Bi 1.

Cc vn chung
Cc khi nim c bn - Khi nim mi trng: 4 - Khi nim v nhim nhim mi trng khng kh - Khi nim - Cc ngun gy nhim - Cc cht gy nhim Mi trng nc Cht thi rn Pht trin, dn n T xu n MT. Nhu cu pht trin. Tm quan trng ca cng tc nh gi tc ng mi trng.

Chng 1. Cc khi nim c bn v (TM)(EIA)

Cc khi nim c bn, vai tr ca TM trong cng tc qun l mi trng 1. Khi nim v TM S phn tch mt cch c khoa hc, nhng tc ng c li hoc c hi m cc hot ng pht trin c th mang li cho TNTN & Cc iu kin mi trng. xut cc phng n gii quyt (hp l) nhng mu thun gia hot ng pht trin v BVMT. Hot ng pht trin: D n xy dng mt nh my, chng trnh, loi hnh dch v. V d: D n m rng ng, Bnh vin, quy hoch khu du c. Cc phng n x l gii quyt mu thun: cc gii php KH-KT, cng ngh, qun l, cc chnh sch, cc cng c php lut, kinh t... 2. nh nghi TM Cc nh nghi tiu biu: - 1979, Munn, R.E DTM l hot ng, c t ra xc nh

- 1980, Clark, Brian D., TM l s nh gi chnh thc cc tc ng mi trng c th c ca mt hot ng, chnh sch, chng trnh hay mt d n, mt sn phm hoc mt loi hnh dch v...Cc gii php thay th c xut, cc bin php cn c thc hin bo v mi trng. Khi nim ny c s dng t khi bt u cho n khi kt thc d n. nh gi tc ng 1. Xc nh tc ng (Ngun gc pht sinh tc ng) (Hot ng). 2. Phn tch: theo khng gian v thi gian. 3. nh gi: mc (cng ), tt hay khng tt, ng k hay khng ng k. 4. D bo xut cc gii php 1. Phng trnh 2. Kim sot 3. Khc phc

1.3. Mc ch 1. Gp thm t liu khoa hc cn thit cho vic quyt nh i vi hot ng pht trin. 2. Gip cho c quan xt duyt v trin khai thc hin hot ng c y c s ra mt quyt nh ng n v ton din hn v vn cn xem xt, nh gi.

1.4. ngha

1. Rt quan trng trong vic xt duyt v ra quyt nh i vi hot ng pht trin. Thi im hin ti nhn t MT tng ng vi cc nhn t K thut, cng ngh & Kinh t, X Hi. 2. Khng c ngha ph quyt i vi hot ng pht trin. Ngi xy dng bo co v ngi ch d n cng nh ngi ra quyt nh (c quan qun l nh nc) khng nn nhn nhn s i lp ca mi trng v pht trin.

1.5. NI DUNG & YU CU

Tu thuc vo ni dung ca hot ng pht trin. Vn cng ln, phm vi khng gian rng v thi gian cng di th vn nh gi cng phc tp v i hi s nh gi di nhiu gc chuyn mn khc nhau. 1.5.1. NI DUNG CHNH CA TM 1. M t a bn, ni tin hnh hot ng pht trin d kin s trin khai. Phm vi rng: Phm vi hp: xut... 2. Xc nh cc iu kin nh gi: Bin khng gian v thi gian. 3. M t hin trng mi trng trong phm vi nh gi (MT c hiu theo nghi rng). - Mi trng t nhin: + Mi trng khng kh: cc iu kin v KH-TT, Cht lng mi trng khng kh... + MT nc: nc mt, nc ngm. + MT t + Cc HST t nhin. - Mi trng x hi: Y t, gio dc, mc sng, iu kin sng... Lu vc. Vng lnh th. Mt khu ph, Cm dn c, phn xng sn

Nu khng iu kin, s liu th cn gii hn iu kin bin khng gian v thi gian. Gii hn vn phi th hin mc tc ng ca d n i vi MT. Phi rng ( Cc tc ng chnh, trc tip ca d n). 4. Xc nh cc tc ng n mi trng do hot ng ca d n. Ln lt cc i tng chu tc ng: - Mi trng khng kh. - Mi trng nc. - Mi trng t. - Cht thi rn. - Mi trng x hi 5. D bo cc tc ng c th xy ra khi hot ng c trin khai. 6. Xem xt kh nng hon nguyn khi hot ng pht trin chm dt hoc khi i vo hot ng n nh. 7. Cc bin php phng trnh, kim sot v khc phc: cc chnh sch, cc bin php k thut & Cng ngh, cc chng trnh & chnh sch. 8. So snh cc phng n hot ng khc nhau ca d n & trong trng hp d n khng trin khai. 9. Kt lun v kin ngh Phng php lun: pht huy tnh c lp trong t duy nh gi, trnh vic da vo cc ti liu mu, rp khun mt cch my mc. 1.5.2. KIN THC KHOA HC CN THIT Kin thc a ngnh, rng. Nhm chuyn gia. ISO 14000 v trnh chuyn gia. 2 nhm chuyn ngnh: 1. Kin thc v hot ng pht trin. Tu thuc vo d n. 2. Kin thc v khoa hc k thut TNTN & Mi trng. nhim mi trng, K thut & cng ngh mi trng. Sinh thi, h sinh thi v cc mi quan h gia cc thnh phn trong h sinh thi... Cn mt nhm chuyn gia nh gi. 5.3. YU CU Cc yu cu cn tho mn

