SADRAJ Uvod......................................................................................................................2 Sadrina hartija od vrijednosti............................................................................ 3 Vrste hartija od vrijednosti................................................................................. 4 Mjenice ................................................................................................................6 Vrste mjenica....................................................................................................... 7 Mjenine radnje ...................................................................................................

8 Eskontovanje mjenice.......................................................................................... 9 ek....................................................................................................................... 9 Vrste ekova....................................................................................................... 10 ekovne radnje...................................................................................................10 Akcije................................................................................................................. 11 Obveznica ..........................................................................................................12 Skladinica .........................................................................................................14 Blagajniki zapis ...............................................................................................14 Trgovina hartijama od vrijednosti ....................................................................15 Centralni registar hartija od vijrednosti ...........................................................15 Zakljuak ...........................................................................................................17 Literatura...........................................................................................................18

Hartije od vrijednosti

Uvod Hartije od vrijednosti predstavljaju dokumente kojima se obeava isplata novca, kamate, zarade ili dividende. Sam papir koji predstavlja hartiju od vrijednosti nema neku posebnu vrijednost. Poto se pravo na koje se odnosi hartija od vrijednosti ne moe vriti ni prenositi bez te hartije, ona u pravnom prometu dobija onu vrijednost koju ima to pravo. Hartije od vrijednosti u uem smislu su investicioni instrumenti, odnosno one hartije od vrijednosti kod kojih postoji rizik ulaganja koji se kompenzuje potencijalnom zaradom. U ovoj grupi hartija nalaze se akcije, obveznice, opcije, drugi derivati . Ove hartije su izraz ili vlasnikog (akcije) ili indirektno vlasnikog (opcije) ili kreditnog (obveznice) aranmana. One se prodaju i kupuju na specijalizovanom finansijskom tritu tj. tritu kapitala i predstavljaju najznaajniju grupu finansijskih instrumenata kojima se trguje na finansijskim tritima. U irem smislu, hartijama od vrijednosti pripadaju i instrumenti kredita i plaanja, kao to su ekovi, mjenice, skladinice, konosmani i slino. Prema propisima hartije od vrijednosti moe emitovati savezna drava, republika lanica, pokrajina, grad, optina, i drugo pravno lice.

[2]

Hartije od vrijednosti

Sadrina hartija od vrijednosti Mnogo je finansijskih instrumenata koji stoje na raspolaganju pojedincima i preduzeima. Najvei broj finansijskih instrumenata ima oblik vrijednosnih papira. To su pisane isprave kojima se dokazuje vlasnitvo ili kreditni odnos s nekim preduzeem ili tijelom javne uprave kao sto su lokalna, kantonalna, federalna ili dravna vlada. Vrijednosni papir je svaka isprava ili zapis koji sadri odredeno imovinsko pravo koje se bez te isprave ne moe ostvariti niti prenositi. Vrijednosni papiri su u principu odreeni da slue prometu imovinskih prava i taj promet je najveim dijelom i olakan postojanjem vrijednosnih papira. Svaka hartija od vrijednosti mora da poseduje odreena svojstva, odnosno mora da ispuni tri uslova : -da je u pisanoj formi, -da je u toj ispravi sadrano neko graansko (najee imovinsko) pravo i -da je postojanje i ostvarenje imovinskog prava povezano sa postojanjem hartija od vrijednosti Hartije od vrijednosti u savremenom prometu mogu da igraju razne uloge i da se pojave kao sredstva plaanja, kredita, obezbeenja potraivanja, robnog prometa i slino. Svaka hartija od vrijednosti mora da sadri sledee elemente: oznaka vrste hartije od vrijednosti, naziv i sjedite izdavaoca hartije od vrijednosti, tano utvrenu obavezu izdavaa hartije od vrijednosti, mjesto, datum i serijski broj izdavanja hartije od vrijednosti i potpis izdavaoca hartije od vrijednosti ili faksimil potpisa Kod hartije od vrijednosti postoje dva prava: Pravo na hartiji je: pravo svojine ili pravo zaloge koje za svoj objekt ima hartiju kao tjelesnu pokretnu stvar.

