KLTREL ZENGNLK BAKIMINDAN MARDN brahim YILMAZ

ZET Mardin, tarihsel sre ierisinde Babiller, Asurlular, Hititler, Urartular, Persler, Seluklular, Emeviler, Abbasiler, Anadolu Seluklular, Artukoullar ve Osmanl mparatorluundan dneminden beri yerleim merkezi niteliinde olmasndan dolay olduka renkli bir kltrel yapya ve tarihi kalntlara sahip bir ehrimizdir. Gneydou Anadolu Blgesindeki yerleim yerlerinin en eskisi ve Sryaniliin neredeyse dou ve yayl merkezidir. Gnmzde de bu ok kltrll iinde barndrmaktadr. Bar ierisinde Trk, Arap, Krt ve Sryanilerden oluan etnik yaps ile deta bize bir imparatorluk dnemi ehirlerini anmsatmaktadr. Bundan dolay da biz, bu makalede Mardinin gerek etnik kimliinden gerekse dinsel kimliinden, gerekse de st kimlik olarak kabul edilen Trk vatanda kimliinden hareket ederek, bu yrenin ok kltrlln bir farkndalk olarak ele almaya, ok kltrll ve etnisiteyi dil (Arap Dili) bakmndan incelemeye altk. Anahtar Kelimeler: Dil, tarih, Trkler, , Araplar, Krtler, Sryaniler. ABSTRACT Mardin, which our city has rather coloured and historical rurals structure, because it is a local centre since the period of Babel, Assyria, Hitit, Urartu, Persions, Seljuks, Omayyad, Abbasid, Artuks, Anatolian Seljuks and Otoman Empire in the historical period. It is the oldest local in the South East Anatolia and it is the centre of Christian (Syrinc)s rise and spread centre. It included in different cultures and coloured structure now. It remainded us the period of Empires cities with this ethnic structure which being Turks, Arabs, Kurdish and Syriacs contruction in peace. Because of the fact that we tried to examine both the ethnic identificaiton of Mardin, religion identificaition and being upper identificaiton, Turk citizienship. We tried to study these different cultures and the point of view of Arab language. Key Words: Language, history, Turkish, Arabic, Kurdish, Syriacs.

Do.Dr., Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi retim yesi.

52

brahim YILMAZ

Bizler, aratrdka ve fark etme bilincini kazandka, ok zengin kltrel kaynaklarla beslendiimizi ve yzyllarca sren bir tarih birliktelie sahip topluluklardan olutuumuzu grrz. Gerek birey gerekse toplum olarak bu kltrel zenginliimizin bilincinde ve onun taycs olma durumundayz. Toplum olarak yeni yeni Btn Renkleriyle Trkiye, Farkllklarmz Zenginliimiz gibi kalp cmlelerle farknda olma zelliklerini kazanmaya baladmz dorudur. Bunlar balangta birer slogan olarak dile getirilmesine ramen, gnmzde oluan zihinsel farkndaln temellerini de oluturmulardr. Edebiyatmza, mziimize, mimarimize, sanatmza baktmz zaman, Balkan, Arap, ran, vb. etkilerini, kendi iimizdeki eitli etnik ve dinsel gruplarn katklarn, tm bunlarn birbirini zenginletirip gelitirerek nasl i ie getiklerini grmek mmkndr. Bundan dolay epey bir sre bu miras inkrc, savunmac bir tutumla, tarihsel paylamlar, yzyllarn alveriini grmezden geldik; ama artk bunun yerine bu tarihe ve imdi iimizde barndrdmz eitlilie sahip kmamz ve bu mevcut gerekliin hakkn vermemiz gerekmektedir. unu da iyi bilmeliyiz ki, kltrmzn zenginliine, ierdii kimliklere sahip karak, bnyemize katarak onlar ne kartmak, bizi hem kompleksli bir dar grllkten kurtarp zgrletirecek, hem de lkemizin mevcut gcnn ok daha rahat grnmesini salayacaktr. nk bu ekildeki bir anlay ve uygulamay, hem kendi gemiimizde hem de bugnk gelimi toplumlarda rahatlkla grmek mmkndr. 1 Yukardaki sylemlerin, dier birok edebiyat metinleri gibi insanlarda farkl duygular uyandrd ve onlarn, topluma coku veren unsurlar iinde barndrd bir gerektir. Ama burada nemli olan bu dncelerin toplumun btn tarafndan nasl algland, iselletirilip iselletirilemedii ve toplumlarn yaayna nasl etki ettiidir. Toplumlarn balangta farkllklar bir renk olarak grp, onlar bir avantaj olarak kabullenip btn renklerinin farknda olup ve onlara kar ayn eit mesafede durup duramadna ya da bu farkndal bir yaam tarz haline getirip getirmediklerine bakmak ve bunu iyice irdelemek gerekir.

Altan, Mehmet, Geen Yl Onur Konuu Kimdi?, Star Gazetesi, 15 Ekim 2008. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say: 1

Kltrel Zenginlik Bakmndan Mardin

53

Hem ayn kltr ierisinde hem de farkl kltrlerle birlikte yaama istei insann doasnda vardr. nsanlk tarihinden kesitlere bakldnda bunu kolaylkla grmek mmkndr. rnein Anadolu topraklar gemiten gnmze kadar farkl kltrlerin harmanland bir corafya olarak karmza kmaktadr. Bizler, Anadolu corafyasnda var olan dier kltrlerle, gemiimizde olduu gibi bugn de istenilen dzeyde olmasa bile birlikte bark yaama bilincini tecrbe edip gidiyoruz. nsanlk leminin eitli hallerini barndran eski uygarlklarn yaad topraklarda bereketlenmi eitli kltrlerle i ieyiz. Bu konularda zihnimizi megul edecek sorunlarla karlasak da, bunlar bizim deitiremeyeceimiz gereklerimizdir. Ayrca bu gibi sorunlarn en doru cevaplarn kyaslamalar yoluyla daha kolay bir ekilde de bulabiliriz. Kendi toplumumuzu, bizden daha huzurlu ya da daha kt artlarda dndmz kltrlerle kyaslayabiliriz. Ama btn doru kyaslamalarn da bir n aratrmaya ve doru bilgilere dayandn hibir zaman akllardan karmamamz gerekir. Bu itibarla farkl kltrleri eitli renkleri iinde barndran Mardine, bu yapsyla dnyann ve Trkiyenin en karakteristik ehirlerinden biri olarak bakabilmek mmkndr. Halen gnmzde bu topraklarda binlerce yllk kltr, corafya ve mimarinin izleri grlebilmektedir. Bu blgede dinsel ve etnik bakmndan farkl topluluklar, gemite olduu gibi gnmzde de adalet ve bar iinde yaamlarn srdrmektedirler. Mardinin de iinde olduu Urfa, Diyarbakr blgesi, ilk slm fetihlerinden itibaren Anadoluya alan birer kap olmu; Artuklu, Seluklu, Akkoyunlu, Karakoyunlu ve Osmanllarn hkm srdkleri bir blge olarak gnmze kadar gelmitir. Hkim durumunda olanlar, hibir zaman oradaki mevcut kltrel zenginlii grmezlikten gelmemiler ve bu konularda herhangi bir yaptrma da gitmemilerdir. Tarihi kaynaklar, bu blgenin 1106 ylnda Artuklularn hkimiyeti altna girdiini ve bu topraklarda Arap, Krt, Sryani, Rum, Ermeni ve Yahudilerin yaamlarn srdrmekte olduunu; her milletin herhangi bir mdahaleye maruz kalmadan kendi lisann konutuunu, kendi din ve mezhepleri

Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say:1

54

brahim YILMAZ

zerinde rahatlkla ibadetlerini yapabildiklerini bizlere aktarmaktadr. 2 Yukarda betimlemeye alld gibi bu blgeye ve tarihine bilimsel temellerden uzak, tarihi gereklerle de badamayan milliyeti hassasiyetlerle yaklamak son derece hatal olsa gerektir. Ayrca eldeki kronolojik tarihi bilgiler de, Mardinin gnmzdeki mevcut yapsna k tutmaktan olduka uzaktr. Bugnk yaps ile tarihi verileri birletirmek, bunlarn nda mevcut yapy anlamaya almak ve tarihi verileri daha sonra tekrar deerlendirmek gerekmektedir. Bugnk yaps itibariyle Mardinde eitli rk, din ve dillere mensup insanlar birlikte yaamlarn srdrmektedirler. Dier din mensuplarnn olduu gibi, slm dinine mensup insanlar da bu blgeye yerlemi, karlkl etkileim ve birliktelik ierisinde, kendilerine yer edinmi ve iktidarn slami unsurlarn eline gemesinden dolay burada hakim duruma gelmilerdir. Onlar, kendi kltrlerini devam ettirmek amacyla medrese, tekke, bedesten tarz arlar v.b. slam medeniyetini sembolize eden kurumlar ksa bir sre ierisinde ina etmiler ve faaliyete geirmilerdir. Nitekim Mardin ve blgesi, Anadolunun ilk medreselerinin ina edildii yer olarak tarihte byk bir nem arz etmektedir.3 Mardinin merkez nfusu arlkl olarak Araplardan oluur. Bunlar da kendilerini mer ve Ensr ve Mhallem4 olarak nitelemektedirler. merler, soylarn Hz. mere, Ensrler ise, kendilerini Hz.Peygamber dneminde Medinede yaam olan Ensar topluluuna dayandrmaktadrlar. Mhallemler ise, soylarn byk Arap kabilelerinden biri olan Adnanilerin Ben Hill koluna kadar gtrmektedirler. Onlar, kendilerini Arap olarak nitelemekte, ancak kendilerini dierlerinden tekiletirerek herhangi bir etnisite ayrmna tabi tutmamaktadrlar. Bu blgede Araplardan sonra nfus olarak Krt kkenli vatandalar ikinci ounlu-

Hasan emeysn, Mednetu Mardin, Beyrut, 1987, s.217 vd.; Hasan sml ve Abdulkdir Osmn, el-Muhallemiyye, Beyrut, 2004, s.354 -358; Adl, Aye, Artukludan Arta Kalan Mardin, Aksiyon Dergisi, 3 Aralk 2007. Geni bilgi iin bk. evik, Adnan, lkalardan Ortaan Sonuna Kadar Midyat ve Yresi (Tur Abdin) nin Tarihi Corafyas, s. 105-139; Ortaa slam Corafyaclarna Gre Nusaybin, s.141-155, Makalelerle Mardin I Tarih Corafya, stanbul, 2007. Aslan, Mehmet Ali, Mhallemilerde Szl Edebiyat Gelenei, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat , s.241-249. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say: 1

Kltrel Zenginlik Bakmndan Mardin

55

u oluturmaktadrlar. Onlarn ise, ilk olarak Krt kimliklerinin tannmasn ve bu tannma onlar tarafndan alt kimlik olarak nitelendirilmekle beraber, gerek dini bakmdan Mslman olmalar gerekse ayn vatan paylamalar sebebiyle bir st kimlik olarak tanmladklar Trk kimlii altnda birleme eiliminde olduklar grlmektedir. Bu iki topluluk aada belirtildii zere Sryanilerden farkl bir durum arz etmekte, bu farkllk onlarn slam kltr ve Trk kltr ile daha ok kaynamalarndan dolay etnisiteden uzak bir grnm sergilemektedir. slm retisine gre de, etnik kimlik, ayrtrc bir nem arz etmediinden dolay, burada her iki grup asndan etnisitenin ok da n plana ktn sylemek deta imknszdr.5 Mardin blgesinin ilk yerleimcileri olarak bilinen, Araplar ve Krtlerle birlikte varln srdren ve hem dinsel hem de kltrel adan renklilik arz eden Sryaniler, hem dnya hem de Trk toplumu asndan dikkatlerin buraya younlamasna neden olmutur. Ancak bak asna bal olarak bu blgenin tanmlanmasnn baz farkllklar arz ettii de unutulmamaldr. ster etnik eitlilik olsun, isterse dinsel renklilik olsun u bir gerektir ki, Mardin tm bunlar ierisinde harmanlayan, her kimliin hayat bulduu, rahatlkla kendisini ifade edebilmesine imkan tanyan bu yapsn, dn olduu gibi bugn de srdrmektedir.6 nk Mslmanlarn bu blgede hkim duruma gelmeleri, kendilerini Hristiyanl ilk kabul eden kavim olarak niteleyen ve gnmzde de kiliselerine ballklar ile ne kan Sryanilerin varln srdrmelerine hibir zaman engel olmamtr. Dier bir ifade ile bu durum, onlarda herhangi bir bask ve deiime yol amamtr. Bylece Mardin, uzun bir sre; yedi yzyllk bir zaman diliminde Sryani Ortodokslarn merkezi olarak ilev grmeye devam etmitir. Ancak onlarn ifade ettiklerine gre, baz

Ey nsanlar! Biz sizleri bir erkek ve bir diiden yarattk. Birbirlerinizle tanasnz diye sizleri millet ve kabileler yaptk. phesiz Allah katnda en deerliniz Ondan en ok korkannzdr. Allah bilen ve her eyden haberi olandr (Kuran- Kerm, XLIX, 13); Gkleri ve yeri yaratmas, dillerinizin ve renklerinizin deiik olmas, Onun yetlerindendir. phesiz bunda bilenler iin yetler vardr (Kuran- Kerm, XXX, 22). etin, hsan, okkltrllk, Etnisite ve Dil: Midyat Aratrmas rnei, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat, , s. 263-269. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say:1

