MAKNE MHENDS CLT IV

NDEKLER
DERN DELK DELME ................................................................................................... 4 KURU FREZELEME .. 18 MG-AL LENEBLRL . 23 NKEL LENEBLRL ..41 TTANYUM ALAIMLARININ LENEBLRLK ETD .......................................... 50 YKSEK HIZDA LEME .. 66 TEFLON..75 CNC TEZGAHLAR 94 KOJENERASYON. 110 OK NCE TALA KALDIRMA LEMLER. 147

DERN DELK DELME

1. DERN DELK DELME 1.1. Giri; Derin delik delme ilemi ya endstrisi,silah sanayi vb. bir ok alanda kullanlan bir ilemdir.Elde edilen paralarn ilevlerinin tam olarak yerine getirebilmesi iin nceden belirlenen boyut,tolerans ve kaliteyi salamas gerekir.Bu istenen zellikleri yerine getiren paralarn imalinde de minimum enerjinin harcanmas iin baz optimizasyonlar yaplmaldr. Bu gereksinimlerin karlanmas iin de derin delik delme ilemi tanmlanacak,bu ilem iin gelitirilmi baz takm ve sistemler incelenecek, delik delme esnasnda ortaya kan koullar belirlenmeye allacak ve sonuta en iyi zme en iyi yoldan ulamak iin yeterli bilginin elde edilmesine allacaktr. 1.2. Derin delik delme tanm; Derin delik delme uygun tasarlanm torna, matkap, delik delme tezgah ve freze tezgahnda yaplacak uygun deiiklerle,yksek basnl kesme svs kullanlarak,namlu delme,namlu delik ileme,trepanlama yani aln kanal ama ve dier kendinden yataklamal takmlarla yaplan delme ilemidir.Derin delik delme derinliin apa gre ok daha byk olduu ilemlerdir.Bu ilemlerde derinlik/delik ap 5 ile 100 arasnda deiebilmektedir.Pek ok uygulamada derin delik delme ilemi bu ilem iin hazrlanm zel tezgahlarda yaplmaktadr. Bu tezgahlarda delme ilemi ; parasnn dnmesi, Takmn dnmesi, paras ve takmn dnmesi ile gerekletirilebilir. Gerek talan ve kesme aznda oluan scakln tahliyesi , gerekse matkap rijitliinin azalmas bakmndan derin deliklerin ilenmesi daha zordur.Delik derinlii arttka yalama, tala krma, soutma, oluan talan boaltlmas iin daha modern takmlara ihtiya duyulur.Bu isteklerin salanmas ise zel olarak gelitirilmi derin delik delme sistemlerince salanmaktadr. 1.3. Derin delik delme yntemleri 1.3.1. Dolu malzemeye delik delme; Genellikle kk aplar iin kullanlan bir yntemdir. 1.3.2 evreden kesme; Byk apl deliklerin delinmesinde kullanlrlar.Dolu malzemeye delik delme ileminde harcanan gten daha az g harcar. 1.3.3 Delik geniletme; Dvlm,dklm, preslenmi veya haddelenmi paralarn ilenmesi esnasnda daha iyi yzey kalitesinin ve toleranslarn elde edilebilmesi amacyla kullanlrlar.Tezgah gcnn yeterli olmad durumlarda ba vurulabilen bir yntemdir. Ayrca ekerek delik ileme de borular ilemek iin kullanlan bir geniletme yntemidir.

Delme esnasnda tala krma ilemi ve ilenen talan delikten boaltlmas ilenen yzeye zarar vermemesi asndan ilemi ok nemlidir.Delik derinlii arttka bu ilem daha da zorlar. Kesme svsnn yada basnl havann kullanlmas, zellikle derin delik veya kr deliklerin tornalanmasnda, gerek talalarn darya atlmasnda gerekse yzey kalitesinde olumlu etkiler salar.

1.4. Kesme svsnn kesme blgesine gnderilmesi ve talan uzaklatrlmas; Kesme svs takmn iinden kesme blgesine gnderilir.Talalar kesme blgesinden takmn dndan , takm zerindeki bir kanal yardmyla uzaklatrlrlar.Bu prensip daha ok namlu matkap sistemlerinde kullanlrlar. Kesme svs takmn dndan kesme blgesine gnderilir.Oluan tala takmn iinden kesme blgesinden uzaklatrlr. Bu prensipte kullanlan iki metot vardr; 1.4.1 Ejektr sistemi; Ejektr sistemi kesme svsnn i ve d borular arasndan pompaland ikiz borulu bir sistemdir.Bu sistem her makineye adapte edilebilir, ancak daha ok NC ve CNC torna tezgahlarnda tercih edilirler.Kesici takm ile ilenen para arasnda sklk gerektirmez.Ejektr delme verimli,kendi kendini temizleyen bir ilemdir.Szdrmazlk ve basn ayarlarna gerek yoktur.Ayrca ejektr sisteminde i paras ile delme burcu arasna szdrmazlk burcu konmasna gerek yoktur.Delme burcu i parasna mmkn olduu kadar yakn yerletirilmelidir. Ejektr delme ileminde kesme svs dolam i ve d borulardan oluan kapal bir sistem tarafndan salanr.Bu ise sz konusu tekniin aralkl delme ilemlerinde herhangi bir kesme svs kayb olmakszn kullanlabilmesi demektir. Ejektr delme , belli durumlarda delme burcu kullanlmadan da yaplabilir.Delme burcu yerine bir pilot delik delinir ve bu delik dorusallk ve boyutsal toleranslar salanacak ekilde bu ilemi, izleyen ejektr delme ilemi iin geniletilir.Pilot delik , delme kafasnn uzunluundan en az 5 mm daha uzun olmaldr.Delik toleranslar +0,05 mm ile +0,1 mm aralnda deimelidir.Ejektr delme ilemi apsal hassasiyetin nemli olmad durumlarda pilot deliin geniletilmesi gerekmeksizin de uygulanabilir.Ancak bu durumda ejektr delme ilemi deliim giriinden balar.

Ejektr delme sistemi

1.4.1.1. Baz ejektr sistemleri;

Valf gvdesi Delik derinlii 549 mm

Kirmen Delik derinlii 457 mm

Ksma valf Delik derinlii 410 mm

1.4.2. STS Sistemleri; STS delme ileminde kesme svs matkap ile delik cidarlar arasna gnderilir.Kesme svs tala takmdan ve matkap yuvasndan uzaklatrabilmek iin yeterli basnca sahip olmaldr.Uzun deliklerin ilenmesinde avantajl bir yntemdir.Tala krma problemlerinin olduu durumlarda ejektr sistemine oranla daha ak tercih edilirler.STS sisteminde matkap iinden geen kesme svs yaklak iki kattr.Ejektr sistemine gre daha yksek bir basn elde edilir ve bu da daha iyi bir tala krma salar.

STS sistemi

1.4.2.1.Baz STS Sistemleri;

Uak pervanesi mili Delik derinlii 14000 mm

Is deitiricisi levhas Delik derinlii 610 mm

Kesme svsnn kesme blgesine dardan gnderildii sistemlerde (ejektr ve STS) minimu8m 0,006 mmlik bolua sahip G6/h6 tolerans tavsiye edilmektedir. Delme ilemi bir delme burcu ile balar.Delme burcunun grevi matkab paraya temas ettii andan destek elemanlarnn delinen yzeye temas ettii ana dek yataklamak ve klavuzlamaktr.Delme burcunun tipi eitli delme sistemlerine gre farkllk gsterir. Aadaki ekilde delme burcu gsterilmektedir.

Delme burcu

1.5.Matkapla delik ama; Matkapla delik delme, bir merkez etrafnda dnen (genellikle tek noktal), bir ya da daha fazla kesici az ieren aletle dolu bir paraya dairesel delik veya silindir ya da tp eklinde oluk amak iin yaplan bir tornalama ilemidir. Bu ilem en az drt farkl tip uygulama iin kullanlr: Yuvarlak disklerin, byk ince deliklerin, dairesel oluklarn ve derin deliklerin oluturulmas. Bu ksmda bizim konumuz olmas asndan derin delik delme incelenecektir. Namlu matkapla delme ileminde i parasna delinen merkezleme deliinin ap matkap apndan kk olmaldr aksi taktirde delme burcu ile i paras arasndaki bolukta skan tala takma zarar verebilir.Merkezleme deliinin apnn azaltlmas

mmkn deilse nceden delinmi delie giren ve matkab daha iyi klavuzlayan zel burlar kullanlabilir. Matkap ile i paras arasndaki merkezleme deliin boyutsal hassasiyetini etkiler.Bu nedenle delme burcu ekseni ile para ekseni arasndaki sapma 0,02 mm yi amamaldr.Ayrca herhangi bir eksen kakl olmasa bile ok byk burlarn kullanlmas eksenel sapmalara neden olur.

Eksenden sapmalar Matkabn dnd durumlarda eksenden kaklk deliin konumu zerinde etkili olurlar.Delik geniletme ileminde kesici kenarlar zerinde dengesiz yklemeler oluur ve uzun, narin i paralarnda radyal kuvvetler delik kalitesini bozan titreimlere ve sehime yol aabilirler. Matkaplama ayn zamanda, bir paraya tornalamayla derin delik ama ileminde de sklkla kullanlan en pratik metottur. Derin delik matkaplama, basnl kesme svs gerektirmesi ve otomatik kumandal kesme sistemi ile almas ynnden, dz oluklu matkapla delme ilemine benzerdir; iki ana fark ise: (a) Matkaplama sadece byk delikler iin (2 in apndan daha byk) pratiktir; ve (b) Matkaplama tek para gvde retirken, oluklu matkapla delme, sadece rende tala ekli olumasna olanak verir. 2 in veya daha byk apl delik ama yntemi olan matkaplama, yass matkapla veya burma matkapla delme ilemlerinden fazla olarak, balantl ilemleri ile beraber u avantajlar sunar; 1. 2. 3. 4. apta ve dzgnlkte daha hassas tolerans Daha derin deliklere tatbik edilebilme Daha byk tala kaldrma miktar lemde, i malzemesinin, gvdenin yksek maliyeti, talatan daha deerlidir.

1.5.1. Matkapla Derin Delik Delme Makinalar; Derinlii, yaklak apnn be katndan kk deliklerin ilenmesi iin dikey matkap tezgahlar genellikle yeterlidir. Bununla beraber deliin derinliinin apnn be katn gemesiyle, herhangi bir dikey ekipman srekli kullanlamaz hale gelir. Buna ek olarak, takmn dndrld ve iin sabit tutulduu durumda, derinliin apa oran arttka ekipmann shhati ok hzl bir ekilde kaybolur. Bu sebepten derin deliklerin ilenmesi iin tornalar, revolver tornalar veya yatay matkap makineleri tercih edilirler. Bu

makinelerin hepsinde takm sabit kalrken i paras dnmektedir. Dier koullar sabit olduunda bu teknik daha iyi shhatle sonulanmaktadr. Kullanlan makinenin tipi nemsenmeden makinenin rijit olmas, sinter karbr takmla ilemek iin 600 ft/dk ya kadar hzlara yeterli gte ve deiebilen ilerleme kontrolne sahip olmas gerekir. 1.6. Derin Delik Delme in Takmlar; Matkapla delik delme iin kullanlan delme ubuklar, oyuk tplerdir. Bu ekilde olmalar, i paras gbeinin; kesme svsnn kesiciye doru akmasna yeterli aklkla, ubuun iine girmesine izin vermek veya sv ve talan kesiciden zorla uzaklatrlmalar iindir. ubuk genelde 52100 malzemeden veya elikten yaplr. Cidar kalnlklar, yaklak 5 /16 inten; ubuun uzunluuna ve burulmaya ait kuvvetlere kar gerekli olan dirence gre, daha yksek deerlere kadar sralanr. Delme kafalar silindir eklindedir ve genellikle bir tek kat karbr veya karbr ulu kesici kullanlr. ok kesici kafalar, uygun tala kaldrma etkilerine ramen daha az bir genilikle kullanlrlar nk delik hassasiyeti feda edilmeden (delik hassasiyetine nem verilerek) elde edilmi dengeli kesme iinde poz (duru) problemleri vardr. Derin delik delme nispeten uzun derinlikler ile delik apnn bir kombinasyonu eklinde de tanmlanabilir. Derin delik delme daha ok delik apnn 10 kat ile 150 kat arasnda olduu zaman tercih edilir. Bu konuda Sandvik Coromant firmas dnyann nde gelen firmalarndandr. Aada derin delme de kullanlan baz sistemler ve bu sistemlerin zellikleri verilmitir. ekildeki takmn kartular deitirilebilir , ayrca ap ayarlanabilir.

Kk toleranslarda alabilir ve yksek yzey kalitesi elde edilebilir. ok uzun delik delme ilemlerinde eksenden sapmadan delme ilemini yerin getirebilir. Bir ok metali iyi bir ekilde ileme zelliine sahiptir. Standart olarak bulunabilir. Standart olarak 65 ile 130 mm arasnda snflandrlrlar.

Delik apnn 18,4-30 mm arasnda veya ok dar toleranslarn gerektirdii yerlerde 30-65 mm arsnda kullanlabilirler. Az saydaki retim iin dk yatrm maliyetleri vardr. Standart programlama.

 Daha ok delik apnn 29,5-65 mm arasnda olduu durumlarda tercih edilirler.

Dk maliyetlidirler. Geni alma alanlarnda tutarl bir ekilde kullanlrlar. Standart programlama. En son teknoloji tasarlanm ve retilmilerdir.

Derin delik delme ileminde takm ve kesme verilerinin seiminden nce baz parametreler tayin edilmelidir.lk olarak belirlenmesi gereken husus delme ileminin nitelii yani deliin derin mi yoksa ksa olduuna karar vermektir.Bundan sonra belirlenmesi gereken hususlarunlardr; Deliin ap ve derinlii, Gerekli toleranslar, Uygun tezgah donanm, retim ekonomisi.

1.6.1. Tek kesici ulu kafalar; Kendinden klavuzlu, desteklenmi ve kesicinin arkasna yaklak 90 ve 180 olarak yerletirilen anma tamponlaryla (anma nleyici) yataklanmlardr. Tek kesici ulu kafa, klavuz bir ap kullanlarak ve tespit mandal kumandal olarak, delme ubuunda denenebilir. Bu geme dizaynyla, kafa, ubuk vidalarna kilitlenir. Baz kafalar, kafann i daire evresinde Acme vidas tarafndan ubua tespit edilirler fakat yksek burulma kuvvetleri, di tutukluuna sebep olabilir. Kafann d apnda, kesme kenarnn nnde; kesme svsnn ieri alnmas veya kesme svs ve talalarn atlmas iin, bir kabartma vardr. Kafalardan bir tipi genellikle ap 4 ine kadar ve derinlii apnn 12 katndan 15 katna kadar olan delikler iindir, kesme svs akn ubuun i apndan alr ve svy d aptan dar atar. D aptan boaltmal kafalarla delinen delikler iin tavsiye edilen maksimum derinlikler u ekildedir: 2 den 2 in apa kadar ...............24 den 30 a kadar derinlik

2 9/16 dan 3 in apa kadar...........30 dan 42 ye kadar derinlik 3 9/16 dan 4 in apa kadar............42 den 70 e kadar derinlik ap 4 9/16 in ve daha byk olan delikler iin, maksimum derinlik sadece makina dizaynyla snrlanr. Bu tip balklarla, talalar ve kesme svs, baln d apnda alan uzunlamasna kanallar boyunca dar atlr. parasnn gbei ile baln i duvarlar arasndaki aklk kontrol edilmelidir bylece kesme svsnn hacmi kstlanr. Sonuta, orada; talalar, kesme kenarndan uzaklatran kuvvetlerin oluturduu, bir yksek hz santrifj ilemi vardr. Mamul delik delme ileminde, sv giri alannn 1 in2 olacak ekilde bir donanm kurulur ve 7 in apl balkta yaklak 50 psi basn retir. Bu ekildeki giri blgesi, balk boyunca tam pompa akna izin verir ve talalarn boaltlmas iin yeterli hz salar. Giri alan sabit kalrken delik ls azalrsa basn artar. Artan basn, delik ap azald srece veya derinlik artt srece uygundur. Ne var ki, ap 4 inten daha az olan delikler iin 1 in 2 lik giri blgesi mmkn deildir; bu deliklerde, giri alan, bal zayflatmakszn elverili hacmi salamak iin mmkn olduu kadar byk yaplmaldr. D aptan boaltmal baln d ap, talalarn balkla delik duvarlar arasna kamasn nlemek iin alan deliin apndan sadece 0,020 ila 0,025 in kadardr. Bu, bitirme ileminin daha iyi olmasn salar ve kesme svs ile talalarn k yivi boyunca birikmesine engel olur. 1.7. Derin delik delme ileminde oluan kesme kuvvetleri ve g; Derin delik delme ilemi birok faktrden etkilenen bir ilemdir. Dolaysyla bu ilemde oluan tam olarak kuvvetlerin hesaplanmas zordur.Bu nedenle elde edilen formller yaklak sonular vermektedir. lerleme kuvveti FP + FP = 0,65 .k C .a P . f . sin K r

Oluan moment

MC + M =

k C .a P . f .D.(1,17 2000

aP ) D

Derin delik delme ileminde verimli bir tala krmann oluabilmesi iin nispeten yksek ilerleme hzlar kullanlr.Bu da tezgahn kullanlabilir gcnn yksek olmas anlamna gelir. Derin delik delmede destek elemanlarnn kullanmndan kaynaklanan bir M torku meydana gelir.Bunun dnda dier hesaplar delik delme ilemininki ile ayndr. Bu durumda tezgahn kullanlabilir gc;

PC + P =

k C . f .a P .vC .(1,17 60000

aP ) D P = PC + P ......... eklinde elde edilir.

Aadaki resimlerde delik delme ilemlerinde kullanlan baz takmlar ve derin delik delme ilemlerinde elde edilmi baz paralar gsterilmektedir.

Ya endstrisinde kullanlmak iin derin delik delme yntemi ile imal edilmi bir para.

Aadaki resimde derin delikler iin kullanlan dz(krek) delici kamas gsterilmektedir.

1.8.BTA derin delik delme; Derin delik delme daha nceden de tanm yapld gibi 100 e kadar olan ap oranlar uzunluunda delikleri retmede kullanlan bir metoddur.Baz zel durumlarda daha yksek oranlar bile elde edilebilir.BTA derin delik delme metodu 20 mm ve zeri apl deliklerin retimi iin genellikle uygulanan tipik derin delik delme metotlarndan biridir.ekildeki resimde de iki asimetrik ekilde saptanm dzenlenebilir ularla tehiz edilen tipik bir BTA takm gsterilmektedir.

BTA derin delik delme takm Takm silindirik delme kalbndan geerek altrlr.Delme kalbnn dnda bulunan ya soutann yan sra delme kalbnn iinde kalan krntlar da kaldrmaya yardm eder.Bu ya sisteme ya salama aygt yoluyla salanr.BTA derin delik delme teknii ap delii duvarlarnn yksek yzey kalitesiyle stn bir tekniktir. Aadaki ekilde derin delik delme makinesi gsterilmektedir.

BTA derin delik delme makinesi

1.9.Baz derin delik delme takmlar; RDS - RETRAC - 38 - 59.99 mm aras RDZ - RETRAC - 60 - 204.99 mm aras Uzun Borularn leminde, Tek Sahas erisinde Ayn Anda Kesme ve Ezme Operasyonu Yapabilme

Bu takmlar BTA balant sistemli derin delik delme tezgahlarnda rahatlkla kullanlabilir. Kendinden itmesiz (makine beslemeli) olarak alr. Gereken soutma ve yalama svs, delme borusu ile ilenen parann arasndaki boluk sayesinde, soutma maddesi pskrtme tertibat (KZA) aracl ile salanmaktadr. Bu arada soutma svs 40 m' dan kk bir filtre ile temizlenmektedir. Eer RETRAC sistemi kullanlacaksa, makinenin, baklarn otomatik olarak geri ekilmesini salayan hidrolik kumandal iletme sistemi ile donatlmas gerekmektedir.

Avantajlar : En kaliteli boruyu imal eder ve bu borular dnya pazarna sokulabilir. Mthi ksa ilem sresi ve kombine sistemli ileme sayesinde ok ekonomiktir. Ezme bal ve baklar hidrolik kumanda ile otomatik olarak geri ekilir, bu sayede yzeye zarar vermez. Takm, ilemi bitirdikten sonra ok hzl bir ekilde geri kar.

1.10. Derin delik delme ileminde baz tezgah zellikleri; Derin delik delme ileminde tala krmann iyi salanabilmesi iin yksek ilerleme hzlara tercih edilir.Bu da tezgah gcnn yksek olmasn gerektirir.Dzenli bir tala krma ilemi yksek ilerleme hz gerektirdii gibi ilerleme hznn da sabit olmasn gerektirir. Derin delik delme ileminde elde edilmek istenen hassasiyet tezgahn rijid mil yataklarnn da boluksuz olmasyla salanr. Hassasiyetin salanmas iin gerekli bir art da uygun filtre seimidir.Filtre seiminde dikkat edilmesi gereken hususlar istenen yzey kalitesi ve pompa imalatsnn tavsiyeleridir. Tezgahta bulundurulmas gereken bir nemli husus da emniyet tertibatlardr. paras,takm ve delme burcu ilemeyi etkileyen radyal kuvveleri dengeleyecek ekilde dzenlenmelidir. paralarnn tespitinde hidrolik kilitleme sistemi tercih edilmelidir.Uzun paralarn ilenmesinde hem i paras hem de matkap mili iin destek elemanlar kullanlmaldr.nce cidarl i parasnn iersindeki deliin deforme olmamas iin zel dikkat gsterilmeli ve pens ile tespit tercih edilmelidir. Delme ileminde deliin dorusallnn saptanmasnn sorun olduu durumlarda hem matkabn hem de i parasnn dnd delik delme ilemi tercih edilmelidir. Optimum ekilde tala krmann salanabilmesi iin kesme svs basnc ve debisi iin verilen tavsiyelere uyulmaldr.

