Kadın Örgütleri Ihtiyac Analizi Raporu

Kadn rgtlenmeleri: Sorunlar, htiyalar, Olanaklar
Kadn rgtlenmeleri: Sorunlar, htiyalar, Olanaklar
Kadn rgtlenmeleri: Sorunlar, htiyalar, Olanaklar ISBN: 978-605-61015-1-9
SOGEPSosyal Kalknma ve Cinsiyet Eitlii Politikalar Merkezi stiklal Caddesi, Bekar Sokak, 7/6, Beyolu, stanbul Tel/Faks: 0212 251 54 94 www.sogep.org.tr Basm Tarihi: 2009. Yazan: Ceren at Editr: Aksu Bora
Bask ve Cilt: Tetra letiim Hizmetleri Ltd. ti. Halaskargazi Cad. Sait Kuran Merkezi, No: 145/5, ili, stanbul Tel: 0212 219 96 76 Faks: 0212 231 33 37 tetra@tetrailetisim.com www.tetrailetisim.com
indekiler Giri rgtlenme rgtlenme Biimleri Hiyerari Genlerin Katlm Feminizm Alan Ayrmas likiler Kamu Kurumlaryla likiler Karma rgtlerle likiler Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler Kaynaklar Mali Kaynaklar AB Fonlar nsan Sermayesi Ortak Bir Strateji Kaynaka Ek: Grme Listesi 2 6 7 18 22 27 32 36 37 48 51 66 67 86 92 102 110 114
giri
Giri
Bu rapor, kadn rgtlenmelerinin yaad sorunlara ve ihtiyalarna odaklanyor. Bunu yaparken de, sosyal bir hareket asndan olduka nemli olan kendi gndemini belirleme ve asgari hedefler zerinden belirli bir strateji gelitirme konusunun nnde ne gibi engeller olduunu grebilmeyi hedefliyor. Aratrma sreci, yz yze yaplan grmelerden ve taslak bulgular grme yaptmz kadnlarla tekrar tarttmz blgesel toplantlardan olutu. Tm kadn rgtlenmeleri ile grme ansmz ve olanamz olmad ancak, aktif olan, eitli iletiim alar ve platformlar iinde yer alan, politika reten kadn rgtleriyle mmkn olduunca grme yapmaya altk1. Bunun yannda farkl illerden kadn rgtlenmelerini de mmkn olduunca bu srece dhil etmek iin aba gsterdik. Sonuta, stanbul, anakkale, Kocaeli, zmir, Denizli, Aydn, Trabzon, Ankara, Adana, Mersin, Urfa, Diyarbakr ve Van illerinden kadn rgtlenmeleri temsilcileri ile grmeler yaptk. Ayrca, baz kadnlarla, rgt temsiliyetlerini hesaba katmakszn, kadn hareketine dair konutuk. Bunun yannda, Ankara, stanbul ve Eskiehirde gen kadnlarn katlmyla odak grup almalar gerekletirdik. Raporun ilk blmnde nasl rgtlenildiine baktk. rgtlenmeye dair problemlere, hiyerariye, genlerin katlmna, alan ayrmasna ve feminizme deindik. Raporun ikinci blmde ilikilere odaklandk. Hem kamu kurumlaryla ve karma rgtlerle kadn rgtlenmelerinin ilikisine, hem de kadn
1
Ama yine de hedeflediimiz tm rgtlerle grme yapamadk. Yaplan grmelerin listesini sayfa 114te bulabilirsiniz.
Giri
rgtlenmelerinin birbiri arasndaki ilikiye baktk. Raporun nc blmnde, mali kapasite ve insan kaynaklar kapasitesine baktk. Sonu blmnde, almaya balarken aklmzda olan bir soruya kadn rgtlenmelerinin ortak asgari hedefleri ve bu dorultuda bir stratejileri olabilir mi sorusuna grmelerde dile getirilen belirli noktalarla yant vermeye ve bundan sonras iin bir tartma amaya altk. Bu raporda ele aldmz her soruna, soruya ve ihtiyaca grmelerden kan sonularla yant vermeye ve bu nedenle de mmkn olduunca grmelerden alnt yapmaya zen gsterdik. Geldik, grdk, bulduk demek yerine grmelerde dile gelen konulara mmkn olduunca ok ve aynen yer vererek bu raporun ortaklaa yazlm bir rapor olmasn salamak istedik. Bu rapor srasnda bize destek veren danmanmz Selma Acunere, aratrma sreci boyunca danmanlmz ve ayrca raporun editrln yapan Aksu Boraya, rapora ilikin yapc eletirileri ve yeni fikirleriyle bize destek veren Pnar lkkaracana, ynla ilerinin arasnda bizimle grme yapan, blgesel toplantlara katlan ve bu kadar iten konuan kadnlarn tmne, rapor bittikten sonra bizi krmayp raporu okuyan ve grlerini bizimle paylaan herkese ok teekkr ediyoruz.
rgtlenme
rgtlenme Biimleri
rgtlenmek bu lkede zor zanaat. Hele ki rgtlenmenin znesi kadnlar olunca, zorluklar kat kat artyor. rgtlenmek illegal bir eylem iinde bulunmak olarak alglanyor. Kadnlarn rgtlenmesi ise, geleneksel dzeni ykc olduu oranda ktleniyor, ayplanyor, yaftalanyor. Grtmz kadnlar, rgtlenme zorluklarn yaadklar temel sorunlardan biri olarak saydlar:
imdi 40 kiiyiz. Kadn hareketlerinde byle bir sknt var. () Ataerkil yapnn getirdii bir ey, kt bir ey diye gsterilmi kadn rgtlerinde almak. Kadn rgtlerinde alanlara orospu diyorlar. Byle diyerek kadnlar sindirmeye alyorlar. Bu bizi ok zyor, bir trl rgtlenemiyoruz. Bu kadar byk aba, emek, gayret, kocam gndermedi, aabeyim gndermedi diyor, param yok diyor. te ok byk skntlar yayoruz.
Bununla birlikte, kadn rgtlenmelerinin says gittike artyor. Grtmz rgtlerin kurulu yllarna baktmzda da byle bir tabloyla karlayoruz.
Yllara gre kurulan kadn rgtlenmeleri
rgtlenme Biimleri
Yerelde alma yrtm bir aktivistin szleri de bunu aka gsteriyor:

Mesela bu yerel eitim almalarn yapacamz zaman yerelde kadn rgt bulamyorduk. Oysa projenin ierii de bizim eitici eitimi yapmamz ve ardndan o eiticilerin yereldeki rgtl kadn gruplarna eitim vermesiydi. Birok ilde hakikaten yerel kadn rgt bulamayp kimi zaman toplum merkezlerine okuma yazma eitimine gelen yar rgtl dediimiz kadn gruplarna verdik. imdi mesela baz iller istisna olmak kaydyla birok ilde rgtlenmi yerel kadn rgtleri var artk, bu bir kere ok nemli bir gelime ve zenginlik, saynn artmas, yerellemesi, farkllamas, o anlamda ok nemli.
rgtlerin says arttka, rgtl kadn saysnn da artt muhakkak. Ancak, rgt saysnn artmasnn rgtl kadn saysn edeer biimde artrmad grmeler sonucunda ortaya kan baka bir konu oldu. rgt iinden rgt kmas, ayn kadnlar bir gn bir rgtn apkasyla ertesi gn baka bir rgtn apkasyla konuurken grmek, grme yaptmz birok kadnn dillendirdii noktalardand. Ayrca, dnp SOGEPe baktmzda, kendi durumumuzun da bundan farkl olmadn syleyebiliriz:
ukurova niversitesi Kadn Aratrmalar Merkezinin n ayak olmasyla btn derneklerden kadna ynelik iddetle ilgilenen kadnlar bir araya geldi ve bizim derneimiz ortaya kt. Bu kadnlarn baka dernekleri var, bunun yannda bizim derneimizin de iindeler. Ksaca kadn kurulular birliinin iinden kan bir derneiz biz. Burada ite saysnn az gryorsunuz, yerlerdeyim. yerellerin en byk sknts, yelerin olmas. Ayn kadnlar farkl yerlerde ben hem buradaym hem baka baka Herkes her yerde. Kadnlar buraya
rgtlenme Biimleri
ekmekte sorun yayoruz. () Bir dernek kuruluyor vizyonu hedefi tamam ama ynetimin vizyonu hedefi tamam deilse problem kyor. Blnme balyor, bir baka dernek kyor, bir baka grup douyor. Ayn konuda ayn hedefte alan 10 tane dernek kyor. Kadnlarn says artmyor, yalnzca rgtller blnyor. Sorun burada, kadnlarn farkndalk eitimlerinin ok sk yaplmas gerekir. Bu da bir sre aslnda. Belki sonradan bir birleime gidilebilir diye dnyorum.
lkedeki birok sorunla, ayrmclkla, eitsizlikle mcadele etmek iin rgtlenmenin kendisi byk bir mcadele sreci olarak kyor karmza. leride de deineceimiz zere insan kayna sknts, paraszlk, devlet kurumlaryla bir trl rayna oturtulamam ilikinin kendisi, hedeflere varmak iin abalamann yannda, ncelikle rgtlenmek iin bir mcadeleyi gerektiriyor. Bu raporun belki de en ak ortaya koyduu nokta, kadnlarn rgtlenebilmek iin birok ve eitli engelle mcadele ettiidir. Bu engelleri raporun dier balklarna saklayp burada sadece rgtn yasal yap ve statsne ilikin tartmalara ve mevcut rgtlerin genel grnmne bakmak istiyoruz. Grtmz rgtler daha kolay hareket edebilme, devlet kontroln en aza indirebilme, kendilerini brokratik ilerden mmkn olduunca kurtarabilme, daha kolay fon bulabilme gibi eitli pratik nedenlerle birbirinden farkl rgtlenme biimleri benimsemi gruplard:
Kooperatif olarak hareket kabiliyetinin daha kolay olduunu fark ettik. Trkiyede rgtlenmek, Trkiyede ciddi bir brokrasi var, sivil toplum rgtlenmesi asndan. Hele kadnlarn rgtlenmesi bu adan bir eziyete dnyor yani. Bir kere ok paran olacak. Attn admda izin alacaksn. ok brokratik ileri var. O
rgtlenme Biimleri
yzden kadnlar rgtlenmiyor. nk rgtlenmeye baladn zaman ok zahmetli bir i. Genel kurul yapacaksn, karar defterlerin olacak, u olacak bu olacak, btn bunlarn arasnda bir de dernekler masas var, her attn admda srekli izin alacaksn falan, srekli denetime geliyorlar. Bir de dernek olunca para getirecek iler yapamyorsun. Biz feminist analizi ve feminist politikay gelitirmek istiyoruz ama bunun iinde kitap da var, dergi de var, eitli etkinlikler de var. Bu yzden hareket kabiliyetimiz daha iyi olur diye, sanayi ve ticaret bakanlna bal olan kltr kooperatifi olduk. Btn kr kltr hizmetlerine aktarlyor, dner sermaye var. Bir de ortaklk var. Dolaysyla kooperatif olarak rgtlenmeyi setik. Vakf olarak rgtlenmenin nedeni o zaman dernekler yasas nedeniyle derneklerin zerinde daha fazla bask olmas, siyasi iktidarn veya devletin kontrolnn daha ar olmas. Vakf olarak biraz daha rahat alma olana bulmak iin byle bir rgtlenme biimi seiliyor. 2002ye kadar platform olarak gtrdk, sonra 2002de dernek olduk. Dernek olmamzn en nemli sebeplerinden birisi uydu; 2000 ylnda Birlemi Milletlere CEDAW iin bir rapor hazrladk ve gtrmeye altk ancak akreditasyonumuz olmad iin bunu baaramadk. O srete anladk ki akreditasyon sorularna cevap verebilmek iin Trkiyede platformlarn yasal bir stats olmad iin mutlaka dernek olmamz gerekiyor. ki sene sren mzakereler, tartmalar, aratrmalar falan sonunda dernek olduk. 2005te dernekletikten sonra proje almaya baladk, nk derneklememizin nedenlerinden bir tanesi de finansal adan daha rahatlayacamz dnmemizdi. Bir tanesi stat asndan brokratik ileri daha rahat halledebilmek, daha fazla ciddiye alnmak, yani hem sivil toplum kurulular evresinde hem devlet gznde. Daha resmi olunca daha fazla ciddiye alnacak. Ayn zamanda hem ulusal hem de uluslararas bask mekanizmalarn da ok daha etkin bir ekilde kullanabilecektik dernek olduumuzda. Bunun yannda da finansal olarak fon
10
rgtlenme Biimleri
almamz daha kolay olacakt yurtd kaynaklardan. lk irket olarak ald, danmanlk alannda hizmet verdi. 2008 itibariyle dernekletik. irket olursa devletin ynelimi ok fazla olmaz diye dndk. Bir savunma noktasyd yani aslnda bizim iin. Ama bir kadn kurumuysa, kadnn sahip kmas gerekiyorsa o zaman kadnn kendini orada hissetmesi gerekiyor, ye olmas gerekiyor, gidip gelebilmesi gerekiyor, almalarna aktif dhil olmas gerekiyor. Hani rgtlenme dediimiz aslnda biraz da burada aa kyor. irket zerinden rgtlenme yapamyorsun. O yzden dernekletik.
Farkl yasal statler ve yaplar benimseyen rgtler olmakla birlikte, hem kuruluunun daha kolay olmas hem de kurulu aamasnn ok fazla maliyetli olmamas nedeniyle en fazla dernek olarak rgtlenildiini grdk.
Dernek olarak modere etmek ok daha kolay. Daha ucuz. Vakf olmak ok pahal bir ey Trkiyede. Kelime bana bile bir para demen gerekiyor ve bir mlkn olmas gerekiyor falan filan ama yle paramz yok. Biz faaliyete para bulabilen bir rgtz sadece. Dolaysyla dernekler kanunu da yeterince esnekleince, yurtdndan para almak falan mmkn hale gelince dernek olmak daha manalyd. rgtlenme biimlerine gre dalm
11
rgtlenme Biimleri
Her ne kadar farkl rgtlenme biimleri farkl zmler olarak dnlp kullanlyor olsa da hibirinin tam anlamyla ihtiyaca cevap veremedii de grmeler srasnda zerinde durulan noktalardand. Her bir rgtlenme biiminin bir yanyla belirli konularda kolaylk salarken, dier yanyla da kendine has zorluklar kardnn alt izildi. Dernekler mevzuatnda yaplan deiiklikler ve sonucunda dernekler masasnn dernekler mdrlne evrilmesiyle tam anlamyla bir sivillik ve rahat hareket etme imkn salanamad, grmeler srasnda resmi olarak kurulmu olan bir dernein u anda kapatlm olmasndan da net biimde ortaya kyor. Bununla birlikte vakf, kooperatif gibi rgtlenme biimleri de hem ok para gerektiriyor hem de kurulduktan sonra vergiler, noter onaylar gibi birok nedenden tr harcamalar yksek olmaya devam ediyor:
Derneklerin genel hkmleri neyse biz de onu yayoruz. Mesela biz reten kadnlar grubuyuz normalde. Bu retimin sat da nemli ama dernek atsnda, dernein genel yaps nedeniyle sat yapamyoruz, nk kadna parasn veremeyiz ama bu paradan kadnn yararlanmas birinci hedefimiz. O yzden bir baka sistem aramak zorunluluu douyor. Bizimle ilgili deil bu genel yapyla ilgili bir ey. 2005ten beri derneiz. ncesinde tzel kiiliimiz yoktu ama resmi olarak, devlet kanallarnda derdimizi gndeme getirebilmek... Onlarn onaylamasna ihtiya duymuyoruz ama konuyu gndeme sokmak amacyla, grnr olmak adna dernek olduk. Tabii zorluklar da var. Bir sr eyi yapmakta zorlanyoruz, brokratik iler baznda. Ama imdi resmi olarak derneiz, vergimizi falan dyoruz. Bunun dnda u an dernek olmann iyi bir yannn gremiyoruz. Aslnda tam tersine, dernek olmann tm dezavantajlarn gryoruz.
12
rgtlenme Biimleri
Tabii en temel sorun yine sistemle ilgili sorun. Kooperatif olarak ilk kuruluta mesela bir szleme var notere onaylatlan. Ankarada bir milyar lira istedi noterler. lk okumuz oydu. Sonra bir kadn noter bulduk Ankarann biraz dnda, biraz da kadn haklarna duyarl bir kadnd. O, yar fiyatna onaylad mesela.
Bunun yannda elbette ki resmi rgtlenme biimlerinin kadn aktivizmine ne kadar yant verebildii tartmas da dier bir mesele olarak karmza kt ve hl kadnlar iin en uygun rgtlenme modelinin bulunamadnn alt izildi:
Tabii inisiyatifteki ilkeler srmyor, farkl bir ey oluyor kurumsallanca, birden yabanclatn bir yap olabiliyor falan filan. () Kurumsallamak lazm, kurumsallamadan nereye kadar ama bunun nasl yaplacan bilememek... ( ) Ben unu anladm, hani kadnlarn, bizim feminist olsak da btn o arzular tadmz. Kadnlarn da bir sr yanllar yaadn nk ezilmenin kt bir ey olduunu, kt yaralar atn falan. O yzden hl umut, beklenti tam yksektir ama herhangi bir eyde olduu gibi kurumlamay da bilmediimizi biliyorum artk. Yani herhangi biri gibi kurumsallamayacaz ama kendimize zg bir yntemi nasl bulacaz? O yntem de oradaki her insandan farkl kyor. Onlar ortaklatrmak zor. ( ) te kurumsallamann ilk dnemini yaadm ve benim ilk tkezlemem oydu. Zor bir ey. () Ama kurumlamalyz diye dnyorum. Kalc, srekli ve herkesin ulaabilecei yerler ve alanlar kurmalyz yani, alanlar oluturmalyz. Benim ii kurumlamann ad o, o kadar.
Grme yaptmz kimi rgtler, resmi rgtlenmelerdense resmi stats olmayan, bu yzden birok pratik adan ncelikle de ekonomik adan sknt yaratan ama buna karn daha hzl hareket edebilmeyi beraberinde getiren esnek rgtlenmeleri
13
rgtlenme Biimleri
tercih eden gruplard:

