3

TUJUAN

Mampu membaca untuk memahami dan menanggapi bacaan berupa novel/sempalan novel, menyebutkan ciri-ciri dan nilai-nilai yang ada pada novel, menceritakan kesimpulan, tema dan amanah isi novel serta mengomentarinya.

A. SEMPALAN NOVEL Baca sempalan novel di handap sing gemet!

BARUANG KA NU NGARORA Barang brh Nyi Dampi nnjo Nyi Rapiah datang ka bengong, bet jadi geulis kabina-bina. Bijil cahaya mani mancur. Turu-turug geus lila teu papanggih. Barto mah tacan bisa ngom manh. Ngomong dina jero atina, Sameureun Aom Usman mani kokolopokan palay ka Nyi Rapiah, da sakieu geulisna. Ck Nyi Rapiah, Calik Embi!Nyandak naon ta th? Walon Nyi Dampi, Rupi-rupi ba, Lis aya sinjang, aya kekemben. Cing ningalan. Ieu bogoh samping kebat. Sabaraha pangaosna? Eta mah teu kirang deui Rp 25,- msrna og Rp 22,50,- Beu naha mahal-maal teuing? Teu knging Rp 15,-? Teu knging, Lis msrna og tebih knh. Sareng ieu Embi ngabantun llpn, lucu pisan, pantes dianggo ku Elis. Geura anggo dina jariji. Tuluy ku Nyi Rapiah diajaran. Ceuk Nyi Dampi, Tuh aya manis, mani cara gula jeung peueut, dalit jadi hiji; llpn lucu, ningggang kana rma anu sakitu manisna. Geura tingali ta berliana mani enyut, cahyana kuwung-kuwungan. Mirah dalima anu di tengah sakitu lucuna, manis siga amis, kulit konng kasipuh ku watang emas, mani ngempur. Ceuk Nyi Rapiah, Edas, Embi mah ku iasa mapantes th. Sabaraha ieu pangaosna?

K-KUR-010/L1

Ari pangaosna mah Rp 25,- da berliana enya og lalembut, tapi aralus, teu aya nu paut; mirah dalimana og bangsa sa. Ah, mahal teuing, Embi, teu gaduh artosna; ongkoh ari ali mah gorng-gorng og, geus gaduh. Ngan ta ba samping, kuring meuli hiji, lamun dipaparinkeun Rp 20,-. Mangga ba, Lis, dimurahkeun, tang-tang ngahaturanan sawarh; ka nu sans mah moal dihaturkeun Ari ta llpn, upami palay mah, mangga ba montong digaleuh. Montong digaleuh kumaha? Mr? Enya ngahaturanan. Ah, Embi mah sok ngabobodo kawas ka budak. Ih, sans kitu, ari sayaktosna mah Embi th, jaba ti rk dagang, bari ngemban dawuhan Aom Usman ka Nyai, saurna palay wawuh. Upami Nyai keresa wawawuhan sareng anjeuna, mangga ta llpn ngaaturanan. Da saenyana mah ta th kagunganana, lain dagangan. Nyi Rapiah sajongjongan mah ngahuleng ba, teu ngajawab. Geus kitu pok ngomong, Saha Embi ari Aom Usman th? Ah, Nyai mah mamandaluan, piraku teu uninga, kapan putrana Juragan Demang. His, kuring mah dak lolong teu acan tepang. Ari jenenganana mah nya sok nguping ba. Naha da itu mah uningaeun ka Nyai. Pantes ba, da pameget mah sok anclongan. Ti dinya kusiwel Nyi Dampi nyokot potrt Aom Usman tina psang baju kutang; sor disodorkeun ka Nyi Rapiah, bari luak-lieuk ka tukang, bisi aya nu ngawaskeun. Ku Nyi Rapiah ditampanan bari imut, tuluy diilikan, didangdak-dngdk. Ngomong jero atina, Emh, sok komo teuing buktina, potrtna sakieu kaspna, surup jadi putra mnak, Nya ieu lalaki nu matak ngaglokeun aww th. Pikir Nyi Rapiah mimiti gedag rk kabngbat ku nu kasp. Cacakan teu sieun ku kolot, sarta geus leupas hate meureun ttkadan. Ceuk Nyi Dampi, Kumaha, Lis, cocog? Nyi Rapiah seuri bari nyodorkeun deui potrt ka Nyi Dampi. Kumaha, Lis, kinten-kintena.