[3]

Hartije od vrijednosti
Pravo iz hartije je, po svojoj pravnoj prirodi : stvarno pravo (npr. pravo svojine na robi predatoj brodaru na prevoz i opisanoj u konosmanu) ili neko obligaciono pravo (npr. najee pravo na isplatu sume novca) ili neko lansko pravo (npr. pravo uea). Pravo na hartiji je inkorporisano (utelovnjeno) u samoj hartiji i ne moe se ostvariti bez nje. U strukturi hartija od vrijednosti egzistiraju razliiti oblici vrijednosnih papira, koji se mogu razvrstati prema funkcijama: hartija od vrijednosti u privredi, prema mestu plaanja, prema vrsti u njima inkorporisanog prava, prema vrsti prihoda koji donose, prema dospelosti izdavaocu i prema valuti. Vrste hartija od vrijednosti Svi vrijednosni papiri prenose istu temeljnu informaciju: identitet posuivaca, iznos koji se treba platiti, kad instrument dospijeva, iznos kamate kao i kad se kamata treba platiti. Pa ipak postoji veliki broj vrijednosnih papira koji se mogu koristiti u nekoj ekonomiji. Odluka o investiranju u vrijednosne papire nije samo pitanje iznosa koji se investira nego i vrste vrijednosnih papira u koji se investira, kao i odnosa izmedu razlicitih vrijednosnih papira koje posjeduje preduzece. Odgovor na sva ta pitanja naziva se upravljanjem portfolia vrijednosnih papira. Dakle, portfolio vrijednosnih papira predstavlja ukupan iznos i strukturu vrijednosnih papira koje posjeduje jedno preduzece. Svrstavanje i podjelu svih hartija od vrijednosti mogue je izvriti na vie naina i to prema: vrsti inkorporiranog prava, prema funkcijama hartija od vrijednosti u privredi, prema vrsti prihoda, prema dospjelosti, prema mjestu plaanja, prema valuti, prema izdavaocu. Od svih kriterijuma po kojima se vri podela hartija od vrednosti najvaniji su: nain odreivanja imaoca prava i prirode prava koje je sadrano (inkorporirano) u nekoj hartiji.

[4]

Hartije od vrijednosti
Prema nainu odreivanja povjerioca u ispravi, hartija od vrijednosti moe da glasi: na ime (retka hartija), na donosioca, po naredbi i moe da bude mjeovita i alternativna kada se, pored imena naznaenog na hartiji, unosi i klauzula na donosioca. *Hartija od vrijednosti na ime predstavlja ispravu u kojoj je, prilikom njenog izdavanja, tano naznaeno ime lica ili naziv firme povjerioca, odnosno, vlasnika. Kod hartije od vrednosti koja se po zakonu smatra hartijom po naredbi (menica), pored imena mora stajati klauzula "ne po naredbi".Ova hartija ima ogranienu sposobnost cirkulacije zbog komplikovanosti prenosa prava , mogunosti prigovora izdavaoca, potrebe dokazaivanja osnova sticanja i slino. *Hartija od vrijednosti po naredbi je praktino novi oblik hartije od vrijednosti kojim se otklanjaju svi nedostaci izraeni kod hartije od vrednosti na ime. Hartija od vrijednosti po naredbi je isprava kao i hartija na ime, s tom razlikom to je kod njenog izdavanja ugraena dodatna klauzula "ili po naredbi". Na ovaj nain izdavalac hartije se obavezuje da e svoju obavezu plaanja izvriti licu na koje svoja prava iz hartije ono prenese. *Hartija od vrijednosti na donosioca je pismena isprava koja, pored drugih bitnih karakteristika i sastojaka, sadri u sebi oznaenje da se radi o hartiji na donosioca. Ova hartija se odlikuje velikom sposobnou cirkulacije.Hartija od vrijednosti prema prirodi prava , sadranog u hartiji(inkorporiranog), moe biti: *Stvarnopravana hartija od vrijednosti: ona sadri odreeno stvarno pravo na pokretnim ili nepokretnim stvarima (pravo svojine ili zalono pravo, takav je na primer, konosman, koji se izdaje kod pomorskog prevoza robe; prenosom konosmana prenosi se i pravo svojine na robi koja je u njemu opisana i koja se nalazi na brodu, bez potrebe da se izvri i predaja same robe). *Obligaciona hartija od vrijednosti: ona inkorporira odreenu obligaciju iji je sadraj neko potraivanje, najee izraeno u izvesnoj svoti novca. U obligacione hartije od vrednosti spadaju: ek, mjenica, obveznica, blagajniki zapis i drugo. *Hartija sa pravom uea: ona sadri pravo lanstva njenog vlasnika u nekom pravnom licu. Najtipiniji primer za ovu hartiju od vrijednosti je akcija ili deonica. Hartije s pravom uea (npr. akcije koje izdaju akcionarska drutva) sadre odreena lanska prava imaoca (da uestvuju u radu organa drutva), koja su po svom karakteru lina i prava uea u dobiti drutva (pravo na dividendu), koje je imovinske prirode. Hartija od vrednosti prema karakteru potraivanja moe biti: [5]

