Karma yasas

Vikipedi, zgr ansiklopedi Kontrol edilmemi Karma, Hinduizm, Budizm, Jainizm, Sihizm ve Teozofide kullanlan bir terimdir. Sanskrit dilinde yapmak, eylemek, bir fiilde bulunmak anlamndaki kri szcnden tretilmitir. Karma szc farkl szcklerle birlikte kullanlarak, karma yasas, karmik plan, karmik telafi gibi farkl anlamlara gelen terimlerin oluturulmasnda kullanlmtr. (Fakat karma felsefesi diye bir terim yoktur; karma, Budist felsefedeki ve Hindu felsefesindeki bir kavram ve bir yasadr.) Karma; hem fiziksel hem de zihinsel her trl eylemin sonularnn kanlmaz olduunun ifade eder; dndmz her ey ya da yaptmz her eylemin sonularnn, bizi bu yaammzda ya da sonraki yaammzda etkileyeceini syleyen bir kuraldr. Yani; gerekletirmi olduumuz, fiziksel ya da zihinsel her trl eylemin etkilerini u anki gerek yaam iinde grmesek bile, bir sonraki yaammzda bu etkiler mutlaka kendini gsterecektir. Hint dinlerindeki Karma retisi, yeniden dou inan olan Samsara ile balantldr. Sebep sonu (etki-tepki) ilkesinin geerlilii ruh var olduka devam eder. Hinduizm, Budizm ve Jainizmde Karma; herhangi bir eyleminin veya dncenin sonucunun, her ekilde sadece o kiiyi etkilediini ifade eder. Karma, Tanrnn ya da dnyada bir hkimin hkm vermedii, ilahi bir ltuf ya da ceza olmadan, kiinin kendini deerlendirdii bir retidir. Yeniden Dou Dngsn (Reenkarnasyon) sadece kt eylemlerde bulunup, ktlk dnenler deil, ayn zamanda iyilik yapp, temiz niyetli olanlar da yaayacaklardr. Son ama ise bu ekilde devam etmeden, Karmann sona ermesidir. Budizmdeki Karma retisini anlamada kendin-deil ve Koullu Oluum kavramlar nem tar. Budist retisine gre (Dharma); Ben ifadesiyle bir insan tek bir ruh olarak snrlamak, gereklie uygun deildir. Bir insan, sadece kendi varlyla ya da ruhuyla ifade edilmesinden ok daha fazlasdr. nsan varlnn ait olduu, srekli deien be yaamsal durum balklar unlardr: i organlarnn da dhil olduu somut bedeni; duygular; dnyevi karlar; ilgi, arzu, zlem, ama gibi ruhsal istekleri ve son olarak bilinli olmasdr. Bu srekli deien durumlar koullu oluumun kanunudur. Her eylem, maddelerden ruha kadar dnyadaki her eyi yeniden dzenler. Karma bu durumda, budist yazarlar tarasndan esas, temel, asl ey olarak kullanlr. Bu anlamda, ruhani istekler, dnyann yaratl ve onu takip eden dnceler ve eylemlerin anlamn ifade eder. Tm eylemler ve dnceler, Karmay oluturur ve karmak dnyaya yn verir. Budist retisinin amac, Karmaya daha fazla yol amamak ve bu dngye bir son vermektir. Bunun iin yaplmas gereken ilk adm, Karma balna yol aan, ruha zararl sebebi anlamaktr. Bunlar; Hrs (Lobha), fke ve nefret (Dosa), cahillik (Moha) olarak sralanr. Olumlu Karma iin yol ise; alak gnlllk, insaniyet (efkat, iyilik) ve anlaytr. Bir eylem sonucunda oluan Karmann niteliini, o eylemi yapmann temelindeki ama (Cetana) belirler. Budist retisine gre, bedensel eylem trlerinden olan dnce ve konuma,

Karmada byk nem tar. Karma etkisinin oluum zamanyla ilgili farkl Karma tr vardr:

Yaand esnada oluan Karma (Pali dilinde: Ditthadhamma-vedaniya-kamma) nceki yaamda oluan Karma (Pali: Upapajja-vedaniya-kamma) Sonraki yaamda oluacak Karma (Pali: Aparapariya-vedaniya-kamma)