K-KUR-010/L1

Emh, Embi, lain bangban lainpacing, lain campaka kuduna. Nyi Dampi seuri bari nungkupan sungut, sarta tuluy ngomong, Wah, Elis na kudu kumaha? Rasa Embi mah geus aduna pisan, nu geulis ka nu kasp. Ih, lain ku kituna Embi, ngan ta ba Embi langkung uninga, kapan kuring rk lakian. Pisakumahaeun temen sepuh-sepuh, lamun kuring aya lampah anu teu pantes. Bongan teu ti barto, da ku Abah og moal burung dihaturkeun, lamunenyaan mah. Ngan ta ari mnak ka smah th sok nycpo, ngarurujit. Ayeuna mah lajengkeun wa, sugan diakhratbisa tepang sukma pada sukma. Ari ieu llpn lain teu nuhun, ngan kuring risi, bisi kauninga ku sepuh; sa haturkeun deui ba. Sabot keur kitu jebul Nyi Haji Abdul Rauf, nyampeurkeun ka pangkng. Nyi Dampi pahibut nyumputkeun potrt, sieuneun kaperego ku Nyi Haji, Ceuk Nyi Haji, Naon nu rk dibeuli th Nyai? Omong Nyi Dampi, Ieu putra th palay sinjang, pangaosna Rp. 20. Pk beuli. Samping dicokot ku Nyi Rapiah, tuluy dibayar ku Nyyyi Haji, indungna Nyi Rapiah. Kontan. Nyi Dampi amit, tuluy balik gura-giru, lantaran atoh dumh nampa lading samping, batina ged.

(Dicutat tina Baruang ka nu Ngarora, beunang D.K. Ardiwinata)

B. PEDARAN APRESIASI NOVEL

1. Wangenan Apresiasi Novel Apresiasi sastra nya ta kagiatan maca, nganalisis, ngararasakeun, nafsirkeun, jeung ngajn karya sastra. Dina kagiatan apresiasi sastra aya pross mr tinimbangan alus gorngna karya sastra. Novel th karya rkaan (fiksi) dina wangun prosa/lancaran. Umumna panjang, henteu pondok kawas carita pondok. Ku sabab panjang, galur caritana atawa plotna ngarancabang (loba). Ku kituna bisa midangkeun rupa-rupa tokoh (palaku, kajadian, sarta laluasa medar karakter masing-masing tokohna. Eusina ngindung kana kajadian sapopo. Jadi henteu kawas dongng, sanajan sarua fiksi, carita dina novel mah kaharti ku akal. Nilik kana wangenana bisa dicindekkeun 3 ciri-ciri novel:

K-KUR-010/L1

a. Wanguna prosa (fiksi) panjang, jauh leuwih panjang batan carpon. Keur ngagampangkeun, upama dicitak cukup keur sabukueun. Upama dibaca nepi ka tamat moal cukup ku satengah jam. b. Ku sabab panjang, tokohna loba sarta kajadian nu dicaritakeunana bisa ruparupa (ngarancabang) c. Jejer eusina nyaritakeun kahirupan sapopo

Dina kamekaranana, novel Sunda leuwih ti heula batan novel Indonesia. Novel pangheulana dina basa Sunda th nya ta Baruang Ka nu Ngarora karangan D.K Ardiwinata (1914). D. K Ardiwinata, sastrawan moyan sammh perang. Lahir di Bandung taun 19886, nampi gelar kanduruan ti pamarntahan Walanda dina taun 1912, minangka panghargaan kana jasa-jasana ka nagara, sarta knging ngagunakeun gelar Dang. Ku margi kitu, jenenganana janten Dang Kanduruan Ardiwinata. Ari Novel dina basa Indonesia nu pangheulana terbit nya ta Azab dan Sengsara karangan Mrari Siregar ( 1920), bdana og 6 taun sapandeurieun novel Sunda.

2. Unsur Intrinsik Novel a. Tma Tma th mangrupa poko karangan nu ditepikeun ku pangarang dina hasil karyana. b. Galur Ieu istilah mangrupa tarjamahan tina plot. Sakapeung mah sok pabeulit ngaartikeun plot jeung jalan carita. Sabenerna plot th lain jalan carita, sanajan antara plot jeung jalan carita henteu bisa dipisahkeun. Plot nya ta dasar anu nimbulkeun jalan carita. Hiji kajadian bakal brh dina jalan carita. Tapo naon sababna bet timbul ta kajadian, tah ieu aya dina lilinggeran plot. Plot nyoko kana sabab musabab timbulna kajadian, sedengkeun jalan carita mah mangrupa runtuyanana. Tina katerangan di luhur cs yn nu dimaksud galur th nya ta runtuyan jeung patalina kajadian anu dicaritakeun ku pangarang ti mimiti nepi ka pungkasan carita. Lamun dipasing-pasing, galur th bisa dibagi jadi 3

golongan nya ta anu disebut:

K-KUR-010/L1

Galur mrl Nu dimaksud galur mrl nya ta runtuyan jeung patalina kajadian anu dicaritakeun ku panagarang sacara mrl. Di mimitian ku mangkat carita, ditma ku nyaritakeun lalakon, nepi ka pungkasanana

Galur Mobok Tengah Karangan anu make galur mobok tengah mah umumna sok langsung nyaritakeun penggelan carita anu dianggap pangramna. Bda jeung karangan anu make galur mrl, karangan anu make galur mobok tengah mah tara kungsi ngawanohkeun kaayaan palaku jeung tempat lumangsungna kajadian sacara papanjangan.

