YALAMA TEKNKLER

BLM 1

1. GR 1.1. Antik adan Gnmze Triboloji T riboloji ismi 1967 ylnda tretildi ve yunanca srtmek manasna gelen ve konuma, inceleme ya da bilimsel inceleme manasna gelen Logos ( O ) kelimelerinden gelmektedir. Triboloji, makine elemanlarnn yalanmas, anmas ve srtnmesinin incelemesini iermektedir. 1966 ylnda ngilterede baslan Eitim ve Bilim Bakanl Raporunda bazen Jost Raporu olarak da bilinen raporda Triboloji kelimesi ilk defa kullanlm ve burada birbiriyle bal hareket yapan yzeylerin etkileim ile ilgili bilim teknoloji ve uygulamalar olarak tarif edilmitir. Daha iyi bir tanmlama sabit veya hareketli yalama, srtnme ve anma olarak yaplabilmektedir. Srtnme sadece negatif bir hal (durum) deildir: Bir arabann yolda tutunmas direk olarak yol ve lastikler arasndaki srtnmeye baldr. Benzer ekilde, insan srtnmesiz yryemez. Son olarak en az 100 asrdan nce, daha yumuak bir odun zerindeki oyukta, daha sert bir odun parasnn srtnmesi sonucunda atein kartlmas baarlmtr. Bununla beraber ilk mekanizmay rettiinden beri, insan abasn snrlandrmak iin anmay yenmeye ve srtnmeyi azaltmaya almaktadr. Yukardaki rnee tekrar dnlrse, motor ve transmisyon sisteminde srtnme tarafndan gcn drtte birinden fazlas kaybolmaktadr.

1.1.1.Tarih ncesi Peryot

nsanlar tarafndan retilen ilk yatak kap menteeleridir. Yani bir tahta paras veya tataki bir oyuun iinde dnen bir tahta milden oluan eksenel yataktr. Mezopotamyada bulunan ekil 1.1. de grlen elemanlar M.: 2500 tarihli olup tatan yaplmtr. Kap alt destei mlek retimi de ayrca M.. 4000in ncesi yllarda odun, ta ya da hatta mlekten yaplm bir eksen (pivot) bulunduran dner arkn bulunmasna rehberlik yapmtr. Jericada M.. 2000 tarihli katran ya da hayvani ya ile yalanm bir ta pivot bulunmutur. M..

4000e doru icat edilen tekerlek ve el arabalarnda tahta tekerlekler sabit (tek para) ve genellikle birka para iermekteydi.

ekil 1.1. Mezopotamyada bulunan alt kap eksen ta 1.2. Yalamann Geliimi Kayma ilemi srasnda retilmi olan s ve artk paralar alma ortamndan uzaklatrmak, kayma yzeylerindeki srtnme ve anmay azaltmak iin iki kat kayma yzeyi arasnda sv, kat veya gaz yalama maddelerinin ilavesiyle yaplan ileme yalama ad verilmektedir. Bu sistemi inceleyen bilim ve teknoloji dalna Triboloji denilmektedir. Yalama prosesleri; cisimlerin temas geometrisi, kayma yzeylerinin hz, evre artlar, kullanlan yalaycnn fiziksel ve kimyasal zellikleri, malzemenin yaps, yzeye yakn tabakann zellii gibi birok faktre bal olabilmektedir. Srtnme ve anma olaylar ok eski tarihlerden itibaren gzlenen ve azaltlmas iin alnacak tedbirlerin aratrlmas insanlk tarihinde nemli bir yere sahiptir. Bu aratrmalar ilk defa kzaklarla balam, daha sonra tekerlein icadyla devam etmitir. Smerlere ait olduu tespit edilen bir mezardan karlan tekerler muylusu ve bunun zerinde eser miktarda don ya kalntlar M.. 2500 yllarnda yalama ilemine byk nem verildiini gstermektedir. Gelimeler ihtiyalarla birlikte arttmtr. Be bin yl nce Msrllar byk ta ktlelerinin

