Shkolla mendimi n mardhnie ndrkombtare

1. Realizmi
sht ajo kornize polotike me pozicion qendror ne MN e pranuar pothuajse nga t gjithe. sht nj perqasje teorike relativisht konservatore. sht nj shkolle mendimi e cila i shpjegon MN nga pikepamja e fuqise. Korniza realiste perfshihet ne tre ide: 1. Shtete jane aktoret me t rendesishem (idea e perqendruar tek shteti). 2. Ata veprojne si individe t arsyeshem ne njekjen e interesave kombetare (idea e aktorit t arsyeshem) 3. Ata veprojne ne kushtet e nj sistemi nderkombetar qe nuk ka nj qeveri qendrore (idea e anarkise). Prandaj forca ushtarake sht nj forme e rendesishme ndikimi.

2. Neorealizmi.
sht pershtatje e realizmit. Neoliberalizmi duke u nisur nga fakti se ne sistemi nderkombetar fuqia e secilit shtet barazpeshohet me ate t shtetit tjeter, mundohet ti shpjegoje modelet e ngjashme nderkombetare me shum nga pikepamja e structures se sistemit. Na krahasim me realizmin tradicional sht me shkencore sepse keshillon perdorimin e ligjeve t pergjithshme ne shpjegimin e gjerave. Neoliberalizmi ka hedhur menjeane disa elemente t realisteve t vjeter (gjeografine, vendosmerine, diplomacine). Shperndarjen e fuqise e shpjegojne si nj system shum polar, nj polar, dy polar dhe tre polar. Paqja ruhet ne shum polaritet kur fuqia shperndahet ne menyre t barabarte. Rasti i dyte nj fuqi, rasti i trete dy fuqi.

3. Idealizmi
Si shkolle mendimi perfaqeson traditen liberale, duke e vene theksin si faktore kyc tek e drejta nderkombetare, morali dhe organizatat nderkombetare, sesa vetem tek pushteti. Duke u mbeshtetur tek natyra e mire njerezore, nepremjet zakoneve t mira, mund t shnderrohet ne themel t MN paqesore e bashkepunuese midis bashkesise se shteteve. Sipas tyre parimet ne MN duhet t burojne prej moralit.

4. Liberalizmi
Duke permbledhur konceptet themelore te realizmit, pra, shtetet (te cilet jane aktore qendrore ne MN) perdorin fuqine per te plotesuar interest e veta, ne rrethanat e nje 1

sistemi anarkik. Aftesite e fuqise futen si ndikim ne procesin e mardhenieve ndermjet shteteve. Ndikimet mund te jene positive (shperblime) ose negative (ndeshkime), por ne te dy rastet synimi eshte qe te ndikojne ne vendimet dhe veprimet e shtetit tjeter, ne menyre te tille qe te arrihet perfundimi me i pershtatshem per aktorin qe perdor ndikimin. Forca ushtarake sht nj forme e rendesishme ndikimi, e theksuar nga realistet. Liberalet kane ofruar kater drejtime kryesore kunder ketyre tazave te realisteve. Teza themelore e anarkise nderkombetare nuk sht me shume se sa nj e vertete e pjeshme. Nderveprimet nderkombetare ne disa drejtime jane shum t organizuara. Liberalet kritikojne idene per shtetet si aktore t vetem, t cilet kane vetem nj grup interesash t lidhura me njera-tjeteren. Sjellja shteterore formohet me shum nga maredheniet e brendeshme ndermjet grupeve t administrates, grupeve t interesave, OJQ-ve etj. Koncepti i arsyeshmerise sht problematik. Nqs shtetet jane aktore t vetem me interesa t lidhura ndermjet tyre, shpesh ata duket sikur nuk bejne pune t mire per paraqitjen e ketyre interesave. Forca ushtarake si forme ndikimi nuk duket po aq e rendesishme sa mendon realizmi. Ajo sht e kushtueshme ne krahasim me diplomacine. Rregullat nderkombetare krijojne rrethane t qendrueshme per maredhenie, duke br qe ndikimi ushtarak t jete gjithnje e me pak veprues.

5. Neoliberalizmi.
Si nj menyre trajtimi i konflikteve nderkombetare e ve theksin ne rendesine e institucioneve nderkombetare per pakesimin e konflikteve. Ata kerkojne kerkimin e perfitimeve t ndersjellta afatgjata ne krahasim me perfitimet e vacanta afatshkurtra sic bejne realistet. Neoliberalet pranojne disa teza t realisteve, dhe sidomos ato t shtetit ne MN qe ndjekin ne menyre t arsyeshme interesat kombetare. Ata jne optimiste, realistet pesimiste ne lidhje me boten anarkike ne MN ne lidhje me bashkepunimin nderkombetar.