1. L cng c thit thc, gip cho vic la chn v ra quyt nh i vi d n (ngi ra quyt nh). - Cc phng n k thut, cng ngh, cc hnh thc thng mi v dch v. - Cc t liu cn c cn nhc, nh gi mt cch khoa hc v cc li ch t c cng nh cc tn hi n MT, TN c quan ra quyt nh c iu kin la chn cc phng n hot ng khc nhau. 2. xut c phng n: phng, trnh, kim sot, gim bt c cc tc ng tiu cc m vn t c cc mc tiu v yu cu ra ca cc hot ng pht trin. 3. Cng c c hiu lc trong vic khc phc cc hu qu, cc tc ng tiu cc n mi trng. Cc bin php khc phc i hi phi c tnh kh thi v mt k thut, cng ngh, kinh t cng nh l x hi (cn c cn nhc, xem xt v nh gi c th). 4. B cc phi r rng, d hiu. Cc thut ng cn s dng n gin v ph thng. 5. Cht ch v tnh php l, phi c y c s khoa hc v c s php l v n lin quan n quyn li & ngha v cng nh l tinh thn ca cc cng ng dn c khu vc hoc cc tng lp dn c a phng. 1.6. LCH S PHT TRIN Th gii - 1969, M ban hnh: Lut v cc chnh sch mi trng (NEPA). Bao gm: + Yu cu phi nh gi cc hot ng ln ca lin bang c gy nhng tc ng ng k n cht lng mi trng. + Bn hng dn thc hin. Mc ch, ni dung v cc yu cu c th v vic thc hin.

- Thp k 70-80 Cc quc gia Canada, Australia, Anh...ban hnh lut php hoc nhng quy nh cc mc khc nhau v TM. - Thp k 80-90 Cc nc ang pht trin khu vc chu Thi bnh dng.. Vit nam - 1984, Bo co mang tnh thng tin s lc v GTMT v H Tr An. - 1985, Trin khai cng tc iu tra v vic s dng TNTN. - 30/12/1993 Lut Bo v mi trng c quc hi thng qua. 4/1994 chnh thc c hiu lc. - Cng tc TM trin khai cho phn ln tt c cc hot ng pht trin theo iu 18, chng III. 1.7. Vai tr ca TM trong h thng t chc v qun l mi trng V tr TM trong qun l mi trng Mi quan h gia TM v cc cng c qun l mi trng khc CC THUT NG nh gi tc ng mi trng L s nh gi chnh thc cc tc ng i vi mi trng c th c ca mt chnh sch, chng trnh hay d n. Cc gii php thay th cho xut v cc bin php cn c chp nhn BVMT. Khi nim ny c p dng t khi bt u, vn hnh cho ti khi chm dt. Tc ng L hiu ng ca mt s vt, mt hot ng ln mt vt th hoc mt hot ng khc. Tc ng c th thay i theo khng gian v thi gian trong phm vi ca hiu ng. C th dng t "nh hng " thay th. ng k Hnh thnh t nm 1985 trong cc TM xuyn bin gii.

C ngha tng ng vi cc t " c ngha, ng ch ...". Tc ng nm ngoi gii hn chu ng, ngoi gii hn chp nhn c. (ngng trong KHXH thng l 5%. S ng k l s bin ng vt qu (khong 5%). Tuy nhin s ng k kh c chp nhn i vi cnh quan, cc sinh vt qu him...m ch yu ph thuc vo ngi nh gi...

Chng2 QUY TRNH THC HIN V NI DUNG CHI TIT TM 2.1. Cc bc thc hin TM i vi d n pht trin. GTMT l vic lm hu ch, c ngha thit thc i vi cc hot ng pht trin. Tuy nhin do TM l mt qu trnh nghin cu, phn tch tng hp phc tp, i hi chuyn gia c kinh nghim, tn km v thi gian, kinh ph, v vy i vi cc d n pht trin vic GTMT y ch tin hnh i vi cc d n pht trin quan trng. Vic xem xt vn ny c cc t chc, cc quc gia c cc quy nh c th i vi vic thc hin TM. Sau khi xem xt d n, vic TM c chia thnh cc bc sau: - Lc duyt (Screening) cc TMT. - nh gi s b (Preliminary Assessment) cc TMT. - nh gi y (Full Assessment) cc TMT.

2.2. Lc duyt (Screening) cc TMT.

Lc duyt TMT c thc hin vi tt c cc d n nm trong din quy nh phi thng qua cc th tc v mt mi trng. Tin hnh trong giai on u tin, ngay t lc mi c nhng tng v mc tiu, ln, nguyn tc cng ngh v a im ca d n. (Khi nim) Lc duyt gip cho vic hnh thnh mt khi nim y hn v d n. Ni dung: + im li cc d n tng t thc hin trong qu kh, ti a phng hoc cc a phng khc trong v ngoi nc. + Phn on mt cch nh tnh xem d n ang xt c kh nng tc ng nh th no. + iu chnh li khi nim v d n theo hng phng trnh cc tc ng tiu cc n mi trng.