Baz eylem ve davranlar, sonucunda Karma oluturmayabilir. Gereken durumlarda bu etki yaanmayabilir veya nemsiz llerde iddete kar tepki olaylarnda, rnein; iyi niyetler olumsuz sonulardan fazla olduu zamanlarda, Karma etkisi olumayabilir. Bu durumda etkisiz Karma (Pali: Ahosi-kamma) sz konusudur. Karma etkisi farkllklar gsterebilir:

Yeniden dou ile oluan Karma Janaka-kamma: Yeniden doula (reenkarnasyon) ve bulunduu topluluun koullaryla snrl yaanr. Yardmc Karma Upatthambhaka: Hibir Karma etkisi yoktur ve yalnz hareket ederek yaanr. Zulmeden Karma Upapilaka: Karma etkisiyle bask yaanr. Ykc, tahrip edici Karma Upaghataka: Dier Karma etkilerinden daha fazlas yaanr.

stemeden yaplan eylemler iin bir dzenleme yoktur. Bir eylemin temelinde ne kadar az art niyet varsa o kadar az Karma toplanr, oluur. u szler buna iaret etmektedir: Her kim bir bakasna eziyet ediyor ve buna ramen iyi bir yaam arzu ediyorsa, o kii bir sonraki yaamnda asla mutlu olmayacaktr. Her kim dierleriyle iyi anlayorsa ve iyi bir yaam arzu ediyorsa, o kii bir sonraki yaamnda mutluluk bulacaktr.(Dhammapada M. 3.yzyl) Eylemlerin failini bulamayz; etkiyi yakalayan hibir varlk. Sadece bo eyler geer gider nmzden: bu ekilde anlaya kavuan kii, doru bir baka sahiptir. Ve eylem ile etki bu ekilde gerekleip ilerlerken, kke ballk nedeniyle kimse tpk tohum ile aata olduu gibi hibir balang asla bulunamaz. (Vis. XIX) Culakammavibhanga Sutta.

Konu balklar
[gizle]

1 Anlamlar 2 Karma yasas ve karmik plan 3 Karmik plann oluumu 4 Karma yasas ve Samsara 5 Jainizme gre karma yasas o 5.1 Zararl Karma (ghati karma) o 5.2 Zararsz Karma (Ahgati Karma) 6 Kaynaka

Anlamlar [deitir]

Terimin drt farkl anlama gelmesi anlamnn Batllarca iyi kavranamamasna ve kimi zaman tek anlamyla kullanlmasna neden olmutur. Terim Douda u drt anlamda kullanlr:

Bedensel hareketler (sz, davran) veya zihinsel hareketler (niyet, dnce, imaj oluturma). Bunlar nedendir. Bu hareketlerin sonucu. Bunlar sonutur. Bireyin imdiki ve gemi yaamdaki hareketlerinin sonularnn toplam. Bunlar, nedenler toplam olarak oluan "mukadderat"tr. Manevi alemdeki nedensellik kural (yasa).

Karma yasas ve karmik plan [deitir]

Zen sisteminde karma yasas te-alemdeki yaam ve tekrar doular belirleyen evrensel nedensellik yasasdr. Yani Upaniadlarda belirtildii ekilde karma yasas insann imdiki ve gemi yaamnda yaptklaryla karlamasdr. Yaplan hareketlerin karl olarak yaanmas gereken sonularn planl ve programl bir ekilde dzenlenmi haline karmik plan denir.

Karmik plann oluumu [deitir]

Kii her an iradesiyle yeni hareketler yapmakta olduundan karmik plan ksmen belirli, ksmen oluum halindedir. Bu bakmdan karmik plann oluum sreci ve bu sreteki hareketler grupta ele alnr:

Mukadderat zerine bir etkide bulunmu hareketler (agami-karma) Neden oluturmu ve mukadderat zerinde bir etkide (sonuta) bulunma srecine girmi hareketler (prarabdha-karma) Birikmi, fakat henz mukadderat zerinde bir sonu oluturmam hareketler..