KURU FREZELEME

Kesme svs kullanm Tala kaldrarak metal ileme ilk alardan beri bilinen bir usul olmasna ramen son 200 ylda ok nem kazanmtr. Kesme svlarnn ilk uygulamalarna 1868 ylnda rastlanmaktadr. O tarihte yaymlanan bir kitapta kesme svs uygulamasnn torna tezgahnn verimliliini artrdndan bahsedilmektedir. Tabi ki 1868 den bu yana gerek takm tezgahlar gerek kesici takmlar ve gerekse kesme svlar ok byk aamalar kaydetmitir. Bugn dakikada 4000 devir yapan CNC tezgahlar gnlk yaama girmi bulunmaktadr. 1938 ylnda CINCINATI MILACRON firmas Amerikada bir aratrma yapmtr. Bu aratrmada tala kaldrma ileminde neler olduu, talalarn nasl meydana geldii ve kesme svsnn rol derinliine incelenmitir. Aratrma sonucunda yzey kalitesi ve takm mrne etki eden esas problemin yksek s olduu meydana kmtr. Metaller ilendikleri zaman, ana metalden talan kopmas ve kesici utan bu talan skarak kaymas neticesi bir s meydana gelir. Ulalan scaklk, meydana gelen s hz ile soutulma hznn oranna dayanr. Kesme svs, scaklk ve srtnme katsaysn drr dolaysyla kalem veya aletin mrn uzatr. Ayrca tala kaldrma ilemi ana elemandan oluur. 1-Takm dorusu 2-Kesici takm ve tala 3-Kesme svs bu elemanlarn herbiri yaplan iin kalitesine katkda bulunur. Kesme svs, takm tezgah ve kesici takmn performansn etkiler. Sonu olarak, iyi bir kesme svs iyi dzgn bir yzey elde etmeye yardmc olur, iyi ve temiz bir kesme svs alma ortamn etkiler ve iyi bir kesme svs mekenik masraflarn dmesine neden olur. KESME SIVILARININ TEMEL GREVLER VE UYGULAMA ALANLARI: Kesme svlarnn kullanlmalarndan doabilecek etkileri de gz nne alarak, kesme svlarndan istenen zellikler u ekilde sralanabilir: -Yksek s iletme kabiliyetine ( soutma zelliine ) sahip olmalar; -Metalik yzeyler zerine yapm bir sv tabakas oluturabilme kabiliyetine ( yalama zelliine ) sahip olmalar; -Szde yzey gevemesi yapmalar; -Kararl olmalar, yani zelliklerini uzun sre koruyabilmeleri; -Anti korozif olmalar, yani paslanmaya yol amamalar; -nsan salna zarar vermemeleri; -Ateleme tehlikesi tamamalar; Kuru frezelemenin kullanlabilecei yerler: Eer soutma svlar kesici takmlar her zaman niform olarak souta bilselerdi bu yazya ihtiya kalmayacakt. Soutma svlarnn aralkl olarak soutma etkisi gsterebilmeleri problemi dikkatlice uygulanmalarn gerektirir.ok hzl ve ok byk scaklk deiimlerine sebep olmalar durumunda yarardan ok zarar getirmeleri olasdr. Gnmzde kullanlan kesici takmlarn ou termal oklar olmad srece ok yksek scaklklara dayanabilirler.

Alpha Mold (Dayton Ohio) her zaman butip kesici takmlar kullanr. Eskiden atlyede maalar ve boluklar elik malzemenin iine dalarak ar ve yava takmlarla ilenirken bolca kesme svs kullanmak ok mantkl gzkrd. Fakat Alpha artk bu ekle ilem yapmamaktadr.Bunun yerine hafif kesme ilemlerinde yksek ilerleme deerlerinde alan 10 000 rpm lik ileme merkezleri kullanmaktadr.Byk takmlar yerine Millstar (Bloomfield, Connecticut) firmasnn rettii gibi tek genelde tek Titanyum almina nitrat (TiAlN). kaplanm karbr plaket kullanan frzeleme takmlar seilir. Bu tip kesiciler takm masrafn da nemli lde azaltmtr. TiAlN kaplanm karbr ular nasl takm giderlerini azaltr? Eskiden bir enjeksiyon kalbnn merkezi yada boluunun kaba ilemsi iin be plaketli bir takma ihtiya duyulurdu.Her plaket iin yarsnda evrilir bylece iin sonunda plaketlerin her iki taraf da anm olurdu.Buna karn Alphann yksek hzl frezeleme teknii tek bir kaplamal takmla ayn ii yapabilmektedir. Kullanlan plaket daha pahaldr ancak 5 plaketle karlatrlnca plaket masraf te bir daha azdr. Bu yksek mr elde etmek iin kesme svs kullanlmamakta bunun yerine 120 psi da basnl hava kullanlmaktadr. Alphann bu ileme merkezlerinde hava soutucu sv iin kullanlana benzer ekilde getirilmektedir.

Basnl hava ilemin srekliliine iki ekilde katkda bulunmaktadr. Birincisi takm soutma asndan soutma svsna gre daha az etkindir. Bu yksek scaklklarda daha iyi bir sreklilik gsteren TiAlN kaplamal ular iin nremlidir. kinci olarak basnl hava bu tip ilemlerde ortaya kan ince talalar uzaklatrma asndan kesme svlarna gre daha etkindir. Bu ince talalar i parasndan daha sert olduundan takmn talala yeniden karlamamas ok nemlidir aksi takdirde ortaya kacak yklertakm mrn dramatik ekilde azaltr. Eskiden Alpha Mold firmasnn bir ok atlyesinde ve dier firmalarda her trl ilemde soutma svs alkanlk olarak kullanlrd.Ancak bugn bir atlye karmak yksek hzl kesme ilemlerinde kesme svs yada basnl hava kullanm da karar verilmesi gereken parametreler arasna katlmtr. Her ikisinin de kendine gre stn zellikleri vardr.Ancak kuru kesme birok yerde daha hesapldr. Burada kuru kesmenin uygun olduu yerleri tek tek saymak yerine kesme svs kullanmann gerekli olduu durumlar anlatmak daha ksa olacaktr.

Kesme svs kullanmann gerektii yerler. Derin ceplerin ilenmesi kesme svsnn gerektii yerlere bir rnektir.Svnn aknn gl etkisi basnl havann talalar uzaklatrmada yetersiz kald kk aralklarda kendini gsterir.Ayn sebepten delme ilemlerinde mutlaka kesme svs kullanlr.(Genelde matkap ucunun iindeki kanallarn iinden verilerek) Her iki durumda da kesme svs soutma amacyla deil tala tahliyesi amacyla kullanlmaktadr. Kesme svsnn bir dier kullanm amac da yalama etkisi salamaktr. Daha yksek ilerleme deerlerine kldka gerek kaba ileme gerekse ince ilemede daha yuvarlak ular kullanlmaya balanmtr. Yuvarlak profilli ular (ball-nose) ulrn problemi merkeze yaklatka kesme hznn dmesidir. Yuvarlak ularn bu karakteristii u iki durum altnda tehlikeli olmaktadr. A) Paso ok kk olduunda B) Parann yzeyi takm eksenine dik olduu durumlar. Bu durumlarda kesici ucun en u blgesi frezeleme yapamamakta i parasn ezmektedir.Yumuak eliklerde zellikle n sl ilem uygulanm olanlarda bu etki gzle bile grlebilir hale gelmektedir.Byle durumlarda soutma svsnn yalayc etkisi yzey kalitesini korumada yardmc olur.Alph Mold gibi kalp reten firmalarda genelde paralarn yzeyleri dz ve yzey kalitesi nemli olduundan soutma svs kullanlr.

Paslanmaz elikler yuvarlak ularla ilendiinde kesme svsnn yalama etkisine ihtiya duyacak kadar svanma zelliine sahip olabilirler.Yukarda kesme svs kullanm ile elde edilen yzey kalitesindeki iyileme grlyor. Kuru ve slak kesmenin bir arada kullanlmas scak takmn bir anda kesme svs ile temas sonucu sl ok ve buna bal ucun mrnde azalmaya sebep olabilir. Bunu nlemek iin slak ve kuru kesme arasndaki geilerde ksa bir sre takm bekletmek ve soumasna izin vermek yararl olacaktr. Kesme svs kullanp kullanmama konusunda karar verirken gz nne alnmas gereken faktrler 1. parasnn sertlii. paras 42 Rc den setse basnl hava normalde daha iyi bir seenektir.Bu malzemelerin yksek hzl frezelenmesi a) yksek scaklklar b) ilem srasnda sertlemi talalar ki bunlar i parasndan bile settir eklinde karakterize edilebilir.Bu tip kesme ilemlerinde kesme svs kullanm kesici ularn aralkl olarak soumasna sebep olur bu da karbr ularn kelerinin krlmas riskini arttrr.Hava ak ise hem scakln daha stabil kalmasn salar hem de talan uzaklamasna yardmc olur.Bir ok ilemde kesici ucun kesilmi tala yeniden kesmesi ucun mrnn beklenenden az olmasnn ana sebebidir.

2. paras malzemesi Sertlii 42Rc den az olan malzemeler iin kesme svs kullanm doru karar olabilir de olmayabilir de. Alminyum yada yumuak paslanmaz elik gibi svanma zelliine sahip malzemelerde kesme svsnn yalayc zelliine ihtiya duyulabilir. Bu yalayc zellik sayesinde tala tala krc profilden kayarak geebilecek ve krlabilecektir. Ancak P20, H13, S7, NAK55, D2 gibi birok kalp malzemesinde hava ile soutma hala doru seim olabilir. Bu ekilde ilerken eer svanma gzleniyorsa ucun kaplamas yanl seilmi olabilir. 3.Ucun kaplamas Kalp ilemede kullanlan ularda en sk kullanlan kaplama malzemeleri Titanyum karbon Nitrat (TiCN) ve Titanyum alminyum Nitrat (TiAlN) dir. Tm ball-nose takmlar iin 42Rc den yumuak malzemelerde 800 sfm den az hzlarda yada ayn malzemeti kesecek 600sfm den yava toroid takmlarda TiCN yeterlidir. Kesme koullarnn daha ar olduu yada daha yksek hzlarda alld durumlarda TiAlN kaplamal takmlar daha uygun olacaktr. TiCN soutucu sv kullanmna uygundur. Byk scaklk deiiklikleri karbidi yinede krabilir ancak yukarda anlatlan koullar altnda termal ok oluturacak scaklklara klmas pek de mmkn deildir. Ancak TiAlN soutucu kullanmna uygun deildir. Bu kaplamann etkinliini gsterebilmesi iin scak olarak almas gerekmektedir. Bu kaplama ile yksek scaklklarda ilem yapmak takmn zerinde yararl bir alminyum oksit tabakasnn olumasn salamaktadr. Bu ileme iin ok yararl iki zellie sahiptir; tabaka hem ok sert hem de ok kaygandr. Grafit paralarda ise kesme svs kullanmak tozun kontrolndeki etkisi dolaysyla daha uygun olacaktr.

4.Gerekli yzey kalitesi

Ball-nose ular kullanldnda yzey kalitesi gereksinimleri kesme svsnn kullnlmasn gerektirebilir. Taknmn merkeznde 0 olan kesme hznn ezmesini engellemek ve yalama etkisi salamak iin kesme svs kullanlabilir. Bu TiAlN ularn mrlerini azaltsa da yzey kalitesini salamak iin kesme svs kullanlabilir.

MG-AL LENEBLRL

MAGNEZYUM UN TARHES Magnezyum nce Almanya'da kurulan bir fabrikada elektrolitik yolla elde edilmeye baland. 1 ve 2. dnya savalar magnezyumun nemini kat kat arttrd. 1953 ylnda magnezyumun retimi 24000 tondu. Magnezyumun sanayi malzemesi olarak 1938 ylnda uak endstrisinde kullanlmasyla nemi ok fazla artt. 2. Dnya savalarnda hcum ve savunma silahlarnda magnezyum byk lde kullanld. Bugn uak endstrisinin temeli magnezyuma dayaldr. MAGNEZYUMUN ZELLKLER Magnezyum gm beyaz renkte, 1740 kg/ m3 zgl arlnda 650 0C ergiyen ok hafif bir metaldir. yamur ve havann rutubetinden etkilenmez. Magnezyum sanayide daha ok alam eleman olarak kullanlr. Dkm ve dvme tipleri mevcut olan magnezyum alamlar 3 ana grupta snflandrlabilirler : Dvme Magnezyum / Mangan, Dkm Magnezyum / Alminyum / Kalay ve Dkm ve Dvme Magnezyum / Zirkonyum/ vs. zeltiye alma ve keltme ilemleri uygulanabilir. Magnezyum alamlar dier metallerin ergitildii gibi ergitilemez, derhal parlak bir alevle ve iddetle yanmaya balar. Magnezyum yand zaman gz kamatrc bir k verir ve su ile sndrlemez. Derhal infilak eder. Bu sebeple yangn bombalar yapmnda kullanlr. Magnezyum ergitilmesinde zel tedbirler alnr ve zel tuzlar kullanlr. Magnezyum hafiflii ve dayanm sebebiyle uak paralarnn yapmnda kullanlr. Fotoraflkta, aydnlatma ampllerinde, havai fieklerde, kullanlan magnezyum alamlar da yaplarak ok geni kullanma alan kazanr. Isl ilemlerinde sertlik ve yksek fiziki zellikler kazandrlr. Magnezyum kolalkla ilenebilir ve ekillendirilebilir. Yalnz dvme ilemleri sonucunda ok abuk sertletii iin sk sk 360 0C scaklkta stlarak yumuatlmaldr. Saf Magnezyumun mekanik zellikleri olduka dk olduu iin ierisine Al,Zn,Mn katlmakla zellikleri gelitirilmektedir. En ok bilinen Magnezyum alam ierisinde %4 - 12 Al ve %0,2 - !,5 Mn bulunan alamdr. Magnezyum dkme de elverilidir. zel methodlar kullanlarak dkm yaplabilmektedir. Korozyon mukavemeti iyidir. Havada brakld zaman yzeyde meydana gelen ince bir katman koruyucu olarak vazife grr. Deniz suyuna kar mukavemeti yoktur. Sodyum di kromat ve nitrik asidin sudaki zeltisine daldrlmakla korozyona engel olunur. MAGNEZYUM : HAFF KOLAY LENEBLR METAL Magnezyum dkmleri imalatlara uzun takm mr, daha az giri gc ihtiyac ve iyi boyut hassasiyeti salar. Otomotiv sektr magnezyum ve alamlarnn yakt tasarrufu zerinde durur. Daha ekonomik yakt kullanm yasasnn yrrle girmesiyle hafif metallerin ( alminyum, termoplastik, kompozit ve magnezyum ) kullanm alan artmtr. Bu hafif metaller demir, inko ve eliin yerini almtr. Magnezyum mekanik zellikleri asndan otomotiv paralar iin nemlidir. Magnezyum yksek dayanm ve sertlik salar. Al ve Zn den hafiftir. Yksek absorbe enerjisi otomotiv paralarnda sesi ve titreimi azaltr. stn boyut hassasiyeti daha kesintisiz dkm ekli salar.

Uluslararas Magnezyum Birlii'ne gre 1982'den beri dkmclerin Magnezyum talebi her sene %15 artmtr. 1982 den 1994'e kadar Kuzey Amerika'nn gnderdii mal miktar 10 kat artmtr. Bunun %80' i Otomotiv paralarnda kullanlmtr. ( emme borusu, klbtor gvdesi, direksiyon, oturma yeri ayak balama suportu, debriyaj, fren gvdesi ve yksek performansl tekerlekler ) 1994 ylnda 31.000 ton olan kullanm 1999 ylnda 77.000 tona ykselmitir. MAGNEZYUM BASINLI - DKM Erimi magnezyum kalp ierisinde yksek hz ve basnta pskrtlr. Karmak kalplarn retimi iin yksek basn sayesinde kalp oyuklar oluturulur. Bylece hzl dkmn magnezyum ile gerekleeceinin farkna varlmtr. Magnezyumun dk sda dkm hz alminyuma gre %50 daha fazladr. Magnezyum dkmleri ayn zamanda iyi yzey kalitesine , snrl boyut toleransna sahiptir. Magnezyum boyut hassasiyeti sebebiyle Alminyuma nazaran %25 daha az boluklu dklebilir. Ayn zamanda Magnezyum dier kalp metalleriyle karlatrldnda daha az anma direncine sahiptir. MAGNEZYUMUN LENEBLME ZELL yi dklebilir olmas ayn zamanda iyi ilenebilmesini salar. nk Magnezyum sy abuk iletir. Soutucu sv kullanlmakszn dk hzda ilenebilir. bu yntemin kesme svsnn kullanld ynteme gre daha temiz olmasna karn otomotiv endstrisinde magnezyum iin mevcut ileme hzlarnda gvenlik ve verimlilik iin kesme svs tavsiye edilir. Oksijene ak olduu iin erimi durumdaki magnezyum alev alabilir. Bu adan yangn riski bir sorun tekil eder. Bu sorunu engellemek iin alma alan temiz ve kuru tutulmal, takmlar keskin korunmal, talalar ortamdan hemen uzaklatrlmaldr. malden sonra soutucu akkan tezgah dolar. lem tamamlandktan sonra talalar konveyr yardmyla tezgahn altna toplanr ve geri dnm iin hurdaclara teslim edilir. Kolay ilenebilme zelliine sahip magnezyum alamlar uzun takm mr, dk maliyetli takm kullanm ve daha ksa zamanda takmn deitirilmesi gibi avantajlar salamtr. Ayn zamanda magnezyum dkmlerini ilemek Al alamlarna gre %45 daha az beygir gc gerektirir. Ayn takmlar inko ve Alminyumun ilenmesinde kullanldnda takm mrnn %25 az olduu gzlenmitir. Magnezyumda tek finite elde edilen yksek yzey kalitesi dier metallerde iki veya daha fazla ilem gerektirir.

ALMNYUM ALAIMLARI Saf Alminyum ok yumuak ve dayanm dktr. Bu sebeplerde kullanm alan da snrldr. Alun mekanik zelliklerini iyiletirebilmek iin tek yol alam yapmaktr. Alam yapmakla korozyon mukavemeti arttrlr ve s ilemlerine msait hala getirilir. Souk ve scak olarak biimlendirilmesi kolay olmakla beraber tala karan iilii ve makine iilii olduka zordur. Makine ile ilenmede yksek hz ve zel takmlar kullanmak gereklidir. Alminyumun 4,55 Cu ve % 0,5 Pb ve % 0,5 Bi bulunan alam ileme kolayl bakmndan otomat alminyum adn alr. Korozyona kar byk dayanm gsterir. Alminyum haddelenmeden nce yksek saflktaki Alminyum ile kaplanr. Bylece Alminyum yzeyinde ok yksek saflkta ve korozyona dayankl bir kat elde edilmi olur. Elektroliz yoluyla yzey kaplamada Zn,Ni ve Cr kullanlr. Alminyum alam yaplmak suretiyle nedenle de Al alamlar; 1 Dkme Al alamlar 2 Dvme Al alamlar olmak zere ikiye ayrlr. Alminyum Alamlarnn lenebilirlii Al alamlar iyi bir ilenebilirlie sahiptir. leme scaklklar genelde dktr ve yksek kesme hzlarnn kullanm sz konusudur. Baz ilemlerde tala kontrol iin zel nlemler gerekebilir. Kesme ilemi keskin pozitif geometriler gerektirir ve genellikle Alminyum iin zel gelitirilmi takmlarla gerekletirilir. Ancak Alminyum alamlarnn bir ounun modern genel amal takmlarla uygun bir ekilde ilenebilmesi de mmkndr. Doru bir kesme ileminin gerekletirilmesi ve yma kenar oluumunun nne geilebilmesi iin byk tala alarna gereksinim vardr. Takm mr, yzey kalitesi ve tala oluumuna bal olarak ilenebilirlik genellikle iyidir. Ancak yzey kalitesini alam iindeki metaller etkiler. ekil 1de de grld gibi soldaki para (5000li Al alam ierisinde yksek Mg bulunduran ) sadaki ( 6000li Al alam, ierisinde daha dk Mg bulunduran) alama nazaran daha iyi yzey kalitesine sahiptir. Bu iki para ayn kesici takmla ve ayn kesme hzyla ilenmitir. dkme elverilii de arttrlm olur. Bu

ekil 1

Bunun en nemli neden Mgun Al alamnn mekanik zelliklerini iyiletirmesidir. Mg : Malzemeye sertlik verir, korozyon mukavemetini arttrr ve dolaysyla ilenebilirlik zelliini iyiletirir. Fazlas krlganlk yaratr. ekil 2 ve ekil 3 6000li Al alamlarnn ilenmi halini gstermektedir. Uygun takm ve kesme hzyla iyi yzey kaliteleri elde edilebilir.

ekil 2 - 6000li Al Alamlar

ekil 3

Her alam iin uygun kesme hzlar tablolarda verilmitir. ( Takm kesme hz tablolar) Metallerin Al Alamlarna Etkileri Cu : Alamn mukavemetini arttrr.(2000li Alamlar) Mn: Yksek mukavemet kazandrr ve kaynak kabiliyetini arttrr.(3000li Alamlar) Si : yi dklebilirlik kazancnn yannda ekme mukavemetini arttrr.(4000li Alamlar) Mg: Malzemeye sertlik verir. Korozyon mukavemetini arttrr fazlas krlganlk yaratr.(3000li Alamlar) Mg ve Sinin ayn deerde olduu alamlar (6000li alamlar) Zn: Alamlar) Korozyon mukavemetini arttrrken scak yrtlmaya sebep olur.(7000li

Aadaki resimlerde alminyum alamlarnn hammadde prosesi gsterilmektedir. Endstride kullanm alanna gre eitli imal usul yntemleriyle maml ya da yar maml haline getirilir( Talal imalat, kaynak, plastik ekil verme vs...).

ALMNYUM VE ALMNYUM ALAIMLARI TALA KALDIRILARAK LEME Alminyum alamlarnn baz zellikleri nedeniyle, takmlarn kesme artlar ve ayrca ekli uygun olmaldr. Tala kaldrlma ilemi, genelde ok hzl yaplabilmektedir. Takmlarn ; kama as kk ve tala as byk miktardaki tala kolaylkla uzaklatrlabilir. Tornalama ve frezeleme iin gerekli artlar, Tablo. 2 ve 3de belirtilmitir. Delme: Matkaplarn helezon as dar ve kanallar genitir, yumuak malzeme iin tepe as 1400, ve sert malzeme iin daha az olmas gayeye uygundur. Hz elii matkaplarnn, kesme hz ve ilerleme hz Tablo. 3de verilmitir.