Bir tzel kiilik sahibi olup olmamak kendi aramzda her toplantmzda bir ekilde konutuumuz bir konudur. Her seferinde de ounluun hayr var. Esasnda temel bir meseleden dolay, yani biz bir tzel kiilie sahip olursak ite ynetimiydi, kuruluydu, bilmem nesiydi falan, sivilliimizi yitirir miyiz diye bir yaklam vard. Felsefi olarak bakldnda doru bir ey ama teknik olarak da bizi son derece zorlayan bir ey. Benim bildiim kadaryla platformlara tzel kiilik bir takm Avrupa lkelerinde var. Bu bizim hakikaten nemli bir sorunumuz. Hep kk fonlu iler yapyoruz. Alman vakflarnn fatura karl i yapabilmesi iyi oluyor bu durumda bizim iin ama onlar da hep kk fonlar. () Byk proje yapma noktasna geldiimizde, yarn br gn ne yapacamz tekrar kara kara dnmeye balayacaz demektir. Birlemi Milletlerden bir ey yapacaksak veya Avrupa Birlii fonu ile yapacaksak nasl yapacaz; bunu dnmemiz gereken bir noktaya yine gelecek. Kurumsallamay tartmadk ama birok toplantda kurumsal bir yaplanmann hareket kabiliyetimizi azaltaca, bir sr hiyerari yarataca, bir de grubun byle bir yaplanmann sorumluluunu kaldramayacan konumutuk. () Keke kurumsallasaydk demedik hi ama son dnemlerde moderatr sistemiyle ilerlemeye karar verdik. nk bir ekilde yaplmas gereken iler oluyor, hem grup iinde yapmamz gereken ilerde hem de dier rgtlerle birlikte yapmamz gereken ilerde iblmnde, ii sahiplenmede sknt yaanyor ve baz iler ortada kalyor. Bunu zmek iin moderatr sistemine getik, o da herhalde biraz rahatlatt bizi.
Ayrca, var olan resmi rgtlenme biimlerinin hiyerarik bir yapy dayatyor olmas da baka bir sorun olarak karmza kt. Her ne kadar hiyerarik yapya alternatif bir ileyi biimi gelitirilmeye allsa da, sz konusu hiyerarik yapnn i yapma biimini ister istemez, az ok, farknda olarak olmayarak etkiledii de
14
rgtlenme Biimleri
ortada. Galiba bunun en ak rneini kt stndeki ynetim kurullarnn gerek ynetim kurullarna dnmesinde gryoruz. Grtmz rgtlenmelere sorduumuz dier bir konu da karar alma biimiydi. Byk ounluu, hiyerarik rgtlenme biimlerinin zorlamas olarak kt zerinde ynetim kurullar olduunu belirttiler. Ancak, aktif yelerden konumaya balaynca ounlukla ynetim kurulu yelerinin aktif olduunu, kararlarn da aktif yelerle yani ynetim kurullaryla alndn belirttiler:
Dernekletiimizden beri karar alma toplantlarmza sadece ynetim kurulu yeleri katlyor. Derneklemeden nce daha geni, gnlllerimizle bir katlm vard. Dernekletikten sonra bir sre yine buna devam ettik. Gnlllerimiz ve ynetim kurulu ekilde toplantlar yapmaya baladk. Bu bir ekilde yrmedi. Gnlller gelmemeye balad. O zaman iki haftada bir genel bir toplant yapalm dedik. Bir sre iki haftada bir devam ettik. Yine pek gnll gremedik aramzda. Ayda bir olsun dedik. Oraya da ok fazla gnll gelmedi. be kii geliyordu. Biraz motivasyon drc bir ey de oluyordu bizim iin. Bir de ofis almasnda angarya ilerden, kt kalem ilerinden insan biraz ypranyor. Motivasyonunu drecek bir eye daha gelemiyorsun yani. yle olunca kala kaldk. Yani hep aklmzda, hep byle olmuyor, yedi kii karar veriyoruz, her ey yedi kii zerinden dnyor, gnlllerimizle birlikte kararlarmz verelim, onlarla da toplanalm falan diyoruz. Ama pratikte olmuyor.
Kadnlarn aktivizmine zemin oluturabilecek bir rgtlenme biiminin var olduunu sylemek zor. Mevcut rgtlenme biimlerinin hiyerariyi bertaraf edecek, daha esnek hareket edebilmeye olanak salayacak, daha fazla katlma yol aacak ekilde
15
rgtlenme Biimleri
dntrlmesi gerektiini, Trkiyede rgtlenmeye ilikin yasal mevzuatn da son deiikliklerle dahi bunlar iin yeterli olmadn syleyebiliriz. Kadnlar hzla rgtlenmeye devam ediyorlar, ama hl kendilerine uygun rgtlenme biimini de bulabilmi deiller. Bu noktada gndem bazl platformlar esnek yaplanma, hzla tepki gelitirebilme gibi noktalarda nemli bir strateji olarak karmza kyor:
Kk gruplar, kk, birbiriyle anlaan gruplar ama ortak kampanyalar meselesi hl en iyi model bulabildiimiz bence. O kk gruplar kurumlayor, u oluyor bu oluyor, bir ey yapyor bir alanda. Bunlar nemli eyler. () Anayasa, TCK gibi hepimizin hayatn etkileyen alanlarda o deneyimlerin bir araya gelmesi ve platformlar olmas ok iyi bir model gerekten. O platformlar srekli olmayabilir, biz yapyoruz, bozar yenisini yaparz vesaire ama sonulanana kadar sryor. Akas ben olumlu gryorum, nk ok ey oluyorlar, esnek yaplar olduu iin hzl hareket edebiliyorlar, retken olabiliyorlar. Hani o an iin o konuyla ilgili insanlar veya rgtler bir araya geliyor. O ile ilgili alyorlar, sonra bir baka ey.
Yapnn dnda kalmak ne kadar mmkn? Yapnn iindeyken bir sre sonra yapnn rgtleri, mcadele biimlerini dntrmeye balamas gibi bir tehlike her zaman iin sz konusu. Bu noktada esnek rgtlenme biimlerinin, zellikle platformlarn, farkl bir i yapma biimi zerinden farkl bir model oluturma potansiyeli olduka fazla, ancak bu tr rgtlenmeler iinde de mevcut hiyerarik konumlanmalarn, nyarglarn ve tekiletirmelerin alttan alta devam edebileceini gz ard etmemek gerekiyor:
16
rgtlenme Biimleri
O nyargy ap ortak i yapmak ok da kolay olmuyor. Bu nedenle platformlarn iinde yer almyoruz. Bu yani. ou insan bu konuda ok kat deiller ama birka kiinin olmas yetiyor. Bazen psikolojinizi salam tutabilmek adna kendinizi biraz korumak gerekiyor.
Esnek rgtlenme biimleri her ne kadar nemli bir ara olsa da, onun da beraberinde getirdii baz problemler var. zellikle, bu tr rgtlerin resmi statsnn bulunmamas, birok pratik konuda rnein kendi adna banka hesab atramamas gibi sorunlar yaratyor. Hem dernek, vakf, kooperatif gibi rgtlenme biimlerinin kadn aktivizmine daha uygun hale getirilebilmesi iin, hem de esnek rgtlenme biimlerinin nndeki brokratik engellerin kaldrlabilmesi iin, rgtlenmeye ilikin mevzuat, zerinde allmay bekliyor.
17
Hiyerari
Feminist rgtlenmeler ilkesel olarak hiyerariyi reddeder ancak pratikte, hiyerarik olmayan rgtlenmeler ne kadar mmkn? Elbette, biraz nce deindiimiz zere mevcut yapnn kendisi kadn rgtlenmelerini eitli hiyerarik rgtlenme biimlerinden birini semek zorunda brakyor ve her ne kadar yapya ramen rgt iinde baka bir sistem oturtulmaya allsa da iinde bulunulan yap yle ya da byle rgtlenmeleri etkiliyor:
Beni yrtme kuruluna semiler benim reddetmeme ramen. Yani kadn hareketinde protokole ne gerek vardr? Aramzda toplanr bir szc seeriz, kararlar birlikte alrz, bir kii de kar basn aklamas m okunacak, okur. Ama yok, yrtme kurulu diye bir ey tututurdular elime. lla ki bakan olmas gerekiyor.
Yapnn etkisini, yine daha nce deindiimiz zere, en ok kt zerindeki ynetim kurullarnn gerek ynetim kurullarna dnmesinde gryoruz. Mevzuat gerei oluturulmas gereken ynetim kurullar ou durumda oluturulduktan sonra iin sorumlusu addediliyor, gnlllerin ve yelerin katlm, nasl olsa ynetim kurulu var, ileri ynetim kurulu yeleri halleder mantyla git gide azalmaya balyor. Grtmz kadn rgtlenmeleri her ne kadar hiyerarik bir yapy bertaraf etmeye, ynetim kurullarn gstermelik klmaya alsalar da hiyerariden kurtulamadklarn belirttiler:
Olabildiince hiyerariyi, iktidar kendi iimizden atmaya alyoruz. Ama tabii sadece yapy byle oluturmak, bunun tamamen ortadan kalktn sylemeyi getirmez herhalde. Bunu sylemek ok ciddi bir hata olur. Ama olabildiince birbirimizi tekiletirme, birbirimiz zerinde iktidar kurma hallerimize bakmaya alyoruz. Fark
18
Hiyerari
ettiimiz kadar durdurmaya alyoruz.
Bu durum, baz kadnlarn hayallerinin yklmasna, kadn rgtlenmelerine girip beklediklerini bulamamalarna, belki de ksa bir rgtlenme deneyiminden sonra harekete ksmelerine bile neden olabiliyor. Bu, zellikle gen kadnlar iin geerli, nk bir ya hiyerarisi bazen deneyim bazen bilgi birikimi altnda alttan alta ilemeye devam ediyor:
ine girmeden nce benim iin ok nemliydi, hayrandm ben. Ama imdi hayal krkl yayorum iine girince. Bunun iinde de rant var, hiyerari var. Burada bir ya hiyerarisine uruyorum ben. Aslnda ynetim kurulundaym ama daha ok i yapma boyutunda, bilgisayarda tablo hazrlanmas, eviri yaplmas falan. Bana ocuk falan diye sesleniyor bazlar. Ben daha nceki bir kadn rgt deneyimimden sonra ok rgtlenmeme karar aldm. Orada ad hiyerari bamsz olan bir yalan var. Hlbuki teyzeler senin san okayp sana ideolojini bile retmeye alyorlar. Beni bezdirmilerdi, i yapmaktan te i sabote etmeye dnk sanki. Ama tabii bu orada harika kadnlar yok anlamna gelmiyor. Ama ben enerjimi ona veremeyeceimi hissettim mcadele alan olarak. () Yan gen olabilir ve ileri yal olabilirsin nk ok salam teyzeler de var orada. Ama burada baka bir ey, bir dedikoduculuk halinden gelip ocua ders retme tavr vard. O yzden ben onlara teyze diyorum. Yoksa teyze kategorisini aalamak veya bir ya grubuna vg veya svg yapmak iin deil. Ama yle bir zihniyetle yaklanca ister istemez sen kendini oraya ait hissetmiyorsun ve onlar da yle bir kategoriden geliyorlar. Dersim kapsamnda rencilerimi rgtlerine staja gnderiyorum sivil toplum ve ardndan
19
Hiyerari
raporluyorlar. Kadn rgtlerinden birine giden bir tanesi undan bahsediyordu: Gittiinde balang olarak, ama hakikaten znel bir deerlendirme hepsi bunlarn, balangta her eyin ok yumuak ve sanki uyum ierisinde yrdnn var sayld bir yerde ve sanki hiyerarik bir rgtlenmenin olmadnn var sayld bir yerde aslnda her eyin kiiler zerinden ve ok hiyerarik bir biimde yrdne dair bir rapor yazmt. () Onu tahmin edebiliyorum zaten, byk bir kouturma ierisinde bazen herkesin bana gelebiliyor. Ama krc oluyor, ykc da oluyor, insan kaybetmesine de yol ayor. Baz eyleri hzl yapmak iin birazck otoriteryan olmak gerekiyor mevcut yap ierisinde, keke olmak gerekmese.
Ancak bazen o bilgi birikimi, bazen de deneyim, birok iin hzlca yaplmasn salyor. lerin bir ekilde srdrlmesi gerek. Hzlca birilerinin sz retmesi, refleks gstermesi, o gn mecliste grlecek bir kanuna mdahale etmesi, birilerinin sylediklerine cevap vermesi gerekiyor. Hayat beklemiyor:
Ben feministim diyebilir, bunu ben de diyebilirim, sen de diyebilirsin ama hl bir sr ey kyor. Mesela bakyorsun feministim diyor kadn, ya da ben de diyorum ama ite hiyerarik davranyorum ya da davranyoruz. imdi diyorsun olmaz, feminizme ters, ona eer olur diyorsan o zaman feminist olmayacaksn gibi bir ey kyor. Ya da hiyerari nasl bir hiyerari olmal ki ya da olmamal ya da onun yerine ne koyacaksn? imdi bir de ilerin dzenli ve planl bir ekilde gitmesi gerekiyor. Btn bunlar hep konuarak yol alacamz dnyorum.
Bir yandan ilerin dzenli yrmesini salamak, bir yandan da hiyerarik olmayan rgtlenmeler yaratmaya almak pek ok kadn rgtlenmesine eitli zorluklar yaratyor. Hiyerarinin yerine nasl bir yap ve sistematiin oturtulaca henz zlememi bir sorun
20
Hiyerari
olarak karmza kyor:

Biz yeni dernekletik. ki sene oldu ama halen o profesyonel alma, kurumsallama falan, bu konularda ok fazla sorunlar yayoruz. Bir yandan hiyerarik olmamaya alyorsun ama bir yandan da senin denetleme mekanizman o anlamda sekteye uruyor. Patron yok, her eyi denetleyen bir insan yok. Herkes kendini zgrevlendiriyor bir ekilde ve kendi kendini izliyor. Biri birine o zaman sen unu niye yapmadn dediinde sen patronluk mu taslyorsun gibi eyler kyor ortaya. Bu ilikilenme nasl oturtulacak? Hiyerarik olmadan almalarn dzenli, sistematik bir ekilde salamak. Bunun iin bizim de eitilmemiz gerekiyor diye dnyorum. Bizim de bir ekilde yardma, destee ihtiyacmz var alanlar olarak, nk ok ypratc oluyor.
Belki de, altn pek tartmadmz byk laflarmz ve idealleri, rgtmz anti-hiyerarik, antimilitarist, anti-homofobik bir rgtlenmedir diye balayan cmleleri, biraz konumak, altn doldurmak ve yerelletirmek gerekiyor; bilgi ve deneyimi ezmeden, kimseyi ezmeyen bir yapy oluturmak:
Hi kimse zemez dnyada hiyerariyi, yani tam olarak nk btn her ey aleyhimize iliyor. Ama ok tartyoruz hiyerariyi. Bilgi ve deneyimi deersizletirmeden hiyerariye kar durmalyz. Bu dengeyi kurmak ok zor bir mesele ama onu da yle ayoruz, diyelim ki bir arabada biz yolcuyuz, kumanda ofrdedir. O anda onun bilgi ve deneyimi ndedir, nemsenecek olan onun dikkati onun bilgisidir. Diyelim ki biz bir sokaktan geiyoruz, birisi soka temizliyor, biz sadece geeniz, o anda o temizlii yapan insandadr ama doktora gittiiniz zaman doktordadr. Dolaysyla btn bilgi ve deneyimleri nemsemek gerektiini savunuyoruz. ok konuuyoruz kendi aramzda, en azndan farkndayz ama kimse halletmedi ki biz de halledelim. Ama duyarlyz, farkndayz ve srekli bir tehlike olarak buramzda bekliyor, onu biliyoruz.
21
Genlerin Katlm
Ya ortalamasna gre kadn rgtlenmeleri
Kadn rgtlenmelerinde hangi kadnlar var diye baktmzda, byk oranda orta yal, eitimli kadnlar grdk. Ya ortalamas doudaki illerde ve zellikle lezbiyen kadnlarn rgtlenmelerinde daha dkt, ancak ana akm orta ya grubuydu ve genlerin katlm konusu ou rgtte sorunlu bir meseleydi:
Pek gen yok bizim iimizde. 40 ve 60 aras. Gen insanlar, alan, reten, gerekten yaamn zorluklarn bilen buna vakf olan, farknda olan, kendi yaamlarn deitirmek isteyen insanlar bu iin iine katmak lazm. alan ve reten insanlar. Hem para kazanmaya alp hem de bu kadar zaman sivil topluma ayrmak olas deil, ben de ok zorlanyorum nk hem avukatlk, hem siyaset yapyorum, hem dernek var, o var bu var filan, ok zor oluyor. Ama tm zorluuna karn yeni rgtlenme biimlerinin de gelimesi iin genlerin bu ie ynlendirilmesi gerekiyor. Benden de gen insanlarn ynlendirilmesi gerekiyor.
Genlerin katlm sorunu, grme yaptmz kadn aktivistlerin kendi deneyimlerinden de kan bir balkt. Herkes bir zamanlar daha genti ve benzer
22
Genlerin Katlm
benzer sorunlar yaamt:

En gen bendim dernee ilk baladmda ve inann ok eyler de yaadm. Bir kere susman isteniyor, kendi fikrini sylemen istenmiyor. Senin ok canl, hareketli olman bunun derdi bakan olmak gibi alglanabiliyor. () Ama ben biraz inatydm. 80 sonras kan kadn hareketinin btn toplantlarna giderdim; 5. Kat falan gibi. Orada toplantlar olurdu falan; kadna kar iddet, ite ilk dergi almalar, ilk yayn almalar falan olduu zaman. Ben o toplantlara katlrdm. Fakat ben, toplantlara gitmeme ramen bir ekilde, yalar da biraz bykt onlarn, nesil, jenerasyon filan deil ama yalar bykt bir ekilde onlarn. Ben renciyim o zaman, ite 20 yalarnda filanm. Mmkn olmuyordu yani, onlara dhil olamyordum. ok istememe ramen hep byle uzaktan, toplantlara gidiyoruz, bir iki soru soruyoruz falan ama ok da ey deildi. Geri imdi ayn eletiriyi bize de getiriyorlar. Genler iin zor, eminim, ama buna bir ey bulamadk yani. ok istememe ramen o hareketin iine bir kap, kapy bulup giremedik, yle syleyeyim. lk byle ite. Sonra Almanyaya gittim, gider gitmez, bir yl ierisinde dernein yesiydim, birisinin ynetim kuruluna gelmitim. (...) Niye orada o kadar kolay oldu da burada mmkn deil, bilmiyorum yani. Ama demek ki orada daha kolay. Bilmiyorum neden.
Genlerin katlmnn azl, kadn rgtlenmelerinin bir avu kadnla bir dolu iin altna girmesini dndmzde de bir sorun olarak karmza kyor. Soruyu sadece kadn rgtlenmelerine sorduumuzda genlerin ilgisizlii ve zamanlarnn olmamas gibi noktalar vurguland:
Ben kurulduundan beri bakanm, bamdan da atamyorum. ikyetim var, dnm salayamyoruz. Genler de katlamyor. yle bir yar var ki zamanlar yok. niversiteden mezun olmak zor, i bulmak zor. k
23
Genlerin Katlm
bile olamyorlar, zamanlar yok. Dernekte de ya ortalamas krk be. Ne ac! Hayat derdi, genleri burada ok tutamyorsun. zellikle gnll alma balamnda. stihdam olanaklar da sunamyorsun onlara.
Bir de soruyu genlere sormak ve kadn rgtlenmelerini nasl algladklarn grmek istedik. Karmza kan ilk konu, ister gen ol, ister asrlk bir nar, rgtlenmenin her kadn iin zor olduunu grmemizdi. Hemen hemen hepsi evre basksndan bahsettiler; bazen kadnlar olarak rgtlenmenin samalndan dem vuran, bazen rgtll tehlikeli ve illegal olarak kodlayan, bazen kadn rgtlenmeleri iindeki kadnlar marjinal olarak etiketleyen bir evre basks gen kadnlarn da kadn rgtlerine katlmlarn zorlatran bir faktr:
ok konutuumuz bir ey aslnda kendi aramzda; bir eylerin bize gelmesini bekliyoruz, kendimiz gidip bir ey yapmyoruz. evreden alnan tepkilerle ilgili belki de bu. nsanlar bu tarz eylerde yle tepkiler gsteriyor; ne gerei var, aman dikkat et bana bir ey gelmesin. Hep bu tarz bir tavr var. zellikle bizden byk insanlarda var bu tavr. Ne gerei var imdi gibi yaklamlarla karlanca insann evki krlyor. Birazck daha kardaki insan a, ne gzel eyler yapyorsun tarznda yaklasa belki biraz daha cesaretlenip bir eyler yapmaya alabileceiz. Orada elit kadn vardr, aykr kadnlar vardr, vs. gibi yani ok ho grnmyor kadn rgtleri. Bu da bizim bakmz etkiliyor tabii.
Baka bir sorun da, kadn rgtlenmeleri konusunda fazla bilgi sahibi olmamalaryd. Kadn rgtlenmelerinin genlerin katlabilecei, alabilecei
24
Genlerin Katlm
yerler olarak alglanmadn grdk. Kadn rgtlenmelerindeki kadnlarn ununu eleyip eleini asm ve imdi de bakalarnn ununu elemelerine yardm etmeye alan kadnlar olarak alglandn grdk. Odak grup almasna katlan gen kadnlarn ou daha nce kadn rgtlenmeleriyle hibir balants olmayanlar kadn rgtlenmesi iinde yer alan kadn grubunu, kendilerinin dhil olmad bir grup olarak gryorlard:
Kadn derneklerinin byle belirli bir yerlere gelmi, alan ve gl kadnlarn bir araya geldii ve kadnlar iin bir eyler yapt yerler olduunu sanyordum. rencilerin girip de bir eyler yapabilecei dernekler olarak grmemitim. niversite rencilerinin ben geldim size yardm edebilir miyim? diyerek pat diye gidebilecei yerler olarak grmemitim. Kadn rgtleri daha byle yan ban alm kadnlardr diye bir ey uyanyor kafamda. Geen hafta kadn derneklerinden gelecekler ve atlye almas yaplacak dendiinde ben spor ayakkabs giysem mi diye dndm akas. Byle rahat bir ortam olacan dnmemitim. Ciddi hanmlar gelecek ve bize anlatacaklar falan sandm. Acaba spor ayakkab giyilir mi diye dndm.
Son olarak vurguladklar nokta, genlerin kadn rgtlenmelerine gitmesini beklemenin pek gereki olmad, tam tersine kadn rgtlerinin onlara gitmesi gerektii, bu ekilde edindikleri yanl alglardan kurtulup evre basksn bertaraf edebilecekleriydi:
Kendiliinden gitmek, bu ok topik olur. Hem ok idealist olacaksn, aratracaksn, bulacaksn hem de evrenden gelen tepkileri yok sayp gideceksin oraya.
25
Genlerin Katlm
ok ak, gelin, aln, gnllye de ihtiyacmz var; byle bir ey gremiyoruz. Mesela eitim fuarlarna gidiyoruz, bir sr stand oluyor ama kadn rgtlerini pek orada grmyoruz biz. Evet, bizden onlara doru bir iliki yok ama onlardan da bize doru ok fazla olduunu dnmyorum.
Gen kadnlarn toplumsal cinsiyet konusunda farkndalklarnn artrlmas ve kadn rgtlenmeleri iine dhil olmalar iin aba gsterilmesi sadece bugn iin rgtlerimizi daha gen klmak, daha katlmc yapmak asndan deil rgtlenmelerimizin yarn ve sreklilii asndan da nemli. Gen ve rgtsz kadnlarn kendiliklerinden gelip rgtlenmenin bir paras olmalarn beklemek, gereki olmad gibi, ciddi bir zaman kaybna da yol ayor.
26
Feminizm
Grmeler srasnda sorduumuz bir dier soru da feminizme yaklama dairdi. Grme yaptmz kadnlar, rgtlenmelerinin motor gcn oluturan kadnlardand; kararlarn almnda, eylemlerin ve almalarn ekillendirilmesinde, yntemlerin belirlenmesinde aktif katlm olan kiilerdi. rgtlerin motor gcn oluturan aktivist kadnlar, feminizm anlaylar farkllasa da, ounlukla kendilerini feminist olarak tanmlyorlar2. Ancak rgtlerin kendini feminist olarak tanmlamas, daha zor grnyor. Kendini feminist olarak tanmlayan kadnlarn yars, iinde bulunduklar rgtlerin feminist olduunu dnmyor:
Kendini ve rgtn feminist olarak 3 tanmlama
Grme yaptmz hemen hemen tm kadnlar, feminizm konusunu konuurken nce kendileri iin feminizmin ne demek olduunu anlatp ardndan anlattklar feminizme gre feminist olduklarn sylediler. Burada farkl farkl feminizm tanmlamalarna girmek istemiyoruz. Ancak, ne kadar farkl tanmlamalarla karlatmz gsterebilmek iin bir alnty buraya koymak istedik. Grme yaptmz kadnlardan biri, kendi iin feminizmin ne demek olduunu anlattktan sonra unu syledi: Ben feministim, mutlaka bu eitliin salanmas gerek diyorum. Onun iin de aba gsteriyorum, gsterdiimi dnyorum. Ama bir bakas beni faist olarak adlandrabiliyor, adlandryor. 3 Bu tabloda sadece kendini ve rgtn feminist olarak tanmlama balamnda bir dalm grlyor. Kendini feminist olarak tanmlamayp rgtn feminist olarak tanmlayan kimse olmad iin, feminist olarak tanmlamama saylarn tabloya yanstmadk.
27
Feminizm
Kendisi feminist olup rgtlenmesi iinde de bu dorultuda almalar yapan kadnlarn rgtlerini feminist olarak tanmlayamamalarnn ok anlalr bir nedeni var elbette. Feminizme dair olumsuz toplumsal alglar, birok rgtn kendisini feminist olarak tanmlamasn engelliyor. Bir yandan, zellikle yerel rgtlenmeler iin, kendilerini feminist olarak tanmladklarnda yaayacaklar dlanma ve karlaacaklar toplumsal bask byle bir tanmlama yapmalarn engelliyor, bir yandan da hedef gruplarna daha rahat ulaabilme kayglar rgtlerin kendini feminist olarak tanmlamaktan ekinmesine neden oluyor:
Ama bu lkede o kadar karalanan bir ey ki feminizm, ne bileyim ite, hem ayn anda bize lezbiyen diyorlar, erkek dman diyorlar, hem irkin diyorlar hem de nne gelenle yatan diyorlar. Hepsini birden yapamayacana gre, yani ok feci saldr var. (...) Feminist diye ortaya kmak ok zor. Alacaklar saldr vs. bir sr ey. Feminist olmak dediin anda kmsenmeye, una buna yol aan bir ey ya, hayr, btn bunlar kabulmdr demek aslnda benim iin. Bir de il geneline bakmak lazm aslnda. Burada da genelinde de byle feminizmden birazck ekinme, birazck korkma, rkme var. Biz mesela eitimlerin adn falan deitiriyoruz bazen. Hani ka yapaym derken gz kartmayalm istiyoruz, toplumu ok rktmeyelim diyoruz. ok sivri feminist, erkek dman bir kurum olarak anlmak istemiyoruz. nk hani halk feminizmi erkek dman olarak biliyor, gerek anlamn bilmiyorlar tabi. Kadn-erkek eitlii, birlikte yrmek, birlikte bir eyler yapmak. Halk bunun bilincinde de deil. Mmkn mertebe feminist kelimesini de kullanmyoruz. Feministiz diyemiyoruz.
28
Feminizm
Gerekten de, feminist olduunu syleyen bir kadn ciddi saldrlarla karlaabiliyor:
Mesela bir toplantda, hi unutmadm bir toplant bu, mesleki eitimle ilgili kurs veren btn kurumlar bir aradayz. O toplantda, halk eitim mdryle yan yana oturuyoruz. Bir tane de arkada bana doru bakp seni feminist seni diyor. Birileri beni sylemi ona, tan mutlaka onunla da demi. Duydu tabi halk eitim mdr. Sz ald, yle feminist falan deme, kzmz var karmz var dedi. Geen yl bir televizyon programna ktm ben burada. Adam bana dedi ki her ne kadar sizi savunsam da falan size feminist diyorlar. Ben dedim sizce feminizm nedir?. Bilmiyorum ki filan dedi. Ben size sorular soraym siz cevap verin dedim. Siz kadnlar okula gitsin istiyor musunuz?, evet dedi. Btn yasalarda eit olsunlar frsatlarda eit olsunlar istiyor musunuz?, evet dedi. Siz namus cinayeti olsun istiyor musunuz dedim, hayr dedi. O zaman siz feministsiniz dedim. Byleyse feministim, dedi. Anlatabiliyor muyum, bizim kadnlar byle aklamalar yapmak zorundalar hala.
rgtlenme, kendini feminist olarak tanmlasn ya da tanmlamasn, grme yaptmz rgtlerden birou yaptklar ii feminist bir i olarak tanmlad. rgtn kendisini feminist olarak tanmlamasndan te, rgtn yapt i feminist politikayd ve tam da kendini feminist olarak tanmlamad iin daha fazla kadna ulama, kurduu sz yaygnlatrma konusunda daha rahat hareket edebiliyordu. Yanl feminizm algs nedeniyle rgtn yapt almalara yaptrlabilecek olumsuz etiketler en aza indirebiliyordu:
Ben feministim. Feminizm bizim mcadele alanmz, kesinlikle olmas gereken bir mcadele alan. Ama bak alarn krmak ok zor. Feminizm ok byle baka bir ey gibi dnlyor. ok byle ak sak, blgenin
29
Feminizm
ahlak dzeyinin ok dnda yaayan kadnlar gibi alglanyor. Krmaya alyoruz. Belki yaptmz almalarla her bir kadn feminist yapm oluyoruz aslnda ama ad feminizm olmuyor, sadece bilinlenmek oluyor. ok fazla feminist olduunu dnyorum iinde. Biraz da motor glerinin kimler olduuyla ok alakal btn rgtlemelerde olduu gibi. Motor gler feminist ama feminist olsun olmasn u anda yaplan feminist politika.
Bu ok anlalr bir kayg elbette, ancak feminist politika yapan rgtler kendini feminist olarak tanmlamadka, toplumda feminizme dair var olan olumsuz algnn nasl deiebilecei de bir baka soru. Bunun yannda, feminist olarak tanmlamak, yntemleri, allan konuya yaklam, politik zemini ortaya koymas asndan da nemli:
Buna hazr olmadmz anladmz iin, biz bunu tarttk zaten nk admz konuulurken, kurum olarak kendimizi feminist olarak tanmlamadk ama sonu itibariyle kadna ynelik iddet ile uramak feministlerin ii; bu feminist bir i zaten.
Kadna kar iddetle uramak her zaman feminist bir i midir? Sadece feministler mi kadna kar iddetle mcadele eder? ok farkl zeminlerde kadna kar iddetle mcadele etmek mmkn aslnda. Bir kii vicdann rahatlatmak iin, zavall kadnlar kurtarmak iin, cennete gidebilmek iin, hmanist olduu iin veya baka baka zeminlerde kadna kar iddetle mcadele edebilir. Feminist olarak kadna kar iddetle mcadele etmek baka bir politik zemine oturur; farkl yntemler, farkl hedefler gerektirir. Bu nedenle, rgtlerin kendilerini feminist olarak tanmlamasnn, politik zemini net biimde ortaya koymalarnn, feminizme dair olumsuz
30
Feminizm
toplumsal alglarn dntrlebilmesi iin nemli bir nokta olduunu dnyoruz.