Hartije od vrijednosti
*Novane hartija od vrednosti koja moze biti emitovana kao pojedinana dakle mjenica ili ek ili emitovana u seriji kao sto su akcije, obveznice, sertifikati o depozitu, finansijski derivati, blagajniki+komercijalni+dravni zapisi) *Robne hartije od vrijednosti u koje spadaju skladinica, tovarni list i teretnica odnosno konosman . Hartija od vrijednosti prema roku dospjelosti moze biti: * Kratkorona hartija od vrijednosti kod nje je rok dospjelosti krai od jedne godine. * Dugorona hartija od vrijednosti kod koje je rok dospjelosti dui od jedne godine. Hartije od vrijednosti prema svojoj vezi sa osnovnim poslom povodom kojeg su izdate mogu biti: * Kauzalne kod kojih se vidi veza sa osnovnim poslom, vidi se povodom kojeg posla su izdate (npr. konosman, tedna knjiica, obveznice narodnih zajmova) *Apstraktne su one hartije iz kojih se ne vidi povodom kojeg posla su izdate (npr. mjenica). Mjenice Da bi uspijeno definisala ulogu mjenice na tritu kapitala mislim da je potrebno prvo neto vie rei o njenom razvoju, njenim osnovnim karakteristikama, vrstama i eskontovanju. Mjenica je nastala kao sredstvo razmjene novca i kao sredstvo plaanja, uporedo sa razvojem robno-novanih odnosa i meunarodnog prometa. Sa istorijskog stanovita mjenica se pojavila u srednjem vijeku u Italiji, Njemakoj i Francuskoj u kojima je bio razvijen robni promet. U gradovima Italije jo u XI i XII veku mjenica je sluila kao menjako pismo kojim su trgovci pribavljali stranu valutu. Posebna definicija o ovom instrumentu nije data u okviru odredaba Zakona o mjenici, meutim mjenica se moe definisati kao hartija od vrijednosti sa obavezom bezuslovnog plaanja naznaenog novanog iznosa drugom licu, po naredbi upisanoj na poleini, nezavisno od vrste posla kojim je zasnovana obaveza. Oblik, sadraj, prenos, kao i nain ostvarivanja prava i [6]

Hartije od vrijednosti
obaveza mjenicom regulisan je odredbama Zakona o mjenici i odredbama Zakona o Slubi platnog prometa.

U savremenom platnom prometu mjenica ima trojaku funkciju i pojavljuje se kao: 1. 2. 3. sredstvo plaanja, sredstvo za obezbeenje kredita kreditni instrument i instrument obezbjeenja plaanja.

Specifinosti koje karakteriu mjenicu iskazane su mjeninim naelima: Naelo pismenost: ona je vrijednosni papir koji mora biti u pisanoj formi, jer je ona pisni pravni akt, Naelo Formalnost: strogo je formalizovani vrijednosni papir iji su elementi propisani zakonom o menici Naelo Inkorporiranosti : pravni osnov i njegovo dokazivanje, zasnovani su na postojanju mjenice i njenoj sadrini Naelo Strogost: mjenica je zasnovana na strogim rokovima koji jednako vae i za povjerioca i za dunika. Strogost se ogleda i u tome to se nakon pregleda formalne ispravnosti mjenice moe izvriti naplata duga po hitnom postupku od glavnog meninog dunika ili nekog drugog garanta naznaenog na mjenici. Naelo Samostalnost: svaka menina izjava u pogledu ispravnosti, nezavisna je od ostalih meninih izjava koje se nalaze na mjenici. Naelo Solidarnost: se zasniva na injenici da su za mjenine obaveze solidarno odgovorni svi menini dunici, bilo da se radi o glavnom mjeninom duniku ili garantu mjenice. Vrste mjenica Postoji vie vrsta mjenica koje se dijele prema sledeim kriterijumima: 1. 2. Prema perfektnosti (popunjenosti): Popunjene mjenice Nepopunjene (blanko) mjenice Prema pojavnim oblicima na: [7]

Hartije od vrijednosti
Vuena ili trasirane mjenice (poziv na plaanje) Vlastite ili solo mjenice (obeenje plaanja)

3. 4.