kaydrlmas ve araba tekerleklerinin yalanmasnda hayvansal yalardan faydalanmlardr. Romallar ilse bilyal yataklarla ilgili prensipleri uygulamlardr. Fatih Sultan Mehmet ise stanbulun fethinde gemilerin Halie indirilmesinde kullanlan kzaklarda yalayc olarak zeytinya kullanmtr. Srtnme zerine ilk sistematik aratrmay mhendis ve sanat Leonardo da Vinci (1452-1519) yapmtr. G. Amontons 1699 ylnda yaynlad bir alma ile srtnme kuvvetinin normal kuvvetin 1/3 olduunu aklamtr. 1785 ylnda C.A. Coulomb muhtemelen Amontonsun sonularndan habersiz olarak ayn sonular aklamtr. Kaymal yatak zerine ilk sistematik aratrma sonularn bildiren yayn 1882 ylnda A.Morin tarafndan yaplm, bunu R.H. Thurstonun mevcut yalayclar zerindeki aratrmas takip etmitir. Yalama ile ilgili dar kanallardaki akm olaylarnn incelenmesinde en nemli adm 1687de Newton tarafndan atlmtr. u y

(1.1.)

Newton bants yalama teorisinin temelini oluturmaktadr. 1883 ylnda N.Pettrof bir yalaycnn en nemli zelliinin viskozitesi olduunu aklamtr. Ayn yl ngiliz mhendis. B. Tower bir bilimsel dergide, kaymal yataklarda hareket bal olarak tayc bir film olutuunu ifade etmitir. Yalamann asl amac; iki yzey arasndaki bir ya filmi oluturarak srtnmeyi daha dk olan i srtnmeye evirmek ve yzeyleri birbirinden ayrarak yzey przlerinin birbirleriyle temasn nlemektir. ki yzey arasnda byle bir ya filmi oluturulur ise, burada srtnme ya tabakalar arasna indirgenmi olacaktr. Langmuir teorisine gre; yalayclar krecikler halindeki paracklardan

doldurulduunda, dzgn olmayan yzeylerin ya moleklleri ile dolduunu grlmektedir. Hareket balandnda bu kresel molekllerin birbiri zerinden kayarak metal paralarn birbirine srtnmesi nlenmektedir. Bylece srtnme birbiri zerinden kayan ya tabakalar arasnda olumaktadr.

ekil 1.2. Ya filminin iki yzey arasnda girmesi

ekil 1.3. E alan paralarn ya filmi zerinde hareketi Genellikle srtnme kinematik olarak; 1- Kayma srtnmesi 2- Yuvarlanma srtnmesi olmak zere iki eittir.

1.2.1. Konformal ( bkey) ve Konformal Olmayan Yzeyler

Konformal yzeyler yksek dereceli geometrik uygunluk ile birbirine rahat bir ekilde monte edilmektedir. Bylece yk daha byk bir alan zerinde tanmaktadr. Mesela, bir silindirik radyal kaymal yatan yalama aln yatak evresi ile uzunluunun arpm kadar olmaktadr. Yk tama yzeyle yk artarken esasnda sabit kalmaktadr. Sv akkan filmli radyal yataklar (ekil 1.4.) ve kaymal yataklar konformal yzeylere sahiptirler. Radyal kaymal yataklarda mil ve yatak arasndaki radyal boluk genellikle mil apnn binde biri kadardr.

ekil 1.4. Konformal ( bkey) yzeyler Sv akkan filmli yal yzeylere sahip birok makina elemannda birbirleriyle konformal yzey olmayabilmektedir. Tanacak ykn tamam o zaman kk bir yalama alan tarafnda tanmaldr. Konformal olmayan (D bkey) balantlarda (sistemlerde) yalama alan konformal bir yzeyde umumiyetle 3 kat daha kk byklktedir. Genelde, konformal olmayan yzeyler arasndaki yalama alan ekseriyetle ykn artmasyla genilemektedir. Fakat yine de konformal yzeyler arasndaki yalama alanndan kktr. D bkey yzeylere ait birka rnek verecek olursa; e alan dii ark dileri, kamlar ve izleyiciler ile yuvarlanma elemanl yataklardr. (ekil 1.5.)

ekil 1.5. Konformal olmayan (d bkey) yzeyler

1.3. YALAMA BLGELER Ya srtnme ve anmay azaltp makina elemanlar iin emniyetli bir mr ile przsz (dzgn ) almay salayan bir maddedir. Yalarn ou (mineral yalar, sentetik esterler,silikon akkanlar, ve su gibi) svdrlar. Fakat kuru yataklarda kullanlmak iin (Plastik yataklar (PTFE) gibi) kat yalar yuvarlanma elemanlarda kullanlmak iin gres ya da gazl yataklarda kullanlmak iin (hava gibi) gaz halinde de yalar olabilmektedir. Makina elemanlarna gvenli bir mr salamak iin ya ile yalanan yzeyler arasndaki fiziksel ve kimyasal etkileimi iyi anlalmasn gerekli klmaktadr. Drt farkl yalama blgesi ve bunlarn birbirinden geiin nasl olduunu incelemeden nce ksaca bir tarihi perspektif verilecektir.