56

brahim YILMAZ

politik hatalardan tr, 1932 ylnda merkezlerini ama tamak zorunda kalmlardr. 7 Bu balamda Trkiyede renk motiflerinin en st versiyonu olarak Sryanileri grmek mmkndr. Gnmzde nfuslarnn iki bin be yz civarnda olduu tahmin edilen, Mslmanlara ok rahat bir iliki ierisinde olduklar gzlemlenen ve kimliklerini rahat bir ekilde korumakta olan Sryaniler, kendilerini u ekilde tanmlamaktadrlar: Biz, dnyada bal bana bir rkz. Bu blgenin ilk sakinleriyiz. Bu blgeye sonradan gelen Mslmanlara, kltrlerini byk oranda bizden almlar ve bize benzemilerdir.8 Bu szlerden anlalaca zere, Mardindeki Sryaniler kendilerini temele alp, dier unsurlar sosyal ve dinsel alardan farkl grme gibi tabii bir eilim ierisindeler. Ama bu tanmlamay, tekiletirme olarak grmedikleri, Mslmanlarla yaptklar sosyal ilikilerinden daha iyi anlalacaktr. Ayrca onlar, bu ifadeleri ile kendilerinin de bu ekilde tanmlanmasn istemekte ve farkndalk talep etmektedirler. Onlar asndan bu farkndalk, hibir zaman siyasi bir nitelik tamamakta, sadece kltrel kimlie kar bir saygy ifade etmektedir. Sryaniler, Mslmanlara yaklamlarnda olduu gibi, ayn dine mensup olduklar dier Hristiyan unsurlara da yaklamlarnda kendilerine ayrcalk tandklar grlmektedir. Onlar, kendilerini nce Sryani sonra Ortodoks, yani Sryani-Ortodoks olarak kabul etmektedirler. Onlara gre; Sryanice olan dilleri, dnyann en eski dillerinden biridir. Hristiyan dininin asl ve z de Sryaniliktir, yani dier Hristiyan mezhepleri Sryanilikten sonra domutur. Hristiyanla bilimsellik kazandran ilk dinsel eitim kurumlarn onlar balatmlardr.9 Mzik v.b. unsurlar, onlarn sayesinde kiliselere girmitir. Bu balamda onlar, Hristiyan yaantsnda gerekletirilen reformlara ve yenilik hareketle-

Oral, Mustafa, Mardinin Son Sryani Kadim Patrii Mor gnatious lyas akir Efendi (1867-1932), Makalelerle Mardin IV nemli Simalar Dini Topluluklar, stanbul, 2007, s.294. Bk. zdemir, uayb, Tarihi Sre erisinde Nusaybin Medresesinin Blge Kltrne Katklar, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat, , s.75-83. Bk. Doru, Nesim, Nsibin / Nusaybin Akademisi, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat, stanbul, 2007, s.1-28; Bula, Ali, Gneydounun Psikolojisi, Zaman Gazetesi, 6 Ekim 2004. s.29-41. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say: 1

Kltrel Zenginlik Bakmndan Mardin

57

rine nclk etmilerdir. Bundan dolay da Kilisilerdeki reformlar onlara aittir. Mslmanlara gre Sryaniler, Mardinde hep otokontroll yaamakta olan bir topluluktur. Kiliselerinin de onlarn bu ekilde yaamalarnda byk bir rol vardr, yani mabetleri, onlar devaml bir ekilde kontrol altnda tutmaktadr. Camilerde ise, kiliselerdekine benzer, mntesiplerine kar bir kontrol sistemi yoktur. Bu gibi nedenler onlarn daha saf, dindar kalmalarna yol amtr. Kiliselerinin yan sra birtakm dernekler vastasyla yaamlarn idame ettirmeye alan Sryaniler, kendi aralarnda gl bir dayanmaya sahiptirler. rnein onlar; nfuslarnn azalmasndan dolay kiliselerini bo brakmamak, ya da ayinsiz brakmamak amacyla mezhep fark gzetmeksizin- ayinlerini her hafta ayr bir kilisede yapmaktadrlar. Her trl sosyal ve kltrel faaliyetlerini de bu kiliselerde icra etmektedirler zellikle Avrupa lkelerinden olmak zere, dnyann pek ok yerindeki dindalar ile iliki ierisinde olan Mardin Sryanilerinin, Trkiye dnda hem kendilerinin hem de mabetlerinin temsilcileri, ziyaretileri ve kendi ifadelerine gre sahipleri oktur. Bu ilikiler karlkl olup, sadece Sryaniler asndan ele almamak gerekir. Yani bu ilikiler, sadece Mardin Sryanilerinin gayreti sonucunda olumam, ayn zamanda dnyada onlar Hristiyanln temeli olarak gren baz unsurlar sayesinde karlkl olarak olumu olmaldr.10 Mslmanlarla scak bir iliki ierisinde olduklarn grlen Sryanilerde topraa bal bir aidiyet duygusunun gelitiini sylemek mmkndr. yle ki, ayn tarihi ve corafyay paylamalarndan tr, onlarda vatan duygusu gelimi, dier etnik ve dinsel unsurlar, yaadklar bu blgede tabii olarak grme inanc olumutur. Bundan dolay onlarn biroklar, batl lkelerin kendilerine ok cazip imknlar sunmasna ve onlara sahip kma gayretlerine ramen, doup bydkleri ana yurtlarn terk etmemilerdir. Mslmanlarla sk bir dayanma ierisinde olan Sryaniler, dn, bayram ve taziyelerde Mslmanlarla karlkl olarak gsterdikleri ortak davran biimlerini hibir zaman ihmal etmemilerdir. Aralarnda, dnlerde karlkl hediye10

Altnk, Kenan, 5500 Yln Tanklar Sryaniler, stanbul, 2004, s.8-25. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say:1

