DENEY N ADI: Termal Analiz Yntemi ile Denge Diyagram Oluturulmas

AMACI: kili alamlar iin izilen souma erileri yardmyla faz diyagramlarnn oluturulmas.

TEOR K B LG : Alamlarn stma ya da soutma srasndaki davranlar denge diyagramlar yardm ile aklanabilir. tektik bileime sahip olmayan bir alamn katlamas belirli bir scaklk aralnda gerekleir ve katlamadan sonra kat-kat faz dnmleri olarak devam edebilir. Katlama srasnda ve katlamadan sonra devam eden bu tr dnmler, iki bamsz deiken olan scaklk ve bileim arasnda izilen denge diyagramlarnda (faz diyagramlar) gsterilir. Bu tr denge diyagramlar, alamlarn dkm ve sl ileminde bir klavuz olarak olduka kullanldr. Alamlarn kararl ya da denge durumundaki diyagramlar ya son derece dk souma hzlaryla ya da srekli tavlama ile elde edilir. Bu ideal durumlara pratikte nadiren ulalr. Denge diyagramlar, dnmlerin meydana gelecei blgeleri gstermede ve bir alamn bileimini tahmin etmede nemli bilgiler verir. ekil 1de, kat halde birbirleri ierisinde snrl bir znrlk gsteren Kurun (Pb)-Kalay (Sn) denge diyagram grlmektedir.

ekil 1. Kat halde snrl bir znrlk gsteren Pb-Sn denge diyagram.
1

Termal Analiz Bir alamn soumas srasnda belirli bir dnm scaklnda aa kan s alamn souma hzn deitirir. Bunun sonucu souma erilerinde dnm noktalar elde edilir. Tek komponentli sistemlerde, faz kuralna uygun olarak sv durumdan soutma srasnda, dnm sabit bir scaklkta gerekleir (ekil 2.a). ki komponentli alamlarda faz dnm bir scaklk aralnda olur (ekil 2.b). Eer ikili alamlarda faz dengede ise fazlar kuralna gre faz dnm sabit bir scaklkta gerekleir ve tektik dnm olarak bilinir (ekil 2.c). Denge artlar altnda, faz dnmnn gerekletii scaklk aral malzemenin zelliini belirler. Denge diyagramlar genellikle souma erilerinin dnm noktalarndan elde edilir. Sv fazdaki ekirdekleme gl, sv fazn scakln gerek katlama scaklnn altna drr. Ar souma olarak bilinen bu durum ekil 2.a ve 2.cde grlmektedir. Eer ar souma byk ise souma erileri yerine stma erilerini kullanmak yararldr. Uygulamada dnmn balad ve bittii noktalar keskin keler (dnm noktalar) halinde belirlemek gtr. Numune iindeki scaklk fark ve termoelement iftinin scaklk deiimlerini alglamasndaki gecikme faz dnm noktasndaki erinin dairesel olmasna yol aar. Bu nedenle Termal Analiz deneyleri iin uygun souma hz 1-2 oC/dakikadr.

ekil 2. ekil 1deki denge diyagramna gre saf metallerin souma erisi (a), tektik dnm gstermeyen bileimdeki ikili alamlarn souma erisi (b) ve tektik bileimdeki ikili alamlarn souma erisi (c).

DENEYSEL ALIMA: Pb-Sn ikili sistemi snrl bir kat znrlk ve bir tektik dnm (sv kat1 + kat2) reaksiyonu ierdiinden dier alamlarn denge diyagramlarna gre ok daha basit ve termal analiz deneyi iin uygundur. ekil 3, deney dzeneini gstermektedir.

ekil 3. Termal analiz deney dzenei. Deney malzemesi olarak saf kalay ve kurun metalleri kullanlr. Metaller genellikle bir grafit veya porselen pota ierisine farkl oranlarda yerletirilir ve her bir pota ierisindeki toplam metal miktar 50-100 gram gememelidir. Aksi halde metal iinde meydana gelen byk scaklk fark lmlerde birtakm hatalara yol aabilir. Dier taraftan metal arl ok az olursa gizli dnm ss pota ve frn tarafndan absorbe edilecek ve souma hz nemli lde deime gstermeyecektir. Termoelement ifti boyunca s kaybnn olumasn nlemek ve termoelement iftinin termal kapasitesini metalin ktlesine oranla ok kk tutmak amacyla termoelement iftinin telleri ince (yaklak 0,016 in. (0,4 mm) apnda) olmaldr. Termoelement ifti ve metal arasndaki scaklk farkn kk tutmak iin termoelement iftinin klf da mmkn olduunca ince et kalnlna sahip olmaldr. Eer bu nlemler alnmazsa deneylerden elde edilecek scaklk-sre erilerinde (souma erileri) likidus ve solidus izgilerini belirten sreksizlikler yuvarlak grlecek ve keskin geiler gzlenemeyecektir.
3

Potalarda farkl oranlarda hazrlanan kurun ve kalay alamlar bir frnda ergitilir. Bu arada oksidasyondan korunmak iin alamlarn zerine bir miktar kmr tozu konulmaldr. Souma hzn kontrol altnda tutabilmek amacyla pota, kalplama kumu ierisine konularak bir frna yerletirilir ve termoelement ifti metale daldrlr. Souma srasnda her 3-5 saniyede bir scaklk gstergesi okunur. Scaklk solidus izgisinin yaklak 50 oC altna dtnde frnn stcs altrlr ve scaklk ergime scaklnn yaklak 50 oC zerine kana kadar scaklk belirli srelerde gstergeden okunur. Daha sonra frnn stcs kapatlr ve termokupl metalden karlr. Ayn ilem deiik bileimdeki alamlar iin tekrarlanr. Deneylerde % 20, 40, 61,9 (tektik bileim), 80 Sn ieren Pb-Sn alamlarnn kullanlmas nerilir.

STENENLER - Deneyde kullanlan her alam iin scaklk-sre erilerinin izilmesi. - tektik scakl temsil eden yatay izginin uzunluunun, tektik miktaryla doru orantl olarak arttnn belirlenmesi. - Alamlarn souma erilerinden okunan likidus ve solidus scaklklar ile Pb-Sn ikili sisteminin denge diyagramnn kabaca oluturulmas.

KAYNAKLAR: - Metals Handbook, ASM - Dkm prensipleri ders notlar - Faz diyagramlar ders notlar