Professional Documents
Culture Documents
Hidrolik Sistemler
Hidrolik Sistemler
Hidrolik Sistemler
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
HDROLK SSTEMLER
ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. HDROLK DEVRE ELEMANLARINI TANIMAK VE SEMN YAPMAK ..............3 1.1. Hidroliin Tanm .....................................................................................................3 1.1.1. Enerji Trleri ve Karlatrlmalar ....................................................................4 1.1.2. Temel Fizik Kanunlar ve Akkanlar Mekanii Hakknda Genel Bilgiler ...........4 1.2. Hidrolik Sistemin Tantm ........................................................................................6 1.2.1. Hidrolik Sistemin Temel Yaps Mant ve alma Kurallar............................6 1.2.2. Hidrolik Sistemin Avantajlar ve Dezavantajlar .................................................7 1.3. Hidrolik Devre Elemanlar Yaps ve alma zellikleri ..........................................8 1.3.1. Hidrolik Akkanlar ve zellikleri......................................................................8 1.3.2. Tank ve zellikleri.............................................................................................9 1.3.3. Hidrolik Boru-Hortum Donanmlar .................................................................11 1.3.4. Filtreler ve Filtreleme Teknikleri ......................................................................11 1.3.5. Pompalar..........................................................................................................13 1.3.6. Hidrolik Motorlar.............................................................................................17 1.3.7. Hidrolik Silindirler ...........................................................................................18 1.3.8. Valflerin Genel Snflandrlmas......................................................................20 1.4. Hidrolik Devre Elemanlarnn Sembol Bilgisi, ISO 1219 Normuna Gre Devre Elemanlarnn Sembollerinin Tantm............................................................................31 1.4.1. Hidrolik ve Pnmatik in Genel Semboller......................................................31 1.4.2. Hidrolik Pompa ve Motorlar.............................................................................33 1.4.3. Hidrolik Silindirler ...........................................................................................34 1.4.4. Hidrolikte Basn Kontrol Valfleri....................................................................35 1.4.5. Hidrolikte Yn Kontrol Valfleri .......................................................................35 1.4.6. Ak Kontrol Valfleri .......................................................................................37 1.4.7. Hidrolik Valflerin Uyar (Kumanda) Yntemleri ..............................................38 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................40 LME VE DEERLENDRME .................................................................................41 PERFORMANS TEST .................................................................................................45 RENME FAALYET-2 ...............................................................................................46 2. HDROLK DEVRE TASARIMI YAPMAK .................................................................46 2.1. Hidrolik Devre izim Bilgisi...................................................................................46 2.1.1. Hidrolik Devre izimlerinde Elemanlarn Numaralandrlmas .........................47 2.1.2. Fonksiyon Blok Diyagram...............................................................................47 2.1.3. Hidrolik Devre izim Kurallar ........................................................................47 2.2. Hidrolik Kumanda Bilgisi .......................................................................................48 2.2.1. Konuma Bal Kontrol .....................................................................................48 2.2.2. Hza Bal Kontrol ...........................................................................................48 2.2.3. Saymaya Bal Kontrol ....................................................................................49 2.2.4. Zamana Bal Kontrol ......................................................................................49 2.2.5. Basnca Bal Kontrol ......................................................................................49 2.2.6. Kontrol Problemlerinin zmnde Uygulanacak Yntemler ...........................50 2.3. Teknik Proje Bilgisi ................................................................................................50 2.3.1. Hidrolik Devre Elemanlar le Sistemin Planlanmas ........................................50 i