 Phng php nh gi: + So snh d n ang xt vi cc d n thc hin thng qua cc ch tiu s b nh quy m, a im. + So snh d n vi cc d n c hay khng cn TM (trng hc, trm x...) hoc vi cc d n phi c TM (hm m, bn cng...) t xc nh nhu cu TM ca d n. + c on cc tc ng chung ca d n v so snh vi kh nng chu ng ca mi trng (phng php ni suy). + Phn tch ton din v chi tit nhng ch s dng cc d liu sn c. Do ngi ch d n thc hin vi s t vn ca chuyn gia, c quan qun l mi trng thm nh. Kt qu + D n khng c cc tc ng n mi trng ng k, khng cn tip tc thc hin GTMT. + Cn thit thc hin GTMT tip tc. 2.3. nh gi s b cc tc ng n mi trng G TMT s b cn gi l GTMT ban u (Initial Environnmental Examination, IEE) hoc GTMT nhanh (Rapid EIA) i hi s phn tch, xem xt vi trnh chuyn mn cao hn. Ni dung ca G TMT s b + Xc nh cc tc ng chnh ca d n i vi mi trng ti a bn d kin thc hin. + M t chung v d bo phm vi ca cc TMT. + Trnh by vi ngi ra quyt nh v tm quan trng ca cc tc ng. G TMT cn c tin hnh ngay trong giai on lp lun chng KTKT s b (nghin cu tin kh thi). nh gi ny gip cho chng ta thu hp c s tranh ci v mt s vn quan trng nh v tr, quy m ca d n. Nu lm tt c th kp thi iu chnh khi nim v d n khng cn thit thc hin TM y na.

G TMT s b do c quan ch tr d n thc hin theo cc hng dn ca quy nh ca G TMT ca cc quc gia hoc cc t chc quc t. Cc phng php thng s dng: phng php danh mc v ma trn TMT. Vic thm tra bo co nh gi do cc c quan qun l thc hin vi kt qu t c: + Khng cn thit thc hin tip tc lm bo co TM y . + Cn thit tip tc G TMT y . 2.4. nh gi tc ng mi trng y . 2.4.1. Chun b 1. Thnh lp nhm G TMT + T cch c lp (Independent Assessment Team) i vi nhm xut d n. + Nhm bao gm cc chuyn gia am hiu v G TMT, lnh vc hot ng ca d n. + Nhm trng chu trch nhim ch o v iu phi cc hot ng ca d n G TM. + Chuyn vin lin lc c trch nhim quan h i vi cc c quan c lin quan n d n. 2. Xc nh phm vi khng gian v thi gian ca vic nh gi. + Xc nh vn trng im, lm r cc vn gay cn nht, p ng c yu cu ca c quan qun l. + Phm vi khng gian, thi gian phi da trn c s cc lp lun c c s khoa hc. 3. Xc nh cc c quan c thm quyn quyt nh v ti chnh, k hoch, cp giy php v kim tra vic thc hin d n (TM). Thit lp cc mi quan h cn thit gia nhm nh gi vi c quan qun l. 4. Thu thp cc lut, quy nh c lin quan n G TMT v lnh vc hot ng ca d n. 5. Xy dng cng G TMT, trong cng cn lm r cc ni dung sau: + Tn vn bn G TMT ca d n (tn d n), mc ch c th ca nh gi (gii quyt vn g).

+ Cc phng php, cc hng dn c s dng trong qu trnh nh gi. + Cc t liu tham kho (s liu, bo co, bi bo...) s dng trong qu trnh nh gi. + D kin k hoch quan trc mi trng. + K hoch v chng trnh lm vic ca nhm. + K hoch hi tho, trao i kin v kt qu nh gi. + K hoch in n cng b vn bn nh gi (np h s, bo v bo co). + Thi gian biu. + Kinh ph thc hin nh gi. + Vin tr cn xin. + Cc yu cu khc... cng G TMT ca cc d n quan trng cn c c quan qun l mi trng cp trung ng, cp a phng tng ng vi mc , phm vi ca d n, xt duyt v nht tr trc khi chnh thc tin hnh. Hn ch, trnh bt ng v ni dung, mc , phm vi, phng php nh gi... 2.4.2. nh gi tc ng mi trng 2.4.2.1. Xc nh cc kh nng tc ng n mi trng ca d n. Bc1. Xc nh cc hot ng quan trng ca d n - Xem xt ni dung ca d n. - Xc nh cc hot ng (action) quan trng nht s xy ra trong qu trnh thc hin. V d: Hot ng 1. Gii to mt bng. 1. p ph. 2. San lp 2. Thi cng xy dng. 2.1. Tp trung nhn cng, nguyn vt liu, thit b thi cng. 2.2. Thi cng xy dng Bi, ting n Bi, nc cp, nc ngm TM nng cp ging. TTDVYT thnh BV a khoa 500

2.3. Lp t thit b 3. i vo hot ng 1. Khm bnh 2. Cha bnh Cng trnh thu in: Sn xut xi mng: Bc 2. Xc nh cc bin i mi trng (t nhin, x hi) do cc hot ng. - Mi mt hot ng c th gy ra nhng bin i mi trng (Environmental Change) vt l, ho hc, sinh hc trn a bn hot ng din ra. - Xem xt, xc nh c cc bin i quan trng nht. Cc bin i trc tip v gin tip... Bc 3. Xc nh cc tc ng (mc tc ng) ti ti nguyn thin nhin v cht lng mi trng sng ca con ngi. Cc bin i mi trng s c tc ng (Impact) vi ti nguyn thin nhin, cc HST, sc kho v cc iu kin sng ca con ngi. Mc tiu ca G TMT l xc nh mt cch ng n. Trnh thiu st: - Lit k danh mc cc tc ng quan trng ca d n. - Lit k cc ngun tc ng tim tng ca d n (ngun gy o nhim). V d: khi, bi, nc thi, rc thi, s ph rng, mt t canh tc... - S dng cc phng php nh gi mc tc ng. Bc 4. D bo din bin ca cc tc ng mi trng. - Xc nh v d bo cc din bin v mi trng trong phm vi khng gian v thi gian xc nh. Cc d liu d bo l cc d liu dng trong vic xc nh cc tc ng hoc t kinh nghim hoc t cc d n tng t. - Phng php c th s dng trong d bo xu th bin i l phng php m hnh, so snh hoc phng php chuyn gia. - Cn nh gi tin cy ca kt qu d bo.