Tablo 1 . Alminyumun ve alamlarnn tornalanmas ve frezelenmesi

Malzem e Saf alminyu m ve yumuak alminyu m alamlar

lenme Takm

Serbest a Tala as 0 0 8-12 8-12 8-12 8-10 8-10 8-10 6-10 6-10 6-10 8 8 8 10-12 10-12 6-8 8-10 8-10 6-8 35-40 35-45 25-40 25-35 25-35 20-30 12-16 12-16 12-16 12-16 12-16 10-15 10-14 10-14 10-12 15-25 15-25 15-20

Tornala ma

Takm elii Hz elii Sert metal

Kesme hz V= m/min Temizleme Tesviye 100-150 200-300 200-500 400-800 1000-1500 1500-2000 100-150 150-250 600-100 30-50 100-150 100-300 30-50 100-150 200-300 80-125 200-300 100-250 60-100 125-200 300-450 150-200 250-400 800-1200 50-100 150-200 200-500 80-100 150-300 300-500 150-250 300-500 200-400 125-150 200-400 500-700

Frezelem Takm e elii Hz elii Sert metal Takm Sert Tornala elii alamlar ma Hz elii Sert metal Takm Frezelem elii e Hz elii Sert metal Tornala Takm Otomat ma elii Alamlar Hz elii Sert metal Takm Frezelem elii e Hz elii Sert metal

Tablo 2 .Alminyum alamlarnn, tornalanmas ve frezelenmesi lerleme Takm elii ve Hz elii Sert metal a) Tornalama Temizleme Tesviye Temizleme Tesviye Byk 0,1-0,5 0,06-0,2 0,8-2,0 mm/d 0,1-0,5 mm/d 0,2-0,1 mm/d 0,1-0,3 mm/ Kesme derinlii Orta 0,3-1,0 0,2-0,5 Tala Derinliine gre

Takm elii ve hz elii Sert metal

Kk 0,6-1,5 mm/d 0,2-1,0 mm/d

Tablo 3. Alminyum alamlarnn delinmesinde, hz elii matkaplar. Kesme hz v = m/d Saf Al ve Al alamlar Sert Al alamlar Otomat alamlar 100-150 50-100 80-120 Matkabn ilerlemesi mm/d, Matkap aplar (m) 0-5 6-10 10-25 25-50 0,10-0,15 0,10-0,12 0,10-0,15 0,15-0,20 0,12-0,15 0,15-0,20 0,20-0,35 0,15-0,25 0,20-0,30 0,35-0,40 0,25-0,30 0,30-0,40

Tablo 4. Al ve Al alamlarnn zellikleri Malzeme DIN 1712 zellii ve malat ekli Malzeme No kullanlmas 1. En saf alminyum ve saf alminyum En saf Al Al Katk ok saf,yumuak. Korozyona Levha,band,erit,disk,vitray (Raffinal) 99,99R Max. kar ubuk profil,boru,kaynak 3,0405 %0,01 ok dayankl teli Perin teli ve perin Saf Al Al 99,9 Katk 3,0295 Max. Plastik korozyona dayankl, Levha,band,erit,disk,vitray, %0,10 Kimyasal ve gda maddeleri ubuk Endstrisinde,ar dayankl Profil,boru,tel,kaynak Kaplama malzemesi elektrod teli Saf Al Al 99,8 Katk Perin teli,perin Al 99,8 ve 3,0285 Max. 99,7den souk perslenen %0,20 paralar Saf Al Al 99,7 Katk 3,0275 Max. %0,30 Saf Al EAl VDE0202 letkenlik ve mukavemet Levha,band,erit,disk,vitray, 99,5 VDEye ubuk 3,0256 Uygun iletken raylar ve Profil boru,tel,pres ve elektroteknik malzemeleri dvme paralar Saf Al Al 99,5 Katk Plastik,korozyona dayankl, Levha,band,erit,disk,vitray, 3,0255 Max. Kimyasal ve gda maddeleri ubuk %0,50 Endstrisinde kullanlan Profil,boru,tel,kaynak aletler ve elektrodu, Al 99 Katk ve dvlen Saf Al 3,0205 Max. %1,0 Depolar,birahaneler,mutfak Preslenen aletleri paralar Paketleme,at kaplamalar, (Al 99 dan vitray olmaz) yer alt perin teli ve perinler, Al Sular ii izalasyon, 99,5dan souk preslenmi mimaride, kaplama paralar malzemeleri(Plate etmede) Kullanlr.

Tablo 5. Al ve Al- alamlarnn zellikleri (devam)

DIN 1712 Malzeme Analizi zellii ve kullanlmas NO 2. Alminyum alamlar (Biimlendirilebilen alamlar) a) En saf alminyum bazl Al RMg 0,5 %0,5 Mg katk En saf 3,3309 max. %0,02 En saf alminyumun Mg ile alam alam Mukavemeti artrr, korozyona kar reflactal Ar dayankllk kazandrr. ALRMg 1 %1,0 Mg katk Dekorasyon ve yansma iin kullanlr. 3,3319 max. %0,002 Malzeme b) Saf alminyum baznda Almn Haddal 3,0515 %1.2 min malat ekli

Levha,band,erit,ubuk,profi ller, Boru,teller Levha,band,erit,ubuk,profi ller, Boru,teller

Al Si 5 Kaynak teli AlSi 13 Kaynak teli Al Yatak alam Aldrey Pantal X Pantal

Sal Si 5 Lal Si 12 AlSiCuNi E-AImgSi 3,2305 AlMgSi 0,5 3,3206 AlMgSi 1 3,0315

%5.0 Si %12.0 %1 Cu %1 Mg %12 Si %1 Ni %0,4 Mg %0,5 Si %0,7 Mg %0,5 Si %1,0 Mg %0,6 Mn %1,0 Si

Orta mukavemeti,korozyona dayankl Al 99.5 ve Levha,band,erit,disk,ubuk, Al 99 gibi kullanlabilir. profil,boru,tel, aynak teli, preslenen ve dvlen paralar, perin teli ve perinler Alminyum alamlar iin ncelikli AlMgSi iin kaynak teli Kaynak elektrod teli Alminyum ve alminyum alamlar iin kaynak elektrod teli Orta derecede zorlanan kaymal yatak ve hafif ubuk,boru,preslenen metal kutuda millerin yataklanmasnda ar dvme paralar anma mukavemeti kaymal yatak. Sertletirilebilen,korozyona dayankl,elektrik iletkenlii VDE gibi Sertletirilebilir,korozyona dayankl,iyi ekillendirilebilir,paralatlabilir,kaynak yaplr,anodize edilir. Gemi , vasta, inaat, tekstil ve kimya sanayiinde korozyona dayankl ve orta mukavemetli. ubuk,profil,boru,tel

ve

Heddenal

AlMgMn

%2,0 Mg %1,0 Mn %1,0 Mg

Heddenal

AlMg 1 AlMg AlMg 2 3,3526

Heddenal

%2,0 Mg %3.0 Mg %0,2 Mn

Heddenal

AlMg 3

Heddenal

AlMg 5 3,3555

%5,0 Mg

Heddenal

AlMg 7

%5,5 Mg

ubuk,profil,boru,tel,pres ve dkme paralar Levha,band,erit,disk,ubuk, profil,boru,tel,pres ve dvme paralar,perin teli ve perin, souk preslenen paralar Dekoratif pencere doramas, metallerin buhar Levha,band,erit,disk,ubuk, ile kaplanmasnda. Tabii olarak sert,korozyona profil,boru,tel,pres dayankl, kaynak yaplr. Alet yapm ve dvme paralar,perinler. mhendislik ve vasta imalatnda Tabii olarak sert, korozyona dayankl kaynak Levha,band,erit,disk,ubuk, yaplr,dekoratif eloksa edilir. Az zorlanan profil,boru,tel,pres paralar. Gda maddeleri endstrisi ve ve dvme paralar,perinler. paketlemede,mimaride Tabii olarak sert korozyona dayankl i ve d Levha,band,erit,disk,ubuk, mimari iin dekoratif paralara yzey ilemleri profil,boru,tel, iin Kaynak teli, pres ve dvme paralar Atmosferik artlarda dayankl,gemi ve Levha,band,erit,disk,ubuk, Vasta imali,balklk,st endstirisi, profil,boru,tel,pres Mobilya ve alet imali ve dvme paralar,kaynak teli ,perinler. Tabii sert, korozyona dayankl,parlatlabilir,kaynak yaplr. Orta ve ar zorlanan deniz suyuna dayankl,vasta, Levha,band,erit,disk,ubuk, Gemi ve mhendislik yaplar,kimya profil,boru,tel,pres endstrisi,st mamlleri,optik ve mblede ve dvme paralar,kaynak teli ,perinler. Anodize edilebilir,iyi tala kaldrlarak ilenebilir.optik endstrisinde tornalanan ubuk,profil,boru ksmlar

Tablo 6. al ve Al- alamlarnn zellikleri (devam)

Malzeme 5 S Lioyds Heddenal DIN 1712 Analizi Malzeme No ......... %5,2 Mg AlMg3Si 3,3245 %0,3 Mg %0,6 Mn %0,8 Si %4,0 Cu %0,7 Mg %0,5 Mg %0,5 Si ......... %4,5 Cu %0,5 Mg %0,8 Mn %0,8 Si %4,4 Cu %1,5 Mg %0,5 Mn .......... Pres ve dvme paralar. Yksek mukavemetli, sertletirilebilir, malzemeler. Vasta, uak ve makine imalatnda kullanlan ok deerli konstrksiyon malzemeleri. ubuk,profil,boru,pres ve dvme paralar. ubuk,profil-boru,tel,kaynak teli,pres ve dvme paralar Levha,band,erit ubuk,profil,boru, paralar. Yatak alam pres ve dvme zellii ve kullanlmas Lioyd sigortasnn, gemi inaa alam Tabii sert, korozyona, dayankl iyi, Kaynak kabiliyeti. Alet, depo, vasta ve uak imalat iindir. eitli mukavemet ve ekillenebilirlikteki, sertletirilebilir Malzemeler. Korozyona dayankllk iin, saf alminyum ile Plate edilmitir. Vasta uak, mhendislik ve makine imalatnda kullanlr. malat ekli Levha,erit,disk,ubuk,profil,boru Levha,band,erit,disk,ubuk,boru, Tel,kaynak elektrodu Levha,erit,ubuk,profil,boru,teli,pres ve dvme paralar. Perin teli ve perin Levha, band, erit Levha,band,erit,ubuk,profil,pres ve dvme paralar.

Heddur normal Heddur Plate edilmi AlCuMg 1828 Heddur yksek mukavemet Heddur Yk.mukv. Kapl Constructal 1710 Constructal 1630 Constructal 1640 Constructal 1757 kapl Constructal 1788 Constructal Al 1790 Yatak alam 1880 Yatak alam Al S 1990 Autopan Tordal Boral

AlCuMg 1 3,1325 AlCuMg 1 Al 99,5 le kapl ...........

AlCuMg2 3,1355 AlCuMg2 Al 99,5 kapl

Levha, band, erit

%0,6 Cu AlZnMgCu 0,5 %3,4 Mg 3,4345 %0,2 Mn %0,2 Si %4,3 Zn ........ %1,3 Mg %4,5 Zn %2,8 Mg AlZnMg3 %0,4 Mn 3,4355 %0,3 Si %4,7 Zn AlZnMgCu 1,5 pl ........... 3,4375 %2 Cu ............ %2.5 Mg %5 Zn %0,6 Cu ............ %3,0 Mg %0,5 Si %5,0 Zn %0,7 Fe %4,0 Cu ............ %1,5 Mg %2,0 Ni %1 Cu ............ % 1 Si ile Sn+Pb AlMgSiPb Pantal gibidir. 3,0615 Uygun katkl AlMgSiPb 3,1645 ............

ubuk,boru,pres ve paralar,kaymal yatak.

dvme

Scaklktaki mukavemeti Pres ve dvme paralar, kaymal yatak. iyidir. Yatak alam ubuk,tel,kaymal yatak.

Sertletirilebilir,otomat ubuk,boru,te pres ve dvme paralar malzemesi yeterli anodize edilebilir. Haddur gibidir. ubuk,boru,tel,pres ve dvme aralar Tala krc Sertletirilebilir,otomat katkl malzemesi Al+%35 B C Termik nn tonlar Levha Al 99,5 kapl adsorbe eden malzeme

Tablo 7. Biimlendirilebilir alminyum alamlarnn daha sonraki ilemleri iin tavsiyeler

Malzeme DIN E gre ksa iaret Scak ekillendirilebilme Scak ekillendirilebilme 0C (presleme,dvme) Souk ekillendirilebilme (Yumuak tavlanm) Yumuatma tavlamas 0C Tala kaldrma { Yumuak Sert Lehimleme Gaz alevi ile kaynak Elektrik ark kayna Koruyucu gaz alt kayna Yumuak Mekanik parlatma Sert Elektrokimyasal parlatma Sonunda dekoratif anodize Elokse edilme Dekorativ Anodisieren2 A A D B A A A A C B B A A A C A D A A A C A D A A A C A D A A A D B A A A A D B A A A A A D B A Al 99,99 R A 300 350 En saf alminyum Al 99,8 A 480 500 E-Al 99,5 A 480 500 Al 99,5 A 480 500 Al 99 A 480 500 En saf Al Alam (Reflecial) AIRMg 0,5 AIRMg 1 AIRMg 2 A 300 - 350 A 300 350 A 300 350

A 290 310 36h D C B A

A 360 400 24h D C B A

A 360 400 D C B A

A 360 400 D C B A

A 360 400 D C B A

A 300 330 D C B A

A 300 330 D C B A

A 300 330 D C B A

1) Isl ilemler, Alman Metal Birliinin tavsiyesidir. A ok iyi B yi C Orta D Kt 2) Ayrca btn alamlar, teknik bakmdan anodize edilebilir. Aadaki tablolarda Al alamlarnn hangi prosese uygun olduu gsterilmektedir. Ekstrzyon Alam Karakterleri ve Uygulamalar Souk ileme prosesi Talal ilenebilirlik Dayanm General (1) Cracking(2)corrosion Stres Alam ve temper Lehimlenebilme Kaynaklanabil irlik Diren blgesi Alamlarn Baz uygulamalar Gaz Ark

5086-O H32, H16 H34 H36 H38 H111 5154-O H32 H34 H36 H38 5454-O H32 H34 H111 6005-T1.T5 6060 T1.T4 T5 T6

A[4] A[4] A[4] A[4] A[4] A[4] A[4] A[4] A[4] A[4] A[4] A A A A ...... A A A

A[4] A[4] B[4] B[4] B[4] A[4] A[4] A[4] A[4] A[4] A[4] A A A A ...... A A A A B A A A A A A A B B B B A A A A A ..... ..... ..... .....

A B B C C B A B B C C A B B B ...... B B C A B C B B B C C B C C B C C B C C D C C C C

D D C C C D D D C C C D D C D ..... D C C D C C D D C C C D C B C C C D C B B C C C C

D D D D D D D D D D D D D D D A A A A A A A A A A A A D D D D D A A A B B C C C C

C C C C C C C C C C C C C C C A A A A A A A A A A A A D D D A A A A A B B B B B B

A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A B B B A A A A B B B A A A A

B A A A A A B A A A A B A A A A A A A B A A A A A A A B B B A A A A A A A B B A A

Basnl kaynak kapla, Televizyon antenleri, otomobil,ulam ekipmanlar, mermi,fze

Kaynak yaplar, depo tanklar, basnl kaplarda

Kaynak yaplar,basn kaplar

6061-O B T4 T451 T4510 B T4511 B T6 T651 T652 T6510 T6511 A A 6063-T1 A T4 A T5 T452 A T6 T83 T831 T832 C C 6066-O C T4 T4510 T4511 T6 T6510 T6511 B B 6070-T4 T4511 T6 A A 6101 T6 T63 T61 T64 B 6105 T1 T5 B B

Yapsal uygulamalar Genel amalar, mimari uygulamalar yi korozyon direnci yksek g gerektirir. Kamyon ve gemilerde, otomobillerde,b oru hatlar,mobilya Mobilya,boru yolu, mimari, ekstrzyonlar

6262 T6 T651 T6510 T 6511 T9 .... A A 6351 T1 A

Kaynak yaplarnda dvme ekstrzyon

ve

General(1)

6463 T1 T5 T6 7005 T53

A A A ....

A A A .... B

Cracking(2)Stres corrosion

B B C .... D

D C C .... B

A A A B D

A A A C D

A A A A D

A A A A B Hava tatlar dier yaplar ve

7050 T73510, C T73514 T74[7], T7451[7] T74510[7], T74511[7] T7452[7], T7661 T76510, T76511 .... 7075-O T6 T651, .... C[3] T652, T6510, T651, T73, T7351 7178- O T6,T51,T6510,T 651

....

.... D D .... D

D B B .... B

D D D D D

D D D D D

D D D D D

B B B B B

C[3] C C B .... C

1) Adan Dye kadar olan deerler sodyum zeltisi ile kar karya kalma durumuna gre iyiden ktye doru sralanmtr. A ve B derecesindeki alamlar endstride kullanlr. 2) Gerilim korozyonu atlama dereceleri servis deneyimi ve laboratuar testleri ile numune zerinde %3,5 sodyum klorun zeltisine batrma testi sonucunda aadaki sonular gstermitir. A= Serviste ve laboratuar testlerinde bir sorun kmamtr. B = Ksa laboratuar testlerinde snrl hata vermitir.

Diren blgesi

Alam Scaklk

Gaz

Ark

ve

Souk ileme prosesi

Talal ilenebilirlik

Dayanm

Lehimlenebilme

Kaynaklanabilirl ik Alamlar baz uygulamalar

C = Srekli gerilim ile oluan servis hatalar apraz olarak tanecik yapsnda olumutur. D = Snrl servis hatalar boylamsal yada apraz alanlardr. 3) Adan Dye kadar olan deerler souk ilem ve Adan Eye kadar olanlar talal imalat ile ilenebilirlik zelliini gstermektedir. Bu deerler A Dye doru ilemin uygulanabilirliinde ktleme gstermektedir. Alminyum ekstrzyon Element Temper ve Kalnlk alamlar ve karakteristikleri Yksek dayanml otobs elektrik kablolar,kaynaklana bilirlik. atlama korozyonuna kar iyi diren yksek ilenebilirlik zelliiyle Si 0,30 -H111 0,7 Mg 0,35 -T6 0,8 -T61 0,250 2,000 0,1250,500 0,1250,749 0,7501,499 1,5002,000 0,1251,000 0,1251,000 0,1250,749 Up thru.500 Up thru.500 All Mukavemet deerleri ekme Akme mi ma mi max n x n 12, ..... 8,0 ...... 0 29, ..... 25, ...... 0 0 20, ..... 15, ...... 0 ..... 0 ...... 18, ..... 11,0 ...... 0 8, 15, 0 0 27, ..... 22, ...... 0 0 15, ..... 8, ...... 0 0 25, 32, 20, 27,0 0 0 0 25, ...... 15, ...... 0 ...... 0 ...... 38, 35, 0 0 38, ...... 35, ...... 0 0

Uzama miktar %0,2 ...... 15 19

-T63 -T64 -T65 Yksek Si 0,60 dayanm,averaj 1,0 ilenebilirlik Mg 0,45 korozyon direnci 0,8 Btn Mg 0,8 ekstrzyonlarda 1,2 ilenebilir, iyi Si 0,40 korozyon direnci 0,8 Pb 0,40 0,7 Bi 0,40 0,7 Cu 0,15 0,4 Cr 0,04 0,14 Yapsal uygulamalarda kullanlr. -T1 -T5 -T5,T62, T6510 and T6511

17 20 ...... 16 8 10

Si 0,7 -T1 1,3 -T4 yi Mg 0,40 0,8

Up thru 26, 0,499 0 Up thru 32, 0,749 0

...... 13, ...... 0 19, 0

........ ........

15 16

korozyon tatlarda.

direnci

Mn 0,40 -T5 0,8 -T51 -T54 -T6

lenebilme kabiliyeti yksek

Mg 0,45 -T1 0,9 Si 0,20 -T5 0,6 High purity Version of 6063 Zn 4,0 5,0 Mg 1,0 1,8 Mn 0,20 0,7 Cr 0,06 0,20 Zr 0,08 0,20 Ti 0,01 0,06 Zn 5,7 6,7 Mg 1,9 2,6 Cu 2,0 2,6 Zr 0,080,15 -T6 T62 -T53

Up 0,249 0,250 1,000 0,125 1,00 Up 0,500 Up 0,124 0,125 0,749 Up 0,500 Up 0,500 Up 0,124 and 0,125 0,500 All

thru 38, 0 38, 0 36, 0 thru 30, 0 thru 42, 0 42, 0 thru 17,0 thru 22, 0 thru 30, 0 30, 0 50, 0

...... 35, ...... 0 35, 0 ...... 33, 0 ...... 20, 0 ...... 37, ...... 0 37, 0 ...... 9,0 ...... 16, ...... 0 25, 0 ...... 25, 0 ...... 44, 0

........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........

8 10 10 10 8 10 12 8 8 10

Yksek dayanma ihtiya duyulduunda, otomotiv ve tatlarda kullanlr.

........

10

Yksek yksek direnci

dayanm korozyon

-T74510 T73511 -T74510 -T74511 -T76510 -T76511 -T76510 -T76511

Up thru 70, 5,000 0 Up thru 73, 5,000 0 Up thru 77, 0,499 0 0,500 79, 5,000 0

...... 60, 0 ...... 63, 0 ...... 68, 0 ...... 69, 0

........ ........ ........ ........

8 7 7 7

ALMNYUM EXTRZYON ALAIMLARI 6063 Kullanm Alanlar : Pencereler, kaplar,perde duvarlar, mobilya, orta dayanml asi, levhalar, dekorativ ereve, s alclar, gemiler 6060 Kompleks ekilli paralar iin idealdir. 6463 Ik reflektrleri, kesme aletleri, vitrin imalarnda kullanlr. 6061 Yksek mukavemetli alamlar kamyonlarda, rmork imalatnda, bur imalatnda, deniz aletlerinde kullanlr. 6005 Yksek dayanml alam : bur, anten, merdiven ve ilenen paralarda kullanlr. 6351 Yksek dayanm, iyi metal yorulmas ve darbe diren. Boru hattnda, rmorklarda, otoban bariyerlerinde ve aralarda kullanlr. Alminyum alamlarnda Mg ve Siun etkileri Alkali zellii tayan ortamlarda, Magnezyum korozyon zelliini iyiletirir. Silisyum(Si) negatif korozyon etkisi vardr, fakat bu etki Silisyum mikro yapdaki dalmna baldr. 6000li gruplardaki dengelenmi alamlar, Mg/Si ilikisi 1,73 bu yap Mg2Si sitokiyometrik dalmna uyar. Mg ve Si Mg2Si faz gibi varsaylr. Si ve Mg ieren alamlar ticari extrzyon ilemlerinde daha yaygn kullanlr. Si oran 0,6 0,9 olan alamlarda ukur korozyon baskndr, tane snrlarna yaklatka korozyon artyla birlikte silisyum oran da ykselir. Tane snr korozyonu arttnda gerilim korozyonu, atlama ve pul pul dklme art olabilir. Fakat bu durum her zaman gzlenmez.

