Siyaset ve Ynetim likisi rsan .

Akbulut TODAE Yaynlar, 2005 zerini izen: Abdullah Kktrk NSZ Bu alma, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde doktora tezi olarak savunulmutur. GR Wlsoncu Paradigmann yaplandrlmasdr. 4 ana sav, kamu ynetiminin piyasa ilkelerine gre

Kapitalist retim biiminin, kendinden nceki retim biimlerinden zellikle de, feodal retim biiminden fark, artk elde etme srecinde, ekonomik zor ile siyasi zorun biimsel ayrldr. 7 Tm bunlar, mantksal bir zorunluluk deil, tarihsel ve toplumsal gerekliin bir zorunluluudur. 7 Siyaset ve siyasal alan kavramlar de farkl anlamlarda kullanlmtr. Siyaset, parlamento ve siyasal partileri v.b. kapsamaktadr. Siyasal alan ise, hem siyaseti, yaln anlamyla siyasal kurumlar, hem de hukuk ile ynetim faaliyetlerini ieren, tm bunlarla birlikte, ekonomik zorun yannda bask gc olarak, tarihsel zorunluluklar sonucu konumlanan, kapitalizmin zgl bir biimidir. 8 BRNC BLM. SYASET YNETM LKSNE LBERAL YAKLA1MLAR Anglo-Amerikan yaklamnda, siyaset ve ynetimin ayr olmas gerektii ngrlmekte ve bu ayrln, kamu ynetiminin iletmecilik / piyasa ilkelerine gre yaplandrlmas ile gerekletirilebilecei ileri srlmektedir. Kta Avrupas yaklamnda ise siyasal ve ynetsel grevlerin nitelikleri gerei birbirinden farkl olduu ve siyasetin bir deer alan ve ynetimin brokrasi biiminde kapitalist ussalln en nemli taycs olduu ne srlmekte ve brokrasinin demokrasi karsnda glenmesinin liberal demokrasi asndan yani birey hak ve zgrlklerinin ihlali bakmndan en byk tehlike olaca varsaymna dayanlmaktadr. 11 Yani, Anglo-Amerikan yaklamnda kamu ynetiminin iletmecilik/piyasa ilkelerine gre yaplandrlmas gerektii belirtilirken, Kta Avrupas yaklamnda, demokrasi ve brokrasi kartlnda ve brokrasinin baskn olmamas gerektii vurgulanmaktadr. 13 Gnmzde, siyaset ve ynetim iliki ile brokrasi zerine yaplan tm tartmalarda, siyasetin, uzmanla dayal nesnel bir yap olan kamu ynetimine mdahalesinin, onu verimsizletirecei bundan dolay bu tr bir mdahalenin yaplmamas gerektii ya da memurlarn kamu hizmetini tarafsz bir ekilde sunabilmeleri iin siyasete karmamalar

gerektii ve brokrasinin kapitalizmin giriimci ruhunu zayflatt dolaysyla brokrasinin etkinlik alannn genilememesi gerektii srekli ileri srlmektedir. 13 Siyaset ve ynetimin Modern ncesi toplumsal yaplarda birleik/ikin bir durumda bulunuyorken, Kapitalist toplum aamasna doru evrilerek gelitikleri ve daha ileri bir konuma ulaarak birbirinden ayrldklar ne srlmektedir. Ayrlk, bir durum veya kapitalist ussalln doal sonucu kabul edilir. Dolaysyla, ayrlk modern toplum olmann bir. gereidir. 13 Liberal kuramda, kapitalist toplum yaplanmasnn temel direi olarak kabul edilen siyaset ve ekonomi ayrm erevesinde, siyasal alan, ekonomik alandan ayr ve bamsz bir gereklik olarak ele alnmaktadr. 15 I. Siyaset-Ynetim likisiyle lgili Temel Yaklamlarn Dnsel Kkenleri Siyaset ve ynetim ilikisiyle ilgili temel yaklamlarn dnsel kkenleri arasndaki en nemli yaklam Hegele ait olandr. Hegel, hem Anglo-Amerikan hem de Kta Avrupas yaklamlar zerinde byk bir etkiye sahip olmutur. Hem Weberi hem de Hegeli Prusya-Almanyada tarihsel koullarn bir sonucu olarak ve kapitalzmin zorunluluu kapsamnda brokrasinin gelimesi etkilemitir. 17 Anglo-Amerikan yaklamna, dnsel olarak, ngiliz Grgcl ve Szleme Kuram da kaynaklk etmitir. Bu dnsel kkenlerin de, ngiliz kapitalistlemesinin birer rn olduu ve dolaysyla ngiliz toplumsal gerekliini yansttklar unutulmamaldr. 17 A. Anglo-Amerikan Yaklamnn Dnsel Kkenleri ve Eletirisi Anglo-Amerikan yaklamnn en nemli temsilcisi olan Woodrow Wilsonda, siyaset ve ynetim ayrl dncesinin olumasn salayan en temel etkenin, Alman dealizmi ve Organik Devlet Kuram olduu ileri srlmekte ve Wilsonun, Alman siyaset geleneini, ABDnin siyasal gerekliine uygulamak istedii belirtilmektedir. 18 Hegelin devlet kuramndaki. nesnel ve ussal kamu ynetimi, Prusyann kapitalistleme tarihindeki bir srecin, aristokratlar ile burjuvazi arasndaki snf mcadelesinin sonucudur. Yine, Wilson, siyaset-ynetim ayrlnn, kayrmaclk siyasetine kar, tarafsz, siyasetd bir ynetim araclyla kurulabileceini dndnden bunu salayacak en nemli ara olarak iletmecilik ilkelerini ngrmtr. 19 Wilsonun, ngiliz kapitalistlemesindeki Laisses Faire tipi bir devlet-kamu ynetimiyaplanmasndan ok, Prusya tipi ussal ve yetenee dayal ie alma ve ykselme zelliklerine sahip bir devlet-kamu ynetimi- yaplanmasn model olarak almas daha olaslkl grlmektedir. Aslnda, Prusya brokrasisine ussal niteliini veren ana zelliin ngiliz kapitalistlemesiyle ortaya kan kapitalist retim biiminin retim glerini srekli gelitirici nitelii olduu da aktr. 20 a. Hegelin Anglo-Amerikan Yaklamna Etkisi Hegel felsefesinin asl nemli yn ortaya kt dnemi yanstmas ve bu dnemin ise, Prusya bakmndan kapitalistleme srecinin nemli dnemelerinden biri olmasdr. Nitekim, Engels, Hegel felsefesini biimi ne kadar idealistse, ierii o kadar gerekidir eklinde ifade etmitir. 23

Modern dnyadaki bugnk devletlerin byk oun\uunun Hegelin hukuk felsefesinde ortaya koyduu devlet ilkeleri ve yap talar, kurumlar, kurulular zerine kurulduu kabul edilmektedir. 23 Hegel gler ayrln deil, gler birliini savunur. ngilterede ise tersine, gler ayrl, despotik iktidarlarn snrlanmasna ynelik olarak ve szleme kuramnn bir uzants biiminde ne srlmtr. 24 Hegel felsefesinde devlet memurlar bir evrensel snf olarak tanmlanr. 24 (aa) (Hegelde) Devlet ve Sivil Toplum Hegel,:devletin gerekliliini, byk sanay dallarnn, d artlara, uzaklarda cereyan eden birtakm kombinezonlara tabi bulunmas ve hayatlar bu sanayi dallarna bal olan insanlarn, bu artlar tmyle kavramalarna imkan olmamasna balar.28 Hegel, mlkiyet kavramnn kaynann, insann kendi varoluunda kkl bir biimde bulunduuna inandndan, onun korunmasn da gerekli grr. Buradan da, devletin gereklilii sonucuna ular. 29 Hegel, devleti kendinde ve kendi-iin bir varlk olarak tanmlayarak, sivil toplumu onun iinde eritmitir. 33 (ab) (Hegelde) Gler Ayrl Tartmas Hegele gre, devlet glerinin ayrl gerek anlamda alnd takdirde, kamu zgrlklerinin garantisidir. Buna karlk Hegel, Montesqiuenin anlad anlamda bir gler ayrln devletin paralanmasna yol aaca gerekesiyle kabul etmez. 34 Hegel, Montesqiuenun ileri srd gler ayrlnn, mutlak monariyi kapsamadn, feodal monar iin geerli olabileceini belirt.ir. Feodal monaride, devlet ileri tamamen mekanik bir ekilde blnmtr ve eitli ksmlar bir takm vasallara. paalara.v.s. braklmtr. 35 (ac) (Hegelde) Devletin Nesnellii ve Evrensel Snf Olarak Memurlar Hegel, devletin evrenselliinin anlamnn temsilcisi olarak, memurlara siyaseti yasaklar .39 b. Marxn Hegel Eletirisi Kapsamnda Siyaset-Ynetim likisi Marx, Hegeli eletirirken, dnce kendini devletin doasna gre deil, ama tersine devlet kendini hazrlop bir dnceye gre ayarlyor der. 39 (ba) Sivil Toplum-Devlet Ayrlnn Biimsellii Temelinde Kavram Olarak Devlet Marxa gre; siyasal anayap, zel alanlarn bamsz var olu kazandklar yerde geliir. Buna karlk, ak ticaret ve toprak mlkiyetinin zgr olmad ve zerklik kazanmad yerde, siyasal anayap bamsz bir gereklik oluturamaz demektedir. 40