Bc 5. nh gi tm quan trng ca cc tc ng - Khi c kt qu xc nh cc tc ng, d bo cn lm r tc ng no l quan trng nht, cn c bin php kim sot nht. - Lp cc danh mc theo th t u tin cn phi kim sot tc ng no, hnh ng no theo thi gian trin khai ca d n trong khng gian xem xt. - i chiu vi cc yu cu ca lut php, quy nh v cc tiu chun. - Tham kho kin cc nh qun l, cng ng dn c. Nh vy vi trnh t k trn, vic GTMT lm r: Vic thc hin d n s gy nn cc ng g n mi trng (ti nguyn thin nhin, cc h sinh thi, cht lng mi trng sng ca con ngi...) Nhng tc ng no l c nhng nh hng tch cc, tiu cc n cht lng mi trng cng nh cc tc ng no cn c nhng bin php thch hp kim sot. 2.4.2. xut cc phng php gim thiu cc tc ng n MT Sau khi xc nh c cc tc ng, mc tc ng, da trn c s cc hiu bit v khoa hc, cng ngh v qun l mi trng xut cc bin php gim thiu cc tc ng tiu cc n mi trng. Cc bin php bao gm: 1. Thay i cc yu t cng ngh hoc cng trnh ca d n. Thay i a im, tuyn ng vn chuyn, nhin liu, nguyn liu, quy trnh cng ngh, t chc sn xut, qun l sn xut.. V d: 2. S dng cc phng php k thut v cng ngh mi trng Cc phng php, cc qu trnh cng ngh kim sot nhim, x l cc cht thi, sn xut sch hn... 3. n b thit hi

n b thit hi bng tin hoc cc d n pht trin khc m li ch ca n c th n b li cc thit hi m d n gy ra.

Thc t cho thy khng c mt bin php no c th gim thiu c tt c cc tc ng. Cn thit xem xt mt k hoch ng b cc bin php, ngi G cn xut nhiu phng n khc nhau, trong cc phng n xut cn phn tch nh gi u im, hn ch ca tng phng n ngi ra quyt nh c th la chn c phng n thch hp i vi iu kin ca a phng. Cc phng php s dng trong vic la chn 1. Phn tch chi ph-li ch. 2. Phng php ma trn: thit lp ma trn so snh. 3. i chiu cc phng n: so snh hiu qu ca cc phng n. 2.4.3. xut cc ni dung quan trc din bin cht lng MT - Cc kt qu nh gi lun lun c sai s, t tin cy, hiu chnh v xut cc bin php khc phc kp thi, gip ch cho c quan qun l cn phi thng xuyn quan trc cc xu th bin i ca mi trng. - Ni dung quan trc, tn sut quan trc tu thuc vo mc tc ng ca d n pht trin. 2.4.4. Trnh by v thng bo kt qu TM Cc ni dung chnh cn thng bo, lm r bao gm: - Tm tt kt qu nh gi. - M t khi qut d n. - Cc tc ng chnh ca d n pht trin. - Cc bin i ti nguyn, mi trng do hot ng ca d n gy nn. - Cc phng n, cc bin php k thut kim sot, gim thiu tc ng. - Nhn xt v tin cy ca kt qu nh gi. - Cc yu cu v ni dung quan trc.

- kin ca cng ng dn c trn a bn d n. - Kt lun v kin ngh.

2.4.5. S dng kt qu TM Bo co G TMT c s dng nh sau: - Gi n c quan c thm quyn xt duyt, qua chuyn vin hoc hi ng thm nh tu theo quy m, phm vi nh hng ca d n. - Sau khi ph duyt s l t liu chnh thc ca h s d n. - Gi n cc c quan, cc t chc v cc c nhn khi c cc yu cu chnh thc. Vic xt duyt c th a n cc kt qu sau: 1. t yu cu: - t yu cu, thc hin d n theo cc d n nh trnh by trong TM, hoc thc hin vi cc iu chnh b sung cn thit. - Thc hin nhng cn tip tc quan trc, nh gia cht lng mi trng. - Kin ngh c quan chu trch nhim quan trc, nh gi. 2. Cha t yu cu so vi cc tc ng, ri ro tim tng m khi thc hin d n gy nn. Vic xem xt, nh gi li cc d n, cc tc ng thng sau khong thi gian t 5-10 nm tu theo quy m v loi hnh ca d n.

Chng 3

CC PHNG PHP NH GI TC NG MI TRNG

3.1. Khi qut v cc phng php TM (EIA Methodologies) Phn loi Theo thi gian c chia thnh cc giai on sau: Giai on u 1970 v thp k 70: k thut n gin. Cc phng php s dng ph bin bao gm: phng php lit k cc s liu mi trng, phng php danh mc cc iu kin mi trng, ma trn mi trng v chp bn mi trng... Giai on thp k 80 n nay: k thut phc tp hn vi s h tr ca cc li cng c my tnh in t v cc loi m hnh ton hc. Cc phng php nh phng php m hnh, phng php chp bn mi trng. Sau ny di su v kha cnh kinh t nh cc phng php phn tch chi ph li ch m rng gn kt TM vi cc d n pht trin. Theo mc phc tp ca k thut nh gi: chia lm hai loi n gin v phc tp. Theo i tng nh gi: phn loi nhm d n pht trin: xy dng c s h tng, nng lm ng nghip v giao thng thu li... Theo quan im v mi quan h qua li gi con ngi v mi trng: xem xt n mi quan h ngc tr li ca cc vn mi trng n con ngi. 3.2. Phng php lit k s lng Phng php lit k s lng v thng s mi trng. Theo phng php ny, khi phn tch nh gi TM ca mt hot ng pht trin, ngi nh gi chn ra mt s cc thng s c lin quan n mi trng, lit k ra v cho cc s liu c lin quan n cc thng s , chuyn n ngi ra quyt nh xem xt. Bn thn ngi nh gi khng c cc kin, nhn xt v nh gi g c. Ngi ra quyt nh s la chn phng n m theo cm tnh sau khi c bn lit k cc s liu ny. V d :