Alminyum Alamlarnn Fiziksel zellikleri Alam Younluk Katlama Kg/m3 scakl AA1050 AA1070 AA2014 AA3003 AA3103 AA5005 AA5052 AA5083 AA5086 AA5154 AA5251 AA5454 AA5754 AA6060 AA6061 AA6063 AA6082 AA6351 AA7010 AA7020 AA7075 2700 2700 2800 2730 2730 2700 2680 2660 2670 2670 2690 2690 2680 2700 2700 2700 2710 2710 2820 2780 2810 Elastisit Modl Kesme Modl 1/K 69000 69000 73000 69500 69500 69500 70000 71000 71000 70500 70000 70500 70500 69500 70000 69500 70000 70000 72000 70000 72000 25900 25900 27400 26100 26100 26100 26300 26800 26700 26500 26300 26500 26500 26100 26300 26100 26400 26300 27100 26400 27100 24 24 23 23 23 24 24 24 24 24 24 24 24 23 23 23 23 23 24 23 24 899 899 869 892 892 897 901 899 900 901 898 897 897 898 895 898 894 894 857 873 862 Is iletim Katsays Entropi Ergime scakl Derece 0C 645 645 505 640 640 630 605 580 585 590 605 600 595 610 580 615 575 585 475 605 475

j/kg.K Derece 0C 658 658 640 655 655 655 650 640 640 645 650 645 645 655 650 655 650 650 630 645 635

NKEL LENEBLRL

NKEL 1571 ylnda A. F. Cronsted Saksonyada bulunan filizlerden elde ettii metale NKEL adn verdi. Daha nce Saksonyada zengin bakr filizleri vard ve bu filizler ilenerek bitirildii zaman alttan gzel grnl baka bir filiz ortaya kt. Bu filizlerden bir sre faydalanlamad ve bu filizlere yeralt cinlerinin hakimi olan OLD NCK'in etki ettiine inanld iin OLD NCK ad verildi. Cronsted'in nikel adn vermesi de bundan ileri gelmektedir. Nikel'in olduka eski bir gemii vardr. Eski in hikayelerinde nikelin gkyznden gelen insanlar tarafndan getirildiine inanlrd. in askerleri (Tesadfen nikel demir alam olan) kullandklar kllarla dmanlarn yenmekte ve bunun sihrini nikelde bulmakta idiler. Gkyznden den meteorlar (Gktalar) demir nikel alam idiler. inliler bundan en az 2000 yl nceden nikel-inko alam yaparak buna PAKFONG adn verdiler. Asrlarca bu alamdan yaplan gzel grnml eyalar in'den Avrupa'ya gnderildi. RETM

Bugn nikel, Slfr, Arsenr ve Arsenat gibi bileiklerden elde edilmektedir. Doada en fazla bulunan filiz Kanada'daki PROTN'dir. Pirotinde % 1-5 kadar nikel bulunmaktadr. Dier bir nemli filiz de Yeni Kaledonya'daki GARNERT 'tir. Garnieritte % 4-8 nikel vardr. Bakr, demir ve manganez filizlerinde de nikel bulunmakta ise de nikel retimin % 85'i slfrl filizlerden elde edilmektedir. Nikel filizleri nce krlr, ufalanr ve kurutma frnlarnda kurutulduktan sonra kavurma frnlarnda kavrularak kkrd yaklr ve uzaklatrlm olur. Buradan alnan filizler daha scak vaziyette iken alev frnlarna gnderilerek ergitilir. Eriyik zerinde toplanan demir alnr. Altta kalan eriyik MAT adn alr. (Demir younluk farkndan dolay ste toplanr). Mat uzun silindirik frnlara alnarak yksek scaklklara kadar stldktan sonra potalara dklr. imdi stte bakr ,altta nikel vardr. Potalardaki ktleden bakr ayrldktan sonra nikel elektrolizlenerek saf nikel elde edilir. ZELLKLER

Nikel gm beyaz renkte, 8.9 Kg/dm3 younluunda , 1455 C0 scaklkta eriyen, hemen her ortamda korozyona direnci ok yksek olan bir metaldir.Nikel ,yksek mukavemet ve genleme kabiliyetine sahip olup, yaklak 365 C0 ye kadar ferro magnetik zelliindedir. Is iletkenlii yksektir, parlatlmaya elverilidir. Ticari safl % 99.4 kadardr. Isl ilem ile sertletirilemez. Tannan en zl metaldir. Dayanm ve sertliini souk ilemekle ykseltmek mmkndr. Sfrn altndaki scaklklarda sertlik ve dayanm daha da ykselmektedir. Oda scaklnda 29.4 Kgm zllkte olan nikel 190 C0 scaklkta 31.4 Kgm zlle ular. Nikel asal metal saylr. Elektrokimyasal gerilim tablosundan demirden 0.21 volt daha asaldr. Nikel yzeyinde atmosfer etki ile ince bir oksit kat meydana gelir bu katman koruyucudur. Nikel yzeyinde meydana gelen oksit filmi endstriyel havada ylda ancak 0.005 mm derinlikte olur. Deniz ve kr havasnda bu deer daha dktr ve ylda 0.000025 mm kadardr. Nikel normal alkalilerin tuz zeltilerine (Klorr, karbonat, slfat, nitrat, ve asetat gibi) dayanm yksektir. Nikel asitlere ve asitlerin kaynar zeltilerine de yksek dayanm gsterir. Bu maddelerin nikele etkisi ylda 0.5 mm kadar olabilir. KULANIM ALANLARI

Havaclkta, petrol endstrisinde, kimya endstrisinde, gda endstrisinde, gda endstrisinde, amar kazanlarnda, mutfak takmlarnda, atal, kak, bak ve yemek kaplar yapmnda, salamura iletmelerinde, kat endstrisinde, at kaplama ilerinde,

korozyondan korunmas istenen metallerin kaplanmasnda ve daha saysz kullanm alannda kullanlmaktadr. Bugn nikelin 3000'den fazla kullanm alan vardr. Nikel scak ve souk biimlendirilmektedir. Nikel, galvanik kaplamalar iin ve ayrca kimya endstrisinde kullanlan aparatlarn saf ve alam katk elementi olarak kullanlr. Tamam % 5 Mg, Al ve Be olan nikel alamlar, rnein Ni Mn 3 Al olan termo elamanlar iin elverilidir. Yksek mukavemetten ve elastikiyetten dolay Ni Be 2 yaylarn diyaframlarn (Membranlarn) yapmnda kullanlr. Rafinerilerin boru tesisat hatlarnn termik bakmdan yksek mertebede ykleme yaplan yerlerindeki gerilmeleri azaltmak iin kullanlan metal krk paralar, Ni Cr 22 Mo Nb nikel alam malzemesinden elde edilir. Ni Cu 30 Fe (Monel metal), kimya sanayindeki aparatlar iin,zellikle korozyon tehlikesine maruz kalan i paralar iin ve uak yapmnda perin malzemesi olarak kullanlr. Kromnikel molibdenli elikler yksek sya kar dayankldr. NKEL ALAIMLARI

Ana maddesi nikel olan alamlarda % 50'den fazla nikel bulunur. Nikel 450 C0 altnda kuvvetli magnetiktir. Bu nedenle magnetik kaldrma makinelerinde kullanlr. Elde edili bakmndan dayanm deimektedir. Dkm yoluyla elde edilmise dayanm 3150-4220 Kg/cm2 arasnda olup haddeleme yoluyla elde edilmise 4200-11600Kg/cm2 arasndadr. Nikel, bakr, silisyum, krom ve molibdenle ayr ayr veya birka ile birlikte alam yapar. Nikel gm veya Alman gm ad verilen alam % 10-30 Ni, % 5-50 Zn ve kalan bakrdr. Nikel , korozyondan korunmas gereken yerlerde kaplama amac ile kullanlr. Nikelle yaplan kaplama zamanla parlakln kaybetmez. Gmle yaplan kaplamadan stndr. Anmaya dayanm istenen yerlerde 400 BSD kaplama tabakas elde edilebilir. Kaplama tabakas kalnl dekoratif iler iin 0.00025 mm den balar. Dier amalar iin kalnlk 0.0125-0.02 mm arasnda olur. Pskrtme yoluyla kaplama yaplrsa da bu tip kaplamann koruyuculuk deeri azdr. Nikelin en nemli alam 1905'te bulunan MONEL'dir. Yksek dayanml,biimlendirilebilen, sertlii yksek ve korozyon direnci stn olan bu alamda 2/3 nikel ve 1/3 bakr vardr. Monele Aliminyum ve Titan katlarak zellikleri daha da ykseltilebilmektedir. Monel sl ilem ile sertletirilebilir. Souk biimlendirme ile dayanm ve sertlii ykseltilmektedir. Sertlii 85-100 Rb olan monellerin 0.75 mm veya daha kk apl tellerde dayanm 10.00014000 Kg/cm2 dayanmndadr. atlamadan kendi etrafnda bklebilirler. Bugne kadar elde edilen en zl malzemedir. Yksek scaklklarda devaml veya aralkl almas gereken alamlarda % 60-80 nikel ve % 13-20 krom bulunur. Bu alamlar 1150 C0 scaklklarda kullanlrlar. Bu tip alamlar ayn zamanda korozyona da dayankldr. Nikel ve krom dnda kalan malzeme demirdir. % 80 Ni, % 20 Cr veya % 60 Ni ve % 15 kromlu olan alamlar NKONEL adn alr ve elektrik direncinin yksek oluu nedeniyle elektrik diren telleri yapmnda kullanlr. Nimonik ad verilen nikel krom dnda aliminyum ve titan bulunan alamlar 800 C 0 scaklklarda kullanlmaya elverilidir ve jet motorlar trbinlerinin paletlerinde kullanlr. Dayanm 7500 Kg/cm2 dir. Frnlarda stma elementi olarak kullanlr. nkonel, alkaliler,organik bileiklere, amonyak, hidrojen, azot, karbondioksit gazlarna ve buhar etkilerine byk dayanm gsterir. Sementasyon kasalarnda, st pastrizasyon kaplarnda, fotoraf banyo kvetlerinde,pompalar, miller, makaralar ve baka fotoraflk makine paralarnda yn boyama tekstil tekstil makinelerinde kullanlr. Termo eleman muhafaza borularnda, tuz banyolar elektrotlarnda, banyo kafeslerinde, yksek scaklklara dayanm gerektiren yerlerde kullanlr.

Nikel molibden alamlar, ok miktarda demir ihtiva eder. Biimlendirilme zellii ve dayanm bakmndan alam eliklerle karlatrlabilir. Tuz asiti ve nemli tuz asiti gzlarna byk dayanm gsterir. 800 C0 scaklklarda atmosfer etkilerine dayanm iyidir. Dnyada retilen nikelin byk bir ksm, elikler iin alam elaman olarak ve yalnzca yaklak %10 ila 20 orannda da nikel esasl malzemelerin retiminde kullanlr. Nikel malzemeler, genel olarak tam korozyona dayankldrlar ve teknik iin stn mekanik zelliklere sahiptirler. Bundan dolay, her iki zelliin birlikte arand soutucular, reaksiyon kaplar ile kimya ve petrokimya endstrisinde pompa malzemesi olarak tercih edilirler. Tufallamaya ve scaa ok iyi dayanmndan dolay, sper alam olarak ve ayrca enerji santrallerinde, trbin ve frn yapmnda da kullanlrlar. Nikel, -0,227 V olan Standard potansiyeli ile demir ve hidrojenin arasndadr. Oksitlenmeyen ve ok kuvvetli olmayan asitlere kar dayankldr. Bu durum, ksmen yksek gerilimde hidrojen ayrmasndan, ksmen de pasiflemeden kaynaklanr. Pasif tabaka hava ile temasta, sulu zeltilerde ve anodik balantlarda meydana gelebilir. Nikel, souk ve %60lk konsantrasyona kadar incelmi florik aside, %70lik konsantrasyonlu slfirik aside (gnde 3 gr/mm anma), su ve deniz suyu ierisinde, zellikle alkali zelti ve eriyikler ierisinde dayankldr. Dalama sodyumuna kar dayanm, yalnzca gmte bulunur. Bu nedenle, sodyumhidroksidin depolanmasnda kullanlr. Ntr ve asidik tuzlar (klorr, slfat, nitrat), ou organik asitler ve sulu zelti maddeli tuz asidi nikeli pek az etkilediinden, klorrl zc maddeler ve kimyasallarla (trikloretilen, hexaklorethen, fosforoksiklorr) temasta kullanlabilir. Buna karlk, nikel oksitleyici asitlerde zlr.rnein scak nitrik asitte gnde 8900 gr/m2ye kadar olabilir. Fosforik aside karda pek az dayanm vardr. Ar fosforik asitte anma miktar gnde 10 ila 20 gr/m2 arasndadr. Nikel malzemelerin iyi olmayan nemli bir yn, kkrt ieren gazlara (frn gazlar, baca gazlar) kar duyarl olmasdr. Bu davran, nikel alamlarnda da grlr. Kkrt, nikel ierisinde oda scaklnda zlmez. Bundan dolay, tane snrlarnda nikelslfr olarak bulunur. Ve nikeli soukta ve scakta krlgan yapar. Bu nedenle nikel ve alamlar kkrt ieren gazlarla kullanlamazlar. Nikel-Bakr Alamlar: Bakr ilavesiyle klorr iyonlarna, florik aside ve slfirik aside kar nikelin dayanm ykselir. ekil-210 de grld gibi, yaklak %30 Cu havasz miktarnda, deniz suyunda ktle kayb en az deerdedir. Haval ve slfirik asit, bu alamlarla oda scaklnda % 80 asit konsantrasyonuna kadar kullanlabilir. Havalandrma olmadnda, Ni-Cu alamlar tuz asidine kar dayankldr. Hava artkl ar konsantre asit pek az etkileme (gnde 20 gr/m2) yaparken, teknik asitlerde iddetli etkile (gnde 400 gr/m2 ) olur. Kkrtl asitlere kar dayanm da azalr. Ni-Cu alamlar kuru ve gaz formundaki halojenlere, hidrokarbonla temas etmeye ve alkali zeltilere ok dayankldr. % 63 Ni, % 28 ila 34 Cu ve % 1 ila % 2 Fe ieren (NiCu30Fe) ve monel metal olarak da adlandrlan alamn, teknikte olduka fazla nemli yeri vardr. Klorlu hidrokarbonlara kar dayanmndan dolay, ham petrol retiminde destilasyon nitesinde kullanlr. Ayrca, amonyum tuzlar retiminde szge, santrifj sepeti ve boru iletiminde, potasyum endstrisinde tambur filtre olarak ve ya sabunu iin kazan olarak da kullanlr.

NiCu alamlar, genellikle homojen anrlar. Haval florik asit ierisinde, printeki inko azalmas olayna benzer ekilde, nikel azalmas grlr. Delik korozyonu, yabanc maddeleri ylmalar olduunda meydana gelir. Nikel-Molibden Alamlar: Molibdenle alam yapmakla, nikelin zellikle redkleyici korozif ortamlara dayanmn iyiletirir. Buna karlk oksitleyici ortamlarda, krom ilaveli nikel-molibden alamlar tercih edilir. Birinci grupta en tannan alam NiMo30Fe (hasteloy B) % 4 ila 7 Fe ierir ve zellikle tuz asidi, slfirik asit, florik asit ve fosforik asit ve bulunan kimyasal tesislerde kullanlr. kinci grup iin NiMo17Cr16 (Hasteloy C) demir klorrl zeltilerde, kromik asit ve florik asitte alan kimya endstrisinde vana, pompa ve boru donanm olarak kullanlr. Hasteloy G olarak da tannan alam (yaklak % 22 Cr, % 7 Mo, % 5 Co,% 1.5 W, % 2 Cu, % 0.4 Si, % 0.3 Ta, ve Nb geriye kalan Ni) ise, oksitleyici (nitrik asit) ve redkleyici (tuz asiti) asitlere kar ve de lik korozyonu ile gerilim atla korozyonuna dayankldr. M23C6 karbrlerinin kelmesiyle dayanm ok azalr. Kaynak dikilerinin s gei blgesinde de korozyon grlmez. Alam, evre korumasnda slak ykayclar iin ve kaynayan fosforik asitle temasta da dayankldr. Nikel-molibden alamlar ok sayda aside kar dayanakldr. zellikle, tuz asidi ierisinde korozyon dayanm olduka iyidir. Pek az molibden miktarnda da (% 5 ila 7 Mo), korozyon hz hemen der. NiMo30Fe alamnn havalanmam tuz asidindeki korozyon tutumu, yalnzca gm, tantal ve platinde grlebilir. Slfirik aside karda, NiMo30Fe alam oda scaklnda dayankldr. Fakat, scaklk ve asit konsantrasyonunun artmasyla tahribat artar. Fosforik asitte, oda scaklnda sorun yaratmaz. Kaynama scaklnda NiMo30Fe malzemesinin anmas, gnde yalnzca 2.4 gr/m2 kadardr. Florik asidin (tm konsantrasyonlarda ve scaklklarda) etkisi altnda, organik asitlerde (sirke asidi) , su ve buharda da korozyon grlmez. Buna karlk, dier nikel alamlarnda olduu gibi, kkrt ieren gazlarda ve konsantre nitrik asitte iddetli korozyon grlr. Nikel-molibden ve nikel-molibden-krom alamlarnda, inter metalik fazn kelmesi sonucu molibdence fakirlemi sahalarn meydana gelmesiyle inter kristalin korozyon grlr. Ni-Mo alamlarnda inter metalik faz olan Ni3Mo 600 ila 900 C0 arasnda ve Ni-Mo Cr alamlarnda Ni3Mo3C ve Ni2Mo4C fazlar 1200 C0 nin zerindeki scaklklarda meydana gelir. nter kristalin korozyon, nikel-molibden alamlarna vanadyum ilavesi yaplmakta, nikel-molibden-krom alamlarna uygun zme tavlamas uygulanmakla zmlenebilir. Nikel-Krom Alamlar: Nikel-krom alamlar, tufallamaya ve scaklkta mekanik zorlanmaya kar yksek dayanm ve redkleyici, oksitleyici ortamlara karda iyi korozyon direnci gsterirler. ok sayda tannan alamdan teknik iin nemli olan iki tanesi, tablo 241 de aklanmtr. Bunlara ilave olarak , NiCr35 alamnn nitrik aside kar direnci olduka iyidir. Ni-Cr alamlarnn oksitleyici ortamlara kar ok iyi dayanm , sk yapan NiCr204 ve Cr203 balantlarnn , koruma zellii gstermesinden kaynaklanr.

Tablo 241 : Ni-Cr alamlarndan NiCr20 ve NiCr15Fe alamlarnn kullanm ve korozyon tutumu ile ilgili bilgiler Sembol Bileim Belirgin zellii Kullanm sahas Istc direnler, letkenler, Radyasyon borusu, Oksitleyici ortamlar, Kimyasal aparatlar, Isya ve tufallamaya dayankl yap elemanlar, Egzost, Semente kutusu, Nitrasyon kutusu, Tavlama sepeti, Petrokimya tesisleri,

NiCr20

NiCr15Fe

Dk scaklk katksyla yksek En az % 76 Ni elektrik direnci, 1250 C0 scakla % 19..21 Cr kadar havada tufallamaya dayanm , (kkrt ve halojen iren ortamlarda350 C0 ye kadar Scakla yksek dayanm, zaman uzama snr sl oka dayanm En az % 72 Ni (NiCr20ye nazaran iyi), Azot ve % 1417 Cr karbon verici frn atmosferlerine % 610 Fe kar dayanm ,gerilim atla korozyonu ve krlmaya kar yksek dayanm, 1100 C0 ye kadar havada tufallama dayanm, kkrtl redkleyici atmosferde (N2S) 550 C0 ye ve kkrtl oksitleyici atmosferde (SO2) ye kadar dayankl

LENEBLRLK

Talal ilem proseslerinde i paras reaksiyonunun prosese bal olduu bir gerektir. Bu yzden talal ilenebilirlik proses ve malzemeyi birlikte ihtiva eden bir sistem zellii olarak dnlmelidir. Malzemeleri ilenebilirlik asndan genel bir sralamaya koymak mmkn deildir.bununla beraber geleneksel olarak ilenebilirliin bir malzeme zellii olduu sylenebilir. Malzemelerin talal ilem kabiliyeti artna paralel olarak rn kalitesi ykselir ve maliyeti azalr. Malzemelerin talal ilem kabiliyetini belirlemede kantitatif deerlendirme kriterlerinin kullanlmas gerekir. Talal ilenebilirlik kabiliyetinin tanmlanmasnda esas alnan kriterler aada detayl olarak ilenmitir.

1. Sk sk adndan sz edilen talal ilenebilirlik indeksi, referans bir malzemeye gre

malzemelerin ilenebilme hz sralamasn ifade etmektedir. elikler iin gnmzdeki AlSl 1212 eliine ok benzeyen B1112 Bessemer talal ilem elii; bakr esasl alamlar iin kurun ieren Cu-Zn talal ilem alam ve aliminyum alamlar iin 7075-T6 alam referans malzeme olarak alnmaktadr. rnein belirli bir talal ilem operasyonunda B1112 Bessemer talal ilem eliinin krlmadan ilenebilme hz 1 olarak alnr. Dier eliklerin ilenebilme hzlar bessemer elii iin belirlenen deere blnerek talal ilenebilirlik indeksi bulunur. Bu deerler takiben kkten byk deer doru sralanarak tablo haline getirilir. ndeksin art talal ilem kabiliyetinin arttn gsterir. Bu sistemle deiik prosesler iin yaplan sralamalar birbirinden farkl olabilmektedir ve bu nedenle yanlgya sebep olabilir. 2. Dakika ve saniye cinsinden verilen bir takm mr iin kesme hz deeri veya verilen bir takm mr kriteri iin ilenen metalin hacmi malzemelerin talal ilenebilirlik kabiliyetinin tespitinde kullanlabilecek daha kantitatif llerdir. 3. Dier bir kriter takm anmasdr. Bu deer, verilen bir kesme hz ve besleme deerinde kalem boyutunda birim zamanda anmadan dolay meydana gelen

deiim cinsinden veya standart bir taban yzeyi anmasnn oluabilmesi iin gerekli olan zaman olarak verilir. Dier hallerde ise nceden tayin edilen kraterlii baz alnr. 4. Dier bir kantitatif l ise standart kesme ve besleme hzlarnda elde edilen standart yzey bitirme kalitesidir. Talal ilenebilirlik daha nceden de vurguland zere bir sistem zelliidir; tekrar edilebilir datalarn eldesi amalanyorsa sistemin btn geleri ak bir ekilde tanmlanmaldr. Tornalama operasyonu iin bu testlerin prosedrleri ISO 3685-1977 nolu standart da verilmitir. Deerlendirmede takm anmas baz alnmtr. Anma sabit kesme hznda zamann fonksiyonu olarak ve deiik hzlarda test ilemine gre takm anmaszaman erisi eklinde verilmitir. Btn bir deerlendirme uzun zaman alr ve pahaldr. Snrl geerlilie sahip olan baz ksa testlerde mevcuttur. Yukarda daha ok takm malzemesindeki deiimler baz alnarak ilenebilirlikle ilgili yaplan tanmlamalar izah edilmitir. Aada ise i paras zellikleri asndan talal ilenebilme kabiliyeti ele alnmtr. Talal ilenebilirlik ok ynl bir zelliktir ve malzemelerin bir ksm zellikleri tarafndan etkilenir. yi ilenebilirlik terimi minimum enerji ile ilenebilme, minimum takm anmas, iyi yzey bitirme gibi kriterlerin birini veya birden fazlasn ifade eder. yi ilenebilirlik iin genelde malzemelerde aadaki zellikler aranr. Talan kolaylkla krlabilmesi ve kk oranlardaki kaymadan sonra talan ayrlabilmesi iin snekliliin dk olmas gerekir. Bu karakteristikler plastik deformasyonda istenilenlerin tam tersidir; bu yzden tercih edilen zellikler arsnda dk bir deformasyon sertlemesi ss (n), dk kavitasyon (gzeneklenme) oluturma direnci, dk kesit bzlmesi ve dk krlma direnci bulunmaktadr. Kesme enerjisini minimum deerde tutabilmek iin kayma mukavemetinin dk veya pratikte lm daha kolay olan ekme mukavemeti ve sertlik deerinin kk olmas gerekir. Takm malzemesi iindeki alam elementlerinin i paras malzemesi iinde difzyon kabiliyeti dk olmaldr. Aksi halde bu elementler i parasna difze olarak takmda alam elementi fakirlemesine ve dolaysyla takmn zayflamasna neden olurlar. Takm ve i paras arasnda kuvvetli yapma ve metalrjik ba oluumu istenmez. Ancak alam elementi difzyonunun gereklemedii hallerde yksek yapma karakteristikleri ikinci kesme zonunun kararl hale gelmesine yardm eder. paras bnyesindeki baz oksitler, btn karbrler, metaller aras bileiklerin ounluu ve elementel silusyum gibi ok sert fazlar kesici takm gibi hareket ederek takm anmasn hzlandrrlar. Bu fazlar zellikle levha formunda ve keskin keli olduklar zaman daha tehlikelidirler. Normal artlarda yumuak veya yksek scaklklarda nemli oranda yumuama gsteren sekonder faz partiklleri kayma zonuna ulatklar anda blgesel kaymay tevik ederek, talan krlmasna katkda bulunurlar ve malzemeye talal ilenebilir hviyeti kazandrrlar. Bu fazlar yukardaki ilevlerinden dolay faydaldr. Bylesi inklzyonlar dk kesme veya kayma mukavemetlerinden dolay ikinci kesme zonunda harcanan enerjiyi azaltrlar ve hatta bazlar tala yzeyine deformasyon sonucu svanarak i yalayc olarak hareket ederler. Bylece gerekli kesme kuvveti ve enerji azalr. Yksek sl iletkenlik kesme zonundaki scakln dk tutulabilmesini salar.

