Laplace

Bölüm 6
Laplace Dönüşümü
1
2 c
°2000 Faruk Güngör
Bölüm 7
Laplace Dönüşümü
7.1 Laplace Dönüşümünün Tanımı

Bir f (t) fonksiyonunun integral dönüşümü
Z b
T [f (t)] = F (s) = k(s, t)f (t) dt
a
biçiminde bir integralle tanımlanır. Verilmiş k(s, t) fonksiyonuna integral dö-

nüşümün çekirdeği denir. F (s) fonksiyonu verildiğinde f (t) ye ters integral
dönüşüm denir ve T −1 [F (s)] ile gösterilir. Laplace dönüşümü integral dönü-
şümlerin ilk örneklerinden birisidir. Çekirdek ve sınırlar
k(s, t) = e−st , a = 0, b = ∞
olarak tanımlanır. Diğer önemli bir integral dönüşüm de
k(s, t) = e−ist , a = −∞, b = ∞
ile verilir. Bu tür dönüşüme Fourier dönüşümü denir ve diferansiyel denk-

lemler kuramında önemli bir yer tutar. Ancak biz burada yalnızca Laplace
dönüşümlerini inceleyeceğiz.
f, t > 0 zaman değişkeninin tek-değerli bir fonksiyonu ve s bir (reel veya
kompleks olabilir) parametre olsun. f (t) nin Laplace dönüşümü
Z∞
F (s) = L{f (t)} = e−st f (t) dt (7.1)
0
3
4 c
integrali ile tanımlanır. Buradaki integral Riemann anlamında öz-olmayan bir

integraldir ve
ZM
lim e−st f (t) dt
M →∞
0
limiti anlaşılacaktır. Eğer integral yakınsak ise yani yukarıdaki limit sonlu bir
sayı ise Laplace dönüşümü tanımlıdır, eğer değilse dönüşüm tanımlı olmaz.
F (s) fonksiyonuna bazen görüntü fonksiyon da denir.
Tanım 7.1 Bir T ≥ 0 için
|f (t)| ≤ M eαt veya |e−αt f (t)| ≤ M, t≥T
olacak biçimde M > 0 ve α sabitleri varsa f (t) fonksiyonuna α üstel mertebe-

dendir denir ve
f (t) = O(eαt )
yazılır.
Polinomlar, üstel fonksiyonlar, sin t ve cos t trigonometrik fonksiyonlar üstel

2
mertebeden olduğu halde f (t) = et fonksiyonu üstel mertebeden değildir.
Çünkü, α ne kadar büyük seçilirse seçilsin
2
lim et e−αt
t→∞
limiti süratle sonsuza gidecektir.
Tanım 7.2 Eğer bir f (t) fonksiyonunun
lim f (t) = f (t+

0) ve lim f (t) = f (t−
0)
t→t+
0 t→t−
0
sağdan ve soldan limitleri varsa fakat
f (t+ −
0 ) 6= f (t0 )
ise f nin t0 noktasında bir sıçrama süreksizliği vardır denir.
Tanım 7.3 Eğer lim+ f (t) limiti varsa ve f fonksiyonu [0, ∞) aralığında sonlu
t→0
sayıda sıçrama süreksizliği dışında her sonlu (0, T ) aralığında sürekli ise fonksiy-
ona [0, ∞) aralığında parça parça sürekli fonksiyondur denir.
c
°2000 Faruk Güngör 5
Şekil 7.1: Sıçrama Süreksizliği
Parça parça sürekli bir fonksiyonu bir aralık üzerinde integre etmek için sürekli
olduğu altaralıklarda integre edip toplamak yeterli olacaktır. Parça parça
sürekli bir fonksiyon integre edilebilir. Analizden bilinen bu sonucu kullnarak
aşağıdaki teoremi ifade edebiliriz.
Laplace Dönüşümü İçin Varlık Teoremi:
Teorem 7.4 Eğer f (t) fonksiyonu [0, ∞) aralığında parça parça sürekli ve α
üstel mertebeden ise, α > s için Laplace dönüşümü vardır ve mutlak yakınsar.
Kanıt: f fonksiyonu parça parça sürekli olduğundan [0, M ) sonlu aralığı üze-
rinde sınırlı olur ve
Z∞ Zt0 Z∞
−st −st
e f (t) dt = e f (t) dt + e−st f (t) dt
0 0 t0
yazarak Laplace dönüşümünün yakınsaklığını yukarıdaki ikinci integralin yakın-

saklığına indirgemiş oluruz. Varsayımdan f üstel merdebeden olduğundan
Z∞ Z∞ Z∞
−st −st
| e f (t) dt| ≤ e |f (t)| dt ≤ M e−(s−α)t dt
t0 t0 t0
−M −(s−α)t ¯¯τ
= lim e ¯
τ →∞ s − α t0
yazılabilir ve integral anacak s > α için yakınsak olur.

6 c
Varlık teoremi bir yeter koşuldur. Yani teoremin varsayımları gerçeklen-

diğinde teorem Laplace dönüşümünün varlığını garantiler. Ancak tersi doğru
değildir. Yani gerek koşul değildir. Varsayımların gerçeklenmemesi durumunda
Laplace dönüşümü var olabilir veya olmayabilir.
Örnek 7.1 t > 0 ve negatif olmayan tamsayı n için L{tn } dönüşümünün var
olduğunu gösterin?
Herhangibir α > 0 için

∞
X α n tn tn
eαt = ≥
r=0
n! n!
eşitsizliği
tn ≤ n!eαt
olarak yazılabildiğinden tn üstel mertebeden bir fonksiyondur, o halde Laplace
dönüşümü vardır.
Örnek 7.2 L{tn cos at} ve L{tn cos at} dönüşümlerinin var olduğunu gösterin?
| sin at| ≤ 1 ve | cos at| ≤ 1 olduğundan verilen fonksiyonlar üstel mertebeden

olur. Varlık teoreminden dönüşümlerin tanımlı olduğu çıkar.
7.2 Laplace Dönüşümünün Özelikleri

1.) Lineerlik Özeliği
Eğer L{f (t)} = F (s) ve L{g(t)} = G(s) ise
L{f (t) + g(t)} = L{f (t)} + L{g(t)} = F (s) + G(s) (7.2)
bağıntısı geçerlidir. Yani, Laplace dönüşümü lineer bir operatördür. Bu sonuç

Laplace dönüşümü tanımından hemen çıkar.
2.) Birinci Öteleme Özeliği
L{f (t)} = F (s) ise L{eat f (t)} = F (s + a) dir.

Gerçekten, tanımdan
Z∞ Z∞
at −st at
L{e f (t)} = e e f (t) dt = e−(s−a)t f (t) dt = F (s − a). (7.3)
0 0
Bu kurala görüntü fonksiyonun ötelenmesi kuralı denir.

c
3.) İkinci Öteleme Özeliği
t = a noktasında sıçrama süreksizliği olan birim basamak fonksiyonu

½
1, t≥a
u(t − a) =
0, t<a
ile tanımlanır. L{f (t)} = F (s) ise L{f (t − a)u(t − a)} = eas F (s), a ≥ 0 dir.
Yine tanımdan
Z∞ Z ∞
L{f (t − a)u(t − a)} = e−st f (t − a)u(t − a) dt = e−st f (t − a) dt
a
0
yazılır ve son integralde τ = t − a dönüşümü yapılırsa

Z ∞
−as
L{f (t − a)u(t − a)} = e e−sτ f (τ ) dτ = e−as L{f (t)} (7.4)
0
çıkar. Ne yazık ki f (t+a)u(t+a), a ≥ 0 için benzer simetrik bir bağıntı yoktur.
4.) Ölçek Değişim Özeliği (Benzerlik Teoremi)
L{f (t)} = F (s) ise

1 s
L{f (at)} = F( ) (7.5)
a a
yazılabilir.
Tanımdan Z ∞
L{f (at)} = e−st f (at) dt
0
yazıp integralde τ = at dönüşümü yaparsak ölçek özeliğini hemen elde ederiz.
5.) Görüntü Fonksiyonun Türetilmesi
Eğer L{f (t)} = F (s) ise
L{tf (t)} = −F 0 (s)
dir.
Bu kuralı görmek için F (s) fonksiyonunu s e göre türetmek ve Laplace
dönüşümünün tanımını göz önüne almak yeterlidir:
Z∞
dF (s)
=− e−st tf (t) dt = −L{tf (t)}.
ds
0
8 c
Türetme işlemini n kez yineleyerek görüntü fonksiyonun n. türevi ile işaret

farkıyla tn f (t) fonksiyonunun Laplace dönüşümü arasındaki şu ilşkiyi elde e-
deriz:
dn F (s)
= (−1)n L{tn f (t)}. (7.6)
dsn
6.) Görüntü Fonksiyonun İntegre Edilmesi
L{f (t)} = F (s) ise bu kez F (s) fonksiyonunun integrali için ilginç bir kural
çıkaracağız. Bu kural şöyle ifade edilir:
Z ∞
f (t)
L{ }= F (u) du. (7.7)
t s
Bunu görmek için F (u) integrandı yerine tanımı yazılır:

Z ∞ Z ∞ ³Z ∞ ´
F (u) du = e−ut f (t) dt du.
s s 0
Bu bağıntının sağındaki integrasyonun sırası değiştirilirse

Z ∞ Z ∞ ³Z ∞ ´
F (u) du = f (t) e−ut du dt
s 0 s
Z∞ ³ 1£ ´ Z∞
−st
¤
−ut ∞ f (t)
= e − e u=s
dt = e−st dt
t t
0 0
elde ederiz.
7.) Laplace dönüşümünün limit biçimi
Eğer F (s) bir f (t) fonksiyonunun Laplace dönüşümü ise
lim F (s) = 0
s→∞
dır. Gerçekten, f (t) üstel mertebeden ise

Z∞ Z ∞
M
|F (s)| ≤ e−st |f (t)| dt ≤ M e−(s−α)t dt = , s>α
0 s−α
0
yazılabilir. O halde
lim |F (s)| = 0 ⇒ lim F (s) = 0

s→∞ s→∞
dir.
c
7.3 Bazı Elemanter Fonksiyonların

Laplace Dönüşümleri
Örnek 7.3 f (t) = et olsun. L{et } yi hesaplayalım.
Z∞ Z ∞
t −st t
L{e } = e e dt = e−(s−1)t dt
0
0
yazılırsa sağdaki integralin değeri s > 1 için yakınsar ve limit işlemi ile
−1 1
lim [e−(s−1)t ]M
0 =
M →∞ (s − 1) s−1
bulunur. O halde
1
L{et } = , s>1
s−1
dir.
Ölçek kuralını kullanarak
1 1 ¯¯ 1
L{eat } = ¯ = , s>a (7.8)
a s − 1 s→s/a s − a
formülünü buluruz.
Örnek 7.4 L{tα } Laplace dönüşümünü hesaplayın.
Genel olarak reel bir α için

Z∞
α
L{t } = e−st tα dt = Γ(α + 1)
0
integralinde st = τ dönüşümü yapılırsa integral Γ fonksiyonu ile ifade edilebilir:

Z∞
α 1 Γ(α + 1)
L{t } = e−τ τ α dτ = , α > −1, s > 0.
sα+1 sα+1
0
Özel olarak α = n ∈ Z≥0 ise Γ(α) = Γ(n) = (n − 1)! dir ve
n!
L{tn } = , s>0
sn+1
10 c
yazabiliriz. Örneğin,
1 1 2
L{1} = , L{t} = , L{t2 } = .
s s2 s3
Öteleme teoreminden
e−as
L{u(t − a)} = e−as L{1} =
s
√
dir. α = −1/2 için Γ(α + 1) = Γ( 12 ) = π değeri kullanılırsa
r
π
L{t−1/2 } =
s
çıkar. f (t) = t−1/2 fonksiyonu için 7.4 teoreminin koşulları sağlanmadığı halde,
Laplace dönüşümünün var olduğuna dikkat ediniz.
Genel olarak n = 1, 2, . . . için
1 Γ(n + 12 ) √ (2n)! −n− 1