Karma yasas ve Samsara [deitir]

Karma yasas, ksaca, her yaamn, nceki yaamlarda yaplan hareketlerin sonucu olarak belirmesi esasna dayanr. Yani, kiinin yapt hibir hareket sonusuz kalmayacak ve kiinin mukadderatnn belirlenmesinde bir neden oluturacaktr. Hibir neden, herhangi bir sonu yaratmadan yok olup gitmez. (Bu, felsefe ve bilimde "nedensellik kural" olarak adlandrlr.) Dolaysyla samsaray esas alan Dou retilerinde her yaam ve her yaamdaki koullar, nceki yaamlarda yaplan hareketlerin bir bilekesi olarak meydana gelmekte olup, o yaamda yaplacak hareketler de bir sonraki yaam ve koullarn belirleyici bir etken olacaktr. Daha ksa olarak ifade etmek gerekirse, Dounun karma yasas bir Trk ataszyle tek cmleyle yle ifade edilebilir: Ne ekersen onu biersin. Hindu mitolojisinde yasalar uygulayan, yasann somutlam biimi olan karma ilahlarna Lipikas ad verilir.

Jainizme gre karma yasas [deitir]

Jainizmde Karma retisi, Hindistan kkenli dier dinlerle kyaslandnda farkllk gsterir. Jainizmde Karma, sadece eylemlerin sebep ve sonularnn kanlmaz olduuna dayal yasa olarak deil; ayrca bunlarn temelini kavrama bilincidir. Jainizm taraftarlar bu anlamda ince maddelerden oluan, alglanamayan Karma paralarndan veya karmik tzden bahsederken, iki ayr kategoride snflanan toplam 148 eit tzn varln savunurlar. Bu geni kapsaml snflandrma, Dokuz Gerek (nava tattvani) retisinin temelindeki detaylar aklayarak, kavramay salayan, yol gsteren bir klavuzdur, bir rehber kitaptr. Amac; rencilerin, Jain retisinin nemli koullarn teoride baarl bir ekilde anlamalarna yardmc olmaktr. Birbirini takip eden konular, rnein; Karma etkisinin nasl meydana geldii, hangi ekillerde ortaya kt, Karma etkisinden ne ekilde kurtulunaca ve ayrca var olan Karmann nasl azaltlaca, Yeniden Dou Dngsnden (Reenkarnasyon) ne ekilde kesin olarak kurtulunaca konular pratik olarak aklanmtr. Dokuz Gerek retisinin k noktas, Jain dncesine gre tm evrende var olan iki temel zn (dravya) eklidir. Bunlar: 1. Bilin; sonsuz sayda insan ruhundan oluan bilin. 2. Bilinsiz; be kategoriye ayrlan (1) Madde, Karma olarak saylan; (2) Uzay, boluk (akasha), (3) Hareket alan (dharmastikaya), (4) Huzur, sessizlik alan (adharmastikaya) ve son olarak (5) Zaman (kala) Karma anlamyla Madde ve Ruh arasndaki sorunlu iliki, bu tanma gre Yeniden Dou Dngsnn (samsara) ileyiidir. Bilinsizce yaplan eylemler (mithyatva) sonucunda, ruhlar, evrenin sonsuz balangcndan beri var olan saysz Karmalar yaar. Bu sayede Karma her bir ruhun cismi bedeninde toplanr; bu bir tr ince tzden bir araya gelen bir kabuktur; ruh bunu sarar ve artan bir younluk derecesi ile iki ayr kabukla daha birletirir. Bilinsizce, cahilce kavram (mithyatva) bu balamda her ruhun Samsara dngsne bal kalmas ve kendi z varln unutmas anlamna gelir. Karma etkisiyle, bireylerin kiiliinin olumasnda ortaya kan sonular, zellikle beden ve bedenin fonksiyonlarnn bilinsizce davranmas; snrsz alglama (anant darshan), her durumu idrak etme, her eyi anlama (ananta jnana), sonsuz enerji ( ananta virya) ve sonsuz mutluluk (ananta sukha) gibi iimizde sakl bulunan zelliklerdir. Bu zelliklerin aa kmasyla, bilinsizlik yava yava azalr ve sonunda Karma etkisi altnda kalma, bu dngye bal olma zorunluluu ortadan kalkar. Ruhun, bu her iki farkl olas grntsn birbirinden ayrdetmek iin, Jainizmde birbiriyle balantl, bal (samsari) ve birbirinden bamsz (mukta) ruhlar olarak belirleyici zellikler vardr. Duruma bal olarak ruh dnm, drt farkl ekilde ortaya kar. Bunlar; insan dnyas (manushya), bitki ve hayvan dnyas (tiryancha), gksel Tanrlar dnyas (devaloka) ve yedi cehennemdir (naraki). Hatta dalar, kayalar, tepeler, nehir, ayr, imen, rzgar ve frtnalar, Jain inancna gre, Samsara dngs iinde bulunan saysz ruhlarn var olduu dnyada insan dndaki her eyin varln sona erdirebilir; nk tek bir varlk olarak insan tm kurtulu zmlerini beraberinde getirir. Tm Karmalarndan arnm bamsz ruh Siddha olarak adlandrlr. Siddhalarn, snrsz kazanm ve sonsuza dek var olmak gibi, Siddhashila, yani evrenin en yce mertebesiyle mkemmel uyum iinde ve Samsarada birincil dnyada- Karma etkisinden tamamen arnm bir ekilde var olmak gibi doal zellikleri vardr. Bu zel ruhlar saf bilinle var olurlar; onlarn varlnda, dnce, duygu, arzu yoktur, bedensel drtlerden arnmlardr.