H thng cng trnh khai thc ti nguyn nc trn lu vc sng c th c thc hin theo cc phng n khc nhau. Cc phng n bao gm A,B v C. Phng n C l phng n khng thc hin d n. Theo kinh nghim v cm tnh, ngi thc hin GTMT a ra 11 thng s m theo h l cc thng s thc s c lin quan n ti nguyn mi trng trn lu vc. Lit k cc s liu trong bng 1. Bng 1. Lit k cc s liu v thng s mi trng ca h thng thu li TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Thng s A S h cha nc trong h thng Din tch mt nc ng ven h Din tch ti Din tch t b thu hp Di tch b ngp Hn ch s xi mn Tng mc khai thc thu sn Chng l tt 4 8500 190 40000 10000 11 4cp 4 cp tt cp 4 1000 Phng n B 1 1300 65 12000 2000 13 1cp 1cp va 1 cp 200 C 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10 To nn cc dch bnh 11 Bin ch qun l cn thit u im :

- n gin, s lc v rt c ch trong cc nh gi mang tnh cht s b ban u hoc khng c cc iu kin v chuyn gia, s liu hoc kinh ph thc hin vic GTMT mt cch y . Hn ch: - Cc s liu vn cn mang tnh cht rt s lc, chung chung. Cha phn nh c bn cht ca s tc ng.

3.3. Phng php danh mc cc iu kin MT (Checklist Method)

c s dng rt ph bin vo cc nm 70 th k 20. (ph bin) 1. Nguyn tc chung l lit k thnh mt danh mc tt c cc nhn t mi trng c lin quan n hot ng pht trin c a ra nh gi.

2. Danh mc ny s c gi n tt c cc chuyn gia nh gi tng ngi cho kin ring ca mnh. kin c th l ca mt nhm chuyn gia, tp th lin ngnh tho lun i n nh gi chung. 3. Thu thp v x l s liu. Cc loi danh mc: Danh mc dng n gin: ch lit k cc nhn t mi trng cn c xem xt, tng ng vi mt hot ng pht trin. Danh mc c m t: cng vi vic lit k cc nhn t mi trng c thuyt minh thm v s la chn cc nhn t mi trng , phng php thu thp s liu, o c cc s liu ghi vo trong danh mc. Danh mc c ghi r cc mc tc ng ti tng nhn t ca mi trng (Scaling checklist) bn cnh phn m t c ghi thm mc tc ng ca hot ng pht trin ti tng nhn t. Danh mc c xt n o ca tc ng (weighting Checklist): bn cnh phn m t c ghi thm o ca ca cc tc ng ca hot ng pht trin ti tng nhn t mi trng. Danh mc dng cu hi (Quetionait Checklist) bao gm nhng cu hi lin quan n tng kha cnh mi trng cn nh gi. Cc quc gia, cc t chc quc t bin son cc mu danh mc cho tng loi hnh hot ng pht trin.

V d: Danh mc tc ng n moi trng ca mt d n giao thng TT i tng chu tc ng Tc ng tch cc Tc ng tiu cc

NH DH 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 H sinh thi nc ngt Ngh c Rng ng vt trn cn Sinh vt qu him Nc mt Cht lng nc mt ph ca t Nc ngm Cht lng khng kh Vn ti ng thu Vn ti ng b Nng nghip X hi M quan, phong cnh NH- Ngn hn BTBnh thng P* * * *

BT NH DH * * * * * * * *

DK * * * * * *

DF RL * * * * * * * *

* LLn rng ln

Ghi ch:

DH- Di hn

a phng RL-

Vic tng hp cc kin chuyn gia thng c thc hin theo cc phng php thng k, x l cc s liu iu tra thng thng. u im: - R rng, d hiu nu ngi nh ga am hiu v ni dung ca hot ng pht trin, v iu kin t nhin v cc iu kin x hi ti ni thc hin d n. - a ra kt qu tt cho vic quyt nh. Hn ch: - Cha ng nhiu nhn t ch quan ca ngi nh gi. - Ph thuc nhiu vo nhng quy c c tnh cht cm tnh v tm quan trng, cc cp bc v cc im s ca tng thng s. - Hn ch trong vic tng hp cc tc ng, i chiu, so snh cc phng n khc nhau. Kt qu t c:

- Qu chung chung, hoc khng y . Mt s tc ng d b lp i lp li nhiu ln. - Khi s dng cn lu loi b hoc gim bt thnh phn ch quan trong kt qu nh gi chung.

