Historijski prikaz razvoja graevinske tehnike od kamenog doba do danas

POTREBA GRADNJE SKLONITA

ILUSTROVANA ENCIKLOPEDIJA 1968.god., VUK KARADZIC-Beograd i MLADINSKA KNJGA-Ljubljana

Tehnika i tradicija
Nasim prehistorijskim precima - lovcima lutalicama i sakupljaima hrane - bila su potrebna samo privremena sklonista, onako kao i danas nekim stanovnicima tropskih ili polarnih krajeva. Oni se nisu mogli tovariti nicim trajnijim od jednostavnih vetroloma ili streha, kakve i danas prave Busmani u Africi. Ali u krajevima sa umjerenom klimom, gde se moglo baviti zemljoradnjom i stoarstvom, ljudi su osnovali zajednice, okuili se, i nastojali da izgrade trajnija sklonista. Jedan od prvih koraka naprijed uinjen je kad su ljudi shvatili da njihovi pokretni zakloni napravljeni da pokriju jame i ulaze u peinu, ili da se naslone na pogodno stablo - mogu da se oslone jedni na druge i stvore nesto slino atoru. Takve gradnje udvostruavale su zastitu koju su davali stari vetrobrani i mogle su svuda da se podiu. Mnogo docnije, poto je uspio da postavi svoju kupastu kolibu na kolje pobijeno u zemlju, davnanji ovek je otkrio i naine kako e praviti i vee i sloenije konstrukcije, pa je tako postepeno poeo da gradi i pravougaone drvene kue, kao sto su one nadene u Lindentalu; u blizini Kelna. One su tipine za kue gradene oko 3000 g. pre n. e. u velikom dijelu Evrope. U drugim krajevima, kao u Maloj Aziji, gde je bilo malo drveta, ljudi su povezivali snopove trske da bi napravili potporne stubove. Za pravljenje zidova i krovova upotrebljavali su asure od isprepletene trske, slamu i drugo. Preko zidova su esto lijepili blato da bi zatvorili pukotine. Druga graevinska tehnika bila je upotreba cigala od blata i kamena. Ali koliko god da su tehniki napredovali, graditelji su uglavnom oklijevali da mijenjaju tadanji izgled svojih zdanja. U ogromnim egipatskim hramovima, kakav je, na primer, Amonov u Karnaku (jedna od najveih vjerskih graevina koje su ikad podignute), stubovi su bili izgradeni po ugledu na snopove vezanih lotosovih stabljika, kakvi su se upotrebljavali na mnogo starijim graevinama. Konopce koji su vezivali trsku imitirale su na vrhu kamenih stubova ugravirane trake. (vidi stubove Karnaka u dijelu STUB konstruktivni element) Izrezbareni vrhovi - zovemo kapitelima. Karnak je sagraden oko 1350. godine pre n. e.; jos 237. godine prije n. e. ista vrsta stuba upotrebljavala se na zgradama. Direktno podraavanje primitivnog gradenja moe se takoe vidjeti na mnogim egipatskim grobnicama koje su isklesane u kamenim padinama brijegova, kao u Beni Hasanu (oko 2500. godine pre n. e.). Na grobnicama su prisutni detalji kao to su krajevi isturenih drvenih krovnih greda. Prve egipatske gradevine od trske obloene blatom i cigala od blata imale su zidove napravljene redanjem tog materijala jedan na drugi: debele cigle u podnozju a ue pri vrhu. Kad pogledate grke hramove - na primer, najuveniju od svih starih gradevina, Partenon (sagraden oko 490. godine prije n. e.). Meu ouvanim detaljima nalazile (naini graenja drvetom) su se mramorne verzije drvenih klinova koji su se nekad upotrebljavali za privrscavanje krovnih greda; i, bas kao u Beni Hasanu, krajevi krovnih greda reprodukovani su u novom materijalu. Drei se tradicionalnih puteva, Grci su preko svojih kamenih hramova stavljali tanak sloj maltera - obojen zivom bojom, ba kao to su malterisali zidove prvih drvenih zgrada. Danas, razumije se, vidimo samo goli kamen i mermer. Kada su, za vrijeme renesanse, oivjeli klasini stilovi, graditelji nisu koristili ive boje.

Dorski, Jonski i Korintski stilovi izrade stuba

Hram PARTENON, 490. gd. p.n.e.

