HARDY-CROSS METODU VE UYGULANMASI A ebekelerde debi bir noktaya eitli yollardan gelebildii iin, ebekenin her hangi bir

borusuna suyun hangi yoldan geldiini ilk bakta syleyebilmek genellikle mmkn deildir. zmleme asndan komplike bir akm olmasna ramen, a ebekeler iin temel denklemler olan sreklilik ve enerji denklemleri aadaki gibi yazlabilir: 1- Bir birleim noktasna gelen debi, birleim noktasndan giden debiye eittir (SQ=0). 2- Herhangi bir kapal devre boyunca, ayn ynde hesaplanan yk kayplarnn cebrik toplam sfrdr (SJL = 0). A eklindeki ebekeler komplike olduklar iin, analitik zmleri gtr. Hardy-Cross pratik bir yntem olarak adm adm yaklam metodunu nermitir. Bu yntemin uygulanma esas aada zetlenmitir: 1-SQ = 0 artn salayacak biimde makul bir akm dalm seilir. 2-Her bir boru iin, hL = KQn yk kayb yazlr. Her bir boru iin K deeri sabittir. Her hangi bir boru iin, Darcy-Weisbach bantsndan J = b(Q2/D5) elde edilebilmektedir. Buna gre, D = Di ve L = Li iin, hL =JL = bQ2/D5Li = KQ2 olacaktr. Buna gre, n = 2 olacaktr. 3-Saat akrebinin dn ynndeki yk kayplar pozitif, dier yndekiler negatif alnarak, kapal devreler iin yk kayplarnn cebrik toplam hesaplanr (ShL = SKQn). lk denemede ShL = 0 kmas ok ansl olduumuzu gsterir. Debiler dengelenirken yaplan iterasyon says 20 mertebelerinde seyredebilir; ancak bu tamamen ebekenin biimine ve seilen akm dalmnn geree yaknlna baldr. 4-Toplam yk kaybnn sfrdan farkl kmas durumunda (ShL 0 iin), her kapal devredeki akm, Q dzeltme debisi ile yeniden dzenlenerek, ShL = SKQn = 0 salanmaya allr.

Q Dzeltme Debilerinin Hesaplanmas: Her bir boru iin yk kayb, K = bQn/D5 parametresi yardm ile ve k iterasyon numarasn, Qk-1 dng balang debisini ve Qk da k. Dng sonunda elde edilen dzeltme debisini belirtmek zere, hL = KQn = K(Qk-1+ Qk) = K(Qk-1n + nQk-1 n-1DQk + n(n-1)Qk-1n-2DQk2+. . . . ) eklinde bir polinom alm ile ifade edilebilir. Qk dzeltme debisi, Qk-1 debisine gre kk bir mertebede ise, Qk ieren terimlerin 1den byk sl terimleri ihmal edilebilir.

lave olarak, bir kapal devredeki borularn hepsi iin Qk dzeltme debisi deeri eit kabul edilirse; __._ denklemi, bir kapal devrenin tamam iin, u biimde yazlabilir: ShL = SKQn = SKQk-1n + QkSKnQk-1n-1 = 0 Bu durumda, btn borulardaki yk kayplar dzeltmeleri aritmetik olarak toplanacandan, bu denklem Qk dzeltme debisi iin zlrse, Q = KQkn1 = hL h n L Qk 1

KnQ

n 1 k 1

, bants elde edilir. Darcy-Weisbach bants iin, n=2 olduundan __._ bants aadaki biimi alacaktr: Q = KQk21 = hL h 2 L Qk 1

2KQ

k 1

Dengelenmi Debilerin Hesaplanmas: Balang debisi Q0, dzeltme debisi Q olarak elde edilen bir boru iin, dengelenmi debi Q1: Q1 = Q0+ Q , ifadesi ile hesaplanr. Benzer ekilde, k. iterasyonun balang debisi Qk-1, dzeltme debisi Qk ise, bir sonraki k+1. iterasyonda balang debisi olarak kullanlacak olan dengelenmi debi Qk: Qk = Qk-1+ Qk , ifadesi ile hesaplanacaktr. Denklem __._de elde edilen ifadede pay iarete dikkat edilerek cebrik olarak, payda ise aritmetik olarak toplanmaldr. fadedeki (-) iareti, bir kapal devre boyunca saat akrebi ynnde yk kayb fazlal var ise, DQknn saat akrebi ynndeki Qk-1 iterasyon balang debilerinden kartlacan ve saat akrebinin zt ynndeki Qk-1 balang debilerine de ilave edileceini gstermektedir.

rnek 1: Aada grlen ebekede her bir borudan geen debiyi Hardy-Cross metodu
kullanarak belirleyiniz. K deerleri ekilde verilmitir.