Hegele gre, birey iki rgtlenme iinde yaamaktadr: Brokratik ve toplumsal rgtlenme. Hegel, sivil toplumdaki snflar, siyasal snflar olarak kavramadndan, siyasal devlet, ailenin ve burjuva sivil toplumun bir soyutlamasndan baka bir ey olamamaktadr. 41 Marx, siyasal snflarn sivil snflar durumuna gerek anlamyla, mutlak krallkta dntn yazar. ada dnemde, burjuva sivil toplum, meclisler iinde rgtlenmekte ve siyasal bir varolu kazanmaktadr. 41 Hegel meclislerin meslek birliklerinden tremelerini istemektedir. 42 Hegele gre sivil toplum devletin gelimesinin doal sonucudur. 42 Grd gibi, Hegel, tm ilikileri tersten kuruyor. 43 Hegel, sivil toplumu, devletin unsurlarndan biri olarak grmektedir. 44 (bb) Brokrasi: Biimcilik Olarak Devlet ve Bir Yanlsama Olarak Genel kar Marx, Hegelci aklamada, brokrasinin ieriinden hi sz edilmediini sadece onun biimsel rgtlenmesinin sz konusu edildiini saptamaktadr: brokrasi, kendi zne gre, biimcilik olarak devlettir. 44-45 Hegelde genel kar, brokrasi ve meclislerin bnyesinde vcut bulmaktadr. Marx ise, meclislerin, burjuva sivil toplumun siyasal yanlsamasndan baka bir ey oluturmadn ortaya koyarak temsili enin, meclislerde, yasama gc olarak burjuva sivil toplumun siyasal varoluunu oluturduunu saptamaktadr. 45 2. ngiliz Grgcl (Ampirisizmi) ve Szleme Kuram Wilsoncu paradigmann, bir taraftan Alman idealizminden dier taraftan ise, ngiliz. Grgcl ve Szleme Kuramndan beslenmesi eliki olarak grlebilir. Ancak, ngiliz. Grgcl saf bir grgc nitelik tamamakta, bir baka ifadeyle kimi metafizik yorumlar kendi iinde barndrmaktadr. Her iki kuramn da, btnlk bir yaklama sahip olmalar ortak noktalardr: Alman idealizmi, organik devlet btnlnden, szleme kuram ise, egemenliin teklii ve blnemezlii ilkesinden hareket etmitir. 47-48 a. Szlemeci Toplumsal na ve Btnsel Egemenlik Liberal siyasal kuramn zn, szlemeci toplumsal ina varsaym oluturmaktadr. 48 Hobbes, egemenin kuruluunu uyruklar olan bireylerin birbirleri ile yaptklar szlemeye balar. Burada nemli olan, egemenin kendisinin szlemenin taraflarndan biri olmamasdr. 48 Locke da, tm liberal szleme kuramclar gibi, siyasal toplumun ve hkmetin onay zerine dayandklarn ileri srmektedir. Ancak Lockeun dierlerinden farkll, onun kuramnda iki tr szlemenin olmasdr. Bunlardan ilki, siyasal toplumun olumasn ikincisi, hkmetin kurulmasn salamaktadr. J. Locke, insanlarn bir hkmet kurmalarnn en nemli amacnn mlkiyetlerinin korunmas olduunu belirtir. 49

Hepsinin ortak zellii, gerek Hobbes ve Lockeun szleme kuramnn gerekse de Hegelin organik devlet kuramnn ana zellii, mlkiyetle nitelenen burjuva sivil toplumdur. Bu srete, kamu ynetimi de siyasal kurum olarak konumlanm ya da konumlandrlmtr. 49-50 b. Pozitivist Yasaclk ve Grgc Yasa Benzeri lkeler Hegel ynetimin nesnelliinin salanmas zorunluluunu, mutlak ideann evrenselliinin genel kan oluturduu varsaym ile zmtr. Yasama gc ve brokrasi, zel olan nesnel/genel kara dntrmenin aralardr. Aslnda, Hegelde nesnel olarak ileri srlen brokrasinin grevleri, burjuva sivil toplumun zorunluluklarnn izdmnden baka bir ey deildir. Bu zorunluluklar, Wilsonda daha somut bir ekilde ortaya km ve yasa benzeri iletmecilik/piyasa ilkeleri, nesnelliin temel, arac olarak ne srlmtr. 50 Liberal kuramda, kamu ynetimi alannda, yasa benzeri iletmecilik/piyasa ilkelerinin uygulanmas ile ynetimin siyaset karsnda nesnel olaca ve daha verimli alabilecei ileri srlmektedir. Bu savn, tarihsel gereklik dzleminde ortaya k, genel olarak, piyasa koullarnn ynetimi ekillendirmesiyle olmutur. Ancak, yntemsel kkeni ise, byk lde pozitivist manta dayanmaktadr. Bilginin en nemli arac olarak, duyu algsnn kabul pozitivizmin zdr. Pozitivist bilim, sadece gzenebilir olaylarla ilgilidir ve biriktirdii olgusal bilgiler arasnda yasa benzeri ilikiler kurar. Yine, pozitivizmdeki genel olgular tanmlamas da, iletmecilik. ilkelerinin merulatrlmasnn yntemsel aralarndan bir dieridir. 50 Nitekim pozitivizmde, deerlerin bilimin konusu, olamayaca temel nermelerden biridir. 51 Buna karlk Pozitivizmin kurucusu O. Comte, szleme kuramnn temel dayana olan, halk egemenliini bir doma olarak kabul etmekte ve onun metafizik siyasete ait olduunu belirtmektedir. Ona gre, halkn egemenlii, krallarn eski tanrsal haklarnn halkn kutsal hakk haline getirilmesidir. 51 ngiliz Grgcl, szleme kuramclarnn bilgi kuramn oluturmas bakmndan salt pozitivist olmayan yn ile metafizie daima ak zellii ile ynetim gerekliine, AngloAmerikan asndan bir temel oluturabilmektedir. 51 ngiliz Grgclnn, konumuz asndan nemli zellii vardr: ilki, bilginin temelinin duyu algs olduunun ileri srlmesidir. Bu sav, yasa benzeri iletmecilik ilkelerinin, gzlem ve deney gibi duyu algs yoluyla elde edilen bilgilerle oluturulduunu ortaya koyar. Grgcln ikinci zellii, ister tikellerin ortak tr ad olarak olsun, isterse de soyutlamalar yoluyla bir nesneye dayanmadan elde edilsin genel teorilerin varlnn kabuldr. Bu, yasa benzeri iletmecilik. lkelerinin, genel, her yerde uygulanabilir olmasna bir temel oluturmaktadr. nc olarak ise, tm bunlarn dnda, nesne bir temeli olan veya olmayan, bilinemeyen dncelerin olduunun kabuldr. 52 ngiliz Grgclerinin en nemli isimleri, John Locke, T. Hobbes ve George Berkeleydir. 5257 Hegel grgclk eletirisinde, grgl olgulara dayanmann, tikel olan mutlak yerine koyarak soyut, ii bo bir tmel ileri srlmesine yol atn belirtmitir. 57 B. Kta Avrupas Yaklamnn Dnsel Kkenleri ve Eletirisi

Kta Avrupas yaklamnn en nemli temsilcisi Max Weberdir. Weberin, Siyaset-ynetim ilikisini yorumlay biimi, demokrasi-brokrasi kartl ile siyaseti ve yneticilerin grevlerinin farkllna dayanmaktadr. Weber, bu farkll, brokrasinin kapitalizmin ussal doasnn en nemli gerekletiricisi olmasndan dolay uzmanlk gerektiren bir i ve bylece nesnel hareket etmesinin bir zorunluluk olmas erevesinde aklamaktadr. 58 Hegel, Prusyann, kapitalistlemeye balad dnemde, burjuvazinin glenmesi karsnda ve ayn zamanda onun gcnn tannmasnn da bir sonucu olarak, burjuva sivil toplum-devlet ayrl zerinden bir devlet-kamu ynetimi kuram oluturmu, bylelikle, zel mlkiyet temelli sivil toplumu kabullenmitir. Weber ise, Almanyann hzla kapitalistletii bir dnemin kuramcs olarak Almanyann kapitalistlemesini, kapitalist ussallk ile tanmlam ve bu erevede, siyasal-ynetsel rol ayrmna gitmitir. Bu aamada, Weberin, Kanttan etkilendii grlmektedir. 59 1. Hegelin Kiilik-D Devlet Miras Weberin Hegelden etkilenmesi ortak bir tarihsellii paylamaktan kaynaklanmaktadr. Hegel ve Weber arasnda ortak nokta vardr. lk olarak, her ikisinin de Prusyann ynetim uygulamalarn incelemi olmalar, ikincisi, ussal ve kiilik-d devlet dncesine sahip olmalar ve ncs, evrensel ilkeler ve kuramlar ngrm olmalardr. 60 Hegel ve Weberin, zellikle modern devlet geliiminde Byk Friedrichin roln kabul ettiklerinin alt izilmitir. Gerekte, soyut ve kiilik-d devlet dncesi, Prusya devletinin bir yandan, kapitalistleme srecindeki etkin konumunun bir sonucu olarak, hem brokrasinin aristokratlardan arndrlmas hem de glenen burjuvazinin, kapitalist bir devlet yaplandrma gereksiniminin bir sonucu olmutur. 60 Tm bunlara ramen, Hegel ve Weberin devlet kavray arasnda nemli farkllklar da vardr. Hegel, devleti, yurttalarn dncesinde birlemi mutlak-tek bir olgu olarak, Weber ise daha ok, zorlayc denetim ve uygulama gcne sahip bir ara olarak kavramsallatrmtr. Ancak, bu, tarihsel gereklik bakmndan, Prusya devletinin yar kapitalist niteliini ortadan kaldrmamaktadr. 60-61 2. Brokratik Davrann Kartlnda Kantn Etkisi Bamllnn Temeli Olarak Otonomi-Heteronomi

Weberci yaklamn siyaset ve ynetim ilikisiyle ilgili olarak en belirgin zellii, siyasal ve ynetsel rol ayrmnn varsaym olarak kabul edilmesi oluturmaktadr. Weberin sz konusu ayrmnn kendi yntemsel erevesiyle uyumlu dnsel dayanana Kantta rastlamak tesadf deildir. 61 Weberin Amerikan yorumlarnda brokrat, bir makinenin dilisi olarak kabul ettii, benzer ekilde Kantn da makinenin bir blm anlamnda insan grd ileri srlmtr. 64 3. Hegel-Kant Karlatrmas erevesinde Kta Avrupas Yaklam Hegel ve Kant arasndaki en nemli ortak nokta ahlaksal znenin zerkliinin zgrln dorudan koulu olmasdr. 65 4. Weberci Yntembilim Temelinde Siyaset-Ynetim likisinin Konumlanmas