 paras malzemesinin dk ergime scaklna sahip olmas ilem scaklklarnn takm parasnn yumuama veya i paras ile reaksiyona girme scaklklarnn altnda kalmasn salar. Yukarda sz edilen olgularn geni bir scaklk aralnda incelenerek deerlendirilmesi daha faydaldr. Yksek scaklklarda malzemelerin kayma veya kesme mukavemeti azald iin ilenebilirlii ok zor olan malzemelerin talal ilemi mmkn hale gelir. Baz zel hallerde kesme zonunun hemen nndeki zonun blgesel olarak stlmas metal ileme hzn nemli oranda artrabilir. Isl yaynm azaltmak iin stma hz yksek olmaldr. Bu amala indksiyon stma, plazma veya lazer yntemleri kullanlr. Ancak yksek scaklklar yksek yapma ve hzlandrlm difzyon gibi zararl yan etkilere sahiptir. Bu nedenle takm mr aniden azalma gsterebilir. Bylesi durumlarda alma zonunun soutulmas iin byk miktarlarda talal ilem svs kullanlmaldr. Baz gereksinmeler nadiren ayn salanabilir. Plastik deformasyonu kolay olan snek malzemelerin talal ilemi gtr. Yksek mukavemetli fakat snek malzemelerin talal ilemi gtr. Yksek mukavemetli fakat snek malzemelerin ilenmesi ise daha da zordur. ki fazl malzemeler ounlukla tercih edilir; nk zellikle krlgan ve dk mukavemetli levha formundaki veya keskin keli ikinci faz partiklleri sneklilii azaltr. ou uygulamada malzemelerin sl ilem gibi metalrjik operasyonlarla daha kolat ilenebilir bir koula getirilmesi ve daha sonra tekrar sl ilemle gerekli servis zelliklerinin kazandrlmas yoluna gidilir. Bu yntemler ayn zamanda ekonomiktir. NKEL VE ALAIMLARININ LENEBLRL

Dk sneklikten dolay bu alamlarn souk alm veya kombine sl ilem grm halde ilenmesi tavsiye edilmektedir.ancak bu alamlarn yksek yapma zellii ve dk sl iletkenlii ounlukla yksek mukavemetle birleerek bu malzemenin tavl veya ar yalandrlm koullarda ilemini zorunlu hale getirir. Slfr nikelle birletirilerek eitli glklere yol aan dk ergime noktal tektik faz oluturduu iin talal ilem svlar slfr iermemelidir. Nikel genellikle bir alm elementi olarak kullanlmasnn yan sra yksek mukavemetli, yksek korozyon direncine ve sl dirence sahip nikel alamlar iin ana malzemeyi oluturur. Saf halde dayankldr, souk ve scak ilem grebilir ve orta seviyede ileme zelliklerine sahiptir. Nikel esasl malzemeler rn ve kalite gereklerini yerine getirdii iin ilenmesi en zor sper alamlar arasnda bilinir. Nikel esasl malzemelerin dk ilenebilirliklerine katkda bulunan zellikleri yle sralayabiliriz: Yksek scaklk zelliklerine bal olarak, ilenirken mukavemetlerinin byk bir ksmn korurlar, Takm ucu ve/veya kesme derinliinde oluan entik anmasna katkda bulunan nemli bir faktr olarak, ileme sertlemesi hzl bir ekilde meydana gelir, Takmlar, sper alamdaki sert andrc karbrlerin varlndan dolay abraziv anmadan etkilenir, Pazardaki yksek difzyon anma hzna sebep olan takmlarla ilemede kimyasal reaksiyon meydana gelir, Takm malzemesinin ekilip koparlmasna bal olarak oluan iddetli entik anmas ve tala yzeyinde SPALLLNG e yol aan, nikel alamnn takma kaynaklanma/yapma olay sk sk gerekleir,

Kontrol edilmesi zor olan, bylece SEIZURE ve krater oluumu ile takmn DEGRADATION na katkda bulunan, tk ve devaml bir tala oluumu vardr, Nikel esasl malzemelerin dk sl iletkenlikleri sklkla, hem takm ucunda yksek scaklk hem de takmda termal gradyan oluturur.

Nikel esasl malzemelerin ilenebilirliini olumsuz etkileyen faktrlerden, ksa takm mr ve iddetli yzey ABUSE u en nemli hususlardr.ileme srasnda oluan kalnt gerilmeler gibi yzey deiimleri, mekanik zellikleri ve gerilme korozyon zellilerini olumsuz etkileyecek olan distorsiyona sebep olabilir. Daha kk ve greceli olarak daha ucuz olsalar da kesme, ilemine etki deikenler iinde kesici takm, en kritik yerlerden birine sahiptir. Nikel esasl alamlarn ilenmesinde kullanlacak olan herhangi bir takm malzemesinin tamas gereken zellikler yle sralanabilir: 1. 2. 3. 4. 5. yi bir anma direnci, Yksek tokluk ve sertlik, Yksek scaklk sertlii, yi sl ok zellikleri, Ykselen scaklklarda yeterli bir kimyasal kararllk.

Birde ek olarak kesici takm seiminde seilen takmn ilemeyi minimum bir itme ile gerekletirecek takm olmas art aranmaldr. Kesici kenar ve kesme verileri doru seilmeli, ezme deil kesme ileminin gerekletirilmesi salanmaldr.

TTANYUM ALAIMLARININ LENEBLRLK ETD

SUNUM Dier malzemelere gre yksek teknoloji malzemelerinden biri olan titanyum ve alamlarnn sahip olduklar bir takm "stn zellikleri" vardr. Ancak bu zelliklerin bir bedeli olarak, "ilenebilirlikleri" dktr. Bu raporda titanyum ve alamlarnn genel zellikleri ve talal imalat asndan ilenebilirlikleri incelenmitir. Titanyuma ait talal imalat proseslerinde karlalan sorunlar ve zmleri mmkn olduunca bir arada verilmeye allmtr. Raporun hazrlanmasnda, kaynaklar ksmnda belirtilen bir takm internet sitelerinden yararlanlmtr. Grld zere tm bu siteler yabanc lisandadr. Bu bakmdan mkemmel olmayan yabanc dil bilgilerimizden yada yazm yanllklarndan olumu "muhtemel" hatalardan dolay zrlerimizi sunar, daha detayl bilgi iin adreslerini verdiimiz bu sitelere baklmasn tavsiye ederiz. Son olarak, bizi byle bir aratrmaya sevk eden ve talal imalat proseslerinin dardan grnd gibi kolay olmadn anlamamz salayan, raporun hazrlanmasnda danmanln esirgemeyen, deerli hocamz Prof. Dr. M. Cemal AKIR 'a teekkrlerimizi sunar, hazrladmz bu raporun tm okuyuculara faydal olmasn dileriz. 1. TTANYUMUN GENEL ZELLKLER VE ALAIMLARI 1.1 Titanyumun Genel zellikleri [1] Titanyumun baz temel zellikleri aada sralanmtr: Tm formlarda bulunabilmesi Dier yksek performansl malzemelere gre daha ucuz tedarik edilebilmesi Kaynaa yatknlk elik kadar mukavim ancak eliin yars arlnda olmas Atee ve oka kar direnli olmas Biyolojik uyumluluk ve zehirli olmamalar [4] Ayrca aada baz titanyum alamlarna ait bir ksm mekanik ve termal zellikler belirtilmitir.

[2] ou titanyum malzemesinin ve bileenlerinin dizayn karakteristikleri bu malzemelerin ilenebilirliini pahal hale getirmitir. Bunlarn hatr saylr bir blm zel formlardaki dvme paralar, plakalar ve kleler v.b. eklinde retilen paralar dndakilerdir. rnek olarak, zel formda retilen paralarn arlklarnn %50-90 civar tala olarak i parasndan ayrlmaktadr. Baz tam mamul paralarn komplekslii

nedeniyle, rnein titanyum hammaddesi (bulkhead), talalarn minimize edilmesinde kullanlan "near-net-shape" metodunun uygulanmasnda zorluk kmaktadr. Titanyum eskiden ilenebilmesi ok zor bir malzeme olarak grlyordu. Titanyumun birok endstri alanndaki kabullenii ve reticilerin konu hakkndaki tecrbelerinin art, titanyum ilenebilirlii hakknda gnmzde snrsz bir bilgi birikiminin domasn salamtr. reticiler imdi uygun tekniklerin kullanm ile titanyumun ilenmesinin 316 paslanmaz eliklerin ilenmesinden daha zor olmadn biliyorlar. Titanyumun havaclkta kullanlan alamlar ile allrken titanyumun ilenebilirlii ile ilgili atlyelerde baz sorunlarla karlalyordu. Bunun temeli, esasen ekme mukavemetleri 241 ile 552 MPa arasnda deien 1.Snf titanyumlarn (ASTM B, 1.,2.,3.,4.Snf) havaclkta kullanlan alamlardan (ASTM B, 5.kalite, Ti-6Al-4V) daha kolay ilenebilir olmasyd. Artan alam bileenleri ve artan sertlik, titanyum alamlarnn talal imalat ile ilenmesini zorlatrmaktadr. Bu dier birok metal iinde dorudur. 38 Rc (350 BHN) zerindeki sertlik deerleri, i vida amada, frezelemede, raybalamada (broaching) zorluk karmaktadr. Bununla beraber, genel olarak titanyum ve alamlarnn zel karakteristikleri dikkate alnrsa, titanyum ve alamlar ilenebilirlik konusunda sorun karmas beklenmez. Titanyum alamlarnn ilenmesinde ihtiya duyulan kesme kuvvetleri, imalat eliklerinin ilenmesinde ihtiya duyulandan biraz daha yksektir ama bu alamlar metalrjik karakteristikleri nedeniyle ayn sertlikteki eliklere gre daha zor ilenirler. Beta alamlar en zor ilenen titanyum alamlardr. Yzey kalitesindeki bozukluklardan, zellikle talama esnasnda iddetle kanlmaldr. Aksi takdirde metal yorulmas gibi istenmeyen mekanik davran bozukluklarna neden olunabilir. Bugne kadar titanyumlarn yksek hzlarda ilenebilmesi gibi teknikler gelitirilememiti. Yksek hzlarda ileme ihtiyac, yeni takm malzemelerinin gelitirilmesini gerekli klmtr. 1.2. Titanyum Alamlar Ticari olarak pek ok titanyum alam bulunmaktadr. Bunlardan hepsi olmamakla beraber, en bilinen titanyum alamlar ve bunlarn dierlerine gre stn zellikleri aada sunulmutur. 1.2.1. Saf Titanyum yada Alamsz Titanyum CP (commercially pure - ticari saflktaki) Titanyum olarak da bilinirler. yi korozyon dayanm ve kaynak edilebilme kabiliyeti istenilen yerlerde kullanlr. 2. , 3. ve 4.snf ticari titanyum alamlarda oksijen (metal oksit) artm, ekme (tensile) mukavemetini ve akma (yield) mukavemetini artrmakta ancak tokluunu (impact strength) drmektedir. 1.snf ticari titanyum alam, dier snflara gre saflk bakmndan en st, mekanik direnleri bakmndan en dk, plastik ekil deiimi kabiliyetleri bakmndan en yksek seviyededir. Sfrn altndaki derecelerde alldnda, mekaniksel zellikleri ykselir. 1.2.2. Dk Alaml Titanyum Ticari saf titanyuma benzerler, ancak ilerine katlan elementlerin yzdelerine gre belli bir karakter kazanrlar. Bu elementler, genellikle paladyum, nikel ve molibden olmaktadr. Bu alamlar, 12. Snf Ticari titanyum alam iin malzemenin mekanik diren kazanmasna msaade ederken, 7. ve 11. Snflara korozyon dayanm kazandrmaktadr. 1.2.3. Alaml Titanyum

Titanyum alamlar iin ok sayda ticari snf mevcuttur. Zengin kimyasal kompozisyonlara sahiptirler. Bu alamlar genellikle ostenitik orandaki paslanmaz elik ile benzer ekilde kritik ilenebilme faktrlerine sahiptir. Yine birka yksek kritik limitlere sahip alamn haricinde, kaynak edilebilme kabiliyetlerine de haizdir. 1.2.4. Ti - 6Al - 4V En ok kullanlan alam olup, dnyadaki titanyum tonajnn %50 si gibi byk bir yzdesini oluturmaktadr. Uzay ve hava aralar endstrisinde %80, medikal protezlerde %3 oranlarnda kullanlmaktadr. ok ynl (versatil) olan bu alam, scakln 399 0C den 510 0 C ye deitii yerlerde kullanlabilmektedir. 1.2.5. Ti - 6Al - 4V Eli Normal Ti - 6Al - 4V alamndaki oksit ve demir oran azaltlm, daha pahal olan snfdr. Maksimum metal oksit oran % 0.13 ve maksimum demir oran % 0.25 tir. Bu sayede iyi derecede ekil alabilme kabiliyetine ulalm ve dk scaklklarda da diren salanm olur. 1.1.6. Ti - 6Al - 4V Pd Yine normal Ti - 6Al - 4V alamndan farkl olarak, ierdii % 0.2 paladyum ile beraber korozyon dayanmlarna sahiptirler. 2. TTANYUM VE ALAIMLARININ KULLANIM ALANLARI Titanyumun belli bal kullanm alanlar aada sunulmutur: Uak motorlarnda Uaklarn d yzeylerinin kaplanmasnda Mimaride Otomotiv sanayiinde Youturucularda Sahile alan boru sistemlerinde ve retimlerindeki ekipmanlarda Gazlardaki slfrlerin ayrtrlmasnda Gda retim ve proseslerinde Jeotermal tesislerde Eczaclkta Kymetli ta ilemede Is eanjrlerinde Denizcilikte Tbbi enjektrlerde Metal ekme ekipmanlarnda Askeri donanmlarda eitli tesisat ve balama elemanlarnda

Di hekimliinde dolgu alamlarnda

Artma tesislerinde Elektrokimyasal anotlarda Dey delik ileme takmlarnda Nkleer ve evre gvenliinde Petrokimyasal rafinerilerde Kat retiminde Lks konsollarda ve saatlerde Spor ekipmanlarnda Buhar trbinlerinde Yksek devirli santrifj makinalarnda Ya hava oksidasyonunda

3. TTANYUM VE ALAIMLARININ LENEBLRLKLER 3.1. Genel Olarak Titanyum ve Alamlarnn lenebilirlii Talal imalatta, titanyum genellikle korkutucu bir malzeme olarak bilinir, nk ilenmesi zordur, ancak imkansz da deildir. Gerekte titanyumu ilemek, aklda tutulmas gereken birka hususla beraber gayet kolaydr. Btn bu hususlarn en banda, alminyumun ilenmesine benzer olarak, kesici takmn gerekten yeterli keskinlikte ve pozitif geometriye sahip olmas gerekmektedir. Bilhassa serbest yzeyin i parasna srtnmesi takm mrn ciddi biimde drr. Bu bakmdan takm keskinliinin salanmas, srtnmelerden kanlmas ve pozitif takm geometrisinin kullanlmas takm ile i paras arasndaki temas yzeyini minimize edecektir. Kritik srtnmelerden kanmak, tala aknn artn kritikletirebilir. Yksek viskoziteli soutma svsnn kullanm, pek ok durumda takm mrn ikiye katlayabilmektedir. Bu ayn zamanda srtnme yzeylerinde uygun kaplamalarn yaplmasyla da salanabilmektedir. Bilhassa TiN kaplama, daha nceki kimyasal reaksiyona girme teorilerini kertir ekilde, ciddi mertebede Alfa ve Alfa - Beta gruplarndaki titanyumun ilenebilirliini iyiletirmektedir. Bununla beraber Beta gruplarndaki titanyumun ilenmesinde TiCN, yksek sertlikleri nedeniyle tavsiye edilmektedir. Ayrca yeni TiNAL kaplamalar, yksek kenar mr karakteristikleri gstermektedir. Yaplmakta olan bir deney, gelecee ynelik olumlu zellikler vaat etmektedir. Bilhassa bir istisna olmak kayd ile Alfa - Beta gruplarndaki ve teorikte bu gruba ait 6-2-2-2-2 alam ( 6Al, 2Zr, 2Sn, 2Mo, 2Cr, 0.25Si ) pratikte Beta grubu bir alamm gibi davranr. Bu sebeple bu alamn ilenmesinde, ince hatveli kaba ileme takm (fine pitch roughers) zerinde TiCN kaplama, ar tala kaldrma ileminde (heavy removal cut) iddetle tavsiye edilmektedir. Bir dier nemli husus, takm zerinde bulunan tala krma cebidir. Kaln talalar, kayma ilemi ve srtnmelerin yok edilmesinin srekliliinin garantisine ihtiya duyarlar. Titanyum alamlarnn ilenmesinde, en ok karlalan problemler, yksek devirlerle ve ilerlemeyle alamamak, ayrca takmda tala krma cebi kullanamamaktr. nk bu faktrler takm mrn ar derecede drmekte ve deformasyon sertlemesine neden olmaktadr. Alminyumlarda olduu gibi uzun takm kullanmnda, tezgah tablasndaki ilerlemenin limitli olduu yerlerde, ilerleme oran deil, devir says drlmelidir. Son olarak, saf titanyumun ilenmesi alamllara gre daha kolay ve problemsiz olmaktadr. Dier malzemelere gre, gerek uak endstrisinde gerek uzay aralar endstrisinde olsun, titanyum malzemesi, bilhassa yksek (mukavemet / arlk) oranlar, bu mukavemetlerini artan scaklklarda srdrmeleri, yksek paslanma direnleri, iyi krlma (fracture) dayanm karakteristikleri ve yksek gerilme oranlarna kar olan dayanmlar

sayesinde yaygn olarak kullanlmaktadr. Her eyin bir bedeli olduu gibi btn bu zellikleri ile gz dolduran titanyumun, ilenebilme kabiliyetleri ise ayn oranda zayftr ve bu sebeple talal imalat da zordur. Belli bal ileme olumsuzluklar aada sralanmtr, - Artan scaklklardaki, dk elastisite modlleri, titanyumun ilenebilirliini drmektedir. - Titanyumu ileme esnasnda ileyici takmda ve i parasnda alminyuma oranla 13 kat az olan sl iletim kabiliyetleri yznden oluan yksek s, takm mrn drmektedir. - Genellikle oluan talan birbirine paralel kayma dzlemlerine sahip, paral tala tipinde olmas termal zellikleri drmektedir. Bu talalar ani kuvvet deiimlerine ve ani deien bu kuvvet ileyici takma darbe etkisi yapmakta ve dayanmn drmektedir. - Kesme hzlarnn artmnn takm mrne olan etkisi ciddi mertebelerde olmaktadr. - Paral (segmented) tipteki talan, kesici takm zerinden kaymamasnn sz konusu olduu anlar mevcut olduundan, tala zerindeki s enerjisinin bir ksmnn ileyici takma gemesi ve takm dayanmnn dmesi sz konusudur. - Yksek scaklklarda, titanyum kimyasal bakmdan aktif hale geerek, bugn takm malzemesi olarak bilinen hemen hemen btn malzemelerle kimyasal reaksiyona gemesi ve neticede takmn anmas sz konusudur. Grld gibi s oluumu titanyumun ilenmesindeki temel problemlerden biridir. Yksek basnl soutma svsnn kullanlmas ile talan uzaklatrlmas daha verimli olmakta ve takmn scakln drmektedir, ancak takm mr genellikle hala dk seviyelerde olmaktadr. - Bir dier temel problem ise takm zerinde meydana gelen dklmelerdir. Genellikle oluan talan tipinden dolay meydana gelen deiken kesme kuvvetleri bu dklmenin ana sebeplerinden biridir. Bu olumsuzluun elimine edilmesinde, yksek takm rijitlii, yksek ilerleme hz ve dk tala alar tavsiye edilmektedir. Segment boluunun arttrlmas, darbe frekansn drmekte ve temas halinde olan takm yzeyindeki kuvvetlerin younluu azalacaktr. Ancak bu yntem her takm, i paras veya fikstr sistemi iin genelletirilemez. Baz uygulamalar, krlmalara neden olmamak iin esnek i paras fikstrn zorunlu klmaktadr. Ayn zamanda yzey frezeleme gibi baz operasyonlarda i paras fikstrnn esnekliine, kesme hzlarnn arttrlmasnda olduu gibi yksek ilerleme hzlarnda imkan tannmamaktadr. Titanyum ve alamlaryla dk kesme hzlarnda alma zorunluluu, prodktiviteyi (ekonomik verimlilik) drmektedir. Yaplan aratrmalar neticesinde, yaplan ilemin zellikle sv nitrojen tatbikiyle (soutma ve oluan talan ortamdan uzaklatrlmas salanyor...) yaplmas halinde daha gvenli proseslerin elde edildii, daha iyi kalitede rn elde edildii, birim maliyetlerin dt ve daha iyi prodktivitenin elde edildii grlmtr. Saf titanyum ve paslanmaz elik, genellikle ilenebilirlik parametreleri bakmndan bir biri ile kyaslanabilir haldedir. Ancak titanyumun alaml hale dnmeleri halinde, ilenebilirlikleri dmektedir.Yalnz belli zel karakteristiklerin bilinmesi ve dikkate alnmas durumunda, bu ilenebilirlik dm bir problem olmaktan kar.