Jainlerin uygulamal olarak, dnyadaki olaylarn temelini oluturan maddelerin her birini farkl zellikleriyle renmeleri, bilinsizce yaamaktan uzak kalmaya almalar ve doa olaylarna uygun yaamalar ve bunlarn sonunda, tm maddelerden bamsz yaamay (kaivalya) renmeleri gerekir. Karma etkilerinden ilerki zamanlarda saknmak iin, Karma etkilerinin sebeplerinin, ok iyi renilmesi gereklidir. Saknlmas gereken tek sebep sadece bilinsizlik deildir. Kiinin kendi kontroln kaybetmesi (aviratti), dncesizlik (pramada), hrs, fke, gurur gibi tutkular (kasaya), ayrca beden, konuma ve zihin faaliyetlerinin etkilerini de Karma oluturur. Ayrca Karma eitleri, amalara gre farkllklar gsterir ve iki ana gruba ayrlr.

Zararl Karma (ghati karma) [deitir]

Jnana-varaniya karma: Her eyi idrak eden, her eyi bilen Ruhu bozan, Karmadr. Darshana- varaniya karma: Ruhun snrsz alg yeteneini kreltir. Mohniya karma: Doru alglama, doru davranma, doru hareket etme yetisini azaltr, bylece ruh kendini dier maddelerle zdeletirir. Antaraya Karma: Ruhun sonsuz enerjisini azaltp iyi eylemler yapmaya engel olur.

Zararsz Karma (Ahgati Karma) [deitir]

Vedniya karma: Mutlulukla birlikte znt de vererek, ruhun ar mutluluk hissetmesini engeller. Nama karma: Sadece beden zerinde yaanr ve bylece herhangi bir ekli olmayan ruhun varln gizler. Gotra karma: Ruhun sakinliini, huzurunu bozar ve ayrca bu Karma, kiinin hangi Kasta ait olduunu, hangi aileye mensup olduunu, toplumdaki yerini ve kiiliini belirler. Ayu karma: Kiinin lm zamann belirler ve bylece ruhun lmszln gizler.

Sadece, tamamen ruhu etkileyen zararl Karmalar, yaam sresini azaltabilir. Bunun stesinden gelebilmek iin Kevala jnana, yani Her eyi bilmek, anlamak, idrak etmek uygulanmaldr. Bu durum Kevali (her eyi bilen), Arihanta (kutsal olan), Jaina (galip olan, yenen) eklinde ifade edilir. Zararsz Karma, bedeni doru kullanmay salar ve bu fiziksel lme kadar geen sre iin gereklidir. Bu Kevali durumu, lme kadarki sre iin ok nemlidir. Bu aamada ruh, yeniden bedenleme iin kendini tamamlar ve Siddha olma yolunda ilerler. Karmik etkilerin ruha bal olarak ortaya kmas, bu srete sorumlu olunan eylemleri bilinli olarak etkiler. Karma etkileri ruhta var olduu srece, eylemleriyle kii belli bir olgunlua erise bile, Karma kiide srekli etkisini gsterir. Bu durumda bu etkiler ya ksa bir sre iinde ya da bir sonraki Yeniden Douun hemen ardndan kendini gsterir. Srekli olarak kendini yenileyen ve ilerleyen Karma etkisi, ruha bal olarak, deiim srecinde dnyevi olaylardan da etkilenir. Karmik etkilerin ruhta var olmasyla birlikte, birok karma, kiinin her eyleme bak as dorultusunda ortaya kar. Davranlarda ne kadar doyumsuzluk, agzllk, kzgnlk, sinir varsa ruh iinde o kadar ok Karma oluur. Ruh sakinlik, dinginlik (madhyastha) ve merhametle (karuna) kendini gelitirir ve byle davranmakla ok daha az Karma etkisi oluur.