L{tn− 2 } = 1 = π s 2, s>0 (7.9)
s(n+ 2 ) 22n n!
dönüşümü geçerlidir.
Örnek 7.5 L{sinh at} Laplace dönüşümünü hesaplayın.
Linerlik özeliği ve (7.8) formülü ile
1 1³ 1 1 ´ 1
L{sinh at} = (L{eat } − L{e−at }) = + = 2 , s > |a|
2 2 s−a s+a s − a2
çıkar. Benzer olarak
s
L{cosh at} = , s > |a|
s2 − a 2
dir.
Şimdi trigonometrik fonksiyonların Laplace dönüşümlerini hesaplayalım.
Örnek 7.6
L{cos at} =? ve L{sin at} =?
F (s) = L{cos t} ve G(s) = L{sin t} = olsun. Tanımdan kısmi integrasyon ile
Z∞ Z∞
−st
£ ¤∞
F (s) = e cos t dt = e−st sin t 0 + s e−st sin t dt = sG(s)
0 0
c
ve
Z∞ Z∞
−st
£ ¤∞
G(s) = e sin t dt = −e−st cos t 0 − s e−st cos t dt = 1 − sF (s)
0 0
bulunur. Bu iki eşitlik F (s) ve G(s) için çözülürse hemen
s 1
L{cos t} = , L{sin t} =
s2 + 1 s2 + 1
bulunur. Son olarak ölçek kuralı ile
s a
L{cos at} = , L{sin at} =
s2 + a 2 s2 + a2
çıkar. Ayrıca, birinci öteleme kuralı ile
s−a b
L{eat cos bt} = , L{eat sin bt} =
(s − a)2 + b2 (s − a)2 + b2
dönüşüm formüllerini buluruz.
Örnek 7.7 L{t sin at} =?
d d a 2as
L{t sin at} = − L{sin at} = − = 2 .
ds ds s2 + a2 s + a2
Genel olarak,
L{tn sin at}, L{tn cos at}
dönüşümlerini hesaplamak için
h(t) = tn eiat (7.10)
fonksiyonunu düşünelim.
dn 1 n!
H(s) = L{h(t)} = (−1)n =
dsn s − ia (s − ia)n+1
= n!(s2 + a2 )−(n+1) (s + ia)n+1
dönüşümünde
p a
s + ia = Reiφ , R= s2 + a2 , tan φ =
s
12 c
kutupsal gösterimini kullanır ve H(s) nin reel ve sanal parçalarını ayırırsak

cos(n + 1)φ
L{tn cos at} = n! Rn+1 ,
(s2 + a2 )n+1
sin(n + 1)φ
L{tn sin at} = n! Rn+1 2
(s + a2 )n+1
dönüşüm formüllerini çıkarmış oluruz. Örneğin n = 1 için

s2 − a 2 2as
cos 2φ = , sin 2φ =
s2 + a 2 s2+ a2
bağıntıları yardımıyla
s2 − a 2 2as
L{t cos at} = , L{t sin at} =
s2 + a 2 s2 + a2
buluruz. n = 2 için
2s(s2 − 3a2 ) 2a(3s2 − a2 )
L{t2 cos at} = , L{t2 sin at} = .
(s2 + a2 )3 (s2 + a2 )3
sin at
Örnek 7.8 L{ } =?
t
Z ∞
sin at a du u ¯¯∞ π s a
L{ }= 2 2
= arctan ¯ = − arctan = arctan .
t s u +a a s 2 a s
Bu dönüşümde s → 0+ limitine geçerek yan ürün olarak
Z ∞
sin at sin at a π
lim L{ }= dt = lim arctan =
s→0 t 0 t s→0 s 2
integralinin değerini bulmuş oluruz.
Örnek 7.9
sin2 t
L{ } =?
t
(7.7) formülünden
Z
sin2 t 1 − cos 2t 1 ∞ ³1 u ´
L{ } = L{ }= − 2 du
t 2t 2 0 u u +4
1 u 1 ³ 4 ´
= ln √ |∞
s = ln 1 + 2
2 u2 + 4 4 s
dönüşümü çıkar.
c
√
Örnek 7.10 L{sinh(2 t)} =?
Fonksiyonun seri açılımının terim terim Laplace dönüşümü alınır ve (7.9) kul-
lanılırsa
X∞ 1
X∞
√ 22n+1 tn+ 2 22n+1 1
L{(sinh(2 t)} = L{ }= L{tn+ 2 }
n=0
(2n + 1)! n=0
(2n + 1)!
X∞
√ 3 1 1 √ 3
= πs− 2 n
= πs− 2 e1/s .
n=0
n! s
7.3.1 Periodik Fonksiyonların Dönüşümleri

f (t) τ periyodlu bir fonksiyon, yani
f (t + τ ) = f (t), t≥0
ise L{f (t)} hesaplamak için (7.1) dönüşüm tanımınında yarı sonsuz integrasyon
aralığını alt aralıklara bölerek yazalım:
Z τ Z 2τ Z 3τ
L{f (t)} = e−st f (t) dt + e−st f (t) dt + e−st f (t) dt + · · ·
0 τ 2τ
∞ Z
X (n+1)τ
= e−st f (t) dt.
n=0 nτ
Yukarıdaki integralde t = u + nτ dönüşümü yapar ve periodik fonksiyon için

f (u + nτ ) = f (u), n = 1, 2, . . . eşitliğini dikkate alırsak
³X
∞ ´Z τ
1
Z τ
L{f (t)} = e−sτ n e−su f (u) du = e−su f (u) du (7.11)
n=0 0 1 − e−sτ 0
buluruz. Yukarıdaki toplamın sonsuz geometrik bir serinin toplamı olarak he-
saplandığına dikkat edin.
Örnek 7.11
½
sin t sin t ≥ 0
f (t) = | sin t| = , τ = 2π
− sin t sin t < 0
doğrultulmuş sinüs dalga fonksiyonun Laplace dönüşümü.

τ = π dir. (7.11) formülünden
Z π
1
L{| sin t|} = e−su sin u du
1 − e−πs 0
14 c
olur. Z π
1 + e−πs
e−su sin u du =
0 1 + s2
integral değeri kullanılırsa
1 + e−πs
L{| sin t|} = (1 + s2 )−1 = coth(πs/2)(1 + s2 )−1
1 − e−πs
dönüşümü bulunur.
7.3.2 Türevlerin Dönüşümleri

Laplace dönüşümünün diferansiyel denklemlere uygulamalarında bir fonksi-
yonun türevinin Laplace dönüşümü formülüne gerek duyacağız. Kısmi inte-
grasyon ile bir kez integre ederek
Z∞
0
L{f (t)} = [f (t)e−st ]∞
0 +s e−st f (t) dt
0
yazabiliriz. f (t) nin Laplace dönüşümünün varlığı için bir gerek koşul
lim e−st f (t) = 0

t→∞
olmasıdır. O halde, t > 0 için f (t) yi sürekli varsayarsak
L{f 0 (t)} = sL{f (t)} − f (0) = sF (s) − f (0) (7.12)
dönüşüm formülü çıkar. Bu işleme devam edersek sürekli türetilebilen bie f (t)
için
L{f 00 (t)} = s2 L{f 00 (t)} − sf (0) − f 0 (0) (7.13)
olduğunu görebiliriz.
Genelleştirme: t ≥ 0 için f , f 0 , · · · f (n−1) sürekli ve t > 0 için f (n) parça
parça sürekli ve üstel mertebeden ise, tümevarım ile
L{f (n) (t)} = sn L{f n (t)} − sn−1 f (0) − sn−2 f 0 (0) − . . . − f (n−1) (0) (7.14)
olduğu gösterilebilir.
Eğer f (t) fonksiyonu reel eksen üzerinde yalnızca parça parça sürekli ise,
yukarıdaki formülün değiştirilmesi gerekir. Örneğin f (t) nin t = a da sonlu bir
sıçrama süreksizliği varsa
Z a− Z ∞
L{f 0 (t)} = e−st f 0 (t) dt + e−st f 0 (t) dt
0 a+
c
Z a−
−
= [f (t)e−st ]a0 +s e−st f (t) dt
0
Z ∞
+ [f (t)e−st ]∞
a+ +s e−st f (t) dt
a+
ve f (t) nin a daki sıçramasının uzunluğunu
[f (t)]a = f (a+ ) − f (a− )
ile gösterirsek
L{f 0 (t)} = sL{f (t)} − f (0) − e−as [f (t)]a (7.15)
buluruz.
Laplace dönüşümünün kısmi diferansiyel denklemlere uygulamalrında hem
uzay hem de zaman değişkenlerine bağlı çok değişkenli fonksiyonların kısmi
türevlerinin dönüşümlerini bilmemiz gerekir. Örneğin iki değişkenli f (x, t)
fonksiyonu için Laplace dönüşümü tanıma göre
∂f (x, t)
L{ } = sF (x, s) − f0 (x)
∂t
yazılabilir. Burada,
F (x, s) = L{f (x, t)}, f0 (x) = f (x, 0)
olarak tanımlanmıştır. Genel olarak,

Xn
∂ n f (x, t) n ∂ r f (x, t)
L{ } = s F (x, s) − sn−r−1 fr (x), fr (x) = |t=0
∂tn r=0
∂tr
geçerlidir. Zaman değişkenine göre türevleri içermeyen kısmi türevler için

∂ n f (x, t) ∂n ∂n
L{ n
}= n
L{f (x, t)} = F (x, s)
∂x ∂x ∂xn
olacaktır. Çünki bu durumda x e göre kısmi türevlerle t ye göre integral
yerdeğiştirir. Karmaşık türevler için, örneğin
∂ 2 f (x, t) ∂ ∂f ∂F (x, s) ∂f0

L{ }= L{ } = s −
∂x∂t ∂x ∂t ∂x ∂x
dir.
Örnek 7.12
sin2 t
L{ } =?
t2
16 c
sin2 t
f (t) = , f (0) = 0
t
fonksiyonunu düşünelim.
sin 2t sin2 t
f 0 (t) = − 2
t t
türevinin dönüşümünden ve örnek 7.8-7.9 dan
sin2 t sin 2t 2 s ³ 4´
L{ 2
} = L{ } − sF (s) = arctan − ln 1 + 2
t t s 4 s
buluruz. Bu dönüşümden yine s → 0+ limitine geçerek aşağıdaki integralin
değerini hesaplamış oluruz:
Z ∞
sin2 t π
2
dt = .
0 t 2
Şimdi Z t
g(t) = f (u) du, g(0) = 0
0
integrali ile tanımlanan fonksiyonun Laplace dönüşümünü bulmak istiyoruz.
İntegral hesabın temel teoremine göre g 0 (t) = f (t) yazılabilir. F (s) = L{f (t)}
ve G(s) = L{g(t)} olsun. Bu eşitliğin her iki yanın Laplace dönüşümünü alarak
sG(s) = F (s) veya
F (s)
G(s) =
s
elde ederiz.
Örnek 7.13
Z ∞ √
−a2 u2 −b2 u−2 π
I(a, b) = e du, I(a, 0) =
0 2a
2
integralini hesaplayarak L{t−1/2 e−b /t
} dönüşümünü elde ediniz.
I(a, b) integralinde ξ = au dönüşümü yapılırsa
Z
1 ∞ −ξ2 −a2 v2 ξ−2 1
I(a, b) = e dξ = I(1, ab)
a 0 a
buluruz. Ib türevinde η = bu−1 dönüşümü yapılırsa
Z ∞
2 2 2 −2 du
Ib = −2b e−a u −b u
u2
Z 0∞
2 2 2 −2
= −2 e−η −a b η dη = −2I(1, ab)
0
c
bulunur. Bu iki bağıntı arasında I(1, ab) yi yok edersek I(a, b) fonksiyonu
√
Ib + 2aI = 0 diferansiyel denklemini sağlar. İntegre eder ve I(a, 0) = π/2a
koşulunu kullanırsak
√
π −2ab
I(a, b) = I(a, 0)e−2ab = e
2a
buluruz. I(a, b) integralinde a2 = s seçilir ve u2 = t dönüşümü yapılırsa
r
−1/2 −b2 /t π −2b√s
L{t e }= e (7.16)
s
dönüşümü bulunur. Ayrıca, bunun her iki yanını b parametresine göre türetirsek
√
∂ 2 √ √ 2 π −2b√s
L{ t−1/2 e−b /t } = −2 πe−2b s ⇒ L{t−3/2 e−b /t } = e
∂b b
(7.17)
dönüşümünü buluruz. b = 1/2 için
√ √
L{t−3/2 e−1/4t } = 2 πe− s (7.18)
dçnüşüm formülü çıkar. Bu dönüşümden
Z t √
1 −3/2 −1/4u e− s
L{ √ u e du} =
2 π 0 s
bulunur. Yukarıdaki integralde v 2 = 1/4u dönüşümü yaparak
Z ∞
2 2
erfc (t) = √ e−v dv
π t
ile tanımlanan tamamlayıcı hata fonksiyonu türünden şöyle ifade edebiliriz:
√
1 e− s
L{erfc ( √ )} = . (7.19)
2 t s
7.3.3 Bessel Fonksiyonlarının Dönüşümleri

Bessel fonksiyonları sonsuz serilerle tanımlandığından terim terim Laplace dönüşümünü
alarak dönüşüm formüllerini çıkarmak oldukça elverişli bir yaklaşımdır. Gerçekten,
örneğin √
L{tn/2 Jn (2 t)}
dönüşümünü hesaplamak için
∞
X
√ (−1)r tn+r
tn/2 Jn (2 t) =
r=0
r!Γ(n + r + 1)
18 c
eşitliğinin her iki yanının terim terim Laplace dönüşümünü alırsak s > 0 için
∞
X
√ (−1)r
L{tn/2 Jn (2 t)} = L{tn+r }
r=0
r!Γ(n + r + 1)
buluruz. Diğer yandan,
Γ(n + r + 1)
L{tn+r } =
sn+r+1
formülü ile
X∞
√ 1 (−1)r 1 r 1 1
L{tn/2 Jn (2 t)} = ( ) = n+1 e− s
sn+1 r=0
r! s s
dönüşümüne ulaşırız. Özel olarak, n = 0 için