ayet kullanlan takm keskin tutulabilirse, titanyum ok rahat kesilebilir. Kesinlikle tam ayarlanm takm yanama as, yeterli soutma ve dk kesme hzlar ile yksek ilerleme tavsiye edilmektedir. Titanyumun termal kondktivitesinin (iletim ile olan s transferi yetenei) dk olmas nedeniyle, kesme ilemi srasnda oluan talalarn, takmn kesici kenarlar zerinde zarar verme eilimleri gsterdii tespit edilmitir. Daima takm zerindeki anmann hz artar. retim kayplarndan ziyade, takmn maksimum kapasitede kullanlmas ve ekonomik verimlilik dmeye baladnda da takmn deitirilmesi tavsiye edilmektedir. Uzun takm mrlerinin elde edilebilmesi iin kesme scaklnn ve takm anmalarnn azaltlmas ynnden, mutlaka doru soutucu akkann kullanlmas nem arz etmektedir. Soutma svsnda, korozyon problemlerine neden olmamak iin soutucu akkann ierisinde, klor, flor, brom ve iyot elementlerinin, kati suretle bulundurulmamas gerekmektedir. Gerekte titanyum, bazen ileme zorluklarna gre geleneksel metotlarla snflara ayrlabildii gibi snflara ayrmada metalin fiziksel, kimyasal, mekaniksel zelliklerinden de yararlanlabilir. rnein: - Titanyumun sl iletkenlii ktdr. Is, genellikle tala kaldrma ileminde abuka uzaklatrlamaz. Bundan dolay snn tamamna yakn kesici kenar ve takm zerinde younlar. - Titanyum, ileme esnasnda metallerle gl alam yapma (strong alloying tendency) ve metallerle reaksiyona girme eilimindedir. Bu kesici takm zerinde hzl deformasyona neden olmakla beraber kesici takm zerinde yapmaya (welding) ve svanmaya neden olur. - Titanyum nispeten dk elastisite modlne sahiptir. Bu mnasebetle eliklerden daha esnektir (springiness). Mekanizma, uygun destekleme yaplmadnda veya derin pasolarda (heavy cuts) kesici takmdan uzaklama eilimindedir. nce uzun paralar (slender parts) takm basnlar altnda sehim (deflect) verir. Bu takm anmasna, trlamaya (chattering) ve tolerans problemlerine yol aar. Netice olarak tm sistemin rijitlii ve kesici takmn keskinlii uygun ekilli kesici takm seimi gibi ok nemlidir. - Titanyumun yorulma zellikleri, belirli ileme usullerinde yzey kalitesinin bozukluundan byk oranda etkilenirler. zellikle talama ileminde yzey kalitesindeki bozukluklardan iddetle kanlmaldr. - Titanyumun deformasyon sertlemesi karakteristikleri, yma kenarn titanyum alamlarnda tam olarak olumadnn ispatdr. Yma kenar olumadndan daha byk kayma as oluur. Bylelikle oluacak ince tala kesici takm zerinde nispeten daha kk alanla temas eder ve birim alan bana daha yksek yatak ykleri (high bearing loads) gelir. Tala yzeyi zerinden hzla akan tala nedeniyle oluan srtnme, yksek yatak ykleri ile birleince kesici takm zerinde ok dar bir alanda yksek bir s oluur. Buna ek olarak yksek yatak ykleri ve s, kesici kenara yakn yerlerde krater oluumuna neden olarak takmn ksa zamanda krlmasna yol aabilir. Titanyumun yorulma zellikleri aada ksa notlar halinde belirtilmitir: Akland gibi, dk yzey kalitesinden kanlmaldr. Bu tedbir alnmazsa, istenmeyen mekanik davranlarla (yorulma) karlalabilir. Talama ilemlerinde kullanlan genel parametreler, yzey bozukluu (surface damage) nedeniyle yorulma dayanmnn dmesine sebep olabilir. Malzemelerden elektro mekanik usullerle tala kaldrlmas,

gerilmesiz yzeylerin oluumuna yol aar, bu da yorulma dayanm zelliklerinin azalmasna neden olur. Her ne kadar nedenler farkl olsa da, bu sonular tm mekaniksel ilemlerde olduu gibi benzerdir. 3.2. Titanyumun Geleneksel lenme Yntemleri leme terimi snrsz bir uygulama alanna sahiptir ve her tip talal imalat ve kesme prosesini kapsar. Bunlar tornalama, delik ileme, frezeleme, delme, raybalama, vida ekme, testere veya gaz ile kesme (both sawing and gas cutting), raybalama (reaming), planyalama, azdrma (gear hobbing) , dili talamadr (shaving). lerleyen teknoloji, dier alamlar gibi titanyum alamlarnn da ilenmesini kolaylatrmaktadr. Metalin etkin bir ekilde ilenebilmesi iin ilgili operasyonda kullanlacak kesici takmlara ait ileme parametrelerine ilikin verilere ihtiya duyulmaktadr. Bu nemli parametreler aadaki gibi olup : - Takm mr - Kuvvetler - G gereksinimi - Kesici takm ve kesme svlar srayla incelenmitir. 3.3. Takm mrnn lenebilirlie Etkisi Takm mr verileri, titanyum alamlarnn byk bir ounluunda deneysel yntemlerle gelitirilmitir. Takm mrn ifade etmesi asndan aada ekil 1de Ti6Al-4V alamna ilikin sabit tala derinliinde, ilerlemede verilen bir takm malzemesinin kesme hzna gre deiimi grlmektedir. Grld gibi yksek kesme hzlarnda takm mr hzl bir ekilde azalmaktadr, ayrca kesme hz azaldnda da takm mr dikkat ekici biimde ykselmektedir. Titanyum alamlarn ileyen takmn mr ekilde de grld gibi ilerlemenin deiimine ok duyarldr. Sanayide genellikle uzun takm mr elde edilebilmek iin kesme hzlar mmkn olduka dk tutulur. yi bir takm mrnn elde edilebilmesi iin ilerleme, kesme hz ve dier ileme parametrelerinin ayarlanmas baz bilgisayar teknikleri ile yaplmaktadr. Bununla beraber, eer hibir veri taban bulunmuyorsa, belirli kabuller yaplmaldr. rnein titanyumun talal imalat ileminde i paras ve tala arasnda byk kayma as oluur. Bu ise takm yzeyinde yksek hzlarda bir ince tala akna yol aar. Bunun sonucunda yksek srtnmeden dolay, yksek scaklk oluumu, talan kesici kenara kaynak olmas, ve sl iletkenliin dmesine sebep olur. Bu takmn anmasn ve hatay hzlandrr. Talal imalat ileminde, ekonomik verimlilik, takm mrnden ok daha nemlidir. Keza, takm maliyetleri elde edilen verimlilikle karlanabiliyorsa, takm mrnn ne olduu nemli deildir. Bu yolla takmn kesiciliinin dikkati ekecek ekilde dmeye balamasna kadar takm maksimum kapasitesinde altrlabilir. deal olarak, kesici takmn yzey kalitesi de aklda tutularak takmn ilenmesi veya mmkn olduunca takmn tahrip olmadan tala kaldrma ilemine devam etmesi salanmaldr. Gvenli bir para deitirme zaman bulabilmek, retilen paralarn yzeylerine ait llerin ve yzey kalitelerinin birka defa tespitinin, grafik zerine dkm

ve saysal tekniklerle mmkndr. Bu yntemle takm tahrip olmadan ka adet uygun para retilebildii belirlenmi olur. 3.4. Kuvvetler ve G Gereksinimlerinin lenebilirlie Etkisi leme esnasnda kuvvetler dinamometre aleti ile llebilir. Tornalamada, dinamometre aleti genellikle bileeni ler. Bunlar, - Kesme kuvveti (Teetsel) - Radyal kuvvet - Eksenel kuvvet (lerleme) Bu kuvvetlerden en nemlisi kesme hz arttka artan, kesme kuvvetidir. Bu kuvvetle ilemin ne kadar gce gereksinim duyduu hesaplanr. Radyal kuvvet, retim hassasiyetinde nemlidir. Genel bir yaklamla, tornalama ve frezeleme esnasndaki g ihtiyac, makinenin tahrik motoruna tala kaldrma ileminde ekilen gten reaktif gcn karlmas ile hesaplanabilir. Tablo 1de titanyumun ilenmesindeki g gereksiniminin dier alamlarla karlatrlmas grlmektedir. Kesici takmlar iin birim g* hp/in3/min HSS & HSS HSS & CARSertlik CARBIDE Matkapla BIDE BHN (3000 Takmlarla rla Takmlarla kg) Tornalama Delme Frezeleme 35-40 R c 1.4 1.4 1.5

MALZEME

elik Titanyum 250-375 1.2 1.1 1.1 alamlar Yksek scakla kar dayankl 200-360 2.5 2.0 2.0 Ni & Co Esasl alamlar Alminyum 30-150 (500 0.25 0.16 0.32 alamlar kg) * Motor milindeki g ihtiyac %80lik verimle dzeltilmitir. Krelmi takmlar %25 daha fazla gce ihtiya duyarlar.

TABLO 1: Titanyum alamlarnn dier alamlarla tornalama, delme, frezeleme esnasndaki g gereksinimleri asndan karlatrlmas

3.5. Kesici Takmlarn lenebilirlie Etkisi lenen i parasnda meydana gelen ou fiyat art yeni takm malzemelerindeki yenilik ve uygulamalardan kaynaklanmaktadr. Son birka yldr, kesici takm malzemelerinde kaplamal karpitler, seramikler, sermetler, kbik bor nitrr (CBN), polikristalik elmas (PCD) gibi gelimeler olmutur. Bunlarla retilmi takmlarn, dkme demirlerin, eliklerin, alminyum alamlarn ve yksek scakla dayankl alamlarn (High temperature alloys) ilenmesinde nemli uygulamalar vardr. Ne yazk ki bu ve dier yeni malzemelerin hibiri titanyum alamlarnn tala debisini (removal rate) ykseltememitir. 1950lere dein sren aratrmalar sonucu zellikle C-2 kalitesindeki tungsten karbr kesici takmlar tornalama, aln frezeleme, gibi ilemlerde iyi performans gstermitir. Yksek oranda kobalt ierenler de yksek hz eliklerinde delme, vida ekme, parmak frezeleme (end milling) ilemlerinde en yksek uygulanabilirlie sahiptir. Bugn de durum ayndr. C-2 kalitesindeki tungsten karbr kesici takmlar motor ve uak gvdesi yapmnda, tornalama ve aln frezeleme ilemlerinde kullanlmaktadr. u yllarda Avrupada olduu gibi, Birlemi Devletler de de yekpare parmak frezeler ve deitirilebilir C-2 kalitesindeki tungsten karbr kesici takmlar iin uygulama alanlar bulunmaktadr, rnein roket rampalarnda. Bugn M7 ve daha sklkla M42 ve M43 yksek hz elikleri titanyum eliklerinin parmak frezeleme ileminde, delinmesinde ve titanyum alamlarna vida ekilmesinde tavsiye edilir. 3.6. Kesme Svlarnn lenebilirlie Etkisi Kesme svlar titanyum alamlarnn ilenmesinde klor iyonu ierdiklerinden zel olarak ele alnmaldr. Belirli koullar altnda, bu alamlarn mekaniksel zelliklerinin laboratuar ortamnda test edilmesi esnasnda gerilme - korozyon atlaklar meydana gelmektedir. reticiler kaynak ilemi veya bakm esnasnda yksek scakla maruz kalan i paralarnda klor ieren kesme svlar kullanmamlardr. Ayrca montaj ileminde de ayn kstlamalar ileme sonras iyi temizleme yapmann zorluu nedeniyle uygulanr. Hala roket ve uzay gemilerinin retimindeki dier dzenlemeler titanyum alamlarnn kullanlmas esnasnda kesme svlar ierisinde klor kullanmna izin vermemektedir. Aada Ti-6AL-4V alamnn (temperlenmi, 34Rc) mekaniksel zellikleri zerine deneysel olarak klorlanm ve slfrlenmi kesme svsnn etkisi zerinde durulmutur. Mekanik zelliklerin deiimleri unlardr: - Her iki durumda da uzun yorulma mr ve ykselen scaklklar - ki devirli frekanslarda yorulma krlmasnn ilerlemesi (fatigue crack propagation) - Krlma tokluu Bu deiimlerin incelenip dzenlenmesiyle doal kesme svlarna ilikin mekanik zelliklerde bir azalma olmad grlr. Benzer sonular ileme esnasnda kullanlan klorlanm ve slfrlenmi svlarda da grlr. Klor ieren kesme svlarnn kullanm yukardaki sonulara ramen yalnzca titanyum alamlarna mahsus olarak ou durumda tavsiye edilmez.

Halojen bileenler iermeyen mkemmel kesme svlar da vardr. Gerekte, hava kuvvetleri malzeme laboratuarndan (Air Force Material Laboratory) toplanan test sonularna gre klor ieren kesme svlar genellikle iyi bir takm mr salamaz kararna varlabilir. Belirli alam ve ilemlerde kuru ileme tercih edilir. ounlukla youn klor ieren kesme svlar delme, di ekme, raybalama gibi ilemlerde baarldr. ekil 2de Ti-6Al-4Vin delinmesi esnasnda kesme svlarnn takm mr zerine etkisi grlmektedir. 3.7. Kesme Hz ve lerlemenin lenebilirlie Etkisi Kesme hz ve ilerleme her eit ileme operasyonu iin en nemli parametrelerden ikisidir. Yaygn olarak yaplan testlerle ekil 1de grlen Ti-6Al-4Vn tornalanmasnda olduu gibi takm mr verileri gelitirilmitir. Titanyumun ilenmesindeki u temel kurallarn uygulanabilmesi iin ekonomik retim teknikleri gelitirilmitir: - Dk kesme hz kullanlmaldr. Takm ucundaki scaklk kesme hzndan daha ok dier deikenlerden etkilenecektir. Karbr takmlarla ileme esnasnda, kesme hznn 6 m/s den 46m/s ye karlmas, scakl 427oCden 927oCye deitirecektir. - Yksek ilerleme hz muhafaza edilmelidir. Scaklk, kesme hzndan olduu kadar ilerleme hzndan etkilenmez. 0,05 mm/dev den 0,51 mm/dev e deitirilen ilerleme scaklkta yalnzca 149oClik bir deiime neden olmaktadr. - Bol miktarda kesme svs kullanlmaldr. Soutucu tayclar sy uzaklatrr ve kesme kuvvetlerini azaltr. - Sivri takm kullanlmaldr. retim/maliyet gz nnde bulundurularak ilk anma belirtisinde takm deitirilmelidir. Titanyumun ilenmesinde takm anmas lineer deildir. Tamamyla takmn krlmas kk bir miktar anmann meydana gelmesinden ksa bir sre sonra meydana gelir. - Kesici takm ve i paras temasta iken asla ilerleme azaltlmamaldr. lerlemenin azaltlmas srasnda kesici takm ve i parasnn temasna izin vermek deformasyon sertlemesine, svanmaya, yapmaya (seizing), srtnmeye (galling) ve krlmaya neden olur. Tablo 2de Amerika Birleik Devletlerindeki nemli bir hava tat reticisinin Ti-6Al-4Ve ynelik tipik ileme parametrelerinin derin ceplerin (deep pockets), ince flanlarn ve zemin ilenmesine ait bir tablo grlmektedir. Bir ktk malzeme ok sayda blme ve 0.76mm ye kadar incelebilen flanlardan yaplmtr. Kaba dvlm bu tipik ktk malzeme 450 kg iken son ilemden sonra bu arlk 67.5kg dan daha aaya dmektedir. Bu ileme ekli ile daha geni uak gvde bileenleri ilenebildii gibi gaz trbin motorlar paralarnn da ilenmesinde yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. ekil 3te de Ti-6Al-4V malzemesinin jet motorlarndaki fan disklerinin, ara paralarnn, aftlarnn ve dnen kanatklarnn ilenmesine ait parametreler liste halinde verilmitir.
lem Delme Kaln/nce Delme Kaln Delme nce Delme nce lenen Ksm evresel ML flanlar nce flanlar Duvarlar nce flanlar Cep zemini Kesici Malzemenin zellikleri 2 ap 6 kesme uzunluu 6 azl, 350 helis M42 1 ap 2 kesme uzunluu 4 azl, 350 helis M42 1 ap 2 kesme uzunluu 4 azl, 350 helis M42 1 ap 2 kesme uzunluu 4 azl, 350 helis M42 Hz (Ft/min) 50 50 50 50 lerleme (Inch/tooth) 0.0066 / 0.0096 0.0062 / 0.009 0.0024 /0.0034 0.0062 / 0.009

TABLO 2: Ti-6Al-4Vden yaplm uak gvde ereve ksmlarnn tipik ileme parametrelerine ait bir rnek. 3.8. Verimliliin lenebilirlie Etkisi

Y eni kesici takm malzemelerinin gelitirilmesiyle kesici takm performansndaki beklenilen artn olmamas -zellikle kaplama- olduka hayal krcyd. Ayn ekilde hz, ilerleme ve pasodaki yeni kombinasyonlarn uygulanmasyla, verimlilikte ufak artlar saland. Bununla beraber zel bir parmak freze ile cep ama tekniinin yeni dizayn edilen tornalama ve frezeleme takmlar ile birlikte kullanlmasna arlk verildi. Bu yllarda seramik takmlar, jet motorlar paralarnn allagelmi hzlardan daha yksek hzlarda, baarl bir ekilde ilenmesinde kullanlmlardr. Kesme hz 183m/dak dan 213m/dak ya karlmtr, ancak takm mr yine de ksadr (3 dakikadan 5 dakikaya) bylelikle bu hzlarda ilemin bitirilebilmesi ve dier pasolar iin (for making next pass) kesici u seilebilmesini mmkn klmaktadr. Ayn teknik C-2 karbrler ile ilenebilme ans domutur. (Mteakip tabloya baknz....) LEM TAKIM KESME MALZEMES (ft/dak) 150 200 300 HIZI LERLEME 0.010 (inch/devir) 0.006 - 0.008 (inch/devir) 0.006 - 0.008 (inch/devir) PASO (nch) 0.250 0.010 0.030 0.010 0.030 Eksenel paso:0.125 Radyal paso: Freze apnn 2/3 ne kadar Eksenel paso: 0.150 0.200 Radyal paso: Freze apnn 2/3 ne kadar -

Tornalama C-2 (kaba) Tornalama C-2 (ince) Tornalama C-2 (ince) U frezeleme M42 HSS* ( -1 ap)

60

0.003 (inch/di)

U frezeleme C-10 ( - 1 ap) Delme ( - ap) Delme ( - ap) Delik geniletme Delik geniletme Vida ekme

200

0.005 (inch/di)

M42 HSS* C-2 M42 HSS* C-2 M7 HSS

30 40 20 35 15 12

0.005 (inch/devir) 0.004 (inch/devir) 0.010 (inch/devir) 0.010 (inch/devir) -

0.003 (inch/di max) Yzey ekli M42 HSS 12 0.012(inch/kurs) * Belirtilen takm malzemeleri en ok kullanlanlardr. Raybalama M3 HSS

Verimliliin arttrlabilmesi iin en kullanll yntemlerden biri de verilen titanyum i parasna dair ileme yntemine ilikin optimum maliyetin belirlenmesidir. Eer veri ilgili kesici ve operasyon iin takm mr, kesme, ilerleme ve pasoya uygun ise ek maliyetler ve

ileme zamanlar kesme parametrelerinin birer fonksiyonu olarak tanmlanabilirler. Buna uygun olarak baz firmalar minimum maliyet ve optimum retim oranlarna ulaabilmek iin bilgisayar destekli maliyet analizleri yapmaktadrlar. 3.9. Yeni leme Yntemlerinde lenebilirlik Bu snflandrma daha ok elektro kimyasal ileme (ECM), kimyasal frezeleme (CHM) ve lazer nyla (LBT) ileme iin kullanlr. lemler ve teknikler hakkndaki bilgiler ise ileme zgdr. Tala kaldrmadaki kimyasal ve elektro kimyasal metotlar birok stn ynyle gnden gne daha ok kullanlmaktadr. Bu metotlar zellikle kark ekilli paralardan, ince ksmlardan, i ksmlara doru daralan alanlarda hzl tala kaldrlmas gerektiinde, metalin mekanik zelliklerine hibir zarar vermeden kullanlr. Metal ierisine hidrojen girii olmadndan snekliin azalmas gibi bir durum sz konusu deildir. ECM, ekillendirilmi elektrottan i parasnn hzlca akan bir elektrolitin anodik erimesiyle iletken metalin zerinden elektriksel olarak tala kaldrma ilemidir. ECM ile dzgn d hatlar, arpk olmayan ve yksek kalitede yzeyler elde edilir. Titanyum alamlarnn ilenmesinde kullanlan ECM ynteminde en ok kullanlan elektrolit yaklak 1 lb/gal konsantrasyona sahip olan sodyum klorrdr. CHM i paras malzemesinin gl bir kimyasal zelti (reagent) ile kontroll bir ekilde eritme esasna dayanr. lem uygulanan ksm tamamyla temizlenerek kimyasal direnli bir muhafaza tabakas ile kaplanr. Kimyasal ilemin uygulanaca yerden bu tabaka kaznr. Ardndan i paras, nihai forma kavuturulmak zere kimyasal zeltiye batrlr. Titanyum alamlarnn ilenmesindeki bir dier metot da LBT metodudur. Bu ilemde i paras zerine bir gaz gnderilir ve tala kaldrlacak blgeye lazer n odaklanr. Lazer n lokal bir erimeye sebep olur ve oksijen gaz aknn ilerlemesiyle egzotermik bir reaksiyon meydana gelir ve kesme ilemi sonucunda oluan erimi malzeme temizlenerek ilem bitirilir. Titanyum alamlarnn kesilmesinde ise yksek oranlarda oksijen eliinde kullanlan srekli dalga halinde CO2 lazeri kullanlmaktadr. 3.10. Yzey Kalitesinin lenebilirlie Etkisi Titanyum alamlar yzeylerinin baz geleneksel ileme yntemleriyle ok kolay tahrip olduu dnlmektedir. Bu tahribatlar mikro atlaklar, yma kenar, plastik deformasyon, sl etkiye maruz kalm blge ve artk gerilmeler dourur. Bu tahribatlar yorulma dayanmn ve korozyon direnci gerilmesini (stress corrosion resistance) azaltr. Ti-6Al-4V alam zerindeki talama etkisi aratrldnda hafif veya dk gerilmeli (gentle or low-stress grinding parameters) eklinde adlandrabileceimiz talama parametreleri, yzey zerinde pek bir deiiklie neden olmazlar. Andrma uygulamalar, yzey tabakasn nemli lde deitirir. Numune zerinde byk lde sertlik d sz konusudur ama ok iyi uzun yorulma mr (high-cycle-fatigue) deerleri elde edilmitir. ekil 3te yorulma snrnn 372 MPa olduu hassas talama ilemi iin deerler, normal ve bozucu artlar iin ayn sra ile 83 ve 97 MPa dr. ekil 3 ayn zamanda EDM, CHM gibi dier ileme proseslerinin de dahil olduu deerleri iermektedir. Grld gibi tornalama ve parmak frezeleme ile ilemede bozucu artlarda byk olaslkla artk yzey basn gerilmeleri nedeniyle ayn hassasiyeti salamadna dikkate dilmelidir.