Anglo-Amerikan yaklamnda, iletmecilik/piyasac ilkeler daha fazla ne kartlm buna karlk, Kta Avrupas yaklamnda bilginin retim sreci balamnda ussallk mantksal bir karm olarak ele alnmaktadr. 67 Weberci yntemin en belirgin zellii, Alman felsefe geleneinin tinselci/tarihselci ynn tamasdr. 67 Weberci yntembilimin, ideal tipleri yasa benzeri bir nitelie yakn olduundan, siyasetynetim ilikisi tartmalarnda baskn olan normatif karakteri bire bir olmasa da nemli lde iermektedir. Bu Weberci yntembilimin incelenmesi, siyaset ve ynetim ilikisinin neden siyaseti ve brokratlar arasnda bir iktidar mcadelesine indirgendiinin kavranmasna da yardmc olacaktr. 68 a. Weberde Yasa Benzeri-Nomotetic- Bilginin Anlama erevesinde Kuruluu Liberal siyasal kuramn temel varsaymlarndan birisi; ynetimin nesnelliidir. Hem Weber hem de Wilson, Alman Organik Devlet Kuramnn etkisiyle, kiilik-d/nesnel brokrasi kavramsallatrmasndan etkilenmilerdir. Anglo-Amerikan bak asnda, ynetimin nesnelliinin ii, yasa benzeri iletmecilik ilkeleri ile doldurulurken, Kta Avrupas yaklamnda yorum farkyla da olsa aslnda ayn ilkeler benimsenerek, kiilik-d ina kabul edilir. Gerekte, bu varsaym, kapitalist-ulus devletin geliim srecinin sonularn yanstmaktadr. Ksaca, kiilik-dhk nesnellik, kapitalist toplumda siyasal alan ile ekonomik alann biimsel olarak farkllatrlmas zerinden yaplan bir soyutlamadan baka bir anlam ifade etmemektedir. 68 Weberin de temsil ettii Alman felsefe gelenei, toplumu bir alglama nesnesi deil, bir anlama nesnesi olarak inceler. Bu ynyle Anglo-Amerikan yaklamnn beslendii, ngiliz. Grgclnden tamamen ayrlr. Weberde bilgi, olgular stne kavramsal ve yntemli bir alma sonucu retilir. Grld gibi, bilginin nitelii ile nesnellik kavram akmaktadr. 69 Weberi pozitivistlerden ayran en nemli zellii, evrensel genellemeler yapmamasdr. 70 Weberci bilme, yaam deneyiminden ya da yaanmlktan karlm olan ve kaynan zneleraras bir ortak doada bulan bir bilme tarzdr. Sosyolog da topluma dardan deil, toplumun ierisinden bakan kiidir. 71 Weberde deal tipler, soyutlama dereceleri yksek kavramlar olsa da, bu kavramlar yasa deildir. 71 Weber, brokrasiyi olumlamaktadr. Ancak. Brokrasinin genilemesinin demokratik toplum iin bir tehlike olacan da ngrmektedir. 72 b. Weberde Organizmac Toplum Kavray Weber, tpk Hegel ve ondan etkilenen bata Wilson gibi, toplumu bir organik btn olarak kabul eden organizmac gre baldr. Weber, topluma, byk bir ilev balam olarak bakar. levselcilik, organik bir btn iindeki tek tek paralan, grdkleri i ve yaptklar etki bakmndan dier paralarla bir karlkl ballk ve etkileim iinde olduunu varsayar. 72

Weber, Hegelci anlamda bir organizmac deildir. Tek benzerlii, hareket noktas olarak, btn alm olmasdr. Weberin bireysellik ilkesi, tarihsel deiimi yaratan itici gcn bireyler- karizmatik nderler olmas bakmndan temel bir nitelik tamaktadr. 73 II. Anglo-Amerikan Yaklamnn zmlenmesi Anglo-Amerikan yaklamnn en belirgin zellii, siyaset ve ynetim ilikisini bir ztlama olarak tanmlamas oluturmaktadr. Ztlama tanmlamas ise, kamu ynetiminin iletmecilik/ piyasa ilkelerine gre yaplandrlmas gerektii ynnde bir olmas gerekeni kapsamaktadr. Bu yaklamn kkeni, Woodrow Wilsonun, 1887 tarihli Ynetimin ncelenmesi- The Study of Administration- adl makalesine dayandrlmaktadr. Wilson, bu makalesinde, siyaset ve ynetimin birbirinden ayr olduu ve/veya olmas ynnde bir sav ileri srmtr. 74 Wilsoncu paradigmada.iletmecilik ilkeleri olarak sz edilen gerekte, piyasac ilkelerdir. 75 A. Kurucu Yaklam: Wilsoncu Paradigma Woodrow Wilsonun, 1887 tarihli Ynetimin ncelenmesi makalesinde ileri srd, kamu ynetiminin iletmecilik ilkelerine gre yaplandrlmas, yine kamu ynetiminin bu ilkelere gre incelenmesi gerektii ynndeki savlan, ABD kamu ynetimi uygulamas veya kurulmasn salayan ve ona ana karakteristiini veren bir paradigmay ortaya karm, bu paradigma alana egemen olmutur. 75 1. Ynetimin ncelenmesi ya da Kapitalist Ynetselliin Manifestosu Wilsonun makalesinin temel zellii vardr. lki, ynetimin ayr bir bilimsel alma konusu yaplmas gerektii, ikincisi, ynetim incelemeleri yaplrken karlatrmal yntemin kullanlmas ve ncs, siyaset ve ynetimin birbirinden ayr olduu ve/veya olmas gerektiinin ileri srlmesidir. 80 Wilson, siyaset ve ynetim ayrlnn nedenlerini, 1. devletin grevlerindeki artma ve karmaklamaya; 2. kamu ynetimi alanndaki yolsuz1uk ve kayrmacla dayandrmaktadr. 81 a. Bat Avrupa Tarihinde Vergi-Makam Sat: Prusya, Fransa ve ngiltere rnekleri lk olarak mutlak devletin vergi yoluyla kylnn artna el koymas sonucu, feodal lordlarn uradklar gelir kayb makam satlaryla telafi edilmi bunun dorudan sonucu ise, devletin kyl haklarn korumas olmutur. 83 Zamanla, devlet brokrasisinde grev alma lt, rtbe sahibi olmak ve soylu olmaktan yetenee dayal ilerlemeye doru yeni bir boyut kazanm ve brokrasi toplumsal bakmdan aristokrasiyi dengeleyen bir g haline gelmitir. Prusyada devlet hizmeti, aristokratlar ile burjuvalar arasndaki farklln kalkmasnda da nemli bir rol stlenmitir. 84 Fransz mutlak devleti, aristokratlar kendi vergi-makam yaps iine ekerek onlar kendisine baladndan, toplumsal ilerleme ve sermaye birikimi bakmndan nemli ilevler yerine getirmitir. 85

ngilterede ise, vergi ve makam sat, Kta Avrupas devletlerinden farkl bir temele dayanyordu. ngilterede Parlamento araclyla toprak sahibi snflar tarafndan toplanan Toprak Vergisi lorda denen kira iinden dldkten sonra, kirac vergiyi dzenli olarak demekten ikayet etmediinden vergi zora deil, rzaya dayanarak tahsil ediliyordu. Dolaysyla, toprak mlkiyeti, hem iktidar ve makam iin bir atlama tahtas hem de iktidar ve makamn geri dnn ifade ediyordu; toprak sahiplerinin vergi olarak dedikleri, makam olarak kendilerine geri dnyordu. te bu durum, Fransa ve Prusyadan farkl olarak ngiliz devleti ile toprak sahibi snflar birbirinin rakibi yapmamtr. Bu tip bir devlet yaplanmas da kapitalizmin gereksinmelerine uygun dmekteydi. nk, ngiliz. Devleti, Avrupann mutlak devletleri gibi, brokrasi ve bask aygtlarn kendi yeniden retimi iin gerekli olan artn ekilmesi iin kullanmamtr. Artk ekme, devleti denetleyen snf olan toprak sahiplerinin elindeydi. Bu durum, ngiliz.Devletinin brokratik ve ussal zelliinin zayf olmas, ngilterede sermaye birikimini kolaylatrmtr. 86 Wilsonun makalesinin yaynland tarih, Fransa ve Almanyamn olduu kadar ABDnin de hzla kapitalistletii bir dneme, 1850ler sonrasna rastlamaktadr. 87 Wilsonun kapitalist ynetselliin manifestosu niteliindeki Ynetimin ncelenmesi makalesi, hzla kapitalistleen bir lkenin siyasal-ynetsel yaplanmasnn da benzer bir dnme tabi klnmas gerektiinin iaretlerini vermektedir. 89 Fransa ve Prusyada vergi ve makam sat, kapitalistleme srecinin aamalarndan biri iken, ABDde kayrmaclk uygulamalar tam da kapitalistlemenin hzland, gelitii bir aamaya denk dmektedir. 89 Brokrasinin ussal nitelii tek bana veya kendiliinden ve sadece skolastiin almasyla elde edilen bir durum olmaktan ok, maddi olarak kapitalizmin retici gleri srekli gelitirme ve bununla art-deeri artrma eklinde ortaya kan temel zelliinin bir sonucudur. ngiltere, bu srecin saf ekonomik koullar ile birlikte olumasnn rneidir. 89 b. Wilsoncu Paradigmann Temel Unsuru Olarak Yasa Benzeri-Nomotetic- letmecilik lkeleri Wilson, siyaset ve ynetim arasndaki ayrl, ynetimin bir i alan olmas nerisi zerinden kurmaktadr. 91 Kapitalizmin, rekabete dayal ve emek verimliliini artrma gibi temel zellikleri kendiliinden i ynetiminin de temel zellikleri konumundadr. Wilsonun iletmecilik ilkeleri de, kapitalizmin zellikle de ngiliz kapitalizminin nispi art-deer elde etme biimlerine denk dmektedir. Sonu olarak, Wilsonun i ynetimi ilkelerini benimsemesi bir tesadf veya tarihsel olarak bir yanl durum deil, tersine tarihsel durumun tipik bir yansmasdr. 92 Wilsonun zellikle ngiliz devlet yapsn rnek aldn, onun devlet tipolojisinde de grmek olanakldr. Wilson devlet tipinden bahsetmitir. Bunlardan ilki, kamu yaran devletidir -weal state-. Bu devlet, babo bir taktir yetkisi ile karakterize edilir. kincisi, hukuk devletidir -law state-. Bu devlet, bir dengeler sistemine sahiptir. ncs de, anayasal devlettir. Wilsona gre anayasal bir devletin zellikleri ~unlardr: 1. Devleti temsil eden hkmet deil, hukuk yapc organdr. Bu organ, hkmeti ynetir ve denetler, 2. ynetim, hukuka baldr ancak tm hareketlerinde hukukla grevli ve yetkili olmas gerekmez. 3. yarg, bamszlk ayncal ile, yolsuzluk ve dier uygunsuz etkilere kar gen kapsaml yetkilerle aralandrlmtr ve 4.