√ 1 1
L{J0 (2 t)} = e− s (7.20)
s
olur.
Benzer biçimde, J0 (t) fonksiyonun Laplace dönüşümü için seri yöntemi
uygulayabiliriz. Ancak, bunun yerine diferansiyel denklem yöntemini uygula-
mak istiyoruz. Bu yöntemde genel olarak fonksiyonların sağladıkları diferansi-
yel denklemlerin Laplace dönüşümlerini alarak bu fonksiyonların dönüşümlerini
çıkarırız. y(t) = J0 (t), y(0) = 1 fonksiyonunun
ty 00 (t) + y 0 (t) + ty(t) = 0
diferansiyel denklemini sağladığını biliyoruz. Laplace dönüşümünü alıp L{y(t)} =

Y (s) yazarsak
d 2 d
− [s Y (s) − sy(0) − y 0 (0)] + sY (s) − y(0) − Y (s) = 0
ds ds
veya sadeleştirerek Y (s) dönüşüm fonksiyonunun sağladığı 1. mertebe lineer
(homojen)
dY (s)
(s2 + 1) + sY (s) = 0
ds
diferansiyel denklemini buluruz. Değişkenlerini ayırır, integre edersek
dY s ds
=− 2 ⇒ Y (s) = c(s2 + 1)−1/2
Y s +1
c
buluruz. c integrasyon sabitini belirlemek için başlangıç-değer teoreminden

yararlanalım:
lim sY (s) = lim y(t) = y(0) = 1 ⇒ c = 1.

s→∞ t→0
Sonuç olarak, L{J0 (t)} = (s2 + 1)−1/2 veya ölçek değişim kuralı ile
L{J0 (at)} = (s2 + a2 )−1/2 (7.21)
buluruz.
7.3.4 İmpuls veya Delta Fonksiyonu

Şimdi yalnızca fiziksel problemlerde anlamlı olabilecek bir fonksiyon üretmek
istiyoruz. Bu amaçla,

 1 , |t − t | ≤ ²
0
δ² (t − t0 ) = 2² (7.22)

0 |t − t0 | > ²
ile tanımlanan bir fonksiyon düşünelim. Bu fonksiyonnun bütün reel eksen

üzerinde integrali Z ∞ Z ²
1
δ² (t − t0 ) dt = dt = 1
−∞ −² 2²
dir. Birim impuls fonksiyonu δ² (t − t0 ) nin ² → 0 için limiti olarak tanımlanır:

(
∞, t = t0
δ(t − t0 ) = lim δ² (t − t0 ) =
²→0 0, t 6= t0
Bu limite bazen delta fonksiyonu da denir. Ayrıca,

Z ∞
δ(t − t0 ) dt = 1
−∞
özeliğine sahip olur. Bu limit işlemi ile tanımlanan δ(t − t0 ) fonksiyonu klasik
anlamda 1 bir fonksiyon değildir. Ancak, fiziksel olarak çok kısa bir zaman
aralığında aniden uygulanan yoğunlaşmış yani, şiddeti çok büyük olan bir
etkinin biçimsel gösterilimi olarak yorumlayabiliriz. Örneğin, şimşek çarptığında
elektriğin boşalması, iki bilardo topunun elastik çarpışması gibi. Bu fonksiyon
1 Bildiğimiz hiç bir fonksiyon bu biçimde davranmaz. Reel eksen üzerinde bir nokta
dışında heryerde sıfır, ancak Riemann integrali sıfırdan farklı bir fonksiyon olamaz. Bu
tür fonksiyonlar matematiksel bir tabana oturtulmuştur ve genelleştirilmiş fonksiyonlar veya
distribüsyon’lar olarak bilinirler.
20 c
ilk kez İngiliz fizikçi Dirac tarafından kuvantum mekaniğinde kullanılmıştır.

δ(t − t0 ) fonksiyonun eleme özeliği diye bilinen bir özeliğe sahiptir. Bu özelik
şöyle ifade edilir:
Z ∞
δ(t − t0 )f (t) dt = f (t0 ).
−∞
Bu eşitliği çıkarmak için δ² (t − t0 ) fonksiyonunun tanımı kullanılır ve sonra

limite geçilir.
δ² (t − t0 ) fonksiyonunun Laplace dönüşümünü hesaplamak için, t0 > 0
varsayıp, birim basamak fonksiyonu ile ifade edelim ve dönüşümünü alalım.
1
L{δ² (t − t0 )} = L{u(t − (t0 − ²)) − u(t − (t0 + ²))}
2²
e−(t0 −²)s − e−(t0 +²)s sinh ²s
= = e−t0 s .
2² ²s
Limite geçilirse (L’Hospital kuralını kullanarak)
sinh ²s
L{δ(t − t0 )} = e−t0 s lim = e−t0 s (7.23)
²→0 ²s
bulunur. Özel olarak, t0 = 0 için L{δ(t)} = 1 buluruz.
7.3.5 Başlangıç ve Son-Değer Teoremleri

Teorem 7.5 (Başlangıç-Değer Teoremi) f (t) t > 0 için sürekli ve üstel mer-
tebden, f 0 (t) t ≥ 0 için parça parça sürekli olsun. O zaman
f (0+ ) = lim f (t) = lim sF (s).

t→0+ s→∞
Kanıt: Laplace dönüşümlerinin genel özeliğinden s → ∞ için G(s) = L{f 0 (t)} =

sF (s) − f (0+ ) fonksiyonu sıfıra gider. O halde
lim G(s) = lim (sF (s) − f (0+ )) = 0

s→∞ s→∞
limitine geçilirse teorem kanıtlanmış olur.
Teorem 7.6 (Son-Değer Teoremi) f başlangıç-değer teoreminin koşullarını sağlıyorsa

ve limt→∞ f (t) varsa
lim f (t) = lim sF (s)
t→∞ s→0
dir.
c
Kanıt: f fonksiyonu sınırlı olduğundan α = 0 mertebeden bir fonksiyondur.

Türev dönüşüm formülünden
G(s) = L{f 0 (t)} = sF (s) − f (0+ ), s>0
dir. Limite geçerek
lim G(s) = lim (sF (s) − f (0+ )) (7.24)

s→0 s→0
yazabiliriz. Ayrıca,
Z∞ Z ∞
lim G(s) = lim e−st f 0 (t) dt = f 0 (t) dt.
s→0 s→0 0
0
Yukarıda limitin integral içine geçebildiğine dikkat edin (?).

Z ∞ Z τ
f 0 (t) dt = lim f 0 (t) dt = lim [f (τ ) − f (0+ )] (7.25)
0 τ →∞ 0 τ →∞
yazılabilir. Sonuç olarak, (7.24) ve (7.25) sonuçları karşılaştırılırsa
lim f (t) = lim sF (s)

t→∞ s→0
elde ederiz.
Çözülecek Problemler
1. Aşağıdaki fonksiyonların Laplace dönüşümlerini bulunuz.
a) e−t t sin 2t b) cos2 t

√
√ cos t
c) sin 2 t d) √
t
Z t
√
e) erf ( t) f) sinh au du
0
cos at − cos bt
g) I0 (t) h)
t
e − ebt
at
i) e2t (t − 1)u(t − 1) j)
t
22 c
7.3.6 Ters Laplace Dönüşümü

Eğer F (s) = L{f (t)} ise f (t) fonksiyonuna F (s) görüntü fonksiyonun ters
Laplace dönüşümü adı verilir ve
f (t) = L−1 {F (s)}
yazılır. Ters Laplace dönüşümü de lineer bir işlemdir, yani f (t) = L−1 {F (s)}
ve g(t) = L−1 {G(s)} ise
L−1 {F (s) + G(s)} = L−1 {F (s)} + L−1 {G(s)} = f (t) + g(t)
dir. Biçimsel olarak

LL−1 = L−1 L = 1l
yazılabilir. Burada 1l birim operatörü göstermektedir.
Ters Dönüşümün Tekliği: Aşağıdaki teorem bir F (s) fonksiyonunun ters
dönüşümünü garanti eder. Teoremin kanıtı daha ileri kitaplarda bulunabilir.
Teorem 7.7 Lerch Teoremi:
Bir F (s) fonksiyonu verildiğinde, Laplace dönüşümü F (s) olan t ≥ 0 için
tanımlı en çok bir sürekli f (t) fonksiyonu vardır.
Laplace dönüşümü için verilen özeliklere ters dönüşüm operatörü uygula-
yarak aşağıdaki kuralları hemen yazabiliriz:
Ölçek Değişim Özeliği:

L−1 {F (s)} = f (t) ise
1 t
L−1 {F (as)} = f ( ).
a a
Birinci Öteleme Özeliği:
L−1 {F (s − a)} = eat L−1 {F (s)} = eat f (t).

İkinci Öteleme Özeliği:
½
−1 −as f (t − a), t ≥ a
L {e F (s)} = f (t − a)u(t − a) = .
0, t<a
Türevlerin Ters Dönüşümleri:
L−1 {F (n) (s)} = (−1)n tn L−1 {F (s)} = (−1)n tn f (t).

Bir fonksiyonun ters Laplace dönüşümünü bulmak için çeşitli yöntemler
uygulanabilir. Örneklerle bu yöntemleri gözden geçirelim.
c
Örnek 7.14
1
L−1 { }, n ≥ 1.
(s − a)n
1 1 tn−1
L−1 { n
} = eat L−1 { n } = eat .
(s − a) s (n − 1)!
Kesirli üstler için faktoriyel yerine Gamma fonksiyonu kullanılmalıdır. Örneğin,
r
−1 1 t
L {√ } = .
s π
Öteleme formülü ile
r
1 1 b b t
L−1 { √ } = √ e− a L−1 {s−1/2 } = e− a
as + b a aπ
bulunur.
Örnek 7.15 ³ 1´
L−1 {ln 1 + 2 } =?
s
³ ´
1
F (s) = ln 1 + s2 fonksiyonunun türevinin ters dönüşümü
2s 2
L−1 {F 0 (s)} = L−1 { − } = 2(cos t − 1)
s2 +1 s
ile L−1 {F 0 (s)} = −tf (t) bağıntısı
2(1 − cos t)
f (t) = L−1 {F (s)} =
t
sonucunu verir.
Örnek 7.16
s+1
L−1 { } =?
s2 − 2as + a2 + b2
s+1 (s − a) + a + 1
=
s2 − 2as + a2 + b2 (s − a)2 + b2
yazar ve ters dönüşümün lineerliği kullanılırsa
s+1 s−a a+1
L−1 { } = L−1 { } + L−1 { }
s2 − 2as + a2 + b2 (s − a)2 + b2 (s − a)2 + b2
a+1
= eat [cos bt + sin bt]
b
bulunur.
24 c
7.3.7 Kısmi Kesirler Yöntemi

Sabit katsayılı linear diferansiyel denklemlere uygulamalarda rasyonel bir fonk-
siyonun ters dönüşümünü belirleme problemiyle karşılaşırız:
N (s)
L−1 {F (s)} = L−1 { } =?
D(s)
Burada N (s) ve D(s)
N (s) = ak sk + ak−1 sk−1 + · · · + a0
D(s) = bn sn + bn−1 sn−1 + · · · + b0

biçiminde polinomlardır. F (s) gerçek bir fonksiyonun ters dönüşümü olacaksa,
lims→∞ F (s) = 0 olmalı, bunun için de k < n koşulu sağlanmalıdır. Bir başka
deyişle F (s) bir öz rasyonel fonksiyon olmalıdır. Bundan böyle, payın dere-
cesinin paydanın derecesinden küçük olduğunu varsayacağız. D(s) in
D(s) = D1 (s)D2 (s)
biçiminde çarpanlara ayrılabildiğini varsayalım. F (s) fonksiyonunu
N (s) N1 (s) N2 (s)

= +
D(s) D1 (s) D2 (s)
olacak biçimde iki kesrin toplamı olarak yazabiliriz. Burada, N1 ve N2 nin
dereceleri D1 ve D2 nin derecelerinden daha küçüktür. N1 ve N2 polinom-
larının belirlenmesi için genel bir yöntem vereceğiz.
Liner Çarpanlara Ayrışım: Genelliği bozmadan D(s) polinomunu normal-

ize edebiliriz, yani bn = 1 alabiliriz.
n
Y
D(s) = (s − si ) = (s − s1 )(s − s2 ) . . . (s − sn ), si 6= sj , i 6= j
i=1
biçiminde lineer çarpanlara ayrılabiliyorsa