1.3.1. Tarihi Perspektif

Bu yzyln ortasna kadar genelde iki farkl yalama blgesi tannyordu. Bunlar hidrodinamik yalama ve snr yalamadr. Hidrodinamik yalama blgesi Towerin (1885) deneyleri ile anlalmaya balanmtr. Tower yan iersindeki basncn llmesinden bir ya filminin olutuunu gsterdi. Petrof (1883) srtnme ile ilgili lmlerinden ayn sonular kardr. Bu alma O. Reynoldsun (1886) snrl e daralan yatak yzeyleri arasnda azaltlan Navier-Stokes eitleri ile sreklilik denkleminden tretilen ikinci derece diferansiyel denklemini kullan analitik makalesi ile yakndan izlemitir. Bu basn son derece dk srtnmeli yzeyler arasnda tanacak (aktarlacak) bir yk imkan klar. nk btn yzeyler tmyle bir akkan filmi ile birbirinden ayrlmlardr. Byle bir durumda yan fiziksel zellikleri, bilhassa dinamik viskozitesi byle bir sistemde davran etkilemektedir. Snr yalamann tarifi Hardy ve Doubledy (192a,b) dayanmaktadr. Bunlar yzeye yapm son derece ince filmin genelde rlatif kaymaya yardmc olarak yeterlikte olduunu bulmulardr. Onlar, byle artlar altnda akkann (yan) kimyasal kompozisyonunun nemli olduu sonucunu karmtr. Ayrca yalama terimini ilk defa kullanmaya baladlar. Snr yalama, hidrodinamik yalamadan spektrum yan sonuna zt yndedir. Snr yalamada kontak ekli yzeylere balanm olan molekl halindeki ince filmin kimyasal ve fiziksel zelliklerine gre karar verilir. Burada yan viskozitesi etkileyici bir parametre deildir.

Son 40 ylda, aratrmalar yalama blgelerinin iyi anlalmasn ve bu iki u blgeler arasnda mevcut olan yalama blgelerini ve bu blgelerin snrlarn belirlenmesini daha kati sonularla gsterdi. Byle yalama blgelerinden birisi konformal olmayan (d bkey) yzeylerde meydana gelmektedir. Burada basn yksektir ve yzeyler elastik bir ekilde deforme olmaktadrlar. Bu durumda yan viskozitesi olduka ykselebilir ve efektif bir yan filminin oluumuna yardm etmektedir. Byle etkileri bulunan bir yalama sistemi Elastohidrodinamik yalama olarak adlandrlmaktadr. 1970 den beri sv akkan filmli (sv srtnme ile snr yalama arasnda her ikisinin de kombine olduu bir yalamama durumu meydana geldii gsterilip bu durum genelde Ksmi yalama ya da bazen de Kark yalama olarak adlandrlmtr. Bu tarihe kadar bu yalama blgesi bilinmemekteydi. Disiplinler aras yaklamlarla bu nemli yalama mekanizmasnn sistemini anlalmasn kazanmak bir zorunluluk olmaktadr. bkey (konformal) yzeyler arasnda hidrodinamik yalama; eer film ok ince ise meydana gelmektedir. Yalamann tipi (modu) dorudan doruya hidrodinamikten ksmi yalamaya gemektedir. D bkey (konformal olmayan) yzeyler iin;(burada Elastohidrodinamik yalama eer film ok ince ise meydana gelmektedir. Burada da yalamann ekli elastohidrodinamik yalamadan ksmi yalamaya gitmektedir.