hkmete ka, bireysel zgrlk haklar yetkilendirilmitir. Tm bu zellikler ngiliz Anayasal Sistemini anlatmaktadr. Wilsona gre, Amerika hala bir hukuk devletidir-law state- nk ABD anayasal devlet olma asndan kimi eksiklikler tamaktadr. 93 Wilsonun, siyaset ve ynetim ayrln, iletmecilik piyasa ilkelerine dayandrarak ina etme ngrs ayn zamanda deerlerden arnm bir kamu ynetimi yaplandrma isteini de kendi iinde barndrmaktadr: 94 Yasa benzeri iletmecilik ilkeleri, Wilson ve adalar iin, yksek bir verimlilik dzeyinde partizan siyasetten ayrlmay salayacandan deerlerden arndrlm bir kamu ynetimini yaama geirmenin tek yoludur. Nitekim, ABDde, 1870ler sonrasnda kayrmaclk uygulamalarn nlemeye ynelik olarak zellikle kamu grevlilii konusunda reform almalar yaplmtr. 94 ABD kamu ynetimi yaznnda da, Wilsonun, genel olarak, demokrasiye olumlu bakmakla . birlikte i ynetimi ilkelerinin ekonomi ve etkililii gelitirdiini dnd, bu kapsamda siyasa oluturarak ynetmek olan ve toplumun deerleriyle oluan siyasetin ancak siyasann izlenmesi biiminde yaplabileceine ve bunun da uygun i ynetimi ilkeleri ile gerekleebileceine inand ve bylece brokrasinin tarafszlnn salanacan ileri srd ifade edilmekle bir anlamda. Wilsonun siyasetin dland yerde verimlilik kural olur yaklamn benimsedii vurgulanmaktadr. 95 Ksacas, Wilsoncu paradigma, hem ilevsel olarak, iletmecilik / piyasa ilkelerinin kamu ynetiminde uygulanmasn gerektirmekte ve bu anlamda kapitalist ynetselliin manifestosu niteliini tamakta hem de yapsal olarak, siyaset ve ynetim arasnda bir dlama ilikisini ngrmektedir. 96 c. Yasa Benzeri letmecilik ilkelerinin Geerlilii Sorunu Wilsonun sav, iletmecilik ilkelerinin evrensel geerlilii nerisini iermektedir. 96 1910 ve 1920lerde, sanayi ve i ynetimi alanndaki teknikler, kamu ynetimine aktarlmak istenmitir. Kamu profesyonelleri ve kariyer grevlileri evrensel, olduu iddia edilen bu ilke ve teknikleri yaama geirmek iin eitilmilerdir. 1930Iara gelindiinde ise, siyaset d-apolitikbilimsel aratrmalardan vazgeildii nk siyasal gerekliin kamu ynetimine mdahale etmesinin bunu zorunlu kld ileri srlmtr. Byk bunalm sonrasnda, yasa niteliindeki iletmecilik ilkelerinin iki adan anlamsz kald belirtilmektedir: lk olarak, byk bunalm sonrasnda, bilimsel ynetim akmnn ilkeleriyle beslenen kamu yneticileri yetersiz kalmlardr. kinci olarak ise, bu ilkeler siyaset d ve deer-yansz olamamtr. 97 Bunlarn sonucu ise, ynetim ve siyasetin birbirinden ayr deil, birbirine tabi olduunun, belirli zel ilkelerin stnlnn geersiz klndnn ve ynetsel etkililiin toplumsal deerlere dayandnn kabul edilmi olmasdr. 97 Yasa niteliindeki iletmecilik ilkeleri, hkmet birimlerinde verimlilik ve ekonomiyi baarmaya dnk olmalar hkmetle ilgili mekanik verimlilikten daha ok dier amalar yani siyasal amalar, hkmetin kalitesini, toplumsal verimlilii, kamu yararn, yaratc iletmecilik ve kamusal sorumluluu v.b. gz nne almamalarndan dolay eletirilmitir. 99 d. Wilsoncu Paradigmann Siyaset Tanmlar

10

Wilsonun, siyaset tiplerini, ikiye ayrarak inceledii belirtmektedirler. Bunlardan ilki partizanlk ve kayrma siyasetidir-politics of partisanship and patronage-. Bu siyasetin kapsam, temel olarak, kamu grevlileri tarafndan yaplan seim propagandas ve hkmet ilerine atanma ile snrldr. Dier siyaset tr ise siyasa siyaseti-policy politics- olarak adlandrlr. Wilsonun, siyasa siyasetinin de, partizan-kayrma- siyaseti gibi, kamu hizmetlerinde siyasetsizletirmeyi-depolitisation-, nerdii vurgulanmaktadr. 99-100 e. ABD Yksek Mahkemesi Kararlarnda Wilsoncu Paradigmann Yorumlan ABD Yksek Mahkemesi, ilk verdii kararlarda genellikle Wilsoncu paradigmay desteklemitir. Kayrmaclk v.b. uygulamalarda, kamu grevlilerinin anayasal haklarn ikinci planda tutmutur. Mahkeme, daha sonra verdii kararlarda ise, tam tersine hareket ederek, bireylerin anayasal haklarnn ynetsel verimliliin zerinde olduuna hkmetmitir. Yine, Mahkeme, siyasa siyaseti ile ilgili kararlarnda kamu grevlilerinin dnce aklamalar lehinde kararlar vermitir. 101 Yksek Mahkeme. 1940Iara gelinceye kadar, Wlsoncu paradigmay destekleyici kararlar vermitir. Yksek Mahkeme Kararlan, 1940 sonrasnda ise, siyasa siyaseti etiketine uygun olarak, refah devleti uygulamalar kapsamnda kapitalizmin yeniden yaplanma srecine, demokratik anayasal haklan korunmas dzleminde katk salamak eklinde olmutur. 101-102 2. Wilsoncu Paradigmann Yeniden Kuruluu Wilsoncu paradigmann temel zellii, kamu ynetiminin iletmecilik / piyasa ilkelerine gre yaplandrlmasdr. Paradigma 1930lardan itibaren deiiklie urasa da bu zellik deimemitir. 114 B. Siyaset Ynetim Ayrl Modelleri l. Siyaset-Ynetim Ztlamas-Dichotomy- Modeli a. Ztlama Modeli le ilgili Grler (aa) Yetersiz Bir Krlma Olarak Ztlama Modeli (ab) Bir Hiyerarik liki Olarak Ztlama Modeli (ac) Ynetimin letmecilik Temelli Yaplanmasnn Arac Olarak Ztlama Modeli (ad) Araln Farkl Bir Yansmas Olarak Ztlama Modeli b. Ztlama Modelinin Reddi Bu gr ortaya atan James Svara, siyaset ve ynetim ilikisinin bir ztlama kapsamnda ele alnmasn, ABDye ve bu lkedeki kamu ynetimine zg koullara dayandrmaktadr. 124 Svara, siyaset ve ynetim arasndaki ilikiyi, Wilsonun ayrm-distinction olarak nitelendirdiini, 1920lerde ise, Goodnowun kavram sertletirerek ztlama-dichotomyeklinde kullandn belirtmektedir. 125

11

Svara, ztlama modelinin, siyasetiler ve yneticiler tarafndan karlkl olarak sorumluluktan kamaya ynelik kullandk\an bir ara olduunu belirtmektedir. 126 2. Siyaset ve Ynetimin Birletirilmesi nermesi: Waldo ya da Kamu Ynetiminde Eklektizmin Doruu Anglo-Amerikan bak asnn nemli temsilcilerinden biri, Dwight Waldodur. Waldonun belirgin zellii, siyaset-ynetim ztlamas sav ile demokrasi-brokrasi kartlnn bir tr sentezini yapan eklektik bak asn yanstmasdr. 127 3. Tamamlayclk-Complementarity_ Modeli Tamamlayclk, ztlama modelini reddeden Svara tarafndan alternatif bir model olarak ortaya atlmtr. Svarann modelinin iki nemli zellii vardr: ilki, ynetiim paradigmasn dar yorumlayarak, siyaset-ynetim ayrmna tam, seilmiler ile atanmlarn ortakl zerinden bir model kurmaya almtr. kinci olarak ise kamu ynetimi disiplini ve uygulamasndaki siyaset-ynetim ilikisinin, balangcndan beri ztlama nitelii tamad aksine tamamlayc bir zellik gsterdii iddiasdr. 130 III. Kta Avrupas Yaklamnn zmlenmesi Kta Avrupas yaklam, kamu ynetimi alannda, kapitalist ynetsel kurumlar, brokrasi ad altnda tanmlamas ve kuramlatrmaya, almas bakmndan nemli bir yer tutmaktadr. 138 Weber, siyaset ve ynetim ilikisini demokrasi-brokrasi kartl temelinde kurmu ve yorumlamtr. 139 A. Weberci Yaklamda Tarihin ktidar Mcadelesi Olarak na Edilmesi ve Siyasetin Baatl Weberci yaklamda tarihteki baat ge ekonomi deil, siyasettir. nk, toplumsal dinamik, bir siyasal meruiyet sorununa indirgenmektedir. Weber, ekonomik olandan toplumsal olana deil, siyasal olandan ekonomik olana genelleme yapmaktadr. 142 1. Bireylerin Tarih Yapcl: Karizmatik Otoritede ktidar Mcadelesi Weberci yaklamda, karizmatik otorite hem tarihsel bir dnem hem de btn bir tarihi deitirici g anlamna gelmektedir. 144 Weberin karizmatik otorite kavramsallatrmas, bireysellii ne karan ve tarihi deitirici g olarak bireyleri temel alan yaklamyla liberal siyasal kuramn ve tarih yaklamnn en sistematik rneini oluturmaktadr. Karizmatik otorite ayn zamanda, Weberin, siyaset ve ynetim ilikisini yorumlay veya ina etmesinin de belkemiidir. nk, brokrasi kartlnn nedenlerini bnyesinde barndrmaktadr: Ussallk veya sreklilik bir yandan olumlanrken dier yandan tm topluma egemen olmasndan korkulmakta ve birey haklan asndan bunun tm topluma egemen olmasndan korkulmakta ve birey haklan ktnda, deiimi balatacak g, etki, karizmatik nderden beklenmektedir. 144-145