3.4. Phng php ma trn MT (Matrix Method) Phng php ma trn mi trng l s phi hp lit k cc hnh ng (action) ca hot ng pht trin vi lit k cc nhn t mi trng c th b tc ng vo mt ma trn (bng). Trong ma trn, cc nhn t chu tc ng c lit k vo trc tung v cc hot ng pht trin c lit k vo honh hoc ngc li. Cch lm ny c th cho chng ta thy c mi quan h nhn-qu gi cc tc ng khc nhau n mt nhn t mi trng mt cch ng thi. Cc dng ma trn mi trng thng c s dng bao gm cc loi sau: Phng php ma trn tng tc n gin: Simple Interaction Matrix -Trc honh c ghi cc hnh ng ca hot ng pht trin. -Trc tung ghi cc cc nhn t mi trng. -Hnh ng no c tc ng n nhn t mi trng no th c nh du X, biu th c tc ng, nu khng c tc ng th c trng. Phng php ny l mt dng danh mc cc iu kin mi trng ci tin. Tuy nhin n c u im hn l c th cho chng ta xem xt ng thi nhiu tc ng ln mt nhn t v ngc li. V d: Phng php ma trn c nh lng (Quantified Matrix) hoc nh cp (Graded Matrix).
Trn cc ca ma trn c ghi r thm mc tc ng ca cc hot ng pht trin v tm quan trng ca cc nhn t mi trng chu cc tc ng .

Theo quy c ca Leopold, ngi u tin ngh phng php ny vo nm 1971 vic phn chia nh sau:

Mc tc ng (Impact) c chia thnh 10 cp. - Khng tc ng c 1 im, tc ng nhiu nht l 10 im. - Tm quan trng ca cc nhn t mi trng cng c quy c tng t. -Mc tc ng, tm quan trng theo cc thang im : 1-3: -Mc tc ng nh, nhn t mi trng t quan trng. 4-7: -Mc tc ng, nhn t mi trng c tm quan trng va phi. 8-10: -Mc tc ng rt ln, nhn t mi trng rt quan trng. Vic quy c mc tc ng ph thuc vo ngi nh gi, tm quan trng ca cc nhn t mi trng ph thuc vo cm tnh ca ngi nh gi hoc ca cng mt nhm chuyn gia nh gi. Vic la chn nhn t no quan trng thng c quyt nh sau khi x l cc s liu iu tra v x hi hc i vi cng ng dn c v tham kho kin cc nh chuyn mn. V d:

Tm quan trng ca mt nhn t mi trng i vi tng hot ng pht trin c xc nh bng cch ly kin ca cc chuyn gia, da theo ma trn mi trng tng tc gi cc nhn t mi trng vi nhau. Mt nhn t no c kh nng c tc ng nh hng n nhiu nhn t mi trng khc th c xem l quan trng hn nhng nhn t c t nh hng n cc nhn t khc. (iu tra x hi hc).
Uu im: - Phng php ma trn mi trng tng i n gin. - c s dng mt cch kh ph bin, khng i hi qu nhiu cc s liu v mi trng, sinh thi. - Cho php chng ta xem xt mt cch tng th v ng thi cc tc ng ca hot ng pht trin n tng cc nhn t mi trng. cng nh nhn t mi trng no s chu tc ng nhiu nht khi d n pht trin c trin khai. Hn ch : - Cha xem xt cc mi quan h gi cc tc ng vi nhau. - Cha xt c s din bin ca cc tc ng theo khng gian v thi gian. - Cha phn bit c cc tc ng trc mt, cng nh lu di i vi tng nhn t mi trng. - Vic xc nh tm quan trng ca NTMT, ch tiu CLMT cn mang tnh cht ch quan. - Vic quy tng tc ng ca mt phng n vo mt con s khng gip thit thc cho vic ra quyt nh.

- S phn bit khu vc chu tc ng, kh nng trnh, gim cc tc ng cha th hin trn ma trn. 3.5. Phng php chp bn mi trng -S dng cc bn v cc c trng c bn v mi trng ti cc khu vc nghin cu. Cc bn thng c s dng dng trong sut. -Mi mt bn din t tng i lng c trng mi trng c xc nh qua cc s liu, d liu iu tra c bn hay thu thp c. Cc c trng c bn c th hin qua m nht ca mu sc. -Chp cc bn ny li vi nhau theo cc vn cn quan tm. Vic nh gi da trn c s m nht ca t hp cc mu sc. T a ra cc nh gi v nhn nh theo cc phng n khc nhau. u im: -Phng php ny n gin, r rng, d hiu v c tnh thuyt phc cao do kt qu c hin th bng trc gic qua cc hnh v. -Phng php ny trong nhng nm gn y bt u c p dng rng ri vi s pht trin ca k thut GIS. Thch hp i vi cc d n quy hoch, vn s dng t cho cc mc ch kinh t khc nhau. Hn ch : -Chi ph tng i cao nn t c p dng rng ri. -Cc yu t mi trng, t nhin ch thc hin trng thi tnh. - o cc yu t mi trng ch c tnh khi qut, cc nh gi cui cng v tc ng ph thuc rt nhiu vo ch quan ca ngi nh gi. Thng c p dng i vi cc d n: nh gi cnh quan v vn quy hoch thnh ph, s dng t cho cc mc ch khc nhau. 3.6. Phng php s mng li Da trn nguyn l ca vic nghin cu cc dng nng lng, dng tun hon vt cht trong mng li, cc chui thc n trong cc h thng t nhin (h sinh thi). Ni dung: -Phn tch cc tc ng song song v ni tip do cc hnh ng ca cc hot ng pht trin gy ra. -Lit k ton b cc hnh ng (action) trong hot ng (activity) v xc nh cc mi quan h nhn qu trong cc hnh ng .