58

brahim YILMAZ

lemeleri devam etmekte, birbirlerinin dini bayramlarn genellikle Arapa olarak d mbarek v.b. ifadelerle tebrik etmektedirler. Hatta i yerlerinde Mslman dostlaryla ortak ekilmi fotoraflarn da grmek mmkndr. Mardin merkezinde grlen bu dayanmay kylerinde de grebilmek mmkndr. rnein Mardinin Midyat ilesinden yaklam 5 km mesafede bulunan Mercimekli kynde, Mardinin dier yrelerinde olduu gibi, Trk, Krt, Arap ve Sryaniler huzur iinde birlikte yaamaktadrlar. 11 zenle ilenmi 200 yllk ta evleri ile bu ky, iinde dolaan insanlara farkl bir zaman diliminde yaand hissini vermekte, buram buram tarih kokmaktadr. Gemite olduu gibi gnmzde de Mercimekli kynde kltrler i ie yaamaktadr. rnein Mslmanlar, Ramazan ve Kurban bayramlarnda, nce Sryanilerin evlerine uramakta, daha sonra kendi evlerine gidip aileleriyle bayramlamaktadr. Ayn ekilde Sryaniler de, paskalya bayramnda nce Mslmanlarn evini ziyaret etmekte, burada yaplan bayramlamadan sonra da kendi dindalaryla buluup bayramlamaktadrlar.12 Bu balamda Trkiyede belki de dnyada MslmanHristiyan diyalogunun en st dzeyde yaand bir yer olarak Mardini grmek mmkndr. nk orada zellikle Mslman Araplarla, Sryaniler arasnda ok scak bir iletiim yaanmaktadr. Ortak anlama dili olarak da ehir merkezindeki Arap nfusunun younluundan dolay Arapa kullanlmaktadr. lerinde biri ldnde, karlkl olarak birbirlerine taziyede bulunmaktadrlar. rnein Sryaniler, taziye iin bir Mslmann evine geldiklerinde, nce taziye sahibine: Resukum yekun Tayyib (Banz sa olsun) derler, daha sonra da eer evde bir hoca efendi varsa ona: kra y imm el-Ftiha li mevtn (mevtamzn
11

12

Mercimeklide 2006 ylnda Mhallemi Dinler, Diller ve Medeniyetler aras Diyalog Dernei kurulmutur. Dernein bakan Mehmet Ali Aslan, dernein kurulu amacn yle aklamaktadr: Kymz u an dnyada drt dili konuan ve drt kltr yaayan tek yerleim birimi. Trke, Arapa, Sryanice, Krteyi kyn tm halk ana dilleri gibi akc konuabiliyor. Kymzde dinler, diller ve medeniyetler aras ittifak hem teorik hem de pratik olarak hayata geirilmi ve bu ittifak devam ediyor. Dnyada kendine has bir zgnl olan ve hl kefedilmemi bu diyalog ve hogr gereini dnyaya tantmak amacyla bu dernei kurduk. (bk. Erdoan, Hamza, ki Dinli Kyde rnek Bayramlama, Aksiyon Dergisi, 10 Ekim 2008. Erdoan, Hamza, ki Dinli Kyde rnek Bayramlama, Aksiyon Dergisi. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say: 1

Kltrel Zenginlik Bakmndan Mardin

59

ruhu iin bir fatiha okuyun) talebinde bulunurlar. Sryanilerin Mslmanlara taziyelerinde baka ifadeler de kullandklar grlmtr. yle ki, onlar taziye sahibi mslmann evine gelip: Vekkelnkm bid-du (sizi duada vekil kldk) demektedirler. Yani biz sizin dininize ok sayglyz. Sizler llerinize hangi duada bulunuyorsanz, biz de aynsna katlyoruz. Grld zere Sryaniler bu ifadeleri ile hem lye sahip kmakta hem de kar tarafn dinine ok saygl olduklarn vurgulamaktadrlar. Mslmanlar da len bir Sryani iin: Hz takdrun ilhiyyun nahnu nerzuku bilmevt (Bu, takdiri lhdir. Hepimizin bu acy tadacaz) eklinde ba salnda bulunmaktadrlar. Ayrca taziyelerinde il erefin-Neb, il rh neb (Nebinin erefine, Nebinin ruhuna) eklindeki ifadelere de rastlamak mmkndr. Byk Sryani bilgini Hana Dolapnnn cenazesine binlerce Mslmann katld dikkat ekmi ve bu yaklam, btn dnyann ilgi oda haline gelmitir. Her iki tarafla da yaptmz grmelerde onlar, bu davran biimlerinin tabii bir durum olarak alglanmas gerektiini, normal olann bu eit dostluk belirten davran modelleri olduunu dile getirmekte ve bunlarla da gurur duymaktadrlar. Grld zere Mardinde dinler aras ihtiram diyebileceimiz bir sayg sz konusudur ve bu dnyaya rnek olarak sunulabilecek bir yapdadr.13 Grld zere, bu etkileim Sryaniler tarafndan iki ynl olarak ele alnmakta ve onlar, bu gibi merasimlerde Araplarla hem dilleri hem de dinleri ynnden iletiim kurmakta ve bylece onlara son derece saygl olduklarn gstermektedirler. ok bilgi sahibi olmasalar da bir dini benimseyip, iselletiren kimselerin, dier din mensuplarna kar daha saygl ve samimi davrandklarn bu blgede ak bir ekilde grmek mmkndr. Mardin din mensuplarnn birounu bu kategoride ele alabiliriz. Ancak yukardaki tanmlamalara uymayan ve birbirlerini dininden dolay dlayp, Kfur b. Kfur (kt, pis, kfirin olu kfir) gibi ar ifadelerle sulayanlar da mevcuttur. Ama her iki grubun samimi dindarlar yukarda betimlenmeye alld zere birbirlerine saygl sz ve davranlarda bulunmaktadrlar. Bundan dolay hem Hristiyanlarn hem de Mslmanlarn biri dieri hakknda tekiletirmek yerine tekiletirmeme gibi bir
13

Bula, Ali, Kendi dinince, Zaman Gazetesi, 14 ubat 2007. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say:1

60

brahim YILMAZ

eilime sahip olduklarn ve aralarnda olumlu bir imajn bulunduunu kolaylkla syleyebiliriz. Bunu Mardin trklerinde de grebilmek mmkndr. Nitekim bu yreye ait bir trkde iki dinsel kimliin sembol olan Cami ve kilise bir arada kullanlmtr:14 Camiler Kiliseler Yarin Gelir Deseler Tende bir Canm kald Veririm isteseler Kilisem Drt Keli i Mermer Deli Sararp Soluyorum Ben bu aka deli (Camiler Kiliseler) Ayrca Sryanilerin Mardin halklar ierisinde en ok yurt dna kan insanlar olduunu, ilerinde bat dillerini iyi seviyede bilen insanlarn bulunduunu da akldan karmamak lazmdr. Bazlar kiliselerde ve dini vakflarda faaliyet gstermekle beraber, onlarn ou ticaretle uramakta ve iktisadi ynden zengin bir konumda bulunmaktadrlar. Mardinde gemiten gnmze iktisadi ynden varlkl bir konumda bulunan Sryaniler, kuyumculuk mesleini byk oranda ellerinde bulundurmaktadrlar. Onlar, Mslmanlar gznde olduka drsttrler, sahte bir ey yapmazlar, yalan sylemezler, dilencilikte bulunmazlar, dilenmek durumunda kalan bir Sryani ise, ona mutlaka maa balarlar. Bu gibi davranlar sebebiyle onlar, Mslmanlarn gvenlerini kazanmlardr. Ayrca nemle stnde durduklar u yarg da Mslmanlar arasnda ok yaygndr: Onlarla ortaklk kuran herkes, ister Arap isterse Krt olsun hep zengin olmulardr. Kendilerini rahat bir ekilde ifade etmekte olan Sryaniler, kendilerinin dier topluluklar tarafndan doru bir ekilde tannmasn talep etmekte ve bunun da ancak niversitelerde kendilerine az da olsa krslerin kurulmasn, din dersi kitaplarn14