1.3.2. Hidrodinamik Yalama

Hidrodinamik yalama (HY) genel olarak konformal (i bkey) yzeyler ile karakterize edilmektedir. Yatak yzeyleri birbirine gre yaklamakta, yatak yzeyleri bal harekete sahip ve akkann viskozitesi oluu iin hidrodinamik bir ekilde yalanan radyal veya eksenel yataklarda meydana gelen pozitif basn yzeyleri birbirinden ayrmaktadr Bu pozitif basncn mevcudiyeti uygulanan normal ykn tanmas ile belirtilmektedir. Basncn bykl (genellikle 5 Mpadan daha kktr) genelde yzeylerin belirli elastik deformasyonlarna neden olacak bykle sahip deildir. Hidrodinamik bir ekilde yalanm bir yatakta minimum film kalnl; uygulanan normal ykn, daha dk hza sahip yzey hz ub, yan 0 viskozitesi ve yzeylerin Rxve Ry geometrilerinin (przlerine) bir fonksiyonudur. ekil 1.6. hidrodinamik yalamann bu karakteristiklerini gstermektedir.

Kayma hareketi iin minimum film kalnl hmin, ubve wz nin aada verildii gibi bir fonksiyonudur. (hmin)HY(ub/wz)1/2 (1.2.)

Minimum film kalnl normal olarak 1myi gemektedir. Hidrodinamik yalamada film, genellikle zt ynl kat yzeylerin birbirine temas etmesine msaade etmeyecek kalnl sahiptir. Bu art genellikle yalamann ideal ekli olarak bilinmektedir. nk bu dk srtnme ve byk anma direnci salamaktadr. Kat yzeylerin yalanmas olay, yan btn olarak fiziksel zellikleri, zellikle de dinamik viskozitesi, tarafndan idare edilmektedir. Srtnme karakteristii ise sadece viskoz akkann kaymasndan meydana gelmektedir.

Konformal Yzeyler Pmax 5 MPa hmin f ( Wz, Ub, 0, Rx, Ry) hmin > 1 m Elastik etkisi yoktur.

ekil 1.6. Hidrodinamik yalamann karakteristikleri Bir yatak tarafndan tanacak normal bir yk iin, pozitif yk profilleri yatan uzunluu boyunca da meydana gelmelidir. ekil 1.7.de hidrodinamik olarak yalanm yataklarda pozitif basnc oluturmann yolu gsterilmektedir.

(a) Kaymal yatak

(b) Film yast (squeeze) filmli yatak (c) hidrostatik yatak

ekil 1.7 Hidrodinamik yalama iin basn mekanizmasnn oluturulmas. Bir kaymal yatakta (ekil 1.7.(a)) pozitif basnc oluturmak iin; ya filminin kalnl kayma ynnde daraltlmaldr. Squeeze filminde (ekil 1.7(b)) squeeze etkisi Wa sktrma hznn yatak yzeylerinin birbirine yaklamasna sahip olmaldr. Yatak yzeyleri biri dierine yaklat zaman basncn meydana gelmesindeki squeeze mekanizmasnda nemli bir tampon etkisi salamaktadr. Pozitif basn sadece film kalnl azald zaman retilecektir. Darda bir basn kaynandan ya gnderilen yataklara hidrostatik yatak ismi de verilmektedir. (ekil 1.7. (c)) Burada basn yatan tad yke karlk dmektedir. Yk tama kapasitesi yatan hareketinden veya yan viskozitesinden bamszdrlar. burada dier kaymal yataklarda mevcut olan milin harekete balad ve durduu anda yzeylerde temas (kontak) anmas yoktur.

1.3.3. Elastohidrodinamik Yalama (EHY)

Elastohidrodinamik yalama (EHY); yalanan yzeylerin nemli lde elastik deformasyon olduu bir hidrodinamik yalama eklidir. Hidrodinamik yalanm kaymal yataklarda en nemli zellik (ekil 1.7.(a))) daralan film kalnl, kayma hareketi; yzeyler arasndaki viskoz akkan. Burada da nemlidir. Elastohidrodinamik yalama normal olarak konformal (d bkey) yzeyler ile birletirilmektedir. Elastohidrodinamik yalamann iki farkl ekli vardr.