Prema odreivanju dospijelosti Po vienju Na odreeni dan Na odreeno vreme po vienju Na odreeni dan od dana izdavanja Prema osnovu nastanka na: Robne mjenice Finansijske mjenice Ostale mjenice

U praksi najee funkcioniu trasirane i sopstvene mjenice pa u se i ja ovom prilikom zadrati na njima. Trasirana ili vuena mjenica vodi poreklo od latinske rei trackere, to znai vui. Trasirana mjenica ima oblik poziva na plaanje, dok vlastita mjenica ima oblik obeanja plaanja. Kod trasirane mjenice izdava (trasant) daje nalog nekom drugom subjektu licu (trasatu) da u vremenskom roku dospjelosti mjenice izvri isplatu naznaenog novanog iznosa nekom treem subjektu licu (remitentu korisniku). Trasirana mjenica sadri sledee bitne elemente: Trasant: preduzee koje izdaje mjenicu, Trasat: preduzee koje vri plaanje o roku dospijee mjenice, Remitent : preduzee kojem treba da se plati, Dan,mesec, godina i mesto izdavanja mjenica, Dan, mjesec, godina dospijea mjenice, Mjesto gde treba da se izvri plaanje, Oznaka da je mjenica i Bezuslovan uput za plaanje odreene svote. Mjenine radnje [8]

Hartije od vrijednosti

Mjenica se izdaje na osnovu sporazuma povjerioca i dunika, a to znai da je prva radnja izdavanje mjenice. Nakon izdavanja mjenica se prenosi od strane transanta na akceptiranje trasatu koji na taj nain postaje glavni mjenini dunik. Akcept na mjenici predstavlja trasatovu izjavu uz potpis na mjenici o prihvatanju transantovog poziva da plati naznaenu svotu. On moe biti iskazan na mjenici izrazom priznajem , primljena i prihvaena. Indosiranje ili prenos mjenice je trea mjenina radnja, posle izdavanja i akceptiranja. Mjenica se prenosi putem inodosamenta, a to je izjava koja se najee stavlja na poleini mjenice. On ima sledeu sadrinu: platite po naredbi preduzeu X ili platite preduzeu Y. Poto se ova forma ispuni, onda se za mjenicu vee poseban list na kojem se indosira. Imalac mjenice zahteva isplatu podnoenjem naloga za naplatu. Ukoliko se dug po osnovu mjenice ne isplatu tada se podnosi protest kod nadlenog suda u mjestu trasata. Pokretanje postupka protesta mjenice se vri najkasnije dva dana posle roka dospijea mjenice za naplatu. Nadleni sud podnosi trasatu mjenicu na naplatu, ako je on ne plati on obavjetava svog indosamenta i transanta da je mjenica protestovana. U sluaju da se mjenica izgubi potrebno je sprovesti postupak amortizacije mjenice, kako bi se ouvala mjenina prava i izvrila naplata. Eskontovanje mjenice Kupovina mjenice je eskontovanje, a prodaja mjenice prije njenog roka dospijea diskontovanje. Eskontovanje se vri da bi se potraivanje po mjeninom osnovu prije roka njenog dospijea naplatilo. Prilikom eskonta mjenice, banka isplauje njenom imaocu nominalnu vrijednost, umanjenu za iznos kamate od dana eskonta do roka dospijea, kao i za druge trokove. Iznos kamate za kupca je eskont a za prodavca diskont. Da bi se eskontovanje izvrilo potrebno je znati mjeninu sumu, rok dospijea mjenice, dan eskontovanja i eskontu stopu. ek Sa istorijskog gledita, upotrebu eka moemo pratiti od XVII veka kada se u Engleskoj, u zamenu za deponovani novac, izdavao vrijednosni papir na donosioca. Taj

[9]

Hartije od vrijednosti
papir zamjenjivao je novac u prometu. U daljem razvoju, pojavom iralnog novca nastaje tzv virmanski ek. ek predstavlja pismenu ispravu banke na osnovu koje se imaocu isplauje naznaena suma novca. ek se izdaje samo uz novano pokrie, to nije sluaj kod mjenice koja se izdaje kada nema novca u momentu izdavanja. Jo jedna razlika izmeu mjenice i eka je u tome to je ek iskljuivo sredtsvo plaanja, a trasant eka je obavezno banka. Svi ekovi dospijevaju po vienju, on se moe opozvati i ne moe se izdavati blanko. Mjenica i ek imaju i mnoge slinosti, a to su: indosiranje, avaliranje, plaanje, amortizacija i protest eka i mjenice. ek treba da sadri sledee sledee elemente: 1. 2. 3. 4. 5. Oznaku da je ek Bezuslovni uput da se plati odreena svota novca iz trasantnog pokria Mjesto gdje treba da se izvri uplata Oznaka dana i mjesta izdavanja eka Potpis onoga ko je ek izdao (trasant). Vrste ekova ekove moemo podjeliti po obliku, namjeni i kriterijumima koji blie odreuju njihov sadraj. Sa stanovita transata i trasata, razlikujemo bankarski ek kod koga je trasant banka i nebankarski ek kod koga je trasat neka firma ili fiziko lice. Primjena bankarskog eka znaajna je u meunarodnom platnom prometu. U zavisnosti od obilka i namjene, razlikujemo: 1. Gotovinski ek koje se koristi za isplatu u gotovom novcu 2. Virmanski ek za bezgotovinsko plaanje i 3. Putnii ek koji je u velikoj mjeri prisutan u praksi. Korisnik u momentu preuzimanja eka od banke trasanta vri njegovo pokrie na osnovu ega je banka obavezna izvriti isplatu eka putem mree svojih filijala ili korespondenata u svijetu. ekovne radnje Najvanije ekovne radnje koje blie definiu funkcionisanje eka na tritu kapitala su: 1. Izdavanje eka [10]