Q=100lt/s
K=1

Q=25lt/s B
K=4 K=4

A
K=3

D
K=2 K=5

Q=25lt/s

Q=50lt/s

zm: ebeke iki gzden (loop) olumaktadr. lk admda, bu gzler ve zerlerindeki borular adlandrlacaktr:
Adm 1: ebekenin geometrisi incelenir; ebekede bulunan gzler ve borular numaralandrlr. Bu ilemler, zellikle byk ebekelerde hesaplar kolaylatrmaktadrlar. rnekteki ebekede iki adet gz (loop) mevcuttur; bunlar ve evrelerinde bulunan toplam alt adet borunun numaralandrlmas ekilde gsterilmitir.

Q=100lt/s A 1 Gz I 3 Q=25lt/s C B 2 4 Gz II 5

Q=25lt/s D 6 E

Q=50lt/s

Adm 2: ebekeye giren ve kan debiler dikkate alnarak, makul yn ve mertebelerde olacak biimde borularn debi deerleri sreklilik prensibi uyarnca tahmin edilir. rnek olarak, A noktasndan sisteme giren 100 lt/s iddetli debi, AB ve AC kollar zerinden sras ile 60 lt/s ve 40 lt/s iddetinde debilere blnmtr. C noktasnda ise, 40 lt/s AB borusundan ve 10 lt/s BC borusundan olmak zere toplam 50 lt/s iddetinde olan giri debisi, ekilen 25 lt/s debisi ve CE borusu zerinden aktlan 25 lt/s iddetindeki debinin toplam olan 50 lt/s k debisine eittir.

Q=100lt/s A 60 lt/s B 40 lt/s C 50 lt/s 10 lt/s 25 lt/s Q=25lt/s

Q=25lt/s D 25 lt/s E

Q=50lt/s

Adm 3: Bu aamann balangcnda, ebekeyi oluturan her bir borunun debisi, akm yn ve K says bellidir. Her bir gz (loop) iin, borulara ait KQ0n ve KnQ0n-1 deerleri ve bunlarn toplamlar hesaplanarak DQ dzeltme debileri elde edilir. Darcy-Weisbach bants ile zlecek olan sistemde, bantlarda geen n 2 deerini alacaktr. Buna gre, I. Gz iin: AB(1) Borusu: KQ02 = +1x602 = 3600 BC(2) Borusu: KQ02 = +4x102 = 400 AC(3) Borusu (!): KQ02 = -3x402 = -4800 I. Gz Toplamlar: SKQ02 = -800 DQI = -800/440 = -1.82 lt/s II. Gz iin: BD(4) Borusu: KQ02 = +4x502 = 10000 AB(1) Borusu: KQ02 = +2x252 = 3600 AB(1) Borusu: KQ02 = -5x252 = -3125 AB(1) Borusu: KQ02 = -4x102 = -400 II. Gz Toplamlar: SKQ02 = +7725 DQII = 7725/830 = 9.31 lt/s Adm 4: Bulunan dzeltme debileri, balang debilerine ilave edilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, dzeltme debilerinin iaretleridir. DQ1 teriminin negatif iaretli olmas, akm yn pozitif olan, yani akm yn saat ibresi ynnde olan borulara dzeltme debisinin eklenmesi, akm yn negatif olan borulardan ise kartlmas anlamna gelmektedir. Bu durumun tam tersi olan DQ1 deerinin pozitif kmasnda ise, dzeltme debisi akm yn pozitif olan borulardan kartlr ve akm yn negatif olan borulara eklenir. Bu ekilde elde edilen dzeltilmi debiler ekilde gsterilmitir. Q=100lt/s A 61.82 B 40.69 lt/s 38.18 21.13 lt/s Q=25lt/s C 34.31 2KQ0 = 1x2x60 = 120 2KQ0 = 4x2x10 = 80 2KQ0 = 3x2x40 = 240 S2KQ0 = 440

2KQ0 = 4x2x50 = 400 2KQ0 = 2x2x25 = 100 2KQ0 = 5x2x25 = 250 2KQ0 = 4x2x10 = 80 S2KQ0 = 830

Q=25lt/s D 15.69 E

Q=50lt/s

Adm 5: Adm 4te elde edilen dzeltilmi debiler ile bir sonraki iterasyon gerekletirilir, yani adm 3 ve adm 4, dzeltilmi debiler ile tekrarlanr. Bu ekilde, DQI belirtilen bir deerin altna dene kadar iterasyonlara devam edilir.