1.3.3.1. Sert (iddetli) Elastohidrodinamik Yalama (S.E.H.Y): Sert E.H.Y. yksek elastik modll metaller gibi malzemeler ile ilgilidir. bu yalama eklinde elastik deformasyon ve basn-viskozite etkisi eit bir ekilde nemlidir. ekil 1.8. sert elastohidrodinamik olarak yalanm balarn karakteristiklerini gstermektedir. Maksimum basn 0,5 ile 5 Gpa arasnda deimektedir. Minimum film kalnl normalde 0,1me varmaktadr. Bu artlar hidrodinamik yal yataklardan oluka farkldr. (ekil 1.6.) Konformal olmayan (D bkey) yatak normal bir ekilde yaplan deneylerdeki elastik deformasyon, minimum film kalnlndan byklk olarak birka kat daha byktr. te yandan, yan viskozitesi sistemde 10 kattan daha fazla deiebilmektedir. Minimum film kalnl hidrodinamik yalamadaki gibi (ekil 1.6) ayn parametrelerin bir fonksiyonudur. Fakat etki elastik modl E ve yan basn viskozite katsays bunlara ilave etki etmektedir. 2 1 a 1 b + Ea Eb
2 2

E =

(1.3.)

wz ub

Konformal yzeyler Yksek elastik modll malzemeler (elik gibi) Pmax=1Gpa hmin=f(wz, ub, 0,Rx,Ry ) h mm>0,1 m Elastik ve viskoz etkilerin her ikiside nemlidir.

hmin eki1. 1.8. Sert elastohidrodinamik yalama karekteristikleri Sert EHY iin minimum film kalnl ile uygulanan normal yk ve hz arasndaki iliki Hamrock ve Dowson (1977) de elde ettii gibi; (hmin)SENY wz-0,073 (hmin)SENY ub0,68 (1.4.) (1.5.)

Sert elastohidrodinamik yalama (SEHY) (Denk (1.4) ve (1.5)) ile hidrodinamik yalama (denk (1.2)) sonularn karlatrnca u sonular kar. 1- Uygulanan normal yk hidrodinamik yalama hemen hemen sert elastohidrodinamik yalamadan yedi kat daha byktr.Bu sadece sert EHY yalama iin yk tarafnda hafif de olsa minimum film kalnln etkilediini, hidrodinamik yalama iin ise nemli lde minimum film kalnl etkilediini ifade etmektedir. 2- Ortalama hz sert EHY. yalama hidrodinamik yalamadan az da olsa daha byktr. Sert Elastik hidrodinamik yalanal mhendislik uygulamalarnda yksek elastik modll malzemeleri ieren dili arklar, yuvarlanma elemanl yataklar ve kam mekanizmalar olduka nemli yer tutmaktadr. 1.3.3.2. Yumuak Elastohidrodinamik Yalama (YEHY):Yumuak elastohidrodinamik yalama (YEHY) kauuk gibi dk elastik modll malzemelerde ilgilidir. ekil 1.9. yumuak E.H.Y. malzemelerin karakteristiklerini gstermektedir. Yumuak EHY!da elastik bozulma byktr. Hatta hafif yklerde bile byk deerler almaktadr. Sert EHY. iin (ekil 1.8.) maksimum basn 1 Gpa olmasna karlk yumuak EHY umumiyetler 1 Mpa civarndadr. Bu dk basn sistemin iinde viskozite deiim etkisinin ihmal edilebilecek byklktedir. Minimum film kalnl, hidrodinamik yalamadaki ayn parametrelere etken elastik modl ilave edilerek ortaya kan parametrelerin bir fonksiyonudur. Yumuak EHY iin umumen minimum film kalnl 1m bir. Yumuak Elastohidrodinamik yalamal mhendislik uygulamalarnda dk elastik modll malzemeleri ieren szdrmazl elemanlar, insan-kemik mafsal balantlar, lastik ve pekok yalanm makine elemanlarnda kullanlan kauuk gibi malzemeler ve sistemler olduka nemli yer tutmaktadr. Sert ve yumuak EHY yaygn zellikleri sv akkan filmleri ile koherent ba salayan katlarn lokal lastik deformasyonlardr. Prz temas geni lde nlenmektedir. Burada srtnme direnci yan kaymas nedeniyle meydana gelmektedir.