Hartije od vrijednosti
2. 3. 4. 5. 6. 7. Prezentiranje eka Opoziv Avaliranje eka Indosiranje eka Amortizacija i Protest eka

Prva ekovna radnja je izdavanje eka pri emu mora biti zadovoljena ekovna sposobnost kao i bitni elementi eka. Druga radnja je prenos eka. Ova radnja zavisi od vrste eka. Tako se ek na donosioca prenosi prostom predajom, ek po naredbi prenosi se putem indosamenta, a ek na ime putem cesije uz predaju isprava. Trea radnja je avaliranje, to podrazumjeva garanciju od strane odreenog lica. Budui da je ek plativ po vienju, moe se isplatiti odmah nakon izdavanja. Opoziv eka moe vriti samo trasant, a isplatu trasat. Protest eka je javna stvar, koju izdaje nadleni organ, kojom se dokazuje da je odreena radnja proputena, npr ako se ek ne isplati i sl. Obavjetenje ekovnih dunika da je podignut protest naziva se notifikacija. Postupak kojim se neki ek proglaava nestalim naziva se amortizacija. Akcije Dionice ili akcije su udeo koji svaki uesnik u akcionarskom druvu ima u imovini drutva i podrazumeva ispravu pomou koje njen vlasnik stie pravo uea u raspodjeli dobiti akcionarskog drutva, to jest ostvarivanju prava na dividendu. U zavisnosti od veliine sopstvenog uea ostvaruje se pravo na: dividendu, upravljanje ili likvidacioni ostatak. Sredstva uloena u akcije nose sa sobom rizik da ne budu vraena, ukoliko na primjer doe do likvidacije preduzea. Sa druge strane, akcije pruaju i veu mogunost ostvarivanja dobiti na uloena sredstva, bilo po osnovu porasta cijene akcija bilo po osnovu dividende koja se distribuira akcionarima ukoliko preduzee ostvari pozitivan finansijski rezultat. Osnovni kapital drutva podjeljen je na akcije ija je najnia nominalna vrednost odreena zakonskim propisima. Maksimalna vrijednost se odreuje statutom drutva, odnosno ugovorom zakljuenim izmeu uesnika u drutvu. Pod pojmom akcija najee se podrazumeva isprava koja se izdaje uesniku drutva koji uplati svoj udio i na osnovu koje se stie pravo, kako na uee u organima upravljanja drutva, tako i u raspodjeli njegove dobiti. Akcije se izdaju, po pravilu, u obliku hartija od vrijednosti koje glase na [11]