Kua u gradu Bilo da su nove graevinske ideje bolje od starih ili nisu, ljudi su uopte skloni da vie vole tradicionalne obrasce. Pri projektovanju kua i gradova, tradicija pomae da se stvori osjeanje stabilnosti zivota. Osnovna tradicionalna forma je zgrada projektovana oko jednog sredista centralne take aktivnosti ili panje. ta ovo srediste postaje u odredenoj zajednici - zavisi od toga kako ljudi zive i u ta vjeruju; u svakom gradu, i sam grad i kuce u njemu govore nam mnogo o ljudima koji tu ive. Odaje rimske kuce, na primjer, sticale su se oko dvorita, zvanog atrijum, iz koga se ilo u sve druge prostorije. Sve do kraja rimske republike atrijum je bio sredite domae aktivnosti, jer je tu bilo smjeteno ognjiste. Kad je rimska kua postala tako sloena i raskona da je u njoj bilo mnogo odaja i dvorista, a kuhinja se nalazila u posebnoj prostoriji, atrijum je ostao simbolicno srediste kuce, gde je glava porodice obavljala sve zvanine poslove. Na planu atrijuma odraavale su se vjerske i drustvene tradicije starog Rima - naroito rimsko nastojanje da se ouva porodini zivot. U blizini je neprestano gorio plamen koji je simbolizovao kontinuitet porodinog zivota. Planovi rimskih gradova mogu se donekle uporeivati sa karakteristikama rimske kue. Recimo, u hramu Veste, boginje domaeg ognjista, bio je upaljen plamen. Simbolino porijeklo ovog plamena potie jos od davnanjeg, primitivnog ognjita. Rimljani su vjerovali da e svaki grad u kome se ugasi plamen zadesiti velika nesrea. U forumu, centralni trg, graani su se sastajali da bi obavljali svoje svakodnevne poslove. Bogovima koji su titili zajednicu - odavana je poast u glavnom gradskom hramu, izgraenom blizu jednog kraja foruma. Oko foruma bile su postavljene statue vanih heroja i dravnika, kao to su portreti predaka stajali u atrijumu svake privatne kue. Ostale rane civilizacije, i prije i poslije Rimljana, vodile su slinu brigu o tradicionalnim sreditima. Kod starih Sumera, na primjer, centar grada bio je hram sagraden u obliku brda na ijem vrhu je ivio bog koji je smatran gospodarom grada i vlasnikom zemljita oko hrama. Postoji dokaz da su sumerski hramovi, kao onaj u Uru (oko 2300. godine pre n. e.) bili graeni kao kue za svakog gradskog boga i da su u njima bile odaje za kralja, koji je bio vrhovni boji svjetenik. Bez obzira na lavirintsku komplikovanost rasporeda prostorija, svaki od ovih hramova je imao sredinju odaju i dvoriste, kao kue obinih graana. U sjevernim zemljama nije bilo sredinjeg dvorista, ali su postojali veliki hodnici sagradeni oko centralnog ognjista. Tu su ivjeli, jeli i spavali gospodar kue, njegova porodica, sluge, pa ak i psi. Jedan drugi primjer fokusnog planiranja je tipian katedralski grad srednjovjekovne Evrope. Ovi gradovi bili su skoncentrisani oko katedrala i velikih trgova, koji su esto bili i pijace. Ali u savremenim gradovima, recimo u Americi ili Australiji, postaje oigledno da se rijetko koji stie oko neke vrste foruma ili trga. Od prvih decenija XIX veka, usljed brzog porasta stanovnistva, pa onda i zbog upotrebe maina, a i zbog sve breg i razvijenijeg saobraaja, gradovi naglo rastu i ire se na velika prostranstva. U mnogim gradovima, na primjer, u Los Andelosu u Sjedinjenim Americkim Dravama, ini se kao da putevi zauzimaju vie prostora od ljudi i zgrada. Dananji urbanisti moraju da uzimaju u razmatranje oblast koja okruzuje grad, kao i njegove sredinje kvartove. U starijim gradovirna nekada iroki i prostrani putevi danas su nedovoljni i jedva sezu do novih predgrada, pa nam to jasno pokazuje od kakve je vanosti automobil. Projekti novih gradova grada Brazilije, na primer - moraju prije svega da pou od potreba za irokim komunikacijama velikog kapaciteta, ili propusne moi. Moderne kue, takoe, esto predstavljaju odraz preokupacije XX veka mainama i automobilima. Na primer, u jednoj porodicnoj kui, iji je projekat mnogo uticao na lik savremene kue, veliki dio prostora dat je smjetaju porodinih automobila. Nju je u predgradu Pariza, 1929. godine, sagradio Korbizije (pravo ime SarI Eduar Zame, 1887-1965), porijeklom vajcarac; ova kua isto tako je tipina za savremenu gradnju po tome to, usljed poboljanog naina zagrijevanja i sistema aklimatizacije, ognjite vie ne mora da bude u sredinjem dijelu zgrade; sobe ne moraju da se svode na niz prostorija zatvorenih kao kutije. U modernim kuama, planiranim tako da budu praktine i prijatne, naputa se formalni raspored prostorija uobiajen u kuama u XVIII i XIX veku; one su tako projektovane da se ovjekove stalno promjenljive djelatnosti u njima nesmetano obavljaju.

RAZVOJ GRADOVA

Razvoj gradova U stara vremena, planirani prostor u veini velikih gradova uslovljavala su - izmedu ostalih dva vana inioca: odbrambene zidine i sastajalista sagradena da prime veliku masu ljudi. Mada danasnji urbanisti ne okruuju gradove odbrambenim zidinama, oni ipak moraju da zamisle svaku gradsku oblast kao jedinicu, i rijee problem kako da prue ljudima mjesto na kome e moi da se okupljaju. Meu najranije gradske zidine za koje znamo spadaju zidine u Jerihonu, koji je sazidan 7000. godine prije n. e. Jerihon se nalazio u ravnici, pored obala Mrtvog mora, dok su mnogi stari gradovi okrueni zidinama, kao to je Mikena u Grkoj (oko 1400. godine pre n. e.), bili sagradeni na vrhu nekog brda. Taj vrh brda zvao se akropolj. uveni atinski Akropolj, dobro utvren kamenim zidovima, titio je glavne hramove toga grada. Odbrambeni zidovi takode su okruavali Rim i rimske gradove irom carstva. U toku srednjeg vijeka, ne sarno gradovi nego i zamkovi - sami slini malim gradovima - bili su zatieni od napada jarkovima ispunjenim vodom, visokim zidinama i kulama. Sredinom XVIII veka, artiljerija se toliko usavrsila da su zidine postale nepotrebne, i u veini gradova na kraju su porusene. Ipak su zidovi ostavili svoj trag. U toku XIX veka, usled naglog porasta stanovnistva i razvoja saobraajnih sredstava, mnogi gradovi irili su se van svojih prvobitnih granica u predgradima. I London i Pariz bili su rtve takvog neplanskog razvoja. Taj proces se nastavlja i danas, kad se mnogi gradovi pruaju kilometrima u svim pravcima du mree modernih puteva. Planovi da se ovo izbjegne uspjeno su sprovoeni u delo i u starim gradovima - na primer, u Amsterdamu, koji jos od 1933. ima vrlo moderan i dosledno sproveden urbanisticki plan, u novije vrijeme javljaju se takozvana pratea naseljaili novi gradovi, koji su projektovani tako da ouvaju prednosti gradskog ivota, a da ne unite okolnu prirodu. Medu prva zdanja sagraena da prime velike skupove ljudi spadaju grka pozorita. Ona su obino gradena polukruno, sa redovima kamenih sjedista postavljenim na prirodnim padinama. Rimljani su usavrili visespratne zidane amfiteatre u kojima su postojali nizovi sjedita rasporeeni potpuno ukrug. Amfiteatri, koji su sluili za sloene predstave i igre, bili su mnogo komplikovanije graevine od pozorista. Kod nekih, kao kod uvenog Koloseuma u Rimu, arena se mogla i potopiti, da bi se u njoj prikazivale pomorske bitke sa manjim brodovima. Pozorista se nisu gradila sve do renesanse, kad su mnoga nastala pod direktnim uticajem rimskih modela. U toku XVIII i XIX vijeka vea pozorita su gradena, a naroito za operske predstave. Druga vrsta velikih javnih graevina u stara vremena bili su stadioni - namijenjeni atletskim takmienjima-umnogome slini dananjim. Moda najvei moderni stadion, Marakana u Rio de aneiru, sagraden 1950. godine, moe da primi 200.000 Ijudi. Danas, medutim, stadioni, pozorita i ostale dvorane rijetko su kad rasporedeni u blizini administrativnog i poslovnog gradskog centra, nego se pruaju na irokom prostoru. Ipak, u nekim gradovima, naroito u Londonu i Njujorku, nedavno su rasiene prostrane povrine koje su zauzimale oronule zgrade da bi se obezbijedilo mjesto za specijalno projektovane centre: javne trgove, parkove, pozorista i sl. [Ilustrovana enciklopedija , 1968.god.]