12

2. Weberci Yaklamda Bir istisna: Ekonominin Baatl -Geleneksel Otoritede ktidar McadelesiWeberin otorite tiplerinden ikincisini oluturan geleneksel otorite yapsnda, deiimin nedeni olarak ekonomik etmenlere dayal bir iktidar mcadelesi gsterilmektedir. Nitekim, Weber, karizmann kurumsallamasn, ekonominin koullarna uyum salamakla aklar. Bu uyumun salanmas, patriyarkal efin malvarlnn byme sreciyle ilgilidir. Bu sre, ayn zamanda, bu otorite tipinde meruluk sorununu da ne kartr. nk, malvarlndaki bymenin, geleneksel otorite yapsn oluturan gler arasnda bir atmaya yol at dnlmektedir. 147 B. Demokrasi Brokrasi Kartl: Bir Yapay ktidar Mcadelesi mi? Weber, modern devletin karlat en byk sorunun, otoriteyi paylamada siyasetiler ile brokratlar arasnda bir denge salamak olduunu dnr. Bu denge sorunu, bir iktidar mcadelesi ortaya kartmaktadr. Demokratik dzende siyaseti, etkin olabilmek iin dier, siyasetiler\e seimlerde, siyasal rgtlerde, parlamentoda ve Webere gre en nemlisi, yasalarn yrtlmesini denetleyebilmek iin parlamento dnda brokratlarla mcadele etmek zorundadr. 149 Weberci yaklam, demokrasi-brokrasi kartln iki unsur zerinden kurmaktadr. Bunlardan ilki, brokratik yanszlk varsaymdr. kincisi ise, ilkinin bir devam olarak, olgu-deer farklldr. Weber, bu iki unsuru da, kapitalizmin geliimi ve yapsn dikkate alarak ngrmtr. 150 1. Kapitalist Ussalln Doal Sonucu: Brokratik Yanszlk Brokrasi tarihsel olarak, kapitalizmin ve ulus devlet yaplanmasyla birlikte ortaya kan bir toplumsal gerekliktir. Dolaysyla ve salt bundan dolay bir kapitalist kurumdur. Kimi lkelerde kapitalizmin ortaya kn kolaylatrm ve o balamda biimlenmi, kimi lkelerde ise, kapitalizmin gelimesine yardmc olmu ve yine kendi balamnda bir kapitalist kurum niteliini kazanmtr. 153 2. Olgu-Deer atmasnn Yansmas Olarak Siyaset-Ynetim Ayrl Weber brokrasinin, g; ilikilerini toplumsallatrdn dndnden, onu denetleyenler iin birinci derecede bir iktidar arac olageldiini yazar: Weber iin, siyaset ve ynetim ilikisi bakmndan nemli olan, brokrasinin denetlenebilirliidir. Bu erevede Weber, siyasal ve ynetsel rolleri ayrtrarak, tanmlar ve bylece brokrasinin denetlenmesinin kolaylaacan dnr. Weber, atamayla gelinen grevlerin, teknik adan daha doru ve duyarl grev yaplmasn saladna inanr. Bu tr grevlere, seimle gelinmesi durumunda, grevlinin uzman niteliinin anaca ve brokratik mekanizmann doru almayaca endiesini tar. 153-154 Weber, tm modern devletlerde siyasal ve ynetsel kiilerin bulunduunu; brokratn, grevlerini tarafsz bir ekilde yerine getirmesi gereken siyasetinin ise, aksine tarafl ve tutkulu olmas gereken bir grevli olduunu belirtir. Brokratn-memurun- tarafszl, bilgisini ve karar verme yetkisini, iktidarn hizmetinde kullanmasn zorunlu klar ve sadece kendine verilen grevlerin uygulanmasndan sorumlu olmasna yol aar. Siyaseti, bamsz olarak eylemlerde bulunur ve davranlarndan tek bana sorumludur. Siyaseti, kiisel dnce davranlarnn

13

sorumluluunu, memurlar gibi, daha yksek bir makam ile paylamaz. Weber, bu ayrma ile, siyaseti bir deer alan, ynetimi ise, olgu alan olarak grdn ortaya koyar. 154 Weber, demokrasi ve brokrasi arasndaki iktidar mcadelesinin, yasal otorite tipinin meruluunu tartmal hale getirdiini varsaymtr. Brokrasi, siyasetin denetiminden kaarak, yasama ve yrtme organlarna ait olan siyasal karar yetkisini kulland oranda, yasal otorite meruluunu kaybetmeye balar. Weber, giderek gelien brokrasinin gnn birinde, siyasal iktidar tamamen ele geirerek, insan hak ve zgrlklerini kst\ayacan ileri srerek khinlik yapar. Ancak, bu durumu engelleyecek g, Weberin tarih dncesinin dinamikliinin ana mantn oluturan karizmatik nderlerdir. Weber, karizma sorununu modern toplum asndan, siyasal parti nderleri leinde zmlemi grnmektedir.155 Deerlendirme Liberal siyaset ve ynetim ilikisinin dnsel kkenlerinin, Alman dealizmi ve Organik Devlet Kuram ile szleme kuramlarna dayand ifade edilmitir. 156 Hegelin kuramnda, devletin, genel kan gerekletiren, kiilik-d, ussal bir varlk olmas, onun kendinde oluuna dayandrlmaktadr. Hegeldeki, bu dnce temelli aklama biimi, gerekte, Prusyann, Friedrich Wilhelm dneminde yani burjuvazinin giderek glenmeye balad ve aristokrasinin geriledii bir dnemde, hkmdarn kiilii merkez alnarak yaplan bir soyutlamadan baka bir ey deildir. Nitekim, Hegel, yaad. dnemin yaln gerekliindeki oluumlar, sivil toplum ve zel mlkiyet gibi, kuramna yanstmak zorunda kalarak, feodal retim biiminden kapitalist retim biimine gei srecinin gerilimleri arasnda beliren Prusya mutlak devletinin tarihsel konumunu saptamaktan te bir ey yapmamtr. 156 Bu sre, Hegelden izlendiinde, toplumun tm adna karar veren ve bundan dolay genel kar savunmak zorunda olan, soyut bir devlet-brokrasi- gereklii ile karlarz. Ancak, devlet neden genel kan savunur veya devletin neden sivil toplumun dnda ayr bir varl vardr gibi sorulan yantlamak bakmndan, Hegelci dncenin gc aresiz kalmaktadr. 157 Buna karn gerek Locke gerekse de Hobbes gibi szleme kuramclar, 17 ve 18. yzyl ngilteresinde, zel mlkiyetin yaygnlk kazanmasyla birlikte ortaya kmaya balayan kapitalist retim biiminin tarihsel koullarnn zorlamasyla, ekonomik zordan ayrlan ancak ona gereksinim de duyan siyasal zorun kuramn yapmlardr. Sivil topluma dsal bir varlk olarak sunulan devlet ya da siyasal alan, gerekte sivil toplumun btnleyici bir parasdr. Dolaysyla, devlet, sivil toplumun dnda olmasndan dolay snflar st. nesnel bir konumda olmaktan ok, tam tersine ekonomik zorun varlnn devamlln salamak bakmndan onun bir parasdr ve snfsaldr. 157 Bu blmde, siyaset ve ynetim ilikisinin dnsel kkenleri ve konuyla ilgili temel yaklamlar eletirel olarak incelenmitir. 158 KNC BLM EKONOMK ALAN-SYASAL ALAN AYRILIININ TREV OLARAK SYASET VE YNETM LKS

14

Gnmzde gnlk yaama ilikin herhangi bir sorun sz konusu olduunda, brokrasininynetimin- yava almasndan ikayet edilmekte; genel ekonomik veya toplumsal sorunlar ortaya ktnda ise, siyaset sorumlu tutulmaktadr. 159 Bu blmn hareket noktas siyaset ve ekonomi ayrldr. 160 ngiliz kapitalistlemesi, ekonomik ve siyasal alann biimsel ayrlnn, zorunluluklar kapsamnda gerekletii ilk ve tek zgl rnektir. Fransa ise, Almanyaya kout olarak, siyasal alann-devletin, siyasal birikim kapitalist1emeyi gerekletirdii farkl bir zgl rnektir. Ekonomik ve siyasal kapitalizmin bir karakteristii olarak ne kmtr. 161 tarihsel Prusyayoluyla, alan ise,

I. Kapitalizmin Kkeni Sorunu erevesinde Ekonomik Alan-Siyasal Alan Ayrl Kapitalizmin kkeni konusunda, amasal tarih yorumunda, genel olarak, tarih, modern toplum aamasna ulancaya kadar dz bir izgi halinde ilerleyen ve zellikle de Batl toplumlarn en son ya da ideal ve ileri noktaya ulatklar bir olaylar zinciri olarak kavranmaktadr. Amasal tarih yorumu erevesinde, kapitalist toplumdaki siyasal ve ynetsel yaplar da, ulalmas gereken ileri toplumsal yapnn vazgeilmez unsurlar olarak anlam kazanmaktadrlar. 163 Buna karlk, maddeci bir tarih yorumunda, tarih hem snf mcadeleleri kapsamnda hem de her toplumsal oluumun kendi zgll iinde ele alnmaktadr. Nitekim, bu ele alnma biimi, siyaset ve ynetime, ulalmas gereken evrensel ve ideal biimler deil, her kapitalist toplumsal .gerekliin tarihsellii kapsamnda konumlanan dolaym kurumlan olarak yaklar. 163 A. Amasal Tarih Yorumuyla Kapitalizmin Kkeni Bu tarih yorumu, Hegelci mantk emalarna dayanmaktadr. Tarihsel gereklik, koullarn bir sonucu olarak deil, mantksal zorunluluun bir sonucu olarak ele alnr ve aklanmaya alr. Nitekim, bu yaklamda, kapitalizmin douu, ticaretin ortaya kmasna, para ilikilerinin ve deiimin yaygnlamasna balanmaktadr. Para ekonomisinin ortaya k, Avrupa feodalizmini karakterize eden, bireysellemi kyl ekonomisinin yava yava geni bir para ana ve pazar ilikilerine dahil edilmesinin, feodal toplum yapsn zmeye yettii ve kapitalizmin tam olarak ortaya kmasn salad dnlmektedir. Bu gr, Fernand Braudel, Karl Polanyi ve Henri Pirenne gibi liberal tarihilerin yan sra, Paul Sweezy, Andre Gunder Frank ve lmmanuel Wallerstein gibi Marksist kuramclar da savunmaktadrlar. 164-165 Oysaki, feodalizmin yerini hangi retim biiminin alaca ticarete deil, eski retim biiminin niteliine baldr. Tccar sermayesi, toplumsal retim ilikilerinin baka nedenlerle dnt koullarda ancak, eski retim tarznn zlmesine yardmc olabilir. 166 Tarihi amasal olarak en yi yorumlayanlardan birisi de Weberdir. 166 1. Amasal Tarih Yorumuna Gre Ekonominin Teknik Nitelii Kapsamnda Nesnellik Kayna Olarak Ynetsel Teknoloji Kapitalizmin kkenine ilikin kimi aklamalarda, tarih doal bir teknolojik geliim sreci olarak kabul edilmektedir. Bu kabuln sonucu olarak, sanayileme olgusu da,