3.11. Baz Talal malat Usullerinde lenebilirlik 3.11.1. Tornalamada lenebilirlik Ticari olarak sunulan saf ve alaml titanyum, kolayca tornalanabilmektedir. Bu konuda karpit takmlarn kullanlmas iddetle tavsiye edilmektedir. En iyi sonular C-91 kod numaral metal karpit ve benzer tiptekiler ile alnmtr. Ayrca HSS ve kobalt tipler, tornalama iin en iyi gzkmektedir. ayet karpit tedarik edilemiyorsa, STELLITE, TANTUNG ve REXALLOY veya dier tip CASTALLOY takmlar kullanlabilir. 3.11.2. Frezelemede lenebilirlik zellikle frezeleme ileminde talan dar atld helisel kanallarn, Alminyum ilemedeki gibi 2 adet deil, ikiden daha fazla olmas gerekir. Yksek helisler ve yksek tala as seimi ve takmn Kobalt / Yksek Hz elii (HSS) eklinde seimi, parmak frezeleme ilemini en iyi ekle getirecektir. Yine son pasoda kat karpit takm ile frezeleme yaplabilir ancak geometrileri sebebiyle kaba kesimlerinde tavsiye edilmemektedir. 3.11.3. Delmede lenebilirlik HSS takmlarnn kullanmyla delme ileminde en iyi sonular elde edilmektedir. Titanyumu delme ileminde en nemli faktr, takmn desteklenmemi uzunluudur. Bu uzunluk, delinecek deliin boyunun gerektirdii uzunluktan kesinlikle daha fazla olmamaldr. Ayrca bu konuda oluan talan hzla deliin dna atlabilmesine zen gsterilmelidir. ayet bu faktrler salanrsa, maksimum kesme basnc ve takmn krlmamas salanr. Delik ileme hususunda SPIRO-POINT tipi matkap tavsiye edilmektedir. 3.11.4. Kesmede lenebilirlik Titanyumun kesilmesi, 15,25 m/s gibi dk kesme hzlarnda, kesici ban ar ve yzeye basn uygular nitelikte olmasn gerektirir. Kesilen paracklar yksek scaklklara ulatklarndan, tm kesme yalar devir daim edilmenin aksine, kesinlikle bir baka yere uzaklatrlmaldr. Kesmede bilinen en iyi soutucu sv, metil-etil-keton' dur. Dk tutuma scaklna (flash point) sahip kesme yalar tavsiye edilmemektedir. Yksek s oluumundan dolay bu yalarn yanmas, makineye zarar verebilir. Bu bakmdan yksek tutuama scaklna haiz, kesme akkanlar yada su bazl yalarn kullanm tavsiye edilmektedir.

3.11.5. Talamada lenebilirlik Titanyumun talanmasnda, talama svs, abrasif tekerlein kullanlmas, en ideal kombinasyondur. Tekerlerin alundum ve silikon karpit olarak seilmesi tavsiye edilir. Genel olarak eliin talamasnda seilene gre daha dk teker hzlarnn seilmesi bu prosedrn en ideal gerekletirilme biimidir. En mkemmel soutma svs, su - sodyum nitrat karm olup, ancak her ne kadar nlem alnrsa alnsn, bu soutma svsnn seimi, talama ekipmanlarna kar olduka korosif etkide olabilmektedir. 3.11.6. Vida ekmede lenebilirlik Titanyumda vida ekme ilemi, talan kolayca uzaklatrlamamas sebebiyle en zor ileme operasyonlarndan biridir. Tabanca tipli vida ekme makinesinin kullanlmas, bu prosesi biraz kolaylatrmaktadr. Titanyumun, kesici takma svanmas, takmn durmas veya yavalamas gibi bir baka probleme neden olmaktadr. Bu hususta slfr ve klor ihtiva eden yalarn kullanlmas tavsiye edilmektedir. 4. SZLK evrilen metinlerde geen baz kelimelerin, rapordaki karlklar, tmnn doru olduu iddia edilmemekle beraber aada sunulmutur. evrilen Metinde Tensile strength Yield strength Grade Impact strength Bulkhead Versatile Downhole logging tools Welding Springiness Heavy cuts Slender parts Deflect Chattering Built-up edge High bearing loads Reaming Gear hobbing Shaving Removal rate End milling Fatigue crack propagation High cycle fatigue Tooth Reagent Stress corrosion resistance Fine pitch roughers Heavy removal cut Fracture Segmented Flash point 5. BRM DNMLER eviri Metinde ekme mukavemeti Akma mukavemeti Snf, kalite Tokluk Hammadde (ktk malzeme) ok ynl Dey delik ileme takmlar (Talan takm zerine) Yapma, kaynak Esneklik, esneme kabiliyeti Derin paso nce uzun paralar Sehim Trlamaya Yma kenar Yksek yatak ykleri Raybalama Azdrma Dili talama Tala debisi Parmak frezeleme Yorulma krlmasnn ilerlemesi Uzun yorulma mr Di Kimyasal zelti Korozyon direnci gerilmesi nce hatveli kaba ileme takm Ar tala kaldrma ilemi Krlma Paral Tutuma scakl

evrilen metinlerde geen baz birimlerin, metrik sistemdeki karlklar aada sunulmutur. 1 feet 1 yard 1 inch 1 hp = 0.3048 metre = 0.9144 metre = 0.0254 metre = 1,36 kW 1 ounce/gallon = 7,489 kg/m3

YKSEK HIZDA LEME

Yksek Hzda Talal malat, Havaclk /Uzay sanayi , Otomotiv ve Kalplk konularnda CNC tezgahlarda para ileyen firmalarda kullanlmaya balanan yeni bir ileme yntemidir. Bu yntem genel anlamda yksek devir ve ilerlemelerde, dk kesme pasosu ile kk takmlar kullanlarak yaplan kesme ilemidir. Bu ilem, az sayda paso ve byk takmlar ile yava ve daha fazla tala kaldrlarak yaplan kesme ilemi ile yer deitirmeye balamtr. Yksek hzda talal imalat teknolojisinde kaldrlan tala miktar az olmasna ramen genel ortalamada parann ileme sresi % 30 daha az olmakta ve hatta baz durumlarda polisaj ilemine bile gerek kalmadan CNC tezgahtan kan para kullanma hazr hale gelmektedir.Yksek devir ve yksek hzla ileme dncesindeki deerler, genel anlamda kesici takm imalatlarnn, kesici takmlar iin verdikleri devir ve ilerleme tablolarndan aa malzeme iin olan deerlerin elik malzemeler iin uygulanmas olarak dnlebilir. Yksek Hzda ileme yaplabilmesi iin gerekli artlar olan CNC tezgahn mekanik yaps, CNC kontrol sistemi, CAM sistemi , DNC sistemi ve kullanlacak kesici takmn belirli artlar salamas ile gerekletirilebilir. High Speed CNC tezgahlarn kontrol sisteminin performans genellikle program datasnn bir blounu, ileme alabilme yani tezgahta harekete dntrme sresi olarak llr. Standart ivmesi 1m/s bir CNC tezgahta bir satr bloun ileme alnma sresi 10 milisaniye olduu zaman 5-10 mikron tolerans band iinde kalarak doru koordinatlarda pozisyonlama yapabilmesini gerektirir. Ancak yksek hzda ileme yapabilen yeni nesil CNC tezgahlarda ivmelenme deerleri 3 veya 4 katna kabilmektedir. Bu durumda tezgahn bir satr blounu ileme sresi 4 milisaniyeye kadar dmesi ile ayn toleranslarda para ilenmesini salayabilmesi gerekir. Btn bu ilemler ile beraber High Speed CNC tezgahlarda kontrol sisteminin ilenen blok satrnn ok tesindeki satrlar daha nceden okuyup yorumlamas gerekmektedir. Bu sayede tezgah hareketlerinin kesintisiz olmas salanr. Aksi taktirde ok kk sreli de olsa meydana gelebilecek olan hareket kesintilerinde yzey zerinde przler olumas engellenemez.. Yukarda belirtilen hzlarda metal kesme ilemlerinde tezgah mili (spindle) , eksen src motorlar, feedback sensrleri, kontrol nitesi, kesici takm, soutma svs, tezgah rijitlii gibi tm etkenlerin bir sinerji oluturarak, kesici takm zerine gelen kesme kuvvetleri, ileme sresi azalr, takm mr artar,yzey kalitesi ayrca bir fini ilemine gerek kalmayacak kadar dzgn olarak elde edilir. Kalp ve model ileme yntemlerinde yksek hzda ileme yaplaca zaman, programlanan kesici takm yollar zerinde ani yn deitirmeler tezgah zerinde ar yklenmelere ve dolays ile ilenecek parann l toleranslarn dna kmasna sebep olabilir. Bu gibi durumlarda yksek hzda ilemede farkl yntemler ile bu sorunlar giderilmeye allmaldr. Bu yntemlerden bir tanesi, CNC kontrol sistemi halen ilenmekte olan program bloundan daha sonraki bloklar kontrol eder ( look-ahead) ve bu bloklarda keskin dn hareketleri var ise bu bloklara gelmeden nce kademeli olarak ilerlemelerde dmeler salayarak servo sisteme kendini ayarlayabilmesi iin yeterli zaman salar. Bu tip kontrol sistemleri (look-ahead) olmayan tezgahlarda verilebilecek en yksek ilerlemelerin 2000 mm/dak y gememesi tavsiye edilir. Aksi taktirde ilenecek parada gerekli l hassasiyeti salamak mmkn olamayacaktr. Ayrca yeni nesil CNC tezgahlarda B-spline erileri formunda program yazlabilme zelliklerinden dolay CAM sistemleri ( EdgeCAM, NCL gibi ) kullanlarak oluturulan CNC programlarda lineer ve dairesel hareketlere ilaveten, eri formatnda hareketleri temsil eden kodlar ile keskin takm yolu hareketleri minimize

edilerek, kesici takm zerine gelen ykler ve tezgahn keskin dn hareketlerini azaltmak mmkn olmaktadr. High Speed CNC lerde normal CNC tezgahlara gre s ykselmesi ve titreimlerin daha fazla olmas beklenir. Dolays ile High Speed CNC tezgahlarn mekanik olarak yapsnn farkl olmas zorunluluu ortaya kmaktadr . CNC tezgahlarn hareket sistemi bilindii gibi bilyal yataklar ile salanmaktadr. CNC tezgahlarda kullanlan bilyal yataklar ekilde grlecei gibi farkl ap ve admda imal edilmektedir. ap ve admdaki farkllk dnme hz, tork ve eksen motorunun gc ve btn bunlar sayesinde tezgah tablasnn istenilen ilerleme deerlerinde ilerlemesi ve eksenel itme kuvvetini belirler. Byk adml bilyal yatakta, kk adml bilyal yataa gre ayn mesafeyi gidebilmek iin eksen motorunun daha az dnmesi ancak daha gl bir motor kullanlmas gerekir. Dnme saysnn artmas yataklarda daha fazla srtnme meydana getireceinden srtnmeden doan bir s birikimi ortaya kar. Oluan s birikimi ise tezgah yataklarnda istenmeyen bir genlemeye sebep olur. Yaplan denemelerde, 500 mm boyundaki bir bilyal yatakta 1 C lik scaklk ykselmesi 0.006 mm lik genlemeye sebep olmaktadr. Genlemeden meydana gelen pozisyonlama hatas ise CNC tezgahlarda istenilmeyen bir durumdur. Bilyal yataklarda oluan snn alnabilmesi iin, yeni teknoloji bilyal yataklara delik delinerek, deliklerin ierisinden Ethylin-Glycol soutucu maddesi dolatrlmaktadr. Bu sayede hzl hareketlerden kaynaklanan s alnarak yataklarda oluabilecek genleme azaltlmaktadr. Aadaki grafikte 40 mm apndaki bir bilyal yatakta 10m/dak ilerleme ile 500m lik hareket sonunda soutma sistemi kullanan bir yatak ile kullanlmayan yatak arasndaki scaklk ykselmesindeki fark verilmitir.

Tezgah pozisyonlama hassasiyetinin salanabilmesi iin ayrca CNC tezgahn lineer leinde scaklk ve evre artlarndan korunmas gerekmektedir. Bilindii gibi lineer lek tezgahn bilyal yataklarnn alt ksmna yerletirilmektedir. Yksek hzdaki hareketlerde bilyal yataklarda oluan snn lineer lee transfer edilmesi hatal pozisyonalamaya sebep olur. Lineer lekteki snma probleminin giderilmesi iin lineer lek ile bilyal yatak arasnda s transferini engelleyen malzemelerin kullanlmasn gerektirir. Lineer leklerde meydana gelebilecek hatalarn ortadan kaldrlmas iin ok yeni ve pahal bir yntem olan Laser Dopler lekleri kullanlmaktadr. Bu yntemde pozisyonlama hareketlerinin llmesi ve geri beslemesi lazer ile yaplmaktadr. Laser Dopler yntemi sayesinde maksimum

pozisyonlama hassasiyetini salamak mmkn olmaktadr ancak pahal bir yntem olmasndan dolay kullanm pek yaygn deildir. Yksek hzda ilemede tezgah zerinde dikkat edilmesi gereken dier bir etkende tezgah milinin( Spindle) yksek devirlerde dnmesinden kaynaklanan problemlerdir. Devir says 12,000 dev/dak zerinde kt zaman, tezgah milinde meydana gelecek srtnmeleri azaltabilmek, hafiflik, dayankll artrmak, ataleti azaltmak iin seramik ( Silicon-Nitrit) ve elik karm rulmanl yataklar kullanlmaya balanmtr. Bu tip yataklarn elik rulmanl yataklara gre elastisite modl de olduka yksektir ( 31400 Mpa ) Tezgah milli yataklarnda seramik bilyalar kullanldnda % 20 ila 50 arasnda daha fazla devir saylarna klmas mmkn olmamakta ve eer seramik yataklarda doru seim ve doru tasarm yaplabilir ise seramik yataklarn mr elik olanlara gre daha uzun olabilmektedir. Seramik rulmanl yataklarda yalama olarak geleneksel yalama yntemleri kullanlabilmektedir. Ancak Fadal tezgahlarnda seramik yatakl tezgah milinin yalanmasnda hava ya karm bir yalama yaplmakta ve bu yntemde hava akm ierisine 25 dakikada 0.025 cc yi gemeyecek miktarda ya enjekte edilerek yalama yaplmaktadr. Yksek hzda talal imalata tezgah milinde hava boluu zerinde veya manyetik alan zerinde srtnmesiz olarak hareket eden yataklarnda kullanlabilmesi mmkndr ancak bu tip yataklar kk apl kesici takmlar ile dk ykteki kesmelerde sadece verim salayabilmektedir. Yksek hzda talal imalat yapabilen tezgahlarda karlalan en nemli sorunlardan bir dieri ise tezgahta olaan vibrasyonlardr. Vibrasyonlarn minimize edebilmesi iin tezgahn paralarnn imalat srasnda l toleranslarnn, konvansiyonel CNC lere gre daha yksek olmas gerekmektedir. Ayrca High Speed CNC tezgah kurulumu esnasnda tezgah balansnn doru yaplmams yksek hzl hareketlerde vibrasyon olumasn salar. Bu sebeplerden dolay pahal olan High Speed CNC lerin kurulumunda konvansiyonel CNC lere gre daha fazla zen gsterilmesi gerekmektedir. Yksek hzda talal imalatta kesici takmlar normal kesme ilemlerine gre daha hzl anacaktr. Bu tip anmalarn l hassasiyeti zerinde yapaca olumsuz etkilerden dolay yksek hzda ilemelerde kesici takm seerken 40RC nin altndaki malzemelerde TiN (titanyum-nitrit) ve TiCN (titanyum-karbon-nitrit) ve 40 RC zerindeki sertlikte malzemelerde TiAlN (titanyum-alminyum-nitrat) kaplanm kesici takmlarn kullanlmas tavsiye edilmektedir. Ancak TiAlN kaplanm kesici takmlar dier takmlara gre 8 kat daha pahaldr, fakat genel ortalamada mr ve tezgah saati olarak dier takmlara gre daha verimli olmaktadrlar. Kesici takmn uygun olmas ile beraber kesici takm tutucusununda yksek devirlerde dnler iin uygun ekilde balansnn yaplmas gerekir. Aadaki rnekteki parann ilenmesi yksek hzda talal imalat yntemi ile 1.5 mm kresel ulu kesici takm kullanlarak 2 saate bitirilmitir.

Konvansiyonel CNC yntemleri ile yapldnda ise 8 saat srmtr. Yksek hzda ilemede, kaba boaltmada ok pasoda kk admlarda 0.025 mm(stepover) pozitif boluk al ( rake angle) kk takmlar ile ileme stratejisi gelitirildiinde yzey zerinde 0.001 mm przllk (cusp) olumaktadr bu ise hassas ileme gerektirmeyecek kadar dzgn yzeylerin elde edilmesi salar.

High Speed CNC tezgahta ileme yaplabilmesi iin bir CAM yazlmnn kullanlmas zorunluluktur. Gnmzdeki CAM ( rnek EdgeCAM ) sistemleri yksek hzda ileme iin Constant-Z level Machining, Climb Cut, NURB output , Cusp Height Control gibi ileme stratejileri gelitirmilerdir. Bu stratejiler sayesinde yksek hzda ilemede gereken CNC programlar CAM sistemi tarafndan yazlmaktadr ancak bu yntemler kullanld zaman ortaya kan CNC programn yz binlerce satr seviyelerine kaca kesindir. Bu durumda CNC programn tezgaha yklenmesinde CNC kontrol sistemine ait yksek data kapasiteli sabit disk yok ise sorunlar yaamamz muhtemeldir. Bu durumda programn tezgaha yklenmesi drip feed denilen yntem ile PC nin seri portu ile tezgahn RS232 veya RS422 portlar arasnda yaplan kablo balants ile, program kontrol sistemine bir taraftan yklenirken dier taraftan ileme devam eder ve ilenen satrlar kontrol sistemi tarafndan silinir. Ancak bu yntemde kullanlan bilgisayar ile tezgah arasnda veri iletiim hznn ( Baud Rate) kontrol sisteminin program satrlarn ileme ve look-ahead sresinden yava olmamas gerekir. Yeni jenerasyon CNC tezgahlarda bu problem tezgah zerine taklan Ethernet kart ile zmlenmitir. Bu yntemde CNC programn bulunduu PC ile Tezgah arasna Ethernet kart ile bir a balants yaplr. Bylece veri iletiim hz 10-100 Mbit seviyelerine ulaabilir. Btn bu anlattklarmza gre yksek hzda ileme teknolojisine geilebilmesi iin belirlenen Tezgah, Kontrol Sistemi, Kesici Takm, CAM ve DNC gibi artlar yerine getirilebilir ise yksek hzda ileme teknolojisinden fayda salamak mmkn olmaktadr. Aksi taktirde sadece yksek devirlerde ve yksek hzlarda alma ile uygun sonulara ulamak mmkn olmayabilir hatta tezgah arzalarna ve kesici takm mrnn azalmasna sebep olunabilir. Yksek hzda ileme teknolojisine geilmesi dnlyor ise ncelikle High Speed CNC tezgahn satn alnmas ardndan uygun CAM sisteminin seilmesi gerekir. CNC FREZE Yksek hzl ileme iin kullanlacak CNC Freze aadaki zelliklerin sadece birine, birkana deil, muhakkak tmne sahip olmaldr. Yksek hassasiyet ve Yksek devir. Mekanik tasarmn, yksek ilerleme hzlarn karlayacak gte olmas. Yksek hz tipi takm ve tutuculara sahip olmas Yksek hz ve yksek kapasiteli servo kontrol sistemine sahip olmas. Bamsz scaklk kontrol sistemi bulunmas.

NORMAL LEME LE YKSEK HIZDA LEMENN KARILATIRILMASI Geleneksel leme metotlar: Klasik ileme metotlarnda sk sk kullanlan ZX veya ZY hareketlerinden oluan kesme yntemi yukar trmanma ve/veya aa inme esnasnda dengesiz kesme ykleri oluturduundan hem daha yava hzda kesmeye neden olup, kesme zamann uzatmakta ve kt yzey kalitesine neden olmaktadr. Yksek Hzl leme metotlar: Yksek hzl ilemede kullanlan Sabit tala kaldrma oran daha uzun takm mrleri, daha iyi yzey kalitesi, ykseltilmi kesme hz ve drlm alma zaman salar. Kesici takm her zaman 'Climb' ynnde ileme yapmaldr.

TAKIM YOLU YARATILIRKEN DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR Yksek hzl ilemede yksek ilerleme hzn korumaya alrken takmn zarar grmesini engellemek iin tala kaldrma hacminin sabit tutulmas ok nemlidir.

Takmn merkezinde kesme olay gereklemediinden dalma girilerden devaml uzak durmak gerekir. Takm malzemeye girerken daima rampa kullanmak gerekir. Ynde ani deiikliklere izin vermedii iin mmkn olduu kadar dairesel rampa yaplmaldr.

Kesme yaparken mmkn olduu kadar takmn kenarn kullann. Daha dk yan admlar takmn malzemeye olan srtnmesini azaltr. Daha az srtnme daha az s demek olduundan kesilen malzeme sertleemeyecei iin takm daha ok dayanacaktr. Geleneksel kesme metodu: Geni yanadm, takmn daha fazla talaa girmesi, takm zerinde daha fazla srtnme, iin daha fazla snmas.

Yksek hzl ileme metodu: daha kk yanadmlar, daha az srtnme ve daha az snma.

YKSEK HIZDA LEMEDE NE TR TAKIM KULLANMAMIZ GEREKR ? Birok kullanlabilir takm tr bulunmaktadr. zel kaplamallar daha uzun takm mr salarlar. Her zaman yaplacak ie uygun doru takm malzemesi deneyip semek gerekir.