Galur ti heula pandeuri Karangan anu make galur ti heula pandeuri nya ta karangan anu ngamimitian nyarita tina buntut-na heula, tuluy maju ka tengah, nepi kana pungkasanana. Cindekna nu dimaksud galur ti heula pandeuri th sabalikna tina galur mrl

c. Palaku Bda jeung palaku anu ngalalakon dina sastra buhun, palaku dina novel mah umumna manusa. Salaku pribadi, palaku anu ngalalakon miboga watek sewing-swangan. Demi watek anu ngancik dina diri palaku bisa dibrhkeun ku sababaraha cara. Kahiji, ku tingkah lacuna. Kadua, ku jalan pikiranana. Katilu, ku ucapanana anu dikedalkeun dina paguneman. Kaopat, ku gambaran wujudna. Kaima, ku gambaran langsung. Ngeunaan jumlahna, palaku anu ngalalakon th aya anu ngan saurang jeung aya anu leuwih ti saurang. Palaku anu sifatna protagonist nya ta palaku utama, sedengkeun palaku anu sifatna antagonis nya ta palaku tambahan d. Latar Ieu istilah th mangrupa tarjamahan tina setting, maksudna nuduhkeun waktu jeung tempat lumangsungna kajadian anu dicaritakeun. Lian ti latar anu nuduhkeun waktu jeung tempat lumangsungna kajadian anu dicaritakeun, og aya anu disebut latar kaayaan atawa latar suasana. Maksudna, nya ta latar anu ngbrhkeun kaayaan atawa kajadian anu karandapan ku palaku anu ngalalakon e. Amanat Amanat naon wa anu dititipkeun ku pangarang ngaliwatan karyana.

K-KUR-010/L1

3. Pangarang Sunda jeung Novel Karyana Pangarang Sunda jeung novel karyana, diantarana: No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Pangarang DK Ardiwinata Joehana Moh. Ambri R. Mmd Sastrahadiprawira MA Salmun Caraka Candrahayat Yus Rusamsi Aam Amilia Ahmad Bakri Karyana Baruang Ka Nu Ngarora Mugiri, Agan Permas, Carios Eulis Acih, Kalepatan Putra Dosana Ibu Rama, Rusiah nu Gorng Patut (Karnadi Anmer Bangkong) Lain Eta, Numbuk di Su, Pusaka Ratu Teluh, Pependem Nabi Sulaman, Urang Dsa Pangaran Kornl, Mantri Jero Gogoda Ka Nu ngarora, Randa Jegud Sripanggung Carmad Ddh, Wilujeng Enjing Puputon, Buron, lalangs, Kalajengking Juragan batik, Srangng Surup Mantn, Nu Seungit Dipulang Asih, Rajapati di Pananjung, Asmaramurka, Mayit dina Dahan Jngkol, Dina kalangkang Panjara, Sanghiang Lutung Kasarung Pipisahan, Nu Kaul Lagu Kalon, Bntang Lapang Ngepung Kahar Muzakar, Nangan Bapa, Budak Calakan, Juragan kabayan Arca Mikung, Lembur Singkur, Tarh Rosulullah, Perang Bubat, Putri Subang Larang, Pamanah rasa, Dwawarman, Rini Cinta Pabaliut Demung Janggala, Miang jeung Kaludeung, Jaro Bantahan, Kolbat Kuwung-kuwungan Kinasih Katumbirian, Si Pasr Patepung di Bandung Guha Karang Legok Pari, Bima Rengkung, Kuarawa Pandawa Pangantn Si Lamsijan Kadan, Bedog Si Rajakaya Laleur Bodas Diarah Pati Rasiah Geulang Rantay Nafsu nu Matak Kaduhung, Nangan Bapa, Imah nu Ra Kamarna

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

RAF Adang S. Ningrum Julaeha Abdullah Mustappa Yoseph Iskandar Eddy D. Iskanar Tatang Sumarsono Taufik Faturohman Hidayat Soesanto Ddn Abdul Aziz Ki Umbara Samsu (Sambas&Susangka) Margasulaksana

23 24 25

Nanie Sudarma Min Resmana

K-KUR-010/L1

K-KUR-010/L1