15

insanln en temel eilimlerinin kanlmaz bir rn biiminde yorumlanmaktadr. Tarihin bir teknolojik deiim sreci olarak kavranmas, tarihsel dnemlere de, birer geliim aamas olarak baklmas sonucunu dourur. Nitekim kapitalizmin kkenine ilikin yaygn aklamalarda, kapitalizm, daha nceki toplum biimlerinden niteliksel bir koputan ok, byk bir niceliksel art, piyasalarn genilemesi ve ekonomik yaamda ticarilemenin artmas olarak tanmlanmaktadr. 168 Teknolojik geliim srecinin rnlerinden biri olarak kapitalist toplum, demokrasi bakmndan da tm dier toplumsal geliim aamalarndan ve kendi adalarndan farkllamaktadr. Bu kapsamda, siyasete de, krallardan, monarklardan daha dorusu ayrcalkl tm kiilerden ve unvanlardan bamsz olarak, yurtta kimlii temelinde yrtlen yine en uygar ve ileri bir aamann kurumu olarak yaklalmak zorunda kalnr. Kapitalist toplumun siyaseti de, bylece, liberal demokrasi etiketinde ayrcalkl bir yere yerletirilir. 169 Bu yaklam genel olarak Weberci ekol temsil etmekle beraber, zellikle tarihin itici gc olarak, toplum tarafndan yaratlm olan, retim aralarn, zellikle de i aletleri ve maddi mallar reten insanlar kapsayan retici gleri gren kimi Marksist yaklamlar da bu kapsamda deerlendirilebilir. Bu yaklamlar, tarihi retici glerin, gelimesine gereksinim duyulmas eklinde kurgulamakta ve retici glerin geliimini de kapitalizmin gelimesine balayarak, amasal ve teleolojik- bir nerme ortaya koymaktadrlar. 170 2. Tarihin Yapsalc-levselci Kavran: Siyasetin Baatlnda Ynetselin Arasall Devleti ya da siyaseti, toplumsal yaamn kuruluunda tek ve btncl bir olgu olarak ele alan Hegelci yaklam, Marksist etiketini tayan kimi aklama biimlerine de yansmtr. 172 Althusser, hibir snfn, devletin ideolojik aygtlar iinde ve stnde hegemonyasn uygulamadan devlet iktidarn srekli olarak elinde tutamayacan belirtir. 172 Poulantzasa gre kapitalist retim biiminde ekonomik ve siyasal dzeylerin eklemlenmesi, bu iki dzeyin greli zerkliiyle ilgilidir. 173 B. Maddeci Tarih Yorumuyla Kapitalizmin Kkeni ya da Toplumsaln Piyasa Zorunluluklar Kapsamnda nas Kapitalist retim biiminin temel zellii, retimin tarmsal veya sanayiye ait bir nitelik tamas ya da kentte veya krda yaplmas deildir. Kapitalizmin ayrc zellii, reticiler ve art-deere el koyanlar arasndaki zel mlkiyet ilikisidir. Bir baka ifadeyle, kapitalizmde, zgr olan ve tam mlkszletirilen reticilerin artk-emeine salt ekonomik aralarla el konulmas, bu sistemin zgl ynn oluturmaktadr. Bu el koyma ilikisine piyasa araclk etmektedir. Bundan dolaydr ki, kapitalizmin zgl tarihsel koullar iinde ekillenen siyasal ve ynetsel unsurlar, bu retim biiminin ana nitelii olan, toplumsal yeniden retimin zorunluluklarna gre ekillenmilerdir. 176 Kapitalizmin ortaya k da, temel feodal ilikilerin dndan gelen bir gle ya da burjuvazinin feodalizmin prangalarn paralamasyla ya da iblmnn gelimesiyle deil, ncelikle ngilterenin tarihsel koullarndan domutur. 177 1. ngiliz Kapitalizmi ve ngiliz Ulusal Devletinin Tarihsel zgll

16

Amasal ve yapsalc tarih yorumlar terk edildiinde, kapitalizm, kendinden nceki retim biimlerinin olgunlamas olarak deil, bir dnm olarak ele alnmak durumundadr. 179 ngilterede. Kapitalizm ve kapitalist ulus-devlet tarihsel koullardan kaynaklanan piyasa zorunluluklar erevesinde ekillenmitir. retici glerin geliiminin, tek bana tarihin itici gc deil, piyasa zorunluluklarnn bir sonucu olduu grlmektedir. 182 2. Fransann Kapitalist1emesi ve Bonapartist Devlet Fransa ngilterenin tersine, saf ekonomik aralarla bir kapitalistleme sreci yaayamamtr. Siyasal alan yani devlet, Fransann kapitalistleme srecinde etkili olmutur. Fransada ngilterenin tersine, 16. ve 19. yzyllarda kk toprak sahibi kyl says artm ve Fransz tarm ise, geleneksel kyl pratiine dayanmtr. Bu durum, ngilteredeki gibi, bir tarm kapitalizminin ortaya kmasn engellemitir. Bylece, Fransada, mutlak monariye giden yol da almtr. 182-183 Fransada kapitalizmi geciktiren devlet yaplanmas, Bonapartzm olmutur. Bonapartizm, kk toprak mlkiyeti temeline dayanan bir siyasal ve ekonomik yaplanmadr. Kk bir tarlann iletilmesi hibir iblm, bilimsel yntem kullanlmasn gerektirmediinden, hibir geliim eitliliine, yetenek deiikliine ve toplumsal ilikilerde hibir zenginlie elverili deildir. Mlkiyet yapsnn bu zellii, tutucu bir snfsal konum yaratmtr. 184 Kk toprak mlkiyeti, Fransada btn lke kapsamnda, eit dzeyde ilikiler ve kiiler yaratmtr. Bu zellik, merkezi bir iktidarn, lkenin her yerinde ayn uygulamay gerekletirmesini salamtr. Kk toprak mlkiyetinin doal siyasal yansmas olan bu merkezileme gl ve kalabalk bir brokrasi yaratmtr. 184 Bonapartist devlet, burjuvazi, kk mlk sahibi ve kyllk arasndaki ortak yaam ilikisine dayandndan, kapitalizmin gelimesini engellemitir. 185 II. Ekonomik Alan-Siyasal Alan Ayrlnn Trevsel Yansmas Olarak Siyaset-Ynetim likisi Siyaset-ynetim arasndaki biimsel ayrlk, kken olarak, kapitalizmin zgl tarihsel niteliinin en belirgin zelliklerinden biri olan, siyaset ile ekonomi arasndaki biimsel ayrln siyasal alandan tretilen bir yansmasdr. 186 A. Feodalizmin Btnleik Toplumsal Eylem Biimi Kapitalizm ncesi ekonomi biimlerinde, siyasal ve ekonomik gcn ayrmad sylenebilir. 189 Kapitalizm ncesi karn kayna, rekabet deil, ucuza alp pahalya satmak, bir baka ifadeyle temlik karyd. Bu toplumlarda tccarlar da, retimden ok dolamla ilgiliydiler. 190 B. Kapitalist Toplumsal Eylemin Biimsel Bln: Ekonomik Alan-Siyasal Alan Ayrl

17

Toplumsal ina, retim ve bu retimi koullandran snf ilikileri dzleminde gerekletiinden, siyasal ve ekonomik alan birbirinden tamamen ayr olarak kabul etmek olanakl deildir. Her iki alann da, biimsel ve kurumsal ileyii, grnrde bir ayrlk yaratmaktadr. 192 Kapitalizmde, biimsel olarak ayrlsa da bu iki alan birbirinin kurumsal olarak tamamlaycsdr. Kapitalizmin ekonomik zorunluluklar, birikimin koullarn yaratmak, srdrmek ve kapitalist mlkiyet sistemini korumak amacyla ekonomi-d dzenleme ve bask glerine gereksinim duyar. 193 1. Ekonomik Alann zgll: Art-Deere Saf Ekonomik Aralarla El Konulmas Art-deere el koyanlar ve reticilerin piyasaya baml olmalar ve bu piyasaya bamllk, siyasi baskdan farkl ve ayr ekonomik zorunluluklar retir. Bu balamda, art-deere el koyma ve smr gc, dorudan hukuksal ilikilere ve siyasal bamllktan ok, zgr reticiler arasndaki szleme ilikilerine dayanr. 194 retimde, art-deeri oaltmak iin i srecinin karmak ve hiyerarik bir sistemle denetlenmesi, art-deere el koymada baskc gcn yerine geer. 195 2. Siyasal Alann Kapitalist rgtlenii Siyasal alann, ekonomik alann tamamlaycs olmas, retim i1ikilerinin belirli yasal ve siyasi ilikiler iine girmesinden kaynaklanr. Bu eler, saf ekonomik ama tayan, ekonominin kendi hukuki ve siyasi biimleri olmas anlamna gelir. Mutlak mlkiyet, szleme ilikileri ve bunlar ayakta tutan yasal dzen, kapitalist retim ilikilerinin yasal koullardr. 197 a. Kapitalist Siyaset Kapitalist siyaseti, temsili ve ynetiimci kapitalist siyaset olarak ikiye ayrarak incelemek gerekir. Temsili kapitalist siyaset, siyasal parti, bask kmeleri, seim mekanizmalarn gerektirir. Bu kapsamda, parti siyaseti niteliini kazanr. Siyasal ve ynetsel rollerin biimsel/ kurumsal ztlamas ngrs, temsili kapitalist siyasetin bir baka zelliidir. 204

(aa) Temsili Kapitalist Siyaset Temsili demokraside siyasal ayrcalklar yerini, saf ekonomik avantaja brakmtr. Salt ekonomik g, siyasal ayrcaln yerini almtr. Bylelikle, temsili demokrasinin sadece siyasal alanda geerli olduu grlmektedir. Kapitalizmde, emeki kitle mlkszletirilerek, onlara, zgr ve eit yurtta olma hakk verilmitir. Kapitalist toplumsal yaplanmann, siyasal eitlik ile snf eitsizliini birlikte, yan yana barndrmas yine kapitalizme zgdr. Bu zgl nitelik kapsamnda, modern temsili demokrasi, zellikle yurtta kategorisi ile toplumsal eitsizlii ve atan karlar badatrmaya almaktadr. Dolaysyla, liberal demokrasi ile kapitalizm arasnda bir uyum olduu grlmektedir. Bu uyumun nedeni, liberal demokrasinin retim ilikilerine hi dokunmamasndan kaynaklanmaktadr. Parlamenter temsiliyette de, toplumsal g, ortak gcn somut bir ifadesi olmaktan ok bireysel karlarn soyut bir ortaklndan baka bir ey deildir. 205