wz ub hmin

ekil 1.9. Yumuak elastohidrodinamik yalamann karakteristikleri

1.3.4. Snr Yalama

Katlarn snr yalamas bir ya ile ayrtrlmad iin, akkan filminin etkileri ihmal edilmektedir. Burada byk prz tepelerinde temas olmaktadr. Temas yalama mekanizmas ince yzey filmleri molekler miktarnn kimyasal ve fiziksel zellikleri ile ynetilmektedir. ya toplu zellikleri (btn olarak minor derece nemlidir. Srtnme katsays akkann viskozitesinden bamszdr. Srtnme karakteristikleri katlarn zelliklerinden bamszdr. Srtnme karakteristikleri katlarn zellikleri ve temas eden yzeylerin ya filmi tarafndan belirlenmektedir. Yzey filmlerinin kalnlk deiimleri molekler byklne bal olup 1 den 10 me kadar deimektedir. ekil 1.10. akkan filmli ve snr yalamada mevcut olan film artlar gsterilmitir. bu ekilde yzey girinti kntlar (meyilleri) byk bir ekilde resmin amac iin bozulmutur. Dorultmak iin, gerek yzeyler keskin tepelerden (sivri) olduka daha yumuak yuvarlak teperler grlecektir. Yzey tepeleri sv akkan filmli yalamada da temas olmazken snr yalamada temas vardr.

(a) Akkan filmli yalama- bir ya hacimli filmi ile ayrtrlm yzeyler (b) Ksmi yalama-hem ya hacmi hem de snr film bir rol oynar. (c) Snr yalama- zellikle snr filmlerine baldr.

ekil 1.10. yalama Blgelerinde film artlar ekil 1.11. farkl yalama blgesinde srtnme katsaysnn davrann gstermektedir. Snr yalama da, srtnme; hidrodinamik blgeden ok daha byk olmasna ramen, hala yalanmam yzeylerden ok daha kktr. Ortalama srtnme katsays; hidrodinamikten elastohidrodinamie, elastohidrodinamikten snr yalamaya, snr yalamadan yalanmam kuru yalama blgesine giderken artmaktadr.

ekil 1.11. Deiik yalama artlarn srtnme katsays gsteren ubuk diyagram

ekil 1.12. Deiik yalama blgeleri iin anma oran ekil 1.12. alma yk tarafndan belirlendii gibi deiik yalama blgesindeki anma miktar gsterilmektedir. Hidrodinamik ve elastohidrodinamik blgelerde anma ok azdr veya anma yoktur. nk yzey prz tepelerinde bir temas mevcut deildir. Snr yalama glgesinde przlerin birbirleriyle temas derecesi ve oluacak anma miktarlar ykn artmasyla artmaktadr. Snr yalamadan yalanmam artlara geite anma miktarnda gze arpc bir deiiklik olmaktadr. Bal yk yalanmam blge de artt zaman, anma miktar scoring (byk anma) ya da tutuluk yapncaya kadar artarak makine eleman artk, baarl olarak alamamaktadr. Birok makine elaman yalanmam (kuru) yzeyler ile uzun sre almazlar. ekil 1.11 ve ekil 1.12 beraber olarak yalanmam yzeylerin srtnme ve anmas, snr yalamann salanmas ile byk miktarda azalabileceklerini gstermektedir. Snr yalama ar (byk) ykler ve dk alma hzlar iin kullanlr ki burada sv akkan filmli yalama tutunmas zor olmaktadr. Kap menteeleri gibi mekanizmalar snr yalama artlar altnda almaktadr. Maliyetin dk olduu dier uygulamalar da srtnen yataklarda snr yalamann kullanlmas birici derecede nemlidir.

1.3.5. Ksmi (Kark ) Yalama

Eer elastohidrodinamik yalanm makine elamanlarnda basn ok ykse ise yada alma hz ok dk ise, ya filmi nfuz edebilecektir. Temaslarn bir ksm przler arsnda olup ksmi yalama (bazen kark yalama olarak ta adlandrlmaktadr) meydana gelmektedir. Ksmi yalama blgesindeki sistemin davran snr ve sv akkan filmli etkilerin bir kombinasyonu ile ynetilmektedir. Snr yalamada etkileim; ya filmlerini bir veya daha fazla molekl tabas arasndaki meydana gelmektedir. Ksmi sv akkan filmli yalamann etkisini; kat yzeler arasndaki boluk gelitirmektedir. Ortalama film kalnl 1m den daha kk ve 0,01 m den daha byktr. Elastohidrodinamik yalamadan ksmi yalamaya geiin; zt ynl kat yzeyler arasdaki boluu dolduran akkann iindeki basn tarafndan tanan ykn iddeti artrldnda hemen olumad, fakat ykn iddeti azaldnda meydana geldiini bilinmektedir. Yk artarken; ykn byk bir ksm kat yzeylerdeki yzey kntlar (przleri) arasndaki temas