Onlar tedirgin bir yere koyuyorum. Ben ey grmyorum yani, kadnn, be kadnn bir araya gelip kadnlar iin bir ey yapmasn, kendisi ve baka kadnlar iin, feminist buluyorum. (...) Ama o kadnlarn da bu tedirginlikten kurtulup tabii kendilerine feminist demesini istiyorum. () Yaptklar iin kendisi feminist ama adnn koyamyorlar. Neden koyamyorlar belli. Ama yaptklar iin kendisi bu ve yntemlerinde falan da sorun yoksa seve seve yani.
31
Alan Ayrmas
Bu konuyu yazarken, grme yaptmz rgtlenmelerin kann hangi konuda altn gsteren bir grafikle balayacamz dnmtk. Ancak, bu grafii oluturmak fazla zorlama olacakt. Her biri iin temel bir alan olduu doruydu ama kadnlarn yaad sorunlar o kadar dall budaklyd ki belirli bir alanda alan bir rgtn almalar srasnda ortaya kan meseleler nedeniyle baka alanlara da kaymasnn sk karlalan bir durum olduunu grdk. zellikle kadna kar iddetle mcadele meselesi, bu amala kurulmam olsa bile ou rgtlenmenin gndemine bir ekilde giriyor:
lk bata biz iddet zerine alacaz diye dnmedik, iddete ynelik alacak bir dernek gibi kurulmadk. Faaliyet alanlarmz ok geni tuttuk ama sonra bize danmaya gelen, dernee gelip soru sormaya gelen kadnlardan dolay kadna ynelik iddet ile ilgili zellikle almamz gerektiini dndk. Biz ncelikle kadnn glendirilmesi, kadn istihdam ve son zamanlarda da kadna ynelik aile ii iddet konusunda alyoruz. () Biz daha nce istihdam zerine alrken kadnlarn aslnda aile ii iddetten kaynakl ok youn sorun yaadklarn fark ettik. Kendileri de gelip bize sylyorlard. Bizim ynlendirdiimiz kadnlar da oldu. Nereye gidebileceini kadnlara gsteriyorduk. Sonrasnda bu bavurular artt. En son buradaki mahallelerden birinde bir kadn ldrld namus cinayeti ad altnda. Sonra biz bu konu burada nemli bir sorun dedik. Bu nedenle bu konuda alma yrtelim, artk ynlendirenin dnda model de oluturabilecek bir alma yapalm istedik. Bu nedenle artk aile ii iddete de el attk. Annelerden yola klarak gelindiinde birden bire kendimizi iddet alannn iinde bulduk. O alanda da bir okyanus olduunu fark ettik ve oraya da kula attk. At at bitmiyor, hl da bitmiyor. ocua ve kadna kar
32
Alan Ayrmas
iddete kar alma yrtyoruz.
Grmeler srasnda kadn rgtlenmeleri arasndaki mevcut alan ayrmasnn bir ibirlii olduu belirtildi ve konuya olumlu yaklald:
Bizim kurulu srecimiz kadn hareketinde bir sr rgtn dou srecine denk geliyor. zellikle 2000lerle birlikte Trkiyenin drt yannda rgtler kuruldu ve bunlar arasnda ilikiler kuruldu. Hareket, birbirinden ok da kopuk olmayan, balantl, ilikili, kadn hareketi gibi bir ey oldu yani. Ben ok nemsiyorum. Trkiyede u anda bir sr sorunlar falan var ama Trkiyenin en dinamik toplumsal hareketi kadn hareketi. () Kadn rgtleri birbirinden ok farkl ama hepsi bir arada olabiliyor ve birlikte davranabiliyor. Umarm byle devam eder. () Yani hareket arasnda bir iblm olutu. Bu iblm de yava yava geliti yani. Byle yapalm diye falan da olmad, kendiliinden ilikiler buna vard.
Ancak, alan ayrmasnn barndrd bir tehlike olarak alan sahiplenme pratiklerinin ortaya kabilecei ve buna kar dikkatli olunmas gerektii de konu tartlrken gndeme gelen konulardand:
Ben olumlu olduunu dnyorum. Byle yrmesi gerektiini dnyorum. () Dolaysyla alan alyoruz falan dediimizde her zaman mutlaka bu alan benimdir gzyle bakmak da yanl. O alann iinde yeniliki bir bak as getiriyorsa rgt, elbette o da onu yapacaktr ve yapmaldr. Ama tabii beraber allabilmesi en idealidir. Orada ibirlii devam etmeli ve benim alanm sen nasl girersin atmas asla olmamal. Yenilikilik, bak asnda da bir farkllk olabilir.
Farkl alanlardaki almalara odaklanp bir birikim oluturmak ve bu birikimi dier rgtlenmelerle paylamak, birlikte i yapabilme asndan da olduka nemli bir nokta olarak karmza kyor:
33
Alan Ayrmas
Alan ayrmasn kt bulmuyorum ama bunun bir uzmanlamaya ve kapanmaya yol amasn problemli buluyorum. Hepimiz sadece oraya kapanp, orada uzmanlap, orada deneyim biriktirmemeliyiz. unu bilmeliyiz; biz kolektif bir ey iin, kadn hareketi demek istemiyorum, yle demeyeceim, bir feminist hareketlilik iin bir deneyim biriktiriyoruz. Onun paras olduumuzu bilmek gerekiyor. Buradaki deneyimi oraya aktarmak, oradan almak ve oraya vermek iin biriktirdiimizi her dakika hatrlatmalyz belki de kendimize. Onu hatrlattnda zaten o zaman kt bir ey olmuyor. blm yapm oluyoruz. blm gibi geliyor bana. Uzmanlama kt. () Biz yeterince birbirimizi beslediimizde iyi eyler yapabiliriz. Onu yaparken sen bana biraz destek olursun, bunu yaparken ben sana. Bir sre sonra zaten o fark gider. Ama ite hayat buna ok izin vermiyor. Sorun buralarda. Alan ayrmasn kt bulmuyorum, ama sadece alana kapanmay ve ayn zamanda o alan en nemli saymay da sorunlu buluyorum. Bazen olabiliyor nk. Bu gndemler hiyerarisi, alanlar hiyerarisinden kurtulmak gerek. Bunlarn her birinin kendi iinde deerleri var, evet, ama hepimiz bir btnn parasyz diye dnyorum.
34
likiler
Kamu Kurumlaryla likiler
Kamu kurumlaryla ilikilenmenin nemli olduu, nk birok sorunun zmnn kamu politikalarna bal olduu, kamu kurumlarnn sz konusu sorunlarn zmnde nemli aktrler olduu ve kamu kurumlarnn kadnlar iin almalar yrtrken kadn rgtlenmelerinin srecin iinde olmas gereklilii grme yaptmz ou kadn rgtlenmesinin ortak tavr olarak karmza kt:
Devletin desteklemesi gerektiini dnyoruz. Avrupadaki rgtlenmelerle devletin arasndaki ilikiyi olumlu buluyoruz mesela. Devlete baml olmuyor ama devlet zorunlu olarak, bir hak olarak sivil toplum rgtlerine para veriyor ya da imkn salyor. Snma evleri iin de benzer bir ey istiyoruz; devlet asn biz denetleyelim. Devletle srekli bir ilikimizin olmas gerekir. Biz zaten sosyal devleti de savunuyoruz. yle bir bakmz var, devlet her eyden elini eteini eksin demiyoruz. Tam tersine bir sr alanda devlet baz eyler yapmak zorunda, biz de onu denetlemek zorundayz. Baz eyleri de birlikte yapmak zorundayz diyoruz.
Ancak, olmas gereken ilikinin pratikte ok farkl ilerledii ve birok sorun barndrd kadn rgtlenmelerinin nceki deneyimlerinden ak biimde grlyor. Kadn rgtlenmelerine kamu kurumlaryla olan ilikilerini sorduumuzda aldmz yantlar aadaki sorunlu noktalar gzler nne seriyordu: Kamu kurumlaryla kurulan ilikinin aslnda kurumsal bir iliki olmaktan ok, kamu kurumlarnda alan kiilerle yrtlen bireysel ilikiler olmas; Kamu kurumlarnn kadnlarla ilgili meselelere daha ok vitrin ss olarak yaklamas, yaplan
37
almalarn ou durumda gstermelik olmaktan teye geememesi; Bata belediyeler olmak zere, kamu kurumlaryla alma konusunda srdrlebilirlik asndan byk sorunlar yaanmas; Kamu kurumlarnn kadn rgtlenmelerine eit ekilde yaklamamas, seicilik yapmas; Kamu kurumlar arasnda koordinasyon eksiklii ve bunun yaratt farkl tutumlar. ncelikle, kamu kurumlaryla kadn rgtlenmelerinin kurduu ilikinin iki koldan ilerlediini grdk. Kadn rgtlenmeleri, bir taraftan brokratik iler nedeniyle kamu kurumlaryla ilikilenirken dier taraftan da kamu kurumlarndan kadnlara ynelik belirli politikalar benimsemesi ve almalar yapmasn talep eden sivil aktrler olarak ilikiye giriyorlar. Her iki iliki boyutu da kendi iinde eitli sorunlar barndryor. Birinci olarak, grme yaptmz kadnlar, brokratik temelde var olan bir zorunluluk ilikisinin altn izdi ve sz konusu brokrasinin fazlalnn kadn rgtlenmelerinin enerji ve zamann olduka alan bir sre olduunu vurgulad. Ayrca, brokratik srelerin, kamu kurumlarnca zaman zaman kadn rgtlenmelerinin yapt ileri yokua srmek iin kullanlabildiinin de alt izildi:
Brokrasi burnumuzun ucuna kadar geliyor yani. O kadar garip eyler kartyorlar ki. likimiz de, mecburiyet tabii ki yani. ok gnll ve isteyerek deil tabii ki ama bir ekilde hepimizin yaad bir yer var, bir eyler yapmak zorundayz ve onlar iin bir takm
38
yerlerden gemek zorundayz. Bir yerde bir i yapacaksnz nnze milyon tane krtasiye ii kyor. Birini bile yapmazsanz dier yaptnz 990 i de boa gidiyor. Bu da insann evkini kryor. Devleti tamamlayan unsurdur STKlar. Hkmetlerin yapt yanllarn ne olduunu gsterenlerin STKlar olmas lazm. Ama bizde tam tersi. Sen bana byle yaparsan ben senin cann yakarm diyorlar. Bir de bu STKlar kadnlardan oluuyorsa yand keten helva oluyor. Bu ne sosyal adalete ne demokrasiye uyar.
Brokratik ilikiler haricinde birlikte i yapma, destek alma, talepler iletme ve bunlarn hayata geirilmesini izleme gibi kurulan her trl iliki, ou durumda kadn rgtlenmelerinin kamu kurumlarnda alan belirli insanlarla kurduu iliki olarak karmza kyor:
Mesela dernekletikten sonra daha fazla oldu. Baladk kamu kurumlaryla ilikilenmeye. Orada bile aslnda ey var, kiisel eyler oluyor. rnein oradaki bir insann pozitif tavrndan kaynakl bir sorun yaamyorsun. Hani bir tane belediyeye gidersin, oradaki memur gck bir insansa iini yapamazsn. Onun gibi eyler de ortaya kyor. Kamu kurumlaryla ilikimiz ok olmad. Biraz byle resmi prosedrlerden kaynakl bir ilikimiz oldu. O da aslnda biraz kiisel ilikiler, yani kurumun oradaki kiilerle olan ilikisinden kaynakl. Bireysel olarak tantmz kiiler zerinden ilikilerimizi yrtmeye altk. () Belki de varlmzdan bile haberdar deillerdir.
Kiiler zerinden ilerleyen sz konusu sre ise ilikinin srekliliini olduka zorluyor. Kamu kurumlarnn iinde ak grl, kadnlarn yaad problemlere ve
39
taleplerine duyarl kiilerin olmas birok iin yaplmasnda pratik adan fayda salyor. Ancak, kamu kurumlarndaki kiilerin deimesiyle kadn rgtlerinin yrtt almalar sekteye urayabiliyor, son bulabiliyor. En iyisinden, her kii deiiminde kadn rgtleri en batan kendilerini tantmak, yaptklar ii anlatmak, ilikiyi yeniden kurmak iin abalamak zorunda kalyor:
Devlet kurumlaryla almak ok zor. Devlet kurumlaryla ilgili en byk problem Trkiyede yasal kurumsallamann olmamas. Yani bu da ite her yerde bahsettiimiz, ne zaman ite SHEKte bir brokrat deise ona sfrdan 98den beri bizimle ibirlii iinde yrtmekte olduklar programn ne kadar gzel olduunu anlatmak zorunda kalmamz falan gibi. Bireysel durular ok daha vizyonlarn, misyonlarn nne geiyor. Bar eitimi srasnda mesela Talim Terbiyeden bir bey bize ok destek olmutu, ok sevmiti proje fikrini. Bir demokratik yurttalk modl rnei hazrladk Talim Terbiye ile ibirliinde. Bir pilot uygulamasn da yaptk Kadky blgesi milli eitim okullarna. ok olumlu da gitti sre. Fakat sonra o kii grevden alnd ve proje ylece kald. O zaman stanbul SHEKin banda olan kii bu tr projeye ok scak bakan bir insand. Bylece baladk projeyi yapmaya ama sonunda grevden aldlar tabii. Belediyede STKlardan sorumlu olan bir kadn danman vard. O olduu srece iler ok iyiydi. Sonra seimlerde aday aday oldu ama listeye giremedi. Genellikle geri meslee dnerler ama hzla yerine atama yapld, hem de asaleten yapld. Bir erkek atand. O erkekle alamyoruz u anda, yani kap duvar. Oldu olmad, habire yokua srmek.
40
Bunlar biliyor muydunuz?

Esasnda bu agro turizm kadn kooperatifleri Yunanistanda yirmi yldr falan alyor. ok da baarl alyor. Bunu da biliyorduk, onun iin Trkiyede de bu olsun istiyorduk. nce bir ekip kurduk kendi iimizde. Egede otantik, zelliini yitirmemi ky bulmaya altk. Birka seenek oldu. En sonunda Karaburunda birbirine ok yakn tane ky belirledik. Tabii muhtarlaryla ayr konutuk, kadnlaryla ayr toplandk. nce ok tepkiler aldk bizim zerimizden para m kazanacaksnz falan diye. Uzunca bir sreten sonra o kyde karar klnd. Onlarla nce bir eitim almas yaptk. Yunanistandaki arkadamz orada uygulanan modellerden deneyim getirdi. Agro turizm temelde ev pansiyonculuu. Kadn kooperatifleri kurulmas zerinden alyor. Dolaysyla kadnlarn gndelik hayatna en az ekilde dokunarak onlara gelir getirici bir sistem. Yunanistanda mthi tutmu ve mthi baarl giden bir modeldi. Uzun bir sre bunun eitimleri, toplantlar yapld. Yerel ortaklar olabildiince ok dhil ettik. Mesela zmirde vali ve kaymakamn byk destei oldu. Cumhuriyet tarihi boyunca ilk defa bir zmir valisi Karaburunu ziyarete geldi. Buradan balayan o srete mthi bir glenme grdk. (...) Kooperatif ak hala ama ok byyemedi. Byyememesinin nedeni de valilikten artk destek alamamalar. Bu pansiyon evlerin dzenlenmesi iin gereken paray biz valilikten istedik. nce hakikaten de ok iyiydi ama sonra zmir valisi deiti. Kaymakamlk yine destek veriyor ama byle bir ey iin fonu olmadn sylyor. Dolaysyla bir grup ye kadn evlerini dntremediler.
Bu rnekleri veya yerel ynetimlerin, bir nceki yerel ynetim farkl bir politik partiden olduunda, eski ynetim tarafndan verilen tm desteklerin parti yandalarna verilen destekler olarak alglamasnn ve kendi ynetiminde bu destekleri srdrmemesinin
41
rneklerini daha ne kadar oaltabiliriz?

1993 ylnda Altnda Belediyesiyle birlikte bir snma evi alyor. Altnda Belediyesi snma evi iin birlikte alld zaman sosyal demokrat bir belediyeydi. El deitirip baka bir ynetim geldiinde desteini ekiyor ve snma evi kapanmak zorunda kalyor. Bu noktada kadnlar snma evini tayorlar baka bir adrese ve bir yla yakn kendi imknlaryla, olanaklaryla yrtmeye alyorlar. Snma evi almas da zor, ekonomik olarak da baya kapsaml bir alma. Sonrasnda snma evi kapanmak durumunda kalyor. () 2001 ylnda Yenimahalle Belediyesi ile birlikte tekrar snma evi ayor. Bir yl kadar ak kalyor snma evi, sonra tekrar yerel seimler oluyor, tekrar ynetim deiiyor ve yeni gelen ynetim yine desteini ekiyor. Snma evi u anda kapal, o tarihten sonra bir daha almad, binas bize ait olmasna ramen. Tamam dedi tam snma evinin yerini bulduk aacaktk seim oldu ve baka bir partiden belediye bakan geldi. Be sene gittik geldik tamam dediler vereceiz dediler ama on yldr otuz tane dosyamz belediyelerde duruyor, hl snma evi aamadk. Daha nceki meknmz ykld. Oray da yine belediye bize salamt. imdi ykld yeil alan haline getirildi. (...) imdi buradayz, buray da bize belediye salad ama buray da yklacak. Buras yklrsa da baka yer verilecekmi. Nasl olacak bilmiyorum. Vakfn belediyeyle ilgili sorunlar var ama son dnemde bu iler biraz dzeldi. Buras belediyenin ve belediye vakfn buradan kmasn istiyor, iki defa mahkeme at. kisinde de vakf kazand. imdilik durgun, u anda ok fazla sorun yaamyoruz nk yakn bir zamanda yerel seimler var. Onu bekliyorlar.
Yukardaki rnekler, yerel ynetimlerle kurulan ilikinin sreklilii konusunda byk sorunlar olduunu ortaya koyuyor. Bu konu zellikle snma evi ama
42
noktasnda byk bir problem olarak karmza kyor. 50.000den fazla nfusa sahip yerlerde snma evi ama, mevzuatla belediye hizmetleri arasna alnmken, kadn rgtlenmelerinin sz konusu srece ne kadar dhil olabilecei, hangi koullar altnda ve hangi kurallar erevesinde yerel ynetimlerle kadn rgtlenmeleri arasnda yapc bir iliki kurulabilecei meselesi halen bir soru iareti. Byle bir ilikinin kurulabilmesi iin gereken karlkl gvenin ise mevcut deneyimler erevesinde henz kurulamam olduu ortada. Sreklilik meselesi, sadece belediyelerle deil tm kamu kurumlar ile kadn rgtlenmeleri arasnda kurulan ilikinin en sorunlu noktalarndan biri olarak grnyor. Bu nokta, kamu kurumlar ile kadn rgtlenmeleri arasnda bir gven ilikisinin henz kurulamam olmasnn da temel nedenlerinden biri. Gvensizliin temelinde, kt giden birok eski deneyimin yan sra kamu kurumlarnn kadn meselesini vitrin malzemesi olarak grmesinin de pay var:
Biz belediyelerle alamyoruz. Belediyelerle imzaladmz bir protokol yok nk gvenmiyoruz onlara. Kadn meselesini anlam deiller ve srf vitrine koymak iin bir takm vaatlerde bulunuyorlar falan ama protokol imzalamaya gelindiinde imzalamyorlar aslnda istediimiz protokol. Dolaysyla salon istemek, ite kk sponsorluk destekleri almakla yetiniyoruz. Politik duruma gre deiiyor. Valilik mesela ok kurnaz yaklayor, kendi iyilii iin olan durumlarda ya da kendi lehine evirmek iin her eyi birden bir bakyorsun kaplarn ayor. O atmosfer bitince tekrar kapatyor kaplar. () likilerimiz ok iyi diyemiyoruz, kt de diyemiyoruz, ok deiken, psikolojilerine gre, onlarn durumuna gre deiiyor yani.
43
Kamu kurumlarnn kadnlarla ilgili konulara ciddi bir biimde yaklamad, bunu sadece bir vitrin olarak kulland, kurulan ilikilerin ve danma srelerinin zellikle danma kurulu, komisyonlar ve eylem planlar hazrlamak iin kurulmu olan alma gruplarnda gstermelik olmaktan teye geemedii grmeler srasnda ska vurguland.
Anayasa taslan hazrlarken hangi sivil toplum rgtleri iinde oldu, kadnlar bu iin neresindeydi diye sordum. Biliyorum tabii kim hazrlad ama bir de onlar sylesin istedim. Bana verdikleri yant ama hazrlayanlar arasnda bir tane kadn var oldu. Biyolojik olarak bir kadn iinde olunca tamam onlara gre. Kadn var m, var. Ama bu mantkla baktn zaman olmuyor. () Samimiyetsizlik de buradan kyor, bu gne kadar biz hibir konuda muhatap alnmadk, arlmadk, grmzn ne olduu dnlmedi ve bylece srp gidiyor diyalogsuzluk. Biz sivil toplum rgtleriyle alyoruz sznn somut olarak hayata gemesi gerekiyor. vnyorlar CEDAW raporunda komiteye btn sivil toplum rgtlerini ardk diye, dorudur ama hibir dediimizi de ciddiye almyorlar.