18

Liberal demokrasinin, hukuksal ve siyasal kurumlar, kapitalist snf iin bir ideolojik g niteliindedir. 206 Kresel kapitalizm ile birlikte liberal demokrasilerin bu tartmal temsili siyaseti de, deimeye balam ve ynetiimci bir boyut kazanmtr. 208 (ab) Ynetiimci Kapitalist Siyaset Kreselleme sreci ile birlikte, kapitalizm de biim deitirmi ve bu biimin siyasal yaplanmas da sre iinde yeniden ekillenmitir. Meta zinciri, kapitalizmin tarihsel geliimi boyunca, ilevsel ve corafi bakmdan yaygn bir ekilde daha fazla hiyerarikleerek geni kapsaml bir toplumsal i blm haline gelmi ve retim srelerinin yapsnda bir mekan hiyerarisi oluturmutur. Kapitalizmin ald bu biim, siyasal alanda da bir deiim yaratmtr. Temsili kapitalist siyaset yerini, ynetiimci kapitalist siyasete brakmaktadr. Bu yeni kapitalist siyaset, temsilden ok, katlm ne kartmaktadr. 208-209 Ynetiimci kapitalist siyasette, siyasal alan, temsil mekanizmasnn zayflatlp dntrlmesi ve ynetselin piyasa mantna dayal olarak ne karlmas ile yeniden tanmlanm ve daraltlmtr. Siyasal alann daraltlmas, bir btn olar: hem siyasal ynetselliin piyasa ilkeleri kapsamnda rgtlendirilmesiyle hem de temsil ve hukuk dolaymlarnn dntrlerek, sivil toplum rgtleri ad altnda zel sektrn siyasal karar mekanizmasna bizzat oturtulmasyla gerekletirilmektedir. 210 Ynetiimci kapitalist siyaset, siyaset-ynetim ilikisini, siyasal olan unsurlarn sivil toplum alanna kaydrlmas yoluyla kurar. 211 Temsili kapitalist sistemde, parlamenter siyaset olarak daraltlm ve yurttalk kapsamnda snrlandrlm olan snfsal ya da toplumsal mcadele, ynetiimci kapitalist siyasette, iyice daraltlarak sivil toplum rgtleri ya da piyasa temsilcilerini kapsam ve gelir sahiplii ne snrlandrlmtr. Parti ve demokratik kitle rgtleri zellikle de sendikalar siyasa yapm srecinden dlanmtr. 212

b. Kapitalist Ynetsellik (ba) retim rgtlenmesinin Unsuru Olarak Kapitalist Ynetsellik srelerinin, hem fabrika hem de bro dzeyinde emek- verimliliini arttrmaya ynelik olarak dzenlenmesi kapitalist ynetselliin zgl konumunu oluturur. retimi arttrmak iin, i srecinin karmak ve hiyerarik bir biimde denetlenmesi, retim rgtlenmesi dzeyinde kapitalist ynetsellii oluturarak, art-deere el koymada bask gc niteliini kazanr. 214 (bb) Siyasal Alann Dolaym Kurumlarndan Biri Olarak Kapitalist Ynetsellik Siyasal alann temel dolaym kurumu vardr. Bunlar, hukuk, temsil ve ynetimdir. 215

19

(bba) Hukuk Dolaym Hukuk, kapitalistlerin mlkiyet zerindeki mutlak iddialarn gvence altna alan, snf karn gerekletirmenin bir dolaym ve snf smrsnn gerek doasn gizlemenin gl bir aracdr. 218 (bbb) Temsil Dolaym Liberal siyaset kuram, temsili, brokrasi ile ilikileri balamnda sorunlatrmakta dolaysyla tm toplumsal oluumu, kamu grevlilerinin siyasa srecindeki yerine indirgemektedir. Bu kapsamda, siyaset-ynetim ztlamas ya da ayrl, parti siyasetinin ynetimin piyasa zorunluluklar kapsamnda teknik bilgi taycl ile ters dtnde sz konusu olmaktadr. 219 (bbc) Ynetim Dolaym Ynetim dolaym, bakanlk ve dier kamu kurumu rgtlerini kapsamaktadr. Bu erevede, rnek olarak, bakanlklar, devletin bask gc zelliini yeniden reterek ekonomik alan tamamlar. 219 Ynetimin bir dolaym kurumu olarak, teknik ya da uzman yn kapitalist piyasa zorunluluklarnn hem temel hukuki gerekirlik hem de siyasal alann geniledii durumlarda, teknokratik bilgi anlamnda ortaya kmaktadr. rnek olarak, ticaret hukukunun herhangi bir alanna ilikin olarak kurulmaya allan bir ilikinin, borlar hukukunun tanmlad szleme ilikisinin dna kamamas ve bu zorunluluu bilen bir hukukunun szde teknik-yanszuzmanlk bilgisi, gerekte piyasa ilikisinin bir zorunluluudur. Uzman hukuku bu zorunluluu, ticaret hukukunun ayr bir alanna uygulamaktadr. Yine, bayndrlk bakanlnda grev yapan bir mhendisin, kpr veya yol yapm ile ilgili olarak yararlanlan uzmanlk bilgisi, kapitalist gelime bakmndan gerekli olan alt-yap yapm zorunluluunu yanstmaktadr. Dolaysyla, siyasa srecinin teknik tarafn oluturan brokrat gerekte, piyasa zorunluluklarnn bir uygulaycsdr. 220

3. Siyasal Alann Yeniden Yaplandrc Dolaym Olarak Siyaset-Ynetim ilikisi Siyaset ve ynetim ilikisini, siyasal alann yeniden yaplandrcs olarak, kapitalizmin gelime dnemleri temelinde aada incelenecektir; 221 a. Liberal Dnem -Siyasal Alann inas- (1800ler-1930lar) Kapitalist toplumsal oluumun balangcn oluturan bu dnemde, siyasal alan, ekonomi-d zorun kullanld ve piyasa zorunluluklarna hukuk ve ynetim-brokrasi- araclyla nesnellik kazandrld ve temsil mekanizmas ile de toplumsal mcadelenin yrtld bir biim alarak ina edilmitir. Bu dnemin ikinci yansnda (1873-1896), devlet siyasalarnn aralar haline gelen oligopolistik irketler ortaya kmtr. zellikle Almanya ve ABDde sistematik bir ekonomik younlama yaanarak, trst!er, karteller grlmtr. 222 b. Mdahaleci Dnem -Siyasal Alann Geniletilmesi- (1930-1980)

20

1930lardan balayarak ve kinci Dnya Savandan sonra da younlaarak, devletin toplumsal yaama mdahalesi artmtr. Refah devleti ve fordist retim biimi ile karakterize edilen bu dnemde, sermaye birikimi younlam ve art-deer elde etme srecinde devlet etkin olmutur. Yine, bu dnemde, dzenleme, gzetim ve denetim ilevlerine sahip merkezi ve brokratik bir rgt olarak devlet hzla bymtr. 224 Birikim krizi art-deer orannn sermayenin organik bileimindeki: artn etkisini karlamak zere yeterince hzl artmamasndan kaynaklanr. Devletin bu kriz anlarndaki mdahalesi ve kriz sonrasndaki genilemesi, onun art-deer retimi ve yeniden retimi iin gerekli olan koullar deiiklie uratarak, toplumun maddi yeniden retimini ynlendirmesiyle de aklanmaktadr. Bir baka aklama ise, mdahalenin, emek gcnn meta olarak yeniden retimini garantiye alma gereksinimidir. Bu durum, siyaset ve ekonomi arasndaki iliki bakmndan nemli sonular douracak niteliktedir. nk, devlet, bizzat, retim srecine mdahale etmektedir. 225 Bu dnemin, bilimsel ynetim v.b. akmlarn da etkisiyle, kamu ynetiminde iletmecilik ilkelerinin btnyle yaama geirilmeye uygun olduu, tarih d ve mantksal bir nerme olarak ileri srlebilir. Oysa ki, tarihsel ve toplumsal gereklik, refah devleti uygulamalaryla bunu olanakl klmamtr. 227 c. Neo-liberal Dnem -Siyasal Alann Daraltlmas- (1980- .) Bu dnem de, kapitalizmin birikim bunalm ile balamtr. Bu birikim bunalm, bu kez. 1930lann tersine, devlet mdahaleciliine son vermi ve devletin genileyen alann daraltmay amalamtr. Bylece, devletin genileyerek, daraltt saf art-deer elde etme alan yeniden genilemitir. Bu durum karsnda siyasal alan da yeniden yaplanmtr. 227 Kapitalist siyasetin, ynetiim forml ne yeniden yaplanarak ya ama geirilmeye alld bu dnemde, devlete ait yap ve sreler piyasalatrlarak, ynetimleri piyasa kurumlarna devredilmektedir. Dolaysyla, ynetiim formlnde katlmclk, toplum adna sermayeye tannm bir hak, bir ayrcalk olarak farkl bir anlam kazanmaktadr. Tm bunlar kapsamnda; 1. kamu irketleri zel sektre devredilerek, siyasetilerin mdahalesinden arndrlmak istenmi, 2. bamsz dzenleyici kurumlar oluturularak, siyasetiler kamusal kararlardan uzak tutulmaya allm ve 3. yurttalar tketici olarak tanmlanmaya balanarak, kamu rgtleri zerindeki etkisinin arttrlmas amalanmtr. Bylece, siyasal alan bir btn olarak daraltlmaktadr. Bu, hem kamu ekonomik kurumlarnn zelletirilmesi hem de genel olarak devletin kltlmesi ile salanmakta ve kamusal hizmet alanlar piyasalatrlmakta veya piyasaya almaktadr. 227228 Neo-liberal dnemde, kamu siyasalar artk, siyasal partiler, brokratlar ve bask kmelerinin katlmyla belirlenmemektedir. Kamu siyasalarnn belirlenme sreci, kresel bir dzeye tanm ve uluslar aras resmi rgtler, ulus-tesi irketler ve sivil toplum rgtlerine terk edilmitir. Bylece, ulus-devlet, kamu siyasalarn dorudan belirlemekten uzaklaarak etkinliini yitirmitir. Devletin etkin olan ksm da, zel irketlere terk edilmitir. 228 Uluslararas rgt ve zel irketlerin etkin olmas parlamentoyu zayflatmtr. Bamsz ynetsel kurumlar, bakanlklarn nemli grev ve yetkilerini elde etmiler ve bu kurumlarn