Nh vy cc mi quan h trc tip thng v cc mi quan h ngang ca mi hnh ng hnh thnh mt s mng li. -Trn mng li c th phn bit cc tc ng bc I (do hnh ng trc tip gy ra) Tc ng bc II l do cc tc ng bc I gy ra. Tip tc xem xt cc tc ng bc III, IV...v cc tc ng cui cng (trong phm vi khng gian v trong khong thi gian m chng ta cn xem xt v nh gi). Vic xem xt, nh gi cc tc ng trn c s cc tc ng c li hoc khng c li n cc nhn t mi trng. V d Gii quyt mu thun gia cc yu cu ca cc ngnh kinh t khc nhau i vi vic ngn chn s suy thoi cc ngun ti nguyn thin nhin. u im : -Cho chng ta bit c cc nguyn nhn, con ng dn n cc tc ng bt li n mi trng. T xut cc bin php phng trnh ngay t cc khu quy hoch, thit k v t chc cc hnh ng pht trin. Hn ch: -Ch tp trung vo cc tc ng tiu cc. Nu tp trung n kha cnh tch cc th khng th so snh c ci c v ci mt khi hot ng pht trin c trin khai. Khng xem xt c s thay i theo khng gian v thi gian. Trc mt cng nh lu di. Phm vi ng dng Phn tch cc tc ng n mi trng sinh thi, kh s dng i vi cc tc ng x hi. Cc vn v thm m v cnh quan.

3.7. Phng php m hnh

Dng cc m hnh GTMT. Trong cc nm gn y phng php ny c s dng tng i rng ri (c bit trong lnh vc d bo). Thch hp cho cc m t v hot ng pht trin, xc nh nhng hnh ng ch yu ca hot ng. Trnh t din bin ca hot ng: - Thnh lp cc mi quan h nh lng gia cc cc hnh ng cng nh cc nhn t mi trng vi nhau cng nh mi quan h gia cc nhn t vi nhau. - Xy dng m hnh ton hc (Phng trnh ton hc) chung cho ton b s hot ng, phn nh mt cch y cu trc v cc mi quan h trong m hnh.

Nh vy, m hnh cho php chng ta d bo c cc din bin c th xy ra ca mi trng. T chng ta c th la chn cc phng n ti u (cc kch bn khc nhau) a mi trng vo trng thi ti u v d bo mi trng trong cc thi im khc nhau cng nh cc iu kin khc nhau. T chc thc hin -Cn dc thc hin bi cc nhm chuyn gia lin ngnh, cng xy dng m hnh. Xc nh cc mi lin quan, cc mi quan h gia cc thnh phn trong m hnh. Xc nh cc iu kin bin, iu kin ban u v gi nh cc chin lc chin thut khc nhau iu khin hot ng. Cho m hnh chy on nhn cc kt qu mong mun. Cn tin hnh, hiu chnh nhiu ln c c cc kt qu nh mong mun. - S dng rt rng ri trong cc cng tc quy hoch v quan trc mi trng (Monitoring). - Phng php ny i hi kinh ph cao, tin hnh o c v quan trc mi trng xc nh cc h s ca cc qu trnh xy ra trong h thng. i hi nhiu nh chuyn gia v cc tp th cc nh khoa hc chuyn ngnh. Nghin cu in hnh: M hnh vt l: -Xy dng m hnh vt l m phng a bn thc hin d n. T l c th la chn tu theo iu kin v kh nng cho php. -Tin hnh hiu chnh v chy m hnh vi cc iu kin tng t nh t nhin, xem xt xu th thay i theo khng gian v thi gian. -Chy m hnh trong cc iu kin gi nh khc nhau, cc bin php khc phc v bo v khc nhau. -Rt ra phng n ti u. V d : D n nh my thy in trn o Crors, Php. D n khc phc s bi lng o Saint Michell, Php. M hnh ton hc: Phng php nh gi thch nghi(Adaptic enviromental Assessment) AEA do Holling thc hin, 1987 1. Thnh lp tp th nghin cu: bao gm cc nh sinh hc, kinh t, chuyn gia k thut v cc nh qun l.. 2. Xc nh ranh gii khng gian v thi gian nghin cu. 3. Kim tra cc s liu, xy dng cc hot ng nghin cu, xc lp m hnh v cc thnh phn ca n. 4. Hiu chnh m hnh, xc dnh cc h s ca cc thng s, qu trnh c lin quan. 5. Phn tch cc tc ng c th xy ra theo cc phng n khc nhau, cc kch bn gi nh khc nhau. 6. Chnh li theo cc ti liu, cc phng n khng ch, khc sphc v a ra cc kt qu cui cng trnh ln c quan qun l mi trng. u im:

-Xem xt c cc tc ng theo khng gian v thi gian.

Hn ch:

-Thi gian ko di, kinh ph cao (m hnh vt l). M hnh ton hc (s dng rt ph bin).

10

3.8. Phng php phn tch chi ph li ch m rng S dng cc kt qu m cc phng php nh gi khc em li, tip tc i su vo kha cnh kinh t, so snh nhng li ch m vic thc hin hot ng mang li cng nh cc chi ph v tn tht do vic thc hin d n gy ra. Li ch v chi ph y c hiu theo ngha rng bao gm tt c cc chi ph li ch v mi trng v ti nguyn thin nhin (chi ph li ch m rng). Trnh thc hin -Lit k tt c cc ti nguyn c chi dng cho hot ng ca d n, k c ti nguyn con ngi. Tt c cc sn phm thu c, k c cc chi ph cho ph thi c gi tr hon nguyn. -Xc nh tt c nhng hnh ng tiu th hoc lm suy gim ti nguyn, k c cc hot ng sn xut gy nhim. Lit k nhng kha cnh c li cho ti nguyn, nhng cha xt n trong n hot ng, cc kh nng nng cao hiu qu s dng ti nguyn. -Nhng vic cn b sung s dng hp l v pht huy c ti a cc kh nng ca ti nguyn. -Bo co kt qu a vo TM. S dng cch bo co tng t nh trong cc bo co kinh t thun tu. u im -Th hin r rng ci c v ci mt bng hin vt (tin) d dng thy c ci c v ci mt ca d n pht trin. -Thch hp cho cc nc ang pht trin. Hn ch -Khng xt c nhng tc ng lu di, cc tc ng gin tip. -Kh khn do cc hng mc cn phn tch nh gi ln. Cc dng ti nguyn kh nh gi. Phng php phn tch chi ph li ch nh gi cc h t nhin do vin mi trng v chnh sch thuc trung tm ng-Ty xut gm cc nguyn tc chnh sau: 1. Cc hot ng pht trin u c thc hin trong cc h t nhin (natural system) v vy trong quy hoch pht trin v dnh gi TM v cc d n lin quan phi c nhng hiu bit y v cc h t nhin.

