve W
-
bozonlar ise elektrik ykldr. Z
bozonu yksz olup fotona ok benzer, ama
M
2
= (92,9 t 1,6) Gev / c
2
100 x proton ktlesi
gibi, ekirdek fizii standartlarna gre epeyce byk kalan bir ktlesi vardr.
( ) ( ) ( ) ( )

,
_
r d t r t r
c
r d t r t r U
z z
z
z z
z
r r r h r r r
3
2 1
2
0
3
1 2 12
, ,
1
, ,


- 166 -
( ) t r
c
z
z
z
,
1
2
0
r h
,
_

U
12
z
, paydadaki ktle arpanyla azaltlr ve zayf etkilemenin zayflnn en byk
nedeni budur. Ayrca, dk enerjilerdeki etkileme,sonuta sfr menzile sahip bir temas
etkilemesi olarak gzkr.
Elektrik ykne sahip W
+
ve W
-
bozon alanlar en nemli zayf etkilemelere,zellikle
de bozunumuna neden olurlar. Bu alanlar, z alannnkine benzeyen denklemlere uyarlar,
fakat bu alanlarla ilintili paracklarn ktleleri de ok kktr.
M
w
+
= M
w
-
= ( 80,8 t 2,7 ) Gev / c
2
Kuvvetli Etkileme: Nkleonlar da leptonlar gibi spinleri olan fermiyonlardr. Ntronun
ktlesi protonun ktlesinden %0,14 daha fazladr. Ntronun ayn spine sahip bir dizi
uyarlm duruma ve hemen hemen protonla zde enerji deerlerine sahip olduu
deneylerle gzlenmitir. Proton ve ntronun tadklar yk dalmndan dolay sahip
olduklar elektrik enerjisi yaklak ( ) MeV R e
p

0
2
4 (R
p
=0,8 fm alnd) civarnda olup
bu deer nkleonlarn sahip olduu z-enerji ve uyarlma enerjilerine oranla daha
kktr. Proton ve ntronun yaklak olarak btn kuvvetli etkilemeler karsnda ok
benzer davrandklarn greceiz. Kuvvetli etkilemelerin nkleonun cinsinden neredeyse
bamsz olmas, ekirdein zelliklerini anlamamz asndan nemli bir gerektir.
3. Ortalama mr: Bir ekirdein bozununcaya kadar geirdii ortalama sredir. T sresi
iinde bozunmadan kalan ekirdeklerin says N (t) dir ve t ile t + dt aralnda
bozunanlarn says dt dt dN dir. ile gsterilir.
( )
1
0
0
0
0
0
0
dt e N
dt e t N
dt dt dN
dt dt dN t
t
t
; ( )
t
e N t N

0

Yar mr: ekirdeklerin yarsnn bozulmas iin gerekli sreyi gstermektedir.
Bir ekirdek iin t aralnda P bozunma olaslna sahipse, t annda N(t) tane
ekirdek varsa t aralnda bozunan ekirdek says N olur.
( ) ( ) t N dt t N N + t P
t N P N N :bozunum sabiti
( ) ( )
t
e N t N dt
N
dN
Ndt dN

0
N(0):t=0 anndaki ekirdek says

- 167 -
N(t):bozunmadan kalan ekirdek says
4. Bozunumu: ekirdek fazla proton veya ntronundan bir protonu ntrona veya bir
ntronu protona dntrerek kurtulabilir. Bu ilem farkl yolla gerekleebilir.
n p + e
-

-
bozunumu
p n + e
+

+
bozunumu
p + e
-
n elektron yakalama
Bu olayn hepsinde de ntrino ad verilen bir dier parack yaynlanr. Ntrinonun
elektrik yk olmadndan, varl dier son paracklarn kimliini etkilemez.
5. Leptonlar: Elektromanyetik ve zayf etkilemeler yoluyla etkileen, fakat kuvvetli
etkilemelere girmeyen 1/2 spinli fermiyonlardr.

Tablo : Bilinen Leptonlar
Leptonlar Ktle(Mev/c
2
) Ortalama mr(s) Yk

Elektron(e
-
) 0,5110 -e
Elektron ntrino(V
e
) < 46 * 10
-6
0
Mon (
-
) 105,659 2,197 * 10
-6
-e
Monntrino (
) < 0,5 0
Tau

() 1784 ( 3,4 t 0,5 ) * 10
-13
-e
Tauntrino (
) < 164 0

Elektrik ykl leptonlarn tm, spin vektrleri boyunca ynelmi ve bykl
-eh / 2(ktle) olan manyetik momentlere sahiptir.
Baryonlar: Temel leptonlarda olduu gibi, birka eit kuark vardr ki; bunlar ok ilgin
ve u ana kadar aklanamayan farkl ktlelere sahiptirler. Nkleonlar ve ekirdek fizii
iin kuarklardan ktlesi en kk olan ikisi nemlidir. Bunlar; yukar (up) kuark u ve
aa (down) kuark ddir. Proton temelde iki yukar ve bir aa (uud ), ntronda iki aa
ve bir yukar ( ddu ) kuarktan olumaktadr
6.
ekirdek bir alfa parac yaynlar. Alfa parac
2
4
2
He ekirdeidir.
4
He ekirdeinin
bu ilem iin seilmesi, olduka sk bal bir sistem olmas ve bylece bozunma srasnda
aa kan kinetik enerjinin maksimum olmasdr. Bozunum denklemi aadaki gibidir.
X
A
Z 2
4
2 2
4
2
He X
N
A
Z N
+