Graenje za potomstvo Mnoge najvee gradevine na svijetu - hramovi i velianstveno projektovane palate i javne zgrade - nastale su kao pokuaji ljudi da ovjekovjee svoje podvige, proslavljaju svoje bogove i drugo. elja da se pobijedi smrt inspirisala je stvaranje jednog od najpoznatijih gradevinskih oblika: piramide, koja predstavlja neku vrstu vjestakog brda sagradenog od kamena. Najuvenije piramide sazidane su u Egiptu prije 2500. godine pre n. e. kao grobnice egipatskih vladara. Njihova osnova predstavlja savrsen kvadrat, a svaka trougaona strana upravljena je prema jednoj strani sveta. Unutra su lavirinti prolaza i odaja koje su sluile za sjmestaj faraona i njegovog imetka i za sprjeavanje uljeza da nadu put do sredinje odaje u kojoj je lealo tijelo, toliko je njihova veliina je impozantna (Keopsova piramida zauzima 13 jutara zemlje i visoka je oko 145 metara) i toliko su bile savrene metode kojima su se Egipcani sluzili za slaganje i spajanje velikih kamenih blokova. Neto neskladnije graevine bile su mesopotamijski zigurati - ogromna, Ljudskom rukom graena brda od cigli nainjenih od blata. Posto nisu gradeni od kamena, sarno nekoliko ih se sauvalo do danas (kao, na primjer,

zigurat u Uru, sagraden oko 2300 godina prije n. e.). Ali i sama veliina zigurata obezbijedila im je prilinu trajnost. Zigurati nisu imali glatke strane, nego su bili sagradeni u obliku niza stepenastih terasa na koje se dolazilo nagibima ili dugakim stepenitem. Oni nisu bili grobnice ve su predstavljali zamjenu za brda na kojima su u vrijeme ranih civilizacija esto podizani hramovi. Ljudi su takode gradili vjetaka brda u sasvim drugom dijelu svijeta - u Meksiku i Centralnoj Americi - gde su vjerovatno imala istu primjenu kao zigurati. To su bile piramide teokali (boje kue) Indijanaca Maja. Tipine su one u ien-lci. Graene su od kamena od VI do XI veka, a na vrhu svake nalazio se hram. U srednjem vijeku i renesansi graene su velike katedrale i crkve, fiziki i finansijski bila su to kolektivna djela. Ovo su graevine vitke, na izgled lebdee graevine od kamena i stakla. Neke od najvelianstvenijih graevina starih vremena bile su palate. Mi danas znamo poneto o njima jer su, kao i grobnice i hramovi, najvanije od njih bile graene od trajnog materijala: kamena, mermera ili - u rimska vremena - betona. Najimpresivniji dvorac sagraden je za vlade Luja XIV u Versaju, u blizini Pariza. Luj XIV je iskoristio ovu palatu, dugu oko etiri stotine metara, ne samo da pokae svoju veliinu kao Le Roi Solei! (Kralj-Sunce), ve je iskoristio versajski dvorac i kao sredstvo da ojaa monarhiju. On je to mogao da uini jer je u dvorcu i u prateim zgradama okupio veinu plemstva i glavna ministarstva, pa se, kako su to govorili zli jezici, Francuskom vladalo iz kraljeve spavace sobe, a ova se doista i nalazila negde u sreditu ove velike graevine. I danas ljudi ele graevine koje na vidan nain svjedoce o njihovoj moi i postignuima. Medutim, takve zgrade e najvjerovatnije podizati veliki poslovni koncerni (djelimicno funkcionalna, djelimicno monumentalna Lever Haus u Njujorku) ili drava (ogromna zgrada univerziteta i kulturnih centara u Moskvi). Moda se zgrada Ujedinjenih nacija u Njujorku najvie pribliuje slavljenju ideala savremene civilizacije u monumentalnom stilu.

Planski izgradeni stanovi Automobil mnogim ljudima donosi vie slobode kretanja, On isto tako sve ee dovodi do zastoja u saobraaju na sve veem broju mjesta, U veini naih gradova velike saobraajne arterije projektovane su u doba koija. Danas su te ulice zakrene automobilima, ovo je sarno jedan vid (iako moda najuoljiviji) zastarjelosti velikih gradova. Pored saobraajnog problema, u mnogim gradskim oblastima pojavljuju se i drugi, kao sto su zagaenost vode i zraka.(Uticaj automobila) Urbanistiki plan postaje stoga bezuslovna potreba. Pravei planove za nove gradove - ili za preureenje tarih - arhitekti i inenjeri moraju nai naine da u gradovima koji se razvijaju ivot nesmetano tee. Potrebne su iroke ulice koje e omoguiti brz saobraaj, moraju se nai prostori za parkiranje vozila, koji nece biti na ulici, moraju se nai metodi da se zrak odri istim, mora se obezbijediti snabdijevanje vodom. Stambene zgrade, prodavnice, zgrade sa naroitom namjenom i igralista trebaju biti ravnomerno rasporedeni u gradskom podruju. Da bi svoje ciljeve sproveli u djelo, urbanisti se, naravno, koriste najnovijim metodima graenja i mehanikom opremom koja je neophodna za izgradnju velikih auto-puteva, raskrsnica sa vise nivoa, visokih zgrada za stanovanje i prostranih graevina. I prije nego to se moe smatrati da je nov grad spreman da primi svoje stanovnike, urbanisti se moraju postarati da se obezbijedi snabdjevanje dovoljnim koliinama elektrine energije i iste vode. Kad ne bi bilo urbanistikih planova, svaki grad bi mogla zadesiti sudbina velianstvenog indijskog grada Fatepur Sikrija koji potice iz XVI veka. To je bio nov grad sa mnogim divnim zgradama. Ljudi su se nastanili, ali su poslije 50 godina morali da ga napuste jer nije bilo dovoljno vode. Dobro planirani grad je zapravo najvei izraz ovjekove stvaralake sposobnosti.