Sezer, M. Abdulbasit, Mardin Trkleri zerine Baz Tespitler, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat, , s.273. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say: 1

Kltrel Zenginlik Bakmndan Mardin

61

da, kendi ifadeleri ile yaaylar ile rten bilgilere yer verilmesini dile getirmektedirler. Mardin blgesinin hali hazr yapsnda Yahudi varlndan sz etmek mmkn olmamakla birlikte Mardinin ikinci byk ilesi Nusaybinde 1950lere kadar 2000 kadar Yahudi nfusunun varlndan sz edilmekte ve onlarn bu tarihlerde sraile g ettiinden bahsedilmektedir. Ayrca onlarla birlikte azmsanmayacak sayda Krt etnik kkenine sahip insanlarn da sraile g ettikleri ve bu kimselerin zellikle yallarnn ara sra da olsa eski yurtlarna gelip gittikleri sylenmektedir. Onlarn ziyaretlerinde yresel klk kyafetlerini deitirmedikleri ve ana dilleri dahil yre dillerini ok gzel kullandklar, Nusaybinli vatandalarn ilgilerini ekmitir. Mslman-Yahudi diyalogunun, onlar g etmeselerdi nasl bir yol izleyeceini bilebilmemiz mmkn deildir. Ancak gnmzde yal Mslman Araplarn, Sryanilerden farkl olarak, onlar hakknda olumlu bir imaja sahip olmadklarn sylemek mmkndr. Bilindii zere kltrle srekli bir etkileim ierisinde bulunan din, dil, edebiyat vb. unsurlar, Mardinin hem dini yaps hem de etnik yapsnn eitlilii nedeniyle bu blgede yer edinmi ve gnmze kadar da varln devam ettirmitir. Bu kltrel yapnn eitliliini grntlemek amacyla ksaca bu elere deinmek yerinde olacaktr. Mardin blgesinin ounluunu oluturan Araplarda dil kendi ifadeleri ile u ekildedir. Orta ya ve st Arap kkenli vatandalar, Arapann kendilerinin ana dili olduunu, ilkokula gidene kadar Trke bilmediklerini ve Arapa konutuklarn sylemektedirler. Ancak son yllarda durumun deitiini, iletiim aralar vastasyla ocuklarn ilkokula gitmeden Trkeyi rendiklerini ve ana dillerinden de gittike uzaklatklarn belirtmektedirler. Hatta son yirmi ylda birok Arap ocuunun ana dilleri olan Arapay bilmediini de sylemek mmkndr. Bu balamda biz, Trkenin onlarn ana dilleri haline gelmekte olduunu syleyebiliriz.15 Mardin Arapas, Suriye ve Irak Arapas ile birtakm benzerlik arz etse de, Arap dilinin doasndan da kaynaklanan nedenlerden tr kendine zg farkl bir kullanma sahip olduunu
15

Grigore, George, Larabe parle A Mardin, Bucureti, 2007. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say:1

62

brahim YILMAZ

sylemek mmkndr. rnein onlar, Ene Terh (Ben gideceim)16; en Murh (Ben gitmiyorum)17 gibi zor anlalan bir halk Arapasn kullanmaktadrlar. Ayrca Mardin ierisinde bile, beldeden beldeye, kyden kye Arapa farkllk arz etmektedir: Naslsn (Eente18, keyfin); iyiyim (melhane, bene); bekle (istantrn, intirn) v.b. Yzn kara olsun anlamna gelen deyim de Mardin merkezde (Sevd aleyke), ilelerinde ise (sevvd vichik)19 eklinde kullanlmaktadr. Birbirlerinden ayrlrken sklkla Allah ecib lk (Allah iini rast getirsin) deyimini kullanmaktadrlar. Trkiyede pek ok insann bildii kellim kellim l yenfa deyimi de m yenfa, l ynfa ekillerinde kullanlmaktadr. Grld zere bu kullanmlarn doru telaffuz ekillerini bulmak adeta imknszdr. Bu blgede oluan gelenee bal olarak Araplar, gemiten gnmze yazl bir kltr oluturamam, bu sebeple burada konuulan Arapa, Kitab Arapadan olduka uzaklamtr. Bir dier unsur da, Trke ve Krtenin Arapa ile etkileimden dolay Arap dilinin d etkiye maruz kalm olmasdr. Kitab Arapadan olduka farkl olarak kullanlan bu telaffuz ekillerinin ve yanl kullanmlarn nne geilmesi kltrel zenginliin korunmas asndan da nem arz etmektedir. Mardinin dier sakinleri gibi Sryaniler de, ana dil bakmndan zengindirler. Sryanice yan sra Trke, Arapa ve Krteyi de ana dilleri gibi konuabilmektedirler. Yani dinsel ve etnik eitliliin bir zenginlii olarak bu blge sakinleri, birok lisan rahat bir ekilde renebilmekte ve yaamlarn daha alternatifli olarak srdrebilmektedirler. rnein Sryaniler ncili; Latince, Sryanice ve Aramca olmak zere dilde okuyabilmekte ve ibadetlerini bu dille yapabilmektedirler. Gemiten gnmze Mardin bu kltrel zenginlii, ierisinde barndrm olduu birok kltrel etkinlikle ortaya koymakta ve bu zenginlii nesilden nesile aktarmaktadr. Bu balamda burada bu zenginlii yanstan baz kltrel rneklere yer vermek yerinde olacaktr.
16 17 18 19

Asl : Ene se erh dur. Yazl bir kltr olmadndan Ene terha dnmtr. Asl: Ene m erhdur. Ksaltlalarak Ene murh ekline dnmtr. Asl: Even ente ve keyfe entedir. Burada da ksaltlma yaplmtr. Y sevdel-vich eklinde de kullanm vardr. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say: 1