Hartije od vrijednosti
ime ili na donosioca. Mogue je i izdavanje akcija po naredbi. Akcije se mogu prenositi bez obzira kako je vlasnik odreen. Prema vremenu izdavanja dijele se na privremene i stalne akcije. Privremene se izdaju prilikom osnivanja drutva, i traju dok vlasnik takve akcije ne uplati odreenu svotu na ime svog udjela, nakon ega se privremene akcije povlae i zamjenjuju se stalnim. Prema sadrini prava imaoca, akcije mogu biti obine (statutom garantovana prava) i prioritetne (gde vlasnici imaju odreene privilegije u odnosu na ostale uesnike). Akcijama trguju brokersko-dilerska drutva ili ovlaene banke, na organizovanom tritu, berzi. Dividenda je deo profita koji akcionar naplauje na osnovu svoje akcije, a iju visinu odreuje skuptina akcionara u zavisnosti od rezultata preduzea i u skladu sa pravilima akcionarskog drutva. Obino se utvruje u procentu od vrednosti akcije, a taj procenat se menja u zavisnosti od ostvarenog poslovnog rezultata. Akcije imaju varijabilnu dividendu koja zavisi od visine dobiti preduzea. Trina cijena sigurnih akcija je njihova sadanja vrijednost. Dnevno kretanje cijena akcija deluje nepredvidivo ali opti indeks cijena akcija (npr. Dou-Dons indeks) pokazuje uzlazno kretanje na dui rok. Koeficijent koji mjeri stepen rizinosti svake akcije naziva se beta-koeficijent. On predstavlja odnos izmeu rizinosti date akcije i opteg nivoa rizinosti celog trita akcija i procjenjuje se uobiajenim statistikim metodama. Obveznica Obveznica je hartija od vrijednosti kojom se njen izdavalac (emitent) obavezuje da e licu koje je naznaeno na njoj ili donosiocu iste (zavisno da li se radi o obveznici na ime ili donosioca) isplatiti iznos koji je naveden na njoj (nominalnu vrednost obveznice) i platiti kamatu za odreeni vremenski period.Vlasnitvo nad njima se stie ispunjenjem obaveza u novcu. Svaka obveznica se sastoji iz plata i kamatnih kupona. Prvi dio sadri osnovne podatke o obveznici kao to su oznaka da je ta hartija od vrijednosti obveznica i koja je vrsta obveznice, naziv i sjedite emitenta, naziv i sjedite kupca ili pak oznaku da glasi na donosioca, iznos na koji glasi obveznica (nominalnu vrijednost obveznice), visinu kamatne stope, datum i mesto plaanja kamate i glavnice (nominalne vrednosti), mjesto i datum izdavanja, ime garanta (ako je obveznica garantovana, procenat uea u dobiti (ako je to uee predvieno), oznaku serije i kontrolni broj obveznice, faksimil potpisa ovlaenog lica i peat emitenta. Kamatni kuponi sadre pak, osnovne podatke o samoj isplati kamate: oznaku serije i broj kupona, visinu kamate, datum dospijea, mjesto, datum i nain plaanja [12]

Hartije od vrijednosti
kamata kao i potpis ovlaenog lica i peat emitenta. Ovaj drugi dio obeveznice je znaajan zato to vlasnik odnosno imalac obveznice isti mora pokazati emitentu, zajedno sa platom, kada doe vrijeme za naplatu kamate. U skladu sa postojeom regulativom, emitent moe da, umesto tampanja obveznice, izda potvrdu koja bi sadrala iste elemente kao i plat obveznice s tim to ona onda mora biti overena od strane banke kod koje emitent ima otvoren depo raun. Podjela obveznica: Prema roku dospea, djele se na: kratkorone koje dospijevaju na naplatu u roku koji je krai od godinu dana , dugorone koje dospevaju na naplatu u roku koji je dui od godinu dana. Prema nainu oznaavanja vlasnitva nad njima, dele se na: obveznice na ime koje na platu imaju navedeno ime kupca. Takve obveznice se prenose na novog vlasnika indosiranjem - pismenim izjavljivanjem vlasnika iste da svoje pravo prenosi na drugo lice, obveznice na donosioca koje na platu imaju navedeno da glase na donosioca, one se na neko drugo lice prenose prostom predajom. Prema nainu na koji se ostvaruje pravo na kamatu, dijele se na: obveznice bez kupona kod kojih se kamata isplauje odjednom o roku dospijea i koje kao takve nemaju kamatne kupone, naplate. Prema nainu obrauna kamate, dijele se na: obveznice sa fiksnom kamatom kod kojih je kamata u momentu kupovine poznata i ona je fiksna obveznice sa promenljivo(varijabilnom) kamatom kod kojih je kamatna stopa obveznice promenljiva i vezuje se za kamatnu stopu neke kratkorone hartije od vrijednosti (a to je najee ona koja ima najnii kreditni rizik) , obveznice sa indeksiranom kamatom kod kojih se fiksna kamata, u momentu isplate koriguje indeksom rasta cena na malo ili nekim drugim ugovorenim indeksom. Prema vremenu u kome se isplauje glavnica, dijele se na: jednokratne obveznice kod kojih se glavnica (nominalna vrijednost, vrijednost na koju glase) isplauje odjednom o roku dospea , anuitetne obveznice kod kojih se glavnica otplauje periodino. Prema nainu obezbjeivanja otplate, dijele se na: hipotekarne obveznice kod kojih emitent zalae svoju imovinu kao garanciju da e obaveze po osnovu obveznica biti isplaene njihovim imaocima. Ukoliko emitent ne bude sposoban da iste izmiri izvrie se [13] obveznice sa kuponima kod kojih se kamata isplauje peridino i koje kao takve imaju kamatne kupone koji se moraju prezentirati prilikom njene