2.3.2. Basit Evre emalarnn izimi..........................................................................51 2.3.3. Devre emasnn Analizi ve Kurulmas ............................................................51 2.3.4. Yol-Adm Diyagramnn izilmesi...................................................................52 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................53 PERFORMANS TEST .................................................................................................55 RENME FAALYET-3 ...............................................................................................56 3. HDROLK SSTEM KURMAK VE ALITIRMAK ..................................................56 3.1. Proje Okuma Bilgisi ................................................................................................56 3.1.1. Tek Etkili Silindirin Kumandas .......................................................................56 3.1.2. ift Etkili Silindirin Kumandas .......................................................................57 3.1.3. VE Valfi Uygulamalar ....................................................................................57 3.1.4. VEYA Valfi Uygulamalar...............................................................................58 3.1.5. Birden Fazla Silindirin Kontrol.......................................................................59 3.1.6. Yol-Adm Diyagramnn karlmas................................................................60 3.2. Projedeki Hidrolik Elemanlar Listesinin karlmas ...............................................60 3.3. Balama Paralar ...................................................................................................60 3.3.1. Hortum Balant Elemanlar.............................................................................61 3.3.2. Boru Balant Elemanlar .................................................................................61 3.4. Boru ve Hortumlar ..................................................................................................63 3.4.1. Boru ve Hortumlarn Yaps ve eitleri ...........................................................63 3.4.2. Boru apnn Hesaplanmas .............................................................................65 3.4.3. Boru Balantlarnda Dikkat Edilecek Noktalar ................................................65 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................66 PERFORMANS TEST .................................................................................................70 MODL DEERLENDRME...........................................................................................71 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................72 NERLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................73 KAYNAKA ....................................................................................................................74
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 523EO0049 Elektrik Elektronik Teknolojisi Otomasyon Sistemleri Hidrolik Sistemler Hidrolik ve elektro-hidrolik sistemlerinin TSE, i tesisleri ynetmelii ve artnamelere uygun ekilde kurulup altrlmasnn anlatld renme materyalidir. 40/32 Elektro-pnomatik sistemler modln tamamlam olmak. Hidrolik sistemleri kurmak. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda hidrolik sistemleri Teknie uygun olarak kurup altrabileceksiniz. Amalar 1. Sistem iin gerekli hidrolik malzeme ara ve gereleri MODLN AMACI doru olarak seebileceksiniz. 2. Hidrolik sistemlerinin tasarmn yaparak tasarladnz, hidrolik sistemleri normlara uygun izebileceksiniz. 3. Hidrolik sistemi teknie uygun olarak kurup altrabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME Hidrolik malzeme kataloglar, proje, izim ara gereleri, hidrolik sembolleri tablosu, hidrolik deney seti, ema, emada yer alan hidrolik devre elemanlar. Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz.
iii
iv
GR GR
Sevgili renci, Hidrolik sistemler, elektromekanik tayclarn temel prensiplerini ierir. Elektromekanik tayclarda kullanlan kontrol ve kumanda sistemleri, hidrolik ve pnomatik esasna gre gerekletirilmitir. Hidrolik sistemlerin kullanm alan genilerken; onu kuracak, arzalarn giderecek teknik elemanlara da ihtiya her gn artmaktadr. Arimet, Pascaldan beri nemini her gn artran bu sistemin burada temelini reneceksiniz. Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile elektrik-elektronik alannda kullanlan hidrolik sistemler hakknda gerekli temel teknik bilgiye sahip olacaksnz. Bu bilgiler ve dier modllerle birlikte hidrolik devre tasarm yapabileceksiniz. Hidrolik sistemleri kurup altrabileceksiniz. Oluan arzalar giderebileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Hidrolik elemanlar ve sembolleri aratrnz. Hidrolik elemanlarn kullanm alanlarn aratrnz. iin internet ortam ve retici firma katologlarndan
Enerji depolama Enerji maliyeti Scaklk etkileimi Dorusal hareket Dner hareket Konumlama hassasiyeti Kuvvetler
Kolay Ucuz Etkilenmiyor Zor Gl 1m kadar ayarlanabilir. Ar yklenemez yksek kuvvetler elde edilebilir. -
alma hz
1 bar = 1 kg/cm
Paskal Kanunu: Yer ekimini ihmal edecek olursak, kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder. F=P x A F=Kuvvet (kgf) P=Basn (kgf/cm) A=Alan (cm)
Sreklilik Denklemi: Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. Debinin sabit kaldn dnrsek kk kesitlerde byk kesitlere oranla daha hzl akar. Bernoulli Kanunu: Srtnme kuvvetini ihmal edecek olusak, kapal bir boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr.
P1 x V 1=P 2 x V 2 P=Basn (kgf/cm) V=Hz (m/s) Kovitasyon (Andrmak): Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr.
Hidrostatik Basn: Bir kap iinde bulunan sv ktlesinin ykseklik, younluk ve arlna (yer ekimi ivmesi) bal olarak kabn tabanna yapm olduu basntr. Kabn ekline bal deildir. P=h.d.g P: Svnn kabn tabanna yapt basn (kg/cm) h: Sv ykseklii (m) d: Sv younluu (kg/m) g: Yer ekimi ivmesi (m/sn)
Hidrolik Sistemlerin Dezavantajlar Hidrolik akkanlar, yksek slara kar hassastr. Akkan scaklnn 500Cyi gemesi istenmez. Hidrolik devre elemanlar, yksek basnlarda alaca iin yaplar salam olmaldr. Hidrolik devre elemanlarnn fiyatlar pahaldr. Hidrolik devre elemanlarnn balantlar salam ve szdrmaz olmaldr. Hidrolik akkanlarn srtnme direnci yksek olduu iin uzak mesafelere tanamaz. Depo edilebilirlii azdr. Ak hz dktr. Devre elemanlar, dk hzlarla alr. Hidrolik akkanlar havaya kar hassastr. Akkan iindeki hava grlt ve titreime yol aar, dzenli hzlar elde edilemez.