N (s) A1 A2 An
= + + ... +
D(s) s − s1 s − s2 s − sn
yazılabilir. Toplam notasyonu ile
n
N (s) X Aj
=
D(s) j=1
s − sj
c
dir. Aj katsayılarını belirlemek için bu eşitliğin her iki yanı s − sj ile çarpılır
ve s → sj limiti alınır:
N (s) s − sj N (sj )
Aj = lim (s − sj ) = N (sj ) lim = 0 .
s→sj D(s) s→sj D(s) D (sj )
Yukarıda ikinci limit için L’Hospital kuralını uyguladık.
Sonuç: (Heaviside Açılım Formülü) D(s) = 0 polinom denkleminin bir-
birinden farklı reel sıfırları (basit kökleri) s1 , s2 , . . . , sn ise
n
X N (sj ) n
X N (sj )
N (s) 1
L−1 { }= 0
L−1 { }= 0 (s )
e sj t . (7.26)
D(s) j=1
D (s j ) s − s j j=1
D j
Örnek 7.17
s2 − 2s + 3
L−1 { } =?
s3 − 2s2 − s + 2
s3 −2s2 −s+2 = (s+1)(s−1)(s−2) biçiminde liner çarpanlara ayrılabildiğinden,
basit kesirlere
s2 − 2s + 3 A B C
L−1 { }= + +
s3 − 2s2 − s + 2 s+1 s−1 s−2
yazılabilir. A yı belirlemek için s + 1 ile çarpalım ve s yerine −1 yazalım:
s2 − 2s + 3 ¯¯
A= ¯ = 1.
(s − 1)(s − 2) s=−1
Diğer sabitler B = −1, C = 1 olarak bulunur. O halde, ters dönüşüm
s2 − 2s + 3
L−1 { } = e−t − et + e2t
s3 − 2s2 − s + 2
olur.
Katlı Lineer Çarpanlar: D(s) polinomunun reel bir sıfırı m katlı ise
D(s) = (s − a)m D2 (s)
yazılabilir. Bu durumda F (s) kesrini basit iki kesrin toplamı olarak ifade ede-
biliriz:
N (s) N1 (s) N2 (s)
= + .
D(s) (s − a)m D2 (s)
Birinci kesir basit kesirlere ayrıştırılabilir:
m−1
X
N1 (s) Aj
m
= .
(s − a) j=0
(s − a)m−j
26 c
Aj katsayılarını belirlemek için F (s) nin her iki yanını (s − a)m ile çarpalım:
N (s) N2 (s)
= A0 + A1 (s − a) + A2 (s − a)2 + . . . + Am−1 (s − a)m + (s − a)m .
D2 (s) D2 (s)
Bu eşitlik j kez türetilir ve s → sj limitine geçilirse Aj katsayıları
1 dj N (s) ¯¯
Aj = ¯ , j = 0, 1, 2, . . . , m − 1
j! dsj D2 (s) s=a
formülü ile bulunur. Aj katsayıları belirlenince
m−1
X
−1 N1 (s) at tm−j−1
L { m
}=e Aj
(s − a) j=0
(m − j − 1)!
ters Laplace dönüşümünü hesaplamış oluruz.

Örnek 7.18
s2 − 1
L−1 { } =?
(s + 2)3 (s2 + 1)
s2 − 1 A1 A2 A3 Cs + D
L−1 { 3 2
}= 3
+ 2
+ + 2
(s + 2) (s + 1) (s + 2) (s + 2) (s + 2) s +1
ayrışımı yapılır ve yukarıda verilen yöntem uygulanırsa sabitler
3 8 22 22 4
A1 = , A2 = − , A3 = − , C= , D=−
5 25 125 125 125
olarak belirlenir. Ters dönüşüm
s2 − 1 3 8 22 22 4
L−1 { 3 2
} = e−2t [ t2 − t − ]+ cos t − sin t
(s + 2) (s + 1) 10 25 125 25 125
olacaktır.
Kuadratik Çarpanlar: Q(s) = (s − a)2 + b2 , D(s) polinomunun kuadratik
bir çarpanı olsun ve
D(s) = Q(s)D2 (s)
yazalım. Basit kesirlere ayrıştırarak
N (s) As + B N2 (s)
= + (7.27)
D(s) Q(s) D2 (s)
yazabiliriz. Ters dönüşümün belirlenmesini kolaylaştıracak bir ayrışım
As + B C(s − a) + Db
=
Q(s) Q(s)
c
yazmaktır. (7.27) ayrışımının her iki yanı Q(s) ile çarpılır
N (s) N2 (s)
= C(s − a) + bD + Q(s)
D2 (s) D2 (s)
ve s yerine Q(s) = (s − s1 )(s − s̄1 ) = 0 denkleminin kökü olan s1 = s1 = a + ib

(veya eşleniği) yazılırsa
N (a + ib)
= ibC + bD
D2 (a + ib)
buluruz. Sol yandaki kompleks sayıyı W ile gösterirsek C ve D katsayılarını

1 1
C= ImW, D= ReW
b b
olarak elde ederiz ve ters dönüşüm
C(s − a) + bD eat eat

L−1 { 2 2
}= (ImW cos bt + ReW sin bt) = Im{W eibt }
(s − a) + b b b
olur. W kompleks sayısınının kutupsal gösterimi W = Zeiφ olsun. O zaman,
Im{W eibt } = Z Imei(bt+φ) = Z sin(bt + φ)
yazılabilir ki
C(s − a) + bD Z
L−1 { } = sin(bt + φ)
(s − a)2 + b2 b
ters dönüşüm formülünü buluruz.
Örnek 7.19
1 s
L−1 { } =? L−1 { } =?
s4 +4 s4 +4
s4 + 4 = (s2 + 2)2 − 4s2 = (s2 + 2s + 2)(s2 − 2s + 2) = [(s + 1)2 + 1][(s − 1)2 + 1]

kuadratik çarpanlara ayrılabildiğinden
1 A(s + 1) + B C(s − 1) + D
F (s) = L−1 { }= +
s4 +4 2
(s + 1) + 1 (s − 1)2 + 1
ayrışımında eşitliğin her iki yanını önce Q1 = (s + 1)2 + 1 ile sonra (s − 1)2 + 1
ile çarpıp sırasıyla s yerine s → −1 + i ve s → 1 + i yazarak belirsiz sabitler
A = 1/8, B = 1/8, C = −1/8, D = 1/8

28 c
olarak belirlenir. O halde ters dönüşüm

1 −t 1
f (t) = L−1 {F (s)} = e (cos t + sin t) + et (sin t − cos t)
8 8
veya
1
f (t) = L−1 {F (s)} = (sin t cosh t − cos t sinh t)
4
bulunur. Ayrıca, başlangıç-değer teoreminden f (0) = 0 = lims→∞ sF (s) dir ve
türev dönüşüm formülüyle
s 1
L−1 { } = f 0 (t) = sin t sinh t
s4 + 4 2
elde edilir.
Katlı Kuadratik Çarpanlar: Q(s) kuadratiği D(s) polinomunda m kez
görülüyorsa, yani
D(s) = [Q(s)]m D2 (s)
ise ayrışım
N (s) N1 (s) N2 (s)
= m +
D(s) Q (s) D2 (s)
olur. Burada N1 (s), (2m − 1). veya daha küçük dereceden bir polinomdur.
Ayrıca, birinci kesir
N1 (s) C0 (s − a) + bD0 C1 (s − a) + bD1 Cm−1 (s − a) + bDm−1

m
= m
+ m−1
+ ... +
Q (s) Q Q Q
biçiminde basit kesirlere ayrılarak yazılabilir. Cj , Dj , j = 0, 1, 2 . . . , m − 1

katsayılarını belirlemek için benzer bir yol izlenir. Katsayılar belirlendikten
sonra
1 s
L−1 { 2 }, L−1 { 2 }, j = 2, 3, . . . m
(s + a2 )j (s + a2 )j
biçiminde ters dönüşümleri hesaplamamız gerekecek. Genel olarak, bir rekürans
bağıntısı üreterek bu ters işlem yapılabilir. Ancak, aşağıdaki örnekte farklı bir
yol izlenecektir.
Örnek 7.20
1 s
L−1 { } =? L−1 { } =?
(s2 + a2 )2 (s2 + a2 )2
a
L{sin at} =
s2 + a2
c
bağıntısının her iki yanını a parametresine göre türetelim:
∂ ∂ 1 2a2
L{sin at} = L{ sin at} = L{t cos at} = 2 2
− 2 .
∂a ∂a s +a (s + a2 )2
Her iki yana ters dönüşüm uygulayarak

1 1 1
f (t) = L−1 { } = 2 ( sin at − t cos at)
(s2 + a2 )2 2a a
ters dönüşümünü bulmuş oluruz. Bu sonuçtan yararlanarak ve f (0) = 0

olduüunu dikkate alarak
s 1
L−1 { } = f 0 (t) = t sin at
(s2 2
+a )2 2a
elde edilir.
7.3.8 Konvolüsyon İşlemi ve Teoremi

Tanım 7.8 f (t) ve g(t) fonksiyonlarının konvolüsyonu (katlama)
Zt
f (t − τ ) g(τ ) dτ
0
belirli integrali ile tanımlanır ve (f ∗ g)(t) sembolü ile gösterilir.
Konvolüsyon için aşağıdaki bağıntılar geçerlidir:
1. f ∗ g = g ∗ f (Komütatif)
2. f ∗ (g ∗ h) = (f ∗ g) ∗ h (Asosiyatif)
3. f ∗ (g + h) = f ∗ g + f ∗ h (Distribütif)
4. (kf ∗ g) = (f ∗ kg) = k(f ∗ g), k ∈ R (Skaler ile çarpma)
5. (eat f ) ∗ (eat g) = eat (f ∗ g)
6. L{f ∗ g} = L{f }L{g} (Konvolüsyon teoremi)
7.
d
(f ∗ g)(t) = f (0+ )g(t) + f 0 ∗ g = g(0+ )g(t) + f ∗ g 0
dt
30 c
8. F (s) = L{f (t)} ve G(s) = L{g(t)} ise
d
L{ (f ∗ g)(t)} = L{(f ∗ g)0 } = sF (s)G(s).
dt
Bu bağıntı Duhamel integrali olarak bilinir.
Bu bağıntıların bazılarını gerçekleyeceğiz:
1. f ∗ g integral tanımında u = t − τ dönüşümü yapılırsa
Zt Z 0
f ∗g = f (t − τ ) g(τ ) dτ = − f (u)g(t − u) du
t
0
Z t
= g(t − τ )f (τ ) du = g ∗ f
0
buluruz.
2. Tanımdan
Z t Z τ
(f ∗ g) ∗ h = h(t − τ ) dτ f (ξ)g(τ − ξ) dξ.
0 0
İntegrasyonların sırasını değiştirirsek bu eşitliğin sağ yanı

Z t Z t
f (ξ) dξ g(τ − ξ)h(t − τ ) dτ
0 ξ
olarak yazılabilir. İçteki integralde η = τ −ξ dönüşümü yapılırsa, iki katlı

integral
Z t Z t−ξ Z t
f (ξ) dξ g(η)h(t − ξ − η) dη = f (ξ)(g ∗ h)(t − ξ) dξ = f ∗ (g ∗ h)
0 0 0
olur ki bu da asosiyatiflik özeliğini gerçekler.
6. Konvolüsyon Teoremi: Yine tanımdan
Z ∞ Zt
−st
L{f ∗ g} = e dt f (τ ) g(t − τ ) dτ
0
0
c
yazabiliriz. İntegrasyonların sırasını değiştirir ve içteki integralde η =

t − τ dönüşümü yaparsak
Z ∞ Z ∞
L{f ∗ g} = f (τ ) dτ e−st g(t − τ ) dt
Z0 ∞ τ
Z ∞
−st
= f (τ )e dτ e−sη g(η) dη
0 0
= L{f (t)}L{g(t)}
buluruz.
Bu sonucu kullanarak
L−1 {F (s)G(s)} = (f ∗ g)(t) (7.28)
ters dönüşüm formülünü çıkarmış oluruz. Bu formül ters dönüşümlerin

bulunmasında çok önemlidir. Daha sonra çeşitli örnekler vereceğiz. Özel
olarak, g = f ise aşağıdaki bağıntıları elde ederiz:
L{(f ∗ f )(t)} = [F (s)]2 , L−1 {F (s)2 } = (f ∗ f )(t).
Konvolüsyon hesaplarken f ∗ g = g ∗ f yerdeğiştirme özeliğini kullanmak

yararlı olabilir. Çünkü, bunlardan birini hesaplamak diğerine göre daha
kolay olabilir.
7. Bunun için Leibnitz türetme formülüne göre
Zt Zt
d d d
(f ∗ g)(t) = f (t − τ ) g(τ ) dτ = f (τ ) g(t − τ ) dτ
dt dt dt
0 0
türevlerini hesaplamak yeterlidir. Üst sınır değişken olduğu için bu teri-

min türevinden gelecek katkıya dikkat ediniz.
8. Türev dönüşüm formülü ve (f ∗ g)(0) = 0 olduğu gözönünde tutulursa
d
L{ (f ∗ g)(t)} = sL{(f ∗ g)(t)} − (f ∗ g)(0) = sL{f (t)}L{g(t)}
dt
çıkar.
3, 4 ve 5 numaralı özeliklerin gerçeklenmesi okuyucuya bırakılmıştır. Çeşitli