Burada mesela, -Kurla son derece iyi ilikilerimiz var. Szel, yazya dklmeyen anlamalarmz var. iddet maduru kadn i arad zaman onu st sraya alyoruz. -Kur mdrnn bu konuda bize sz var. stelik de dorudan doruya ona ynlendiriyoruz kadnlar. Baka trl olamaz u anda. O bizim iin ok gzel bir ey.
44
Kamu kurumlaryla yaanan ilikide olumsuz noktalardan bir dieri de kamu kurumlarnn kadn rgtlenmeleri ile iliki kurarken seici davranyor olmas ve kendilerine daha yakn grdkleri kadn rgtlenmeleri ile ilikilenmeyi tercih etmeleri olarak ifade edildi. Sz konusu seicilik yapma hali hem yerel ynetimlerin almalar asndan hem de genel dzeyde, zellikle Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrlnn yapt almalar asndan vurgulanan bir nokta oldu:
Kamu kurumlar seicilik yapyor tabii, yani belli dernekleri dhil ediyor baz almalara belli dernekleri etmiyor. Orada yine kiisel ilikiler gndeme geliyor, kurumsal bir yaklam yok maalesef, kurumsal olarak meseleye bakmyorlar. Seviyorsa, kahve imiliiniz varsa aryor toplantya. Onun dnda sizin rgtl gcnzn ne kadar olduu, kurumsal olarak nasl bir g olduunuzla ilgilenmiyor. Kiiler zerinden dnen ilikiler var. O nedenle aramzn iyi olduu kiilerin olduu kurumlarla ilikilerimiz var dierleriyle yok. Belediye maalesef kendi arka bahesi olarak grd kadn rgtlerine evet, onun haricindeki kadn rgtlerine hayr diyor. Ama Trkiyede genelde byle. Yalnz bizim yerelimize zg bir sorun olsa zlrdm, derdim ki biz zm bulamyoruz. Ama benim grdm kadaryla genelde byle. Yasasnda diyor ki ite danma kurulu genel politikay belirler. Bir kere ii bir facia, karmda krk tane kamu kurumu oturuyor, bakan bakan, drt tane sivil toplum rgt var. Eletirdiin zaman hem kamu kurumu stne atlyor senin, hem onlardan nce bakan savunmaya geiyor zaten. Bir de tabii hangi kadn rgtleri var? Bir arkada hibir eyi eletirmiyor, bir dieri her eye elinize salk ok iyi yapyorsunuz diyor. Eletiren bir iki kii de sulu oluyor. ok gzel iler yaplyor da biz nankrz. Hani, nerede hangi gzel i yaplyor? Masaya
45
eit oturmamz lazm. Kamu krk kii olacak, biz drt kii olacaz. O drt kiinin de bir ksmn yanda olarak setikleri belli.
Tm bunlarn yannda kadn rgtlenmelerinin kamu kurumlaryla iliki kurma ve bunu srdrme konusunda zellikle zaman darl ve i yknn okluu nedeniyle sorunlar yaad da vurgulanan bir dier nokta oldu:
Bir baka sknt u, biz kendimize kamu kurumlaryla grmek iin zaman yaratamyoruz. O kadar ok i var ki. Zaten ka kii olduun ortada, dolaysyla da birini yapaym derken dieri kalyor zaten. Bunlar ok ciddi eyler sonuta. Birilerinin kalkp ite belediyeyle rnein dernei temsil ederek grmelerini yapmas lazm ama ok zor oluyor. nk baka eyler de yapyorsunuz; eitim vermeye de gidersiniz, muhasebe de tutarsnz. Btn bunlar bir arada oldu mu bir eyler kayor.
Kamu kurumlar arasndaki koordinasyon eksiklii ve farkl kamu kurumlarnn kadn rgtlenmelerine kar farkl tutumlar benimsemi olmas da kamu kurumlar ile ilikilenmeyi zorlayan, iliki kurulsa da srdrmeyi engelleyen meselelerden bir tanesi:
Salk Bakanl bize prezervatif gnderdi, bunlar ite insanlara datn salkl yaam falan filan... Kondom kullanmyla ilgili bir sr de bror gnderdi. Biz bunlar dattk. Sonra travesti transseksellerin evleri basld. Prezervatifler delil olarak alnd. Oysa onlar Salk Bakanl datyor. Devlet kurumlar pek birbirinden haberdar deil.
Kadnlarn yaad birok sorunun zmnde kamu kurumlarnn nemli birer aktr olduklar su gtrmez. Ancak kadn meselelerine ilikin iki nemli aktr kadn rgtlenmeleri ve kamu kurumlar
46
arasndaki sorunlu ve kurumsal olmaktan uzak iliki kadn rgtlenmelerinin nndeki nemli bir engel olarak duruyor. Kadn rgtlenmelerinin, kamu kurumlaryla aralarndaki mevcut ilikiden rahatsz olduunu ve bir sredir bu ilikinin temelinin nasl kurulmu olduunu sorgulamaya baladn gryoruz. Kamu kurumlaryla kadn rgtlenmeleri arasndaki ilikiyi izleyecek bir mekanizmann kurulmas byle bir srete nemli bir adm olabilir. Aksi takdirde birlikte almak konusunda byk skntlar yaanaca ortada:
Bu haliyle, kurulan ilikide kadn rgtleri ss bitkileri olarak duruyoruz.
47
Karma rgtlerle likiler
Kamu kurumlaryla kiiler zerinden giden ama kurumsallaamayan ilikinin bir benzerini de kadn rgtlenmeleri ile karma rgtlenmeler arasnda grdk. Aslnda, karma rgtlerle kadn rgtlenmeleri arasnda kurulan iliki hem yerelin dinamiklerine gre hem de ilikinin dier ucundaki karma rgtn duru ve tavrna gre deiiklikler gsteriyor. Ancak, karma rgtlerle aralarndaki ilikiyi sorduumuzda, ilk etapta aldmz yantlar ilikinin kiisel dzeyde ilerliyor olmasna vurgu yapyordu:
Evet, ilikimiz var, tek tek kiilerle var ama. yle karma bir rgtn kadn kolu olarak deilse bile oradaki bir ya da birka kadnla ilikimiz var.
Tek tek kadnlarla kurulan iliki, sz konusu ilikiyi kurumsal boyuta tamak asndan ne kadar etkili? Elbette, kamu kurumlar iin de geerli olduu gibi, sz konusu bireysel ilikiler kadn rgtlerinin bir ekilde karma rgtlerle de iliki kurabilmesini salyor. Bu nadiren kurumsal bir iliki boyutuna dntrlebilse de bunun rnekleri var ve bundan sonras iin de bu kiisel ilikilerin yol ac bir zellii olduunu sylemek mmkn. Ancak, sz konusu ilikinin daha yapc bir ilikiye dntrlmesinin nnde karma rgtlerin kadn rgtlerini pek de ciddiye almamas ve kadn konusundaki durularnn, referans zeminlerinin farkl olmas gibi iki byk engel duruyor. Byle bir durumda, kadn rgtlenmelerine teknik destekler verme rnein toplant salonu salama konusunda bir ilikilenme mevcutken, kadn rgtlenmelerinin gndeminin karma rgtlenmelerin almalarna ve gndemlerine tanmas konusunda bir ilikisizlik ortaya kyor:
48
Bir iliki olsa da mesela toplantlarna katlm falan gibi, bizim gndemimiz oraya tanmyor. (...) En basitinden syleyeyim, mesela sol rgtlenmeler asndan falan, beni bir konumaya armlard, ben de konutum. Hibiri reddedemedi ama holanmadlar nk ben orada emperyalizm demedim. Biz almalarmz yaparken karma rgtlerle de ilikiye gemeye altk ama bu mmkn olmad. Onlar kadn rgtlerini muhatap almak istemediler, kurumsal olarak. Ama elbette oradaki kadnlarla ilikimiz var. Ortak yan ok olmasna ramen sanrm baka politikalar daha ne geiyor. Mesela kadn rgtleri bir araya geldiimizde orada ok rahat karar kabiliyor ama karma kurumlar bir araya geldiinde ok kolay kmyor. Bu da ok normal, baka bir politik programlar var. Politik program diyorum nk rnein sendikalar da partiler gibi alyor. Bu bir zorluk tabii.
Yukardaki deerlendirme, olduka soyut bir karma rgt algs zerinden ilerliyor. Sz konusu ilikiyi taraflar belirli, somut ilikiler olarak ele aldmzda farkl durumlarla karlayoruz. nsan haklar rgtleri ile kadn rgtlenmeleri arasndaki ilikinin daha yapc ve karlkl bir iliki olduu sylenebilir. Ayrca, insan haklar rgtlerinin de bu ynde abalar olduunu vurgulamak gerekiyor. rnein, nsan Haklar Ortak Platformunun (HOP) bu konudaki abalarnn gerekten nemli ve yol ac olduu grlyor. Ayrca, bnyesinde kadn komisyonu bulunan sendikalarla kurumsal dzeyde iliki kurmann ok daha rahat olduu ortaya kyor. Ayn ekilde, barolarn bnyesindeki danma merkezleri de, kadn rgtlenmeleri ile baro arasndaki ilikilerin srdrlebilirlii ve salaml asndan ayr bir yerde duruyor. Bununla birlikte, kadn rgtlenmelerinin giriimi dorultusunda karma rgtlerdeki kadnlarn da katlmyla kurulan platformlar, karma rgtlenmelerle
49
kadn rgtlenmeleri arasnda istenildii gibi bir ilikinin kurulabilmesi asndan nemli almalar olarak karmza kyor. rnein, bu ekilde Ankarada kurulan Ankara Kadn Platformunun bu konuda olduka nemli almlar saladn grdk. Ayn ekilde, Kadn Emei ve stihdam Giriimi de kadn rgtlenmeleri ile sendikalar arasnda kurulacak kurumsal bir ibirliinde nemli bir alm olarak karmza kt. Bu tarz platformlarn, karma rgtlenmelerle kadn rgtlenmeleri arasnda daha yapc ve srekli bir iliki kurulmas asndan nemli olduunu dnyoruz.
ki yl nce sadece 8 Mart iin Ankarada bir araya gelinmiti. nk 8 Mart Ankarada karma kutlanyordu, erkeklerin de katld kutlamalarla. Ankarada bulunan bir takm kadn rgtleri zellikle 8 Martn kadn katlmyla yaplmas konusunda ite byle bir araya geldi. Ankara Kadn Platformunu oluturduk. O ilk bir araya gelite sonuta bizim gibi dnenler de vard dnmeyenler de vard, ama imdi 8 Mart gn yaplan etkinliklere baktmzda deiim var sonuta. Mesela geen yl ve bu yl sadece kadnlarn katld 8 etkinlikler dzenlendi. Ankara Kadn Platformu iinde karma rgtlenmelerden kadnlarla gndem dnda da bir araya gelerek aslnda birbirimizi tanmamz, kadnlk zerinde konumamz, deneyim aktarmamz birbirimizi anlamamz da kolaylatracak ve bu toplantlarn bu anlamda mutlaka yarar oldu. imdi genelde on be gnde bir toplantlar devam ediyor. Belli bir dzen iinde ve gndem olmakszn da toplanlyor, byle bir gelimesi oldu yani. 50
Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler
Kadn rgtlenmelerinin kurduu ilikiler asndan grmeler srasnda konutuumuz bir dier konu da dier kadn rgtlenmeleri ile kurulan ilikiler ve ibirlikleriydi. Bu konuda da benzer bir noktayla karlatk. Hem kadn rgtlenmeleri iinde hem de rgtlenmeler arasnda ilikilerin daha ok kiiler zerinden ilerledii noktasnn alt izildi. Bu, bazen ilerin daha hzl ilerlemesini salayan, ibirliklerinin daha kolay kurulabilmesine olanak veren olumlu bir nokta olarak vurguland, bazen de yeni kadnlarn rgte giriini engelleyebilen, rgtlenmeler aras ilikileri ve ibirliklerini azaltabilen bir unsur olarak ifade edildi:
ok fazla kiiler zerinden iliki kuruluyor. Kiiler zerinden iletiim kurulduunda gerekten bu rgt yllardr tanyan ve politikalarn yllardr bilen insanla iki gndr buraya gelen insan arasndaki fark gremeyebiliyor insan. Gremezler de zaten, ok normal bir ey. Kiiler zerinden giden iletiim yznden ok fazla insan kaybediyoruz. Mesela buraya geliyor, biriyle sohbet ediyor, biriyle yaknlayor ve gnll olarak yapt ileri de onun koordinasyonunda yapmaya devam ediyor. Eer o kiiyle kserse rgte de ksyor. Darda da bunu byle yanstyor: O rgt, yani o kii aslnda, bana bunu bunu yapt, dolaysyla ben bir daha onlarla almam. Kiiler zerinden ilerliyor. Benim kadn rgtleriyle ilikilerim de aslnda kiiler zerinden. Kiiler zerinden olmas ok ok kt bir ey deil. nsanlar birbirlerini tanyorlar, hangi dili kullandklarn biliyorlar, neyi sylediklerinde ne anlama geldiini biliyorlar, srekli olarak yeniden tanma sknts olmuyor byk ihtimalle. Genelde nasldr bilmiyorum ama bu galiba Trkiyede sivil toplumunun bir derdi. Sivil toplum kiiler zerinden giden bir ey deildir, rgtler ve bireyler zerinden giden bir eydir. Halbuki burada kiiler zerinden gidiyor. leri hzlandryor ama gelecek asndan ne kadar olumlu bir ey ondan emin deilim. Benim de kadn
51
rgtleriyle ilikilerim evet, kiiler zerinden. Bazen, buradan biri mesela o rgtten birini sevmiyordur, onunla daha nceden kiisel bir ey yaamtr falan, o zaman biz kurumsal olarak o rgtle iliki kuramayabiliyoruz. Bu tr eyler gzlemlediim oluyor benim. Bir rgt deerlendirirken oradaki bir iki kii zerinden deerlendirmek ne kadar dorudur bilmiyorum. Ama oradaki bir iki kii de aslnda o rgtn duruunu falan belirleyen kiiler olabiliyor tabii, bu da baka bir sorun.

Kendi aramzdaki empatiyi gelitirebilmek iin ay boyunca Ankarada drama kursuna gittik. ok faydal oldu nk birbirini daha nce tanyan kadnlar olsa bile aramzda aslnda birbirimizi birey olarak tanmyorduk. Hep belirli sreler iinde tanmz, ya siyasetin iinde ya kadn platformlarnn iinde. Kiisel zelliklerimiz bilmiyorduk, aile yaplarmz bilmiyorduk, yaadklarmz bilmiyorduk. Drama kursunun bize o ynde ok faydas oldu. Yaklak on kiilik bir grup birbirini daha iyi tand. Yaza rastlamt, yazn birbirimizin evlerine gittik. nsann birisinin evine gitmesi iyi bir ey, ev ortamn daha iyi gryorsun. Evlerde sohbetler ettik. Bu kooperatiften ne bekliyoruz, bu ie niye giriyoruz; bunlar tarttk. 52
Kadn rgtlenmeleri ii ve aras ilikilerin daha ok kiiler zerinden gidiyor olmas bir yandan iliki kurmay ve birlikte i yapmay kolaylatrrken bir yandan da kiilerin sz konusu rgtlenmeden ayrlmas durumunda mevcut iliki alarnn rgtlenmedeki dier kadnlara ne kadar aktarabildii gibi bir sorun yaratyor. Aratrma bulgularn tarttmz toplantlarda, bu konu da alt izilen noktalardan biri oldu. Sreklilii salamak iin, mevcut iliki alarnn her ne kadar kiisel kurulmu olsa da, kurumsal alara dntrlmesi nemli bir nokta olarak karmza kyor. Grmeler srasnda, kadn rgtlenmeleri arasndaki ilikilerin yapsn grebilmek iin sorduumuz sorular, kadn hareketi iindeki iki gl varsaymn pratikte ne kadar uygulanr olduunu grmeye ynelikti. Bu iki varsaymdan biri, kadn rgtlenmelerinin oluturduklar iletiim alaryla, birbirinden haberdar ve bu dorultuda da hzl ve beraber refleksler gsterebilen rgtlenmeler oluuydu. lkiyle olduka yakndan balantl ikinci varsaym ise, kadn rgtlenmelerinin farkl farkl kadnlardan oluuyor olmalarna ramen yan yana gelebilen ve ortak bir gndem etrafnda birlikte alabilen rgtlenmeler olmasyd. Kadn rgtlenmeleri arasndaki iletiim alarnn gl olduunu grdk. zellikle e-gruplar araclyla birok bilginin kadn rgtlenmeleri arasnda hzla paylalabildiinin alt izildi. Bunun yannda, Snaklar Kurultay, Ege Kadn Bulumas, TCK Kadn Platformu, Avrupa Kadn Lobisi Trkiye Koordinasyonu, Kadn Koalisyonu gibi yaplar ve bu yaplarn iletiim alar sayesinde kadn rgtlenmelerinin birbirinden haberdar olmasnn daha kolaylat vurguland:
53
Dier kadn rgtleriyle ilgili ok bilgimiz var. Mesela 98den beri dzenlenen tm Kadn Kurultay toplantlarna katlyoruz dernek olarak. Kadn hareketi iindeyiz. Avrupa Kadn Lobisine yeyiz. Kadn Koalisyonuna yeyiz. Trkiyede olan her eyi takip etmeye alyoruz. Mesela Kadn Kurultay yahoo grup ile paylalan her eyden haberimiz olabiliyor. Her sene birka byk toplantya gittiimizde dier kadn rgtlerinin yaptklarn renebiliyoruz. Bir kere hepimiz tm e-gruplara yeyiz. Ayrca, ok arkadamz ve ilikimiz var. yle bir yan var bu iin. O yzden zaten ayn anda birok yere arlyor oluyoruz. likilerimizi sk tutuyoruz.
Bunun yannda, rgtlenme ve daha fazla kadna ulama konusunda bir sorun olarak belirtilen ayn kadnlarn farkl farkl rgt apkalaryla farkl farkl yerlerde olmas, kadn rgtlenmeleri arasnda iliki kurma ve birbirinden haberdar olma asndan nemli bir olumlu etken olarak karmza kt:
Vakfta alan insanlar farkl gruplarda da yer aldklar iin o farkl gruplarda yer almaktan kaynakl bir iletiim a gelitiriyoruz.
nternetin, kadn rgtlenmeleri arasndaki iletiim asndan ok nemli bir yeri olduunu grdk. En etkili ve hzl bilgi ak e-gruplar zerinden salanyor. Ancak, bir kadn rgtlenmesinin internete eriiminin olmas, bunun iin bir bilgisayarnn olmas, rgt iinde internetle har neir kadnlarn bulunmas gibi internet iletiiminin n gereklilikleri, bu iletiimin ne kadar yaygn ve kapsayc olabildii sorusunu akla getiriyor. Aratrma srecine katlan kadn rgtlenmeleri arasnda az da olsa internet eriimi konusunda sorunlar yaayan rgtlenmeler olduunu grdk. Ancak, bulunabilen en hzl ve ucuz iletiim yolunun da bu
54
bu olduu ortada:
Trkiye genelinde bir imza kampanyas oluyor mesela, bizim haberimiz oluyor ama buradaki dier kadn rgtlerinin olmuyor nk internet ulam ok iyi deil. O zaman biz arayp soruyoruz byle byle bir ey var, imza atyor musunuz diye, ok oluyor byle, isterlerse onlarn yerine imza atyoruz.
Mevcut iletiimin ve birbirinden haberdar olma halinin neleri kapsadna baktmzda ise, aslnda kadn rgtlenmelerinin birbirlerinden ok da haberdar olmadn grdk. Grme yaptmz kadnlar, ou rgtlenme ve oradaki kadnlar hakknda bilgi sahibiydi elbette, ancak bu haberdar olma hali daha ok rgtlenmenin bulunduu il ve alma alann ve egruplarda paylald kadaryla almalarn kapsyordu. Onun haricinde, hangi rgtn o srada ne tr almalar yrtt konusunda yeteri kadar bilgi sahibi olunmadn grdk:
Ama kim nerede ne yapm, nerede neden baarl olamam bir grmemiz lazm. () Ben bylece daha gleneceimizi dnyorum. Az bir bilgi birikimi var. Bunun getirdii bir kopukluk, danklk sz konusunu. Bunu ne kadar zorlarsak o kadar bu sreyi hzl tamamlarz diye dnyorum. Eylemlerinden haberimiz var ama normalde ne yaparlar bilmiyoruz. Trkiye kadn hareketinin nemli almalarnn bileeniyiz. E-mail ile internetin o avantaj var; olan bitenden haberimiz oluyor, takip ediyoruz. Ama tek tek her ilde hangi projeler yaplyor onu bilemiyoruz.
Tek tek almalardan haberdar olunamad gibi, kk ya da yeni rgtler hakknda da bilgi sahibi
55
olunamad anlalyor. Tannan ve bilinen rgtlenmeler, ya ayn ildeki rgtlenmeler ya da Trkiyedeki daha kurumsal, daha uzun bir gemie sahip rgtlenmeler olarak karmza kt:
Kk ileri evet doru bilmiyoruz. Bir de kk rgtler de birbirini tanmyor, daha ok byk kurumlar tanyor. Birbirinin deneyiminden yararlanamyor. stanbuldaki birok kadn rgtn ok iyi biliyoruz, birlikte de alyoruz nk, ama emdinlideki kadn grubunu bilmiyoruz mesela. Adanada haberdarz ama Trkiye genelinde baktmzda ite eitli gruplara yeyiz, yine de kendi yerelinde nasl bir alma iinde olduklarn pek bilmiyoruz. Biz unu unu yapyoruz diye arayan da olmuyor tabi. Olamaz da diye dnyorum.
Daha kurumsal, daha uzun bir gemie sahip rgtlenmelerin zellikle daha yeni, yerel, taban rgtlenmeleri tarafndan biliniyor olmas, sadece ortak eylemler veya platformlar araclyla deil, ibirlikleri ve birlikte alma yoluyla deneyim paylama ve kapasite artrma konusunda da nemli almalarn mevcut olmasndan kaynaklanyor. zellikle kadna kar iddet alan rgtlenmeler arasnda birlikte alma yoluyla kapasite artrma konusunda nemli bir pratik gelitiini grdk:
Mesela Adanada bu Kadn Danma Dayanma Merkezine balamamz Mor at ile oldu. Onlar davet ettik, ilk eitimi onlardan aldk ve sonra almaya baladk. Hatta bizim bu eitimi vermeye cesaret etmemiz iki ylmz ald. Ondan sonra biz bu eitimleri vermeye baladk. Bu ekilde oldu. Mor at buraya geldi. Bavuru alma yntemleri ile ilgili onlarla altk. Ankaradaki Kadn Dayanma Vakfyla
56
altk.
Birlikte alma yoluyla deneyim paylama ve kapasite artrma konusu, hem ibirliklerinin kurulmas asndan hem de yereldeki rgtlenmeleri, taban rgtlenmelerini glendirmek asndan nemli bir ara olarak karmza kyor. nternet zerinden bilgi aktarmaktan te, rgtlenmenin olduu ile gidip birlikte alma pratiinin kadn rgtlenmelerinin alt dier alanlar da kapsayacak biimde gelitirilmesinin nemli olduunu dnyoruz:
Zaten az ok temel bilgilere sahip oluyorsunuz nedir ne deildir. Ama hibir zaman o bilgiler zerinden doru bir yaklam gelitirmeniz mmkn deil. Gidip kendinizin alan grmesi ve o alanda alma yrtlen hedef grup neyse o grupla birebir almanz ve etkileim iine girmeniz gerekiyor. Bu nedenle biz rnein, Nevehirdeki grubuna kendi yaptmz almalar gnderdik ama bu almalar hibir ekilde yeterli olmad. ay boyunca bizim burada alan arkadalar oraya gidip gelmek zorunda kaldlar. Sizin yazdklarnz zerinden ya da farkl kanallardan, oraya gitmeden bir iletiim kurabilmeniz ve deneyim alveriinde bulunabilmeniz iin bunu yaptnz kurumun ok kurumsallam olmas gerekiyor. Orda alanlarn konuya vakf olmas gerekiyor, bilmesi gerekiyor. O bildikleri zerinden yapabilirsiniz, onun yolu ak. Ama eer ie yeni balyorlarsa mutlaka orada almalar gerekiyor. Bizim birlikte altmz kurumlar, byk oranda ie yeni balayan kurumlard. Bu nedenle de oraya gittik. Trabzondaki kadn derneklerinin hak temelli rgtlenmeler haline gelebilmesi iin, bu dnm salamak zere dardan desteklenmesi gerektiini dnyorum. Yani Trabzon dndaki dier sivil toplum rgtlerinden eitim ve birlikte alma anlamnda. rnein Ankaradaki bir kadn dernei, geleneksel
57
anlamdaki kadn derneklerinden farkl alyorsa Trabzondaki bir kadn derneiyle buluup birlikte i yapabilir. Bu hem kadn derneini glendirir hem de Trabzonda bir alm yapmasn salar.
Kadn rgtlenmeleri arasndaki iletiimin mikro dzeyde de yaplan almalardan haberdar olunmasn salayacak bir ekilde geniletilmesi, ibirliklerinin ve birlikte alma pratiinin hem nicelik hem nitelik asndan gelitirilmesi asndan nemli grnyor. Bu, farkl farkl alanlarda allsa da alana btncl bakabilme pratiinin oluturulmas asndan da gerekli. Bununla birlikte, iletiim salansa da birlikte alma pratiinin daha geni bir ekilde hayata geirilmesinin nndeki baz sorunlar grmeler srasnda vurgulanan noktalar oldu.