- 168 -
7. Gama Bozunumu: Uyarlm bir durum daha dk bir uyarlm duruma veya taban
duruma, nkleer durumlar arasndaki farka eit bir enerjiyle bir gama n yaynlayarak
geer. Gama yaynlamas uyarlm bal durumlar olan ( A>5 ) tam ekirdeklerde
gzlenir ve genellikle alfa ve beta bozunumlarn izler. nk; bu bozunumlarla ana
ekirdek, rn ekirdein uyarlm durumunda kalr.
8.
a) + +
2
4
2
205
81
209
83
He TI Bi 3,11 Mev
b)
+ N C
14
7
14
6

c)
C
12
6
C
12
6
+
9. Bir ekirdei llebilir temel zellikleri ile tanmlayabiliriz. Bu zellikler ktle, yarap,
bal bolluk, reaksiyon modlar, tesir kesitleri, spin, manyetik dipol ve elektrik kuadropol
momentleri ile uyarlm durumlardr.
ekirdein proton ve ntron says ift ise ekirdek kararl durumu tercih eder.
ekirdekte proton says arttka kararl duruma gemek iin ntron saysnn artn ve
ntron saysnn artmn proton saysnn artmna tercih eder. Bunun nedeni protonlar
arasndaki Coulomb kuvvetindendir. Etkileme kuvveti bu ekilde dengelenir. Kararl
ekirdeklerin yar mrleri sonsuzdur.
Eer ekirdein ktlesi, mmkn olan bozunum rnlerinin ktlelerinin toplamndan
kk ( )
1
]
1
<
i
i
M Z A M , ise ekirdek tamamen kararldr
10. Bir ekirdekte z tane atomu bir araya getirmek iin gerekli enerjiye balanma enerjisi
denir ve B ile gsterilir.
( ) [ ] { }
2
c ZM X M NM ZM B
e
A
n p
+
B balanma enerjisi
N
A
Z
X ekirdei ile bunu oluturan Z proton ve N ntronun ktle
enerjileri arasndaki farka eittir. Her ekirdein balanma enerjisi farkldr.

Fizyet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Fizyet

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fizyet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cu mh u r iyet n i.

Fen Ed ebiya t Fak lt es i Fizik Bl m Yet erlilik Sn a v

bants ile bal olduunu gsteriniz.

integralin kapal bir yol boyunca alndn gsterir.

ile verildiinden, sz konusu ifade

elde edilir, biz

olarak elde edilir.

dr. Burada plakalar arasndaki uzaklk sabit

olup burada manyetik ak

(Gauss yasas:Kapal bir yzeyden geen elektrik alann aks ierdeki

(Manyetik tek kutup yok.)

(Faraday yasas:Zamanla deien bir manyetik alan bir elektrik alan

ve son olarak akm denklemimiz

den bulabiliriz. O halde buradan;

den bulabiliriz. O halde;

ile verilir. Burada

bantsndan bulunur. RLC devresinde de faz

ile verilir, ancak Rezonans durumunda

dr. Ve bu durumda k gerilimi giri gerilimine eittir.

eklinde elde edilir. Bu ifadenin her iki yandan integrali alnrsa;

+ eklinde bulunur. Burada K integral sabitidir ve

bantsndan bulunur. Bu ifadedeki RC

eklinde verilir. Burada I nn deerini

bantsndan integral alnrsa;

ifadesi elde edilir. Bu ifade zaman sabitine eit bir t sresi

ifadesi bulunur. Grld gibi akmn artmas yada azalmas RC

ile verilen faz asdr.

elde edilir. Bu integrali yarm dalga dorultucu kndaki dalga

integralinin deeri DC bileenin

integralini hesaplayarak tam dalga dorultucu devresi iin

eittir. Burada krenin dnda ve ierisinde elektrik

Cu mh u r iyet n i. Fen Ed ebiya t Fak lt es i Fizik Bl m Yet erlilik Sn a v

zm lineer kombinasyonu ile ok

E k olarak veren potansiyel

' ; ' ; ' ;

' iareti integralin dv v v v + < < koulunu salayan tm hzlar zerinden

Sin gl m Sin gl m Sin l l m

& & &

& & & & & &

& olarak bulunur. Bu ifadeyi sratin karesi eklinde verilen ifadede

yarapl bir kre izelim. Eer

ifadesine Madelung Sabiti denir ve ile gsterilir. Bu sabit en

lk bir hacim elik ettiine gre, k ile k+dk

alanda bir tane nokta vardr. k

demekle btn serbest elektronlarn zsya etkisi olduunu kabul ettik.

z sya katkda bulunan elektronlarn enerjisidir.

L nin (m-1) ve (m+1) zdeerli zdurumlardr. Baka deyile

L ilemcileri 1 kuantum saysn deitirmeden,

L l,m =C l,m+1 myi 1 artrr veya,

L l,m =C l,m-1 myi 1 azaltr.

You might also like