PROJEKAT Kad neko eli da podigne novu zgradu, on poziva arhitektu da mu pomogne da odlui kakav e oblik ona dobiti i kako e biti graena. Uvijek je bilo vjetih ljudi kadrih da projektuju i nadgledaju izgradnju. Do renesanse, oni su esto bili tesari po zanatu, klesari ili zidari, ija su imena najee pala u zaborav. Medu onima ija se imena pamte nalaze se Francuz iz XIII veka Vilar de Onekur i Englez Henri level (umro 1400). Znamo, takode, i za neke arhitekte iz antikih vremena, na primer, za Iktina, a moda i Kalikrata, njegovog pomonika, graditelje Partenona. ili za Apolodora, Trajanovog arhitektu, koji je pored carskih graevina u Rimu sagradio i uveni Trajanov most na Dunavu. Znamo ak i za ime jednog projektanta grkih gradova, Hipodama. U dananjem svijetu upotreba rijei arhitekta - da oznai oveka koji se bavi specificnom arhitektonskom profesijom i koji je prije projektant nego graditelj - datira tek od vremena renesanse, kad su ljudi toliko poeli da se zanimaju za arhitekturu klasine Grke i Rima da su prouavali stilove graevina iako u stvari nisu znali kako se redaju cigle ili klee kamen. Na primer, italijanski arhitekta Leon Batista Alberti (1404-1472), projektant crkava i palata u Firenci i drugim gradovima, studirao je uglavnom pravo i latinski, a ipak je napisao uvenu knjigu o arhitekturi, De Re Aedificatoria. Kad je u XV vijeku otkrivena knjiga puna podataka o graevinskim metodima u Rimu, koju je napisao Vitruvije, zvanini arhitekta ranog rimskog carstva, ona je vrila snaan uticaj na arhitekte koji su u graevinama starog Rima traili inspiraciju. Arhitekte, tesari i zidari u kamenu u srednjem vijeku esto su, pored visokog stepena tradicionalne tehnike vjetine, bili nadahnuti neumornim arom za eksperimentisanjem. Usljed toga su, u to vrijeme, kod mnogih naroda nastali karakteristini graevinski stilovi. Usljed renesansnog buenja interesovanja za rimsku arhitekturu, nastale su mnoge zgrade u kojima su sjedinjeni elementi gotskog i klasipnog stila. Francuski zamkovi iz XVI veka, kao to je Sambor , pokazuju mijeanje gotskih i klasinih detalja. U XIX veku, javne graevine svugdje su projektovane u gotovo svim stilovima koji su se razvili u istoriji. Danas, medutim, arhitekte priznaju da nove graevine postavljaju probleme koje prole tradicije ne mogu da rijee: savremene potrebe podstiu razvoj novih materijala i tehnika. Francuski zamak Sambor slika Lako je vidjeti da zadaci savremenih arhitekata mogu biti mnogo komplikovaniji od zadataka klasinih i srednjovijekovnih graditelja, pa ak i od problema sa kojima su se suoavali arhitekte izmedu XV i ranog XIX veka. Tada se od arhitekte trailo da izradi sarno osnovnu skicu glavnih karakteristika zgrade. Strukturalni detalji, ukraavanja i svakodnevno nadgledanje rada mogli su se sa povjerenjem prepustiti majstorima tesarima, zidarima i nadzornicima. Ali dananji razvoj industrijalizacije i masovne proizvodnje podrazumjeva da se od radnika vie ne oekuje da tumae arhitektonski projekat pomou svojih linih kreativnih moi i vjetina. Oni jednostavno sastavljaju izvestan broj graevinskih elemenata prema tanim instrukcijama koje su date u projektu. Pogledajmo kako arhitekta pristupa koordiniranju tih detalja i zadovoljava zahtjeve naruioca, Investitora. Prije svega, za svaku novu zgradu zemljite se mora podrobno ispitati i premjeriti. Arhitekta ce potraiti pomo geodetskog inenjera ili geometra, a u sloenijim sluajevima trazice i miljenje inenjera geologa, jer treba preciznim mjernim instrumentima registrovati varijacije u nivou tla, onako isto kaoto treba znati i kakvo se zemljite i kakve se stijene prostiru ispod povrine terena. Zatim arhitekta, ili grupa arhitekata i saradnika, izrauje prvo idejne pa onda i glavne ili ak i projekte detalja. Ovi crtei pokazae plan osnove, sve horizontalne i vertikalne presjeke, kao to pokazuju i to kako zgrada treba da izgleda spolja. Da bi zgrada zadovoljila elje naruioca, i da se, pri tom, ne bi prekoraila svota koja stoji Investitoru na raspolaganju, arhitekta obino poziva u pomoc specijaliste konsultante: inenjere koji mu daju savjete o strukturalnim detaljima i strunjake koji procjenjuju koliko e gradevinskog materijala biti potrebno. Premda e se ovaj materijal vjerovatno sastojati od standardizovanih gotovih montanih elemenata, moderni arhitekta ima, umnogome, veu slobodu projektovanja nego ikada ranije. Sada pored tradicionalnih materijala postoje i novi materijali, kao sto su elik, armirani i prednapregnuti beton, aluminijum i kompozitni mat., koji omoguuju elastiniju graevinsku tehniku. Ali, s druge strane, danas su arhitekte manje slobodni od svojih prethodnika. Njihove graevine obino su ograniene cijenom materijala i radne snage, dok su mnoge velike zgrade iz prolosti graene bez obzira na cijenu, kao mogua manifestacija moi. U dananje vrijeme moe se ukazati na zgadu Ujedinjenih nacija u New Yorku.