Burada alan drt kii bizim gibi alan kadn kurulularna staj yapmaya gittiler mesela, bu sene yaptk onu. Biri Mor atya gitti, biri Akdama gitti, biri Antalyaya gitti, biri Ankaraya gitti. Herkes bir yere gidip orada nasl alyorlar, ileri nasl yrtyorlar grd. stiyoruz ki onlar da buraya gelsinler yle.
Kadn rgtlenmeleri arasnda neden daha yaygn ve kapsayc ibirlikleri kurulamyor diye baktmzda Trkiyenin genel sorunu olan demokrasi kltrnn eksikliinin kadn rgtlenmeleri asndan da geerli olabildiini grdk:
Ksr ekimeler, ksr kavgalar, benlik ve senlik duygular. Ama bu bir sre. Bunlar alacaktr, henz emekliyoruz daha. Bunlar daha ok kiisel dzeyde gidiyor. rgt dzeyinde de ynetimler baznda bu ortaya kyor. Buras naslsa Trkiye de yledir diye
58
bakyorum. te benden olsun, benim yandam olsun ki beni desteklesin, bakan olaym, gazetelerde kaym benim adm ne ksn. Yahu kadnlar iin almalarda isimlerin ne nemi var? Ne sylendii, kime hitap ettii, ieriinin ne olduu nemli, ben ona bakarm. ... Burada bir laf var abooov diye. Karnlarndan konuma diyorum ben ona. Ya! Onlar byle mi yapyor? diye bir ey var. Farkna varmadan yerelinde ve Trkiyedeki kadn hareketine balta vuruyor. Sorunlu diyebiliriz galiba, zlyorum ama yle galiba. Farkl farkl alar var, yazyoruz ediyoruz. Asgari mtereklerde ibirlii yapyoruz aslnda. (...) Kt geliyor bana bunu sylemek ama sanki pastadan pay alanlar kavgas gibi geliyor. Kendi adma ok zlyorum, ok utanyorum, nasl giderilecekse ona hazrm. Bir kere ibirlii zor bir ey yani. Bunu srf devlet kurumlaryla falan ibirlii asndan sylemiyorum. Yeri geldiinde kadn rgtleri arasnda da ayn ekilde. ok hassas dinamikler var. Beceriksiz deilim ben bu hassas dinamikleri sezmek ve onlara gre adm atmak konusunda ama becerisiz olmak istiyorum, yani bu bana bouna zaman harcamak gibi geliyor. Yani bir rekabet var. Elinde deil ona engel olamyorsun. Dayanma olduu kadar rekabet de var. Ama zenle ve srarla dayanma iarn onun zerinde tutuyoruz. ki CEDAW glge raporu kacak. Belki daha fazla kar, sanyorum daha fazla kar, be alt tane kar; iki grup var ama o gruplar iinde gruplar olduu iin. Yani ite dediim gibi maalesef herhalde ksr atmalar var, stesinden gelemiyoruz. Trkiyede demokrasi kltrnn oturmas iin elli altm seneye daha ihtiyacmz var, u aamada biraz zor gzkyor.
Yukarda dile getirilenler haricinde, ibirliinin nndeki temel engel olarak da mevcut nyarglar henz kendi aramzda bile kramam olduumuz vurguland:
59
Destek verme, insanlar bilgilendirme gibi bir eyler yapabiliyoruz ama ortak almak derseniz ok deil. Barts konusunda insanlarn ok fazla nyargs var. O nyargy ap ortak i yapmak ok da kolay olmuyor. Ama feminizmi tabii ki yurtdndaki gibi tanmlamyoruz. Kadndan yanayz ama aile birliinden de yanayz diyoruz. Her ne olursa olsun her zaman kadn hakldr diyemiyoruz sanki. (...) Her eyin mbah sayld, nasl syleyeyim, rnein lezbiyenlik falan. Biz bunlara ok ey bakmyoruz. Tabii ki yapalar kendileri bilir, bunlara kar da deiliz ama bunlardan taraf da deiliz. Anlatabildim mi? Onlar ayplama falan deil ama olsun, byle gitsin de demiyoruz, desteklemiyoruz. Karlatmz engeller herhalde en ok nereden oluyor, ben kendi adma syleyebilirim, brak yani karma rgtleri kadn rgtlerinin birbirine olan nyarglaryla ortak alma zemini bazen zorlaabiliyor.
Farkllklara ramen bir araya gelme, bir araya gelirken karlkl nyarglar ve ezberler deitirme konusunda yeterli olamyor. Aslnda oluturulan platformlarn, gndem bazl bir araya gelilerin bu nyarglar ama konusunda da nemli olanaklar olduunu dnyoruz. Ancak, yine dier konu balklarnda da olduu gibi, gndem o kadar hzl geliiyor, o kadar abuk ortak refleksler gelitirmek gerekiyor ki, ileri bir kenara brakp bir an olsun kendi rgtlenmelerimiz, aramzdaki ilikiler iin ne yapabiliriz diyecek zaman bulunamyor:
Mesele bazl almann gzel taraf u, nyarglar, nbilgileri ok kkten deitirebilecek bir alan ve zaman sunuyor sana, frsat sunuyor. Ama sen eer o nyarglar gndeme getirmezsen, kafann urasna koyarsan, tamam, ben buraya bilmem ne mahallesindeki evli kadnlarn kocalarndan grd iddetle baa kmak iin geldim, bu mahalledeki bu proje bitince ben
60
gideceim, diyorsan o bitiyor. Orada diyalog yoktur. Eer atma varsa, atma ok salkl bir ey, atmann dile getirilmesi yoktur, zaman kaybetmeyelim vardr. imdi atmann sras deil, bir tarafa koyalm. Ama deitirecek olan, aslnda o sre iinde insanlarn bir araya gelerek gereksiz konularda da atmalardr. Bu yok.
Galiba, hayat her ne kadar kadn rgtlenmelerini beklemese de, kadn rgtlenmelerinin durup kendine, yaad problemlere, birbiri arasndaki ilikilere, nyarglara, yntemlere bakmas, bunun iin zaman ayrmas ve anlk deil daha yapc zmler bulmas gerekiyor:
Zor o, zor nk o benzemezlikle karlamak, ona vakit ayrmak, onunla ilgili bir sre yaamak gerek. Bizim hi buna vaktimiz olmuyor ki. () Ortak taleplerimiz iin bizim bir iletiim, i yapma ve politik ortaklk dzeyi gibi bir alan kurabilmemiz lazm. () Bizim gndemler de ok hiyerariktir ya, dolaysyla genel gndemle yaryor kadnlar. Genel siyasetin uzantlar dorultusunda da pozisyon alyoruz birbirimize kar. Herkesin kendi ezberlerine bakmasn diliyorum, baka yol bulamyorum. Bunu da birbirimizle yapabiliriz, birbirimizle bozabiliriz. O yzden bizim iletiime ihtiyacmz var. Geni zamanl, gndemsiz belki. te yandan bizim hareketi sorgulamaya devam etmemiz lazm. Bunu dert edinmemiz lazm. Benim yllarca rgtlenemememin nedeni oydu. Bir kere yani bizim iddet dilimize bakalm. Biz birbirimize yan yanayken iddet uyguluyoruz. Bu kadar kolay deil bu kadar iddet retmek. Bence biraz sknt var.
61

Muhabbet atlyesi yapyoruz. O da, ok konuuyoruz ama bakalm ok deiik grten kadnlar bir araya gelip beraber alp retebilecek miyiz, yerel bir dil retebilir miyiz? gibi bir endieden kt. O muhabbet atlyesinde farkl yerlerden kadnlar var, baktmda ok geni. (...) En azndan dil tutturabilelim gibi bir kayg. Birbirimize retmeyelim, birbirimizden renmeye ak olalm. Benim iin o ok nemliydi mesela. (...) Trkiyede feminist hareket, tabii ki ok nemli, d kaynakl teoriler zerine ekillendi ve buradaki bir dnem kadnlar inanlmaz mcadele etti. ok nemli. Ama artk yereli dinlemeliyiz. Bunu tek biz de yapmyoruz. Yaplmaya baland ama yeterli deil. Biz yerelde ne dnyoruz, ne yapyoruza bakp kendimiz zerinden bir teori de olmak zorunda deil, pratik olabilir, politika olabilir, oluturabiliriz. Bunu ancak konuarak yaparz, o yzden metot muhabbet dedik. Muhabbet ederek bir yere varabiliriz. O yzden de dinlemeye ak olmak burada nemli bir kriter.
Kadn rgtlenmelerinin kendi arasndaki iliki asndan ele alnmas gereken bir dier konu da kadn rgtlenmeleri arasndaki hiyerari olarak kyor karmza. Baz rgtlerin daha ok bilinir olmas, sadece daha uzun bir gemie, daha kurumsal rgtlenmelere sahip olmalarndan veya birlikte i yaplm olmasndan
62
deil, kadn hareketinin gndemini ve szn belirlemede daha belirleyici olmalarndan da kaynaklanyor. Karmza, gndem ve sz kurma asndan kadn rgtlenmeleri arasnda bir hiyerari kyor:
Benim yle bir ikyetim var; Ankaradaki kadn rgtleri taray dlyor. Merkezde olmak taray dlamak ya da taray smrmek anlamna gelmez. Ankara bunu yapyor. Ankaradaki kadn rgtleri de bunu yapyor. Bu beni incitiyor. Sadece Ankara deil, merkez yani. Merkezde olmak, byk il olmak. Ellerinin kollarnn daha uzanr olmas. (...) Ankara, stanbul, zmir dnda her yer tara. Hepsi ok biliyor. Oradaki kadnlarn sadece biz konualm taradakiler konumasa da olur anlay var. Anlatabildim mi derdimi? Biz buraya gelene sahip kyoruz, siz de bize sahip kn.
Sz konusu hiyerarik konumlanmalar, yan yana gelmeyi de elbette zorlatryor. Bu aratrma srasnda, kendi ezberlerimizi de dnmemize yol aan bir durum oldu bu. Grmeler srasnda kadn rgtlenmelerine kimlerle yan yana gelemeyeceklerini sorduk ve bunu trbanl kadnlar, ecinsel kadnlar, Krt kadnlar vb. gibi bildik ayrmlar zerinden konumaya altk. Ancak, grmeler bize yan yana gelememe halinin sadece ve asl olarak ezbere belirlediimiz gruplar iin deil, rgtlenmeyi ak biimde feminist olarak tanmlasn veya tanmlamasn, feminist politika yaptn syleyen rgtlenmeler iin de geerli olduunu gsterdi.
63
rgtler arasnda hiyerarik bir yer kapma yar var. Bir eyler oluyor, yan tutmaya zorlanyoruz. Byk ablalk rol var. O byk ablalk roln brakmak istemeyen kadn kurulular var.
64
Kaynaklar
Mali Kaynaklar
Ekonomik srdrlebilirlik kadn rgtlenmeleri iin can alc konulardan biri. almalar srdrmek iin paraya ve insan gcne ihtiya olduu kesin. Bunun da ncesinde, hedefledikleri almalar yapabilmenin zeminini oluturan rgtlerini ayakta tutabilmek iin ekonomik koullarnn yeterli olmas gerekiyor. Ancak, grtmz kadn rgtlerinin byk ounluu ekonomik skntlar yaadklar sorunlarn banda saydlar:
En byk sknt maddi, her ey maddiyata bal. urada yeterli eleman olsa bin misli olur her ey. Bir kere ekonomik skntlarmz ok. Kadnlar ok yoksul, bize gelen kadnlar zellikle, milyon aidat vermiyorlar, toplayamyoruz. (...) Buraya gnll gelen kadnlar hep yoksul kadnlar. Biz kendi kaynaklarmzdan karlyoruz, ok sistematik bir geliri yok maalesef. Sistemli bir gelire ihtiya var ama gelir yok. Maddi sorunlar ksaca nemli bir sorun. Yani maddi sorunlar yola getireceiz diye ok emek veriyoruz, ok urayoruz. Kadn arkadalar bazen ok isyan ediyorlar biz evde de dolma saryorduk burada da saryoruz gibi. Sistemin maddi anlamda hibir katks yok ve biz iddetle uramak iin harcamamz gereken emei, zaman, abay, sabr para iin harcyoruz ki kurum ayakta kalsn. Sadece biz deil, btn kadn rgtlerinin sorunu bu. Kadn rgtleri diye altn iziyorum. Kadn rgtleri daha yoksul oluyor, nk biz kadnlar yoksuluz zaten. Olanaklarmz az. Karma rgtlerde zengin bir adam bir takm eyleri karlyor senin haberin bile olmuyordu, burada hakikaten kadnca eyler yaratmak zorundasnz. O ok zorluyor, o skntlar olmasa insan kendi alanyla daha ok urar. En temel sknt maddi sknt diye dnyorum.
67
Mali Kaynaklar
Kadn rgtlenmelerinin yllk gelirleri
Yukardaki tablo grme yaptmz rgtlerin ok byk bir ksmnn 50.000 dolar altnda yllk gelire sahip olduunu gsteriyor. Yukardaki snflandrma, bir rgtn dzenli kirasn deyebildii bir ofisinin olmas, en az bir sigortal alannn olmas, bir muhasebecisinin olmas, elektrik, su, snma gibi ihtiyalarn karlamas, telefon, faks, internet gibi iletiim aralarnn faturalarn deyebilmesi ve ylda bir iki alma (eitim, atlye, konferans) yapabilmesi iin kasasna ortalama en az 50.000 dolar girmesi gerektiini hesaplayarak yaptmz bir snflandrmayd. Bunun, bir rgtn rahat alabilmesi iin gerekli olan asgari dzey olduunu dndk, ancak aratrma sonucunda grdk ki grme yaptmz rgtlenmelerin ok byk bir ksm gelirleri asndan asgari dzeyin olduka altnda.
Bin Lira falan oldu imdiye kadar bizim yllk gelirimiz. yle ok bir paramz yok yani. Yllk gelire bakarsak hi syleyecek bir ey yok, cepten gidenin haddi hesab yok. 50.000 dolar m? Yok canm, bizim yle bin dolarlarmz falan olmuyor hi.
68
Mali Kaynaklar
Peki bunca i nasl yryor? Kadn rgtlenmeleri, aslnda zaruri olan ancak bu koullar altnda gzden kartlabilecek her eyden vazgeiyor: rahat bir alma ve toplanma ortam salayacak ofislerinden, ilerin dzenli yrmesini salayacak profesyonel alanlarndan...
Kadn rgtlenmelerinin ofise sahip olma balamnda durumu
Grme yaptmz kadn rgtlerinin yaklak drtte birinin ofisi olmadn grdk. Kimisi paraszlktan bir ofis tutamamt, kimisi ise zaten ok snrl olan maddi kaynaklarn ofis kirasna vermek yerine yapacaklar almalara aktarmay tercih etmiti:
imdi ncelikle yerimiz yok, yurdumuz yok, ekonomik olarak ok kstl artlarda alyoruz. ye aidatlaryla gtrmeye alyoruz. Yer tutacak kadar da para salayamyoruz. Bizim hi ofisimiz olmad. Benim tercihim deil bu, paraszlktan. imdi bizim gelirimiz aidatlar ama kendi ofisimizi tutuma imknmz yok. Bir oda bile tutsanz ayda 300 liradan balyor yani. 10 kiinin her ay 30 lira deyip de dernei
69
Mali Kaynaklar
srekli yrtmesi mmkn deil. imdi Keskteki bu salonlar kullanyoruz toplant iin. Ama kk de olsa bir bromuzun olmas gerekiyor. Biz tm balar, fonlar hep eitimlere aktaryoruz. O yzden bir ofis tutmuyoruz. Doru da bulmuyoruz zaten. Paramz olsa da ofis tutmayz. Bizler ok paras olmayan dernekler olduumuz iin, mesela beyannamemizi yeni verdik, 1300 lira paramz var. Kira verip bir yer tutmamz mmkn deil. Dier dernekler de yle.
Grtmz kadn rgtlerindeki aktif kadnlarn neredeyse sabah dokuz akam alt profesyonel ofis almas yaptn ve almalarn yrttn ancak cret almadklarn veya almalar gereken cretleri rgte baladklarn grdk:
Koordinatr bendim ama hibir cret almyordum. Bir sekreterimiz vard, paray o sekretere veriyorduk. O da ok fazla bir para deildi. (...) Arttrdmz paralarla yaptmz almay kitaplatrdk. Bu da bizim iin elimizde bir dokman olarak olduka iyi oldu. () yar profesyonel. nk bir ekilde bunlarn harcamalarn da yapmak zorundasn. Bu sizin aylnzn gitmesi demektir. 2008 iin danma merkezinin paras yok ama 2009 iin aryoruz nk o arada baka bir projedeki insan kaynaklar, hep gnll alma olduu iin oradaki insan kaynaklar danma merkezinin giderlerini ve aylk giderimizi besliyor.
Kadn rgtlerinin ihtiyalarna cevap verme konusunda yerel kaynaklar da yetersiz ve sreksiz kalyor. En basitinden, kadn rgtlemelerine mekn salanmas konusunda bile yerel kaynaklar tutarl ve
70
Mali Kaynaklar
srekli bir tavr sergilemiyor. Baz iller iin yerel kaynaklarn, zellikle yerel ynetimlerin kaynaklarnn kadn rgtlenmelerince kullanlmas mmkn olurken, baz yerlerde bu sz konusu bile olamyor:
Bata skntlarmz vard. Belediyeden yer istedik vermedi. Paramz yok pulumuz yok, bir avu kadn bir araya gelmiiz. ye aidatlarmz milyon, bunu yelerden talep etmek de istemiyoruz ok. Amacmz kadnlar biraz katabilmekti, ilk i olarak para meselesini amak deil. Hep cebimizden karladk ilk kurulduunda kiray filan. Buray Esnaf Odalar Birliinin desteiyle tutabiliyoruz, alt aylk kirasn veriyorlar burann, ayn verdiler ay daha verecekler. Badanasn kendimiz yaptrdk, u masalar sandalyeleri falan hep esnaf odas hediye etti. Lamba tesisatlarmz hep esnaf odas verdi. te bu ekilde byle ofis donanmmz falan temin etmeye alyoruz ama alt ay sonra ne olur bilemem. () Tabii bu kiisel gayretlerimizle mmkn olabiliyor, yoksa yani her gidene her eyi de vermiyor bu kurumlar. Hem benim, hem eimden kaynaklanan ilikileri kullanmaya alyorum. Yani iin yiitesi bu. Yerel balar ok yeterli olmuyor ama kiramz bir yerden alyoruz, belediye boya badana yapyor. Bir mteahhitle konutuk, o yerleri dedi. Byle program giderlerini projelerden, genel giderleri bireysel balar ve yerel kaynaklardan karlamaya alyoruz. Burada yerel maddi kaynaklar yok denecek kadar az, sendikada da ayn sorun var, oradan da biliyorum. Srekli olabilecek bir maddi kaynak yok. Belediyenin bugnk ynetimi haydi bu ie scak bakt ama yarn bu ynetim deiir de kat bir ynetim gelirse belki kapsndan ieri bile giremeyiz. Yani yerelde sreklilii salayacak bir destek yok.
71
Mali Kaynaklar
Harcamalar asgariye indirmek iin alma ve toplanma meknndan feragat edip ofis tutmamak, gnllln snrlarn zorlayarak profesyonel bir alan gibi mesai yapmak da kadn rgtlerinin ekonomik skntlarn amaya yetmiyor. Vergiler, noter onaylar gibi birok brokratik i, bir yerden tasarruf edilen paray dier taraftan gtryor. Konu vergiler meselesine gelince, sivil toplum rgtleri iin farkl hukuki dzenlemelerin yaplmas nemli grnyor. Zira devletin kadn rgtlerine yaptklar iin niteliini dikkate almadan birer iletmeymi mantyla yaklat, grtmz kadnlarca vurgulanan noktalardan oldu:
ster istemez yaptmz almalarda elektrii, suyu, kiray dnmek zorunda kalyorsunuz. Yerel ynetimlerin maddi olarak hi katks yok zaten, o byk bir sorun bizim iin. kincisi bir irket gzyle vakfa bakyor. rnein evde elektrik paras birle arplrken, vakfta drtle arplyor. yle olunca da aslnda harcamadmz pek ok eyin parasn demek zorunda kalyoruz. Vergiler ok yksek. Kira deil ofisimiz ama vergimiz var, yedi buuk milyar vergi kardlar. Emlak vergisi kyor. O da ok yksek kt. Yani o kadar deildi ama ciddi faiz iletmiler. zmeye alyoruz ama biraz zor. Bir ekilde toplayacaz arkadalardan. yle zengin yelerimiz de yok, var olan yeler de belli. Ya da ite farkl kurumlarda alyorlar u anda, hangisine katk verecekler? Bir gn pat diye ceza geldi, bir buuk milyar ceza dedik. Meerse i yeri statsndeymiiz, saati deitirmemiz lazmm ve su da ona gre veriliyormu. Srekli notere gidiyorsun, adres deiikliinde notere gidiyorsun, ynetim kurulu notere gidiyor. Byle srekli bir noter ii var. Stopaj ok zorluyor, stopaj diye anlamsz bir vergi alnyor. Hem kira dyorsun, hem dediin kirann vergisini.
72
Mali Kaynaklar
Biz zaten personel creti ve program giderleri iin para harcyoruz. Biz kooperatif olduumuz iin sene sonu vergileri var, defter tahsisleri var. Bu gne kadar hi kr etmedik zaten ama zarar edince de zarar vergisi dyorsun. Her ey vergili. O kadar zor ki. Onu tamamen kendi aramzda topladmz parayla dyoruz. Birka kii aslnda, taban rgtlenmesi olduumuz iin mahallelerdeki annelerden para alamyoruz, aidat alamyoruz, biz de kendi paramzla demeye alyoruz.
Giderler saymakla bitmiyor, peki ya gelirler? Gelirleri saymak olduka kolay. Gnlerce emek verdikten sonra ok az gelir getiren etkinlikler:
Aslnda ciddi bir maddi sknt iindeyiz. Bu bizi ok zorluyor, bedenen de ok zorluyor. Ben yirmi drt saat altm biliyorum. Kermesten nce sabaha kadar ahap boyuyorum, tak yapyorum tek gelir girsin diye. Bunu yapacama beynimi kullanr baka iler yaparm ama maalesef para da elde etmek zorundayz, mecbur gidiyor byle. 8 Martta kermes yapld. Masamz grsen alardn. Bir sarmamz vard bir de sigara breimiz. O kadar uratk, ancak 100 milyon kazandk.
Zaten ok az miktarlarda toplanamayan aidatlar:
olup
yine
de
Bizim aidatlarmz bir Lira, kesinlikle bunu deitirmiyoruz nk herkes onu verecek gte deil. Bunu da vermiyorlar zaten. stemiyoruz bile. Olum be yz Lira balad. Enitem kitap bastrmt o be yz Lira balad. Ben kurban paralarn balyorum ama makbuz kesmeden yelerin aidatym gibi balyorum.
73
Mali Kaynaklar
ye aidatlar en temel gelirimiz. Bazen yle yapyoruz, diyorum yelere arkadalar be on kn bakalm diye. Ama tabii bu da bir sknt, byle geldi byle gidiyor gibi ama bu byle gitmemeli. Gelir kayna olarak aidatlar var. Be Lira. Zaten ok da ucunu tutamyoruz. yelerin yars be aydr gndermiyordur aidatn.
smi olup cismi olmayan balar:

Balar oluyor. Ama dernek olduktan sonra azald balar. Ne de olsa bunlar proje yapp para kazanyorlar diye. yle baklyor yani. Sanki biz bir yerde para biriktiriyormuuz gibi de grlyor diye dnyorum ben. Bizim bir kasamz var, zenginiz falan diye dnen insanlar var yani. Kendi kaynaklarmzla buralara geldik. Kimseden kuru almadk. Aln 100 Lira size ba diyeni grmedim ben. Bizi grdkleri zaman kayorlar gene ne isteyecekler diye. Burada zengin insan ok ama bize vermiyorlar. Biz bir kadn kuruluu olarak alamyoruz. Tasvip ettikleri bir ey deil ki zaten, parayla glendirmek istemiyorlar.
Tartmal proje fonlar:

Gelir kaynamz projeler maalesef. Hani onun dnda ye aidatlar var ama ok az bir miktar ve genelde de sreklilii salanamayan, toparlanamayan bir ey. Zaman zaman kk balar var ki bunlar da ok yetersiz. Genellikle burada alan arkadalar cretlerin bir ksmn balayarak katk sunuyor. Burann ak kalmasn bu ekilde salyoruz ki zaten u anda da byk bir maddi sknt da yayoruz yani.
Grtmz kadn rgtlenmelerinde her ne kadar aidatlardan, balardan bahsedilse de en byk

74
Mali Kaynaklar
gelir kaynann proje fonlar olduunu grdk.

Kadn rgtlenmelerinin gelir kaynaklar
En byk gelir kaynann kendi zkaynaklar aidatlar, balar ve gnlllk olmas durumu, baz rgtlenmelerin kendi seimiyken bazlarnn da zorunluluu olarak karmza kt:
En byk engel bazen para oluyor diyeceim ama uradaki her ey o kadar imece usul ki. Bu, para da yaratlabildiimizi ok net reten bir ey. lla on bin dolarlar gibi fonlar bekleyip bilmem ka gn koordinatr paras verip yapmak gibi bir ihtiya hissetmiyoruz. Bu bence salam bir duru. Dierlerine kt demiyorum ama bir ekilde bunu yapyor olabilmek, o kaynaklar kesildiinde yaptklarmza devam edebilmek asndan nemli. nk kadnlarn hep byle bir yere ihtiyac olacak. tekini eletirmek iin deil ama bizim bu halimiz benim ok houma gidiyor. ok fazla proje yapmyoruz. ok snrl. Genelde kendi kendimizi dndrmek gibi bir ilkemiz var. Bu bizim ok temel bir ilkemiz. Kira paramz, burann temel giderlerini aidatla dyoruz. Biraz a d bir rgtz yani. Emee dayanmak ve rgtlenmeyi nemsemek gibi bir ilkemiz var. imdi sivil toplum rgtlerinde hep profesyonelleme olduu iin biz biraz bunu amaya alyoruz ve gnlllk mantn devam
75
Mali Kaynaklar
ettirmeye alyoruz. Byle bir gelenek var Trkiyede, insanlar gnll olarak i yapabiliyorlar. Fakat gnlllk imdi azalyor profesyonellemeyle birlikte. Bizim bu konuda bir bilincimiz var, nasl syleyeyim, tetikteyiz yani bu konuda. O yzden ok nokta ilerde fon kullandk imdiye kadar. Gelirimiz ye aidatlar. Bu da kiraya gidiyor. Proje falan yapalm istiyoruz ama bilmiyoruz ki nasl yaplacak bunlar. Hi fon kuruluuyla almadk. Aslnda bir proje yazdm ben. Hasta ve yal bakm iin bir proje hazrladm ama bir buuk senedir o eksik bu eksik u belge eksik, kam gzm beenmiyor diye gidip geliyor. (...) Proje konusunda gayet ciddi skntlarmz var.
Yerel kaynaklar kullanma konusunun en gl yanlarndan biri olduunu belirten bir kadn rgtlenmesinde bile projeler iin salanan fonlar, hl en byk gelir kayna olmaya devam ediyor:
Yerel kaynaklar kullanabiliyoruz. En gl olduumuz yan o. Ama hl esas gelir kaynamz bu deil. Yerel kaynaklar neredeyse yzde otuzunu salyor. () Kendi iletmelerimiz masraflarmzn en fazla yzde onunu u an nakit olarak karlayabiliyor. () Hl gelirimizin yzde atmn projelerden salyoruz.
76
Mali Kaynaklar