6. Feminizmi.
Ne MN sidomos pas vitit 1990 perpiqet ne nj menyre apo tjeter t afirmoje rolin e gruas ne to, i dukshem apo i padukshem qofte, direct apo indirect, ne numer t madh apo t vogel, duke ju kundervene rrymes realiste e cila e injoron, e nenvleson dhe e shikon si t dores se dyte apo t trete.

7. Feminizmi botekptimor.
sht ai drejtim feminist sipas t cilit vihet ne dukje roli i perkatesise gjinore ne MN. Per shkak t pervojes se gjate mendohe se zoterojne mundesine per t qene me vepruese ne zgjidhjen e konflikteve. Pranohen dallimet reale midis gjinive. Pikepamjet femerore krijojne nj botekuptim nga i cili vezhgohen, analizohen MN.

8. Feminizmi liberal.
I shikon grate dhe burrat si t baranbarte. Atyre ju vjen keq qe grate jane t perjashtuara nga pozitat e fuqise ne MN. Por nuk besojne se perfshirja e tyre ne to do t ndryshonte natyren e sistemit ndrekombetar. Feminizmi liberal kerkon qet perfshihen grate udheheqese, ushtarake qe nuk punojne ne role tradicionale ne MN.

9. Feminizmi postmodernist.
Hedh poshte dy t parat. Ndersa i pari dallimet i merr si t rendesishme, feminizmi libereal i shikon si fare t parendesishme. Feminizmi postmodernist i shikon t rendesishme por si krejt t rastit e t pandryshueshme. Pra i pari sht konservator, i dyti liberal, i treti revolucionar. Ato mendojne se secili mban frontin e vet t jetes. D.m.th grate ne vendin e tyre dhe ushtaret ne front. Postmodernistet jo vetem u kundervihen dy t parave por edhe mbushin mjedisin midis tyre. Grate kane vend kudo ne perputhje me natyren dhe aftesine e tyre.

10. Postmodernizmi.
sht nj menyre e pergjithshme perqasje ndaj dijes, qe i kushton vemendja t vecante teksteve dhe diskutimeve, menyres se si njerezit flasin dhe shkruajne per MN, duke kritikuar nepermjet analizes argumentit. Sipas tyre nuk ka nj realitet objektiv t vetem. Postmodernistet duan t theksojne shumellojshmerine e pervojave qe perbejne MN. Modeli realist si objektiv sht model i njeanshem per t nxitur interesat e aktoreve t fuqishem. Postmodernistet jane kritikuar per nj shpenzim me t madh kohe shkaterrimin dhe kritiken e realizmit se sa per krijimin e nj alternative.

11. Konstruktivizmi.
Kete boshllek e mbush shkolla e konstruktivizmit. Duke ruajtur dyshimin kritik per realizmin e liberalizmin konstruktivistet perqendrohen ne burimin nga vijne interesat e perbashketa shteterore. Konstruktivizmi i vendos MN ne rrethanat e maredhenive me t gjera shoqerore. Rregullat (perfshire ligjet) veshtrohen si vendimtare sepse ato qendrojne ndermjet njerezve dhe shoqerise, duke br t mundur qe procesi i dyanshem i ndertimit t jete i vazhdueshem. Konstruktivistet hedhin poshte hamendjen se shtetet duan gjithnje e me shum pasuri, ose se interesat shteterore egzistojne pavaresisht rrethanave t veprimit ndermjet tyre. Ata jane t interesuar se si ndikojne normat mbi interesat dhe sjelljen e tyre. 3

12. Pacifizmi.
Si drejtim mbeshtet ne nj perkushtim per tu permbajtur prej perdorimit t cdo forme t dhunshme t ndikimit ne procesin e perpjkjeve per marreveshje. Shpesh i meshiruar ne levizje popullore dhe qe mund t luaje nj rol t rendesishem aq sa tshmangen luftret e ardheshme.

13. Militarizmi.
sht hyjnizim i luftes, forces ushtarake dhe dhunes. E veshtron organizimin e shoqerise si dicka qe behet ne varesi t luftes, dhe si tendence ka pasur ndikim t thelle ne zhvillimin e shoqerive. Ai ka hyre thelle ne kulturen e disa shteteve dhe popujve.