Zgrada Ujedinjenih nacija u Njujorku

MATERIJALI

O GRAEVINSKIM MATERIJALIMA(cigla, beton, gvoe) Arhitektura oblika uvijek je zavisila od fizikih svojstava drveta, kamena, ilovae i drugog graevinskog materijala, ba kao to pokreti igraa zavise od sklopa ljudskog tijela. Zigurati (str. 102) iz stare sumerske arhitekture, na primer, i danas se jos mogu videti jer su bili podignuti u obliku ogromnih brda cigle, a ciglu su obezbijeivale neiscrpne zalihe rijenog mulja u ravnicama izmeu reka Tigra i Eufrata. Ali manje, nesolidnije izgraene sumerske zgrade - kue, pa ak i palate - nestale su, jer se cigle od blata lako raspadaju. U svim ranim civilizacijama graevinski metodi su se prirodno zasnivali na upotrebi pristupane grae. Vremenom, ovako nastali gradevinski oblici postajali su tradicionalni.(O cigli) Opeke su se nekad pravile runo pomou drvenih kalupa i suile na suneu: u toplim, suhim predjelima i danas se tako prave. Glina moe da se pomijea sa isjekanom slamom da bi se lakse oblikovala. Sem toga, osusena glina se, zahvaljujui toj slami, bolje dri. U staroj Mesopotamiji opeke suene na suneu pekli su, zatim, u naroitim velikim peima da bi postale jos jace. Ovakve brizljivo izradene opeke upotrebljavane su uglavnom kao oplata na zidovima znaajnih graevina. Tek je u kasnijim vijekovima peena opeka postala toliko obina da je koriena za obine i manje zgrade.(Opeke-Mesopotamija) Onda kada se gradilo erpiem (erpi je nepeena cigla od blata, dobro osuena na suncu), u sjevernoj Indiji, Persiji i Mesopotamiji ta vjestina je oko 2000 godina ostala na gotovo istom stupnju razvoja. Najprije su se cigle napravljene od blata i slame suile na suncu, ali su docnije graditelji u ovim zemljama otkrili da mogu praviti jace i otpornije cigle ako ih peku u peima na izvanredno visokim temperaturama. Asirski i persijski graditelji otkrili su kako da peku i tvrd, staklast sloj koji su stavljali na cigle. Oni su gledosanu ciglu upotrebljavali i kao dekorativni i kao gradevinski elemenat.(Gleosana cigla) Bitumen (jedna vrsta prirodne smole koja se upotrebljavala kao vezivni i vododrivi materijal) takoe je uveden kao dugovjeni malter za povezivanje slojeva cigala. U rimska vremena bitumen je zamijenjen cementom koji se pravio od peenog krenjaka pomijeanog sa pijeskom. Jedan drugi proizvod od peenog krenjaka - malter - poznat je od preistorijskih vremena; upotrebljavali su ga Egipani, kao i Grci, za pokrivanje povrina zgrada. Zidanje kamenom bio je najvei egipatski tehniki domet. Najprije su se slojevi kamenja cementirali malterom, ali oko 1000. godine pre n. e. Egipani su poeli da upotrebljavaju bronzane privrivae i spojnice. Grci su kasnije usavrili ovaj metod u toj mjeri da su spojnice izmedu kamenih blokova bile gotovo nevidljive.(Kamen) U kiovitim predelima oni svoje krovove postavljaju koso da bi se kia lake slivala. Tamo gde ima mnogo snijega, krovovi su jo strmiji da bi snijeg lako skliznuo. Za vee, monumentalnije graevine kamen je - prvenstveno mermer i granit - uvijek bio omiljeni materijal. Neimari starog Egipta i Indije klesali su ponekad hramove i ogromne kipove neposredno iz samih stijena. U drugim zemljama, ak i ako je kamen trebalo vui vie kilometara, ljudi su bili spremni da podnesu beskrajne muke da bi ga prenijeli za graevine koje su po njihovom miljenju zasluivale da se uini taj napor.(Kamen) Hramovi i ostale javne zgrade u staroj Grkoj pravljeni su obino od manjih komada kamena, koji su se tako uklapali jedan u drugi da primjena vezivnog materijala uopte nije bila potrebna. Grcima je bio poznat princip luka ili svoda, ali su ga Rimljani prvi primjenili u veem obimu. Luk je tako podesen da se teina, koju nosi, ravnomjerno preko zidova prenosi na temelje. Time se otklanja nezgodna strana grede, ili nosaca svoda, gde skoro sva teina pada na sredinu grede, njen najslabiji dio (vidi crte ). Koristei luk Rimljani su bili u stanju da podiu visoke i sloene kamene zgrade koje svijet do tada nije vidio.

Arhitekti srednjovekovne Evrope, koji su takode gradili od kamena, pronai su ljasti, gotski luk umjsto rimskog polukruog luka, i koristili su ga izvanredno vjeto za izgradnju velianstvenih katedrala, u kojima nalazimo od kamena isklesane stubove, tornjeve i procelja, visoke zvonike i raskosna prozorska okna u boji - vitraze. Po istoj inventivnosti u gradenju sa tradicionalnim materijalom gotske katedrale su, sasvim nezavisno od svoje ljepote, ostale nenadmane.(Gotske katedrale)

Medutim, i u dananje vrijeme najee se upotrebljava onaj materijal koga ima dovoljno u datoj oblasti. Stanovniei zemalja koje su bogate umama, kao sto su Kanada ili Norveska, grade svoje kuce od drveta. U umskim predjelima kao tip zgrade prirodno se namee. brvnara. U stjenovitim predjelima graditelji nalaze da je kamen najpogodniji materijal za zidanje manjih kua, a u oblastima gde gline ima u izobilju, primjenjuju se opeke.(Izbor drveta ili kamena) Opeke su prvobitno sastavljane jedna uz drugu blatom ili bitumenom, kad ga je bilo (na primer, u Mesopotamiji i Persiji). Stari rimski graditelji su za spajanje upotrebljavali smjesu (koja se danas zove zbuka ili malter) koja se sastojala od krea, pijeska i vode. Dananji malter najee se sastoji od mjeavine cementa, pijeska i vode: cement daje smjei veu vrstou i omogucava bre suenje. Cement se proizvodi na taj nain sto se izdrobljen krenjak i glina peku dok se ne dobije tvrda kamenita masa (klinker) koja se onda samelje u sitan prah. Poto se pomijesa sa pijeskom, pokvasi vodom i pusti da se stegne, ovaj prah se pretvara u tvrd kristalast materijal koji ispunjava uske supljine izmedu opeka ili kamenova, prianja za njihovu povrinu i tako ih vrsto spaja.(Cement i beton) Rimljani su jo vie razvili tehniku graenja kamenom, ali je njihov najvaniji doprinos usavravanje betona. Mada je u Italiji bilo raznih vrsta graevinskog kamena, najrasprostranjeniji materijal je pijeskoviti vulkanski pepeo. Rimljani su od vulkanskog pepela pravili cement, mijeali ga sa vodom, i dodavali mu lomljeni kamen i izmrvljenu grnariju. Ovu mjeavinu su sipali u kalupe; kad se osui, ona je postajala tvrda kao kamen i mogla je da izdri vrlo veliko optereenje. Rimljani su ovaj beton upotrebljavali za izgradnju velikih lukova, svodova i kupola kakvi nikad ranije nisu gradeni.(Beton) Ali kad je u V vijeku propalo Rimsko Carstvo, rimski graevinski metodi gotovo potpuno su isezli. Poslije romanskog perioda (od pada Rimskog Carstva pa do oko 1200), kad su zidovi bili debeli a prozori rijetki, gotski graditelji su nauili kako da upotrebljavaju kamen da bi gradili visoka zdanja, tankih zidova, relativno laka. Rimska tajna o pravljenju betona bila je izgubljena i tako je ostalo sve do XVIII veka, kad su izumljeni razni recepti, najprije u Holandiji, pa u Britaniji i Francuskoj. Krajem XIX veka tehniku armiranog betona pomou metalnih ipki ili nosaa uveli su inenjeri, kao Francuz Fransoa Enebik (1842-1921).(Beton i arm beton)Metal se u graevinarstvu poeo vie upotrebljavati tek u XIX veku, kad su pronaeni jevtiniji metodi za proizvodnju velikih koliina gvoa i elika. Krajem XVIII veka nekoliko arhitekata upotrebljavalo je liveno gvode, najprije kao graevinski materijal za izgradnju mostova, a potom kao neupaljivu zamijenu drvenih greda u kosturu zgrade. Jevtini proizvodni metodi omoguili su Englezu Dzozefu Pakstonu (1801-1865) da za Izlobu u Londonu 1851. godine sagradi Kristalnu palatu samo od standardizovanog livenog gvoda i staklenih elemenata. Bio je to jedan od prvih primjera montane izgradnje i prethodnik modernih oblakodera od stakla i metala.(Gvoe) Osnovni projekt veine kua ne zavisi mnogo od toga da li se grade od opeke, drveta ili kamena. Daleko vei inilac je klima: putujui iz jedne oblasti u drugu moemo da zapazimo, na primjer, kako je u svakoj klimatskoj oblasti oblik kue podeen prema vremenskim prilikama. Tamo gdje ima malo kie, ljudi prave ravne krovove.(Uticaj klime na izbor materijala)