Hartije od vrijednosti
prodaja te imovine i tako omoguiti naplata potraivanja koja vlasnik ima prema izdavaocu obveznice ,garantovane obveznice za iju isplatu o roku dospea garantuje odreeno pravno lice kao to je na primjer komercijalna banka, to znai da vlasnik obveznice moe svoja potraivanja iz obveznice da naplati od banke ukoliko emitent nema sredstava za isplatu svojih obaveza po osnovu obveznica negarantovane obveznice kod kojih vlasnik svoja potraivanja po osnovu obveznice koju poseduje moe da naplati jedino od emitenta. Prema mogunosti otkupa pre roka dospijea, dijele se na: opozive koje u sebi sadre pravo emitenta da ih otkupi prije roka dospijea, po unapred utvrenoj cijeni koja je, po pravilu, vea od nominalne vrijednosti obveznice , neopozive koje u sebi ne sadre pravo emitenta da ih otkupi prije roka dospijea. Prema tome ko se javlja kao emitent obveznica, dijele se na: dravne obveznice koje emituje drava odnosno ovlaeni dravni organ, radi obezbjeenja sredstava iz realnih izvora radi usklaivanja priliva i odliva budeta odnosno za pokrie trenutnih budetskih deficita kao i anticipativne budetske potronje. municipalne obveznice (obveznice lokalnih organa vlasti) koje emituju gradovi, regioni, kole, univerziteti i sl. radi obezbjeenja potrebnih sredstava za finansiranje budetskog deficita lokalnih organa vlasti, za izgradnju kole, bolnice, ulinog osvjetljenja, sportskih objekata korporativne obveznice koje emituju preduzaa bilo da su to javna preduzea, transportna i industrijska preduzea, banke ili druge finansijske kompanije. Skladinica Skladinica je stvarno-pravna hartija koju izdaju ovlaena skladita kao dokaz da je roba primljena na uvanje. Blagajniki zapis Blagajniki zapis je vrsta hartije od vrijednosti kojom se emitent obavezuje da e njenom imaocu u roku dospijea platiti nominalnu vrijednost naznaenu na hartiji. Blagajniki zapis izdaje Centralna banka ili poslovna banka. Centralna banka izdaje zapise u cilju regulisanja novane mase u opticaju tzv. operacije na otvorenom tritu. Prodajom blagajnikih zapisa poslovnim bankama Centralna banka povlai novac sa trita. Rokovi dospijea ovih zapisa su najee 15, 30 i 60 dana i imaju kamatnu stopu od 10 do 15 posto na godinjem nivou. [14]

Hartije od vrijednosti

Centralni registar hartija od vrijednosti Centralni registar, depo i kliring hartija od vrijednosti jeste institucija koja vodi jedinstvenu evidenciju zakonitih imalaca hartija od vrijednosti i evidenciju o pravima iz tih hartija, kao i o pravima treih lica na hartijama od vrednosti. Centralni registar hartija od vrijednosti obavlja i poslove kliringa i saldiranja transakcija zakljuenih sa hartijama od vrijednosti, odnosno vri prenos vlasnitva nad hartijama od vrijednosti istovremeno sa plaanjem tako da ne moe da se dogodi situacija u kojoj neko proda hartiju od vrijednosti i ne dobije novac. Centralni registar, depo i kliring hartija od vrijednosti a. d. Beograd je institucija na finansijskom tritu, iji je osnovni zadatak da vodi evidenciju o vlasnicima hartija od vrijednosti, da vodi evidenciju o pravima koja proizilaze iz hartija od vrijednosti (npr. pravo glasa, pravo na isplatu dividende, pravo na isplatu kamate), kao i da vri prenos vlasnitva sa prodavca na kupca. Pored toga, zaloga, odnosno zalono pravo treih lica na hartijama od vrijednosti se konstituie upisom u Centralni registar hartija od vrijednosti. Ovo je veoma dobar nain za otklanjanje rizika banaka u procesu kreditiranja, naroito zbog toga to se u sluaju neblagovremenog izvrenja obaveza dunika, zaloene hartije od vrijednosti mogu lako prodati (bez sudske procedure). U Centralnom registru je napravljen indirektan holding, to znai da svi klijenti otvaraju raune preko lanova Centralnog registra. Svi korisnici prelaze u ruke korporativnih agenata lanova Centralnog registra koji e im elektronskim putem otvarati raune. Centralni registar hartija od vrijednosti je osnovan kao institucija za potrebe razvoja finansijskog trita . Njegovo poslovanje obuhvata registraciju razliitih vrsta hartija od vrijednosti u koje spadaju: obveznice, blagajniki zapisi i akcije koje nastaju iz procesa privatizacije koji se odvija u Srbiji. Trgovina hartijama od vrijednosti Trgovina hartijama od vrijednosti se vri na berzi. Berza je fiziki i poslovno organizovan prostor, na kome se po strogo utvrenim pravilima trguje hartijama od vrijednosti, novcem i stranim sredstvima plaanja. Berza je institucija finansijskog trita, ali je i sama po sebi finansijsko trite. Berze kao institucije organizovanog finansijskog trita kapitala, predstavljaju samostalne organizacije koje poseduju sopstveni poslovni prostor (zgradu), [15]