Kltrel Zenginlik Bakmndan Mardin

63

Mardin, dn, elencelerde icra edilen ok zengin bir ark mzik birikimine sahiptir. Dn olduu gibi bugnlerde de dnler, Mardin mziinin icras asndan byk nem arz etmekte, neredeyse ak hava konserini andrmaktadr. Buna ramen Mardinin sanatlar kendilerine ait bir mzik repertuar oluturamamlardr. Bunda da birtakm etkenler nemli rol oynamtr. Bunlardan biri, Mardin kaynakl Trk ve arklarn doalama usul ile farkl sanatlar tarafndan farkl farkl icra edilmi olmas; dieri ise, bu Trklerin Arapa szl olmas bu durumun da onlarn tannmasnda, ara bir dnem de olsa da, dezavantaj olarak grlmesidir. Az da olsa Mardin Trkleri, TRT repertuarnda bu trkleri derleyenlerin Trke sz yazmalar ya da paralarn Trkeletirmeleri sayesinde yer bulmutur. Mardinde mzik klasik sazlarla yaplmakta olup, makamsal ezgilere dayaldr. Son zamanlarda Mardin mziini derleme almalar yaplmaya allmaktadr. Bu derlemelerde eserlerin szleri birebir Trkeye evrilemedii iin bazlar olduu gibi yazlm, bazlar da eserin ana temasna uygun olarak Trkeye evrilmitir. Ancak bunlarn hemen hemen tamamnda Arapa szlere rastlamak mmkn olmaktadr. Bu eserler, ancak ekilsel olarak derlenmi olup, oluturulma sebeplerine tam inilemedii iin kltrel zenginliin ifadesi olarak ele alnamamtr. rnein Mardinde Reyhanden sonra en ok sevilen Sabiha Trksnn oluumuna neden olan hikye u ekilde gereklemitir: Eskiden Mardinde kervanlarla sefere klr, ile alt ay aras ayrlklar yaanrd. Sabiha da ok sevdii ve yeni evlendii einden bu vesile ile ayrlmak zorunda kalr. Alt aylk bir ayrlktan sonra kervann dn haberi geldiinde Sabiha eini en iyi ekilde karlamak iin gece gndz elinden gelen her trl abay gstererek karlamaya hazrlanr. Kavuma gnnde misafirler evi tklm tklm doldurur. Kavumann sevinci ile Sabiha misafirleri o kadar gzel arlar ki ok yorgun der. Ei onun bu haline acr ve dilinden u szler dklr: Sabiha kz shirti kumi itlai nemi (Sabiham ok yoruldun brak git dinlen artk). Sabiha cevaben: Monem u monem dalal le motkun fi ihdani (Seni koynuma almadan yatar mym, yatar mym? Bu karlkl gzel szler karsnda misa-

Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say:1

64

brahim YILMAZ

firler, en uygun hareketin onlar yalnz brakmak olduunu fark ederler ve onlardan izin isteyip, evlerine ekilirler.20 Mardin Trkleri Arapa, Krte ve Trke olarak dile de uyarlanp sylenmektedir. Orijinal hlleri daha ok Arapa ve Krtedir. Mzikler hep ayn kalsa da, szler dile uyarlanrken deiiklik gsterebilmektedir. rnek olarak Arapa ve Trke kark olarak halk dilinde sylenmekte olan Esmeraninin szleri u ekildedir:
ESMERAN Ben bir keklik olaydm Dallarna konaydm Gelen geen yolcudan Haberini soraydm

Ah ye esmeri loy lo habibi l esmerani (Ah esmerim oy; Benim sevgilim esmerdir.) Esmer ebu yun ssud eed akli u elleni (Esmerim siyah gzldr; Aklm aldn bamdan.)
Gidiyorum alama Karalar balama Salarndan bir tel ver la olsun yarama

Ah ye esmeri loy lo habibi l esmerani (Ah esmerim oy; Benim sevgilim esmerdir.) Esmer ebu yun ssud eed akli u elleni (Esmerim siyah gzldr; Aklm aldn bamdan.)21 Kltrn aktarlmasnda nemli yap talarndan biri olan hikaye ve masallar, dier toplumlarda olduu gibi, Mardin Araplar arasnda da uzun bir dnem canlln korumutur. Orta ya ve st Araplarla yaptmz grmelerde byk oranda szl bir anlatmla Bin Bir Gece masallarn dinleyerek ocukluk dnemlerini geirdiklerini bize aktarmlardr. Onlar, bu konuda yle derler: Eskiden evlerimizde bu hikyeler anne veya babamz
20 21

uha, Abdulkerim, Mardin Halk Mzii, Mardin, 2006, s.95. Ayrca bk. Sezer, s.271-279. uha, s.45. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say: 1

Kltrel Zenginlik Bakmndan Mardin

65

tarafndan yatma saatlerinde anlatlrd. Biz de, bu hikyelerle hem ok elenir hem de hikayenin nasl geliecei hususunda heyecanlanrdk. Hikye bittiinde ise, hikyenin ierisindeymi gibi olaylarn kahraman haline gelir, bu hayaller ierisinde uyurduk. Akam okunan hikyenin etkisiyle sabah zinde olarak kalkardk. Hikyenin bize verdii psikolojik rahatlama gn boyu srerdi. Burada anonim halk edebiyat rneini tekil etmesi bakmndan Mardin kltrnde nemli bir yeri olan Krsil Defe geleneinden bahsetmekte fayda vardr. Bu gelenekte zellikle uzun k gecelerinde yal kiiler tarafndan, masallar, halk hikyeleri, efsaneler anlatlrd; hikye anlatlan evler konuklarla dolup taard. Anlatlan hikyeler ounlukla uzun olur, gece yarsna kadar, hatta sabaha kadar srer, kimi zaman baz hikyelerin gnlerce devam ettii de olurdu. nsanlar hikye dinlenen evlerde yer kapma yarna bile girerlerdi. Bu gelenek, gnmzde teknolojinin evlere girmesiyle varln iletiim aralarna brakm, hzla kaybolmaya yz tutmutur. Ancak uzun yllar devam edip gelen Krsil Defe geleneinin; masallarn, efsanelerin, halk hikyelerinin gnmze kadar aktarlarak gelmesinde ve korunmasnda nemli bir rol oynad da bir gerektir. Burada bu gelenee bal olarak gnmze kadar szl olarak ulaan bir hikye rnei u ekildedir: Hikyetu asel Ahk: F tarihina kem f Padi (Tarihimizde bir padiah vard). Inharil vahid kalbu talap asel (Gnlerden bir gn can bal istedi). Kel li hizmetkaru hdlne asel (Hizmetkarna Bize bal al dedi). l bint ehadit tepse ct lis-sok davvart alel asel (Kz bir tepsi ald, arya geldi ve bal arad). Arat asel indl bakkal (Bakkaln yannda bal grd). teret minnu rayha lil-beyt (Ondan satn ald ve yol ald). zbaita zkt minal asel araha vehit ihtiyar (Uzaklanca, baldan tatt ve onu bir ihtiyar grd). Kalla zavkini ezeze (Ona, Bana da tattr dedi). Katlu mo davvikik sultani makil ekel (Hizmeti, ihtiyara dedi: Hayr tattrmam. nk sultanm bile henz tatmad. Mo dovikik (Sana tattrmam). De alel asel (Bala beddua etti). Kal leydok minel asel inallah darit min simmu (htiyar yle dedi: Bu baldan tadan ineallah azndan gaz karr). Bade hizmetiye ekelit bake iddart min simme (Sonra hizmeti
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say:1