BETON U dananje vrijeme kostur neke zgrade gradi se najesce od armiranog betona ili od konstruktivnog elika. Beton se pravi mijeanjem ljunka, pijeska, cementa i vode u rotirajuim posudama. Ova mijeavina sipa se direktno ili kroz cijevi u forme (drvene kalupe) potrebnog oblika. ljunak daje betonu jainu, pijesak je potreban da ispuni upljine izmedu ljunka, a cement (pomijean sa toliko vode da se napravi kaasta masa) prekriva povrinu svih vrstih tijela i cijelu smjesu vezuje u jednu jedinu celinu. Ukoliko se manje vode upotrijebi prilikom mijeanja betona, utoliko e on biti gui i jai kad se stegne. Tekoa je u tome to se smjesa sa manje vode tee mijea od mase koja sadri vise vode i koja je, zato, itkija. Ako se zahteva da beton bude velike vrstoe, onda se cement mijesa samo sa neophodnim minimumom vode. Zatim se stavlja u forme, pa onda, prije nego to se stegne, izlae procesu vibriranja tako to se prepusta djelovanju elektricnih vibratora. Time se iz mase betona istiskuju zaostali mehuri vazduha i dobija potpuno homogena smjesa. (Spravljanje betona ) Da bi beton bio otporan na savijanje, inenjeri ga pojaavaju. Oni to postiu stavljajui eline ipke ili eline kosture na ona mjesta gdje e optereenje biti najvee i to prije nego to se sipa betonska mijeavina. Otuda naziv armirani beton. Od ovakvog materijala moe da se proizvede bezbroj raznih konstruktivnih oblika, ukljucujui tu i krovove u obliku paraboloida (vidi donju sliku na sledecoj strani). Za ove konstruktivne elemente upotrebIjava se armirani beton u tankim ploama. U obinoj gredi od armiranog betona, beton uglavnom samo dri elik na odreenom mjestu. Medutim, on moe da se upotrijebi mnogo korisnije ako se, prije nego to nastupi spoljnje optereenje, greda podvrgne unutrasnjim naprezanjima. Pretpostavimo, na primer, da se armirana greda moe saviti navie ili nanie za 25 mm a da se ne pojave ozbiljne pukotine. Ako se armatura prije nego to se izloi bilo kakvom optereenju optereti tako da se greda izvije za 25 mm navie, onda e biti potrebno dvostruko vee opterecenje od ranijeg da bi se savila za 25 mm nanie. Drugim rijeima, prednaprezanjem betona u obrnutom pravcu, moemo da omoguimo da izdi optereenja i istezanja koja e biti izazvana spoljnjim opterecenjem.(Arm beton i pred. beton) Beton moe da bude prednapregnut na dva naina. Po prvom metodu, beton se izlije oko zategnutih elinih ica. Poto se beton stegne, ice se otpuste i skraujui se sabiju beton zahvaljujui atheziji izmeu betona i ica. Ovako se dobija atheziono prethodno prednapregnuti beton. Drugi metod zove se kasnije prednaprezanje. Kad se betonska greda izvodi, beton se izlije oko cijevi kroz koje se, poto se beton ovrsne, provuku elini kablovi. Ovi kablovi uvrste se na jednom kraju grede, zategnu pomou prese, pa onda privrste na drugom kraju grede. U tom zategnutom poloaju oni gredi prenose ugraeno prednaprezanje a ovo e takode biti neutralizovano kad nastupi spoljanje optereenje.(Prednapregnuti beton) Pri podizanju zgrade mogu se meduspratne konstrukcije, zidovi, kao i kostur, izliti na samom mjestu gdje e ostai kao dio objekta. Zgrada tada obrazuje monolit - vjetaki kamen u formi elemenata sastavljen samo od betona oblikovanog u drvenim kalupima koji se uklapaju jedan u drugi. Prema tome, nema dijelova koji se docnije moraju sastavljati. Da bi se svi dijelovi izlili na mjestu, graditelj mora, naravno, da upotrebi vise formi. One se skidaju im se beton stegne. A da bi mogli poeti radovi na sledeem spratu, betonu svakog sprata mora se obezbijediti vrijeme da postigne propisanu vrstou.(Beton liven u oplati) Da bi utedio vrijeme, graditelj ponekad radije upotrebljava standardizovane betonske elemente. Ovi se mogu prethodno napraviti - odnosno mogu se unapred izliti (a po potrebi i prednapregnuti), ili se delovi objekta mogu unapred fabriki izraditi.(Montani elementi od betona)

Ve izmijean beton u toku graenja potiskuje se pumpama tamo gde je potreban. Najnovije maine ovog tipa mogu da transportuju 5 do 10 kubnih metara betona na sat zidarima koji rade na visini od oko 20 spratova.(PODATAK IZ 1968. godine)

Gore: u gomjem dijelu optereene betonske grede vlada pritisak (strelice uperene unutra) a u donjem dijelu greda je optereena istezanjem. U sluaju velikog optereenja, takve grede, sa malom vrstoom na istezanje, lome se. Dole: da bi se greda pojaala, u njenu unutranjost se ugrauju eline ipke koje preuzimaju naprezanje usljed sila istezanja.