Örnekler:
Örnek 7.21
s
L−1 { } =?
(s2 + a2 )(s2 + b2 )
32 c
F (s) = s/(s2 + a2 ) ve G(s) = 1/(s2 + b2 ) fonksiyonlarının ters dönüşümleri
1
f (t) = cos at, g(t) = sin bt
b
olduğundan
1
L−1 {F (s)G(s)} = (sin bt ∗ cos at)
b
Z
1 t
= sin b(t − τ ) cos aτ dτ
b 0
Z
1 t
= sin bτ cos a(t − τ ) dτ
b 0
Z t Z t
1
= { sin[at + (b − a)τ ] dτ − sin[at − (b + a)τ ] dτ }
2b 0 0
yazılabilir. İntegral hesaplanırsa b 6= a için
s cos at − cos bt
L−1 { }= , b 6= a
(s2 + a2 )(s2 + b2 ) b2 − a2
çıkar. b = a için 0/0 belirsizliği olduğu için L’Hospital kuralı ile
s cos at − cos bt t
L−1 { } = lim = sin at
(s2 + a2 )2 b→a b2 − a2 2a
bulunur (Bak: Örnek 7.20).
Örnek 7.22 Z t
f (t) = τ m−1 (t − τ )n−1 dτ
0
integralini hesaplamak için konvolüsyon teoreminden yararlanalım.
F (s) = L{f (t)} = L{tm−1 ∗ tn−1 }

Γ(m)Γ(n)
= L{tm−1 }L{tn−1 } =
sm+n
ve ters dönüşüm alarak
1 Γ(m)Γ(n) m+n−1
f (t) = Γ(m)Γ(n)L−1 { }= t
sm+n Γ(m + n)
c
buluruz. Özel olarak, t = 1 için
Γ(m)Γ(n)
B(m, n) = f (1) =
Γ(m + n)
beta fonksiyonu ile gamma fonksiyonu arasındaki ilşkiyi elde ederiz.

√ √ √
Örnek 7.23 f (t) = t∗ t konvolüsyonunu hesaplayarak L{ t} dönüşümünü
hesaplayın.
Yukarıdaki örnekte m = n = 3/2 seçilirse
√ [Γ( 32 )]2 1 π
L{f (t)} = (L{ t})2 = = 3
Γ(3) s3 4s
veya √
√ π 1
L{ t} =
2 s3/2
bulunur.
Örnek 7.24 fn (t) fonksiyonu

Z t
fn+1 (t) = fn (τ ) dτ, n = 0, 1, 2, . . .
0
bağıntısı ile rekürsif olarak tanımlandığına göre

Z t
(t − τ )n
fn+1 (t) = f0 (τ ) dτ
0 n!
olduğunu gösterin.
Rekürans bağıntısından
Z t
F0 (s)
f1 (t) = L{f0 ∗ 1} = f0 (τ ) dτ, F1 (s) = ,
0 s
Z t
F1 (s) F0 (s)
f2 (t) = L{f1 ∗ 1} = L{f0 ∗ 1 ∗ 1} = f1 (τ ) dτ, F2 (s) = =
0 s s2
ve böylece devam ederek tümevarım ile
F0 (s)
Fn+1 (s) = L{fn+1 (t)} = L{f0 (t) ∗ 1| ∗ .{z
. . ∗ 1}} =
sn+1
(n+1)−kez
34 c
bulunur. Bunun ters dönüşümünden istenilen
Z t
tn (t − τ )n
fn+1 (t) = ∗ f0 (t) = f0 (τ ) dτ
n! 0 n!
eşitliği çıkar. Buna ek olarak, fn (t) nin tanımından n ardışık integrali tek-
boyutlu integrale dönüştüren
Z tZ t2 Z tn Z t
(t − τ )n
fn+1 (t) = ··· f0 (t1 ) dt1 dt2 . . . dtn = f0 (τ ) dτ
n!
|0 0
{z 0
} 0
n−katlı
formülü elde edilir.

Genelleştirilmiş Konvolüsyon veya Efros Teoremi:
L{k(t, u)} = A(s)e−uB(s) ve L{f (t)} = F (s) ise
Z ∞ Z ∞
L{ k(t, u)f (u) du} = L{k(t, u)}f (u) du (7.29)
0 0
Z ∞
= A(s) e−uB(s) f (u) du (7.30)
0
= A(s)F (B(s)) (7.31)
bağıntısı geçerlidir.
Bu teoremde özel olarak k(t, u) = g(t − u)u(t − a) seçilirse
L{k(t, u)} = e−su L{g(t)} = e−su G(s)
olur ki B(s) = s ve A(s) = G(s) demektir. O halde Eforov teoremi
Z ∞ Z t
L{ u(t − u)g(t − u)f (u) du} = L{ f (u)g(t − u) du}
0 0
= L{(f ∗ g)(t)} = F (s)G(s)
konvolüsyon formülüne indirgenir.

c
1. Aşağıdaki fonksiyonların ters dönüşümlerini hesaplayınız.
1 1
a) b)
(s2 − a2 )(s2
+ a2 ) (s − 1)(s + 2)3
1 s
c) d)
s2 (s2 + a2 ) (s2 − a2 )(s2 + b2 )
1 2s + 3
e) f)
(s2 + 4)(s2 + 2s + 2) (s2 − 2s + 2)2
s s3
g) h)
s4 − 5s2 + 4 (s − 1)(s4 + 4)
4
2. Aşağıdaki ters dönüşümleri hesaplayınız.

2 s+a
a) L−1 {arctan } b) L−1 {ln }
s2 s−a
s2 + a
c) L−1 {ln 2 }
s + b2
7.4 Laplace Dönüşümünün Uygulamaları

Şimdiye kadar Laplace dönüşümü ve ters Laplace dönüşümüne ilşkin bazı onemli
özelikler ve yöntemler verdik. Artık uygulamalara geçmeye hazırız. Önce
sabit katsayılı sabit katsayılı lineer başlangıç değer problemlerinin çözümü için
Laplace dönüşümü tekniğini kullanacağız. Örnekler bu tekniğin gücünü çok
daha iyi açıklayacaktır. Esas olarak yöntemi birkaç adımdan oluşur:
1. Diferansiyel denklemin her iki yanının Laplace dönüşümü alınır. Sonuç
bilinmeyen fonksiyonun dönüşümünü içeren cebirsel bir denklmdir.
2. Cebirsel denklem çözülür.
3. Ters dönüşüm alarak diferansiyel denklemin aynı zamanda başlangıç ko-
şullarını sağlayan çözümüne varılır.
Şimdi bu adımları
dn y dn−1 y dy
Ly = a0 n
+ a1 n−1 + · · · + an−1 + an y = f (t) (7.32a)
dt dt dt
denklemi ve
y(0) = y0 , y 0 (0) = y1 , y 00 (0) = y2 , . . . , y (n−1) (0) = yn−1 (7.32b)

36 c
başlangıç koşulları ile verilmiş başlangıç değer problemine uygulayalım. Y (s) =

L{y(t)} ve F (s) = L{f (t)} olsun ve denklemin her iki yanını dönüştürelim:
L{Ly} = D(s)Y (s) + G(s) = F (s).
Burada,
D(s) = a0 sn + a1 sn−1 + . . . + an−1 s + an
ve G(s) katsayıları başlangıç değerlerine bağlı (n − 1). dereceden
n X
X r−1
G(s) = ar yj sr−j−1 , yj = y (j) (0)
r=0 j=0
bişiminde bir polinomdur. Dönüşmüş denklem Y (s) için çözülürse aranan

çözüm Y (s) in ters dönüşümünü bulmaya indirgenmiş olur:
F (s) − G(s)
y(t) = L−1 {Y (s)} = L−1 { }.
D(s)
Eğer bütün başlangıç koşulları özdeş olarak sıfırsa G(s) = 0 olduğuna dikkat
edelim. Çözümü
y(t) = y0 (t) + y1 (t)
biçiminde yazabiliriz. H(s) = 1/D(s) ve h(t) = L−1 {H(s)} tanımlanırsa
y0 (t) = L−1 {−H(s)G(s)}, y1 (t) = L−1 {H(s)F (s)}
olacaktır. Dikkat edilirse y0 (t) çözümü yalnızca başlangıç değerlerine bağlı

olacaktır. Geçici çözüm denilen bu çözüm kararlı sistemlerde yeterince uzun
zaman geçtikten sonra hissedilmeyecektir, yani
lim y0 (t) = 0,
t→∞
y1 (t) kalıcı çözümü ise başlangıç değerlerinden bağımsızdır. Kalıcı çözümü

konvolüsyon integrali ile
Zt
−1
y1 (t) = L {H(s)F (s)} = (h ∗ f )(t) = h(t − τ ) f (τ ) dτ
0
olarak formüle edebiliriz. h(t) fonksiyonuna bazen transfer fonksiyonu denir.

Örnek 7.25
y 00 (t) + ω 2 y(t) = f (t), y(0) = y0 , y 0 (0) = y1
başlangıç değer problemini çözünüz.

c
Denklemin dönüşümü
(s2 + ω 2 )Y (s) = F (s) + y0 s + y1
dir ve Y (s) e göre çözülürse
y0 s + y1 F (s)
Y (s) = +
(s2 + ω 2 ) (s2 + ω 2 )
ve ters dönüşümü alınırsa
y1 1
y(t) = L−1 {Y (s)} = y0 cos ωt + sin ωt + f (t) ∗ sin ωt
ω ω
veya açık olarak
Z t
y1 1
y(t) = y0 cos ωt + sin ωt + f (τ ) sin ω(t − τ ) dτ
ω ω 0
çözümü bulunur. Bu çözümü Örnek (??)(sayfa ??) ile karşılaştırınız.

Özel olarak, f (t) = u(t − a) ve y0 = y1 = 0 için çözüm
1 1 ³Z t ´
y = sin ωt ∗ u(t − a) = u(t − a) sin ω(t − τ ) dτ
ω ω a
1
= (1 − cos ω(t − a))u(t − a)
ω2
( 1
ω 2 (1 − cos ω(t − a)), t ≥ a
=
0 t<a
biçimini alır.
Eğer,
y 00 + ω 2 y = u(t − a), y(0) = y 0 (0) = 0
problemi için Laplace dönüşümü doğrudan doğruya uygulansaydı, çözüm yine
eas 1 as 1 s
(s2 + ω 2 )Y (s) = ⇒ Y (s) = 2
e [ − 2 ]
s ω s s + ω2
fonksiyonunun ters dönüşümü olan
1
y(t) = L−1 {Y (s)} = (1 − cos ω(t − a))u(t − a)
ω2
olarak elde edilirdi.
38 c
Örnek 7.26
y 00 − 2y 0 + (1 + m2 )y = (1 + 4m2 ) cos mt, y(0) = 1, y 0 (0) = 0
başlangıç değer problemini çözünüz.
Dönüşmüş denklem
(s2 − 2s + m2 + 1)Y (s) = [(s − 1)2 + m2 ]Y (s)

(1 + 4m2 )s
= +s−2
s2 + m 2
ve buradan
(1 + 4m2 )s s−2
Y (s) = +
[(s − 1)2 + m2 ](s2 + m2 ) [(s − 1)2 + m2 ]
belirlenirse, çözüm basit kesirler yöntemiyle
As + B C(s − 1) + D (s − 1) − 1
y(t) = L−1 {Y (s)} = L−1 { + + }
s2 + m 2 (s − 1)2 + m2 (s − 1)2 + m2
ters dönüşümüne indirgenir. A, B, C, D katsayıları esas kesrin iki yanını sırasıyla

s2 + m2 ve (s − 1)2 + m2 ile çarpıp s → im ve s → 1 + im yazarak elde edilecek
−2m2 + im = B + imA, (1 + 2m2 ) − im = D + imC
kompleks eşitliklerinden
A = 1, B = −2m2 , C = −1, D = 1 + 2m2
olarak elde edilir. Sonuç olarak çözüm
s − 2m2 −(s − 1) + (1 + 2m2 ) s−1

y(t) = L−1 { 2 2
+ 2 2
+ }
s +m (s − 1) + m (s − 1)2 + m2
= cos mt + 2m(et − 1) sin mt
olur.
Örnek 7.27
y 00 + 4y = 3 sin t, y(0) = 0, y(π/2) = −2
iki-nokta sınır-değer problemini çözünüz.

c
y 0 (0) = c olsun. Denklemin Laplace dönüşümü alındıktan sonra Y (s) =

L{y(t)} için çözülürse
c 3 c−1 1
Y (s) = + = 2 +
s2 + 4 (s2 + 1)(s2 + 4) s + 4 s2 + 1
bulunur. Ters dönüşümü alınırsa
c−1
y(t) = sin 2t + sin t
2
çıkar. Şimdi c sabitini belirlemek için y(π/2) = −2 koşulunu kullanabiliriz:
c−1
y(π/2) = − + 1 = −2 ⇒ c = 7.
2
O halde çözüm y = 3 sin 2t + sin t olur.
Laplace dönüşüm tekniği diferansiyel denklem sistemlerinin çözümünde de
etkin bir biçimde kullanılabilir. Başlangıç koşulları ile verilmiş sisteme Laplace
dönüşümü uygulayarak cebirsel denklem sistemine indirgeriz ve ters dönüşüm
alarak çözüme ulaşırız.
Örnek 7.28
ẍ + 4ÿ = x, ÿ = x + y
denklem sisteminin x(0) = ẋ(0) = 0, y(0) = 1, ẏ(0) = 0 başlangıç koşulları
altında çözümünü bulunuz.
Eğer L{x(t)} = X(s), L{y(t)} = Y (s) tanımlarsak ve her iki denklemin Laplace
dönüşümünü alırsak
s2 X(s) + 4s2 Y (s) − 4s = X(s)
s2 Y (s) − s = X(s) + Y (s)
ve düzenleyerek yazarsak
(s2 − 1)X(s) + 4s2 Y (s) = 4s
−X(s) + (s2 − 1)Y (s) = s
sistemini buluruz. Yok etme veya Cramer yöntemi ile Y (s) çözülürse
4s s(s2 − 1) 2s s
Y (s) = + = 2 + 2
(s2 + 1)2 (s2 + 1)2 (s + 1)2 s +1
ve ters dönüşümü alınırsa
y(t) = L−1 {Y (s)} = t sin t + cos t
bulunur. x(t) yi bulmak için ikinci denklemden yararlanabiliriz:
x(t) = ÿ − y = −2t sin t.
40 c
Örnek 7.29
ẋ + 2ẏ + x − y = cos t
ẋ − ẏ − x − 2y = sin t
sistemini ve x(0) = 1, y(0) = 0 koşullarını sağlayan çözümü bulunuz.