66

brahim YILMAZ

biraz yedi ve azndan gaz kard). Rahit lil beyt katlel Sultan: trt (Eve gitti ve sulatana trt dedi). Bade sultan zk minne huveze kemel-hizmetkar baka min simm idarrit (Sonra sultan da hizmeti gibi ondan biraz tatt ve azndan gaz kard). Klle ey meseleye leyekil min hel-asel idarrt (Hizmetiye padiah dedi ki: Bu ne meseledir ki, bu baldan yiyen gaz karyor). Katlu aran vahit ihtiyar red minni asel ma ataytuhu dea fil hakkl-asel (Hizmeti sultana dedi: Beni bir ihtiyar grd ve benden bal istedi. Ben de ona vermedim. O da bal hususunda beddua etti). hukaye hegye. (Hikaye byle). Szl edebiyatn en nemli kaynaklarnda biri olan tekerlemeler, Mardinde gemi yllardan gnmze kadar dilden dile sylenerek az da olsa varln devam ettirmektedir. Ancak bunlarda Arapa ve Krte ifadeler i iedir. Aadaki tekerlemeler rnek olarak gsterilebilir. Enzel accp erkeb azzp (Aydan indim, ayya bindim); Ekil zbde mit-taka (Dolabn iinden tereya yedim); Miko miko mklla (Fare fare farella); Tedberike Abdulla (Abdullahn cebine girmi); Abdulla bire Fate (Abdullah Fatmann kardei); Keik ani civate (Kzlar getirdi toplantya); Ne yekki ne dddoye (Bir iki tane deil); Serkan iken ssoye ( tane drt tane saysz). Mardin Araplar arasnda baz Arap ataszlerinin ok yaygn olduu grlmtr. Bu szlerin Trke ekillerinin bizde de ok yaygn olduu bilinmektedir. rnein Fincan kahve le htr erban sene (Bir fincan kahvenin krk yl hatr vardr): Huzil-asl nem alel hasr (Asili al, hasrda uyu); hterim tahterim (Hrmet et ki, hrmet gresin); Hf eeyh yamel ameli-b (Gen iini yapan ihtiyardan kork). Mhallemce22 birka atasz ise u ekildedir: Rah llgbir zattedbir (Byk gitti, tedbir de gitti); Amar u elle, rah u helle (Bina yapt ykseltti, bakasna brakt gitti); Eze ekelte raht ueze taamte feht (Yersen biter, datrsan artar); Yevm b yevm ur-rzk el- Allah (Gn be gn gein, rzk Allahtandr); Il bnt keme l ziyaraye (Kz ksm ziyaret yeri gibidir).23 Arap iirinin nemli trlerinden biri olarak karmza kan mevlit, Anadoluda yer edindii gibi Mardinde de yerleik hayat
22 23

Mhallemice, Arapann bir lehesi olarak kabul edilmektedir (bk. Aslan, Mihellemler Szl Edebiyat Gelenei, s. 242). Aslan, Mihellemler Szl Edebiyat Gelenei, s. 243-244.. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say: 1

Kltrel Zenginlik Bakmndan Mardin

67

ierisinde varln srdrmektedir. Burada okunan mevlit, Anadoludaki geleneinden farkl olarak Mardin blgesinin etnik yapsna gre ekillenmi olup, Arapa ve Krte olarak karmza kmaktadr. Arapa mevlit olarak bn Hacer el-Heytem el-Mekk (.974/1567)nin Mevlidun-Neb veya Mevlidu bn Hacer adyla anlan mevlit tr okunmaktadr. Bu eserini, mevlit merasimlerini okunmak iin kaleme almtr. Bu mevlit, tamamen nesir tarznda olup, Hz. Peygamberin nurunun yaratlndan itibaren, annesi minenin doumdan nce grd harikulde olaylar, doumu, bu esnada meydana gelen olaylar, st anneye verilii, ocukluk dnemi, peygamberlii ve mucizelerini ihtiva etmekte olup, yet ve hadislerle sslenmitir.24 Mardinde zellikle camilerde okunan Krte mevlitlerde ise, Hasan et-Ts ve Haydarnin mevlitlerine rastlanmaktadr. Mardin, Gneydou Anadolu Blgesinin iklim, sosyal ve iktisadi yapsyla benzerlik gsterdii gibi Gneydouya has yemek kltrn de iinde barndrmaktadr. Mardinde yemek kltr, ounlukla et ve baharat zerine kuruludur. Ksmen de sebze yemekleri yaplsa da bunlarn iinde mutlaka et ve baharat tercih edilmektedir. Et yemeklerine bal olarak bulgur pilav sofrann deimez unsurlar arasndadr. En yaygn yemekleri olarak acin (ikfte), rok (aya kfte), ikbebet (ili kfte), belloi, ksr, pilav, vb. saylmaktadr. Kfte ve dolmalar yaygn yemek trleridir. Belloi (mercimekli kfte), daha ok len, kutlk (halanm ili kfte) ise akam yenilmektedir. Kibe (ikembe dolmas) ve kaburga dolmas da zgn yemekler arasndadr. Got u grar (et ve bulgur pilav) ise misafire sunulan ana yemeklerdir. Kltrn Mardinde nemli yansmalarndan biri de medreselerdir. Klasik Arapa eitimi diye nitelenen medrese eitimi, Mardinin Midyat ilesinde camiler aracl ile halen varln srdrmeye almaktadr. Buralarda, herhangi bir ya snrlamas olmayp, on ya ile krk ya aras eitim alan insanlar grmek mmkndr. Halk, hem bu medreselerin maddi ihtiyalarn karlamakta hem de bu faaliyetleri dzenleyen; Seyda ve eyh olarak nitelendirdikleri hocalara byk bir sevgi ve sayg gstermektedirler. yle ki, Mardin Midyat lesinde varln devam
Bk. bn Hacer el-Heytem, Mevlid bn Hacer, stanbul, tsz.; Bakrc, Selami, Mevlid Douu ve Gelimesi, stanbul, 2003, s.89. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say:1