Ne tr takm nerede kullanmanz gerektii hakknda rehber tablo aadadr. H.S.S CARBIDE TIN Kaplamal TICN Kaplamal TIALN Kaplamal High Speed Steel Micro Grain Carbide Titanium Nitride Titanium Carbon Nitride Titanium Aluminium Nitride 30 HRC 40 HRC 40 HRC 45 HRC 55+ HRC

Eer TIALN kaplamal kesicileri kullanmaya karar verdiyseniz, aada daha fazla bilgi bulabilirsiniz. (TIALN) Malzeme Sertlii 30 - 45 HRC (ad) Takm apnn 10%u (ae) Takm apnn 45%i 45 -55 HRC (ad) Takm apnn 6%s (ae) Takm apnn 40% 55 - 60 HRC (ad) Takm apnn 5%i Max. Tala kaldrma hacmi (ae) Takm apnn 50%si

TEFLON

AMA Farkl kaymal yatak malzemelerinin kuru srtnme zelliklerinin belirlenmesi ve karlatrlmas . GR Kaymal yatak malzemesi olarak seilen birinci malzeme kuru yalayc olarak grafit kartrlm politetrafloretilen (PTFE) dir. Dolgulu PTFE yzey hznn normal olarak 0,5 m/s yi amad ve scaklk sahasnn 200 C 0 ila 250 C0 olduu hallerde kullanlan bir kompozit yataktr .Ykleme 20 C0 de 7 N/mm2 ye der .Yalama gerektirmeyen PTFE yataklar su ve dier svlar iinde altrlabilir .kinci yatak malzemesi kalay esasl bir alam olan beyaz metaldir .Beyaz metal iyi bir bas mukavemetine ve duktiliteye sahiptir.Tamamen yalandnda yksek hzlar ve ykler iin elverilidir . Beyaz metal yataklar srekli yasz olarak altrlmamaldr.Ancak alma balangc ve sonundaki srtnme artlarna dayanabilir . TEOR Kaymal yataklar muylu ile yatak arasnda bir ya filmi oluturarak , paralarn birbirlerine direkt temas etmemesi, srtnmenin sv srtnme ekline dntrlmesi esasna dayanr. Genel anlamda yataklar makinalarn dner paralarnn ayn konumda kalmalarn salayan , bu paralarda etkiyen kuvvetleri gvdeye, temele iletmekle grevli makine elemanlardr . Konstrksiyonlarna gre kaymal yataklar, yuvarlanmal yataklar (rulmanlar) ve hassas cihaz yataklar diye gurupta incelenirler. Yataklar, az srtnme ile haraketi salamalarnn yan sra mil veya aks tayc bir ilevde grdnden bir kuvvete maruz kalrlar. Tad bu kuvvetin ynnn bu yatan merkezine doru olmas halinde de radyal yatak , ekseni dorultusunda olmas halinde de eksenel yatak diyede adlandrlrlar . Herhangi bir kuvvet tama grevi olmayan sadece mili belirli bir konumda tutmas , klavuzlamas istenen yataklarada klavuz yatak ad verilir. Kaymal yataklar ; yalayc elamanlarnn sv , gres ve kat yalayc olmasna grede snflandrabiliriz. Mil ve yatak arasnda ya filminin olumas asndan ise kaymal yataklar iki snfa ayrlrlar; Hidrostatik kaymal yataklar : ya filminin , yan dardan bir pompa tarafndan mil ile yatak arasna baslmas sayesinde meydana geldii yataklardr. Hidrodinamik kaymal yataklar : ya filminin milin haraketi sayesinde kendiliinden oluan yataklardr. Kaymal yataklar , mil ve yatak arasnda geni bir alan kapsayan ya filmi sayesinde hem grlt hemde titreimi snmlediklerinden rulmanl yataklarla karlatrldklarnda genelde daha sessiz alrlar . Doru konstrksiyonda , srekli sv srtnme saland ise mrleri sonsuzdur , devir saysnn snr yoktur, imalatlar da kolaydr . Kaymal yatak tasarmna balarken en nemli adm doru yatak malzemesini semektir .yatan boyutlar ve ekli ,mil ile yatak arasnda ya filmini oluturarak tam bir sv srtnmenin gereklemesini salamaldr .Sv srtnme halinde yatak malzemesinden beklenen ,yan sanki yatak yzeyine yapyormucasna bir film oluturmas ve yatak yk altnda snr d bir deformasyona uramamasdr.

Kaymal yatak malzemesi olarak teknikte ilk zamanlar tahta ,demir, deri yada tekstil trnde maddeler kullanlmtr. Zamanla bunlarn yerini pirin ve bronzla ayrca kalay esasl yada kalayn pahal olmas ve temininin biraz zor olmasndan dolay kurun esasl olarak yaplan ve ok iyi zor koullarda alabilme zellii gsteren zel yatak malzemeleri kullanlmaya balanmtr. Bunlar takiben yatakta yklenebilirlik iin daha iyi beklentileri karlamak amacyla daha yksek sertlikte fakat zor koullarda alabilme kabiliyeti biraz dk olan bakr esasl kaymal yatak malzemeleri kullanlmaya baland . Son zamanlarda zelliklerle iten yanmal motorlar iin , aliminyum esasl kaymal yatak malzemeleri gelitirilmi ve kullanlmaya balanmtr. Ergitme metalrjisi ile retilen metalik kaymal yatak malzemelerinin yannda ksmen yeni zelliklerde tayan (kendi kendine yalama) ve toz metalrjisi ile retilen (sinter kaymal yatak malzemeleri ) ve belirli kullanm alanlar iin yksek polimer malzemelerden kaymal yataklarda bugn kullanlmaktadr. Kaymal yatak iin kullanlan dier malzemeler (dkme demir yumuak lastik ve benzeri ), yanlzca ok kt koullarda kaymal yataklarda zel beklentilere yeterli zm bulabildiklerinde kullanlrlar. Bundan dolay bu tarz malzeme eitleri ok daha az neme sahiptir.Ancak bunlarn kullanmyla zel durumlarda teknik ve ekonomik olarak en iyi zm salanm olur. Kalay ve kursun esasl alamlar Beyaz metal teriminden kalay yada kurun esasl bir dizi alam anlalr .TS 5032 de (1976) standartlatrlan bu alamlarn bileimi tablo1 de verilmitir. nemli zellikleriyle kullanm yerleri ile ilgili bilgiler de Tablo 2 de verilmitir. Bu alamlarn zgl arlklar kalay az alamlarda yaklak 10 gr/cm3 ve kalay zengin alamlarda 7,4 gr/cm3 kadardr. Boyuna dorultuda sl genleme katsays , 24 ile 20*10-6 1/K arasnda deiir. Mekanik teknolojik zellikleri byk lde yapya ( kaba yada ince taneli) baldr. Bu zelliklere uygun ynde etki etmek iin ,yapnn ince olmasna ve intermetalik fazlarn homojen olarak datlmasna alr. Tm beyaz metallerin yap teekkl benzerdir.Yumuak tektik ana yap ierisinde ,primer yada sekonderkebilen sert ve krlgan kristal faz olarak intermetalik faz dalmtr. Kalay zengin beyaz metallerin katlamas ( yaklak 430 C0 ),SbSn faznn kristalizasyonu ile kitlenen Cu6Sn5 inelerinin teekkl ile ynlenir. Kaly zengin artk eriyik ,230 C0 de katlar. Kurun esasl alamlarn kristalizasyonu, intermetalik Cu2Sb faznn teekkl ile balar, devam eden soumada SbSn kristalleri (PbSn 10) veya antimonu zengin kat zeltiler tekil eder. Kurunu zengin artk eriyik tektik oarak katlar. Antimon yanlzca bakr gibi intermetalik faz teekkl ile tayc grev yapmaz, ayn zamanda kurunun kat zeltisinde de dayanm arttrr . Kurunu zengin beyaz metallerde bulunan dier alam elamanlarndan kadminyum dayanm ve scakta sertlii ykseltir. Arsenik tane inceltici etkisiyle dayanm iyiletirir. Nikel, antimon ve kalyla intermetalik faz teekkl ettirilir. Kalaydan tasarruf etmek amcyla gelitirilen kelmeyle sertletirilebilen kurun esasl yatak alamlar kalsiyum, sodyum, magnezyum ve baryum (veya lityum) ilavesiyle daha iyi zellikler gsterirler. Fakat retimlerinde bykteknolojik glkler vardr ve bu nedenle de snrll kullnalrlar. Beyaz metal ok stn kayma ve alma zelliine sahiptir, ancak darbeli alma iin uygun deildir. Alamdaki bakr ve antimon oranlar arttrlarak sertlii arttrlr.Beyaz metal genellikle ince bir tabaka halinde dke demir elik veya hafif metal zarflara dklr. Teflon

Makinanzda, tesisinizde; yalama yapmak istemiyorsanz ya da yalama olanakszsa; titreim ve grlt olmasn istemiyorsanz; statik ve dinamik srtnme katsaylarnn ok dk olmas gerekliyse; yalar, yalama zelliklerini kaybediyor ve yalarn ayrp buharlat yksek scaklk ortam oluuyorsa; korozif ortamlarda alyorsanz; rn kirlenmesinin nlenmesi gerekiyorsa; bakm yapma olana yoksa; yataklarn yaltkan olmasn istiyorsanz; ideal zm Teflon Yataklardr. Metal yataklarn kullanld sistemlerde yalayc kullanma zorunluluu ve yalayclarn neden olduu sorunlar, yalamasz kullanlabilen TEFLON yataklarn, srekli genileyen bir uygulama alanna sahip olmasn salamaktadr. ok dk srtnme katsaylar, geni scaklk aralnda kullanlmalar, mkemmel kimyasal dayanmlar ve yeterli mekanik zellikleri nedeniyle TEFLON malzemeler yatak olarak kullanlrlar. Alaml TEFLON malzemelerin saf TEFLON malzemeye gre anma ve yk altnda deformasyona kar daha yksek dirence, yksek s iletkenlii ve dk termal genlemeye sahip olmalar, soukta akmaya (cold flow) kar direnlerinin yksek oluu, bunun yannda olduka dk srtnme katsaysna sahip olmalar ve saf TEFLON gibi geni scaklk aralnda srekli kullanlabilmeleri; baz uygulamalar dnda genellikle yatak malzemesi olarak saf TEFLON' un yerine alaml TEFLON malzemelerin seilmesine neden olur. Saf TEFLON yataklar alaml TEFLON yataklarn kimyasal dayanmlarnn yetersiz olduu yerlerde ve daha ok dk hz ve dk ykte alan sistemlerde kullanlrlar. TEFLON yataklar; - Yalama gerektirmezler, dolaysyla yalayclarn neden olduu sorunlar ortadan kaldrrlar. - Kimyasal maddelere ve korozyona dayankldrlar. - E altklar mil yzeyini bozmazlar, andrmazlar. - Srtnmeyi azaltrlar. - lk harekette statik durumdan dinamik duruma geerken tutukluk olay grlmez, dolaysyla demaraj yk ok azdr ve motorlarda ilk harekette ar yklenme olmaz. - Titreimsiz ve grltsz alrlar. - Kullanlan dolgu maddesine bal olarak, elektriksel izolasyon veya iletkenlik zellii gsterirler. - Bakm gerektirmeden uzun sre alrlar. TEFLON yataklar eitli TEFLON takoz, ii bo takoz, ubuk veya bunun gibi yarmamullerden mekanik ilemeyle elde edilebilecei gibi; sipari zerine POLKM tarafndan eitli boyutlarda, saf veya alaml TEFLON malzemeden de imal edilebilirler. Teflon Yataklarda Dizayn Esaslar

1. Srtnme Katsays
2. TEFLON btn katlar iinde en dk srtnme katsaysna sahip bir malzemedir. Statik ve dinamik srtnme katsays birbirine ok yakndr. Bu durum ilk harekette tutukluk olmamasn salar. Yaplan son aratrmalar; TEFLON alamlarnn elik vb. metallere kar srtnme katsaylarnn ok dk ve saf TEFLON' un ayn artlardaki srtnme katsaysna ok yakn olduunu ortaya koymutur. Srtnme katsays, TEFLON' la e alan malzeme cinsi ve yzey temizlii, yatak yk, yzeysel hz ve scaklk gibi faktrlere baldr. TEFLON yataklarn e alt yzey, TEFLON veya elik ise srtnme katsays dktr. Ancak kar yzeyin TEFLON olmas tercih edilmez. TEFLON' un s iletkenlii ok dktr. Srtnmeden dolay oluan s iletilip datlamaz. Bu durum anmann artmasna neden olabilir. TEFLON yataklarn e alt yzeyin elik vb. metaller olmas

tavsiye edilir. Alminyumla e alt zaman srtnme katsays biraz yksektir. Srtnme katsaysna etki eden faktrlerden biri de yzey temizliidir. TEFLON' la e alan malzeme yzeyi uygun temizlikte ise alma srasnda TEFLON yzeyinden baz partikller, dier malzeme yzeyine yapr. Bir sre sonra kar yzey zerinde ince bir TEFLON filmi oluur, bylelikle TEFLON, TEFLON zerinde almaya balar. Bundan dolay TEFLON yataklar belli bir alma sresinden sonra en dk srtnme katsaysna sahip olurlar. En uygun kar yzey temizlii, talama ve honlama ile elde edilebilen 0.2-0.4 m Ra (CLA) arasndadr. Srtnme katsays ykleme ile ters orantl olarak deiir. Bu nedenle TEFLON yataklar byk yklerde de dk srtnme katsaylar ile alrlar. Yzeysel hzn artmasyla TEFLON' un srtnme katsays nce artar, belli bir hzdan sonra deimeden kalr. Srtnme katsaysnn scaklkla deiimi ihmal edilebilecek kadar azdr. Btn alma scaklk aralnda sabit olduu kabul edilebilir. 2. Hz, Yk ve PV Limitleri TEFLON yataklar yalamal ve yalamasz sistemlerde baaryla kullanlmaktadr. Dolgu maddesi cinsi, yalama durumu, ykleme ve sya bal olarak maksimum yzeysel hz 30-900m/dak. arasnda deiir. TEFLON yataklara uygulanabilen maksimum yk "Birim Yk Limiti" olarak adlandrlr. Birim yk limiti; yatak kalnl, dolgu maddesi cinsi, scaklk ve yzeysel hza bal olarak 25-80 kg/cm arasnda deiir. Birim yatak yzeyindeki alma basnc olarak tanmlanan "Birim Yatak Yk"(P.kg/cm); ayn scaklktaki Birim Yk Limiti' nden az olmaldr. Burada "Yatak Yzeyi", yatak ap ile yatak boyunun arpm kabul edilir. "Birim Yatak Yk x Hz" (P.V) deeri belli snrlar amamaldr. PV Limiti olarak adlandrlan bu snr, TEFLON yatak dizaynnda nemli parametrelerden biridir. PV limitleri hesaplanrken, eitli hzlarda yk limitleri bulunur ve grafie geilir. Malzemenin alma PV deeri, PV limitinin altnda olmaldr. 3. Anma TEFLON yatak dizaynnda gznnde tutulmas gereken nemli zelliklerden biri, TEFLON malzemenin anma direncidir. Alaml TEFLON malzemeler anmaya kar iyi diren gsterirler. Dolgu maddelerinin eklenmesi ile saf TEFLON' un anma direnci baz hallerde 1000 kata kadar arttrlabilir. Anma; PV limiti ve zaman ile orantldr. Orant katsays K, anma faktr olarak adlandrlr. R : Radyal Anma, cm P : Birim Yatak Yk, kg/cm2 V : Yzeysel Hz, m/dak. T : Zaman, saat. K : Anma Faktr, cm3 dak./kg.m.saat olmak zere, radyal anma aadaki eitlikten bulunabilir. R = KPVT K, Anma faktr, her malzeme iin karakteristik bir parametredir. Anmaya etki eden faktrler, PV limiti, evre scakl, kar yzey temizlii ve sertlii, alaml TEFLON malzemedeki dolgu maddesi cinsi ve miktardr. PV limitinde alan yataklarda anma hz ok yksektir. Bu nedenle alma PV deeri, PV altnda olmaldr. Yatak malzemesi seiminde, anma faktr ile PV limiti birlikte dnlmelidir. Sadece PV limiti gznne alnarak yaplacak bir seim yanl sonu verebilir. TEFLON yatan birlikte alt yzeyin temizlii de anmaya etki eder. Talama veya honlama ile salanabilen 0.2-0.4 m Ra (CLA) yzey temizlii en az anmay salamak iin uygundur. Daha kaba veya daha dzgn bir yzey, TEFLON film olumasn engeller. Bu nedenle srtnme ve dolaysyla anma artar. Anmaya etki eden bir baka faktr evre

scakldr. Scaklktaki art, TEFLON yatan anma hzn arttrr. Sonu olarak; anmann en aza indirilmesi iin btn bu faktrler arasnda bir denge salanmas gerekir. 4. Malzeme Seimi TEFLON yataklarn performansn ve alma mrn etkileyen faktrlerden biri de yatak malzemesidir. Aada eitli koullarda hangi malzemenin tercih edildii ksaca aklanmtr. Mkemmel kimyasal dayanmn gerekli olduu durumlarda ve genellikle dk hz, dk yk uygulamalarnda Saf TEFLON malzeme tercih edilir. Bunun dndaki dier btn uygulamalarda yatak malzemesi olarak alaml TEFLON kullanlr. Bunlarn iinde de en ok kullanlan malzeme Karbonlu TEFLON' dur. Yk altnda deformasyona ve anmaya kar direnci ve s iletimi yksektir. Dk ve yksek PV deerlerinde rahatlkla kullanlr. Kar yzeyi andrmaz. Kuru ve sulu ortamlarda kullanlabilir ancak oksitleyicilere kar dayanm cam elyafl TEFLON malzemeden daha dktr. Genellikle ekme dayanm, kopma uzamas gibi zelliklerin nemli durumlarda K25; anma ve yk altnda deformasyona kar direncin nemli olduu durumlarda K-35 tercih edilir. Cam Elyafl TEFLON malzeme, genellikle dk ve orta PV deerlerinde (daha ok dkyk;yksek hzlarda) ve kimyasal dayanmn nemli olduu durumlarda tavsiye edilir. TEFLON alamlar iinde en iyi kimyasal dayanma sahip malzemedir. Sadece alkalilere dayanm azdr.Kar yzey yeterince sert deilse, yksek PV deerlerinde kar yzeyi andrabilir. Genellikle ekme dayanm, kopma uzamas gibi zelliklerin nemli olduu durumlarda C-15; anma ve yk altnda deformasyona kar direncin nemli olduu durumlarda C-25 tercih edilir. Bronzlu TEFLON malzeme, yk altnda deformasyona ve anmaya kar direnci ve s iletkenlii en yksek, standart alaml TEFLON malzemedir. Ancak kimyasal dayanm iyi deildir. Genel olarak bronzu etkileyen kimyasal ortamlar, bronzlu TEFLON malzemeyi de etkiler. Bu nedenle, yksek kimyasal dayanmn gerekli olmad durumlarda, dk ve yksek PV deerlerinde kullanlabilir. Kar yzey yeterince sert deilse, yksek hzlarda kar yzeyi andrabilir. Su ve solventlerde kullanlr, dk hzlarda kuru artlar iin de uygundur. Dier alaml TEFLON malzemeler gre zgl arl daha yksektir. 5. Toleranslar TEFLON yataklarn uzun mrl olmas iin, yatak dizaynnda ve ilenmesinde dikkat edilecek en nemli nokta i apta verilen alma toleransdr. Oda scaklndaki (20-30C) minimum boluk (apta yatak tolerans) yle hesaplanr; - PV < 175 kg.m/cm2.dak ise, aptaki Minimum Boluk = 0.0002t+0.01)W+0.05mm. dir. Burada, t = letme artlarndaki ortam scakl, C. W = Yatak et kalnl, mm.dir. - PV > 175 kg.m/cm2.dak ise, yukardaki tolerans 0.02W kadar arttrlmaldr.

6. Yuvaya Takma TEFLON yataklar yuvalarna sk geme suretiyle taklr. 25 mm d apa kadar olan yataklarda 0.01 mm/mm geme tolerans (d apta) tavsiye edilir. Daha byk yataklarda minimum geme tolerans 0.1 mm+(0.005xD) mm. olmaldr. Burada D, d aptr. Yuva aznda 15 lik hava yapmak yararldr, hava boyu; ap 50mm ye kadar olan yataklarda 1 mm, daha byklerde 1.5 mm olmaldr. Scaklk deiiminin fazla olduu durumlarda veya PV deerinin 90kg.m/cm.dak dan veya birim ykn 35 kg/cm den byk olduu durumlarda, yatan yuva iindeki hareketine tesbit plakas,kama veya yaptrmak suretiyle engel olunmaldr. Yatak tamamen darda ilenip yuvaya taklacaklarsa, i apn toleransna d apa verilen akma toleransn eklemek gerekir, fakat en ideal ileme ekli TEFLON yata yuvaya taktktan sonra i ap ilemektir. 7. Et Kalnl Genel olarak yatak et kalnl, i apn 1/8 ine eit veya daha kk seilir. Ortam scakl yksek ve PV > 110 kg.m/cm. dak. ise bu oran 1/16 olarak alnr. Eer yatak et kalnlnn fazla olmas zorunluluu varsa, bu durumda yatak muhafazas soutulmaldr. 8. Yatak Boyu Genellikle yatak boyu, yatak apnn 1.5-2 kat uzunlukta olmaldr. Eer yatak yk fazla ise yatak boyu daha uzun tutularak birim yatak yk azaltlr. 9. Yzey Temizlii TEFLON yatan e alt yzey zerinde ince bir TEFLON film oluturmas, dolaysyla anmann azalarak yatak mrnn artmas iin en uygun yzey temizlii, talama ve honlama ile elde edilebilen 0.2-0.4 m. Ra (CLA) dr. Talama olana olmad durumlarda mil yzeyinin 0 numara (en ince) su zmparas ile zmparalanmas tavsiye edilir. Kritik iletme artlarnda, kar yzey zerinde film oluuncaya kadar meydana gelebilecek ilk anmay azalmak iin, mmknse ilk montajda yataklarn 30 dakika kadar normal iletme hzlarnn yars kadar bir hzla ve birka damla sya dayankl yada yalanarak altrlmalar tavsiye edilir. Teflon Yataklarn Kullanma Yerleri TEFLON yataklarn baz kullanma yerleri yle sralanabilir: - Gda, tekstil, kat ve ila sanayileri gibi, rn temizliinin nemli olduu alanlar. rnein : Tayc bantlar, Kartrclar, St ve yourt makinalar, Dondurma makinalar, Ve benzerleri. - Yalama zellii olmayan sv ortamlar. rnein : Benzin, Endstriyel solventler Ve benzerleri. - Kuvvetli asit ve alkaliler gibi korozif

ortamlar. - Bakm gerektirmeden uzun alma mr istenen yerler. rnein : Kartrclar, Elektrik motorlar, amar makinalar, Sinema makinalar, Diki makinalar, Ve benzerleri. - Yalamann ie yaramad, ok dk scaklklarda alan ekipmanlar. rnein : Sv azot ekipmanlar, Freon sistemleri, Ve benzerleri. - Normal yalarn ayrt veya buharlat ok yksek scaklklarda (+270C' e kadar) alan ekipmanlar. - Dier kuru yataklarn dzgn almad, ok dk veya yksek nemli ortamlar. - Yan dier yataklardan atld, dk devir ve ar yklerde alan ekipmanlar. rnein : Vinler, Kaldrma makinalar, Ve benzerleri. - Millerin yataklara yapmas ve tutukluk yapmas ihtimali olan yerler. - Grlt ve titreimin istenmedii durumlar. rnein : Fotokopi makinalar, Sa kurutma makinalar, Ve benzerleri. - Gidip-gelme ve dnme sistemlerinde olduu gibi, ok dk srtnme zellikleri gerektiren durumlar. - Yalamann zor veya imkansz olduu durumlar. - Arlktan tasarruf edilmesi gereken ve boyutlarn nemli olduu durumlar. rnein : l ve kontrol ekipmanlar, Elektrik saatleri, Kameralar ve slayt projektrleri, Ve benzerleri. - Elektriksel izolasyon zellii gerektiren durumlar.

Teflon' nun Mekanik zellikleri EKME DAYANIMI Deiik scaklklar iin ekme gerilmesine kar deformasyon erileri ekil-1'de verilmitir. Birok plastikte olduu gibi elastik blgedeki eri lineere yakndr. Akma, byk deformasyonlardan sonra balar, TEFLON' un kopmada ekme dayanm 23C' de 140-380 kg/cm arasndadr