Sistemin Laplace dönüşümü
s2 + s + 1
(s + 1)X(s) + (2s − 1)Y (s) =
s2 + 1
2
s +2
(s − 1)X(s) − (s + 2)Y (s) =
s2 + 1
cebirsel denklem sistemini verir. Cramer kuralı ile çözülürse ve basit kesirlere
ayrılırsa
s(3s2 + 2s + 7) 2 2s − 1 3s + 2
X(s) = = +
3(s2 + 1)2 3 (s2 + 1)2 3(s2 + 1)
ve
s2 + 2s + 3 1 1 2 s+1
Y (s) = − =− −
3(s2 + 1)2 3 (s2 + 1) 3 (s2 + 1)2
bulunur.
2s 1 1
L−1 { } = t sin t, L−1 { } = (sin t − t cos t)
(s2 + 1)2 (s2 + 1)2 2
ters dönüşümlerini kullanarak
1
x(t) = [(t + 3) cos t + (2t + 1) sin t]
3
1
y(t) = [t cos t − (t + 2) sin t]
3
çözüm sistemini elde ederiz.
Örnek 7.30 Sönümlü Lineer Salınıcı Problemi:
Hızla orantılı bir kuvvet etkisi altında maddesel bir parçacığın serbest titreşimleri
ikinci mertebe lineer
ẍ(t) + 2λẋ(t) + ω 2 x(t) = 0
diferansiyel denklemi ile yönetilir. Başlangıç anındaki yer ve hız büyüklük-
lerini x(0) = x0 ve ẋ(0) = v0 ile gösterelim. Ayrıca, λ > 0 varsayıyoruz.
X(s) = L{x(t)} olsun. Denklemin her iki yanının Laplace dönüşümü alınırsa
(s2 + 2λs + ω 2 )X(s) = x0 s + v0 + 2λx0 ,

c
0.5 1 1.5 2 2.5 3

-2
-4
Şekil 7.2: Zayıf Sönümlü Salınımlar
ve X(s) için çözülürse

x0 s + v0 + 2kx0
X(s) =
s2 + 2λs + ω 2
elde edilir. Ters dönüşüm λ ile ω arasındaki ilşkiye bağlıdır. Burada üç ayrı
durum söz konusu olabilir:
1.) ν 2 = ω 2 − λ2 > 0
Bu durumda, basit kesirlere ayrışımla
x0 (s + λ) + v0 + x0 λ
X(s) =
(s + λ)2 + ν 2
ve ters dönüşüm alınarak
v0 + x0 λ
x(t) = L−1 {X(s)} = e−λt [x0 cos νt + sin νt]
ν
çözümü bulunur. Buna zayıf sönümlü salınımlar adı verilir. Zaman yeterince
büyük bir değer aldığında, bir başka deyişle yeterince uzun zaman sonunda
salınımlar sıfıra yaklaşacaktır.
2.) ω 2 − λ2 < 0
µ2 = λ2 − ω 2 diyelim ve basit kesirlere ayrıştıralım:
x0 (s + λ) + v0 + x0 λ
X(s) = .
(s + λ)2 − µ2
Ters dönüşümü
v0 + x0 λ
x(t) = L−1 {X(s)} = e−λt [x0 cosh µt + sin µt]
µ
42 c
0.4
0.35
0.3
0.25
0.2
0.15
0.5 1 1.5 2 2.5 3
Şekil 7.3: Kuvvetli Sönümlü Salınımlar
çözümünü verir. Bu ise kuvvetli sönüm durumudur. x(t) çözümü t eksenini

kesmeden sıfıra yaklaşır. Yani hareket salınımsızdır.
3.) ω 2 = λ2
x0 v0 + λx0
X(s) = +
s+λ (s + λ)2
yazılır ve tersi alınırsa
x(t) = L−1 {X(s)} = e−λt [x0 + (v0 + λx0 )t]
bulunur. Bu çözümün 2. özel durumda verilen çözümün µ → 0 için limit

durumu olduğu açıktır. Bu özel durum kritik sönümlü durumdur ve t büyürken
bir kez negatif değer alıp sonra sıfıra yaklaşır.
Örnek 7.31 Sönümlü Zorlanmış Lineer Salınıcı Problemi:
Bu kez parçacığın f (t) = f0 sin(Ωt + σ) biçiminde periodik bir dış kuvvetin

etkisi altında olduğunu varsayacğız. Hareketi yöneten diferansiyel denklem ve
başlangıç koşulları
ẍ(t) + 2λẋ(t) + ω 2 x(t) = f (t), x(0) = x0 , ẋ(0) = v0
olacaktır. Bu denklem yerine z(t) kompleks fonksiyonunun sağladığı
z̈(t) + 2λż(t) + ω 2 z(t) = f0 ei(Ωt+σ)

c
0.3
0.2
0.1
0.5 1 1.5 2 2.5

-0.1
-0.2
Şekil 7.4: Kritik Sönümlü Salınımlar
diferansiyel denklemini düşünelim. Bu denklemin sanal kısmı x(t) nin sağladığı

denklemi verecektir. Z(s) = L{z(t)} ise denklemin Laplace dönüşümüü
f0 eiσ
Q(s)Z(s) = + x0 s + v0 + 2λx0 , Q(s) = (s + λ)2 + ω 2 − λ2
s − iΩ
dir.
Burada hareketin yalnızca zayıf sönümlü salınımlara kısıtlandığını yani,
ν 2 = ω 2 − λ2 > 0 olduğunu varsayalım. Z(s) rasyonel fonksiyonu basit ke-
sirlere ayrılırsa
f0 eiσ x0 (s + λ) + v0 + λx0
Z(s) = + (7.33)
Q(s)(s − iΩ) Q(s)
A(s + λ) + λB C
= + (7.34)
Q(s) s − iΩ
yazılabilir.
A ve B sabitleri hesaplandığında başlangıç koşullarına bağlı olduğu görüle-
cektir. Bu sabitler yalnızca sistemin başlangıç davranımını etkiler. Yani, sağ
yandaki toplamda birinci terimin ters dönüşümünde zorlayıcı fonksiyonun etkisi
yoktur. Uzun zaman sonra etkisi artık hissedilmeyecek olan bu çözüme geçici
çözüm denir. Biz bu geçici çözümü önemsemeyip kalıcı çözümle ilgileneceğiz.
Bu yüzden, ikinci terimin ters dönüşümünü dikkate alalım:
C
Z1 (s) = .
s − iΩ
44 c
0.8
0.6
0.4
0.2
5 10 15 20 25 30 35
Şekil 7.5: Zorlanmış Sönümlü Salınımlar: Geçici, Kalıcı ve Toplam çözüm
C katsayısını hesaplamak için (7.33) denkleminin her iki yanını s−iΩ ile çarpıp
s = iΩ yazalım. O zaman,
f0 eiσ
C=
Q(iΩ)
olur ki Q(iΩ) kompleks sayısının
Q(iΩ) = M eiφ , M (Ω) = |Q(iΩ)|, φ(Ω) = arg Q(iΩ)
kutupsal gösterilimi ile

f0 ei(σ−φ)
Z1 (s) =
M
ve ters dönüşümü de modül ve argümanın açık ifadelerini kullanarak
f0
z1 (t) = p ei(Ωt+σ−φ)
(ω 2 − Ω2 )2 + 4λ2 Ω2
buluruz. Burada
2λΩ
φ = arctan
ω 2 − Ω2
dir.
z1 (t) nin sanal kısımı
f0
x1 (t) = p sin(Ωt + σ − φ) (7.35)
(ω 2 − Ω2 )2 + 4λ2 Ω2
c
15
10
5
-20 -10 10 20
-5
-10
-15
Şekil 7.6: Rezonans salınımları
çözümünü verir (Bu çözümü Örnek ?? deki çözüm ile karşılaştırın). Genliği
zorlayıcı kuvvetin açısal frekansına bağlı olan bu çözüme kalıcı çözüm denir.
Genliğin maksimum değerine paydası minimum olduğunda erişilir. Bunun için
dM/dΩ = 0 den Ω değeri belirlenir. Bir olası frekans Ω = 0 dır, fakat bunun
pratik bir değeri yoktur. A(Ω) = f0 /M (Ω) genliği
ω
Ω = Ωr = (ω 2 − 2λ2 )1/2 , λ< √
2
için en büyük değerine erişir. Buna rezonans frekansı, bu frekans değeri için
bulunan
f0
Ar = A(Ωr ) = √
2λ ω 2 − λ2
genliğine de rezonans genliği denir. λ = 0 için Ar = ∞ değerini alır, yani
sönümsüz bir sistem için rezonans genliği sınırsız olarak büyür. Bu durumda,
çözüm artık (7.35) ile temsil edilemez. Kalıcı çözümü, λ = 0, Ω = ω için elde
edilen
ẍ(t) + ω 2 x(t) = f0 sin(ωt + σ)
denkleminin
f0
x1 (t) = − t cos(ωt + σ)
2ω
çözümü ile yerdeğiştiririz. Görüldüğü gibi t büyürken, salınımlar sınırsız olarak
büyümektedir. Bir başka deyişle, sönümsüz salınıcı probleminde, sistem, doğal
frekansına çok yakın frekansa sahip periodik bir dış kuvvet etkisinde ise, salınım-
ların genliği hızla büyüyecektir.
46 c
0.4
0.2
5 10 15 20 25
-0.2
-0.4
Şekil 7.7: Vuru olayı
Vuru Olayı: Aşağıdaki başlangıç değer problemini düşünelim:
y 00 + ω02 y = f0 cos ωt, y(0) = 0, y 0 (0) = 0.
Denklemin genel çözümü
f0
y = c1 cos ω0 t + c2 sin ω0 t + cos ωt
ω02 − ω 2
dir. Başlangıç koşullarından c1 = −f0 /(ω02 − ω 2 ), c2 = 0 çıkar. ω 6= ω0 için

çözüm
f0
(cos ωt − cos ω0 t)
ω02 − ω 2
olur. Eğer, ω nın değeri ω0 ’a çok yakınsa, bir başka deyişle |ω − ω0 | farkı
|ω + ω0 | yanında çok küçük ise bu hareketin salınımlarının genliği artık sabit
değil, zamanla değişen bir büyüklük olur. Gerçekten,
f0 (ω − ω0 )t (ω + ω0 )t
y= 2 sin sin
2(ω 2 − ω0 ) 2 2
yazılabilir. Görüldüğü gibi, frekansı sistemin frekansına çok yakın periyodik bir
kuvvetin etkisi altında çözüm yavaş salınacak ve genliği zamanla değişecektir.
Bu olay ”vuru” olarak bilinir.
c
1. Aşağıdaki başlangıç değer problemlerini çözünüz.
a.) y 00 − 2ay 0 + (a2 + p2 )y, y(0) = 0, y 0 (0) = p
= 2peat cos pt,
b.) y 00 + 2y 0 + 2y = e−t sin t, y(0) = 1, y 0 (0) = −3
c.) y 00 + 4y 0 + 8y = sin t, y(0) = 1, y 0 (0) = 0
d.) y (4) − y = sinh t, y(0) = y 0 (0) = y 00 (0) = 0,
y 000 (0) = 1
e.) y 00 − y 0 = e−t u(t − 1), y(0) = −1, y 0 (0) = 0
f.) y 00 + y = e−t , y(0) = 0, y 0 (0) = −1
2. Aşağıdaki sınır-değer problemlerini çözünüz.