24

68

brahim YILMAZ

ettiren medreselerle ilgili aratrmamz gerekletirmek zere irtibat kurup kendisinden randevu istediimiz eyh Ber, baz ekincelerle birlikte grme isteimizi kabul etmi ve: Kime sorsanz sizi bize ulatrr. demitir. Biz de onun szne istinaden Midyata gidip, bir esnafn kapsn alp, Biz Seyda Beirin camisine gitmek istiyoruz dediimizde, bizi buyur edip, kendisinin bizi Seyda Beire arabasyla ulatrabileceini, onun misafirine hizmetin Allaha hizmet olduunu syleyerek, bizleri ona gtrmede srar etmitir. Bu medreselerde rencilerin kabiliyetleri de gz nnde tutularak icazet verilmektedir. El yazs ile kaleme alnan icazetnameleri, Arapa olarak yazlmakta ve renim grmekte olduu hocalarndan balayarak an (den).an ile drt byk melekten biri saylan Cebraile kadar uzanp gitmektedir. Buralarda fasih Arapa retilmekte, yani sokaktaki halk Arapasnn dorusu verilmeye allmaktadr. Ayrca Arap edebiyatna dair el-Kmil v.b. klasik eserler de okunmakta ve bylece eski Osmanl medrese gelenei canl tutulmaya allmaktadr. eyh Ber, bu konuda bizlere unlar sylemitir: Medrese rencilerinin ierisinde, desteklense ders verecek insanlar var. Bizler bu faaliyetlerimizle devlete de destek olmaktayz. Allahtan korkan daa kmyor. Arapa ile temiz kalyorlar. Onlar cami ierisinde itikaftadrlar. Tatilleri de yoktur. Leyl vennehr (Gece ve gndz) ders okuyup, mzakerede bulunup, ibadetlerini yapyorlar. Onlar, ayn zamanda yetitirdikleri rencilerin devletten kadro almasalar dahi dine, diyanete hizmet ettiklerini sylemekte ve ileriki seviyelerde tasavvufi eserler de okuduklarn belirtmekte, fakat baz atahat dolu tasavvufi eserlerden uzak durduklarn zenle vurgulamaktadrlar. Gneydou geleneksel medreselerinin Osmanl imparatorluk sresince Ortadou'nun en nemli sivil ilim merkezlerinden biriydi. Cumhuriyet dneminde de uzun bir sre Trkiye'nin her tarafndan, Karadeniz, Ege, Anadolu'dan yzlerce renci bu medreselerde tedrisat grmtr. Gneydou'daki medreselerin genel din hayat ve slami ilimler alanndaki zengin katklarn unutmamak gerekir.25
25

ztoprak, Sadreddin, ark Medreselerinde Bir mr, stanbul, 2003; Demircan, Nezir, Halil Gnen Hoca - Hayat ve Hatrat, stanbul, 2004; Ekinci, Abdullah ve Ktk Ahmet, Gneydou Anadolunun Medeniyet Tarihi Asndan nemi ve Nusaybin Okulu, Makalelerle Mardin III Eitim Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say: 1

Kltrel Zenginlik Bakmndan Mardin

69

Yukarda deinmeye altmz gibi, bir medeniyetler mozaii konumunda olan Mardin, farkl dil, din ve kltrlerin en zengin buluma noktalarndan biridir. Farkl kltrleri yzyllarca bir arada bar iinde yaatan bu kentin her kesi, deta medeniyetler kprsn andrmaktadr. Bu noktada Mardin ve yresi, en ilgin tecrbelerin yaand yerleimlerden biridir. Bu durumu, Mardinden sonra kltrel mozaii en ok iinde barndran ilelerinden biri olan Sryanice ismi Hapisnas olan Midyata bal Mercimekli kynde ak bir ekilde grmek mmkndr. Mardinin ok kltrl yapsnda ayr bir yere sahip olan Mercimekli kylleri, kylerine kltrleraras diyalog almalar iin bir merkez kurulmasn da istemilerdir. Devlet yetkililerince bu talep de olumlu karlanmtr.

Kltr Edebiyat, stanbul, 2007, s.1-28; Bula, Ali, Gneydounun Psikolojisi, Zaman Gazetesi, 6 Ekim 2004. Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say:1

70

brahim YILMAZ

KAYNAKA
Altan, Mehmet, Geen Yl Onur Konuu Kimdi?, Star Gazetesi, 15 Ekim 2008. Hasan emeysn, Mednetu Mardin, Beyrut, 1987. Hasan sml ve Abdulkdir Osmn, el-Muhallemiyye, Beyrut, 2004. Adl, Aye, Artukludan Arta Kalan Mardin, Aksiyon Dergisi, 3 Aralk 2007. evik, Adnan, lkalardan Ortaan Sonuna Kadar Midyat ve Yresi (Tur Abdin) nin Tarihi Corafyas, s. 105-139, Makalelerle Mardin I Tarih Corafya, stanbul, 2007. Ortaa slam Corafyaclarna Gre Nusaybin, s.141-155, Makalelerle Mardin I Tarih Corafya, stanbul, 2007. Aslan, Mehmet Ali, Mhallemilerde Szl Edebiyat Gelenei, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat , s.241-249, stanbul, 2007. etin, hsan, okkltrllk, Etnisite ve Dil: Midyat Aratrmas rnei, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat, , s. 263-269, stanbul 2007. Oral, Mustafa, Mardinin Son Sryani Kadim Patrii Mor gnatious lyas akir Efendi (1867-1932), Makalelerle Mardin IV nemli Simalar Dini Topluluklar, s.269-307, stanbul, 2007, s.294. zdemir, uayb, Tarihi Sre erisinde Nusaybin Medresesinin Blge Kltrne Katklar, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat, s.75-83, stanbul, 2007. Doru, Nesim, Nsibin / Nusaybin Akademisi, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat, s.128, stanbul, 2007. Bula, Ali, Gneydounun Psikolojisi, Zaman Gazetesi, 6 Ekim 2004. Kendi dinince, Zaman Gazetesi, 14 ubat 2007. Altnk, Kenan, 5500 Yln Tanklar Sryaniler, stanbul, 2004, s.8-25. Erdoan, Hamza, ki Dinli Kyde rnek Bayramlama, Aksiyon Dergisi, 10 Ekim 2008. Sezer, M. Abdulbasit, Mardin Trkleri zerine Baz Tespitler, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat, s.271-279, stanbul, 2007. Grigore, George, Larabe parle A Mardin, Bucureti, 2007. uha, Abdulkerim, Mardin Halk Mzii, Mardin, 2006. bn Hacer el-Heytem, Mevlid bn Hacer, stanbul, tsz.; Bakrc, Selami, Mevlid Douu ve Gelimesi, stanbul, 2003. ztoprak, Sadreddin, ark Medreselerinde Bir mr, stanbul, 2003. Demircan, Nezir, Halil Gnen Hoca - Hayat ve Hatrat, stanbul, 2004. Ekinci, Abdullah ve Ktk Ahmet, Gneydou Anadolunun Medeniyet Tarihi Asndan nemi ve Nusaybin Okulu, Makalelerle Mardin III Eitim Kltr Edebiyat, s.1-28, stanbul, 2007.

Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, IX (2009), say: 1