Gvode i elik Ljudi su tek u toku prolog stoljea nauili da grade od elika i betona. Djedovi naih djedova raspolagali su jedino drvetom. kamenom, opekom i blatom. Proizvodai gvoza u doba industrijske revolucije ubrzo su pronali kako da ga proizvode dovoljno jevtino da bi ga mogli upotrebljavati za graevine, a onda su pred kraj osamnaestog vijeka neki engleski fabrikanti rijeili da smanje opasnost od poara u svojim fabrikama koristei grede od livenog gvoza umjesto drvenih. Pola vijeka kasnije, inenjeri koji su naui1i da oblikuju i zakivaju kotlove parnih maina doli su na ideju da svoju novu vjetinu primjene za oblikovanje i zakivanje kovnog gvoda u oblike nosaa i lukova mostova i drugih graevina.(Liveno gvoe) Kovno gvoe je istiji oblik gvoda od livenog, sadrzi manje ugljenika, manje je krto, i lako se kuje kad je zagrijano do crvenog usijanja. Ubrzo je poelo da se upotrebljava za krovove eleznikih stanica i mostove velikih raspona. Graditelji su ga iz jednog opravdanog razloga pretpostavili kamenu: za gradevinu iste jaine gvoe ima daleko manju teinu pa je stoga lake za rukovanje i transport.(Kovano gvoe) Usavravanjem.metoda proizvodnje u sedmoj deceniji XVIII veka omoguena je izrada velikih ingota od livenog elika, od kojih su mogle da se izvaljaju velikegrede. pa su stoga graditelji svuda. umjesto kovnog gvoa. poeli da upotrebljavaju elik. Nali su da je elik daleko bolji konstruktivni materijal, manje krt od livenog gvoa, jevtiniji i vri od kovnog gvoa. Danas se mogu dobiti jos vrse i lake vrste elika ako se on legira sa raznim metalima (str. 116).(elik) Dok su proizvodnja i primjena konstruktivnih metoda napredovale. gradovi su postajali sve gue i gue naseljeni a vrijednost zemljita je rasla. Arhitekti su osamdesetih godina XVIII vijeka poeli da prave zgrade od preko sedam spratova. Takvi oblakoderi - i njihovi dinovski potomci danas - nikad ne bi mogli da se izgrade bez gvoa ili elika. Za prve oblakodere pravljen je kostur od gvozdenih nosaa; kasnije je poeo da se koristi elik (str. 218). Ovi nosai ine kostur na kome se gradi ostali deo zgrade. Elementi od kojih se pravi kostur modernih oblakodera izraduju se u fabrikama ili na samom gradilistu; treba samo da budu spojeni zavrtnjirna. zakivcima ili zavarivanjem posto ih dizalice podignu na odreeno mijesto. (Kostur-okvir od elika) Posto je elik, u odnosu na svoju teinu, veoma vrst i poto lako moe da se spaja, dananji graditelji vie ne smatraju da moraju da se dre klasinog tipa konstrukcije koji lii na kutiju. eline grede mogu se postaviti tako da budu isturene iz kostura ili da polaze iz jednog uspravnog nosaa i da na taj nain formiraju neku vrstu nadstrenice. Ima mnogo savremenih objekata- stanica, pozorita, garaa i fabrika - koji su sagraeni sa ovakvim konzolama. Princip konzola primjenjuje se i pri izgradnji elinih dizalica i mostova. Srednji dio mosta, na primer, esto je u stvari pojaan nosac koji vezuje krajeve konzola. (Konzole od elika) Izgradnja viseih mostova prua nam jo jedan primjer za primjenu elika u konstruktivne svrhe. Kod ove vrste mostova, most u uem smislu je objeen je o velike kablove, nainjene od vrlo jakih elinih ica, koji su postavljeni izmedu visokih noseih tornjeva. Most Zlatne vratnice u San Francisku je jedna od najimpozantnijih graevina te vrste na svijetu.

ILUSTROVANA ENCIKLOPEDIJA 1968.god., VUK KARADI-Beograd i MLADINSKA KNJGA-Ljubljana

ILUSTROVANA ENCIKLOPEDIJA 1968.god., VUK KARADI-Beograd i MLADINSKA KNJGA-Ljubljana

Skelet i graevina U neku ruku, osnovni sklop mnogih zgrada slian je sklopu ljudskog tijela. I zgradu i tijelo dri snaan, izdljiv kostur, spolja prekriven vidljivim omotaem. Veoma bliska paralela sa ljudskim tijelom moe se otkriti i kod takozvanih skeletnih zgrada. Na njima su strukturalni elementi horizontalne grede, vertikalni stubovi i ugaone veze ili podupirai - rasporeeni kao kosti u telu, da bi nainili vrst skelet. Na takvim zgradama, zidovi - od stakla, cigle ili kamena - slue jednostavno kao zatitni omota koji treba da zakloni od vremena ili da onima koji ive u njoj osigura odvojenost od svijeta oko njih.(Pojam skeleta) Ponekad se zgrade konstruisane iskljuivo pomou stubova i greda, kao hramovi starog Egipta i Grke. Za njih je tanije rei da su arhitravne (od grkog arhi, gornji, vrhovni, i latinskog trabs, greda). Kameni arhitravi primjenjeni na ovim zgradama bili su obino veoma teski i pomou njih mogli su se premostiti sarno manji rasponi. Stubovi koji su ih dali morali su biti veoma vrsti i postavljeni na malim razmacima. Ova masivnost, sjedinjena sa snanim ritmikim efektom koji su stvarali nizovi pravilno postavljenih stubova, zajednika je karakteristika mnogih najimpresivnijih zgrada starih vremena.(Stari hramovi) Tehnika skeleta je izmiljena za manje zgrade, kao to su kue. Davni pravi skeletni materijal uvijek je bilo drvo. Poto ga je lako sjei i oblikovati, graditelji su ga upotrebljavali u najranijim skeletnim zgradama. Kolibe iz kasnog kamenog doba na obalama jezera sjeverne Italije i vajcarske pravljene su od skeleta od drvenih pritki koje su bile privezane jedna za drugu, ili spojene zasijecanjem i uljebljenjem, na pero i zljeb, kao to to kau nasi majstori, i pokrivene oblogom od asura i krovine. U srednjem vijeku, graditelji su u mnogim dijelovima sjeverne Evrope upotrebljavali drvene skelete, i popunjavali ih ciglama i malterom, za izgradnju kua kakve se jo mogu videti u mnogim njemakim i engleskim gradovima, a i u Makedoniji ili Bosni. Ovaj nain graenja zove se bondruk.(Drveni Bondruk). Kao i evropski graditelji iz srednjeg veka, Japanci gotovo uvek stubove i grede ostavljaju otkrivene; oni predstavljaju dekorativni elemenat i enterijera i eksterijera. Vidjeli smo, takoe, kako su arhitekte iz srednjeg vijeka gradili skelete katedrala pomocu sloenih kamenih elemenata kao to je kosi potpornik, ili elegantni kontrafor, neka vrsta kosti koja se odvojila od skeleta, inae prekrivenog tankim kamenim i staklenim zidovima, i tako reci izasla iz tijela napolje. Mada renesansne graevine nainjene prema starim rimskim konstruktivnim pravilima izgledaju masivnije od gotskih, i one e postii efekat lakoe i otvorenosti primjenom lunih otvora, prostranih svodova i kupola, na koje se rasporeuje teret gradevine.(Lukovi svodovi) Krajem XVIII vijeka, arhitekte u zapadnoj Evropi poeli su da zamjenjuju drvene i kamene skelete livenim gvodem, naroito u gradenju fabrika i pozorista, gdje su snani, vitki, na vjetar otporni gvozdeni stubovi bili nesumnjiva prednost, ako ih uporedimo sa drvenim i kamenim. Oko 1840. godine nekoliko arhitekata poelo je da gradi skelete iskljuivo od montanih elemenata od livenog gvoa. Ovi elementi ponekad su pravljeni sa lebovima tako da su se mogli spajati bez zakovica ili vijaka. Primjer ovako izgradene zgrade bila je londonska loionica, koju je projektovao Dzejms Bansten Baning (1802-1863). Poslije 1860, kad je porasla proizvodnja gvoa i elika boljeg kvaliteta, mnogo su se upotrebljavali prikivani ili vareni elicni skeleti, omoguujui izgradnju zgrada kao to su oblakoderi.(Gvoe i elik). elik i gvoe upotrebljavaju se takode da ojaaju beton (str. 108).Ovako napravljena gradevina ima tu prednost to ini jedinstvenu cjelinu bez pomoi spojnih elemenata. Armirane, pa ak i prednapregnute konstrukcije mogu se primjeniti i za izradu konzole. Konzolasta greda lii na pruzenu ljudsku ruku koja dri veliki teret. Konzola je jednim krajem uglavljena u stub ili je uzidana u zid. Teina se rasprostire nadole, ali na uzidanom kraju dejstvuje i navise, onako kao to ovjek sa ispruenom rukom i teretom osjeca na dlanu pritisak, a u ramenu potisak nagore. Neke nove zgrade sastoje se od centralne kule ili stuba u kome su liftovi ili stepenite; vrste konzolaste grede izlaze iz stuba da bi drale svaki sprat. Teina zgrade saima se tako u srediste i prenosi kroz centralno konstruktivno jezgro. Na takve zgrade, kao na eline skelete, arhitekte mogu postavljati lake zidove, koji su esto izgraeni iskljuivo od stakla.(Konzole)

Spoljanji izgled zgrada

Kod veine velikih modernih graevina, dio zgrade koji se die iznad zemlje najee predstavlja sarno prekriveni kostur. Kostur je skoro uvijek nainjen od elika ili betona, ali njegov spoljanji pokriva moe da bude nainjen od raznih vrsta materijala: stakla, metala, plasticnih masa ili tankih kamenih placa.(Kostur-skelet) Do XIX vijeka vrlo velike graevine zidane su katkad sa drvenim kosturom. Meutim, ak i kad se drvenim gredama i stubovima (izmedu kojih se prazan prostor ispuni blatom i prucem, daskama ili opekama) dodaju kose spojnice i ukrteni podupirai radi vee stabilnosti, drvo je pogodnije za izgradnju malih kua a ne za velike javne zgrade. Teko je graditi visoke objekte ili ostvariti velike raspone pomou drvenog kostura bez sloenog rezanja i spajanja ili laminiranja (procesa vezivanja), prosto zato to se ne moe nai drveni materijal dovoljno velikih duina.(Lamelirani drveni nosai) Stoga su u prolosti skoro sve visoke zgrade imale debele zidove od kamena ili opeka, vrlo esto sa potpornim stubovima. Takvi zidovi bili su neophodni da bi nosili teinu krova i ostalog dijela gradevine. Betonskim ili elicnim kosturom otklanjaju se svi nedostaci drvenog kostura. Moderne vrste gradevinskog materijala toliko su jake i prilagodljive da se sa njima moe graditi u visinu i u irinu i da se pomou njih moe ostvariti skora svaki oblik. Sem toga, poto su u izgradnji velikih zgrada beton i elik zamijenili kamen i opeku, zidovi ne moraju vie da nose teinu: elini ili betonski kostur u stanju je da sam sluzi kao nosac. Danas zidovi slue najeee samo kao zatita od vremenskih prilika. Stoga zidovi mogu da budu sasvim tanki: na mnogim graevinama ploe od stakla ili plastine mase privrene metalnim draima pokrivaju cio osnovni kostur zgrade. Ovi zidovi-zavese omoguuju vrlo velike prozorske povrine na zgradama.(Kostur i laka fasada) Krajnja taka do koje se moe doi u primjeni stakla kao materijala za zidove postignuta je prije vie od sto godina prilikom izgradnje Kristalne palate u Londonu (1851). Svi njeni spoljnji zidovi, kao i zidovi na Lever-hausu u Njujorku (1952), nainjeni su od stakla i uvreni na metalnom kosturu. Da vlaga ne bi prodirala kroz ove tanke zidove-zavjese i da bi se sprijeilo odvodenje toplote iz zgrade, graditelji esto podizu laki paralelni zid u unutrasnjosti zgrade. Iz istih razloga prave se i uplji zidovi: zrak u upljini primi svu vlagu koja prodre spolja i, uz to, slui kao izolacioni sloj.(Staklo, i fasade skeleta) U skoro svim modernim graevinama meduspratne konstrukcije su od armiranog betona. Njihova mala teina obino se postie rebrastim konstrukcijama i punjenjem prostora izmedu rebara upljim opekama. Za pregradne zidove izmedu soba i hodnika u samom kosturu. graditelji koriste eline i staklene ploce ili zidove od lakih upljih opeka. Ovi zidovi takode imaju vrlo malu teinu, jer nisu predvideni za prijem optereenja.(Meuspratne konstukcije i pregrdni zidovi). Uopte, moe se zapaziti da arhitekti i graditelji tee da ostvare istovremeno dva cilja: to manju teinu graevine i utedu materijala. Jainu, stabilnost i zatitu od vremenskih prilika.