π
(a) y 00 + λ2 y = cos λt, y(0) = 1, y 0 ( 2λ )=1
(b) y 00 + λ2 y = t, y(0) = 1, y 0 ( πλ ) = −1
½
1 0≤t≤π
3. y 00 + λ2 y = diferansiyel denklemnin kalıcı çözümünü
0 t>π
bulunuz.
4. Aşağıdaki denklem sistemlerini çözünüz.
(a)

 x0 + ky = a sin kt
y 0 − kx = a cos kt

x(0) = 0, y(0) = b
(b)


 x00 + y 0 = 2 sin t

y 00 + z 0 = 2 cos t

 z 00 − x = 0,

x(0) = z(0) = y (0) = 0, x0 (0) = y(0) = −1, z 0 (0) = 1
0
48 c
(c)

 x0 + y = et
y 0 + x = e−t ,

x(0) = −3, y(0) = 1
(d)

 x00 − y 0 = 0
x − y 00 = 2 sin t,

x(0) = −1, x0 (0) = y(0) = y 0 (0) = 1
Duhamel integrali yardımıyla lineer bir denklemin çözümünün gösterilimi:
Teorem 7.9 Bütün başlangıç koşulları sıfır olan, yani
x(j) (0) = 0, j = 0, 1, . . . , n − 1
ve
dn x dn−1 x dx
a0 + a 1 + · · · + an−1 + an x = u(t)
dtn dtn−1 dt
denklemini sağlayan çözüm h(t) ise aynı başlangıç koşulları altında
dn y dn−1 y dy
a0 n
+ a1 n−1 + · · · + an−1 + an y = f (t)
dt dt dt
denkleminin çözümü
y(t) = (f ∗ h)0 = (f ∗ h0 )(t) = f (0)h(t) + (f 0 ∗ h)(t)
bağıntıları ile verilir. Bu çözüme kalıcı çözüm denir.
Kanıt: Başlangıç koşulları sıfır olduğundan X(s) = L{x(t)} Laplace dönüşümü
1
X(s) = , D(s) = a0 sn + a1 sn−1 + · · · + an
sD(s)
denklemini sağlar. Sağ yanı f (t) olan denklemin için Y (s) = L{y(t)} ve F (s) =
L{f (t)} yazarak
F (s)
Y (s) = = sF (s)X(s)
D(s)
yazılabilir. Ters dönüşüm alarak ve Duhamel integralini göz önünde bulun-
durarak istenen sonucu elde ederiz.
c
Örnek 7.32
1
x00 (t) − x(t) = , x(0) = x0 (0) = 0
1 + et
denkleminin çözümünü bulunuz.
1 1 s+1 1
X(s) = = 2 =− 2 +
s(s2 − s) s (s − 1) s s−1
fonksiyonunun ters dönüşümü h(t) = et − (t + 1) ve verilen denklemin çözümü
Zt
0
y(t) = (f ∗ h )(t) = h0 (τ ) f (t − τ ) dτ
0
Z Z t³
t τ
e −1 eτ ´
= t−τ
dτ = eτ − (1 + et ) t dτ
0 1+e 0 e + eτ
= et − 1 − (et + 1)[(t + ln 2) − ln(et + 1)]
olarak bulunur.
Laplace dönüşümü polinom katsayılı denklemlere de uygulanabilir. Ancak
bu yöntemin uygulanabiliriği yalnızca katsayıları lineer polinomlar olan denk-
lemlerle kısıtlıdır.
Örnek 7.33
ty 00 + 2y 0 + a2 ty = 0, y(0+ ) = a, y(π) = 0
iki-nokta sınır-değer problemini çözünüz.
Laplace dönüşümünü alarak
d 2 dY (s)
− [s Y (s) − sy(0) − y 0 (0)] + 2(sY (s) − y(0)) − a2 = 0,
ds ds
ve düzenliyerek
a
Y 0 (s) = −
s2 + a2
buluruz. İntegre ederek
a
Y (s) = arctan
+c
s
elde ederiz. lims→∞ Y (s) = 0 limitinden c = 0 ve ters dönüşümden
sin at
y(t) = L−1 {Y (s)} =
t
50 c
bulunur. Bu çözüm için y(π) = 0 koşulu sağlanır.

Eğer
y 00 + t2 y = 0, y(0) = y 0 (0) = 0
denklemine Laplace dönüşümü uygulanırsa Y (s) = L{y(t)} dönüşümünün
Y 00 (s) + s2 Y (s) = 0
denklemini sağladığını görürüz. Bu ise ilk problemi çözmeye denktir. Yani

dönüşümle verilen diferansiyel denklemi daha basit bir denkleme indirgeye-
meyiz.
Aşağıdaki diferansiyel denklemlerin yanlarında belirtilen başlangıç koşullarını
sağlayan çözümlerini bulunuz.
1. ty 00 + y 0 + y = 0, y(0) = 1
2. ty 00 + y 0 + a2 ty = 0, y(0) = 1, y 0 (0) = 0
3. ty 00 + (2t + 3)y 0 + (t + 3)y = 3e−t , y(0) = 0
4. ty 00 + (1 − 2t)y 0 − 2y = 0, y(0) = 1, y 0 (0) = 2
5. ty 00 + (1 − t)y 0 + 2y = 0, y(0) = 1, y 0 (0) = −2
6. 4ty 00 + 4y 0 + a2 y = 0, y(0) = 1
00 0
7. ty + (2t + 1)y + (5t + 1)y = 0, y(0) = 1, y 0 (0) = −1
7.4.1 İntegral Denklemlere Uygulama

Bilinmeyen fonksiyonu integral işareti altında olan denklemlere integral denk-
lem denir. Üst sınırı değişken bir integral ile tanımlı
Z t
f (t) = g(t) + k(t, τ )f (τ ) dτ (7.36)
0
biçiminde bir integral denkleme Volterra denklemi denir. k(t, τ ) çekirdek fonk-
siyonu ve g(t) verilmiş fonksiyonlar, f (t) ise bilinmeyendir. Eğer
k(t, τ ) = k(t − τ )
ise Volterra denklemine konvolüsyon tipi integral denklem denir. Laplace dö-
nüşümü bu tür fark çekirdekli integral denklemlerin çözümünde büyük kolaylık
c
sağlar. Denklem f (t) = g(t) + k(t) ∗ f (t) biçiminde yazılabilir. F (s) = L{f (t)},
K(s) = L{k(t)}, G(s) = L{g(t)} notasyonu ile denklemin Laplace dönüşümü
alınırsa ve F (s) için çözülürse
G(s) K(s)
F (s) = = G(s) + L(s)G(s), L(s) =
1 − K(s) 1 − K(s)
bulunur. İntegral denklemin çözümünü bulmak için

Zt
−1
f (t) = L {F (s)} = g(t) + (l ∗ g)(t) = g(t) + l(t − τ ) g(τ ) dτ
0
ters dönüşümünü alırız. Burada, l(t) = L−1 {L(s)} dir.

Örneğin, k(t) = e−at için K(s) = 1/(s + a) ve L(s) = 1/(s − (1 − a)) dir ve
integral denklemin çözümü
Z t Z t
f (t) = g(t) + e(1−a)(t−u) g(u) du = g(t) + e(1−a)t eau g(u) du
0 0
olur.
Örnek 7.34 Abel İntegral Denklemi:
Z t
f (τ )
g(t) = dτ, g(0) = 0, 0<1<α (7.37)
0 (t − τ )α
konvolüsyon tipi Abel integral denkleminin çözümünün
Z
sin πα d t g(τ )
f (t) = dτ (7.38)
π dt 0 (t − τ )1−α
ile verildiğini gösterin.
İntegral denklemin Laplace dönüşümü alalım:
Γ(1 − α) 1 sG(s)
G(s) = F (s) ⇒ F (s) = .
s1−α Γ(1 − α) sα
F (s) fonksiyonunun ters dönüşümü ise
1
f (t) = (g 0 ∗ tα−1 )
Γ(α)Γ(1 − α)
olarak elde edilir. Yukarıda
1 1 α−1
L−1 { }= t
sα Γ(α)
52 c
dönüşümünü kullandık. O halde, Duhamel iintegralinden ve (??) formülünden,

f (t) çözümü (7.38) biçiminde yazılabilir.
Eğer, g(0) 6= 0 ise çözüm
sin πα
f (t) = [g(0)tα−1 + (g 0 ∗ tα−1 )]
π
formülü ile verilir.
Abel integral denkleminin bir uygulaması olarak aşağıdaki problemi veriyo-
ruz.
Örnek 7.35 Eş-zaman Problemi:

Düzlemde öyle bir eğri bulunuz ki, bu eğri boyunca orijine doğru hareket
eden bir parçacığın iniş süresi başlangıç noktasından bağımsız olsun.
Parçacığın t = 0 başlangıç anındaki konumu (x, y), herhangibir t anındaki

konumu da (u, v) olsun. Hareketi sürtünmesiz varsayarsak, enerjinin korunumu
ilkesine göre
1 2 1 1
ṡ + mgv = mgy ⇒ ṡ2 = 2g(y − v)
2 2 2
bağıntısı geçerli olur. Burada s orijinden başlayarak ölçülen yay uzunluğudur.
ṡ < 0 olduğu gözönüne alınır (yay uzunluğu artan zamanla azalıyor) ve (x, y)
ve (0, 0) noktaları arasında integre edilirse T iniş süresi
Z T Z 0 Z y
1 ds 1 s0 (v) dv
dt = − √ √ ⇒ T (y) = √ √
0 2g y y−v 2g 0 y−v
olarak ifade edilebilir. s yay uzunluğu olduğundan

p
f (y) = s0 (y) = 1 + x0 (y)2
tanımı ile iniş süresi y başlangıç yüksekliğine bağlı olarak

Z y
1 f (v) dv
T (y) = √ √
2g 0 y−v
formülü ile hesaplanır. Şimdi ters problemi düşünelim. Yani, iniş süresi ver-
ilen bir eğrinin belirlenmesi problemini çözmek isteyelim. O zaman Abel tipi
bir integral denklemi çözmemiz gerekir. Daha özel olarak, eğer iniş süresinin
T (y) = T0 sabit, yani yüksekliğe bağlı olmaması koşulunu koyarsak eş-zaman
probleminin çözümü Z y
1 f (v) dv
T0 = √ √
2g 0 y−v
c
integral denkleminin çözümüne indirgenir. (7.38) genel çözümünde α = 1/2 ve

g = T0 (= sabit) konursa
s
p T0 Z y dv p T0 −1/2 b 2gT02
f (y) = 2g √ = 2g y = , b=
π 0 y−v π y π2
çıkar. O halde aranan eğri

s s
b dx 2
f (y) = = 1+( )
y dy
diferansiyel denkleminin integrasyonunu ile bulunacaktır. Değişkenleri ayırarak

ve y = b sin2 θ dönüşümü ile integre ederek
Z s Z
b−y b
x= dy ⇒ x = b (1 + cos 2θ)dθ = (2θ + sin 2θ) + c
y 2
ve
b
y= (1 − cos 2θ)
2
buluruz. y(0) = 0 koşulundan c = 0 çıkar. t = 2θ, a = b/2 tanımlamaları
eğrinin parametrik denklemini elde etmiş oluruz:
x = a(sin t + t), y = a(1 − cos t), a = 2gT02 /π 2 .
Bu eğri ters dönmüş yuvarlanma (sikloid) eğrisidir. Bu eğri, y = 2a doğrusu

altında yarıçapı a olan bir çemberin kaymadan yuvarlanması ile çizilen eğrinin
geometrik yeri olarak belirlenir.
Örnek 7.36 Z t
(t2 − u2 )f (u) = t3 /3
0
integral denklemini çözünüz.
Denklem konvolüsyon tipinde olmadığı halde
t2 − u2 = (t − u)2 + 2u(t − u)
yazarak
Z t Z t
(t − u)2 f (u)du + 2 (t − u)uf (u)du = t3
0 0
54 c
veya t2 ∗ f + 2(t ∗ tf (t)) = t3 konvolüsyon integraline indirgeyebiliriz. Laplace