21

ynetimine zel irketler dahil edilerek, hkmetin siyasa srecindeki etkinlii azaltlm, dolaysyla, kapitalist siyasal alan bir btn olarak daraltlmtr. 228-229 C. Kapitalist Toplumsal Eylemin Btnleik Yeniden Yaplanmas Neo-liberal siyasalar, ynetim forml ile, ekonomik alan ya da piyasa ilkelerini, siyasal ve ynetsel alana tayarak, kapitalist, siyasal alan yeniden yaplandrmaktadr. Bu yeniden yaplandrmann temel zellii, btnleme kavram ile aklanabilir. Bir baka ifadeyle, toplumsal alann tm unsurlar piyasalatrlmaktadr. Dolaysyla, neoliberal dnemde artk dar anlamda da olsa bir siyaset-ynetim ayrlndan sz etmek olanakl deildir. Liberal ve mdahaleci dnemde, biimsel de olsa birbirinden ayr olan, siyasal ve ynetsel kurumlar, neo-liberal dnemde, piyasac ilkeler temelinde yeniden yaplandrlmakta ve btnletirilmektedir. Bu btnlemenin kamu ynetimi alanndaki yansmas brokratik neokorporatizm olmutur. 231-232 Feodalite dneminde toplumsal eylem biimi btnleik iken, kapitalizm ile birlikte siyaset ve ekonomi ve onun trevi olan siyaset ve ynetim ayrl eklinde biimsel olarak blnm. Kresel kapitalist, srete ynetiim uygulamalaryla yeniden ancak kapitalist bir maddi temel zerinde btnleik bir nitelie brndrlmeye allmaktadr. Artk, siyasal alan daraltldndan ve nitelik deitirdiinden, ekonomik ve siyasal eylem ile siyasal ve ynetsel kurumlarn biimsel ayrl zerinden bir kapitalizm zmlemesi yaplmas glemektedir. 232 Kresel kapitalizm dneminde, siyasal alann nitelik deitirmesi ve hatta tamamen ortadan kalkacak olmas ngrs karsnda, siyasal-toplumsal statlerin yerini snfsal-gerek toplumsal konumlarn alaca dnlebilir. Yine. Siyasal alann ve onun yurttalk, temsil gibi kategorilerinin zayflamas ve giderek ortadan kalkmasnn, snfsal siyaseti ne karaca ve siyaseti gerek temeline oturtaca ngrlebilir. Ancak, tm bunlarn gereklemesi, bu olumlu grnmlerin altnda odaklaldndan, kapitalizmin kendini yeniden retmesinden baka bir anlam ifade etmemektedir. 233 Srecin kamu ynetimine ve dolaysyla siyaset ve ynetim ilikisine yansmas, brokratik neo-korporatizm bal altnda ele alnacaktr. Bu sreci, kapitalizmin mantna dokunmadan eletiren yaklamlar ise, Neo-Weberci tartmalar kapsamnda incelenecektir. 233 1. Brokratik Neo-Korporatizm Brokratik neo-korporatizm, ynetim srecinde, birimlerin karlkl avantaj salayacak biiminde rgtlendirilmelerini ngren, kamu kurumlan ve zel sektrn ortaklna dayanan bir yaplanmadr. Bu tip bir kamusal yaplanma, zellikle uzmanlk gerektiren alanlarn kamu ynetimi rgtlenmesine tanmasn ve ilevsel kullanmn kapsamaktadr. 233 a. Danma Komiteleri -Advisory CommitteesDanma komitelerinin, uzmanlk bilgisinden yararlanlan ynetsel aralar olmakla beraber, federal birimlerin siyasa yapm srecinde yaplanm irketlerin karlarn etkiledikleri iin siyasal bir nitelik tadklar da ne srlmektedir. ABDde, Ulusal Petrol Konseyi-The National Petroleum Council- ve Savunma Sanayi Konseyi- The Defense Industry Councilbunlara rnek olarak verilebilir. 236 b. Bamsz Dzenleyici Kurumlar -Public Authority Movement-

22

Tkiyede, 1990 sonrasnda yaygnlaan bamsz dzenleyici kurumlardan biri olan, Enerji Piyasas Dzenleme Kurulunun (EPDK) buna rnektir. Daha nce, devlet tekelinde retilen enerji, bu kez piyasalatn\arak retilmektedir. 238 2. Neo-Weberci Yaklamlarda Siyaset-Ynetim likisi Neo-Weberci yaklamlar.yeni kamu ynetimi akmna kar olarak, Weberci brokrasiyi ve temsili liberal demokrasiyi savunmaya dnk bir nitelie sahiptirler.239 D. Kamu Brokrasisi ve Ynetimin Nesnellii Sorunu Liberal siyaset kuramnn en temel varsaymlarndan biri, ynetimin nesnellii konusudur. Ancak, tarafszlk ve yap olarak nesnellik, kapitalist toplumsal gerekliin yeniden retilmesinin koullarndan baka bir anlam ifade etmemekte, snfsal bir ierik tamaktadr. 242-243 III. Yntemsel Adan Trkiyede Siyaset ve Ynetim likisi Ancak, Kta Avrupas yaklamnn varsaymlar kapsamnda, Trkiyede bir siyaset ve ynetim ilikisi incelemesi, belli snrlar iinde anlaml olabilir. 244 A. Trkiye Toplumsal Gerekliinin zmlenmesine likin Yntemsel Sorunlar Trkiyenin toplumsal gereklii zmlenmeye allrken temel yntemsel sorun\a karlalmaktadr. Bunlardan ilki, akn devlet koullanmasyla tarihin ileriye alnmas ikincisi, ulus-devlet odakl olarak tarihin geriye alnmas ve nc olarak da. dnemlendirme sorunundan sz edilebilir. 245 1. Akn Devlet Koullanmasyla Tarihin leriye Alnmas Tarihi ileri alma, zellikle kabile toplumunun batan beri devlet gibi gsterilmesinde ortaya kmaktadr. Tarihin ileriye alnmasna, zellikle Osmanl devletinin kurulu dnemi ile ilgili incelemelerde ska rastlanlmaktadr. 246 Trk-Osmanl toplumsal yaps, tre, eriat ve devlet geninde aklanmaya allmaktadr. Trenin ieriini oluturan kanda hukuktan yola klarak, tarihsel-toplumsal gereklik, soy temelli bir indirgemecilie mahkm edilmektedir. Bu eilime yakn olan tarihiler, tm Trk Osmanl toplumsal yapsn bu bak asndan yorumlamaktadrlar. eriat, temel aklama biimi olarak kabul edildiinde, yine tm toplumsal ilikiye, temel alnan kavram kapsamnda anlamllk kazandrlmaktadr. Devlet bir zmleme arac olarak kullanldnda ise, TrkOsmanl tarihinde, saray merkezli bir tarih kavraynn sonucu olarak, toplum veya halk edilgen unsurlar olarak kavramsallatrldndan, tm tarihsel-toplumsal gereklii aklayabilmek olanakl olamamakta, stelik gdml bir tarih incelemesinin kolayca arac veya taycs olarak konumlanlabilmektedir. rnek.olarak, Fatih kanunnamesi, devletin ulat imparatorluk aamasnn bir simgesi olarak yorumlanmaktadr. Bir baka ifadeyle, Kanunname, her ne kadar, biimsel bir bak asyla, devletin bir belgesi olmasndan dolay, onun kurumsal olarak alm olduu biimi veya ulat aamay temsil etmesi doal karlanabilirse de, gerekte, bu yaklam, toplumsal gereklii dlayan bir nitelik tamaktadr. nk, Kanunname, Trk-Osmanl tarihsel-toplumsal gerekliinde, gebe toplumdan snfl topluma geiin belgesidir. 247

23

2. Ulus Devlet Odakl Olarak Tarihin Geriye Alnmas Osmanl tarihi incelemelerinde erken modem Osmanl devletine, liyakat: kamu hizmeti, hakkaniyet ve aklc uygulamalar gibi modern (kapitalist) ltlerle yaklalmaktadr. Brokratik liyakata vurgu yapan, Osmanl kaynaklar da, aratrmacy, liyakate dayal brokrasisiyle modern ulus-devleti, erken modern dnem iinde geerli bir paradigma olarak grmeye itmektedir. 250 Ulus-devlet odakl olarak tarihin geriye alnmasnn en nemli rneini, Tanzimat dnemi ve bu dnem ncesini kapsayan gei dnemi incelemeleri oluturmaktadr. Tanzimat dnemi ve reformlar, incelenirken, bunlar, eski ynetim sisteminin ve toplumsal gerekliin kendini yenileyemez yeniden retemez bir duruma gelmesinin sonulan olarak deerlendirilerek. 19. yzyldaki deimeler birdenbire gerekleen ve daha nce rnei grlmemi olgular olarak grlmektedir. Tm bu incelemelerin yola kt nerme geleneksel bir toplum olarak Osmanl toplumunun modernlemekten ya da daha iyi bir toplum olmaktan baka aresinin olmamasdr. 251 3. Dnemlendirme Sorusu ve Cumhuriyet Cumhuriyet dnemine ilikin zmlemeler yaplrken, standart bir dnemlendirme kullanlmaktadr. Glalp, 1923-1930 (Gei Dnemi), 1930-1950 (Devleti Dnem), 1950-1960 (Liberal Dnem) ve 1960 sonras (Planl Kalknma Dnemi) eklinde yaplan bu dnemlendirmelerin, ekonomi siyasalar ile siyasal iktidar deiiklikleri arasnda paralellik kurduklarn ve dolaysyla bu yaklamn siyasal iktidar deiikliklerini ekonomi siyasalarndaki deiikliklerin sonucu deil, nedeni olarak kavradn belirtir. 253-254 B. Trkiyede Siyaset ve Ynetim likisinin Maddi Temeli zerine nermeler Siyaset ve ynetim ilikisinin-ztlamasn bir neri olarak ele aldmzda, yntemsel olarak, Trkiye toplumsal gerekliine uygulanamaz bir nitelik tad kolaylkla sylenebilir. 256 Trkiyede, siyaset ve ynetim, devletin mlk sahibi olduu ve bu kapsamda bir snflamann toplumda gerekletii bir tarihsel gereklikten, zel mlkiyete dayal toplum yapsna gei ve bu geite d dinamiklerin ynlendiricilii ve i dinamiin hareket kabiliyetinin snrlanmasna bal olarak. snflamann yeniden ekillenmesi dorultusunda temel bir ierie sahip olmutur. 256 SONU Liberal siyasal kuramda, siyaset ve ynetim ilikisi, Anglo-Amerikan ve Kta-Avrupas yaklamlar erevesinde aklanmaya allr. Anglo-Amerikan yaklamna temel zelliini veren Wilsoncu paradigmann temel zellii, kamu ynetiminin yasa benzeri iletmecilik ilkelerine ya da. piyasac ilkelere gre yaplandrlmasn nermesi oluturmaktadr. Wilson hem tarihsel rnekler, hem de Amerikan kapitalizminin kendine zg kimi zelliklerinin sonucu olarak, siyaset ve ynetimin ayrlmas gerektiini ne srmtr. 257 Anglo-Amerikan yaklamnn dnsel kkenlerinden olan, szleme kuram da, ngilterede burjuvazinin siyasal alan ina etme srecinin;zel mlkiyeti gvence altna almay kapsayan bir siyasal kuram olma nitelii tamaktadr. 258

24

Anglo-Amerikan ve Kta Avrupas yaklamlarnn, en nemli ortak noktas, siyaset ve ynetim ilikisini bir ayrlk olarak kavramalar oluturmaktadr. 259 Siyasal alan sz konusu dolaym kurumlar ile temel kuruluunu gerekletirmekle birlikte, kapitalizmin geliim sreci iinde ortaya kan yeniden yaplanma srelerinde biim deitirerek, temsili kapitalist siyasetten ynetiimci kapitalist siyasete doru evrilmitir. 261 Toplumsal bilimciler, koullanm, belirlenmi, sorgulamayan, eletirmeyen ve hangi tarihsel ve toplumsal temelden beslendii bilinmeyen ilevsel mantk emalarna dayal ideal akl yrtme biimleriyle toplumu zgrletirici nitelik kazanamazlar. Toplumsal bilimciler, ancak, dnce kalplarn eletirerek, zorlayarak ve giderek de ykarak zgrletirici olabilirler. 263

25