Hartije od vrijednosti
lanstvo i poslovna pravila. Iako berze u promet ne unose svoje hartije od vrijednosti, niti same kupuju i prodaju hartije od vrijednosti, one spadaju u finansijske institucije, ali nisu intermedijarne finansijske institucije. Predmet trgovanja na berzi mora da bude tipiziran i standardizovan kako bi bio lako zamenljiv, i time trgovina njime jednostavna, brza i efikasna. Ovo omoguava odsustvo predmeta trgovanja sa mjesta na kom se trguje. lanovi berze su brokersko-dilerska drutva i ovlaene banke. Prijem u lanstvo berze vri se na osnovu podnetog zahteva i dokumentacije propisane aktima berze. Trgovina se odvija po posebnim pravilima berze, obino potvrenim od strane dravne vlasti. Na berzi se samo zakljuuju poslovi, dok se isporuke i plaanja odvijaju van berze. Pravila trgovanja na berzi izrasla su iz obiajnog trgovinskog prava i uobliavala su se zajedno sa postepenim nastankom berze tokom razvoja trita i trinih odnosa. Ova pravila imaju dvostruku funkciju: da obezbjede standardizaciju predmeta trgovine i samih pravila trgovanja, i da prue zatitu uesnicima u trgovanju. Berza utvruje i publikuje cijene hartija od vrednosti. Cijene pojedinih hartija od vrijednosti utvruju se na bazi efektivne kupovine i prodaje, odnosno ponude i tranje konkretne hartije od vrijednosti. Objavljujui pregled cijena razliitih hartija od vrijednosti i zahtevajui da se finansijski izvetaji preduzea koja ih emituju uine dostupnim javnosti, berze omoguavaju postojeim i perspektivnim ulagaima da procene rizik i rentabilnost svojih ulaganja i usmere ih u skladu sa svojim preferencijama prema riziku i rentabilnosti. Berza je duna da u svom poslovanju obezbedi: zakonito obavljanje trgovine na berzi, zatitu interesa uesnika na berzi, potovanje pravila i standarda berze koji se odnose na ponaanje uesnika na berzi, i informacije za javnost o svim injenicama znaajnim za rad berze.

[16]

Hartije od vrijednosti

Zakljuak Hartije od vrijednosti moemo definisati kao pisani dokument, ispravu ili elektronski zapis koji svojim vlasnicima daje odreena prava. To je isprava kojom se jedno lice obavezuje da e ispuniti pisanu inidbu prema drugom licu koje je njihov zakoniti imalac. U naoj zemlji finansijsko trite nije razvijeno, ali u poslednjih nekoliko godina dolazi do znaajnih pomaka u razvoju finansijskog trita u BIH. Takoe, dolazi i do poveanja stranih investicija u naoj zemlji. Razvoj finansijskih trita smanjuje neizvjesnost u pribavljanju i plasiranju kapitala to je pretpostavka za dugoroni rast i razvoj. Bez jakog finansijskog trita nema ni stabilne razvijene ekonomije. Znaaj razvoja finansijskih trita spada u najbitnije faktore jaanja ukupne ekonomije drave.

[17]

Hartije od vrijednosti

Literatura: 1. Prof. Dr Zdenka uri, Privredno pravni ugovori i hartije od vrijednosti, Banja Luka,2009. god. 2. dr Dejan D. Eri, Finansijska trita i instrumenti, izmijenjeno i dopunjeno izdanje, Beograd, 2003. god. 3. Prof. dr Jovan Rodi, Poslovne finansije, Ekonomika, Beograd, 1991. god. 4. http://sr.wikipedia.org/wiki/Hartije_od_vrijednosti 5. http://sr.wikipedia.org/sr-el/Finansijska_trita

[18]