Asl ama, kendini temizleme, arnma ve yeni Karma etkilerinin olumasn durdurmaktr. Bu ama iin Jainizmde eitli ahlaki davran kurallar ve uygulamalar vardr. Bunlar:

Dikkat edilmesi gereken be itina kural (samiti): rencilere retilen; 1.Yrmek, 2. Konumak, 3. Sevap kazanmak, 4. evredeki her nesneye ve plerin temizlenmesine dikkat etmek, 5. Hibir canlya zarar vermemek. Kstlama (gupti), 1. bedeni, 2. konumalar, 3. ruhu kontrol edebilmek. On Erdem (yati dharma): 1. Hogrl olmak, 2. Alak gnllk, 3. Temiz ahlakl, namuslu olmak, 4. Tok gzl, sade olmak, 5. Drst olmak, 6. Kendine hkim olmak, 7. Dnyevi duygulardan arnm olmak, 8. zverili olmak, 9. Sknetli, sakin olmak, 10. Mtevaz olmak Oniki Gr, (Dnce) (bhavna): 1. Kararsz olmak, 2. Savunmasz olmak, 3. Yeniden Dou, 4. Ruhun yalnzl, 5. Bilinli ve Bilinsiz olma arasndaki ayrm, 6. Beden Kirlilii, 7. Karma Etkisi, 8. Karma etkisinin durmas, 9. Karma Yaps, 10. Dnyann Fani, geici oluu, 11. yilik Kuraln Gerekletirmenin Zorluu (Aydnlanmann Azalmas), 12. Doru retinin Bulunmasnn Zorluu.

Yeni Karmalarn yaanmamas ancak toplanan Karmalarn sona ermesinden sonra olur. Bu durum, kat ilekelik, dervilik (tapas) uygulamalarnn sonucunda meydana gelir. Jainizmde 2 tr dervilik vardr.

Da dnk dervilik (bahya tapas): Arzularn ortaya kmasna kar vcudu disiplin eder. Bu dervilikteki uygulamalar; dzenli oru tutma, belli bir sre tamamen yeme ve imeden uzak durma (anashana); alk hissini bastrmayacak ekilde daha az yeme (unodari); beslenme ve yaam iin ihtiya duyulan maddelerde kstlama (vrttiparisankhyana); ya, st, ay, tatl, kzartma, baharatl gda ve meyve sularndan uzak durma (rasa- parityaga); ar scak ya da soukta yaln ayak yrmenin veya san ekilmesinin verdii ac gibi fiziksel arlara kar dayankl, iradeli olma (kaya-klesha); ie dnk bir halde, bir yerde yalnz ve huzurla oturmaktr. (sanlitana) e dnk Dervilik (abhyantara tapas): Kt eylemlerden pimanlk duymak (prayashchitta); keilere, dervilere, rahibelere, yal insanlara kar alak gnll davranmak (viyana); keilere, dervilere, rahibelere, yal insanlara, dertlilere, hastalkllara yardmc olmak (vaiyavrata); kutsal yazlar ve dersleri dikkatlice dinlemek (svadhyaya); meditasyon, derin dnme uygulamalar yapmak (dhyana); beden, konuma ve zihin faaliyetlerinden kanmak (kayotsarga) gibi uygulamalarla ruhu temizlerler.

Srekli uygulamalar sayesinde drt kt Karma etkisi ortadan kalkar ve Kevala-Jnana, yani her eyi bilme, idrak etme, anlama aamas balar. lm zamanna kadar, drt zararsz Karmalar ruhtan ayrldnda Mokshaya (Nirvana) ulalr. Moksha (Nirvana), Yeniden Douun nihai kurtuluudur. Oraya varan Ruh, evrenin en yce yerindedir ve orada sonsuz mutluluk ve huzura kavuur ve bir daha asla kark Samsara dngsne dnmez.