11

H t nhin y bao gm: -Cc nhn t v mi trng ti nguyn (hiu theo nghi rng). -Ti nguyn thin nhin l hu hn, ch p ng c yu cu trong phm vi ca nhng quy lut iu khin ca h thng. Do cn to thm cc dng nng lng v nhng quy lut i vo h thng. -Dng i vo l cc dng pht trin. Nhng thay i h t nhin s thay i do chu nhng tc ng ca cc hot ng pht trin. Trong phng php phn tch chi ph li ch cn nm c nhngthng tin trc tip v gin tip c th xem xt v nh gi mt cch ton din. C s tin hnh suy lun v phn tch l nhng kin thc chuyn mn thuc ngnh ca cc hot ng pht trin. Cc kin thc v kinh t, mi trng v sinh thi. Ngi nh gi d c thuc chuyn mn no i chng nacng phi nm c nhng kin thc c bn v sinh thi hc, v cc dng nng lng, dng tun hon vt cht trong cc h sinh thi, chui thc n, mt xch thc n, cc chu trnh sinh-a-ho, chu trnh trao i cht nh cc chu trnh cc bon, nit, pht pho...v cc din th ca h sinh thi. 2. Cn nm vng c nhng c im c bn ca cc h sinh thi trn cn, di nc cc lu vc ca dng chy. Cc h sinh thi t nhin cng nh nhn to c iu khin bi con ngi. Cn ch cc yu t ca h sinh thi nhn vn, sinh thi x hi c lin quan trc tip hoc gin tip n cc mc tiu c bn ca pht trin KT-XH. 3. Vn s dng hp l ti nguyn thin nhin v vn bo v mi trng cn ch trc ht n nhng vn bo v rng, bo v t cng nh bo v ngun nc, cc h sinh thi c hu nh ca sng, cc vng ca sng, ven bin, cc vng t ngp nc, vn bo v mi trng khng kh, nc, t bo v cc danh lam thng cnh v cc di tch vn ho v lch s... Cc bc tin hnh c th: - Xc nh mt cch nh lng nhng nhn t ca h thin nhin c lin quan n hot ngpht trin ca d n. -nh gi cc nhn t c ngha v kinh t, tin hnh cc bc phn tch chi li ch. Trong nh gi cn lm r: s l thuc ca mc tiu n vo thin

12

nhin, s m rng cc tc ng trong khng gian sau khi c hot ng pht trin c thc hin, mc tc ng ca cc hnh ng. -Tnh ton chi ph li ch m rng: nh gi cc tc ng ca hnh ng pht trin n mi trng. c on nhng tn hi n mi trng gy nn v nhng tn hi c a vo gi thnh lun chng v thit k hot ng pht trin , tin hnh phn tch chi ph li ch v sau so snh vi cc phng n. - Cc ch s tng hp cho cc phng n ca d n c tnh theo cng thc sau: Li nhun = Trong : r n Co Ct Bt -H s chit khu theo thi gian. -S nm ca thi gian hot ng c li ch. -Chi ph ti nm u, ti nm th nht. -Chi ph ti nm t . -Li ch ti nm t.
n Bt Ct C O + (1 + r ) t t t =1 t =1 (1 + r ) n

Li nhun c cp y l li nhun tinh (Net benefit). Li nhun tinh c th dng lm ch tiu quyt nh, lc ta ch cn thu li nhun ti a. Nu cn xt n chi ph c hi (Opportunity Cost), tc l s thit thi v vn khng c u t vo u c, th quyt nh phi cn c vo sut li nhun, tc l li nhun ca n v u t, tnh nh sau: Sut li nhun =
Loinhuan = Chiphi
n

B (1 + r )
t t =1

Co +
t =1

Ct

(1 + r ) t

G TMT, cc bc tin hnh: 1. M t hot ng pht trin, phn tch cc hot ng thnh nhng hnh ng cu thnh hnh ng bc I cng vi nhng tc ng n TNTN. 2. Xc nh cc bin php x l, khc phc cc tc ng tiu cc, hoc cc bin php pht huy cc tc ng tch cc ca cc hnh ng cp I. 3. Xc nh cc hnh ng, tc ng bc II, III, IV... 4. Theo phng php ton kinh t, xc nh li ch, chi ph cho tt c cc hnh ng k trn.

13

u im: -M t c qu trnh thc hin, khai thc li ch ca cc hot ng pht trin, c kh nng m t c cc kha cnh ngu nhin v cc hot ng c lin quan. Hn ch: -Nhiu nhn t mi trng kh din t c bng cc n v tin t. Phng php ny c xut Vit nam nm1983, c UNEP v UNU chp nhn vo cc hng dn G TMT cho cc nc ang pht trin khu vc chu v Thi Bnh Dng/L.T.Can,1983/.