Viskozite: Akkanlarn akclk zelliklerini ifade eder. Yalarn akmaya kar gsterdii zorluktur. Kaln yalarda akmaya kar diren fazla, ince yalarda akmaya kar dire azdr. Kaln yalarn viskozitesi yksek ince yalarda kktr. Oksidasyon: Hidrolik yan bileimindeki hidrokarbonlarn havann oksijeni ile kimyasal reaksiyona girerek amur veya sakz eklinde tortularn meydana gelmesi olayna oksidasyon denir. Meydana gelen amurlar, metal yzeylerde korozyona neden olur. Yalama Yetenei: Uygun seilen yalar, metal yzeylerde bir film tabakas meydana getirerek alan elemanlarn hareketlerinin kolaylamasn ve srtnme direncinin azalmasn salar. Kpklenme: Yksek basntaki akkan sistem iinde yksek hzda hareket ederken hava moleklleri ile ya molekllerinin arpmas sonucunda meydana gelen oklar, kpklenmeye yol aar. Bunu engellemek iin boru hattnda szdrmazlk salanmaldr. Ya reticileri, yan iine kpklenmeyi nleyici katk maddeleri ilave eder. Akma Noktas: Yan akcln kaybedip katlamaya balad scakla denir. 8
Alevlenme Noktas: Standart yalarda alevlenme scakl 180C ile 210C arasndadr. Hidrolik sistemlerde 50 Cnin zerine klmad iin herhangi bir problem kmaz. Polimerleme: Birden fazla ayn cins ya molekllerinin artk vermeden birlemesi ve yeni bir molekl meydana getirmesidir. Yan zelliini deitirecei iin istenmeyen bir durumdur. HDROLK SSTEMLERDE KULLANILAN YALAR
GSTERL HL
NEML ZELLKLER Korozyona kar koruyuculuk ve yalanmaya kar dayankllk ykseltilmi Anmaya kar koruyuculuk ykseltilmi
KULLANIM ALANLARI Yksek termik gerilmeler veya su temas ile korozyon tehlikesi olan sistemlerde HL yandaki zelliklerin yan sra, yapsndan veya iletme artlarndan kaynaklanan yksek derecede kark srtnme olan sistemlerde HLP zelliklerinin yan sra,nemli lde deien ve olduka dk evre scaklklarnn hakim olduu sistemlerde
HLP
HV
H: Hidrolik ya L: Korozyona kar koruyucu ve/veya yalanmaya kar dayankllk kazandran etkili madde P: Yklenebilirlii ykselten veya dren etkili madde
10
11
Filtreler ana gruba ayrlr: Emi hatt filtreleri: Emi hattnda pompay korumak amacyla kullanlr. Depodan hidrolik sisteme vermek amacyla ekilen akkan temizler, sisteme temiz akkan gnderir.
Depo iine yerletirildikleri iin bakmlar zordur. Tkandklarnda pompann emii gleir. Bu da basncn dmesine neden olur. Bu durumu engellemek iin ilaveten pompadan nce iri gzenekli pompa kullanlmaldr. Dn hatt filtreleri: Hidrolik sistemden grevini bitirip depoya dnen akkan filtre eder. Ekonomik ve bakm kolaydr. Dezavantaj ise akkann temizlii kir elemanlar dolatktan sonra yaplmasdr. Basn hatt filtresi: Hidrolik pompann kna devre elemanlarnn zarar grmesini engellemek iin kullanlr. Kirlenmeye kar daha hassastr.
Dezavantajlar ise yksek basnla kar karya kaldklar iin basnca dayankl gvde gerektirmesidir. Bundan dolay yapm zor ve pahaldr.
12
1.3.5. Pompalar
Tankta bulunan akkan, ayarlanan basn ve debide sisteme gnderen devre elemandr. Pompalar, mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye dntrr. Pompa, dnme hareketini elektrik motorundan alr. Pompalar basn oluturmaz. Akkan sistemde bir engelle karlatnda basn oluur. Pompa seilirken, kullanlacak sistemin ilevini yerine getirebilecek debiyi ve basnc retebilecek byklkte seilmelidir. Katolounda yazan akkan ve filtre kullanlmaldr. Pompa altrlrken elektrik motorunun dn yn ile pompa milinin dn yn birbirine uygun olmaldr. Pompann iindeki koruyucu yalar temizlenmelidir. lk harekete geerken basn borusunun havas alnmal, emi borusu hidrolik yala doldurulmaldr. Ayrca ya seviyesi sk sk kontrol edilmelidir.
13
14
15
1.3.5.1. Elle Kontroll Hidrolik Pompa Pompa eitleri A) Dili pompalar B) Paletli pompalar C) Pistonlu pompalar
1) Eksenel pistonlu a) Eik gvdeli b) Eik plakal 2) Radyal pistonlu 3) ten eksantrik dili
16
17
Motor eitleri (hidromotor) A) Dili motor 1) Dtan dili motor 2) ten dili motor 3) Dili halkal motor B) Paletli motor C) Pistonlu motor 1) Pistonlu motor 2) Radyal pistonlu motor 3) Eksenel pistonlu motor
18
ift etkili silindirler: Basnl akkan silindirin iki ayr yerinden girip pistonun iki yzeyine etki ederek ileri geri hareketleri akkan gcyle reten silindirlerdir.
19
Normalde ak
Normalde kapal
20
Yn kontrol valfleri: Hidrolik sistemde akkann istenilen yne gitmesini salayan valflerdir. Valflerin kumandas elektriksel, mekanik, basnla ve insan gcyle kullanlabilir.
21
Ynlendirme valfleri, konumlarnn saysna gre aadaki gibi ifade edilir: 2/2 ynlendirme valfi 3/2 ynlendirme valfi 4/2 ynlendirme valfi 4/3 ynlendirme valfi 5/2 ynlendirme valfi YN KONTROL VALFLERNN KONUMLARI Valfin konumlar, kare eklinde gsterilir. Ak yollar, kare iinde oklarla gsterilir. Kapal konum ki ak yolu ki kap birbirine bal, iki kap kapal Tm kaplar birbirine bal kap birbirine bal , bir kap kapal
Tablo1.3: Yn kontrol valflerinin konumlar
22
.
ekil 1.10: Yn kontrol valfi prensibi
23
1.3.8.1. Basn Kontrol Valfleri Hidrolik sistemin elemanlarnn basncn kontrol ederek ayarlamak iin kullanlan valflerdir.
24
Kullanld Yerlere Gre eitleri Emniyet valfleri: Hidrolik sistemi ani basn ykselmelerine kar koruyan devre elemandr. Normalde kapal olan valf, basn ykselmesi durumunda alarak fazla akkan depoya gndererek basnc normal seviyesine drr.
25
Basn Drme Valfi: Hidrolik sistemde farkl basnla altrlmas istenen birden fazla silindir ve motorlarn kullanlmas durumunda basn drme valfi dk basnla alacak devre elemannn giriine balanr. Normalde ak konumdadr, basn ykselince kapanr. Basntaki dme oran, stteki vida ile ayarlanr.
26
Basn Sralama Valfi: Hidrolik sistemde birden fazla silindir veya hidrolik eleman devreye girecek ve farkl basnta alacak ise normalde kapal konumda olan valf istenen basn deerine ulanca alr. Hidrolik akkan dier alclara ular.
27
Ak Kontrol Valfleri: Hidrolik sistemde kullanlan silindirin hzn, motorun devir saysn ayarlamak iin kullanlan valflerdir.
28
Ama-Kapama Valfleri: Hidrolik akkann bir ynde akmasn engelleyen, dier ynde akmasn salayan valflerdir.
29
30
1.4. Hidrolik Devre Elemanlarnn Sembol Bilgisi, ISO 1219 Normuna Gre Devre Elemanlarnn Sembollerinin Tantm
1.4.1. Hidrolik ve Pnmatik in Genel Semboller
HDROLK VE PNOMATK N GENEL DEVRE SEMBOLLER
Hidrolik basn kayna Basn, i, dn hatt Kontrol hatt Boaltma hatt, kaak hatt Hat balants
Kesien hatlar
Tank
Filtre
Soutucu
Istc
31
Termometre
32
Tek ak ynl, sabit debili hidrolik pompa Tek ak ynl, ayarlanabilir debili hidrolik pompa ift ak ynl, sabit debili hidrolik pompa ift ak ynl, ayarlanabilir debili hidrolik pompa
HIDROLIK MOTORLARIN SEMBOLLERI
Hidrolik motorlar tek ynde dner (sabit). Hidrolik motorlar tek ynde dner (ayarlanabilir).
Hidrolik motorlar ift ynde dner (sabit). Hidrolik motorlar ift ynde dner (ayarlanabilir).
33
Tek etkili silindir d kuvvet geri getirmeli Tek etkili silindir yay geri getirmeli Tek etkili silindir teleskobik silindir
IFT ETKILI SILINDIR SEMBOLLERI
Diferansiyel silindir
Teleskobik
34
2/2 Yn kontrol valfi normalde kapal 2/2 Yn kontrol valfi normalde ak 3/2 Yn kontrol valfi normalde kapal 3/2 Yn kontrol valfi normalde ak
35
4/3 Yn kontrol valfi orta konum kapal 4/3 Yn kontrol valfi orta konum pompa dnl 4/3 Yn kontrol valfi H - orta konumlu 4/3 Yn kontrol valfi orta konum i hatlar basnsz 4/3 Yn kontrol valfi orta konum baypas devresi
36
2- ynl ak kontrol valfi ksc sabit 2- ynl ak kontrol valfi ksc ayarlanabilir
3- ynl ak kontrol valfi orifisli sabit 3- ynl ak kontrol valfi orifisli ayarlanabilir
ek valf sembolleri ek valf (tek ynl kapama valfi), yksz ek valf, yay ykl Kapatlabilir ve alabilir ek valf
37
Yay geri getirmeli ve kaak ya kaps olan genel sembol Elle kumandal ve yay geri getirmeli Elle kumanda kolu ve tutmal Pedal kumandal ve yay geri getirmeli Valflerin mekanik kumanda sembolleri ubuk veya dme
Yay
38
Tek sargl bobinli-solenoid elektromanyetik kumanda Ayn ynde iki sargl bobin ile elektromanyetik kumanda Elektrikli veya hidrolik akkanla kontrol Elektro-hidrolik kontrol
39
lem Basamaklar
Hidrolik sistem projeleri iziminde sk kullanlan sembolleri iziniz.
neriler
izilen sembolleri sembol tablolaryla karlatrnz. izilen sembollerin ana ema ve sembol tablolaryla doruluklarn yapnz.
zelliklerini
Hidrolik sistemlerde kullanlan basn lm aletlerini inceleyiniz. Hidrolik sistemlerin alma mantklarn kavramak iin hidrolik elemanlarn bulunduu deney setlerini inceleyiniz.
40
2.
D) Kuvvet
3.
Bernoulli kanunu aadaki klardan hangisinde aklanmtr? A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr. B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. C) Yer ekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder. D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr. Kovitasyonun aklamas hangisidir? A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr. B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. C) Yer ekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder. D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr. Sreklilik denklemini aklayan k hangisidir? A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr. B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. C) Yer ekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder. D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr.
4.
5.
41
6.
Paskal Kanunu'nu aklayan k hangisidir? A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr. B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. C) Yerekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder. D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr. Aadakilerden hangisi hidrolik sistemin stnl deildir? A) Hidrolik sistemler, sessiz alrlar. B) Hidrolik akkanlar, yksek slara kar hassastr. Akkan scaklnn 500Cyi gemesi istenmez. C) Hassas hz ayar yaplabilir. D) Akkan olarak hidrolik ya kullanld iin devre elemanlar ayn zamanda yalanm olurlar. Aadakilerden hangisi hidrolik sistemin dezavantaj deildir? A) Hidrolik devre elemanlar uzun mrldr. B) Depo edilebilirlii azdr. C) Hidrolik devre elemanlarnn fiyatlar pahaldr. D) Hidrolik devre elemanlar yksek basnlarda alaca iin yaplar salamdr. Hidrolik yan bileimindeki hidrokarbonlarn havann oksijeni ile kimyasal reaksiyona girerek amur veya sakz eklinde tortularn meydana gelmesi olayna .. denir. Boluu tamamlaynz. A) Polimerleme B) Kpklenme C) Viskozite D) Oksidasyon Akkanlarn akclk zelliklerini ifade eder. Yalarn akmaya kar gsterdii zorluktur. Neyin ifadesidir? A) Polimerleme B) Kpklenme C) Viskozite D) Oksidasyon Yksek basntaki akkan sistem iinde yksek hzda hareket ederken hava moleklleri ile ya molekllerinin arpmas sonucunda meydana gelen oklar .. yol aar. Bolua ne gelmelidir? A) Polimerleme B) Kpklenme C) Viskozite D) Oksidasyon Hidrolik sistemlerde akkann tanktan alclara tayan ve alcdan tekrar tanka tayan elemanlara ne ad verilir? A) Tank B) Filtre C) Hortum ve borular D) Pompa
7.
8.
9.
10.
11.
12.
42
13.
Tankta bulunan akkan ayarlanan basn ve debide sisteme gnderen devre elemanna ne ad verilir? A) Tank B) Filtre C) Hortum ve borular D) Pompa Hidrolik sistemde basnl akkann hidrolik enerjisini dairesel harekete dntrmek iin kullanlan elemanlara denir. Boluu tamamlaynz. A) Tank B) Hidrolik motor C) Hortum ve borular D) Pompa Basnl akkan silindirin iki ayr yerinden girip pistonun iki yzeyine etki ederek ileri geri hareketleri akkan gcyle reten silindirlerdir. Neyin aklamasdr? A) Tek etkili silindir B) Hidrolik motor C) ift etkili silindir D) Pompa Valflerde kapal konum, aadakilerin hangisiyle gsterilir?
14.
15.
16.
A)
B)
C)
D)
17.
neyin semboldr? A) Kontrol hatt B) Hidrolik basn kayna C) Istc D) Elektrik motoru
18.
neyin semboldr? A) Is kuvvet makinesi B) Basn gstergesi C) Elektrik motoru D) Seviye gstergesi
19.
A)
B)
C)
D)
43
20.
A)
B)
C)
D)
44
Evet
Hayr
DNCELER ...
DEERLENDRME
Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. "Hayr" cevab verdiiniz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara "evet" cevab verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
45
ARATIRMA
Asansrn hidrolik tamponlarnn alma devrelerinin izimlerini inceleyiniz. Asansrn hidrolik kaldrma sisteminin izimlerini inceleyiniz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamndan, retici firma katologlarndan ve kaynak yaynlardan yararlanabilirsiniz.
46
47
i yapacak olan makinenin durumunu, konu eklini gsteren ekildir. rnek bir konuma bal kontrol iin ekil yukarda gsterilmitir.
48
49
stenilen kuvvetlerden veya momentlerden, hzlardan veya devir saysndan gerekli olan hacimsel debi ve basn bulunur. Bu ekilde enerji besleme birimi hesaplanr. Sistem hakknda gerekli teorik bilgi edinilmelidir. Elde edilen deerlerden hidrolik elemanlar seilir. Semeye silindir veya motorla balanr. stenilen kuvvet veya momentten gerekli yzey bykl ve bylece i makinesinin boyutlar belirlenir. stenilen hz veya devir saysndan gerekli hacimsel debi bulunur.
51
0 1 0 1.SLNDR 1 0 2.SLNDR
52
lem Basamaklar
ncelikle izilen devrenin tasla kontrol ak diyagramna uymaldr. Aadan yukarya doru bir sinyal ak olmaldr. Devre diyagram iin enerji girii gerektiren tm elemanlar, aaya izilmeli ve enerji aadan yukarya doru datlmaldr. Devre diyagram elemanlarn fiziksel yerleri dikkate alnmakszn ve tm silindirlerle yn valflerinin yatay izilmelidir. Hidrolik denetim sistemi; bir akkan silindir ile sinyal girdisi, sinyal ileme ve sinyal kts gibi ilevleri bir btn hlinde yerine getiren bir adet denetim valfinden oluabilir.
neriler
Devre diyagramn gelitirirken ncelikle devre tasla denetim ak diyagramna uymal; aadan yukar doru bir sinyal ak salanmaldr.
Devre diyagram, elemanlarn fiziksel yerleri dikkate alnmakszn izilmeli; silindirler ve yn denetim valfleri yatay yerletirilmelidir.
Denetim ilevi, birden fazla deikeni gerektiriyorsa alma dngs; sinyal girdisi, sinyal ileme ve sinyal kts iin ayr elemanlardan olumak zorundadr. Birden fazla deikenin var olduu nispeten byk ve karmak hidrolik devrelerde devre: 1) Veri toplama ve veri ileme ilevlerinin yerine getirildii sinyal girdi ve sinyal ileme elemanlarnn birlikte bulunduu kumanda devresi, 2) alma elemanlarnn ve bu elemanlara yn veren ana yn denetim valflerinin bulunduu g devresi olmak zere iki ayr ksmda incelenir.
Kumanda devresi, g devresinden uzak bir yerde bulundurulabilir, ancak enerji tasarrufu ve yksek evrim hzlar iin bu mesafe mmkn mertebe ksa tutulmaldr.
53
2- ift etkli silindirin 4/2 geri dn yayl valfle ileri kontrol 3- ift etkli silindirin ileri-geri kontrol
(2)
(3)
54
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. "Hayr" cevab verdiiniz sorularla ilgili konular, faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara "Evet" eklinde cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
55
ARATIRMA
Asansrn hidrolik tamponlarn aratrnz. Asansrn hidrolik kaldrma sistemlerini aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortam, retici firma katologlarndan ve kaynak yaynlardan yararlanabilirsiniz.
56
Basn hattndan gelen hidrolik akkan, 3/2 yn kontrol valfine baslnca valften geer. Silindiri ileri iter. Valfin ilk konumuna gelmesini salaynca silindir yer ekimi sayesinde ilk konumuna gelir.
1- Tek piston kollu ift etkili silindir 2- 3/2 yn kontrol valfi 3- Hidrolik pompa 4- Elektrik motoru 5- Filtre 6- Basnler 7- Emniyet valfi 8- Ya seviye ler 9- Depo (tank) Basn hattndan gelen hidrolik akkan, 4/2 valfinin B ucundan geerek valfi geri konumda tutar. Valfin konum deitirmesini saladmzda A ucundan geen akkan, silindirin ileri gitmesini salar. Valf tekrar konum deitirdiinde silindir geri konumuna gelir.
58
59
60
61
1. Szdrma ve kayplarn nlenmesi Hidrolik elemanlarda ya kaaklar sebebiyle oluan ya kayplarn nlemek iin szdrmazlk elemanlar kullanlr. Sistemdeki akkann azalmas, basn kayplarna neden olur. Bu da verimi drr. Genel olarak hareketsiz ksmlar arasna statik szdrmazlk elemanlar ve hareketli ksmlar arasna dinamik szdrmazlk elemanlar yerletirilir. A-Statik szdrmazlk elemanlar 62
1-Contalar: Flan ve kapaklarda kullanlr. 2-O-Halkas: Silindir gvdesinde kullanlr. B- Dinamik szdrmazlk elemanlar 1-Toz keeleri: Piston koluna d ortamdan yapan tozlar temizler. 2-Piston kolu keeleri: Silindir iindeki basnl aknn piston kolu tarafndan dar szmasn engeller. 3-Piston keeleri: Silindirin her iki tarafnda basn fark yaratan piston keesi, verimli hareketin oluumuna yardmc olur.
63
Borulardan oluan hatlarda; dirsekler ve al balant yerlerinde kayplarn fazla olmamas, dier taraftan boyutlandrmann makul snrlar ierisinde kalmas iin aada verilen ak hzlarnn almamas gerekir. Basn hatt: letme basnc 50 bara kadar :4,0 m/s letme basnc 100 bara kadar :4,5 m/s letme basnc 150 bara kadar :5,0 m/s letme basnc 200 bara kadar :5,5 m/s letme basnc 300 bara kadar :6,0 m/s Emme hatt :1,5 m/s Dn hatt :2,0 m/s 3.4.1.2. Hidrolik Sistemlerde Kullanlan Hortumlar ve Normlar Hortumlar, hareketli hidrolik devre elemanlarn birbirine balanmasnda kullanlr.Hortumlarn yksek esneme kabiliyetleri olduu iin sistem basncnn sk sk deitii, scaklk farknn yksek olduu durumlarda kullanlmas uygundur. Hortumlar, sentetik kauuktan yaplr.
64
1-Hortumun i tabakas, polyester elastomerden 2-Bas tayc, elik telden 3-st tabaka, polyuretan/polyester-elastomerden
65
66
Devre zm: evrimin admlar yazlr. Devrenin fonksiyon plan izilir. Devre iziminde nce alma elemanlar olan ift etkili silindirler izilir. ift etkili silindiri ileri/geri hareket ettiren 5/2 yaa uyarl valfler izilir. G devresinin hatlar, yn denetim valflerinin kndan silindirlere balanr. G devresinin yn denetim valflerinin uyar hatlarnn3/2 N.K. Sinyal elemanlar izilir, hava balantlar salanr. alma elemanlar; silindirlere ve silindirleri altran g ve kumanda devrelerinin devre elemanlarna, usulne uygun birer numara verilerek adlandrlr.Buna gre bir grup tekil eden ve her silindiri altran sinyal elemanlar ,silindirin piston kolunu ileri hareket ettiren elemana ayn grubun iinde ift (1.2,1.4), geri hareket ettiren elemana tek say verilir (1.3,1.5). evrimin admlar takip edilerek sinyal elemanlarnn gerek yerleri tespit edilir. Buna gre: 1 adm A+. A silindirini piston kolunu ileri hareket ettiren 1.1 nu.lu valfin sol tarafndaki uyar hattna 1.2 butonlu valf vastasyla basnl hava iletildii taktirde valfin
67
srgs sola kayar, A silindiri konum deitirir.1.2 nu.lu valfin butonuna 1 kez baslp braklr. 2. Admn gereklemesi, 1. admn tamamlanmasna baldr. 1. admn tamamland noktada 2.2 snr anahtar, A silindirinin piston kolu tarafndan uyarlr, g devresinin 2.1 yn denetim valfinin sol tarafndaki uyar hattna basnl hava gnderir,2.1 nu.lu valfin srgs, sola hareket ederek B silindirinin piston kolu ileri hareket alr. B+ tamamlanr. 3. admnn gereklemesi, 2. admn tamamlanmasna baldr. 2. admn tamamland noktada 1.3 snr anahtar B silindirinin piston kolu tarafndan uyarlr. G devresinin 1.1 nu.lu yn denetim valfinin sa tarafndaki uyar hattna basnl hava gnderir. 1.1 nu.lu valfin srgs saa hareket ederek A silindirinin piston kolu geri hareket alr, A tamamlanr. 4. admn gereklemesi, 3.admn tamamlanmasna baldr. 3. admn tamamland noktada 2.3 snr anahtar, A silindirinin piston kolu tarafndan uyarlr. G devresinin 2.1 yn denetim valfinin sa tarafndaki uyar hattna basnl hava gnderir. 2.1 nu.lu valfin srgs, saa hareket ederek B silindirinin piston kolu geri hareket alr, B tamamlanr. Devredeki silindirlerin piston kollarnn son konumu dikkate alnarak snr anahtarlarnn son durumu (uyarlm veya uyarlmam) gzden geirilir, devre balantlarnda gerekirse dzeltmeler yaplr. Sinyal akmasnn var olup olmad kontrol edilerek konum/adm diyagram izilir. G devresinin yn denetim valflerini altran sinyal elemanlar 1 adm sresince ayn anda uyarlmad iin sinyal akmasnn olmad anlalr. Ek talepler varsa devreye ilave edilir.rnein evrim. B silindiri geri konuma geldikten sonra alsn koulu aranyorsa, B silindirinin geri konumuna 1.4 snr anahtar ilave edilir ve start konumuna koul gsterilir. Devreye VE ilem eleman ilave edilerek son talep de gerekletirilir. 2- Bir tablaya balanan lama, iki operasyonla bklecek. A silindiri ile birinci bkme operasyonu, B silindiri ile ikinci bkme operasyonu gerekletirilecek.
68
lem Basamaklar
Uygulanacak devrelere ait fonksiyon plan izilir. ift etklili silindirler izilir. Valfler izilir. Sinyal elemanlarnn balantlar tamamlanr. G ve kumanda devreleri oluturularak devre kurulur.
neriler
Devrenin kullanlanabilir olmasna zen gsteriniz. Farkl marka kataloglar ve ilgili web sayfalardan yararlannz.
Proje izimini standartlara ve izim kurallarna gre tasarlaynz. Uygulama kolayln gz nnde bulundurunuz.
69
DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 Ve valfi devresini numaralandrabiliyor musunuz? Szdrmazlk elemanlarnn eitlerini biliyor musunuz? Szdrtmazlk elemanlarn ayrt edebiliyor musunuz? Hidrolik borularn nerede kullanldn biliyor musunuz? Hidrolik hortumun yapsn biliyor musunuz? Birden fazla silindirin kontrolnde yol adm diyagramn karabiliyor musunuz? Boru apn hesaplayabiliyor musunuz?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. "Hayr" eklinde cevap verdiiniz sorularla ilgili konular, faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara "Evet" eklinde cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
70
GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 5 6 7 nln giyme i zamannda bitirebilme Devre elemanlarn tanmak Devre elemanlarn doru semek Devre elemanlarnn sembollerini tanmak Devre elemanlarnn zelliklerini bilmek Devre emasn ve yol adm diyagramn doru izmek
DEERLENDRME
Arkadanz, derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Hangi davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.
71
72
73
KAYNAKA KAYNAKA
KARACAN smail, Hidrolik+ Pnmatik, Bizim Bro Yaynevi, Karabk, 2003. KARTAL Faruk, Hidrolik ve Pnmatik, Modl Teknik Eitim ve Hizmet Organizasyonu, Manisa. MERKLE D., B. SCHADER, M. THOMES, Hidrolik, Festo, Esslingen, 1991. Hidrosam, Hidrolik Eleman Resimleri, Kartal, stanbul, 2006.
74