ile tamaktadr. Ayrca konformal (i bkey) yzeyler iin yalama blgesi dorudan doruya hidrodinamikten ksmi yalamaya gemektedir. 1.4. SONU Burada konformal (i bkey) ve konformal olmaya (d bkey) yzeyler ksaca tantld. Konformal yzeyler yksek geometrik dereceli, bir dier iinde rahata sabit edebilecek uygunluktadr. Bylece yk byk bal alan zerine tanmakta ve ykn tama yzeyi ykn artmasyla sabit kalmaktadr. Konformal olmayan (d bkey) yzeyler bir dieri ile geometrik olarak uygunluklar yoktur. Bu yzeyler kk yalama alanna sahiptirler. Yalama alan ykn artmasyla genilemekte, fakat konformal yzeylerin yalama aln ile karlatrldnda hala kktr. Bir yalanm balant iinde yan fiziksel ve kimyasal etkisinin anlalmas iin ksaca aratrld ve 4 farkl yalama blgesi tanmland. Bu Blgeler; Hidrodinamik Elastohidrodinamik Ksmi Snr

olarak tanmlamaktadr. Hidrodinamik yalama konformal yzeyler tarafndan karakterize edilmektedir. ya filmi zt ynl kat yzeyleri temasa gemelerini nlemek iin yeterli kalnlktadr. Srtnme sadece viskoz yan kaymasnda ykselmektedir. Hidrodinamik yalama da oluturulan basn (genellikle 5 Mpa azdr.) dktr. Bylece yzeyler genellikle rijit dnlebilmektedir. Ve basn viskozite etkileri kktr. Hidrodinamik yalama iinde gelitirilen basnn 3 eidi burada tantld, Bunlar; kaymal squeeze ve hidrostatik basnl olmak zeredir. Kayma hareketli hidrodinamik yalama iin minimum film kalnl yke olduka duyarldr. Burada uygulana normal ykn kare kk ile ters orantldr. Elastohidrodinamik yalama konformal olmayan yzeyler tardndan karakterize edilmektedir. Burada tekrar kat yzeylerin przlerinde bir temas yoktur. EYH 2 eidi ardr. Sert ve yumuak. Sert EHY metalik yzeyler tarafndan karakterize edilmektedir ve yumuak EHY ise elastomerik

malzemelerden yalan yzeler tarafndan karakterize edilmektedirler. Sert EHYda oluturulan basn (umuma 0,5 ile 3 Gpa arasndadr) kat yzeyleri elastik deformasyon yapabilecek kadar yksektir. Burada yan basn viskozite etkisi nemli olmaktadr. Hidrodinamik yalamada olduu gibi, srtnme; viskoz yan kaymasnda dolaydr. Sert E.H.Y iin minimum film kalnl ykn artmasyla temas alan artt iin ykle deiimi (yke bamll ) hassas deildir. Bu nedenle yk tamak iin daha geni bir yalama alan salanmaldr. Yumuak EHY iin elastik yorulma byktr, hatta hafi ykler iin bu geerli olmaktadr. Basn dk olduunda sistemdeki yan viskozitesi basn ile kk deimeler gstermektedir. ve elastik deformasyonlar stn olmaktadr. Hem hidrodinamik hem de elastohidrodinamik yalama birbirlerine gre zt hareketli yzeyleri birbirlerinden temasn nlemek iin yeterli kalnlktaki filmi oluturan sv akkan filmli yalama olaylardr. Snr yalamada oluka prz temas meydana gelmekte ve yalama mekanizmas molekl oran (1den 10 nmye) olan ince yzey filminin fiziksel ve kimyasal zellikleri ile idare edilmektedir. Srtnme karakteristikleri katlarn zellikleri ve mterek alan yzeylerindeki ya filmi tarafndan karar verilmektedir. Ksmi yalama (bazen kark yalama olarak ta isimlendirilmekte) snr ve sv akkan filminin karmas ile meydana gelmektedir.. Bu yalama blgesinde pek ok hala bilinmeyen gerekler yatmaktadr.