dönüşümü alınırsa, L{tf (t)} = −F 0 (s) formülü ile F (s) dönüşümünün
2 2 dF 2 dF 1 1
F (s) − 2 = 4 ⇒ − F (s) = − 2
s3 s ds s ds s s
lineer denklemini sağladığını görürüz. Denklemin çözümü
1
F (s) = Cs +
2s
dir. lims→∞ F (s) = 0 olması gerektiğinden C = 0 çıkar ve çözüm f (t) = 1/2
olur. Bu çözümün doğrudan doğruya gerçeklenmesi okuyucuya bırakılmıştır.
Bilinmeyen fonksiyonun türevlerini içeren konvolüsyon tipi integro-diferansiyel
denklemlerin çözümleri de benzer biçimde bulunur.
Örnek 7.37
Zt
y 0 (t − τ ) y(τ ) dτ = t, y(0) = 0
0
integro-diferansiyel denklemini çözünüz.
Denklem y 0 (t) ∗ y(t) = t olarak yazılır ve Laplace dönüşümü alınırsa
1 1
sY (s)2 = ⇒ Y (s) =
s2 s3/2
bulunur. O halde çözüm
√ r
−1 t t
y(t) = L {Y (s)} = =2
Γ(3/2) π
olur.
Örnek 7.38
Z ∞ √
f (t) = te−t + λ J0 (2 tu)f (u) du, |λ| 6= 1
0
integral denklemini çözünüz.
√ 1
L{J0 (2 tu)} = e−u/s
s
olduğunu biliyoruz. Denkleme Laplace dönüşümü uygulanırsa, Efros teore-
minden A(s) = 1/s ve B(s) = 1/s için
1 1 1
F (s) = + λ F( )
(s + 1)2 s s
c
yazabiliriz. Bu fonksiyonel denklemi çözmek için s → 1/s yazalım:
1 s2
F( ) = + λsF (s).
s (s + 1)2
Bu iki eşitlik arasında F (1/s) yok edilirse
1 1 λs 1 1−λ λ
F (s) = [ + ]= [ + ]
1 − λ2 (s + 1)2 (s + 1)2 1 − λ2 (s + 1)2 s+1
bulunur. Ters dönüşümü alınırsa, çözüm
e−t
f (t) = [λ + (1 − λ)t]
1 − λ2
olur.
Aşağıdaki integral denklemleri çözünüz.
1. Z t
f (τ ) dτ √
√ = t
0 t−τ
2.
Zt
−at
te = f (t − τ ) f (τ ) dτ
0
3.
Zt
J0 (t − τ ) f (τ ) dτ = sin t
0
4. Z t
t3
(t − 2τ )f (t) dτ = −
0 6
5. Z ∞ √
J0 (2 tu)f (u) du = J0 (t)
0
56 c
7.4.2 Kısmi Denklemlere Uygulama

Laplace dönüşümünün aynı zamanda lineer kısmi denklemlere uygulanabileceğini
göstermek için bir kaç örnek vereceğiz. Bu tip çözümlerin kısmi denklemler için
değişkenlere ayırma yöntemi ile de bulunabileceğini belirtelim. Ancak, Laplace
dönşüm yöntemi ile çözümü çok daha çabuk belirleriz.
Örnek 7.39
ux − ut = 1 − e−t , 0 < x < 1, t > 0
denkleminin u(x, 0) = x başlangıç koşulunu sağlayan sınırlı çözümünü bulunuz.
L{u(x, t)} = U (x, s) ise denklemin dönüşümü ile kısmi denklem U (x, s) için
∂U (x, s) 1 1 1
− [sU (x, s) − u(x, 0)] = − =
∂x s s+1 s(s + 1)
veya
∂U (x, s) 1
− sU (x, s) = −x +
∂x s(s + 1)
sıradan denklemine dönüşür. Çünkü, dönüşmüş denklemde s artık bir parame-
tre rolü oynamaktadır. Denklemin çözümü standard yöntemlerle
x 1
U (x, s) = Cesx + −
s s+1
olarak bulunur. x → ∞ için u sınırlı ise U (x, s) de sınırlı olmalıdır. Bunun için
C = 0 ceçilir. Ters dönüşüm u(x, t) = x + 1 − e−t çözümünü verir.
Örnek 7.40
ut = uxx , x > 0, t > 0
denkleminin u(0, t) = 1 ve u(x, 0) = 0 koşullarını sağlayan çözümünü bulunuz.
Denklemi, Laplace dönüşümünü alarak x e göre birinci mertebeden lineer
d2 U (x, s)
− sU (x, s) = 0
dx2
denklemine indirgeriz. u(0, t) = 1 sınır koşulunun Laplace dönüşümü alınırsa
L{u(x, t)}|x=0 = U (0, s) = 1/s bulunur. İndirgenmiş denklemin çözümü
√ √
U (x, s) = c1 (s)ex s
+ c2 (s)e−x s
dir ve U (0, s) = 1/s koşulunu kullanırsak c2 (s) = 1/s buluruz. x → ∞ için

u sınırlı olması gerektiğinden U (x, s) de sınırlı olmalıdır. Bu koşul c2 = 0
olmasını gerektirir. O halde,
1 −x√s
U (x, s) = e
s
c
fonksiyonunun ters dönüşümü problemin çözümünü verecektir. (7.19) den ölçek

kuralını kullanarak ters dönüşüm
Z ∞
−1 x 2 −u2
u(x, t) = L {U (x, s)} = erfc ( √ ) = √ √ e du
2 t π x/(2 t)
olur.
Örnek 7.41
utt = c2 uxx ,
diferansiyel denklemnin u(0, t) = u(2, t) = 0 sınır ve u(x, 0) = A sin 2πx,
ut (x, 0) = 0 başlangıç koşulları altında çözümünü bulunuz.
Sınır koşulları dikkate alınarak denklemin Laplace dönüşümü alınırsa
d2 U
c2 − s2 U = −As sin 2πx
dx2
sıradan denklemi bulunur. Bu denklemin çözümü bilinen yöntemlerle
As
U (x, s) = c1 e(s/c)x + c2 e−(s/c)x + sin 2πx
s2 + 4π 2 c2
olarak yazılabilir. Sınır koşullarının dönüşümleri U (0, s) = U (2, s) = 0 olduğundan
c1 ve c2
c1
+ c2 = 0
2s/c
c1 e + c2 e−2s/c = 0
denklemlerini sağlaması gerekir. Bu homojen sistemin tek çözümü trivial çözümdür,

yani c1 = 0 ve c2 = 0. Buna göre,
As
U (x, s) = sin 2πx
s2 + 4π 2 c2
olur ki ters dönüşümü
u(x, t) = A sin 2πx cos 2πct
çözümünü verir.
Örnek 7.42
utt = c2 uxx
diferansiyel denklemnin u(x, 0) = 0, u(0, t) = f (t), ut (x, 0) = 0 koşullarını
sağlayan sınırlı çözümünü bulunuz.
58 c
Denklemin Laplace dönüşümü
d2 U
c2 − s2 U = 0
dx2
ve s > 0, c > 0 için çözümü
U (x, s) = c1 e(s/c)x + c2 e−(s/c)x
dir. u nun yani U nun sınırlı olmasını istersek c2 (s) = 0 seçmemiz gerekir.
L{u(0, t)} = U (0, s) = L{f (t)} = F (s) koşulundan da c1 (s) = F (s) buluruz.
O halde aradığımız çözüm
x x
u(x, t) = L−1 {U (x, s)} = L−1 {e−(s/c)x F (s)} = u(t − )f (t − )
c c
olacaktır. Bu çözüm, pozitif x−doğrultusunda c hızı ile ilerleyen bir dalgayı
gösterir.
7.4.3 Belirli İntegrallerin Hesaplanması

Laplace dönüşümünün diğer uygulamalarından birisi de belirli integrallerin
hesaplanmasıdır. Esasında, daha önce buna ilişkin bir kaç örnek verdik (bak:
Örnek 7.12).
Şimdi, bir parametreye bağlı olan
Z ∞
f (t) = k(t, u)g(u) du (7.39)
0
integralini düşünelim. L{k(t, u)} = K(s, u) ve L{f (t)} = F (s) olsun. Parametrik
integralin Laplace dönüşümü alınırsa
Z ∞ Z ∞
F (s) = L{ k(t, u)g(u) du} = K(s, u)g(u) du
0 0
bulunur. s parametresine bağlı bu integral kolayca hesaplanabiliyorsa f (t) yi

ters dönüşüm alarak elde ederiz.
Örnek 7.43 Z ∞
cos tu
f (t) = du
0 u2 + a2
integralini hesaplayın.
c
İntegralin Laplace dönüşümü

Z ∞ Z ∞³
s du s du du ´
F (s) = = −
0 (s2 + u2 )(u2 + a2 ) s2 − a2 0 u2 + a2 s2 + u2
s 1 1
= [ arctan u − arctan u]∞ 0
s2 − a 2 a s
s π 1 1 π 1
= ( − )=
s2 − a 2 2 a s 2a s + a
olarak bulunur. Ters dönüşümü alınırsa f (t) hesaplanmış olur:
π −at
f (t) = e .
2a
Aşağıdaki parametreye bağlı integralleri Laplace dönüşümü uygulayarak hesaplayınız.
1. Z ∞
2
e−tu du
0
2. Z ∞
e−au sin bu
du
0 u
3. Z ∞
sin tu2 du
0
4. Z ∞
u sin ut
du
0 a2 + u2

Laplace

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Laplace

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Laplace

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bölüm 6

7.1 Laplace Dönüşümünün Tanımı

biçiminde bir integralle tanımlanır. Verilmiş k(s, t) fonksiyonuna integral dö-

olarak tanımlanır. Diğer önemli bir integral dönüşüm de

k(s, t) = e−ist , a = −∞, b = ∞

ile verilir. Bu tür dönüşüme Fourier dönüşümü denir ve diferansiyel denk-

integrali ile tanımlanır. Buradaki integral Riemann anlamında öz-olmayan bir

Tanım 7.1 Bir T ≥ 0 için

|f (t)| ≤ M eαt veya |e−αt f (t)| ≤ M, t≥T

olacak biçimde M > 0 ve α sabitleri varsa f (t) fonksiyonuna α üstel mertebe-

Polinomlar, üstel fonksiyonlar, sin t ve cos t trigonometrik fonksiyonlar üstel

limiti süratle sonsuza gidecektir.

Tanım 7.2 Eğer bir f (t) fonksiyonunun

lim f (t) = f (t+

sağdan ve soldan limitleri varsa fakat

ise f nin t0 noktasında bir sıçrama süreksizliği vardır denir.

Şekil 7.1: Sıçrama Süreksizliği

yazarak Laplace dönüşümünün yakınsaklığını yukarıdaki ikinci integralin yakın-

yazılabilir ve integral anacak s > α için yakınsak olur.

Varlık teoremi bir yeter koşuldur. Yani teoremin varsayımları gerçeklen-

Herhangibir α > 0 için

| sin at| ≤ 1 ve | cos at| ≤ 1 olduğundan verilen fonksiyonlar üstel mertebeden

7.2 Laplace Dönüşümünün Özelikleri

Eğer L{f (t)} = F (s) ve L{g(t)} = G(s) ise

L{f (t) + g(t)} = L{f (t)} + L{g(t)} = F (s) + G(s) (7.2)

bağıntısı geçerlidir. Yani, Laplace dönüşümü lineer bir operatördür. Bu sonuç

L{f (t)} = F (s) ise L{eat f (t)} = F (s + a) dir.

Bu kurala görüntü fonksiyonun ötelenmesi kuralı denir.

3.) İkinci Öteleme Özeliği

t = a noktasında sıçrama süreksizliği olan birim basamak fonksiyonu

yazılır ve son integralde τ = t − a dönüşümü yapılırsa

çıkar. Ne yazık ki f (t+a)u(t+a), a ≥ 0 için benzer simetrik bir bağıntı yoktur.

4.) Ölçek Değişim Özeliği (Benzerlik Teoremi)

L{f (t)} = F (s) ise

Eğer L{f (t)} = F (s) ise

L{tf (t)} = −F 0 (s)

Türetme işlemini n kez yineleyerek görüntü fonksiyonun n. türevi ile işaret

Bunu görmek için F (u) integrandı yerine tanımı yazılır:

Bu bağıntının sağındaki integrasyonun sırası değiştirilirse

Eğer F (s) bir f (t) fonksiyonunun Laplace dönüşümü ise

dır. Gerçekten, f (t) üstel mertebeden ise

lim |F (s)| = 0 ⇒ lim F (s) = 0

7.3 Bazı Elemanter Fonksiyonların

Örnek 7.4 L{tα } Laplace dönüşümünü hesaplayın.

Genel olarak reel bir α için

integralinde st = τ dönüşümü yapılırsa integral Γ fonksiyonu ile ifade edilebilir:

Özel olarak α = n ∈ Z≥0 ise Γ(α) = Γ(n) = (n − 1)! dir ve

1 Γ(n + 12 ) √ (2n)! −n− 1

bulunur. Bu iki eşitlik F (s) ve G(s) için çözülürse hemen

dönüşüm formüllerini buluruz.

Örnek 7.7 L{t sin at} =?

h(t) = tn eiat (7.10)

kutupsal gösterimini kullanır ve H(s) nin reel ve sanal parçalarını ayırırsak

dönüşüm formüllerini çıkarmış oluruz. Örneğin n = 1 için

7.3.1 Periodik Fonksiyonların Dönüşümleri

Yukarıdaki integralde t = u + nτ dönüşümü yapar ve periodik fonksiyon için

doğrultulmuş sinüs dalga fonksiyonun Laplace dönüşümü.

7.3.2 Türevlerin Dönüşümleri

lim e−st f (t) = 0