Bizim alt tane retmenimiz var u an profesyonel. Bizim en ok zorlandmz ey oydu. Bata yl yar gnll altlar, yol parasyla. () Bunun biraz daha kalc olmasn salamak iin, biraz yerel ilikilerle, Milli Eitim l Mdrl, l Valilii ile grerek eitim retim sresi boyunca biz alt retmenimizin maalarnn ders creti karlnda Milli Eitim Mdrl tarafndan denmesini saladk. Ama bunun iin ok altk. Dosyalar hazrladk, mahalleleri gezdik, okullar gezdik, okullarda ka tane, blgede ka tane anasnf var, bu rakamlar toparladk. zel krelerin fiyat listesini karttk, yani ok altk ve dedik bu bir ihtiyatr ve ikna ettik. imdi dnemdir bizim retmen maalarmz Milli Eitim Mdrl veriyor.
Projeler ve uluslararas fonlar, kadn rgtlenmelerinin gndeminde olan bir tartma konusu. Tartma temelde iki ayr eksen zerinden ilerliyor. Bir yandan projelerin finansmannn yurtd kaynakl olmas ve bu tr bir finansmann yerel karlara aykr bir takm gizli senaryolar ieriyor olmas gibi bir dnceden hareketle tamamen projelere ve yurtd fonlarna kar tavr alan bir gr sz konusuyken, bir yandan da proje fikrinin kendini eletiren, bunun feminist politikaya ne kadar uygun/uyumsuz olduunu tartan ve proje yaparken baka bir gndemin, aklamann, reklamn arac olmamaya alan bir tavr altan bahsetmek mmkn. Grme yaptmz kadn rgtleri arasnda her iki gr de temsil edenler vard. Ancak, hangi adan projelere yaklalyor olunursa olsun ortaklalan nokta, bir ekilde yaplan ilerin projelendirilmesinin ve fon kurulularyla allmasnn mevcut koullar altnda bazen gerek duyulan bazen kanlmaz olan bir durum oluuydu:
77
Mali Kaynaklar
Ben de yurtdndan kullanlan bu fonlara karym, bunu bir kenara koyuyorum ama o kadar dar bir yere itildik ki biz kadnlar Byle bir durumda devlet destek ayracana stne stlk ocuk daha yapn, ocuk yapana su indirimi var, elektrik indirimi var diyor. Benim de bir ey yapmam lazm yani. Ben byle bir ikilemi yayorum. O gnn ihtiyacna gre de tavr sergilemeye alyorum. ki zorluk var aslnda, bir tanesi bak as. Avrupa Birliine nedense kt bir yaklam var, oralardan fon kullanmayalm ite bunlar bizi kullanyorlar falan gibi bir yaklam var. Bu yaklam bizim derneimizde de bir lde vard ama ben yle olmadn anlattm. Neden byle bir ey olmas gerektiini syledim. Ekonomik olarak ok ciddi bir destek, kimse de buna hayr diyemiyor bir noktadan sonra. ok da hani o neo-liberal politikalarn arasallatrd projelerin iine girmemeye almak. Artk o yapnn bir parasyz, tamam, ama o eer kendi iddetini merulatrmak iin iyi niyet projesi yapyorsa onu grebilmek gerek. () Biz kendi kaynaklarmzla dndryoruz. Fon aldmzda da byk btelerle fonlar almyoruz. Biliyorum ki dnemi gelmi, yaknmzdaki kadn kurulularnn fonlarn bile reddetmiiz. Ama imdi daha ak bir noktada hissedebiliyoruz kendimizi. nk nemli olan i yapmak. Murat Belgenin bir laf vardr, ok houma gider, parann rengi yoktur diye. Aslnda hakikaten ne yaptn ok nemli ve dediim gibi iki adm sonra nereye gideceini grmek ok nemli. stediin kitleye ulayorsan ve bir eyi dntryorsan ok sorun deil. Yani bu bakla tam ikiye blnyoruz fakat bu da ok ii engellemiyor. Ama biliyorum ki ok nyarglar var baz fon kurulularyla ilgili.
Proje mant ile feminist politikann uyumsuzluu zerinden giden tartma bir ynyle, projeler ile desteklenen almalarn sosyal hizmet sunmaya ynelik almalar olmas ekseninden ilerliyor. Neoliberal
78
Mali Kaynaklar
politikalarn bizlere sunduu bir yntem olan projeler, devleti mmkn olduunca kltme mantndan hareketle devletin yapmas gerekenleri sivil toplum rgtlerine yklyor ve ounlukla bu tr sosyal hizmet faaliyetlerini fonluyor. Gndemini, ana kriterlerini, fon salayacaklar alan nceliklerini bu dorultuda belirleyen birok uluslararas fon kuruluu, kadn rgtlenmelerine feminist politika yapmalar iin deil, bazen eitimsiz, bazen bilinsiz, bazen kalkndrlmas gereken, bazen madur olarak grdkleri bir grup kadna sosyal hizmet sunmalar veya o kadnlarn bilinlenmesine, gelitirilmesine katkda bulunmalar amacyla fon salyor. Bylece, kar kar lke topran dolap dier kadnlara eitimler veren, okuma yazma reten, meslek edindiren, onlar giriimci yapan bir grup gnll kadn grubu oluuyor. Tm bunlar, devletin grevleri olmaktan kp kadnlarn ileri haline geliyor:
Galiba Avrupa Birlii sreci, fonlar, bir sr etkisi oldu. Kamu hizmetine dntrld. Byle bir kamu hizmeti deildir. Feministler snak amaz, bir defa aar, iki defa aar, model oluturmak ve snak an, bu da byle bir eydir demek iin aar. Feministler okuma yazma kursu vermez, danmanlk hizmeti vermez. Bir kere aar danma merkezi, model oluturur ve ondan sonra belediyeye, devlete atrmak iin rgtlenir. nk eer onlar biz yaparsak devlete ne gerek var? Yani bu lkenin yarsyz, yarsnn ihtiyalarndan sz ediyoruz. Bu bir grup feministin sorumluluu mu? Ciddi bir yanl var burada. Devlet bunlar yapmak zorunda. Biz onlara yapmak zorunda olduunu hatrlatr ve yaplmasn salamak iin urarz.
Yaplan iin niteliinin, sadece iin biimiyle deil, ii eyleyenlerin durular, amalar ve iradeleriyle de ok yakndan ilgili olduunu ve bunun, iin niteliini belirlemede temel etkenlerden biri olduunu
79
Mali Kaynaklar
dnyoruz. Bunun yannda, eyleyenlerin iradelerinin, sadece projenin uygulanmas aamasnda deil, hibelerin alnda, bavuru kriterlerinin belirlenmesinde, ncelikli alanlarn seiminde de iin iinde olmas gerekiyor. Aksi takdirde fon kurulular, belirledikleri ncelikli alanlarla, Trkiye koullarna pek de uymayan kriterleriyle dardan gelmi ve darda kalmaya devam eden kurumlar oluyor4. Fon kurulularnn konumu, rol, kadn rgtlenmeleri ile ilikileri konusunun tartlmaya ihtiyac olduunu dnyoruz. Kadn rgtlenmelerini ve kadn hareketini destekleme amac olan bir kuruluun, Trkiye gereklerini grerek, buradaki ihtiyac bilerek ncelik alanlarn ve kriterlerini belirlemesi ve bunu yapabilmek iin de sz konusu srece kadn rgtlenmelerini gerek anlamda dhil etmesi gerekiyor. Bununla birlikte, grme yaptmz kadnlarn anlatlarndan bu ynde bir ihtiyacn olduu ancak srecin bu ekilde ilemedii ortaya kyor:
iddetle ilgili alyorsunuz rnein, ama her zaman iddetle ilgili hibe program yok. Dolaysyla o zaman iddetle ilgili alan kurum kalkyor, eitimle ilgili bir proje yapyor. Bu ok doru gelmiyor bana ama bu da bizim aresizliimiz sonuta. (...) Gndemi biz deil, bakalar sanki organize ediyor gibi. Birileri gndemi be4
Bunun en basit rnei, proje btesinin, %70-90 arasnda deien oranlarda fon kuruluu tarafndan desteklenmesi ve geri kalan ksmn zkaynaklardan veya baka fon kurulularndan karlanmas zorunluluu olsa gerek. Kendi zkaynaklar bu kadar kstl olan rgtlenmelere byle bir zorunluluk getirmek Trkiye koullar altnda anlaml grnmyor. Bu tr uygulamalarn yaratt en yaygn sonu, fonlanmayan proje btesi iin yeniden fon bulma abasna girilmesi. Bu ise hem fon bulma ksmnda ayr bir emek ve zaman harcanmas hem de almay yrtrken ayr ayr bte kontrol, ayr ayr raporlama gibi ikiye katlanm bir i ykne yol ayor. Kadn rgtlenmeleri iinde aktif yelerin ve gnlllerin saysn gz nne aldmzda i yknn byle katlanmas, bir yandan kadn rgtlenmelerine maddi adan destek verirken dier yandan iyk konusundaki problemlerini artrmak anlamna geliyor.
80
Mali Kaynaklar
lirliyor, o gndem zerine gidiyorsunuz. Halbuki, bizim gndemimiz ok farkl. yle bir skntmz oluyor: buradaki kadnlarn sorunlarn bilmiyorlar. u u konularda hazrlayacaksnz, u kadar srede hazrlayacaksnz deniyor. Bir de mesela ben oradaki formata gre deil de mesela iki- sayfa iinde anlatabilmek istiyorum. stenen formatlar bize biraz yabanc geliyor. Ben emekli retmenim, bir yl da eitim aldm Bilgi niversitesinden. Buna ramen, yani yam gerei ge rendiim eyler olabilir ama ben bile bu kadar zorlanyorsam benim yelerimin hi birisi bir proje hazrlayamazlar. Biz taban rgtlenmesiyiz. Ben fonlara hi kar deilim, aksine kar olmann kendisini tuhaf buluyorum. nk kendi hedeflerimiz, ne yapmak istediimiz belli; en iddial lafla dnyay deitirmek istiyoruz. Bu srada dnyaya ksmek ya da dnyadan ekilmek, kendini marjinalize etmek en son yapmak istediimiz ey. () Biz kendi gcmzn farkndaysak, ne yapacamz biliyorsak ve zaten yapacamz eyi yapyorsak soru ne? Kadnlar o fonlar hak ediyorlar. Aksine daha ou kadnlara aktarlmaldr. Kadnlar o fonlar almal, kullanmal, ama yapaca ii hi deitirmeden, hedefinden vazgemeden, fon alacam diye kamu hizmeti yapmadan. Fonlarn her yl gndemleri deiiyor, kadn rgtlerinin yapt eyler deiiyor. nanamyorum! Bizim byle deil hayatmz. Bir sene istihdam bir sene iddet mi konuuyoruz? Yok byle bir ey, biz hep ayn yerdeyiz ama fonlara gre biz bir yl istihdam projesi yapyoruz, bir yl iddet. Onlarn gndemini de biraz biz belirliyoruz aslnda. Ama dnyadaki baka dengeler de belirliyor. Dolaysyla o gndemler bizi yolumuzdan alkoymamal. O gndemler bize gerekten ne dlediimizi unutturmamal. Bu yl ki hedefimiz be yz kadna okuma yazma retmek meselesine bizi hapsetmemeli.
Bir sene istihdam bir sene iddet mi konuuyoruz? Aslnda kadn rgtleri, kendi esas gndemlerini hibe arsndaki nceliklere uygun
81
Mali Kaynaklar
biimde ifade etme ve yine de esas olarak kendi yapacaklar ii yapmaya devam etme konusunda olduka baarl. Bir sene istihdam bir sene iddet konuan, daha ok fon rgtleri. Ancak, kendi yapaca ii evirip evirip fon rgtnn gndemine uygun biimde ifade etme abasna girmek zorunda kalmann kendisinin baka bir sorun olduunu dnyoruz.
imdi bizim iletmelerimiz var. () Her ilde ekonomik srdrlebilirlii salamak zere bir i yaplacak mutlaka. Dolaysyla mesela u anda bir takm projelerin bittii ve yeni projelerin henz balamad bir ara dnem yayoruz. Ama ite kendi zkaynaklarmz oluturduk, telefon kira gibi eyler aksamyor. letmelerimizin salad kazanc yle hesaplyorum ben, aslnda kar zarar hanesine farkl bir yerden bakmaya alyoruz. Ka kadn istihdam ettik?; bu da bizim kar hanemize yazlyor. Ona baktn zaman ok faydas var tabii, elli kadn sigortal alyor. Bu iyi bir sonu ama bir de baka bir noktaya bakyorum: Bu iletmelerden kadnn insan haklar konusundaki almalarmza akan parann miktar ne, destek ne kadar olabiliyor? Mesela son iki gnlk destek ok nemliydi. Bir de hani gven kaybetmemek lazm, ev sahibine kar ya da ite telefonun kesilmemesi lazm falan. O adan en fazla yzde onunu u an nakit olarak karlayabiliyor. Dier adan bakarsan burada alan insanlar bir yandan grup almas da yapyorlar. Parasn kendisi i yerinden kazanyor ama hafta sonu da baka bir ie destek verebiliyor. Ksaca, kalc olmasn salamak iin ekonomik srdrlebilirlikle ilgili bir model yaratma iddiamz var. Bir de feminist yaklamlarla rgtlenmi bir kadn giriimcilii nedir, ne deil tartmaya amak. 82
Mali Kaynaklar
Proje fonlar, kadn rgtlenmelerinin idari giderlerini karlayabilmek iin de nemli aralar. Geleneksel gelir kaynaklarnn ou kadn rgtlenmesinin aylk idari giderlerini dahi karlamakta yetersiz kald ortada. Bunun iin birok kadn rgt projelerin btesinden artrd paralarla idari giderlerini karlyor, birka kadn istihdam ediyor ve kadnlarn alabilecei bir kap olarak rgtlenmeler yaratp srdryor:
Kendimizi ok projelere dhil bir kurum olarak grmyoruz. Ama belirli noktalarda aldmz fonlar oluyor, o da ancak buray idare ediyor, ofisi amamz salyor. Kira, faturalar, burann giderleri de projeden kyor. Yani yapabildiimiz kadarn koyuyoruz. Mesela kirann yars bir projeden dier yars baka bir projeden karlanyor, ama projede kira olarak m geiyor emin deilim. Aidatlar dzenli gelmediinden kalem oynatmalarn yapmamz art. Burada proje baznda alyoruz. Bu proje kapsamnda ka kii, drt kii var. En fazla 5 kii oluyor. (...) Proje olmad zaman olmuyor. Alt ay yoktu mesela, biz buraya yine de geldik. Ama gnll geldik, herkes gnll geldi. Ama telefon kullanyorsun, elektrik kullanyorsun, onlarn deme zorluu kyor. Biz gelelim de bina gnll olmuyor, elektrik gnll gelmiyor. O en byk sknt. Mutlaka btn kadn rgtlerinde byle bir sknt vardr, parasal sknt. Bizde para yok nk. Eskiden bizim projemiz varken hem sekreter tutmutuk, hem gelenlerin yol parasn vermitik, karnn doyurmutuk. htiyacn ite yle karlyorduk projeden. Ama u anda gelmiyor, paral kadn da gelmiyor. Bu sene ne yapacam bilmiyorum proje alamazsak.
83
Mali Kaynaklar
Sz konusu durum eletirilen proje mantna giderek daha da baml kalmaya yol aan bir ksr dng yaratyor. Kadn rgtlenmeleri bir yandan gndeminde olan ileri yapmak gibi gl bir tavr sergilerken bir yandan da ayn anda birka proje yrtmek ve yeni projeler peinde komak zorunda kalyor:
u anda bile var olan eyleri ok zor yrtyoruz. Politik adan hem ayakta durmaya alp hem de yaplacak ileri yrtmeye almak hi kolay olmuyor. Bir de burada u an yedi kii alyor. Bu bir istihdam yani, ii olarak alyoruz. Hayatmz buradan aldmz parayla idame ettiriyoruz. Dolaysyla o paray almamz gerekiyor. Projelerden para gelmedii zaman a kalyoruz. Proje paras gecikti diyelim, a kalyoruz. Sonuta yle bir ey ortaya kyor bazen, buradaki istihdam burada tutabilmek iin ite diyelim ki elimizde tane proje var, yetmiyor. Yeni proje almamz gerekiyor diyoruz. O zaman bence i biraz u ii yapmamz gerekiyor arkadalar proje yazalmdan ok bizim burada durmamz iin proje yazalma dnebiliyor. Onun da bir anlam var aslnda. Bizim burada durmamz iin, emeimizi buraya aktmamz srdrebilmemiz iin para almamz lazm. Para almamz iin proje yazmamz lazm. Tabii ki bou bouna proje yazmyoruz, sonuta btn projelerimiz gerekten yapmak istediimiz iler. Ama byle bir anlam da oluyor. Yani ok younlayoruz. Yapamayacamz kadar i ylyor stmze.
rgtlenirken, kimsenin amac yapamayaca i yk altnda kalmak deil. rgtlerin projelerini finansal adan desteklemenin amac da rgtleri byle bir i yk altnda brakmak olmasa gerek. Ancak ileyi itibariyle karmza kan sonu bu. Kadn rgtlenmelerinin projeleri desteklenirken, idari giderlere ne kadar bte ayrld nemli bir konu. Fon kurulular ile kadn rgtleri arasnda birbirinin nceliklerini grmek ve ihtiyalarn anlamak, fon kurulularnn belirledii
84
Mali Kaynaklar
ncelikli alanlarn kadn rgtlerinin ncelikli alanlaryla ve gndemleriyle rtmesini salamak amacyla daha retken bir iletiimin kurulmas nemli grnyor. Bununla birlikte, baz becerilerimizi de kaybetmemek nemli. Fon kurulular bir gn bu lkeden gidebilir ama kadn rgtleri var olmaya devam edecek.
() Aslnda vakf kurmak iin de deildi dorudan. O dnemde ite, 80den sonra toplandmz zaman, yz elli civarnda kadndk o zaman, bir rgtlenme modeli yaratalm istedik ama bunun ad vakf m olsun, dernek mi olsun ne olsun diye tam bilemiyorduk. Vakf karar ktnda para gerekiyordu. O zaman o paray nereden denkletireceiz? Mesela vakf kurma aamasnda yz elliye yakn kadnla toplanyorduk ama sonradan elli kii falan kalmtk. Dierleri Ankara dna kmt, baka tercihleri oldu falan, yani srekli toplanan elli civarnda kadn kalmtk. Hepimizin vakfa ye olmas mmkn deildi, para gerekiyordu. Biz onun iin iek satmaya baladk. ki yl boyunca iek sattk. Herkes ok gnll geliyordu. Toptan iek satan bir yerden alyorduk iekleri. Sonra akamlar kyorduk barlara, sokaklara, her yere ve iek satyorduk. ki yl boyunca sattk ve epeyce bir para biriktirdik. Kurucu yelerin paralarnn ounu o para ve kendi aramzda topladmz paralarla karladk. O srada 8 Mart etkinliklerimiz falan oluyordu ve onlarn masraflarn da iek satarak karlyorduk. Vakf aslnda byle kuruldu. Ama tabii kurucu ye de aldk, hepsinin parasn karlayamadk. 85
Mali KaynaklarAB Fonlar
AB fonlar konusunda ayr bir alt balk amamzn iki temel nedeni var. AB fonlar bavuru ve uygulama asndan en brokratik ve meaktli prosedrlere sahip fonlar. Ayrca yaptmz grmelerde, gndem belirleme konusundaki tartmalarn ounluu AB fonlar zerinden rneklendirildi:
AB ile almakta zorlanyoruz, aslnda bu belki de ortak bir sorun. Sonuta hibelerin alann belirleyen aslnda Avrupa Komisyonu ya da oradan birileri. Ona gre hibeler alyor, literatr ona gre belirleniyor. Yaptmz i alan olarak ok farkl olmuyor, zaten iddet zerine alyoruz ama ona uydurmak zor oluyor. Birok kadn rgt iin kendi amalarn oradaki hedeflere, amalara benzetmek gibi bir durum oluyor. Trkiyede genel olarak kadnlarla grlp kadn rgtlerinin ihtiyac saptanp sonra bunlara ynelik bir hibe almyor.
te yandan AB fonlar dier fonlara kyasla olduka byk meblalarda. Bu nedenle potansiyel olarak nemli bir ara. Ancak arac kullanabilme yollarnn kendisi, bu potansiyelin ne kadarnn yaama geirilebildiinin nnde ciddi bir sorun. AB fonlarnn bir lkeye girmesinin ardndan baka fon kurulularnn yava yava sz konusu lkeyi terk etmeye balamas da bilinen bir gerek. Byle bir durumda, AB fonlarnn etkinlii nemli bir konu olarak karmza kyor5:
5
AB fonlarna ilikin burada ele almayacamz ama deinmeden de edemeyeceimiz bir baka konu da, "her yere uakla seyahat eden, be yldzl otellerde konaklayan, lks yemekler yiyen, yurtdna gidip gidip gezen hayali bir tip hakkndaki konumalarn insanlar arasnda ehir efsanesi olarak kulaktan kulaa dolamaya balamas. Bu algnn yaratlmasnda AB fonlarnn grece byk meblalarnn kamuoyunda grnr olmas ancak uygulama prosedrlerinin pek de tartma konusu yaplmamasnn etkisi olsa gerek. Zengin ve parasal konularda aibeli sivil toplum rgtleri algsnn yklmas asndan da konunun tartmaya almas, daha bilinir hale getirilmesi nemli.
86
Birok rgt hani proje ve proje faaliyeti fonlama taraftar. Ama bizim ayn zamanda idari giderlerimiz var, yani ofisi olsun, alan insanlar olsun falan. Yani bu tr idari giderleri karlayan fazla fon rgt yok ve birok bamsz fon rgt de AB fonlar Trkiyeye girdii iin Trkiyeden kt. SDPnin k da mesela odur. Onlar kt ama AB sadece proje destekliyor ve hani ben fon alabileceim yer bulamyorum.
AB fonu kullanm asndan kadn rgtleri
Yukardaki tablonun ilk akla getirdii konu AB fonlarnn kadn rgtleri asndan ne kadar eriilebilir olduu. Proje bavuru formunun kendisi bile, pek ok kadn rgt iin AB fonlarnn eriilebilir olmamasna neden oluyor. Avrupa Birlii fonlarnn bavuru ve uygulama srelerinin barndrd zorluk grmeler srasnda ska alt izilen noktalardan biri oldu:
AB ile ilk defa alyoruz, bilmiyorum. Daha ok yeni bizim iin. Bir iki ay oldu. Ama btn nceki srete mesela almasak m, bavurmasak m diye dndk. nk o kadar uratrc ki, her eyden on tane oalt, notere onaylat, git imza at. mza atarken adam bize sizde hi sevin falan grmedim dedi. Deiliz nk
87
dedim yani, deiliz. Biz kendimiz yazamyoruz nk bu teknik bir ey ve bizim elemanmz az. Buradaki gnll kadromuz yle bir projeyi, yani Avrupa Birliine sunulabilecek kadar yksek proje yazma bilgisine sahip deil.
Proje yazmnn byle zor olmas, danmanlk irketlerinin kadn rgtlenmelerini mterileri arasna katma abalarn da artryor. Ancak, danmanlk irketleri araclyla proje yazdrmak, kadn rgtlerinin hem ekonomik hem de politik adan pek de tercih etmedii bir durum:
Geliyorlar size bir proje yapalm diyorlar. Tamam, yapalm hadi gel, ne yapalm. te hocam 1 milyar unu yapacaz dier kalann da, haydi olum yolun ak olsun, yr git diyoruz. Benim onlara verecek param yok yani. Dernek olarak da iki milyar bir proje yazm iin vermek mmkn deil. Zor, biz de braktk projelerin peini. AB srecinde, biz tabii bilmiyoruz nasl yaplr nasl edilir filan, ilk defa yazacaz projeyi ve tabii ki profesyonel yazacak birisini aryoruz nk ok ksa sre kalmt. Bizim bunu profesyonel bir ekilde zmemiz gerekiyor diye dndk ama kime sorsak koordinatr de olurum ben, dedi. Bize de ok garip geliyor bu, nasl burann koordinatr olur? Biz yle bir ey yapmyoruz ki sonuta, yani bir proje var hadi ona bir ey yazalm deil. Biz yaptmz bir iin kendisini kaynaklandryoruz. O zaman bunun koordinasyonunu bilmeyen biri yapamaz. zel danmanlk firmalar u kadar para alrm diyor, onlar da yani iki bin Euroya falan geliyor. Yazmak iin iki bin Euro, proje kabul edilirse de %10. ok ok fena yani. En son bir arkada bulduk ve gerekten ok ok tatl bir kadn. Ama o bizim karmza kmasayd biz buna bavuramazdk. Bizim bir de bu anlamda ok daha fazla imknmz var, stanbulda olmamzdan dolay birilerine ulamak, unu bunu yapmak ok daha kolay. Ama bu
88
dier kadn rgtleri iin Trkiye genelinde dnldnde mmkn deil, imknsz bir ey yani. O bavuru mevzusu ok ok fenayd.
AB fonlarnn bavuru ve uygulama prosedrlerindeki zorluk baz rgtlenmeleri sz konusu fonlara eriemez klarken, bazlarn da eriebilecekken bile erimemeye itiyor:
Avrupa Birliine proje vermemek iin elimizden gelen gayreti gsteriyoruz. () Avrupa Birliine zellikle bavurmuyoruz. Zaten ok byk bteli, abartl bteler, onlar iziyor hatlarn, lzumsuz yere yolculuklar, lzumsuz toplantlar, oteller, yemekler. O yzden biz kendimiz elimizden geldiince de ekonomik davranp, kendi finans kaynamz kendimiz aryoruz. Projelerimizi yazabiliyoruz ama Avrupa Birliinden hi fon almyoruz. Bugne kadar yazdmz kk byk btn projeler reddedildi. Bize projeniz ok gzel ama mali kapasiteniz yeterli deil dediler. Kooperatifin cirosuna, gelen giden paraya deil de kr zarar hanesine bakyorlar. Biz ne kr ediyoruz ne zarar, bazen de zarar ediyoruz. Biz kooperatifin maddesini deitirdik, kooperatif elde ettii kazanc ortaklara datamaz, sosyal harcamalara harcar diye deitirdik. Kendi vergilerimizi bile kendi cebimizden dyoruz. O yzden hani tek zorluk, problemimiz o. Hi ABden almadk. %10 meselesi var ve o mali kapasiteye bakyorlar, mesela sponsor buluyoruz, yine olmuyor. Baka kurumlara verince amacn, gerekeni, faaliyetlerini yazyorsun ama Avrupa Birlii format o kadar kark ki hep ayn eyleri yazyorsun durmadan, kafan karyor, kendini nasl ifade edeceini aryorsun, yani ok zorlanyorsun. Ama buna ramen biz yazyoruz yine de alamyoruz.
Bu brokrasinin ve i yrtme biiminin ou kadn rgtlenmesine uygun olmad ortada. AB projelerinin kriterleri sadece kadn rgtlerinin sz konusu fonlara eriimini azaltmyor, ayn zamanda yeni
89
bir aktivist kadn tipi yaratyor; ngilizce bilen ve ngilizce yazmalar yapp baka lkelerden ortaklar bulabilen, proje yazabilen, bilgisayara hkim, hesap kitap ilerinden anlayan Kadn hareketi iindeki aktivistler bu profilde kadnlardan olumuyor ve olumas da beklenemez. Ancak AB fonlarnn kadn hareketi aktivistlerine profesyonel STKclar, kadn rgtlenmelerine de iletmeler gzyle baktn sylemek pek de yanl olmayacak6. AB fonlar potansiyel olarak nemli bir ara olmasna karn bavuru brokrasisi ve uygulama prosedrleri asndan kadn rgtlenmelerinin yapsna ve i yapma biimine pek de uygun grnmyor. Hal byleyken mevcut potansiyelin tam anlamyla hayata gemesi de mmkn olmuyor. Oysa, kadn rgtlenmeleri mali kaynaklar asndan bu kadar skntdayken sz konusu fonlar nemli almlar salayabilirler. Bunun iin, AB fonlarna ilikin brokratik srelerin revize edilip kadn rgtlenmelerinin ihtiyalarna daha etkili cevaplar verebilecek hale getirilmesi nemli grnyor7. Bunun yannda, kadn r6
Kadn hareketi iindeki aktivistler profesyonelce i yapmaz demiyoruz elbette ama kadn rgtlenmeleri sadece bu profilde kadnlardan olumaz, olumamal da. Bu tr bir yaklam, sz konusu fonlar ulalabilirlik asndan taban rgtlenmelerinden olduka uzaklatryor.
7
Bu konuda Avrupa Kadn Lobisi Trkiye Koordinasyonunun balatt mektup kampanyas, Avrupadaki kadn rgtlerinden de olduka destek ald ve ilgi grd. Sz konusu sorun sadece Trkiyedeki kadnlarn deil, AB fonlarnn yneldii tm lkelerdeki kadnlarn ortak problemi. Ancak mektup
kampanyasnn kadnlar asndan olumlu bir sonu yaratt henz syleyemiyoruz.
90
gtlenmelerinin projelerinden sorumlu olan Merkezi Finans ve hale Birimi alanlarnn konuya ilikin farkndalk ve duyarllklarnn olmas, proje yrtme aamasn kolaylatrmak asndan gerekli bir nokta olarak karmza kyor:
Yrtme aamas o kadar ok zor gelmedi. Daha nce proje yrtmtk, belki o deneyim destekledi. Bu biraz danmanmzdan da kaynaklanyor ama. nk baka kadn rgtlerinin bu anlamda kt deneyimleri olduunu biliyorum. Bir de tabii kimin senin projene bakt ok nemli. Bize bakan kadn arkada inanlmaz, her eyi biliyor. Zaten hareketin iinde olan biri. Trkiyenin zorluklar nelerdir, ii belirlediin gnde neden yapamayabilirsin, bunlar biliyor. Btn bunlarn farknda olan birisiyle alnca ok ok zor bir ey deil. Ama dier trl dnemiyorum. O zaman ne yapardk bilmiyorum, ok ok zor.
91
nsan Sermayesi
Kadn rgtlenmelerindeki insan kaynana baktmzda da, mali kaynaklardakine benzer bir sonula karlayoruz: olduka snrl kaynaklar. Grmeler srasnda insan kayna yetersizlii byk oranda ekonomik yetersizliklere baland. Bu, hem niceliksel hem de niteliksel olarak insan kayna eksiklii asndan vurguland:
Ekonomik koullar zorluyor. Keke ekonomik koullarmz olsa da bu almay yapabilsek dediimiz zamanlar oluyor. nk bu insan kayna sknts da yaratyor. Geri gnlllerimiz btn yreklerini bu ie katyorlar ama sonuta onlarn da kendini bireysel gelitirebilecei bir alan yaratamyorsunuz. Belirli bir dzeye kadar herkes kendini yetitirebiliyor, sonras iin ne kaynaklarmz var ne koullarmz el veriyor. Bu motivasyonu kryor tabii ki zaman zaman. Profesyonel insan kayna kadromuz yok, dil bilen arkadalarmz yok. Bu, dier rgtlerle ilikilenme ve geneli takip etmede, proje yazmada bile bizim iin byk sknt.
Bunun yannda, mali koullarn iyiletirilebilmesi de insan kaynann yeterliliiyle ok yakndan balantl:
Kira vermiyoruz, bu ok nemli ama biz hizmet veren bir kurulu olduumuz iin insan kaynana ok ihtiyacmz var. Bu ok problem oluyor. nsan kaynan artrmak iin aldmz balar artrmak gerekiyor ama bunun iin de grme yapmak gerekiyor, insan kayna gerekiyor. O firmalara gitmek, ne yaptn anlatmak, o ilikiyi srdrmek. Bunlar da kendi bana ok nemli bir i yani.
yknn fazlal, ancak bununla kyaslandnda insan kaynann snrll, rgtlenmelerin aktif almalarnn nnde byk bir engel olarak duruyor. Yaplmas gerektii dnlen
92
nsan Sermayesi
birok i, insan kayna sknts nedeniyle tam anlamyla yaplamyor:

Zamanmz yetmiyor ve insan kaynamz hala snrl. Diyelim ki bir kampanyada bir ey yapmak istiyoruz mesela, ona ynelik daha fazla aba sarf etmek istiyoruz, ona dahil olmak istiyoruz, ama buradaki ilerin younluu nedeniyle gerektii kadar zaman ayramamak ya da yeteri kadar iin iinde olamamak, bazen dardan izleyici gibi kalmak durumunda olabiliyoruz. Geri belki bu Trkiyedeki kadn rgtlerinin ve sivil toplumun genel bir sorunu; bir eyler eylerken aslnda asl olandan uzaklayorsun. Normalde politika retmen gerekiyor, stratejiler oluturman gerekiyor, var olan etkilemen gerekiyor, eletirmen gerekiyor. Hedefimiz mahallelerden kmamak ama yle bir sknt da yayoruz tabii Ankara byk bir kent. Bir mahallede bir toplant yapyorsun sonra oraya geri dnemiyorsun, geri dnemediin zaman iliki kopuyor. Yetemiyorsun nk hepimiz ayn zamanda kendi yaamlarmz srdryoruz. Hepimizin baka ileri var, sorumluluklar var, para kazanmak zorunda herkes.
Kadn rgtlerinin ok byk bir ksmnn halen gnlllk temelinde i yrttn grdk. Profesyonel alan olan rgtlenmelerde bile, profesyonel olarak alanlarn says rgtn yapt ilerle kyaslandnda olduka dkt. Ne kadar profesyonel alan olsa da, ilerin ok byk bir ksm gnll alma ile yrtlyordu.
93
nsan Sermayesi
Profesyonel alana sahip olma balamnda kadn rgtlenmeleri
Yukardaki tablo, yar zamanl ve ksa zamanl profesyonel alanlar da ieriyor. Bu nedenle, ikiden fazla profesyonel alan olan rgtlenmelerde bu alanlarn bir ksm ksa zamanl veya yar zamanl alanlar. Bunun haricinde iler devaml olarak gnlllk temelinde yrtlyor. Ancak, i ykn hesaba kattmzda gnll almann snrlarna dayanlm olduunu grdk:
Teknik destek iin yanmza aldmz arkadalarn profesyonel ileri var, ondan arta kalan zaman verebiliyorlar o yzden de insan kayna aslnda yeterli deil. Ama ancak bu kadar gnll alabilir insanlar. Hepimiz olabileceinin maksimumunda alyor. yk ok fazla ama. Hepimizden er tane klonlamamz lazm.
lerin ne kadarnn gnll alarak halledilmesi mmkn? Gnlllerin, yaamn idame ettirecek bir gelire sahip olmak iin harcad vakitten arta kalan zamanda yapt almalar, kadn rgtlenmelerinin planlad almalar gerekletirmesi iin gereken emek
94
nsan Sermayesi
gcn salamada yetersiz kalabiliyor:

Geen seneye kadar gnll psikologlarmz falan vard. u anda yok nk herkes para kazanmak zorunda. imdi bir psikologumuz olabilse her ey ok iyi olacak.
Ayrca, gnlllk temelinde i yrtlrken baz ilerin yaplmak istenmemesi gibi bir sorun da karmza kabiliyor:
Biz ayn anda bir sr eyi yapyoruz. Bunlar hep birbirinden farkl iler. Mesela kimse teknikte yer almak istemiyor. Bir dnya ey tamak zorunda kalyorsun falan. Herkesin farkl hayat derdi var. Onlar buraya uymuyor. br trl de tamam gel sen btn emeini buraya ver dediinde, ben seni istihdam edeceim demen de gerekiyor. Onun iin de para gerekiyor. Oysa biz birazck paramz olunca ofis iin ekipman alyoruz ya da baka bir i daha yapyoruz falan.
Bunun yannda, gnllln neleri kapsad da ayr bir sorun. Emeini gnll olarak rgtlenme iin harcayan kadnlardan ayn zamanda rgtlenme iin i yaparken harcadklar paralar da yol, yemek, telefon paralar gibi kendi ceplerinden harcamalarn beklemenin, insanlarn gitgide gnll almadan uzaklamasna neden olan bir faktr olduu, hem aratrma bulgularn tartmaya atmz toplantlarda hem de grmeler srasnda vurgulanan bir konu oldu:
Gnlllk temelinde i yrtmeye alyoruz ama bu tabii ki nereye kadar? Biz alanlar pek sknt yaamyoruz ama bir evkadn mesela bunu sorun edebiliyor. Senin yol, telefon paran karlayaym, gnll al demek gibi bir imkanmz da yok.
Tm gnlllerden, rgtlenme iin ayn abay sarf etmelerini beklemek de pek gereki olmuyor.
95
nsan Sermayesi
Grme yaptmz aktivistlerden birinin belirttii gibi, bu nedenle kimileri snrl gnll, kimileri adanm gnll oluyor:
Mesela diyelim ki bahar enliklerinde stand ayoruz, gnlllerimiz orada dururum, diyor. Yani snrl gnlllk var. O yzden bazlar da adanm gnll oluyorlar, mecburen. Bazlar snrl gnll bazlar adanm gnll ve istemese de, gnlsz de olsa gnll olmak durumunda. Ben zaten bandan beri buradaym. Biraz kalc eleman gibi bir ey oldum nerdeyse. Kle. Btn kadn rgtlerinde vardr sonuta hatta birok kereler var baktn zaman.
Btn bunlar ise, olduka fazla bir i yknn altnda hem maddi hem de manevi olarak giderek daha da fazla ezilen aktivistler yaratyor. Bunun, yaplan iten alnan zevki ve bazen sz konusu ie kar duyulan heyecan azaltan bir faktr olduu ortada:
Hafta ii cumalar leden sonra hep dernekte oluyorum. Eitim olduunda Yksekovada Bitliste falan ona da gidiyorum. Hafta ii de akamlar haftada iki gn eitim var, dernee geliyorum. Ama gndz genelde iyerimde oluyorum ve orada da genelde dernein ilerini yapyorum, raporlar falan iyerimde yazyorum. Geceleri de evde alyorum. zel bir eyim yok. O yzden sevgililerim hep terk ediyor beni. Hep dernekle ilgileniyorum. Ben ok zorluk yayorum. Zorlanyorum. Saat sabah bete uyanyorum. Bir i yapacam diye kzm, en yaknlarm ihmal ediyorum. Annemin bazen kadnlar iin bir ey yapmak istiyorsan ben ve kaynvalidene bak, dedii oluyor.
96
nsan Sermayesi
Belki birka kii daha youn olarak, profesyonel olarak alrsa, o zaman daha hzl bir sr ey yaplr. Daha byk bir kaynak yaratabilsek, birka kii daha gelse eminim ok daha gl bir alma olarak ortaya kar. Birka kii dnda ok da fazla i yapan yok. Bu da benim enerjimi gtryor.
Kadn rgtlenmeleri, daha fazla insan kaynana ihtiya duyuyor. Bu, hem yaplmas istenen almalar tam anlamyla yapabilmek iin, hem de yaplan iten duyulan heyecan koruyabilmek iin gerekli. yk altnda ezilmek, rgtlenme iindeki kadnlarn kendi aralarndaki ilikileri de olumsuz etkileyebiliyor. Bunu engellemek, rgt ii ilikileri gl klabilmek asndan olduka nemli. Ancak, profesyonel alan saysnn artmasnn mali kaynaklarla ok yakndan iliki olduu ortada. Peki ya gnlllerimiz, yelerimiz? Grme yaptmz rgtlerdeki gnll saylarna baktmzda aslnda kt bir tabloyla karlamadk.
Gnll saylar balamnda kadn rgtlenmeleri
Yukardaki tablo, aktif gnll saylarn sorduumuzda aldmz yantlar dorultusunda hazrland. Gnlllere nicelik asndan baktmzda pek
97
nsan Sermayesi
de az olmayan rakamla karlayoruz. Ancak, yaptmz grmeler, gnllleri ie dahil etme, sistemli bir alma plan sunma, gnlllk temelinde yaplabilecek ileri belirleme konusunda sorunlarmz olduunu gsteriyor:
Gnll rgtlenmesi konusunda ok ktyz. Gnlllerin burayla ilikilenmesini bir trl oturtamadk. () Gnlller konusunda sivil toplum rgtlerinde genel olarak bir sorun olduunu dnyorum. Bu konuda eitim programlar varm ve bence bunlardan kesinlikle yararlanmalyz. Grup ii ilikileri oturtabilmek iin profesyonel olarak gnll rgtlenmesi konusunda buradaki insanlarn eitilmesi gerekiyor.
Gnllleri ie dahil etme, gnllnn ii yapabilecek bilgi birikimine ve beceriye sahip olmas iin ona vakit ayrma, rgtlenmedeki gnlllerin hem nitelik hem nicelik asndan yeterli olmas iin gerekli grnyor:
nce eviri yaptm, dier kadn rgtleriyle toplantlar olduunda katldm, onlarn notlarn tuttum. Bir ay altm ama benim iin ok retici geti nk oradaki kadnlar yapt her eye bizi dhil ediyordu. Bilgi aktarlyordu devaml ve ben kendimi yabanc hissetmiyordum.
Ancak bu, mevcut koullar altnda pek de mmkn olamyor:

Elli ile yz arasdr gnlllerimiz. Maksimum elli diyelim. brlerini de nk biz toparlayamyoruz. yle bir enerji olmuyor bazen. Bu, vakitle ok alakal bir ey. Burada yatyoruz artk yani, daha ne olsun. Bir de ona ayracak zaman ve enerji kalmyor i yapmaktan.
98
nsan Sermayesi
Hepimiz zaten ok kstl olan zamanmzdan alarak bunlar yapmaya alyoruz. O yzden o insanlarla buluamyoruz bir trl. Aslnda bu biraz da kapasite ile ilgili. Baka kadnlara retmeye alyorum. O da bir zaman ama ona razym, yeter ki alsnlar o ii zerimden. (...) En ok korktuum eylerden biri acaba bir kadn almak istiyor da nne mi geiyorum meselesi. Bundan o kadar ok korkuyorum ki, geri planda durmaya alyorum.
Sonuta bir ksr dngyle karlayoruz: daha fazla profesyonel alan iin daha fazla gelire ihtiya duyarken daha fazla geliri salayabilmek iin de daha fazla insan kayna ihtiyac; daha fazla gnlly ilere dahil edebilmek iin gnlllere zaman ayrmak gerekirken, olduka fazla i yk altnda alan insan kaynann buna vakit ve enerji ayramamas. Bu ksr dngnn almas ve kadn rgtlenmelerinin daha fazla insan hem profesyonel alanlar hem de gnll alanlar arasna katabilmesi nemli bir ihtiya olarak karmza kyor.
99
nsan Sermayesi

Ylda ortalama tane gnll atlyesi yapyoruz. Gnll olmak isteyen kadnlar sre iinde gelip bildiriyor isimlerini. Yirmi otuz kiiyi bulmasn bekliyoruz, bir de kendi gcmze bakyoruz. Yirmi otuz kiiyi bulduumuz noktada atlye yapyoruz. gnlk falan bir atlye oluyor bu. Ondan sonra buradaki ilere daha aktif katlabiliyor kadn arkadalar. Kimi arkadalar daha hzl da katlabiliyor. Atlyeden nce eer zamanlar msaitse ve bizim elimizdeki gnll ileri msaitse daha ncesinde de katlabiliyor kadnlar. Ama genel olarak gnll atlyesinden sonra burada var olmaya balyor kadnlar.
100
Ortak Bir Strateji
Ortak Bir Strateji
Kadn rgtlenmeleri giderek hem saysal olarak artyor hem de corafi dam asndan daha geni bir alana yaylyor. Her birinin kendi alma alan, kendi ihtiyalar, ncelikli grd sorunlar var. Ancak bir yandan da hepsi ayn btnn bir paras ve ayn st hedeflere katk sunuyor. Kadn rgtlenmeleri kendi almalarn planlarken, daha btnlk, daha birbirini ve birbirinin almalarn gren, aslnda ayn btne katk sunulduunun farknda olan ve bunu gzeten bir yntemle hareket edebilir mi? Bu aratrmaya balarken, bunun nasl mmkn olabileceini bulabilmek iin yola ktk. Trkiyedeki kadn rgtlenmelerinin bir stratejisi olabilir mi sorusundan hareket ettik ve aratrma sonucunda kacak raporun byle bir tartma iin zemin oluturabilmesini umduk. Bunu yaparken elbette kast ettiimiz belirli programlarn olmas, herkesin bu ynde almas deildi. Ancak, stratejik olarak ncelikli baz hedefler belirlenebilir ve rgtlenmeler kendi almalarn planlarken akllarnn bir ucunda bu hedefleri de tutarak yollarna devam edebilirler mi sorusu, temel aratrma noktalarmzdan biriydi. Aratrmaya balarken kadn rgtlenmeleri bize gl ancak bir anlamda da dank bir yap gibi grnyordu. Bu dankln toparlanmasnn deil, ama ayn anda hem dank kalp hem gerektiinde toplu olabilmenin zeminini aramaya ktk. Buna ilikin en temel soru, kadn rgtlenmelerinin kendi gndemlerini ne kadar oluturabildiiydi. Kendi gndemleri erevesinde ne kadar stratejik ve ibirlii iinde alabiliyor olduklar nemliydi. Bu nedenle, hem daha sistematik bir biimde i yaplmasnn nnde ne gibi
103
Ortak Bir Strateji
engeller olduunu grmeye altk hem de kadn rgtleri arasndaki ilikiye baktk. Bu ilikinin yaps, birlikte asgari hedefleri belirleme, kendi almasn yaparken baka rgtlerin almalarn da dikkate alma gibi konularda ne durumda olunduuna dair ipular sunacakt. Buraya kadar ele alnan tm konularn, aslnda byle bir stratejinin oluturulmasnn, birlikte gndem belirleme ve o gndemlerin peinden gitmenin nnde de engeller yarattn grdk. nsan kayna sknts, ok fazla i yknn altnda kalp ou durumda dier kadn rgtlenmeleri ile kurulabilecek daha srekli ve yapc ilikiler iin zaman ayramamay getiriyor. Mali skntlar daha fazla insan kaynana sahip olunmasn engelliyor. Kamu ile rayna oturtulamam iliki olana bitene mdahil olma konusunda ok daha fazla aba harcanmasna neden oluyor. En byk gelir kaynann proje fonlar olmas ve fon rgtlerinin gndem ve nceliklerinin kadn rgtlenmelerini gndem ve ncelikleriyle her zaman uyumamas, kadn rgtlenmelerinin belirledikleri gndemin peinden gitmesini yavalatabiliyor. Tm bu skntlar dorultusunda, kadn hareketinin bir stratejisi olabilir mi sorusu, rgtler ne kadar stratejik hareket edebiliyor, kendi gndemleri peinde ne dereceye kadar gidebiliyor noktasna kayyor. Grme yaptmz rgtlere baktmzda gndem belirleme ve stratejik planlama erevesinde alma konusunda, ncelikle rgtsel dzeyde skntlar olduunu grdk. Anlk gelimelerin bu planlarda olduka belirleyici olduunu fark ettik:
Pek planl olmuyor. yelerimiz de ok bilinli deil. Biz de ite bakyoruz oradaki kadnlarn i ihtiyac var, ya da baka bir ihtiyasa onun iin planlar yapyoruz.
104
Ortak Bir Strateji
Sonuta zaten ana eksenimiz var hep; kadna ynelik iddet zellikle aile iinde. (...) Konu hep belirli zaten. Bu alanda ne yapabiliriz zerinde konuurken aslnda biraz ortaya kyor. () Mesela bu almay, zellikle danma merkezini duyurmak iin birok ilede yeniden alan almas yapmak istiyoruz. Bu sene bunu konuuyoruz.
Yani plan falan deil de, alma yaparken gnceli takip etmeye alyoruz.
Genelde ihtiyalarmza ortaya kyor. (...) O planmz yok. Ama u srdrmek istediimiz kyor.
gre. htiyalar da kendiliinden kadar uzun vadeli, somut bir anda yryen iler zerinden, eyler zerinden bir eyler
Ortak hedeflerin ve stratejinin belirlenmesinde nemli unsurlardan biri olan uzun vadeli planlar yapma meselesi konusundaki skntlar, Trkiyenin kark ve deiken gndemiyle ok yakndan ilikili bir biimde dile getirildi:
Buras Trkiye yani biz nasl yapalm, Trkiye Cumhuriyeti hkmeti yapmyor ki. O yzden yle bir planlama yapma ansmz yok. (...) Bizim hi birimizin yle ok sistemli uzun vadeli planlar yapma ansmz yok. Sabah bir darbeyle mi uyanacaz, deprem mi olacak? Hibir ey bilmiyoruz, yle bir lkedeyiz. O yzden ok uzun vadeli planlar yapmyoruz.
Byle bir stratejiyi, ncelikli hedefleri belirleyebilmek iin elbette ki kadn rgtlenmelerinin kendi gndemlerinin peinde gidebiliyor olmas nemli.
105
Ortak Bir Strateji
Trkiyenin gndeminin kadn rgtlenmelerinin gndemlerini deil, daha ok kadn rgtlenmelerinin gndemlerinin Trkiyenin gndemini belirleyebilmesi ve kadn rgtlenmelerinin kendi gndemleri dorultusunda rkiyenin gndemine mdahil olabilmesi bir ihtiya olarak karmza kyor:
Biz o anki taleplerimiz zerinden bir araya gelebiliyoruz. te o yzden henz hareket deiliz diyorum. O anki gndem bizi bir araya getiriyor, gelebiliyoruz ve o an ortak taleplerimiz iin ortak refleks gsteriyoruz. Bu ok deerli. Ama uzun vadede bizim ortak bir hareketliliimiz yok. (...) Ama asgari talepler zerine olmal bence srekli bir ey. Daha iletiim halinde, daha birbiriyle tartan, birbirini etkileyen, dinamik, kendi gndemiyle, geri gndem izin vermiyor bizim kendi gndemimize, srekli bir ey var, ama kendi yolunu izleyen, en azndan iletiim ve karlkllk hali olsun isterdim.
Aslnda bir sr rgtte olan ey, kendi politikamz ya da yol haritamz belirlemek, hangi konularda gndem oluturacamz belirlemek gibi bir ansmz ok fazla olamyor. Hem ok sk bir araya gelememekten, hem de daha ok gndemin akntsna kaplp tepki gelitiren bir varolu sergilememizden. Aslnda bunu krmak iin srekli biz kimiz, ne yapacaz, diye tekrar tekrar soruyoruz. Ama hl kendi gndemimizi oluturmak ve gndemimizin peinden gitmeyi ok oluturamadk.
Bunun tam bir koordinasyon olmas gerekmiyor ama bir iliki biiminin olumu olmas nemli diye dnyorum. Elbette ki kim nerede ne yaparsa feminizmi ve kadn hareketini destekliyor ama birbirini daha iyi besleyebilecei yntemleri bulabilmeli. Uratmz ok fazla ey var belki de, bizim artk eleme yapmamz gerekiyor. Hayat bizi o kadar zorluyor ki. Babakan ocuktan bahsediyor, haydi bakalm ertesi gn balyoruz
106
Ortak Bir Strateji
hepimiz ocuk konumaya. Belki bizim durdurmamz gerekiyor. Bizim iimiz bu diyip belirli bir sre hibir ey duymadan, biz onu bilmiyoruz kardeim diyip buna gitmemiz gerekiyor. nk ok fazla ey var. Hepsine bir ey yapmaya kalktmzda kaybolunuyor. Birbirimizin Birbirimizin yapt eyleri grebilmek, destekleyebilmek, bunlar nemli eyler. Ama aslolarak da yaptmz ii, yani ne yapyorsak onu tam darya aabilmemiz.
Belki gerekten de kadn rgtlenmelerinin bir ara durup kendisine bakmas, kendi gndemlerini yaratp onlarn peinden gitmesi gerekiyor. Bu raporun her ayr balk altnda, her farkl sorunda tekrar tekrar gsterdii ey kadn rgtlenmelerinin kendileri iin, kendi rgtlenmelerine dair sorunlar iin eylemlerde bulunup zmlerin retilmesi konusunda grece daha az talepkar olduu. Kadn rgtlenmeleri, kadnlarn yaad birok probleme, mevcut cinsiyeti sisteme kar seslerini ykseltiyor, taleplerde bulunuyor, zmler retiyor ve onlarn uygulanmasnn takipi oluyor. Ancak, rgtlenme iinde, i yaparken, pratik dzeyde yaad birok probleme dair talepler oluturmaktansa engelin arkasndan dolap en ksa srede en kolay biimde sorunu nasl bertaraf edebileceine bakyor. Hiyerarik rgtlenme modellerinden rahatszlk duyuluyor ama bu rgtlenme biimlerini deitirmek iin taleplerle gitmek yerine var olan iinde en rahat hareket edebilmenin yollar aranyor; fon kurulularnn kriter ve nceliklerine ilikin sorunlar yaanyor ama bunu bir gndem haline getirmek yerine kendi yapacaklar ileri evirip evirip proje ars nceliklerine uygun hale getirmenin yollarn aryor.
107
Ortak Bir Strateji
Ksacas kadn rgtlenmeleri, ak ak kendileri iin bir ey istemiyor. Oysaki Trkiyedeki kadn rgtlenmelerinin daha rahat alabilmesi, bir dolu sorunun zlebilmesi iin de temel gerekliliklerden biri.
108
Kaynaka
Kaynaka
Ayman, Zelal, 2007, Toplumsal Cinsiyet; Deiimin Sancl Halleri, iinde Trkiyede Hak Temelli STKlar, Sorunlar ve zm Araylar, Sivil Toplumu Gelitirme Merkezi. Bora, Aksu, 2006, Projeler: Yeni Bir Balam, Eski Sorunlar..., Amargi Feminist Dergi, Say:3. Cleveland, John W. 2003, Does the New Middle Class Lead Todays Social Movements?, Critical Sociology, Vol. 29, issue 2. lkkaracan, Pnar, 1997, A Brief Overview of Womens Movements(s) in Turkey (and the Influence of Political Discourses), Kadnn nsan Haklar-Yeni zmler Dernei. Sancar, Serpil, Trkiyede Kadnlarn Hak Mcadelesini Belirleyen Balamlar, Sivil Toplumu Gelitirme Merkezi. Sanyal, Paromita, 2006, Capacity Building Through Partnership: Intermediary Nongovernmental Organisations as Local and Global Actors, Non Profit and Voluntary Sector Quarterly, Vol. 35, No. 1. Sirman, Nkhet, 2006, Proje Toplumunda Kadnlar, Amargi Feminist Dergi, Say:3.
Sanal
The New World Foundation, 2003, Funding Social Movements; The New World Foundation Perspective, The New World Foundation.
111
Kaynaka
Tsiad, 2008, Trkiyede Toplumsal Cinsiyet Eitsizlii: Sorunlar, ncelikler ve zm nerileri, Tsiad. stn, lknur, 2007, Muktedir Olmak, ktidar Olmak: Devlet Sivil Toplum likisi, Amargi Feminist Dergi, Say: 4. stnda, Nazan, 2006, Trkiyede Projecilik zerine Eletirel bir Deerlendirme, Amargi Feminist Dergi, Say:3. Wall, Melissa A. 2007, Social Movements and E-mail, New Media and Society, Vol. 9(2):258-277.
112
Ek: Grme Listesi
Ek: Grme Listesi
Adana Kadnlarla Dayanma ve Snma Evi Koruma Dernei Adana Ayrmcla Kar Kadn Haklar Dernei stanbul Avrupa Kadn Lobisi Trkiye Koordinasyonu Genel Bir Adm Daha leri Dernei Adana Bamsz Kadn Dernei Mersin Bakent Kadn Platformu Ankara evre Gnllleri Adana Ev Kadnlar Dayanma Dernei Aydn Filmmor Kadn Kooperatifi stanbul Giriimci Kadnlar Dernei zmir Kadn Giriimciler Dernei stanbul Kadnn Sosyal Hayatn Aratrma ve nceleme Dernei Ankara Kaos Gay ve Lezbiyen Kltrel Aratrmalar ve Dayanma Dernei Kadn Grubu Ankara Kadn Yurtta A stanbul Kadn Emei ve stihdam Platformu Genel Krkrk Kadna Ynelik iddetle Mcadele Kooperatifi Ankara Kadnn nsan Haklar Yeni zmler Dernei stanbul Kadn Koalisyonu Genel Lambda stanbul Medya zleme Grubu stanbul Urfa Yaam Evi Kadn Dayanma Dernei Urfa Amargi stanbul Winpeace stanbul KAMER Diyarbakr Kadnlarla Dayanma Vakf stanbul Van Kadn Dernei Van Kadn Dayanma Vakf Ankara Ev Eksenli alan Kadnlar alma Grubu Ankara Kozadan pee Ev Eksenli alan Kadnlar Kooperatifi Ankara ada Kadn ve Genlik Vakf Ankara Ankaral Feministler Ankara Balar Kadn Kooperatifi Diyarbakr El Emeini Deerlendirme Dernei anakkale Kazate zmir Selis Kadn Dernei Diyarbakr Umut I Diyarbakr Kadn Adaylar Destekleme ve Eitme Dernei stanbul, Ankara ve Adana ubeleri Ev Hanmlar Dayanma ve Kalkndrma Dernei Adana Trk Kadnlar Birlii Genel Merkezi Ankara Uan Sprge Ankara Pembe Hayat - Ankara Trk Kadnlar Birlii Adana ubesi Adana Kadn Dayanma Dernei Trabzon ARI Kadn alma Grubu stanbul Melek zman Filmmor Kadn Kooperatifi kurucularndan Pnar lkkaracan Kadnn nsan Haklar Yeni zmler Dernei kurucularndan Simten Coar Bakent niversitesi retim yesi Zelal Yalcn Mor at yesi Aye Sargn Bamsz Yasemin Aydn Denizli Kadn Platformu yesi
115
Aratrma Chrest Vakf, raporun yayn Friedrich-Ebert-Stiftung Dernei tarafndan finansal olarak desteklenmitir.

Kadın Örgütleri Ihtiyac Analizi Raporu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kadın Örgütleri Ihtiyac Analizi Raporu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kadn rgtlenmeleri: Sorunlar, htiyalar, Olanaklar

Kadn rgtlenmeleri: Sorunlar, htiyalar, Olanaklar

Kadn rgtlenmeleri: Sorunlar, htiyalar, Olanaklar ISBN: 978-605-61015-1-9

Yerelde alma yrtm bir aktivistin szleri de bunu aka gsteriyor:

tercih eden gruplard:

ettiimiz kadar durdurmaya alyoruz.

olarak karmza kyor:

Ya ortalamasna gre kadn rgtlenmeleri

benzer sorunlar yaamt:

toplumsal alglarn dntrlebilmesi iin nemli bir nokta olduunu dnyoruz.

iddete kar alma yrtyoruz.

Kamu Kurumlaryla likiler

Kamu Kurumlaryla likiler

Kamu Kurumlaryla likiler

Kamu Kurumlaryla likiler

Kamu Kurumlaryla likiler

Bunlar biliyor muydunuz?

Kamu Kurumlaryla likiler

rneklerini daha ne kadar oaltabiliriz?

Kamu Kurumlaryla likiler

Kamu Kurumlaryla likiler

Bunlar biliyor muydunuz?

Kamu Kurumlaryla likiler

Kamu Kurumlaryla likiler

Kamu Kurumlaryla likiler

Karma rgtlerle likiler

Karma rgtlerle likiler

Karma rgtlerle likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Bunlar biliyor muydunuz?

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Bunlar biliyor muydunuz?

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Bunlar biliyor muydunuz?

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmeleri Arasndaki likiler

Kadn rgtlenmelerinin yllk gelirleri

Zaten ok az miktarlarda toplanamayan aidatlar:

smi olup cismi olmayan balar:

Tartmal proje fonlar:

Grtmz kadn rgtlenmelerinde her ne kadar aidatlardan, balardan bahsedilse de en byk

gelir kaynann proje fonlar olduunu grdk.

Bunlar biliyor muydunuz?

Mali KaynaklarAB Fonlar

Mali KaynaklarAB Fonlar

AB fonu kullanm asndan kadn rgtleri

Mali KaynaklarAB Fonlar

Mali KaynaklarAB Fonlar

Mali KaynaklarAB Fonlar

kampanyasnn kadnlar asndan olumlu bir sonu yaratt henz syleyemiyoruz.

Mali KaynaklarAB Fonlar

birok i, insan kayna sknts nedeniyle tam anlamyla yaplamyor:

Profesyonel alana sahip olma balamnda kadn rgtlenmeleri

gcn salamada yetersiz kalabiliyor: